ΕΡΕΥΝΩ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΩ ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Κλασική Εποχή ονομάζουμε την περίοδο της αρχαίας ελληνικής ιστορίας που ξεκινάει στις αρχές του 5ου αιώνα και τελειώνει με το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. Οι ιστορικοί ονόμασαν την εποχή αυτή κλασική, γιατί ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε τότε έχει ποικιλία και δημιουργική δύναμη. Ο πολιτισμός αυτός έγινε πρότυπο για ολόκληρες εποχές στην ευρωπαϊκή αλλά και στην παγκόσμια ιστορία.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα κτίρια που χτίστηκαν αυτή την περίοδο όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε άλλες περιοχές ήταν οι ναοί. Ο ναός του Δία στην Ολυμπία, ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο και πολλοί ακόμη ναοί, καθώς και οι ναοί που σώζονται στην Ακρόπολη της Αθήνας, είναι όλοι φτιαγμένοι τον 5ο αιώνα π.Χ.

Το σπουδαιότερο από τα κτίρια που χτίστηκαν στην Ακρόπολη ήταν ο Παρθενώνας, δηλαδή ο ναός της Αθηνάς, και αποτελεί το πιο επιτυχημένο δείγμα κλασικής αρχιτεκτονικής στον αρχαίο κόσμο. Ο ναός είναι φτιαγμένος σε δωρικό ρυθμό, με αρκετά όμως στοιχεία ιωνικού ρυθμού, και έχει πλούσια και εξαιρετικής ποιότητας διακόσμηση. Πάνω από 500 ανάγλυφα και γλυπτά διακοσμούσαν το ναό: είναι οι μετόπες, η ζωφόρος με την πομπή των Παναθηναίων και τα αετώματα με σκηνές που σχετίζονται με τη θεά Αθηνά.Η αρχιτεκτονική και η γλυπτική τέχνη υπηρετούσαν τους θεούς και την πόλη-κράτος. Την Κλασική Εποχή το κράτος παράγγελνε έργα σε αρχιτέ κτονες και σε γλύπτες. Από τη γλυπτική του 5ου αιώνα π.Χ. πολύ λίγα πρωτότυπα έργα έχουμε σήμερα. Οι ιδανικές αναλογίες χαρακτηρίζουν τα γλυπτά αυτά. Λίγα πρωτότυπα χάλκινα αγάλματα έχουν βρεθεί στη θάλασσα.

Τον 4ο αιώνα π.Χ. αναπτύχθηκε η αστική αρχιτεκτονική. Στην Αθήνα χτίστηκε το Παναθηναϊκό Στάδιο και το θέατρο του Διονύσου «ντύθηκε» με πέτρα. Στην Επίδαυρο χτίστηκε το φημισμένο θέατρο, όπου γίνονται ακόμη παραστάσεις.

Τα σπίτια των κατοίκων, χτίζονταν σε γερά θεμέλια από πέτρα, με τούβλα ή ξύλα από πάνω και κεραμίδια στη στέγη. Η πρόσοψη δεν ήταν ποτέ επιβλητική. Για λόγους ασφαλείας υπήρχαν ελάχιστα παράθυρα και μία εξωτερική πόρτα. Τα περισσότερα δάπεδα ήταν από καλά πατημένο χώμα ή πηλό. Διέθεταν συνήθως κάλυμμα από βότσαλα τοποθετημένα σε υπόστρωμα από ασβεστοκονίαμα και μία ελαφριά υπερυψωμένη πλατφόρμα κατά μήκος των τοίχων.

ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Τα Κλασικά Χρόνια γίνεται ανανέωση στην έκφραση και την κίνηση. Κάνει την εμφάνιση του ο «αυστηρός ρυθμός» και η κίνηση γίνεται ελεύθερη (Ηνίοχος Δελφών, Διάς ή Ποσειδώνας Αρτεμισίου).Η αντικατάσταση των κούρων της αρχαϊκής εποχής με αγάλματα όρθιων νέων με αθλητική εξάρτηση, αλλά και της κόρης με τον δωρικό τύπο της πεπλοφόρους γυναίκας με φόρεμα από βαρύ μάλλινο ύφασμα που αναδεικνύει πλέον τη δομή του σώματος. Στις δημιουργίες αυτής της περιόδου και τα πρώτα πορτραίτα προσωπικοτήτων αλλά και συμπλέγματα αγαλμάτων ηρώων. Στα πρόσωπα οι εκφράσεις γίνονται έντονες και αποτυπώνονται τα ισχυρά συναισθήματα (αγωνία, ανησυχία, πάθος, πόνος ή φόβος).

ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι τεχνίτες της εποχής δεν διαφέρουν σημαντικά από τα σύγχρονα (καλέμι, μυστρί, σφύρα κλπ). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ανυψωτικές μηχανές της εποχής, στις οποίες εντοπίζονται κοινά στοιχεία με τους σύγχρονους γερανούς.

Γερανός: Η ανυψωτική μηχανή της αρχαιότητας που χρησίμευε στο κτίσιμο μεγάλων οικιών, μεγάρων και ναών για την ανύψωση βαριών όγκων από πέτρα ή μάρμαρο. Στο ακόλουθο σκαρίφημα φαίνεται μια αναπαράσταση της ξύλινης ανυψωτικής μηχανής (γερανός).

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

Η θέρμανση των αρχαίων οικιών (εστιών) γινόταν με το μαγκάλι ενώ ως πρώτη ύλη χρησιμοποιούνταν το ξύλο και σπανιότερα το ξυλοκάρβουνο. Το μαγείρεμα γινόταν σε πρόχειρες ή κτιστές εστίες, σε φούρνους δηλαδή σε μια γωνία της αυλής, αλλά και σε φορητά πύραυνα, κάτι σαν τις σημερινές φουφούδες, που χρησίμευαν για ψήσιμο αλλά και για επιπλέον θέρμανση του σπιτιού αξιοποιώντας έτσι την ενεργειακή πηγή για δύο χρήσεις (μαγείρεμα και θέρμανση). Με αυτό τον τρόπο αυξάνονταν ο βαθμός απόδοσης του καυσίμου (ξύλου) κάτι το οποίο ακόμα και για την σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται ως πρόκληση.

ΕΠΙΠΛΑ ΚΑΙ ΟΙΚΙΑΚΑ ΕΙΔΗ

Τα έπιπλα ήταν απλά κρεβάτια και τραπέζια με πολλά κλινο-σκεπάσματα και μαξιλάρια. Τα μαγειρικά σκεύη, μικρά τα περισσότερα, μαρτυρούν τις συνήθειες αλλά και το πρόβλημα της διατήρησης του φαγητού, γι’ αυτό άλλωστε η προετοιμασία επέβαλε μικρές ποσότητες. Οι σπόροι καβουρδίζονταν για τη μυρωδιά στα φαγητά, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι οι αρχαίοι Αθηναίοι δεν τηγάνιζαν με λάδι.

ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ

Η πρώτη ύλη για τα κοσμήματα ήταν κυρίως ο χρυσός που προερχόταν από τη Μικρά Ασία, την Κολχίδα και τη Μακεδονία. Τα χρυσωρυχεία της Σίφνου έπαψαν να λειτουργούν στις αρχές της Κλασικής περιόδου. Οι Αθηναίοι όμως εκμεταλλεύονταν αρκετά χρυσωρυχεία της περιοχής του Παγγαίου, ενώ μέσω του εμπορίου είχαν πρόσβαση και σε άλλες πηγές. Όσον αφορά τον άργυρο, η παραγωγή του Λαυρίου κάλυπτε επί μακρόν τις ανάγκες της πόλης. Μια ιδέα όμως για την πλούσια κοσμηματοποιία της εποχής μάς παρέχουν τα ευρήματα από τη γειτονική Ερέτρια. Περίτεχνα σκουλαρίκια με μυθολογικά θέματα, περιδέραια με κεφάλια ζώων και εγχάρακτα δαχτυλίδια είναι μερικά από αυτά.

Τα κοσμήματα που φορούσαν οι γυναίκες ήταν: χρυσά σπειροειδή ή μακριά σκουλαρίκια, χρυσά περιδέραια, βραχιόλια (αυτά τα φορούσαν στο πάνω μέρος του βραχίονα), δαχτυλίδια και κάτι μικρούς χρυσούς δακτύλιους στην κλείδωση του χεριού. Ο καθρέφτης ήταν ένα αντικείμενο που δεν έλειπε από τη ζωή της γυναίκας. Οι καθρέφτες γίνονταν από καλοδουλεμένο μέταλλο κι είχαν ένα χερούλι λιγότερο ή περισσότερο στολισμένο.

ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ

Η Αθήνα ήταν μια από τις πρώτες ελληνικές πόλεις που έκοψαν νομίσματα κατά την Αρχαϊκή περίοδο. Σε ολόκληρο τον 5ο αιώνα συνεχίζεται η κοπή νομισμάτων με τον αρχαϊκό τύπο της Αθηνάς γλαυκώπιδος. Στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. οι Αθηναίοι έκοψαν τα πρώτα χρυσά τους νομίσματα, καθώς και τα ονομαζόμενα από τον Αριστοφάνη "πονηρά χαλκία", νομίσματα με χάλκινο πυρήνα και μία απλή επίστρωση αργύρου. Αν και βελτιώθηκε η καλλιτεχνική πλευρά τους, δεν κατόρθωσε να φτάσει το υψηλό επίπεδο νομισματοκοπίας άλλων πόλεων. Από τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. το αθηναϊκό νόμισμα άρχισε να χάνει σταδιακά τον ηγεμονικό του ρόλο, καθώς τα αργυρά τετράδραχμα και οι χρυσοί στατήρες του Φιλίππου Β' και αργότερα του Αλεξάνδρου το αντικατέστησαν στις διεθνείς συναλλαγές.

ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ

Συνήθως πιστεύουν ότι οι Έλληνες ντύνονταν στα λευκά, αλλά αυτή η γνώμη είναι λαθεμένη. Το πλήθος στην Αθήνα παρουσίαζε μια εικόνα πολύ γραφική, που δεν έμοιαζε καθόλου με μια μονότονη πομπή λευκών μορφών. Η ενδυμασία ήταν κατασκευασμένη από υφάσματα με ζωηρά χρώματα, κάποτε μάλιστα από πολλά χρώματα (ειδικότερα η ενδυμασία των νέων) : πορφυρό, κόκκινο, πράσινο και γαλάζιο.

Στους άντρες δεν άρεσε το κίτρινο χρώμα, το θεωρούσαν καλό μόνο για τις γυναίκες. Τα λευκά ενδύματα στολίζονταν με μια λωρίδα χρωματιστή. Το κύριο αντικείμενο της αντρικής ενδυμασίας ήταν ο χιτώνας, που τον φορούσαν κατάσαρκα. Ο χιτώνας δεν ήταν τίποτα άλλο από ένα κομμάτι πανί, με τρύπες για τα χέρια, που το έπιαναν στον έναν ώμο με πόρπη. Το μήκος του χιτώνα ποίκιλλε ανάλογα με την εποχή. Στην αρχή ήταν πολύ μακρύς, μα αργότερα άρχισαν να τον σφίγγουν στη μέση με ένα κορδόνι και έτσι έφτανε ως τα γόνατα. Κάποτε στο χιτώνα έβαζαν και μανίκια. Οι χιτώνες, που προορίζονταν για τους υπηρέτες, τους βιοτέχνες, τους στρατιώτες και τους δούλους είχαν μια τρύπα, μονάχα για το αριστερό χέρι, ο δεξιός ώμος έμενε ακάλυπτος. Πάνω από το χιτώνα οι Αθηναίοι φορούσαν ένα είδος μανδύα ή πελερίνα που το ονόμαζαν χλαμύδα και τη φορούσαν στον πόλεμο, στο κυνήγι και στα ταξίδια. Στην Αθήνα η χλαμύδα ήταν το συνηθισμένο ένδυμα της νεολαίας.

Το κεφάλι έμενε ακάλυπτο. Οι Έλληνες φορούσαν κάλυμμα μόνο όταν έβγαιναν έξω απ' την πόλη για να προστατεύουν το κεφάλι τους από τη ζέστη και τη βροχή. Στους δρόμους της Αθήνας μπορούσε να συναντήσει κανείς με κάλυμμα μόνο ταξιδιώτες ή ανάπηρους. Υπήρχαν ορισμένα είδη καλύμματος λευκά ή καφέ.

Η γυναικεία ενδυμασία εκείνης της εποχής δεν έθετε ζητήματα κοπτικής αλλά απαιτούσε μεγάλη ευχέρεια στην τέχνη του στολισμού. Τα γυναικεία ενδύματα, όπως και τα αντρικά, χωρίζονταν σε δυο μεγάλες κατηγορίες: στην ελαφρή εσωτερική ενδυμασία και σ' ένα φόρεμα πιο χοντρό, τον πέπλο, που φοριόταν από πάνω. Ο χιτώνας των γυναικών ήταν συνήθως πιο μακρύς από τον αντρικό, ήταν απλό, μακρύ πουκάμισο, που έπεφτε ελεύθερα κατά μήκος του σώματος και πιανόταν μόνο με ένα κορδόνι. Οι παντρεμένες γυναίκες έδεναν το κορδόνι κόμπο, κάτω από το στήθος τους, ενώ τα νεαρά κορίτσια στο θώρακα ή στους γοφούς. Κάποτε ο χιτώνας είχε σχιστά μανίκια. Οι άκρες του πιάνονταν με μια πόρπη από το δεξιό ώμο ή τις έδεναν φιόγκο πάνω στο στήθος. Στις παρυφές ο χιτώνας ήταν στολισμένος με μια ταινία άλλου χρώματος, συνήθως χρώματος κρόκου. Στο σπίτι οι γυναίκες φορούσαν μόνο χιτώνα αλλά όταν έβγαιναν στο δρόμο φορούσαν από πάνω έναν πέπλο, δηλαδή ένα κομμάτι ύφασμα πλατύ περίπου 1,5 μέτρο και μακρύ 3-4 μέτρα, με το οποίο οι ελληνίδες

καλύπτονταν επιδέξια, αφήνοντάς το να πέφτει σε πτυχές. Κάποτε, όταν δεν φορούσαν βέλο, άφηναν ελεύθερη μιαν άκρη του πέπλου και κάλυπταν μ' αυτήν το κεφάλι. Την ενδυμασία των γυναικών την έφτιαχναν από μάλλινο ύφασμα, πανί και λινάρι και ένα ύφασμα από άγνωστο υλικό, πολύ λεπτό και διάφανο, όπως η μουσελίνα. Τα χρώματα που προτιμούσαν ήταν: κίτρινο, κόκκινο, ερυθρό, πράσινο ανοιχτό, πράσινο λαδί, γκριζογάλανο, καφετί ανοιχτό και λευκό. Τους άρεσαν υφάσματα με σχέδια, ταινίες με ζωηρά χρώματα και κεντήματα.Στο δρόμο οι γυναίκες σπάνια φορούσαν στο κεφάλι τους καλύμματα, αλλά όταν έβγαιναν έξω από την πόλη κάλυπταν το κεφάλι τους με κάτι στρογγυλά καλύμματα με μυτερή κορυφή.

ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ

Στα πόδια οι άντρες φορούσαν σανδάλια, που τα 'δεναν με δερμάτινους ιμάντες, αλλά υπήρχαν κι άλλοι τύποι υποδημάτων, όπως μπότες, άρβυλα και σκαρπίνια. Τα υποδήματα τα κατασκεύαζαν από δέρμα λευκό, μαύρο ή ερυθρό και συχνά ήταν πολύ κομψά, κυρίως αυτά που φορούσε ο Αθηναίος όταν πήγαινε επίσκεψη ή ήταν καλεσμένος σε τραπέζι. Μερικοί κομψευόμενοι στόλιζαν τα υποδήματά τους με χρυσό και ασήμι. Τα μαύρα υποδήματα τα στίλβωναν με σφουγγάρι.

Στο σπίτι οι Αθηναίοι πάντα γυρνούσαν ξυπόλητοι. Οι δρόμοι όμως είχαν τέτοιες βρωμιές, που ήταν απόλυτη ανάγκη να προφυλάγει κανένας τα πόδια του.

Οι γυναίκες στα πόδια φορούσαν σανδάλια, υποδήματα λευκά ή κίτρινα και ένα είδος ψηλά άρβυλα. Όταν έβγαιναν στο δρόμο έπαιρναν μια ομπρέλα και ένα ριπίδι από φτερά παγονιού ή ένα πιο ελαφρύ από ξύλο, με μορφή λωτού.