ΕΠΟ 21 – Ειρήνη Σαχά

Θέμα τέταρτης γραπτής εργασίας

Μοντερνισμός και πεζογραφία στις αρχές του 20ού αιώνα

Περιεχόμενα

Εισαγωγή ………………………………………………………………..................................................................................3

Βασικοί νεωτερισμοί που χαρακτηρίζουν την πεζογραφία του μοντερνισμού και τη διαφοροποιούν από

τη ρεαλιστική πεζογραφία……………………….............................................................................................3

Επίδραση του Διονυσιακού στοιχείου στη διαμόρφωση του «καλλιτέχνη» (Άσενμπαχ) μέσα από το

απόσπασμα του κειμένου του Τόμας Μαν Ο Θάνατος στη Βενετία ………………………………………………………..4

Εντοπισμός των νεωτεριστικών χαρακτηριστικών του μοντερνισμού στο απόσπασμα του κειμένου του

Τόμας Μαν Ο Θάνατος στη Βενετία …………………..…………..………………………………………….…………………………...4

Επίλογος – Συμπεράσματα ...…………………………………………………….……………………………………………………………..6

Βιβλιογραφία ………………………………………………………………………………..………………………………………………………….6

Εισαγωγή

Με την εργασία αυτή θα επιχειρήσουμε να διερευνήσουμε το ευρύτερο πλαίσιο του μοντερνισμού που

εμφανίστηκε στη λογοτεχνία τις πρώτες δεκαετίες του 20ου με σκοπό να περιγράψουμε τα βασικά

χαρακτηριστικά του. Στη συνέχεια μέσα από το απόσπασμα από το κείμενο του Τόμας Μαν Ο Θάνατος

στη Βενετία θα σχολιάσουμε τον τρόπο με τον οποίο το διονυσιακό στοιχείο επιδρά στη διαμόρφωση

του εσωκειμενικού καλλιτέχνη, δηλαδή τον Άσεναμπαχ, και, τέλος, θα εντοπίσουμε τα νεωτεριστικά

χαρακτηριστικά με βάση τα οποία το κείμενο αυτό θα μπορούσε να ενταχθεί στον ρεαλισμό στο πλαίσιο

μοντερνισμού.

Βασικοί νεωτερισμοί που χαρακτηρίζουν την πεζογραφία του μοντερνισμού και τη διαφοροποιούν

από τη ρεαλιστική πεζογραφία

Από το τέλος του 19ου αιώνα έως και τις αρχές του 20ού εντείνεται η αίσθηση της ρευστότητας και της

ρήξης με το παλαιό. Το ρεύμα του μοντερνισμού αποτελεί ακριβώς την αισθητική έκφραση της

νεωτερικότητας. Ο «μοντερνισμός» γίνεται ευρύτερα αποδεκτός ως αναγνωρίσιμος λογοτεχνικός όρος

μόλις στα 1920, όταν λογοτέχνες και κριτικοί τον επιλέγουν προκειμένου να περιγράψουν έναν νέο τύπο

λογοτεχνίας που εκπροσωπούσε όχι μόνο την αισθητική ή ανανέωση και καινοτομία, αλλά (για πολλούς)

και τη σκοτεινότητα και «το οριστικό διαζύγιο της αναπτυγμένης σύγχρονης ποίησης από τα κανονικά

μέτρα που θέτει η κοινή αντίληψη». Όμως το πνεύμα του Μοντερνισμού ήταν αισθητό πολύ νωρίτερα,

τόσο στο έργο μεμονωμένων συγγραφέων, όσο και στην εικονοκλαστική ορμή μιας γενιάς νεότερων

καλλιτεχνών, πολλοί από τους οποίους ανήκαν σε μικρότερα ριζοσπαστικά σχήματα που έμειναν στο

σύνολό τους γνωστά ως Avant-Garde (Πρωτοπορίες). Η Avant-Garde εκδηλώθηκε σε ολόκληρη την

Ευρώπη: στη Ρωσία με τον Κονστρουκτιβισμό, στην Ιταλία με τον Φουτουρισμό, στη Γερμανία με τον

Εξπρεσσιονισμό, στη Βρετανία με τον Εικονισμό (Imagism) και τον Στροβιλισμό (Vorticism), στη Γαλλία

και στο Βέλγιο με τον Υπερρεαλισμό, ενώ η κολλητική δραστικότητα του Νταντά πέρασε τα σύνορα της

Ελβετίας, της Γερμανίας και της Γαλλίας. Όλες αυτές οι ομάδες διέθεταν σοβαρό θεωρητικό υπόβαθρο

και κοσμοπολιτισμό, αν και διατηρούσαν ταυτόχρονα στοιχεία της εθνικής καταγωγής τους.

Ο Μοντερνισμός στη λογοτεχνία προβάλλοντας το αίτημα της πρωτοτυπίας και της ριζικής ανανέωσης

στην τέχνη αμφισβήτησε την ύπαρξη μιας αντικειμενικής πραγματικότητας. Σύμφωνα με τους

μοντερνιστές η τέχνη οφείλει να εκφράζει το παρόν, την εμπειρία της νεωτερικότητας, επινοώντας

μορφές που να της προσιδιάζουν. Οι μοντερνιστές εγκαταλείπουν τις παραδοσιακές τεχνικές σύνθεσης

χάριν τολμηρών πειραματισμών που θα αναδείξουν εκ των έσω την ποικιλία, την ετερογένεια, τη

συνθετότητα αλλά και τον κατακερματισμό της σύγχρονης ζωής και του μοντέρνου ανθρώπου. Στη

πεζογραφία παρατηρείται κατάφωρη παραβίαση των γραμματικών και συντακτικών κανόνων στην

υπηρεσία της ροής της συνείδησης, μιας αφηγηματικής τεχνικής που εκφράζεται κυρίως με τον

εσωτερικό μονόλογο, και η οποία παρακολουθεί, χωρίς την παρέμβαση του συγγραφέα τις μύχιες

σκέψεις του συγγραφέα, τα συναισθήματα, τις αισθήσεις, τις αναμνήσεις και τους ελεύθερους

συνειρμούς, καθώς ρέουν στο νου των χαρακτήρων, καταργώντας τη γραμμική αφήγηση και την

αιτιοκρατική αλληλουχία της ρεαλιστικής πλοκής. Ο Μοντερνισμός εκφράζει την αίσθηση της

πολύπλοκης και ανεξιχνίαστης πραγματικότητας, την οποία και προσπαθεί να ερμηνεύσει

μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον του στον ίδιο τον καλλιτέχνη, στην υποκειμενική σύλληψη της

πραγματικότητας, ενώ επιμένει στην ελλειπτικότητα. Ο μοντερνισμός εκτοπίζει το ρομαντικό «εγώ» ως

εκφραστή υψηλών ηθικών αισθημάτων και μιας ενιαίας συνείδησης, ενώ , αντίθετα προβάλλει την ίδια

την τέχνη ως αντικείμενο του εαυτού της μέσα από τεχνικές αυτοαναφορικότητας, δηλαδή

αυτοσυνειδησίας της τέχνης, καθώς και διακειμενικότητας. Στόχος του συγγραφέα είναι η αναγωγή της

τέχνης σε απόλυτη αξία και η πεποίθηση στην αξία της καθαρής τέχνης δηλαδή της τέχνης ως καθαρής

μορφής σε αντίθεση με την περιγραφική αισθητική του ρεαλισμού. Ο μοντερνισμός συνδέεται επίσης

με τον συμβολισμό και τον αισθητισμό του τέλους του 19ου αιώνα ως προς την κοινή εναντίωση στη

σεμνοτυφία, τον ωφελισμό και την κερδοσκοπία της αστικής τάξης αφενός και αφετέρου, τη φροντίδα

του ύφους, την υποκειμενική σύλληψη της πραγματικότητας, τη λογιότητα, την εξερεύνηση της

συνείδησης και των αισθήσεων.