ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ(Του Θανάση Δασκαλούδη)

ΠΥΞΙΔΕΣ

Η γη είναι ένας τεράστιος μαγνήτης που έλκει την μαγνητική βελόνα της πυξίδας και την φέρνει πάντα να δείχνει προς τον βορρά. Η διεύθυνση που παίρνει η μαγνητική βελόνα δεν συμπίπτει με τον αληθινό βορρά δηλαδή με τον Βόρειο Πόλο. Έχει μια μικρή διαφορά γιατί η γη δεν είναι μαγνητισμένη ακριβώς σύμφωνα με τον άξονα περιστροφής της. Έτσι η μαγνητική βελόνα δείχνει τον μαγνητικό βορρά. Η διαφορά του μαγνητικού βορρά από τον αληθινό δεν είναι ίδια σε όλους τους τόπους. Στην Ελλάδα όμως μπορούμε να κάνουμε την δουλειά μας ταυτίζοντας τον αληθινό και τον μαγνητικό Βορρά γιατί η απόκλιση είναι μικρή. Φυσικά το ίδιο δεν συμβαίνει στις περιοχές που είναι κοντά στους πόλους. Στο εμπόριο κυκλοφορούν δύο ειδών πυξίδες:1) Οι ορειβατικές πυξίδες με γωνιόμετρο που μπορείτε να προμηθευτείτε απ’ όλα τα καταστήματα ορειβατικών ειδών. Στις πυξίδες αυτές το ανεμολόγιο είναι σταθερό και περιστρέφεται μόνο η μαγνητική βελόνα. Το ανεμολόγιο είναι στερεωμένο σε πλαστική διάφανη βάση, γεγονός που κάνει τις πυξίδες αυτές πολύ πρακτικές γιατί όταν τις τοποθετούμε πάνω στον χάρτη δεν μας αποκρύπτουν την επιφάνειά του κάτω από αυτές. Ακόμα διαθέτουν χάρακα που χρησιμοποιείται για την μέτρηση των αποστάσεων σε χάρτες διαφορετικής κλίμακας. Είναι ιδανικές όταν χρησιμοποιούμε χάρτη για την χάραξη της πορείας μας. 2) Οι πρισματικές ή του πυροβολικού όπως ονομάζονται. Στις πυξίδες αυτές περιστρέφεται όλος ο δίσκος του ανεμολογίου στον οποίο είναι στερεωμένη η μαγνητική βελόνα. Προσφέρουν μεγαλύτερη ακρίβεια στη χάραξη της πορείας μας ειδικά όταν χρησιμοποιούμε συσκευές GPS. Για να προσανατολιστούμε με πυξίδα την βάζουμε σε ένα επίπεδο και οριζόντιο μέρος. Μόλις σταματήσει να κινείται η βελόνα θα μας δείξει τον Βορρά και τον Νότο. Θα πρέπει να προσέξουμε όμως να απομακρύνουμε από αυτή οτιδήποτε μπορεί να την αποπροσανατολίσει π.χ. μεταλλικά αντικείμενα, άλλους μαγνήτες, κινητά τηλέφωνα κ.λ.π. Τέλος δεν πρέπει να βρίσκεται κοντά σε ηλεκτρικά καλώδια και κεραίες.

Πυξίδα με γωνειόμετρο

Πρισματική πυξίδα

 

 

Το ανεμολόγιο Η περιφέρεια της πυξίδας (ανεμολόγιο) είναι κύκλος μοιρασμένος σε 360 μοίρες. Οι 360ο διαιρούνται σε 4 ίσα μέρη και το καθένα περιλαμβάνει 90ο . Το μηδέν του ανεμολογίου δείχνει στον Βορρά. Το σημείο του ανεμολογίου που βρίσκεται αντίθετα στο βορρά δηλ στις 180ο είναι ο Νότος. ‘Όταν βλέπουμε την πυξίδα και

έχουμε απέναντι μας τον Βορρά, δεξιά μας ακριβώς στην μέση στις 90ο είναι η Ανατολή και αριστερά στις 270ο είναι η Δύση. Ακριβώς μεταξύ Βορρά και Ανατολής στις 45° είναι η Βόρειο- ανατολική κατεύθυνση, μεταξύ Ανατολής και Νότου στις 135° είναι η Νοτιοανατολική, μεταξύ Νότου και Δύσης στις 225° είναι η Νοτιοδυτική και μεταξύ Δύσης και Βορρά στις 315° είναι η Βορειοδυτική κατεύθυνση .Στην Ελλάδα οι συμβολισμοί κατευθύνσεων γίνονται με τα αρχικά κεφαλαία γράμματα αλλά πρέπει να γνωρίζουμε και τον διεθνή συμβολισμό του Ανεμολογίου.  

Κατευθύνσεις Ανεμολογίου

Ελληνικός

Συμβολισμός

Διεθνής Συμβολισ

μός

Βορράς Β N

Ανατολή Α E

Νότος Ν S

Δύση Δ W

Βορειανατολικά ΒΑ NE

Νοτιοανατολικά ΝΑ SE

Νοτιοδυτικά ΝΔ SW

Βορειοδυτικά ΝΒ NW  

Αζιμούθιο Αζιμούθιο ή διόπτευση μιας διεύθυνσης OA είναι η γωνία σε μοίρες που σχηματίζεται από την κατεύθυνση του Βορρά και της διεύθυνσης OΑ κατά την φορά των δεικτών του ρολογιού. Για παράδειγμα στο διπλανό σχήμα το αζιμούθιο της ευθείας ΟΑ είναι 310 μοίρες.         

   

 

ΧΑΡΤΕΣΧάρτης είναι ένα κομμάτι χαρτί που απεικονίζει μια περιοχή υπό μορφή κλίμακας και με χρησιμοποίηση συμβολισμών όπως θα βλέπαμε την περιοχή αυτή ψηλά από ένα αεροπλάνο.  

Κλίμακα. Βασικό στοιχείο ενός χάρτη είναι η κλίμακα του, που εκφράζεται με ένα κλάσμα και δηλώνει πόσες φορές έχει σμικρυνθεί μία περιοχή από ότι είναι στην πραγματικότητα. Έτσι π.χ. η κλίμακα 1/50000 δηλώνει ότι ο χάρτης είναι σμικρυνθεί κατά 50000 φορές. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να μετρήσουμε αποστάσεις πάνω στον χάρτη. Για παράδειγμα η απόσταση ενός εκατοστού σε χάρτη με κλίμακα 1/50.000 είναι 50.000 εκατοστά στην πραγματικότητα, δηλαδή 500 μέτρα.  

Ισοϋψείς καμπύλες. Ένα ακόμα βασικό στοιχείο του χάρτη είναι οι ισοϋψείς καμπύλες που είναι χαραγμένες πάνω του και που βοηθάνε στην αναπαράσταση του ανάγλυφου της περιοχής. Κάθε καμπύλη περιλαμβάνει σημεία με το ίδιο υψόμετρο από την επιφάνεια της θάλασσας. Η απόσταση της μιας από την άλλη ισοϋψή ονομάζεται ισοδιάσταση και διαφέρει ανάλογα με τον χάρτη. Για παράδειγμα σε χάρτη που έχει ισοδιάσταση 20 μέτρα, οι δύο διαδοχικές ισοϋψείς αναπαριστάνουν υψομετρική διαφορά 20

μέτρων. Ανά 10 ή ανά 5 ισοϋψείς καμπύλες, αναγράφεται το υψόμετρο της περιοχής.  

 

Η προβολή και η κάτοψη ενός βουνού με τις ισοϋψείς. Προσέξτε ότι όσο πιο απότομη είναι η πλαγιά τόσο πιο πυκνές είναι οι γραμμές.

 Για την αναγνώριση της μορφολογίας του εδάφους από τις ισοϋψείς ενός χάρτη χρειάζεται οπωσδήποτε αρκετή εξάσκηση. Υπάρχουν όμως κάποιοι κανόνες που μπορούν να βοηθήσουν.  

Όσο πιο κοντά είναι η μία με την άλλη ισοϋψή τόσο πιο απότομη είναι η μορφολογία του εδάφους στο σημείο αυτό.

Κλειστές και ομόκεντρες ισοϋψείς υποδηλώνουν κορυφή. Όταν οι καμπύλες είναι κοντά η μία στην άλλη προς την κορυφή του υψώματος, τότε η κορυφή είναι μυτερή. Όταν είναι αραιές προς την κορυφή, τότε αυτή είναι επίπεδη. Όταν είναι πυκνές κάτω στην περιφέρεια και αραιώνουν προς την κορυφή η πλαγιά είναι κυρτή. Στην περίπτωση

αυτή η κορυφή δεν είναι ορατή καθώς ανεβαίνουμε. Όταν είναι αραιές κάτω στην περιφέρεια και πυκνώνουν προς την κορυφή η πλαγιά είναι κοίλη. Καμπύλες που περνούν από ποτάμια ή χαράδρες ενώνονται πάντα σε σχήμα V. Η μύτη του δείχνει τον σχηματισμό

της χαράδρας ή του ποταμού. Υπάρχει όμως περίπτωση η μύτη του V να δείχνει ράχη και όχι κάποια ρεματιά. Για το λόγο αυτό τα ρέματα υποδηλώνονται με μια μπλε διακεκομμένη γραμμή.

Μερικές φορές οι καμπύλες δείχνουν δύο κορυφές πολύ κοντά την μία στην άλλη. Το χαμηλό τμήμα ανάμεσα τους ονομάζεται ΑΥΧΕΝΑΣ ή ΔΙΑΣΕΛΟ.

 

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ

Οι χαράδρες παρουσιάζονται σε

σχήμα V.

Το σχήμα της κορυφής . Στο διάσελο οι κορυφές περικλείονται από άλλες

ισοϋψείς γραμμές.

Οι μακρόστενες γραμμές που δεν καταλήγουν σε

μια κορυφή απεικονίζουν μία ράχη.

Όταν είναι πυκνές κάτω στην περιφέρεια και αραιώνουν προς την κορυφή η πλαγιά είναι κυρτή.

Όταν είναι αραιές κάτω στην περιφέρεια και πυκνώνουν προς την κορυφή η πλαγιά είναι κοίλη.

  

Το υπόμνημα του σχεδιαστή  Βρίσκεται συνήθως στο κάτω μέρος του χάρτη ή στο περιθώριο. Εκεί επεξηγούνται με σύμβολα τα επιμέρους χαρακτηριστικά σημεία της περιοχής, η κλίμακα του χάρτη, η ισοδιάσταση κλπ.  

Σύστημα γεωγραφικών συντεταγμένων ( LAT / LONG ).  

Στον χάρτη, κάθε σημείο του μπορεί να προσδιοριστεί με την βοήθεια δύο αριθμών που ονομάζονται συντεταγμένες. Η επιφάνεια της γης χωρίζεται με νοητές γραμμές, τους Μεσημβρινούς και τους Παράλληλους. Οι μεσημβρινοί ξεκινούν από τον ένα πόλο και καταλήγουν στον άλλο, ενώ είναι αριθμημένοι σε μοίρες. Η αρίθμηση ξεκινάει από 0 μοίρες (μεσημβρινός του Greenwich) έως 180 μοίρες Ανατολικά ή Δυτικά αντίστοιχα του Greenwich. Οι αριθμοί αυτοί ονομάζονται και γεωγραφικό μήκος (Longityde). Αντίστοιχα οι παράλληλοι είναι κύκλοι παράλληλοι προς τον ισημερινό. Και αυτοί αριθμούνται σε μοίρες με 0 στον Ισημερινό και 90 στο Βόρειο και Νότιο πόλο. Οι αριθμοί αυτοί ονομάζονται και γεωγραφικό πλάτος (Latityde).Κάθε μοίρα χωρίζεται σε 60 λεπτά. Το κάθε λεπτό μπορεί να χωριστεί είτε σε 60 δεύτερα είτε σε 1000 χιλιοστά. Στην περίπτωση των χιλιοστών όπως είναι προφανές έχουμε μεγαλύτερη ακρίβεια. Έτσι η κάθε θέση πάνω στην επιφάνεια της γης μπορεί να προσδιοριστεί από το γεωγραφικό πλάτος και μήκος εκφρασμένο με δύο αριθμούς. Για παράδειγμα 40o55.18N, 024o08.75E   Στους χάρτες θα πρέπει να αναφέρεται στο περιθώριο τους, το γεωγραφικό πλάτος και μήκος έτσι ώστε να προσδιορίζεται το κάθε σημείο τους (δυστυχώς αυτό δεν ισχύει σε αρκετούς χάρτες του εμπορίου). Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε και το εξής: Επειδή η επιφάνεια της γης δεν είναι επίπεδη αλλά σφαιρική, η μεταφορά της στον χάρτη γίνεται αναγκαστικά με παραμορφώσεις. Στον κόσμο υπάρχουν πολλά συστήματα προβολής της επιφάνειας της γης στο επίπεδο (γεωδαιτικά συστήματα αναφοράς ονομάζονται) από τα οποία άλλα διατηρούν τις αναλογίες των εμβαδών, άλλα των μηκών κλπ. Έτσι, σε χάρτες που έχουν στηριχθεί σε

διαφορετικά γεωδαιτικά συστήματα, το ίδιο σημείο θα αναφέρεται με διαφορετικές γεωγραφικές συντεταγμένες. Στην Ελλάδα όλοι σχεδόν οι χάρτες που κυκλοφορούν στηρίζονται στο υπόβαθρο των χαρτών της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (ΓΥΣ) η οποία χρησιμοποιεί το Ενιαίο Ευρωπαϊκό Σύστημα Αναφοράς του 1950 (European Datum 1950). Έτσι αν οι ελληνικοί χάρτες δεν αναγράφουν το σύστημα που χρησιμοποιούν, μπορούμε να θεωρούμε ότι ακολουθούν το European Datum 1950. Αυτή η πληροφορία μάς είναι πολύ χρήσιμη όταν χρησιμοποιούμε GPS. Τέλος για να είναι ένας χάρτης χρήσιμος στον ορειβάτη θα πρέπει:

Να είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερης κλίμακας. Ακόμα και η κλίμακα 1:50.000 πολλές φορές αποδεικνύεται ανεπαρκής. Οι καλύτερες κλίμακες για πεζοπορία είναι οι 1:20.000 – 1:30.000 αλλά τέτοιοι χάρτες δυστυχώς δεν κυκλοφορούν στην Ελλάδα.

Να είναι συμβατός με GPS και να αναγράφει τόσο το γεωδαιτικό σύστημα που χρησιμοποιεί όσο και τις γεωγραφικές συντεταγμένες σε βαθμονομημένη κλίμακα στο περιθώριο του.

Να αποτυπώνει με ακρίβεια τα γνωστότερα μονοπάτια της περιοχής. Να καταγράφει τα διάφορα σημεία της διαδρομής όπως πηγές, στάνες, κάστρα, σπηλιές, εκκλησίες, καταφύγια

κτλ καθώς και τις ονομασίες τους. Να είναι όσο το δυνατόν πιο ενημερωμένος κυρίως στην χάραξη των δρόμων γιατί ένας νέος δρόμος αλλάζει

εντελώς το τοπίο και γίνεται αιτία να καταστρέφονται και να χάνονται παλιά μονοπάτια. Να τηρεί τους αναγκαίους όρους πιστότητας και ακρίβειας τόσο στην αναπαραγωγή των τοπογραφικών

δεδομένων όσο και στην τελική εκτύπωση. 

 

ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΜΕ ΧΑΡΤΗ ΚΑΙ ΠΥΞΙΔΑ  Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνετε είναι να προσανατολίσετε τον χάρτη με τον βορρά. Τοποθετήστε τον χάρτη σε μία οριζόντια επιφάνεια και την πυξίδα πάνω στο χάρτη. Γυρίστε το δίσκο της πυξίδας έτσι ώστε ο βορράς να είναι παράλληλος με τις κάθετες γραμμές του χάρτη που υποδηλώνουν την κατεύθυνση του βορρά. Κατόπιν μετακινήστε ταυτόχρονα χάρτη και πυξίδα με προσοχή, ώστε η μαγνητική βελόνα να συμπέσει με τον βορρά. Με αυτόν τον τρόπο έχετε προσανατολίσει το χάρτη καθώς και τον εαυτό σας με τον βορρά και μπορείτε να προσδιορίσετε από τη θέση που βρισκόσαστε με ακρίβεια πού πέφτουν τα διάφορα χαρακτηριστικά σημεία της περιοχής που αναφέρει ο χάρτης

ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ

 Απαραίτητο στοιχείο κατά  την ορειβασία, είναι και η γνώση του προσανατολισμού. Σ' αυτό το άρθρο, θα ασχοληθούμε με τον πρακτικό προσανατολισμό σε περίπτωση επιβίωσης και όχι, στον τεχνικό προσανατολισμό με  τη χρήση σύγχρονων, αλλά και πολλές φορές πολύπλοκων και πανάκριβων συστημάτων.

Εφόδια αναγκαία για κάποιον που ασχολείται συστηματικά με την πεζοπορία ή ορειβασία, είναι ο χάρτης και η πυξίδα. Η συνδυασμένη χρήση αυτών, μας επιτρέπει την σωστή χάραξη και εκτέλεση μιας διαδρομής.

Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά τη χρήση αυτών.

Η πυξίδα αποτελείται ή από ένα δίσκο που φέρει πάνω του ένα βέλος που συμβολίζει το Βορρά και τα διεθνή γράμματα S που σημαίνει Νότος ( από το αγγλικό SOUTH ), Ε που σημαίνει Ανατολή ( από το αγγλικό EAST ), και W που σημαίνει Δύση ( από το αγγλικό WEST ), ή από μία βελόνη κινούμενη σε άξονα όπως επίσης κινείται και ο δίσκος, πλήν όμως τα στοιχεία που προανέφερα βρίσκονται χαραγμένα στην ακίνητη βάση της πυξίδας.

΄Αλλοι κατασκευαστές σημειώνουν το Βορρά με το γράμμα Ν (από το αγγλικό NORTH ), άλλοι πάλι με βέλος.

Η βάση της πυξίδας αποτελείται από ένα κύκλο χαραγμένο σε 360 μοίρες. Το 0 και το 360 ταυτίζονται με το Βορρά. Υπ' όψιν όμως άτι όλες οι πυξίδες χειρός, πλην των γυροσκοπικών που έχουν τα πλοία και τα αεροπλάνα, δείχνουν τον μαγνητικό και όχι τον πραγματικό γήϊνo Βορρά. Οπότε χρήση πυξίδας με χάρτη ακριβείας, απαιτεί την γνώση της αποκλίσεως σε μοίρες του μαγνητικού από τον πραγματικό Βορρά.

Τέτοιους χάρτες λεπτομερείς, εκδίδει το Υ Ε.Ν. (Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας ) σε συνεργασία με το αντίστοιχο Βρετανικό Γ.Ε.Ν. το οποίο βγάζει τους πιο αξιόπιστους χάρτες για χρήση, παγκοσμίως.

Η χρήση τώρα περιλαμβάνει τα εξής βήματα:

1ον τοποθετούμε το χάρτη επί του εδάφους με τα στοιχεία προσανατολισμού που φέρει ο κάθε χάρτης, ταυτισμένα κατά φορά με τα πραγματικά. Πάνω στο χάρτη βρίσκουμε το σημείο που βρισκόμαστε, π. χ. Κοζάνη και έχουμε θέσει για πορεία τη διαδρομή Κοζάνη Πτολεμαίδα.  

Βλέπουμε πάνω στο χάρτη άτι η ευθεία που ενώνει τις δύο πόλεις, έχει τη διεύθυνση 334 μοίρες.

Κρατώντας την πυξίδα στα χέρια μας και θέτοντας εμπρός μας το σημείο 334 (Ο.Δ.) βαδίζουμε προς αυτό ώστε σε κάποιο χρόνο να συναντήσουμε την Πτολεμαίδα.

Φυσικά αποκλίσεις από την πορεία μας λόγω φυσικών εμποδίων ( χαράδρες, ποτάμια κ.λ.π. ), μπορεί να υπάρξουν, εμείς όμως με γνώμονα τα προηγούμενα στοιχεία που προαναφέραμε, κάνουμε διόρθωση πορείας και επανερχόμαστε στην ευθεία που είχαμε χαράξει.

Αυτός είναι ο πιο απλός τρόπος πορείας με χρήση απλών βοηθητικών μέσων.

Τυχαίνει όμως, να μην είμαστε εφοδιασμένοι με χάρτη και πυξίδα. Τότε αναγκαστικά προσανατολιζόμαστε από διάφορα στοιχεία φυσικά ή τεχνικά.

Φυσικά στοιχεία είναι η Σελήνη. Αν η Σελήνη ανατείλει πριν από τη δύση του ήλιου, η λαμπερή της πλευρά είναι προς τα δυτικά.

Αν η Σελήνη φανεί μετά τα μεσάνυχτα, η φωτεινή άκρη είναι προς τα ανατολικά. Αυτό είναι ευκολονόητο και σημαίνει ότι η Σελήνη είναι δείγμα κατατοπιστικό της γραμμής ανατολής - δύσης κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Άλλο στοιχείο είναι η κλίση που παρουσιάζουν τα δέντρα προς το Νότο, δείγμα φυσικής τους προστασίας από τον ψυχρό Βορρά.

Επίσης βρύα ή λειχήνες που φύονται σε μια πλευρά των δέντρων, μαρτυρούν την έλλειψη ηλιακού φωτός και την ένδειξη σκοτεινής πλευράς δηλαδή του Βορρά.

Οι φωλιές των μυρμηγκιών το ανάχωμά τους είναι υψωμένο προς το Βορρά.

 Επίσης όταν φυσά ζεστός αέρας και βρέχει, έχοντας στο πρόσωπά μας κάντρα τη βροχή, βλέπουμε το Νότο.

Στα πολύ ψηλά βράχια, το ανατολικό και το νοτιοδυτικά τμήμα τους, είναι ασπριδερό, ενώ το βορινό σκούρο με υγρασία.

Τεχνικά στοιχεία είναι τα ιερά των εκκλησιών που βλέπουν πάντα την ανατολή, τα νεκροταφεία όπου ο επιμέτωπος σταυρός αποτελεί ένδειξη της δύσης και το επιπόδιον του μνήματας δείχνει την ανατολή.

Αυτές είναι οι ενέργειες και οι γνώσεις σε περίπτωση ανάγκης, για να βρούμε την πορεία μας και να τερματίσουμε τη διαδρομή μας με ασφάλεια και τερματισμό στο σωστό σημείο