i

ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 9Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

«Η τήξη των πάγων στον Αρκτικό Ωκεανό και η νέα

διαμόρφωση των εμπορευματικών ναυτικών οδών από

πλευράς Ρωσίας, σε σύγκριση με τις Δυτικές

εμπορευματικές ροές. Γεωπολιτικές και γεωστρατηγικές

μεταβολές και επιπτώσεις στην προβολή ισχύος των

κρατών μελών του ΝΑΤΟ και Ρωσικής Ομοσπονδίας στην

Μεσόγειο και την Μέση Ανατολή»

ΑΠΟ ΤΟΝ

ΠΛΟΙΑΡΧΟ ΜΙΧΑΗΛ ΛΥΜΠΕΡΗ ΠΝ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2019

ii

(σελίδα κενή)

iii

ΣΥΝΟΨΗ

Η Αρκτική ουσιαστικά παραμένει ανεκμετάλλευτη λόγω των κλιματολογικών

συνθηκών και συγκεκριμένα λόγω του πάγου που καλύπτει την εν λόγω περιοχή.

Ωστόσο αξίζει να επισημανθεί ότι τα τελευταία χρόνια που η θερμοκρασία του

πλανήτη παρουσιάζει συνεχώς αυξητική τάση έτσι και στην Αρκτική οι

θερμοκρασίες του περιβάλλοντος αυξάνονται, με αποτέλεσμα την ετήσια μείωση

της κάλυψης του πάγου στην εν λόγω περιοχή να προβληματίζει τους επιστήμονες

επισημαίνοντας συνεχώς τα νέα δεδομένα που θα προκύψουν.

Αναμφίβολα, τα τελευταία χρόνια η περιοχή της Αρκτικής έχει αρχίσει να

θεωρείται κατάλληλη για οικονομικές δραστηριότητες και χώρος, που δύναται να

διευκολύνει τη λειτουργία της ναυτιλιακής βιομηχανίας. Αυτό, φυσικά, λαμβάνει

χώρα σε συνδυασμό με τις υποχωρήσεις των θαλάσσιων πάγων, γεγονός που

παρέχει ένα πολύ καλό κίνητρο ανταγωνισμού για τις θαλάσσιες μεταφορές μέσω

των νέων βόρειων θαλάσσιων διαδρομών που ονομάζονται «Αρκτικές Διαδρομές»

(«Arctic Routes»), και αποτελούν εναλλακτικές λύσεις για τους παραδοσιακούς

διηπειρωτικά διαδρόμους. Σημειώνεται ωστόσο ότι η επικινδυνότητα του διάπλου

των Αρκτικών Διαδρομών παραμένει επίκαιρη, με αποτέλεσμα η επικοινωνία της

Ευρώπης – Αμερικής και Ασίας να διεξάγεται ακόμα κυρίως μέσω των

παραδοσιακών περαμάτων του Σουέζ, του Παναμά και των στενών Μάλακκα.

Δίχως άλλο οι αλλαγές στην Αρκτική, θα επιτρέψουν ενδεχομένως την

εξερεύνηση φυσικών και ενεργειακών πόρων ήτοι πετρελαίου, φυσικού αερίου και

ορυκτών μετάλλων. Επιπρόσθετα η τήξη του πάγου, μπορεί να επιφέρει νέες

προκλήσεις για χερσαίες δραστηριότητες εξερεύνησης. Επισημαίνεται δε, ότι

υφίστανται σημαντικές εταιρείες εξερεύνησης πετρελαίου και φυσικού αερίου που

έχουν συμπεριλάβει την Αρκτική στα επιχειρηματικά τους σχέδια δημιουργώντας

ένα νέο περιβάλλον οικονομικών προκλήσεων και ευκαιριών.

Τα πέντε παράκτια κράτη της Αρκτικής, ήτοι οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Ρωσία, η

Νορβηγία και η Δανία (όπου η Γροιλανδία είναι έδαφος της), έχουν κάνει ή

βρίσκονται στη διαδικασία προετοιμασίας παρατηρήσεων προκειμένου να

καθορίσουν τα όρια της υφαλοκρηπίδας τους, για να έχουν δυνατότητα

εκμεταλλεύσεως των ενεργειακών αποθεμάτων της περιοχής.

Υπό το φως των ανωτέρω στην Αρκτική λαμβάνουν χώρα γεωπολιτικές

εξελίξεις με αποτέλεσμα πέραν του διαχρονικού στρατηγικού ενδιαφέροντος η

περιοχή να αποκτάει σημαντική οικονομική αξία. Ορισμένα από τα παράκτια κράτη

της Αρκτικής, ιδίως η Ρωσία, έχουν ανακοινώσει την πρόθεσή τους ή έχουν λάβει

μέτρα για να ενισχύσουν τις στρατιωτικές τους εμφανίσεις στον «Βορρά» ενώ οι

αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις, ιδιαίτερα το Ναυτικό και η Ακτοφυλακή,

λαμβάνουν υπόψη την περιοχή της Αρκτικής στο στρατηγικό σχεδιασμό τους και

στις στρατιωτικές δραστηριότητές τους. Φυσικά δεν πρέπει να αγνοούμε την Κίνα,

iv

που ως ανερχόμενη οικονομική δύναμη αναζητάει και αυτή ανάλογες ευκαιρίες

στην Αρκτική.

Εν κατακλείδι σε γεωστρατηγικό επίπεδο παρατηρείται ένας νέος

ανταγωνισμός μεταξύ ΝΑΤΟ – Ρωσίας, που συνδράμει στο να αποκτάει το πεδίο

της Αρκτικής ιδιαίτερο ενδιαφέρον με απρόβλεπτες όμως συνέπειες για τις

περιοχές της Μέση Ανατολής και της Μεσογείου.

v

(σελίδα κενή)

vi

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1

ΣΚΟΠΟΣ 3

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΠΕΡΙΒΑΝΤΟΛΟΓΙΚΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΚΤΙΚΗΣ 5

ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ – ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ 5

ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΑΡΚΤΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ – ΧΩΡΕΣ ΑΡΚΤΙΚΗΣ 8

Αρκτικός κύκλος (Arctic Cycle) 8

Αρκτική Έρευνα & Πολιτική Δράσης

(Arctic Research and Policy Act – ARPA) 8

Άλλοι ορισμοί της Αρκτικής – Πρόγραμμα Παρακολούθησης

& Αξιόλογης (Arctic Monitoring and Assessment Program - AMAP) 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ 12

ΑΡΚΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ – ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 12

Κράτη - μέρη του Αρκτικού Συμβουλίου 12

Αυτόχθονες Μόνιμοι Συμμετέχοντες

(Indigenous Permanent Participants) 12

Παρατηρητές (Observers). 13

Ομάδες Εργασίας (Working Groups) 13

Προεδρίες (Chairmanships) 13

Ανώτατοι Αξιωματούχοι Αρκτικής (Senior Arctic Officials – SAOs) 13

Όρια του Αρκτικού Συμβουλίου ως Κυβερνητικό Σώμα 14

Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ (ΗΕ) ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΣΑΣ (UNCLOS) 14

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ 14

ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΥΦΑΛΟΚΡΙΚΗΔΑΣ - ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΖΩΝΗΣ - ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 15

Νορβηγία - Σοβιετική Ένωση/Ρωσία: Θάλασσα Μπάρεντς 16

Νορβηγία-Μεγάλη Βρετανία: Θαλάσσια Σύνορα 17 Το θαλάσσιο όριο με τις Νήσους Φερόε (‘Feroe’) 17 Νήσος Σβάλμπαρντ (‘Svalbard’) 18 Καναδάς - Δανία: Νήσος Χανς (‘Ηans’) 18 Καναδάς - ΗΠΑ: βυθός της Θάλασσας Μποφώρ (‘Beaufort’) 18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ – ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ

– ΝΕΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΡΩΣΙΑ 20

ΑΡΚΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ (ARCTIC ROUTES) 20

vii

Βόρεια θαλάσσια διαδρομή (Northern Sea Route - NSR) 20 Βορειοδυτικό πέρασμα (Northwest Passage - NWP) 21 Κεντρική Αρκτική διαδρομή (The Central Arctic Route - CAR) 22 Αρκτική γέφυρα (Arctic Bridge - ΑΒ) 22 ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 24 ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΚΤΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ 26 ΝΕΟΣ ΑΡΚΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ (New Arctic Polar Code) 27 ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ 28 ΡΩΣΙΑ ΚΑΙ ΑΡΚΤΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ 29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ 32 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 32 Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ 34 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ 36 ΗΠΑ – ΚΑΝΑΔΑΣ - ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΚΑΙ ΡΩΣΙΑ 38 ΝΑΤΟ - ΕΕ ΚΑΙ ΡΩΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ – ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΜΕ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΥΜΠΕΡΑΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ - ΕΠΙΛΟΓΟΣ 44

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 44

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 46

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 46

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

«Α» ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 47

ΒΙΒΛΙΑ 47 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ 48 ΑΡΘΡΑ – ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ 49

viii

(σελίδα κενή)

1

Πχος ΠΝ

Μιχαήλ Λυμπέρης

του Θεοδώρου (ΑΜ: 2044)

Σπουδαστής ΣΕΘΑ

9ης ΔΙΜΑ

Αθήνα, 21 Ιουνίου 2019

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

ΘΕΜΑ: «Η τήξη των πάγων στον Αρκτικό Ωκεανό και η νέα διαμόρφωση

των εμπορευματικών ναυτικών οδών από πλευράς Ρωσίας, σε σύγκριση με

τις Δυτικές εμπορευματικές ροές. Γεωπολιτικές και γεωστρατηγικές

μεταβολές και επιπτώσεις στην προβολή ισχύος των κρατών μελών του

ΝΑΤΟ και Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Μεσόγειο και την Μέση Ανατολή»

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Αναμφίβολα στην Αρκτική η κάλυψη των πάγων είναι σε πτωτική τάση,

ενώ είναι σε εξέλιξη η δημιουργία νέων ευκαιριών για την αξιοποίηση μιας

πληθώρας αναξιοποίητων πόρων. Είναι επίσης πολύ δελεαστική, για την Ναυτιλία,

η υπόσχεση, δυνατότητας μείωσης των αποστάσεων από την Ασία προς την

Ευρώπη και/ή την Αμερική (και αντίστροφα) με εκμετάλλευση των Αρκτικών

Διαδρομών και ιδιαίτερα μέσω της Βόρειας Θάλασσας (Northern Sea Route –

NSR), που ελέγχεται από την Ρωσία, και/ή του βορειοδυτικού περάσματος

(Northwest Passage - NWP), που ελέγχεται κυρίως από τον Καναδά και τις ΗΠΑ.

2. Αν και η περίοδος της παγκόσμιας ιστορίας των εξερευνήσεων και των

ανακαλύψεων έχει παρέλθει εδώ και πάρα πολλά χρόνια, υφίσταται η άποψη ότι η

ανθρωπότητα εισέρχεται και πάλι σε μια νέα εποχή εξερεύνησης, η οποία

προωθείται αυτή τη φορά από την κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με την

τεχνολογική πρόοδο, που βοηθάει στην αντιμετώπιση των δυσμενών

περιβαλλοντικών συνθηκών, και παρέχει νέες ευκαιρίες αξιοποίησης μιας σειράς

αναξιοποίητων πόρων. Η Αρκτική θεωρείται πλέον ένα ελπιδοφόρο πεδίο για

μελλοντικές οικονομικές δραστηριότητες, όπως είναι η εξερεύνηση νέων

ενεργειακών αποθεμάτων καθώς επίσης και η αναβάθμιση των θαλάσσιων

μεταφορών. Ως εκ τούτου, δεν είναι τυχαίο το ότι η περιοχή της Αρκτικής έχει γίνει,

τα τελευταία χρόνια, σημείο έντονης γεωπολιτικής τριβής. Όσο βέβαια εξετάζονται

οι νέες προοπτικές που δημιουργούνται για τα κράτη της Αρκτικής, τόσο αναβαίνει

το θερμόμετρο της ανησυχίας για γεωπολιτικές αλλαγές στην περιοχή. Οι εν λόγω

2

μεταβολές που θα λάβουν χώρα στην περιοχή της Αρκτικής πρόκειται να

επηρεάσουν τον πλανήτη σε λιγότερο από 100 χρόνια, δημιουργώντας μια

εντελώς νέα εικόνα στην περιοχή, σε νομικό και γεωπολιτικό επίπεδο. Επομένως,

είναι προφανές ότι θα υπάρξουν σημαντικές περιπτώσεις ανταγωνισμού και

ανακατανομής ισχύος των κρατών της Αρκτικής (σε επίπεδο διεθνούς πολιτικής)

με γεωπολιτικές προεκτάσεις που θα επηρεάσουν σημαντικά την διεθνή

κοινότητα.

3. Η παρούσα εργασία εξετάζει κατ’ αρχάς τα περιβαλλοντολογικά και

γεωγραφικά στοιχεία της Αρκτικής προκειμένου να διαπιστώσουμε την επίδραση

των κλιματικών αλλαγών στην περιοχή της Αρκτικής, αλλά και να επισημάνουμε τα

γεωγραφικά όρια αυτής μέσω των κρατών που την αποτελούν. Σύμφωνα με

πρόσφατες επιστημονικές έρευνες μεγάλα τμήματα της Αρκτικής προβλέπεται στις

προσεχείς καλοκαιρινές περιόδους (μετά το 2030 περίπου), σε περίπτωση που

συνεχιστεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, να είναι χωρίς πάγο δίνοντας

ευκαιρίες για θαλάσσιες μεταφορές αγαθών μέσω των Αρκτικών Διαδρομών»,

αλλάζοντας την γεωπολιτική κατάσταση. Πλέον των ανωτέρω στο εν λόγω

κεφάλαιο αναφέρονται οι ορισμοί, που αφορούν στα γεωγραφικά όρια της

Αρκτικής και οδηγούν σε διαφορετικές περιγραφές των χερσαίων και θαλάσσιων

περιοχών της.

4. Στο δεύτερο κεφάλαιο η εργασία αναλύει το νομικό πλαίσιο που

διέπει την Αρκτική και συγκεκριμένα περιγράφεται τόσο το θεσμικό πλαίσιο του

Αρκτικού Συμβουλίου, όσο και οι πρόνοιες της Σύμβασης για το Δίκαιο της

Θάλασσας (U.N. Convention on Law of the Sea - UNCLOS) για την εν λόγω

περιοχή. Σημειώνεται δε, ότι η τήξη των πάγων, έχει επίδραση στην οριοθέτηση

της Ηπειρωτικής Υφαλοκρηπίδας (ΗΥ) και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης

(ΑΟΖ) των παράκτιων κρατών της Αρκτικής με αποτέλεσμα να υφίστανται

«τριβές», ως προς τα κυριαρχικά δικαιώματα των εν λόγω κρατών, που

περιγράφονται με λεπτομέρειες επί τη βάσει της UNCLOS στο εν λόγω κεφάλαιο.

5. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζονται οι νέες οικονομικές προοπτικές που

δημιουργούνται λόγω της μειώσεως των πάγων στην Αρκτική και αφορούν τόσο

στις θαλάσσιες μεταφορές, αφού δημιουργούνται νέες θαλάσσιες «εμπορικές

οδοί» που μειώνουν σημαντικά τις αποστάσεις Ανατολής – Δύσης, όσο και στην

δυνατότητα αντλήσεως των μεγάλων ενεργειακών αποθεμάτων της περιοχής. Οι

ανωτέρω εξελίξεις αναβαθμίζουν σημαντικά τα παράκτια κράτη της Αρκτικής,

όπως τη Ρωσία που γενικά έως τώρα θεωρείται «αποκλεισμένη» λόγω μη εύκολης

πρόσβασης στη θάλασσα. Επισημαίνεται ωστόσο ότι η ανωτέρω μείωση των

αποστάσεων την παρακολουθούν όλες οι αναπτυσσόμενες χώρες της Ασίας με

χαρακτηριστικό παράδειγμα την Κίνα, καθόσον πολλά λιμάνια της αναβαθμίζονται.

3

6. Στο τέταρτο εξετάζονται οι νέες προοπτικές, που παρουσιάζονται

στην Αρκτική από τη Ρωσία, καθώς επίσης και η προβολής ισχύος, που

επιδεικνύει στην εν λόγω περιοχή, επί τη βάσει των γεωπολιτικών θεωριών

σχετικά με τη «HEARTLAND» και «RIMLAND» όπως εκφράστηκαν από τους

παραδοσιακούς αναλυτές της γεωπολιτικής Halford Mackinder και Nicolas John

Spykman αντίστοιχα. Η Ρωσία εμπράκτως προσπαθεί να κυριαρχήσει στην

Αρκτική μέσω οικονομικών στρατιωτικών και πολιτικών επενδύσεων σε μια εποχή

όπου η ουκρανική κρίση την έχει απομονώσει καθόσον το ΝΑΤΟ και η ΕΕ της

έχουν επιβάλλει οικονομικές κυρώσεις, ως αποτέλεσμα της καταδίκης της για τη

στάση που έχει τηρήσει στην ουκρανική κρίση. Δίχως άλλο η Ρωσία δεν δείχνει

διατεθειμένη να υπαναχωρήσει στον σχεδιασμό της Στρατηγικής που εφαρμόζει

στην Αρκτική συνεχίζοντας την στρατιωτική ενίσχυση της περιοχής. Στο εν λόγω

κεφάλαιο, εν κατακλείδι, περιγράφονται οι σχέσεις της ρωσικής πλευράς με το

ΝΑΤΟ και την ΕΕ και την επίδραση τους σε άλλες στρατηγικές περιοχές όπως

είναι η Μεσόγειος και η Μέση Ανατολή.

7. Το πέμπτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην προβολή των

εξαγόμενων συμπερασμάτων, που προκύπτουν από την ανάλυση των

προηγούμενων κεφαλαίων και προτείνονται προσεγγίσεις που αφορούν στην

ελληνική εξωτερική πολιτική.

ΣΚΟΠΟΣ

8. Ο σκοπός της εν λόγω ατομικής διατριβής είναι η ανάλυση των νέων

δεδομένων, που ανακύπτουν λόγω της τήξης των πάγων στην Αρκτική και

αφορούν στις νέες εμπορευματικές προοπτικές που δημιουργούνται από πλευράς

Ρωσίας, καθώς επίσης και των γεωπολιτικών – γεωστρατηγικών ζητημάτων που

ανακύπτουν, ως προς την προβολή ισχύος των κρατών - μελών ΝΑΤΟ και

Ρωσίας στην Μεσόγειο και την Μέση Ανατολή.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ

9. Για την ανάλυση εν λόγω θέματος της Αρκτικής ζώνης έχουν ληφθεί υπόψη οι κάτωθι προϋποθέσεις :

α. Το φαινόμενο της ανόδου της θερμοκρασίας της Γης θα συνεχιστεί σε συνάρτηση με την πτωτική κάλυψη με πάγο της Αρκτικής.

β. Η τήξη των πάγων στην Αρκτική ζώνη, ως αποτέλεσμα των κλιματικών αλλαγών, θα είναι ελεγχόμενο και τέτοιας έντασης, που θα ευνοεί στην δημιουργία νέων ευκαιριών στην ναυτιλία, στο εμπόριο και στην ανεύρεση

4

ενεργειακών αποθεμάτων και όχι τέτοιου βαθμού που θα επιφέρει δραματικές καταστροφές στα παράκτια κράτη.

γ. Η Ρωσία και το ΝΑΤΟ θα συνεχίσουν τον ανταγωνισμό τους

στο διεθνή γεωπολιτικό πεδίο χωρίς διαφοροποιήσεις έναντι των Διεθνών Οργανισμών υπό το εν ισχύει διεθνές νομικό επίπεδο.

5

KΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΠΕΡΙΒΑΝΤΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΚΤΙΚΗΣ

ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ – ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ

1. Η επιστημονική και πολιτική κοινότητα έχουν στρέψει την προσοχή τους

στην συνεχιζόμενη «έλλειψη» του πάγου, που παρατηρείται στην Αρκτική με

σημαντικότερη καταγραφή, σε χαμηλή ποσότητα πάγου θαλάσσης, να έχει

καταγραφεί ως τώρα κατά τα έτη 2007 και 2012. Εν λόγω «έλλειψη» πάγου («ice-

free»)1 οφείλεται στις κλιματικές αλλαγές ή «φυσικές αλλαγές» που παρατηρούνται

στον λεγόμενο «Υψηλό Βορρά» («High North») κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Έχει

επισημανθεί από πολλούς επιστήμονες ότι η Αρκτική, όπως έχει συμβεί σε πολλές

περιπτώσεις τα τελευταία χρόνια, προβλέπεται να είναι περιοχή «ice-free» κάθε

καλοκαίρι μετά το έτος 20302.

2. Το ανωτέρω γεγονός δημιουργεί νέες ευκαιρίες για μεταφορές μέσω του

Βορειοδυτικού Περάσματος (Northwest (NW) Passage) και της Βόρειας

Θαλάσσιας Διαδρομής, (Northern Sea Route – NSR) για εκμετάλλευση δυνητικών

πόρων πετρελαίου και φυσικού αερίου, και διευρυμένη αλιεία και τουρισμό (εικόνα

1). Με τον όρο «φυσικές αλλαγές» στην Αρκτική περιλαμβάνονται καταρχήν η

υπερθέρμανση του ωκεανού, του εδάφους και του αέρα που έχει ως συνέπεια την

τήξη των πάγων, με αποτέλεσμα την μετατόπιση της χλωρίδας και της πανίδας της

περιοχής και δευτερευόντως οι κυκλώνες της Αρκτικής. Όλες αυτές οι αλλαγές

αναμένεται όχι μόνο να επηρεάσουν τη διαβίωση ζωικών πληθυσμών στην

περιοχή, ήτοι της πολικής αρκούδας, αλλά πολύ περισσότερο να αυξήσουν τους

κινδύνους ρύπανσης, ασφάλειας, εφοδιασμού τροφίμων, πολιτιστικών απωλειών

και εθνικής ασφάλειας.

3. Επιπλέον, είναι αποδεδειγμένη η σχέση της υπερθέρμανσης της

Αρκτικής με ακραία περιβαλλοντολογικά γεγονότα που έλαβαν χώρα σε περιοχές

μεσαίου γεωγραφικού πλάτους, όπως ήταν ο καύσωνας και οι πυρκαγιές στη

Ρωσία το έτος 2010, οι δριμύτατοι χειμώνες στις ανατολικές περιοχές των ΗΠΑ και

της Ευρώπης τα έτη 2009 – 2012,και ινδικές καλοκαιρινές ξηρασίες. Ως εκ τούτου,

η αλλαγή του κλίματος στην Αρκτική υποδηλώνει σημαντικές επιπτώσεις τόσο σε

τοπικό όσο και σε ολόκληρο το ημισφαίριο. Όπως και ο υπόλοιπος πλανήτης, οι

θερμοκρασίες στην Αρκτική εμφανίζουν σημαντική τάση αύξησης, από τη δεκαετία

του 1970. Επισημαίνεται ωστόσο ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη άρχισε να

γίνεται ιδιαιτέρως αντιληπτή στην Αρκτική κατά το χρονικό διάστημα 2005 -

1 http://nsidc.org/seaice/data/terminology.html.

2 Muyin Wang and James E. Overland, “A Sea Ice Free Summer Arctic within 30 Years?,” Geophysical Research Letters 36

(April 3, 2009)

6

2010, όπου είχαν παρατηρηθεί οι μεγαλύτερες θερμοκρασίες στη διάρκεια της

ιστορίας της Αρκτικής. Σημειώνεται ότι στα τελευταία 30 χρόνια, στην εν λόγω

περιοχή, η μεγαλύτερη αύξηση της θερμοκρασίας, τάξεως των 4°C,παρατηρήθηκε

το πρώτο εξάμηνο του 2010, ενώ οι πιο μεγάλες θερμοκρασίες που υφίστανται την

εποχή του φθινοπώρου, οφείλονται στο λιώσιμο των πάγων με το πέρας του

καλοκαιριού3.

Εικ. 1 Έκταση πάγου στην Αρκτική το Σεπτέμβριο του 2008, σε σύγκριση με τους πιθανούς Ναυτιλιακές οδοί και πόροι πετρελαίου και φυσικού αερίου

4. Οι επιστήμονες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το μεγαλύτερο

μέρος της υπερθέρμανσης του πλανήτη τις τελευταίες τρεις δεκαετίες είναι πολύ

πιθανό να προκαλείται από το «φαινόμενο του θερμοκηπίου» και τις εκπομπές

καυσαερίων, που σχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα. Επισημαίνεται ότι

«φαινόμενο του θερμοκηπίου» επηρεάζεται από τις δραστηριότητες και την

ατμοσφαιρική ρύπανση της Αρκτικής και για αυτό αναμένεται, εάν δεν ληφθούν

3 https://www.researchgate.net/publication/251425481

7

μέτρα, να συνεχιστεί για δεκαετίες, οδηγώντας το παγκόσμιο οικοσύστημα σε μη

αναστρέψιμη αλλαγή. Σημειώνεται ότι οι παρατηρούμενες μεγάλες θερμοκρασίες

μαζί με τους ισχυρούς κυκλώνες στην Αρκτική έχουν μειώσει την έκταση και το

πάχος του πάγου της θάλασσας, καθώς επίσης και τον πάγο που διατηρείται όλο

το χρόνο γνωστός και ως «αιώνιος πάγος».

5. Η ανωτέρω φυσική μεταβλητότητα του κλίματος πιθανότατα

συμβάλλει στην μείωση του πάγου στην Αρκτική με την χαμηλότερη ποσότητα

πάγου να καταγράφηκε κατά τα έτη 2007 και 2012. Αναλυτικότερα το 2007 η

ελάχιστη έκταση πάγου αποδείχτηκε ότι ήταν αποτέλεσμα της επίδρασης των

ζεστών ανέμων του Βορείου Ειρηνικού, που επιπρόσθετα συνέβαλλαν τόσο στην

τήξη, όσο και στην μετακίνηση κομματιών πάγου προς τον Ατλαντικό και τη

Γροιλανδία. Από τη άλλη στις το καλοκαίρι του 2012, μια ασυνήθιστα μεγάλη

καταιγίδα, με χαμηλή ατμοσφαιρική πίεση που αναπτύχθηκε πάνω από την

Αρκτική, είχε επίδραση στην διασπορά του «αδύνατου» πάγου σε θερμότερα

νερά, με αποτέλεσμα να επιταχυνθεί ο ρυθμός τήξης του και έτσι τον Αύγουστο

2012, η έκταση των πάγων στη θάλασσα να συρρικνωθεί σε μεγαλύτερο ποσοστό

από αυτό που μετρήθηκε στα τέλη Σεπτεμβρίου 2007.4

6. Η κλιματικής αλλαγή που οφείλεται στο «φαινόμενο του

θερμοκηπίου» είναι ιδιαίτερα έντονη στην Αρκτική, όπου εντός του 21ου αιώνα θα

παρατηρήσουμε ετήσια μέση αύξηση της θερμοκρασίας από + 1 ° έως + 9,0 ° C.

Το παράδοξο είναι ότι εκτός από την υπερθέρμανση που προβλέπεται σε όλη την

Αρκτική έχει εντοπιστεί ελαφρά ψύξη στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό, νότια της

Γροιλανδίας και της Ισλανδίας.

Λόγω της παρατηρούμενης κλιματικής αλλαγής, ήτοι της αύξησης της

θερμοκρασίας του πλανήτη, που λαμβάνει χώρα κυρίως το φθινόπωρο και το

χειμώνα, ενώ μια πολύ μικρή αλλαγή θερμοκρασίας παρατηρείται πάνω από τον

Αρκτικό Ωκεανό κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, οι επιστήμονες κατέληξαν στο

συμπέρασμα ότι μετά το 2030 το περιβάλλον της Αρκτικής δεν θα καλύπτεται από

πάγο στους καλοκαιρινούς μήνες ή ο πάγος θα είναι ιδιαίτερα λεπτός που δεν θα

μπορούσε να εμποδίσει την ναυτιλιακή κίνηση μέσω των νέων Αρκτικών

θαλάσσιων διαδρομών5.

4 http://arctic-roos.org/observations/satellite-data/sea-ice/ice-area-and-extent-in-arctic.

5 William Chapman & John Walsh, «Simulations of Arctic Temperature and Pressure by Global Coupled Models»,

Department of Atmospheric Sciences, University of Illinois at Urbana–Champaign, Urbana, Illinois, βλ.

(https://doi.org/10.1175/JCLI4026.1)

8

ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΑΡΚΤΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ – ΧΩΡΕΣ ΑΡΚΤΙΚΗΣ 7. Υπάρχουν πολλαπλοί ορισμοί που περιγράφουν τα χερσαία και

θαλάσσια σύνορα της Αρκτικής και οδηγούν σε διαφορετικές ερμηνείες ως προς

τον γεωγραφικό προσδιορισμό της Αρκτικής. Οι συζητήσεις που έχουν λάβει χώρα

ποικίλουν από πλευράς του καθεστώτος της Αρκτικής και οι παρατηρητές θα

πρέπει να έχουν υπόψη ότι ο ορισμός που χρησιμοποιείται σε μία συζήτηση

μπορεί να διαφέρει από εκείνον που χρησιμοποιείται σε μια άλλη. Κυριότεροι

ορισμοί που περιγράφουν/προσδιορίζουν την Αρκτική είναι οι κάτωθι:

α. Αρκτικός κύκλος (Arctic Cycle): Αποτελεί τον πιο κοινό και

βασικό ορισμός της Αρκτικής στο πλαίσιο του οποίου καθορίζεται η περιοχή που

περιλαμβάνει στεριά και θάλασσα βορείως «κύκλου» σε γεωγραφικό πλάτος

περίπου στο 66.34Β.Σημειώνεται ότι περιοχές εντός της εν λόγω ζώνης του

αρκτικού κύκλου, ο ήλιος είναι γενικά υπεράνω του ορίζοντα για 24 συνεχείς ώρες

τουλάχιστον μία φορά το χρόνο (θερινό ηλιοστάσιο) και κάτω από τον ορίζοντα για

24 συνεχείς ώρες τουλάχιστον μία φορά το χρόνο (χειμερινό ηλιοστάσιο). Στα όρια

του αρκτικού κύκλου περιλαμβάνονται το βορειότερο τμήμα της Αλάσκας, καθώς

και η θάλασσα ‘Chukchi’, η οποία χωρίζει το εν λόγω τμήμα της Αλάσκας από τη

Ρωσία, καθώς επίσης και τις ΧΘ και ΑΟΖ της βόρειας Αλάσκας. Δεν περιλαμβάνει

τα χαμηλότερα δύο τρίτα τμήματος της Αλάσκας καθώς επίσης τη θάλασσα

‘Bering’, η οποία χωρίζει επίσης την Αλάσκα από τη Ρωσία. Η περιοχή εντός του

αρκτικού κύκλου είναι περίπου 14.500.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, που

ισοδυναμεί με 2,8%, περίπου της επιφάνειας του κόσμου. Σημειώνεται ότι ο

πληθυσμός της Αρκτικής είναι περίπου 4.000.000 που αντιστοιχεί με το 0,05% του

παγκόσμιου πληθυσμού, εκ των οποίων το ήμισυ (περίπου 2.000.000) ζουν στο

τμήμα της αρκτικής Ρωσίας. Οκτώ χώρες θεωρείται ότι έχουν εδάφη εντός του

Αρκτικού Κύκλου, ήτοι, οι ΗΠΑ (Αλάσκα), ο Καναδάς, η Ρωσία, η Νορβηγία, η

Δανία (της οποίας η Γροιλανδία αποτελεί έδαφος της), η Φινλανδία, η Σουηδία και

η Ισλανδία. Αυτές οι οκτώ χώρες συχνά αναφέρονται ως χώρες της Αρκτικής, και

είναι τα κράτη μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου, το οποίο θα αναλυθεί παρακάτω.

Ένα υποσύνολο των οκτώ χωρών της Αρκτικής είναι οι πέντε χώρες που

θεωρούνται παράκτια κράτη της Αρκτικής, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο

Καναδάς, η Ρωσία, η Νορβηγία και η Δανία (εν δυνάμει της Γροιλανδίας).

β. Αρκτική Έρευνα και Πολιτική Δράσης (Arctic Research

and Policy Act – ARPA): Σύμφωνα με το τμήμα 112 του κειμένου για την Αρκτική

Έρευνα και Πολιτική (ARPA) (Ιούλιος, 1984) 5 ο όρος «Αρκτική» σημαίνει τα

εδάφη (Επικράτειες) των ΗΠΑ και των κρατών Βόρεια του Αρκτικού Κύκλου καθώς

επίσης και των περιοχών των ΗΠΑ βόρεια και δυτικά των συνόρων που

οριοθετούνται από τους ποταμούς ‘’Porcupine’’, ‘’Yukon’’, και ‘‘Kuskokwim’’ (στην

9

Αλάσκα) με τον Αρκτικό ωκεανό και τις γειτονικές θάλασσες ‘Beaufor’, ‘Bering’, και

‘Chukch’. Ο εν λόγω ορισμός, περιλαμβάνει ορισμένα τμήματα της Αλάσκας

κάτω από τον Αρκτικό κύκλο, συμπεριλαμβανομένων των νησιών ‘Aleutian’ και

τμήματα της Κεντρικής και δυτικής ηπειρωτικής Αλάσκας, όπως τη χερσόνησο

‘Seward’ και το Δέλτα του ‘Yukon’.

Εικόνα 2. : Αρκτική περιοχή της Αλάσκας Εικόνα 3: Αρκτική περιοχή όπως ορίζεται από την ARPA

γ. Άλλοι ορισμοί της Αρκτικής – Πρόγραμμα

Παρακολούθησης και Αξιόλογης (Arctic Monitoring and Assessment

Program - AMAP): Άλλοι ορισμοί της Αρκτικής βασίζονται σε μη γεωγραφικούς

παράγοντες όπως στη μέση θερμοκρασία, στην έκταση της υπερψύξεως της

ξηράς, στην έκταση του θαλάσσιου πάγου στον ωκεανό, ακόμα και στα όρια

διοίκησης – δικαιοδοσίας. Επισημαίνεται ωστόσο ότι ορισμοί που στηρίζονται σε

κλιματολογικές παρουσιάζουν μεταβλητότητα των συνόρων καθόσον οι

κλιματολογικοί παράγοντες και κυρίως η θερμοκρασία είναι μη αξιόπιστοι καθόσον

η μέση θερμοκρασία τα τελευταία χρόνια διαφοροποιείται διαρκώς και ως εκ

τούτου και ο γεωγραφικός προσδιορισμός της Αρκτικής.6 Ως παράδειγμα

αναφέρεται η ισόθερμη των 10ο C κατά τον πιο ζεστό μήνα της Αρκτικής (Ιούλιος),

6 Susan Joy Hassol, «Impacts of a Warming Arctic»,. Cambridge, Cambridge University Press, 2004, σελ. 4,

Βλ. http://amap.no/acia/;

10

όπου περιλαμβάνει την περιοχή θάλασσας και ξηράς του Βορείου Ημισφαιρίου με

μέση θερμοκρασία κάτω από 10ο C, (εικόνα 3) οδηγώντας σε μια περιοχή της

Αρκτικής με ακανόνιστο σχήμα, η οποία αποκλείει ορισμένες χερσαίες και

θαλάσσιες περιοχές βορείως του αρκτικού κύκλου, αλλά περιλαμβάνει ορισμένες

χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές νότια του Αρκτικού Κύκλου. Αυτός ο ορισμός

αποκλείει επί του παρόντος όλη τη Φινλανδία και τη Σουηδία, καθώς και μερικά

τμήματα από την Αλάσκα πάνω από τον Αρκτικό κύκλο, συμπεριλαμβάνοντας

σχεδόν όλη τη θάλασσα του στενού ‘Bering’ και της νήσους 'Aleutian’ της

Αλάσκας. Στον εν λόγω ορισμό της Αρκτικής, που υιοθετήθηκε από το Πρόγραμμα

Εικόνα 4: Χάρτης της Αρκτικής, με μπλε ο Αρκτικός κύκλος και με κόκκινο είναι η ισόθερμη τον 10

°C τον Ιούλιο

αξιολόγησης της Αρκτικής (AMAP) που ουσιαστικά με το εν λόγω πρόγραμμα το

ασχολείται μια ομάδα εργασίας του Αρκτικού Συμβουλίου, περιλαμβάνονται

ουσιαστικά οι χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές βορείως του αρκτικού κύκλου (ήτοι

γεωγραφικού πλάτους 66° 32' Β), βορείως του γεωγραφικού πλάτους 62° Β στην

Ασία και 60° Β στην Βόρεια Αμερική, τροποποιημένο για να συμπεριλάβει τις

θαλάσσιες περιοχές βόρεια της αλυσίδας των νήσων 'Aleutian’, τον κόλπο

‘Hudson’ καθώς επίσης και περιοχές του Βόρειου Ατλαντικού,

συμπεριλαμβανομένης της θάλασσας ‘Labrador’. Η ιστοσελίδα του «AMAP»

11

περιλαμβάνει ένα χάρτη που δείχνει τόσο τις περιοχές όσο και τις περιοχές της

Αρκτικής που καθορίζονται από το πρόγραμμα «AMAP».

8. Πλέον των ανωτέρω δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πολύ συχνά

ορισμένοι παρατηρητές χρησιμοποιούν και τον όρο «Υψηλό Βορρά» («High

North») ως τρόπο αναφοράς της Αρκτικής. Ορισμένοι άλλοι παρατηρητές κάνουν

και διάκριση μεταξύ του «Υψηλού Βορρά» δηλαδή των ψυχρότερων τμημάτων

της Αρκτικής, που είναι πιο κοντά στον Βόρειο Πόλο σε σχέση με τις πιο

απομακρυσμένες περιοχές της Αρκτικής που είναι γενικά λιγότερο κρύες7.

7 «Arctic people», ’National Snow and Ice Data Center’’ University of Colorado, published:24 Oct 2018, βλ.

https://nsidc.org/cryosphere/arctic-meteorology/arctic-people.html

12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ

ΑΡΚΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ – ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 1. Μια σειρά συναντήσεων που ξεκίνησαν από τη Φινλανδία το 1989,

οδήγησε το 1996 στη δημιουργία του Αρκτικού Συμβουλίου, μέσω της Διακήρυξης

της Οττάβα, στις 19 Σεπτεμβρίου 1996.8 Το εν λόγω Συμβούλιο είναι το κορυφαίο

διακυβερνητικό Φόρουμ για την προώθηση της συνεργασίας, του συντονισμού και

της αλληλοενημέρωσης μεταξύ των Αρκτικών κρατών, των αυτοχθόνων

κοινοτήτων της Αρκτικής καθώς επίσης και των άλλων κατοίκων της Αρκτικής που

τους απασχολούν όμως κοινά ζητήματα, ήτοι, η ανάπτυξη και η περιβαλλοντική

προστασία στην Αρκτική.

Ειδικά θέματα που εξετάζονται από το Συμβούλιο περιλαμβάνουν την

περιφερειακή ανάπτυξη, το περιβάλλον, την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης

ανάγκης, την κλιματική αλλαγή και την εξόρυξη φυσικών πόρων. Η «Εντολή» που

καθορίζει το θεσμικό πλαίσιο του Αρκτικού Συμβουλίου επισημαίνει, όπως

διατυπώνεται και στη διακήρυξη της Οττάβα, ότι τον λόγω Συμβούλιο αποκλείει

την Στρατιωτική Ασφάλεια. Σημειώνεται ωστόσο ότι η Μόνιμη Γραμματεία του

Συμβουλίου τέθηκε επισήμως σε λειτουργία το 2013 στο ‘Tromso’ της Νορβηγίας.

Παρακάτω περιγράφονται συνοπτικά τα κυριότερα θεσμικά όργανα του Αρκτικού

Συμβουλίου στο πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας του9:

α. Κράτη - μέρη του Αρκτικού Συμβουλίου. Η δομή του

Αρκτικού Συμβουλίου αποτελείται από τις οκτώ χώρες που έχουν κυρίαρχο

έδαφος στον Αρκτικό κύκλο: τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, τη Ρωσία, την

Ισλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Φινλανδία και Δανία (δυνάμει του εδάφους της

Γροιλανδίας) και σύμφωνα με το θεσμικό του πλαίσιο «οι αποφάσεις σε όλα τα

επίπεδα του Αρκτικού Συμβουλίου αποτελούν το αποκλειστικό δικαίωμα και

ευθύνη» των οκτώ αυτών κρατών.

β. Αυτόχθονες Μόνιμοι Συμμετέχοντες (Indigenous Permanent

Participants). Εκτός από τα οκτώ κράτη - μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου, στο εν

λόγω Συμβούλιο συμμετέχουν και έξι οργανώσεις που εκπροσωπούν τους

γηγενείς πληθυσμούς της Αρκτικής με το καθεστώς των Μόνιμων Αντιπροσώπων.

Η εν λόγω κατηγορία συμμετεχόντων του Συμβουλίου, δημιουργήθηκε για να

παρέχει δυνατότητα ενεργούς συμμετοχής των κατοίκων των Αρκτικών κρατών με

τους αυτόχθονες λαούς της Αρκτικής. Στην εν λόγω κατηγορία περιλαμβάνονται:

(α) Η Διεθνή Ένωση ‘Aleut’, (β) Το Συμβούλιο της Αρκτικής ‘Athabaskan’, (γ) Το

8 βλ. Αρκτικό Συμβούλιο, «Διακήρυξη της Οττάβα (1996)» δημοσιεύτηκε στις 23 Ιουλίου, 2018, https://oaarchive.arctic-

council.org/handle/11374/85 9 Αρκτικό Συμβούλιο, “The Arctic Council: A Backgrounder,” επικαιροποιήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2018, https://arctic-

council.org/index.php/en/about-us

13

Διεθνές Συμβούλιο ‘Gwich'in’, (δ) Το Συμβούλιο ‘Inuit Circumpolar’, (ε) Η Ρωσική

Ένωση αυτοχθόνων λαών του Βορρά ('Russian Association of Indigenous Peoples

of the North’) και (στ) Το Συμβούλιο Saami.».

γ. Παρατηρητές (Observers). Δεκατρία κράτη έχουν εγκριθεί

ως παρατηρητές στο Αρκτικό Συμβούλιο, ήτοι, η Γερμανία, οι Κάτω Χώρες, η

Πολωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο (εγκρίθηκαν το 1998), η Γαλλία (2000), η

Ισπανία (2006), η Κίνα, η Ινδία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Σιγκαπούρη και η Νότια

Κορέα (2013) και η Ελβετία (2017). Επιπλέον, 13 διακυβερνητικές και

διακοινοβουλευτικές οργανώσεις και 13 μη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν

εγκριθεί ως παρατηρητές, καθιστώντας συνολικά 39 κράτη - παρατηρητές ή

οργανισμούς.

δ. Ομάδες Εργασίας (Working Groups). Το έργο του Αρκτικού

Συμβουλίου διεξάγεται κυρίως με έξι Ομάδες Εργασίας, που επικεντρώνονται στην

αντιμετώπιση της ρύπανσης της Αρκτικής, στην παρακολούθηση και αξιολόγηση

της Αρκτικής, στην προστασία της χλωρίδας και της πανίδας της Αρκτικής, στην

επείγουσα πρόληψη - ετοιμότητα και αντίδραση, στην προστασία του θαλάσσιου

περιβάλλοντος της Αρκτικής και στη βιώσιμη Ανάπτυξη. Το Συμβούλιο μπορεί

επίσης να δημιουργήσει επιμέρους Ομάδες Εργασίας ή Ομάδες

Εμπειρογνωμόνων για εξειδικευμένα έργα.

ε. Προεδρίες (Chairmanships). Η Προεδρία του Συμβουλίου

είναι διετής και αναλαμβάνεται διαδοχικά μεταξύ των οκτώ Κρατών - Μελών. Από

τις 11 Μαΐου 2017, την Προεδρία του Συμβουλίου την έχει αναλάβει η Φινλανδία

(διαδέχτηκε τις ΗΠΑ) στο πλαίσιο της οποίας έχει επισημανθεί ιδιαίτερα το ζήτημα

της κλιματικής αλλαγής και των επιδράσεων που θα υπάρξουν στην Αρκτική και

τον πλανήτη γενικότερα. Σημειώνεται η Έκθεση της φιλανδικής Προεδρίας όπως

εκφράστηκε με την παραλαβή της Προεδρίας από τον Φιλανδό ΥΠΕΞ: «Το

πρόγραμμα Προεδρίας της Φινλανδίας θα εστιαστεί στην κλιματική αλλαγή και τους

τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων που θα προκληθούν, σύμφωνα με τα

συμπεράσματα της Συμφωνίας του Παρισιού σχετικά με την προστασία της

υπερθέρμανσης του πλανήτη - μειώσεως ρύπων».

στ. Ανώτατοι Αξιωματούχοι Αρκτικής (Senior Arctic

Officials – SAOs). Κάθε κράτος - μέλος εκπροσωπείται από έναν ανώτερο

αξιωματούχο (SAO), ο οποίος συνήθως προέρχεται από το ΥΠΕΞ της χώρας.

Σημειώνεται ότι οι εν λόγω αξιωματούχοι συμμετέχουν σε ειδικές συναντήσεις

κάθε έξι μήνες ενώ το Συμβούλιο σε επίπεδο Υπουργών Εξωτερικών συνεδριάζει

κάθε δύο χρόνια καθώς επίσης και στο τέλος κάθε Προεδρίας. Επισημαίνεται δε,

ότι οι Ομάδες Εργασίας συναντιούνται συχνότερα.

14

ζ. Όρια του Αρκτικού Συμβουλίου ως Κυβερνητικό Σώμα.

Όσον αφορά τα όρια του Αρκτικού Συμβουλίου ως Διοικητικό Όργανο, το θεσμικό

πλαίσιο του Συμβούλιο δηλώνει ότι «…Δεν έχει και δεν μπορεί να εφαρμόσει ή να

επιβάλει τις κατευθυντήριες γραμμές, τις αξιολογήσεις ή τις συστάσεις του. Η

ευθύνη αυτή ανήκει σε κάθε μεμονωμένο κράτος της Αρκτικής….» Επιπλέον, όπως

αναφέρθηκε προηγουμένως, στην Εντολή του Αρκτικού Συμβουλίου, όπως

διατυπώνεται στη Διακήρυξη της Οτάβα (1996) αναφορικά με την ίδρυση του

Συμβουλίου, αποκλείεται ρητώς οιαδήποτε συζήτηση περί Στρατιωτική

Ασφάλειας.».

Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ (ΗΕ) ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ

ΘΑΛΑΣΣΣΑΣ (UNCLOS)

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ10

2. Τον Νοέμβριο του 1994 τέθηκε σε ισχύ η Σύμβαση των ΗΕ για το

Δίκαιο της Θάλασσας (ΣΔΘ). Η σύμβαση θεσπίζει ένα καθεστώς Συνθήκης που

διέπει τις δραστηριότητες στους ωκεανούς του κόσμου. Βασίζεται στο Δίκαιο των

Συμβάσεων της Θάλασσας (1958) και θέτει ένα πλαίσιο κανόνων, όπου από τις 13

Δεκεμβρίου 2018, έχουν συνυπογράψει περί τα 168 έθνη και αποτελούν τα

συμβαλλόμενα κράτη - μέρη της Συνθήκης11. Επισημαίνεται ότι όλα τα κράτη –

μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου, πλην των ΗΠΑ, είναι μέρη της UNCLOS. Το μέρος

VI της Σύμβασης, που ασχολείται με την Ηπειρωτική Υφαλοκρηπίδα (ΗΥ), και το

παράρτημα ΙΙ, το οποίο θέσπισε μια Επιτροπή σχετικά με τα όρια της ΗΥ, είναι τα

πιο σημαντικά τμήματα της Συμβάσεως για παράκτια κράτη της Αρκτικής καθόσον

επί τη βάσει των προνοιών των εν λόγω κεφαλαίων της UNCLOS κατοχυρώνονται

τα κυριαρχικά δικαιώματα τους επί των πόρων της ΥΗ τους,

συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.

3. Σύμφωνα με το άρθρο 76 της Σύμβασης, ένα παράκτιο κράτος με

ευρύ ηπειρωτικό περιθώριο μπορεί να καθορίσει ένα όριο ΗΥ πέραν των 200

ναυτικών μιλίων. Η εν λόγω διαδικασία λαμβάνει χώρα μετά από υποβολή των

προβλεπόμενων ορίων της ΗΥ, από το ενδιαφερόμενο παράκτιο, σε μια

επιστημονική Επιτροπή (CLCS) προκείμενου να προβεί σε εξέταση – αξιολόγηση

και έγκριση του ανωτέρω αιτήματος που. Η εν λόγω έγκριση επέκτασης της ΗΥ

απαιτεί τουλάχιστον πλειοψηφία δύο τρίτων. Τα συμβαλλόμενα στην UNCLOS

παράκτια κράτη καθορίζουν τα εξωτερικά όρια της ΗΥ τους, σύμφωνα με τη

10

http://www.un.org/Depts/los/reference_files/chronological_lists_of_ratifications.htm# 11

Βλ. ΣΔΘ των ΗΕ, σελ. 103-139

15

ανωτέρω διαδικασία αλλά σε σχέση και με την εθνική τους νομοθεσία. Σε

περιπτώσεις διαφωνίας με τις συστάσεις της CLCS, το παράκτιο κράτος μπορεί να

προβεί σε αναθεωρημένο αίτημα ή νέα υποβολή. Οι ενέργειες της Επιτροπής δεν

θίγουν θέματα που αφορούν στην οριοθέτηση μεταξύ κρατών με αντίθετες ή

παρακείμενες ακτές. Επισημαίνεται ωστόσο ότι σε περίπτωση που τελικά υπάρξει

συμφωνία οριοθέτησης ΗΥ, τα εν λόγω όρια που καθορίζονται από ένα παράκτιο

κράτος είναι οριστικά και δεσμευτικά.12

ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΥΦΑΛΟΚΡΙΚΗΔΑΣ - ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

ΖΩΝΗΣ (ΑΟΖ) - ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ

4. Η δραματική υποχώρηση του πάγου της Αρκτικής λόγω της

κλιματικής αλλαγής, σε συνδυασμό με εκτιμήσεις για σημαντικά αποθέματα

πετρελαίου και φυσικού αερίου στο υπέδαφος της περιοχής,13 έστρεψαν την

προσοχή της διεθνούς κοινότητας στη μακρινή αυτή περιοχή. Βασικοί δρώντες του

διεθνούς συστήματος έχουν ήδη αναπτύξει αρκτικές στρατηγικές, ενώ έχει

μεγαλώσει αισθητά το ενδιαφέρον ακόμα και τρίτων κρατών (λ.χ. Κίνα) για τους

θεσμούς της περιοχής, σημαντικότερος εκ των οποίων είναι φυσικά το Αρκτικό

Συμβούλιο.14 Διευκρινίζεται ωστόσο ότι ως «Αρκτική» θα ορίζεται στην προκειμένη

περίπτωση ο Αρκτικός Ωκεανός, καθώς και τμήματα των πέντε παράκτιων κρατών

(«Arctic 5») δηλαδή των ΗΠΑ, του Καναδά, της Ρωσίας, της Νορβηγίας και της

Δανίας (Γροιλανδία)15, που μπορούν να εγείρουν διεκδικήσεις στην ΑΟΖ και στην

ΗΥ.

5. Οι εξελίξεις δημιουργούν ερωτήματα για το καθεστώς της περιοχής

και σχετικά με το κατά πόσο υπάρχει ανάγκη για τη θέσπιση ενός καθεστώτος

διακυβέρνησης της Αρκτικής κατά το πρότυπο της Ανταρκτικής.16 Όσον αφορά τις

θαλάσσιες ζώνες, όπως είδαμε, με την πάροδο των ετών έχουν θεσμοθετηθεί

δικαιώματα των παράκτιων κρατών σε περιοχές που αποτελούσαν παλαιότερα

ανοιχτή θάλασσα. Για την Αρκτική, ειδικότερα, έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι

οριοθετήσεις της ΗΥ των κρατών, αφού εκτεταμένη υφαλοκρηπίδα (στα 350 ν.μ.)

θα παρείχε πρόσβαση τους πολύτιμους φυσικούς πόρους του υπεδάφους.

12

Βλ. ΣΔΘ των ΗΕ, άρθρο 76 παράγραφος 8. 13

Η γνωστότερη είναι αυτή του US Geological Survey. 14

Oran R. Young, «Whither the Arctic? Conflict or Cooperation in the Circumpolar North», Polar Record, 45.1 (2009), σ. 73-82. 15

Σημειώνεται ότι, βάσει εκτιμήσεων, το υπέδαφος της θάλασσας πέριξ της Γροιλανδίας είναι πλούσιο σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. 16

Σχετικά με τη δυνατότητα της Ανταρκτικής να αποτελέσει μοντέλο για την Αρκτική, βλ. Peter J. Beck, The International Politics of Antarctica, St. Martin’s Press, New York, NY 1986· Jeffrey D. Myhre, The Antarctic Treaty System: Politics, Law, and Diplomacy, Westview Press, Boulder, CO 1986.

16

6. Ο γεωγραφικός Βόρειος Πόλος17 και η περιοχή πέριξ αυτού δεν

ανήκει σε καμία χώρα, ενώ η περιοχή πέρα από τις θαλάσσιες ζώνες των

παράκτιων κρατών διοικείται από τη Διεθνή Αρχή για το Θαλάσσιο Βυθό

(International Seabed Authority: ISA). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι ΗΠΑ δεν

έχουν επικυρώσει την UNCLOS και ως εκ τούτου, παρότι συλλέγουν δεδομένα για

να υποβάλουν μελλοντικά αίτηση στην CLCS, δεν μπορούν να προχωρήσουν σε

επίσημη διεκδίκηση. Η Ερευνητική Ομάδα για τα Διεθνή Σύνορα (International

Boundaries Research Unit) του Πανεπιστημίου Durham δημιούργησε έναν

εξαιρετικό χάρτη, όπου απεικονίζονται τα σύνορα της Αρκτικής ως έχουν και όπως

θα διαμορφωθούν σε περίπτωση που εφαρμοστεί απόλυτα η ΣΔΘ.

7. Μέχρι πρότινος, η οριστική διευθέτηση συνοριακών διαφορών στην

Αρκτική δεν αποτελούσε προτεραιότητα και ως εκ τούτου δεν έχουν σημειωθεί

περιστατικά κλιμάκωσης λόγω αυτού. Η μειωμένη δυνατότητα πρόσβασης

απέτρεψε την πρόκληση «θερμών» επεισοδίων παρά τις πολυετείς διαφωνίες. Η

πιο αξιοσημείωτη περίπτωση οριοθέτησης στην περιοχή είναι αυτή μεταξύ

Νορβηγίας και Ρωσίας στη Θάλασσα ‘Barents’. Επρόκειτο για μία διαφωνία πλέον

των 40 ετών, η οποία διευθετήθηκε το 2010 ενόψει της προοπτικής εκμετάλλευσης

των κοιτασμάτων της ΗΥ. Αποτελεί, επομένως, ένα ενδεικτικό περιστατικό για τη

δυναμική μεταξύ των νομικών οριοθετήσεων και της οικονομικής-γεωπολιτικής

βαρύτητας μίας περιοχής. Θα ακολουθήσει μία συνοπτική επισκόπηση των

διαφιλονικιών στην περιοχή της Αρκτικής:

α. Νορβηγία - Σοβιετική Ένωση/Ρωσία: Θάλασσα Μπάρεντς

(‘Barents’). Η Νορβηγία προσέγγισε το 1967 την τότε Σοβιετική Ένωση με σκοπό

να επιλυθούν τα εκκρεμή συνοριακά ζητήματα. Θέση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν

πως δεν υπήρχε κάτι προς συζήτηση, λαμβανομένου υπόψη ότι το 1926 είχε

διακηρύξει την κυριαρχία της στην ξηρά του τομέα που έφτανε έως τον Βόρειο

Πόλο (μεταξύ των μεσημβρινών γεωγραφικού μήκους 32° 04’ 35” ανατολικά και

μέσω του Βερίγγειου Στενού με γεωγραφικό μήκος 168° 49’ 30” δυτικά).18 Η

διακήρυξη αυτή προοριζόταν για τις χερσαίες περιοχές αφού δεν γινόταν αναφορά

σε θαλάσσιες, είναι επομένως λογικό να υποτεθεί ότι η κυριαρχία στη θάλασσα

ήταν αποτέλεσμα μεταγενέστερης ερμηνείας της. Τα δύο κράτη είχαν επαφές

κυρίως σχετικά με ζητήματα αλιείας,19 ενώ η οριοθέτηση στη Θάλασσα ‘Barents’

αναδείχθηκε ως ζήτημα το 1982, με την υπογραφή της ΣΔΘ και από τα δύο κράτη.

Ακολούθησαν διαπραγματεύσεις για τη γραμμή οριοθέτησης, η οποία θα

συμβίβαζε τις απαιτήσεις αφενός για έναν σοβιετικό τομέα, και αφετέρου για μια

17

Διαφέρει από τον μαγνητικό Βόρειο Πόλο. 18

Σημειώνεται ότι είχε δεχτεί τη Svalbard Act της 17ης

Ιουνίου 1925 και είχε μετακινήσει τη γραμμή του δυτικού τομέα προς τα ανατολικά. Με την πράξη αυτή αναγνωριζόταν η κυριαρχία της Νορβηγίας στο νησί Σβάλμπαρντ. 19

Το 1978 επετεύχθη συμφωνία, στην οποία όμως συμπεριλαμβάνονταν μία «γκρίζα ζώνη».

17

μέση γραμμή (Νορβηγία), με τη διαφιλονικούμενη περιοχή20 να έχει σημαντική

έκταση (περίπου 175 χιλιάδες τ.χλμ., όταν η ενδοχώρα της Νορβηγίας με τα

παράκτια νησιά είναι περίπου 324 χιλιάδες τ.χλμ.). Μετά από συμφωνία τη

δεκαετία του 1990 για το γεωδαιτικό σύστημα της οριοθέτησης, επιτεύχθηκε

συμφωνία το 2010 με τη γραμμή οριοθέτησης να χωρίζει τη διαφιλονικούμενη

περιοχή σχεδόν ίσα, ικανοποιώντας τη στόχευση των δύο κρατών. Τέθηκε σε

εφαρμογή στις 7 Ιουλίου 2011, ενώ αξίζει να αναφερθεί ότι η συμφωνία έδινε

παράλληλα έμφαση στη σημασία της συνεργασίας μεταξύ τους για τη διαχείριση

τόσο των αλιευμάτων όσο και των υδρογονανθράκων.

β. Νορβηγία - Μεγάλη Βρετανία: Θαλάσσια Σύνορα. Η

Νορβηγία είχε αρχίσει να διαπραγματεύεται τα σύνορά της και με άλλα γειτονικά

κράτη πέρα από τη Σοβιετική Ένωση, μία προσπάθεια που κρίνεται επιτυχής

βάσει του αποτελέσματος. Όσον αφορά τη Μεγάλη Βρετανία, επετεύχθη συμφωνία

το 1977-1978 σχετικά με το βόρειο μέρος της μέσης γραμμής ως το σημείο που

συνορεύουν η Νορβηγία, η Μεγάλη Βρετανία και οι Νήσοι Φερόε (‘Feroe’). To1977

διαπραγματευτική αποστολή μετέβη στη Μεγάλη Βρετανία προκειμένου να

ξεκινήσει συζητήσεις για τη συνέχιση της μέσης γραμμής προς το βορρά (από το

«Σημείο 8» της Συμφωνίας του 1965). Η διαφιλονικούμενη περιοχή (μεταξύ

παλαιάς και νέας μέσης γραμμής) ήταν σχετικά μικρή, ωστόσο οι αποστολές ήταν

απρόθυμες να παραχωρήσουν μεγαλύτερη περιοχή από το απόλυτα αναγκαίο, με

αποτέλεσμα την αναβολή της απόφασης. Η τελική συμφωνία για την επέκταση της

μέσης γραμμής Νορβηγίας-Βρετανίας ήταν από το τέλος της συμφωνηθείσας

γραμμής του 1956 έως την αρχή της γραμμής Νορβηγίας- Νήσων Φερόε.

γ. Το θαλάσσιο όριο με τις Νήσους Φερόε (‘Feroe’), γύρω

από το Γιαν Μαγιέν (‘Jan Mayen’) και το Αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ

(‘Svalbard’). Η συμφωνία με τη Μεγάλη Βρετανία διευθέτησε παράλληλα και τα

σύνορα με τις Νήσους Φερόε, με ευθεία μεταξύ των δύο σημείων (συνολικής

απόστασης 61 χλμ.) στη λογική και πάλι της μέσης γραμμής.

Το 1980 η Ισλανδία ήγειρε διεκδίκηση έναντι της Νορβηγίας σχετικά με

θαλάσσια ζώνη προς το Γιαν Μαγιέν. Η Δανία προχώρησε και αυτή αργότερα σε

παρόμοια διεκδίκηση σχετικά με τη μέση γραμμή Γιαν Μαγιέν και Γροιλανδίας, η

Νορβηγία, όμως, δεν συναίνεσε και αυτή τη φορά, με αποτέλεσμα να προσφύγει η

Δανία στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η απόφαση του 1993 όριζε ότι η

διαφιλονικούμενη περιοχή (64.500 τ.χλμ.) θα διαιρούνταν υπέρ της Νορβηγίας με

αναλογία 60-40%. Η τελική γραμμή μεταξύ Ισλανδίας, Δανίας (Γροιλανδίας) και

Γιαν Μαγιέν συμφωνήθηκε μετά από διαπραγματεύσεις στο Ρέικιαβικ το 1997.

20

Η περιοχή αυτή δεν ταυτιζόταν με την γκρίζα ζώνη του 1978.

18

δ. Νήσος Σβάλμπαρντ (‘Svalbard’). Βάσει της Συμφωνίας του

1924, το Σβάλμπαρντ ανήκει στη Νορβηγία, γεγονός το οποίο δεν έχει

αμφισβητηθεί. Δεν ισχύει, όμως, το ίδιο και για τις θαλάσσιες ζώνες αυτού.

Ειδικότερα, για τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Σβάλμπαρντ και Γροιλανδίας άρχισαν

διαπραγματεύσεις τα τέλη του 2004.

Το 2006 επετεύχθη συμφωνία, με κυριότερο σημείο τριβής το μικρό νησί

Τόμπιας (‘Tobias’)που είχε ανακαλυφθεί το 1993.

ε. Καναδάς - Δανία: Νήσος Χανς (‘Ηans’). Μεταξύ των δύο

χωρών υπάρχει διαφωνία για τη Νήσο Χανς, ένα μικρό ακατοίκητο κομμάτι γης. Η

ιδιαιτερότητά της είναι ότι η θέση της την τοποθετεί στην πορεία της μέσης

γραμμής μεταξύ του Καναδά και της Δανίας και διεκδικείται ως εκ τούτου και από

τις δύο. Η διαδικασία των διαπραγματεύσεων δεν έχει ακόμα καταλήξει. Σε

περίπτωση που πήγαινε η υπόθεση σε διαιτησία, τα κριτήρια που θα έπρεπε να

εξεταστούν είναι το ποιος ανακάλυψε το νησί και αν άσκησε κάποιο είδος κατοχής,

αν υπάρχουν τακτικές επισκέψεις, όπως στην περίπτωση της Δανίας με τη

Γροιλανδία,21 και αν οι νόμοι του κράτους αυτού είχαν ισχύ και στο έδαφος της

Νήσου Χανς. Ως επέκταση του εδάφους μιας χώρας, η διεκδίκηση μοιάζει να μην

έχει αναλογική αξία με αυτή που προβάλλεται. Για να γίνει κατανοητή, όμως, θα

πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι το υπέδαφος της περιοχής διαθέτει

σημαντικούς ορυκτούς πόρους.

στ. Καναδάς - ΗΠΑ: βυθός της Θάλασσας Μποφώρ

(‘Beaufort’). Μεταξύ του Καναδά και των ΗΠΑ εκκρεμεί διαφορά για τη θέση του

θαλάσσιου συνόρου, η οποία οδήγησε σε διαφιλονικούμενη περιοχή περίπου 21

χιλιάδων τ.χλμ. Πριν την παράθεση των ισχυρισμών, θα πρέπει να σημειωθεί ότι

και οι δύο χώρες έχουν αναγνωρίσει τη δέσμευσή τους από τη Σύμβαση του 1958

για την ΗΥ, καθώς και ότι θα πρέπει το σύνορο να είναι δίκαιο, όπως όρισε το ICJ.

Η διαφωνία ήρθε στο προσκήνιο τη δεκαετία του 1970, όταν ο Καναδάς

παραχώρησε άδειες για πετρέλαιο και φυσικό αέριο.22 Σύμφωνα με τον Καναδά, το

όριο που τέθηκε από τη Συνθήκη της Αγίας Πετρούπολης του 1825 (μεταξύ των

δυνάμεων που κατείχαν τότε τα εδάφη, δηλαδή το Ηνωμένο Βασίλειο και τη

Ρωσική Αυτοκρατορία) επεκτείνεται στη θάλασσα (η διατύπωση ήταν «jusqu’à la

Mer Glaciale»). Οι ΗΠΑ ισχυρίζονται ότι θα πρέπει να οριοθετηθεί η γραμμή στη

βάση της ίσης απόστασης, παρότι η θέση τους αποδυναμώνεται από το γεγονός

ότι είχαν δεχτεί το 1867 συνθήκη με παρόμοια διατύπωση σχετικά με την Αλάσκα.

21

Donald McRae, «Selected Issues Relating to the Arctic», Audiovisual Library of International Law, United

Nations, http://legal.un.org/avl/ls/McRae_A_video_1.html (10 Δεκεμβρίου 2014). 22

Σύμφωνα με το Canada’s National Energy Board, ο βυθός κάτω από τη διαφιλονικούμενη περιοχή είναι

πλούσιος σε ενεργειακούς πόρους. Λ.χ. εάν ισχύει η εκτίμηση για 1,7 δις κυβικά μέτρα, αυτό θα αρκούσε να

προμηθεύσει τον Καναδά για 20 χρόνια.

19

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η επισήμανση του Καναδού καθηγητή Michael Byers ότι

αν εφαρμοστεί η γραμμή οριοθέτησης που οι ΗΠΑ υποστηρίζουν (ισαπόστασης),

ευνοείται ο Καναδάς μετά τα 200 ν.μ., και, αντίστροφα, η θέση του Καναδά (να

ακολουθηθεί ο 141ος μεσημβρινός προς τη θάλασσα) ευνοεί τις ΗΠΑ μετά τα 200

ν.μ.23 Ο καθηγητής Donald McRae24 εύστοχα αναφέρει ότι μέχρι τη θέσπιση της

ζώνης των 200 ν.μ., τα κράτη δεν έδιναν μεγάλη σημασία στα θαλάσσια σύνορά

τους.

8. Όσον αφορά τις διεκδικήσεις για επέκταση της ΗΥ στα 350 ν.μ., ως

έχει αναφερθεί η ΣΔΘ δίνει περιθώριο 10 ετών από την ημερομηνία επικύρωσης

για να εγείρουν τα κράτη διεκδικήσεις. Για την αρκτική λεκάνη, δύο (υποθαλάσσιες)

κορυφογραμμές έχουν ιδιαίτερη σημασία: η Λομονόσοφ και η Μεντελέεφ. Εάν μία

κορυφογραμμή αποτελεί «φυσική προέκταση» του εδάφους, τότε το παράκτιο

κράτος μπορεί να επεκτείνει την ΗΥ του.25 Όλα τα «Arctic 5» κράτη συλλέγουν

δεδομένα προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση σε αχανείς περιοχές του βυθού

της περιοχής, ενώ η Δανία, ο Καναδάς, η Ρωσία και η Νορβηγία, που έχουν

επικυρώσει τη ΣΔΘ, έχουν ήδη υποβάλει αιτήσεις στην CLCS για επέκταση στα

350 ν.μ., διεκδικώντας πρόσβαση σε περισσότερους πόρους του βυθού και

υπεδάφους. Οι πρώτες αποφάσεις της CLCS αναμένονται το 2019.

9. Εάν οι ΗΠΑ δεν επικυρώσουν τη ΣΔΘ, θα στερηθούν το

πλεονέκτημα της διεκδίκησης και πρόσβασης σε κρίσιμους πόρους, ενώ η έλλειψη

ενός κοινού πλαισίου ενδέχεται να οδηγήσει σε διακρατικές εντάσεις. Από τα

παραπάνω παρατηρούμε ότι βάση των διαπραγματεύσεων αποτελεί η μέση

γραμμή (ίση απόσταση από τις ακτές), ενώ σε περιπτώσεις που αυτό δεν είναι

δυνατό γίνεται χρήση πολλών συντεταγμένων,26 ώστε να υπάρχει ακρίβεια και το

τελικό αποτέλεσμα να είναι παραχώρηση και εκχώρηση περίπου ίσων περιοχών.

23

Slan Griffiths, «US-Canada Arctic Border Dispute Key to Maritime Riches», Who Owns the Arctic?, 2 Αυγούστου 2010, https://byers.typepad.com/arctic/2010/08/us-canada-arctic-border-dispute-key-to-maritime-riches.html (έγινε πρόσβαση στις 23 Δεκεμβρίου 2014). 24

Ο καθηγητής McRae είναι επίσης μέλος της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου των Ηνωμένων Εθνών (UN International Law Commission). 25

Για σχολιασμό βλ. L. Price, «Grand Claims of the Arctic Kind», Arctic Journal, 5 Δεκεμβρίου 2013, http://arcticjournal.com/politics/286/grand-claims-arctic-kind ( 9 Νοεμβρίου 2016). 26

Χάρη στην τεχνολογική εξέλιξη και τα μαθηματικά, μπορούν να εντοπιστούν σημεία στη θάλασσα με ακρίβεια μέτρου. Για τη σημασία των γεωδαιτικών σημείων, με ειδική αναφορά στην περίπτωση της Νορβηγίας, βλ. Bjørn Geirr Harsson & George Preiss, «Norwegian Baselines, Maritime Boundaries and the UN Convention on the Law of the Sea», Arctic Review on Law and Politics, 3.1 (2012), σελ. 108-129.

20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ - ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ

ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ – ΝΕΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΡΩΣΙΑ

ΑΡΚΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ (ARCTIC ROUTES)

1. Η αναζήτηση για μια συντομότερη διαδρομή από τον Ατλαντικό

στην Ασία ήταν η αναζήτηση ναυτιλιακών δυνάμεων από τον Μεσαίωνα. Η τήξη

των πάγων της Αρκτικής αυξάνει τη δυνατότητα εξοικονόμησης αρκετών χιλιάδων

μιλίων και αρκετών ημερών ιστιοπλοΐας μεταξύ των μεγάλων εμπορικών

συνασπισμών. Εάν η Αρκτική γινόταν μια βιώσιμη διαδρομή ναυτιλίας, οι

επιπτώσεις θα μπορούσαν να επεκταθούν πολύ πέρα από την Αρκτική. Για

παράδειγμα, το χαμηλότερο κόστος αποστολής θα μπορούσε να είναι επωφελές

για την Κίνα (τουλάχιστον τη βορειοανατολική περιοχή της), την Ιαπωνία και τη

Νότια Κορέα, επειδή τα μεταποιημένα προϊόντα τους που εξάγονται στην Ευρώπη

ή στη Βόρεια Αμερική θα μπορούσαν να καταστούν λιγότερο ακριβά σε σχέση με

άλλες αναδυόμενες κατασκευές κέντρα στη Νοτιοανατολική Ασία, όπως στην

Ινδία.27

2. Αναμφίβολα η Αρκτική είναι ένας νέος τομέας, που υπόσχεται

οικονομικές δραστηριότητες και μια αναδυόμενη αγορά. Είναι ενδεικτικό το

γεγονός ότι διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη έχουν ήδη χρησιμοποιήσει τον όρο

«Βιομηχανική Μεσόγειος του μέλλοντος», όπως ο επικεφαλής της Ισλανδικής

ναυτιλιακής εταιρείας "Emskip" Gylfi Sigfusson (McGwin 2013). Αν και οι

αντιξοότητες επιμένουν και πρέπει να λαμβάνονται πάντα υπόψη στην Αρκτική

ναυτιλία, τα ύδατα χωρίς πάγο είναι πλεύσιμα. Αυτή η εξέλιξη είναι σχετικά

πρόσφατη καθόσον το Βορειοδυτικό Πέρασμα (North West Passage-NWP) για

πρώτη φορά στην καταγεγραμμένη ιστορία ήταν ανοιχτό το 2007 ρνώ ο πρώτο

διάπλους της Βόρειας θαλάσσιας διαδρομής («Northern Sea Route – NSR»)

ολοκληρώθηκε το 2009. Από τότε όχι μόνο παρατηρούμε μια αυξανόμενη τάση της

θερμοκρασίας αλλά και δράση από διάφορους ενδιαφερόμενους στον ναυτιλιακό

τομέα, προκειμένου η κυκλοφορία των πλοίων στην Αρκτική να μπορεί να

διεξάγεται με ασφάλεια μέσω των γνωστών «Αρκτικών Διαδρομών». Παρακάτω

καταγράφεται μια ενδεικτική ανάλυση28:

α. Βόρεια θαλάσσια διαδρομή (Northern Sea Route - NSR),

ή Βορειοανατολικό Πέρασμα (Northeastern Passage - NEP): Αποτελεί

χαρακτηριστική θαλάσσια οδό κατά μήκος των βορείων συνόρων της Ρωσίας από 27

Stephen Carmel, «Arctic Security: the new big Game» Halifax International Security Forum, (21 Νοεμβρίου 2009), βλ. http://fora.tv / 28

Northern Sea Route Information Office, Transit data, http://www.arctic-lio.com/nsr_transits. (6 Ιουνίου 2015)

21

το Μούρμανσκ (‘Murmansk’) μέχρι την Προντενίγια (‘Providenia’) με μήκος

περίπου 2.600 ναυτικά μίλια. Εγκαινιάστηκε από τη Σοβιετική Ένωση με χρήση

στην εγχώρια ναυτιλία το 1931 ενώ χρησιμοποιήθηκε για μετακινήσεις ξένων

πλοίων το 1991. Αυτή η διαδρομή χρησιμεύει στη διακίνηση εμπορίου μεταξύ της

Ανατολικής Ασίας (βόρεια της Σιγκαπούρης) και της Βόρειας Ευρώπης. Το μέρος

της διαδρομής που ονομάζεται Βόρεια θαλάσσια διαδρομή (NSR), ελέγχεται από

τις ρωσικές αρχές. Θεωρείται εναλλακτική λύση στην παραδοσιακή διαδρομή από

την Ασία προς την Ευρώπη μέσω του καναλιού του Σουέζ και είναι στην

πραγματικότητα 40% μικρότερη σε σύγκριση με εκείνη που διασχίζει τον Ινδικό

Ωκεανό. Το 2014, σύμφωνα με τις στατιστικές διαχείρισης του NSR, περίπου 53

μεταφορές καταγράφηκαν σε αυτή τη συγκεκριμένη διαδρομή (μεταφέροντας

περίπου 630,000 τόνους φορτίου), ενώ για το ίδιο έτος ο αντίστοιχος αριθμός

δρομολογίων του Σουέζ ήταν 17148.

β. Βορειοδυτικό πέρασμα (Northwest Passage - NWP).

Αυτό το πέρασμα συνδέει επίσης τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό ωκεανό, αλλά

αυτή τη φορά μέσω του καναδικού Αρκτικού αρχιπέλαγος. Θεωρείται ως

εναλλακτική λύση για τη διώρυγα του Παναμά. Ωστόσο, η ασάφεια της

γεωγραφικής πολυπλοκότητας και του νομικού καθεστώτος δεν ευνοεί τη μεγάλης

κλίμακας χρήση του για τις θαλάσσιες μεταφορές. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει

διαφωνία μεταξύ του Καναδά, η οποία ισχυρίζεται ότι το πέρασμα είναι μέσω

εσωτερικών/χωρικών υδάτων και των ΗΠΑ (καθώς και της ΕΕ και διαφόρων

κρατικών οντοτήτων) που έχουν την άποψη ότι τα ύδατα είναι διεθνή. Επομένως,

η ελεύθερη πλοήγηση είναι στη θέση της. Επιπλέον, το NWP μπορεί να είναι

λιγότερο προβλέψιμο λόγω των φλιών πάγου που παρασύρεται και μπορεί να

μπλοκάρει μέρη της διαδρομής. Το NWP αποτελείται από τη Νότια οδό που είναι

ανοιχτή τα τελευταία καλοκαίρια, περιέχει κυρίως πάγο ενός έτους και μερικά

στενά κανάλια και μάλλον ρηχή για να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια από τα πλοία

καθώς επίσης και τη Βόρεια οδό, που είναι πολύ πιο άμεση και ως εκ τούτου πιο

ελκυστική για τους θαλάσσιους μεταφορείς, αλλά πιο επιρρεπή σε φραγή της από

πάγο.29 Το NWP είναι δυνητικά εφαρμόσιμο για το εμπόριο μεταξύ της Ανατολικής

Ασίας (βόρεια της Σαγκάης) και της Βόρειας Αμερικής, αλλά είναι λιγότερο

εμπορικά βιώσιμο από το NSR.30

29

Αυτή τη διαδρομή την έκανε για πρώτη φορά ένα ειδικά τροποποιημένο για σπάσιμό πάγου πετρελαιοφόρο με το όνομα «Μανχάταν», το 1969 όπου μετέφερε πετρέλαιο από την Βόρεια Αλάσκας στον Ατλαντικό. Αυτό ήταν το πρώτο διαφημιστικό πέρασμα μέσω του NWP, αλλά τελικά η μεταφορά πετρελαίου μέσω του αγωγού της Αλάσκας προς τις υπόλοιπες πολιτείες των ΗΠΑ διαπιστώθηκε ότι ήταν το πιο οικονομικό μέσο μεταφοράς πετρελαίου παρά με τη χρήση του NWP . 30

Το NWP σε σύγκριση με την διαδρομή μέσω του καναλιού του Παναμά έχει το πλεονέκτημα της μικρότερης απόστασης και των ημερών ταξιδίου στο πλαίσιο πλεύσης από την Ασία στην ανατολική ακτή των ΗΠΑ.

22

γ. Κεντρική Αρκτική διαδρομή (The Central Arctic Route -

CAR) ή Διαπλελιακή Διαδρομή (Transpolar Route - TPR).31 Εάν η κλιματική

αλλαγή προχωρήσει σύμφωνα με τις τελευταίες επιστημονικές προβλέψεις, η

τρέχουσα σπάνια χρήση των υδάτων κοντά στον πόλο θα μετατραπεί σε μια

απευθείας τακτική διαδρομή κυκλοφορίας μέσω του Βόρειου Πόλου, παρόλο που

οι παγοθραυστικό ικανότητες των πλοίων που θα την χρησιμοποιούν θα

παραμείνουν απαραίτητες. Αυτή θα ήταν η συντομότερη δυνατή σύνδεση ανάμεσα

στις αμερικανικές και ευρωπαϊκές-ασιατικές ηπείρους και φυσικά στις αντίστοιχες

αγορές. Αλλά, η χρονική κλίμακα για αυτή την πρόβλεψη είναι πολύ εκτεταμένη

στο μέλλον και πολλοί παράγοντες την επηρεάζουν και το τελικό αποτέλεσμα

μπορεί να αλλάξει δραστικά.

δ. Αρκτική γέφυρα (Arctic Bridge - ΑΒ). Αυτή η διαδρομή δεν

αναφέρεται ως πέρασμα της Αρκτικής, αλλά είναι μια εποχιακή σύνδεση

θαλάσσης (και αέρα) μεταξύ του καναδικού λιμανιού του Τσώρτσιλ (‘Churchill’),

και του νορβηγικού λιμανιού του Νάρβικ (‘Narvik’) ή του ρωσικού λιμανιού

Μούρμανσκ (‘Murmansk’).Πρέπει να τονιστεί ότι η διέλευση από τα

προαναφερθέντα χωρία είναι δυνατή μόνο για μια μάλλον περιορισμένη χρονική

περίοδο (δύο μήνες ανά έτος, περίπου το καλοκαίρι). Μια άποψη είναι ότι αν η τήξη

του πάγου συνεχίζεται με τον τρέχοντα ρυθμό, όχι πάρα πολλά χρόνια μπροστά, η

συζήτηση σχετικά με αυτές τις διαδρομές θα καταστεί αμφισβητήσιμη, καθώς ο

Αρκτικός ωκεανός μπορεί να είναι σε μεγάλο βαθμό ελεύθερος από πάγο και για

μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα σύμφωνα με μελέτη της NOAA (National Oceanic

and Atmospheric Administration) που προβλέπει παρεχόμενα πλήρη ύδατα χωρίς

πάγο από το έτος 2020 (Overland & Wang 2013).

31

Central Arctic Sea Routes, βλ. http://www.arctis-search.com/Arctic+Sea+Routes , (1 Ιουνίου 2013).

23

Εικόνα 4: ΑΡΚΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ (ARCTIC ROUTES)

3. Σημειώνεται ότι την παρούσα χρονική περίοδο, η NSR προσελκύει

την μεγαλύτερη προσοχή για πρακτικούς και πολιτικούς λόγους. Η γεωμορφολογία

του είναι λιγότερο περίπλοκη από το NWP συνδέοντας την ασιατική με την

Ευρωπαϊκή αγορά, με τις συνδέσεις της ενδοχώρας να είναι πολύ καλύτερες σε

σχέση με τις τεράστιες περιοχές του Καναδά και της Αλάσκας.Επιπλέον, πρέπει να

ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι ήδη πραγματοποιούνται επενδύσεις για τη

δημιουργία ζωτικών υποδομών, όπως λιμενικές εγκαταστάσεις, ή οδικό δίκτυο που

απαιτούνται. Επισημαίνεται ότι τα πλοία συνοδεύονται ρωσικά παγοθραυστικά της

εταιρίας «Rosatomflot» ένα ρωσικό κρατικό ναυτιλιακό φορέα που προσφέρει

ναυτιλιακές δραστηριότητες κατά μήκος της βόρειας ακτής της χώρας.

4. Η Ρωσία έχει επίσης επενδύσει σε παγοθραυστικά Έρευνας

Διάσωσης (SAR) και σταθμούς στην ηπειρωτική χώρα για να αντιμετωπίσει την

αναμενόμενη κυκλοφορία στη NSR. Σημειώνεται ότι το Αρκτικό Συμβούλιο

ενθαρρύνει την ενίσχυση της συνεργασίας για τις δυνατότητες του SAR στην

Αρκτική πλην όμως η ουκρανική κρίση δυσχεράνει την πρόοδο λόγω πολιτικής

κρίσης. Από την σύγκριση μεταξύ των Αρκτικών και των παραδοσιακών

διαδρομών, αποδεικνύεται γιατί η Αρκτική ναυτιλία είναι ένα ελπιδοφόρο πεδίο

καθώς όχι μόνο μειώνονται οι χρόνοι ταξιδιού, σχεδόν κατά το ήμισυ, σε σύγκριση

με τα παραδοσιακά δρομολόγια, αλλά μειώνεται επίσης το κόστος καυσίμων και η

ατμοσφαιρική ρύπανση. Σημειώνεται επιπλέον ότι, το 80% της παγκόσμιας

βιομηχανικής παραγωγής πραγματοποιείται βόρεια των 300ο γεωγραφικού

πλάτους και όλες οι βιομηχανικές περιοχές της Ευρασίας, της Βόρειας Αμερικής

και της Ιαπωνίας οριοθετούνται σε λιγότερο από 3.680 ναυτικά μίλια (ν.μ.) από το

Βόρειο Πόλο.

24

5. Οι ναυτιλιακές διαδρομές μεγάλων αποστάσεων που ως γνωστόν

πραγματοποιούνται μέσω των «παραδοσιακών» οδών, της Διώρυγας του

Παναμά, της Διώρυγας του Σουέζ και των Στενών της Μάλακκα (MALACCA

STRAITS), παρατηρείται σημαντική συμφόρηση 48 και οι χρόνοι που απαιτούνται

στην αναμονή επίσης είναι σημαντικοί,49 αυξάνοντας αντίστοιχα ακόμα

περισσότερο το κόστος χρήσης τους. Η σημασία των Αρκτικών Περασμάτων από

πλευράς στρατηγικής, θεωρείται πολύ σημαντική για την εμπορική ναυτιλία και ο

χαρακτηρισμός «Πολική Μεσόγειος – POLAR MEDITERRANEAN»32 για τον

Αρκτικό Ωκεανό, απεικονίζει ολοφάνερα τη σημασία που αναμένεται να έχει

η διάνοιξη των θαλάσσιων διαδρομών για την παγκόσμια ναυσιπλοΐα33.

ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

6. Οι περισσότερες δραστηριότητες μεταφορών φορτίων με χρήση

των πλοίων που πραγματοποιούνται επί του παρόντος στην Αρκτική είναι κυρίως

για μεταφορά φυσικών πόρων της Αρκτικής ή για παράδοση γενικών φορτίων και

προμηθειών σε κοινότητες και εγκαταστάσεις εξόρυξης φυσικών πόρων. Έτσι, η

κυκλοφορία φορτηγών πλοίων στην Αρκτική επί του παρόντος είναι κυρίως

περιφερειακή. Ενώ έχει υπάρξει μια πρόσφατη ανάκαμψη της θαλάσσιας

δραστηριότητας της Αρκτικής, αυτή η δραστηριότητα έχει να κάνει περισσότερο με

την αύξηση των τιμών των βασικών προϊόντων και όχι από την τήξη των πάγων

της Αρκτικής, γι αυτό το λόγο οι διελεύσεις των Αρκτικών διαδρομών έχουν μεν

ενεργοποιηθεί αλλά ουσιαστικά η κυκλοφορία των πλοίων μέσω αυτών είναι

περιορισμένες ακόμα. Σημειώνεται ωστόσο ότι το η NSR, ως έχει αναφερθεί,

εξακολουθεί να αποτελεί τη θαλάσσια διαδρομή που επωμίζεται το μεγαλύτερο

μέρος της θαλάσσιας δραστηριότητας της Αρκτικής.

7. Τα ύδατα της Αρκτικής δεν πρέπει απαραιτήτως να είναι ελεύθερα

για τον πάγο για να είναι ανοικτά στη ναυτιλία. Ο πολυετής πάγος, με πάχος πάνω

από 3 μέτρα, δημιουργεί τα περισσότερα προβλήτα στην θαλάσσια κυκλοφορία,

ενώ ο πάγος ενός έτους, έχει πάχος μέχρι 1 μέτρο, μπορεί να διασπαστεί πιο

εύκολα από τα παγοθραυστικά ή πλοία κλάσης «πάγου» (φορτηγά πλοία με

ενισχυμένο κοίλα). Στο NWP, η τήξη του πάγου και το άνοιγμα των υδάτων που

κάποτε καλύπτονταν με λεπτό πάγο (ενός έτους) επέτρεψαν την αύξηση των

τμημάτων του πολυετούς πάγου που υπάρχει βορειότερα καθώς επίσης και των

παγόβουνων της Γροιλανδίας να διασπώνται και να ρέουν μέσω των θαλάσσιων

32

Βάσω Σειρηνίδου «Πέρα από τη θάλασσα. Η Μεσόγειος ως διανοητική κατηγορία» Περιοδικό «Διαχρονία», (Περιοδική έκδοση του Συλλόγου Μεταπτυχιακών Φοιτητών Ιστορίας-Αρχαιολογίας Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών), τεύχος 3 (2012), σελ. 17-27/ βλ. https://www.academia.edu/5328337/ 33

Χατζόπουλος, Ελευθέριος (2012), «Κλιματική Αλλαγή, Επιπτώσεις στη Ναυσιπλοΐα και Διεκδικήσεις Κρατών στο Βόρειο Πόλο σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας) (Μεταπτ. Διπλωματική εργασία), Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Πειραιάς, σελ. 58-65.

25

διαδρόμων που δημιουργούνται από την τήξη των πάγων. Η πηγή ροής του

πολυετούς πάγου μέσω των θαλάσσιων διαδρόμων δεν προβλέπεται να

σταματήσει παρά την κλιματική αλλαγή, δημιουργώντας ακόμα πιο απρόβλεπτες

καταστάσεις στην θαλάσσια κυκλοφορία της Αρκτικής.

8. Επιπλέον, τα μοτίβα ροής αυτών των τμημάτων πάγου είναι πολύ

δύσκολο να προβλεφθούν.34 Η ναυτιλία στην Αρκτική λοιπόν παραμένει δυσχερής

καθόσον είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθούν όχι μόνο η έκταση του πάγου που

καλύπτει τις Αρκτικές διαδρομές και ως εκ τούτου είναι αδύνατη η χαρτογράφηση

των Αρκτικών Διαδρομών, αλλά και τα τμήματα του πάγου που ρέουν από τα

βορειότερα γεωγραφικά πλάτη που αποτελούν μια διαρκή απειλή για πρόκληση

ναυτικού ατυχήματος και ρύπανσης της περιοχής.

9. Σε όλα τα ανωτέρω ζητήματα που δημιουργεί ο πάγος δεν πρέπει

να παραβλέπουμε ότι η περιοχή συχνά βιώνει δυσμενείς καιρικές συνθήκες,

συμπεριλαμβανομένων ήτοι σοβαρές καταιγίδες, έντονο κρύο που μπορούν να

έχουν αρνητικές επιδράσεις στα μηχανήματα καταστρώματος. Ακόμα όμως και

στην διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, όταν οι θαλάσσιοι δρόμοι είναι ανοιχτοί, η

πυκνή ομίχλη είναι ένα ακόμα εμπόδιο για την ασφάλεια ναυσιπλοΐας στην

Αρκτική. Το μέγεθος του πλοίου αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα για τη

μείωση του κόστους φορτίου. Συνέπεια των ανωτέρων παραγόντων είναι ότι τα

εμπορικά πλοία θα αντιμετωπίσουν υψηλότερα έξοδα λειτουργίας στους μέσω των

θαλάσσιων διαδρομών της Αρκτικής από ότι αλλού, λαμβανομένου υπόψη πλέον

των ανωτέρω προβλημάτων ότι πολλά πλοία που χρησιμοποιούνται επί του

παρόντος σε άλλα ασφαλή ύδατα απαιτούν δύο παγοθραυστικά για να

δημιουργήσουν ένα μονοπάτι αρκετά φαρδύ ώστε να διέρχονται ασφαλώς. Βέβαια

οι ιδιοκτήτες πλοίων θα μπορούσαν βέβαια να μειώσουν το κόστος αυτό με τη

χρήση μικρότερων σκαφών στην Αρκτική, αλλά αυτό θα αυξήσει από την άλλη το

κόστος ανά εμπορευματοκιβώτιο ή ανά τόνο φορτίου. Επίσης, τα παγοθραυστικά

φορτηγά πλοία ή πλοία κατηγορίας «πάγου» καταναλώνουν περισσότερα καύσιμα

από τα πλοία, αυξάνοντας εκ νέου το κόστος του ταξιδιού.

10. Υπό το φως των ανωτέρω απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις σε

υποδομές που σχετίζονται με την ασφαλή ναυσιπλοΐα, εάν επρόκειτο να γίνει

πραγματικότητα η διασυνοριακή ναυτιλία στην περιοχή της Αρκτικής. Οι

σημαντήρες σήμανσης και άλλα αιωρούμενα οπτικά βοηθήματα δεν είναι δυνατό

να εγκατασταθούν στα ύδατα της Αρκτικής, επειδή η μετακίνηση των φύλλων

πάγου θα τα μετατοπίζει συνεχώς από τις θέσεις τους. Ως εκ τούτου, οι

κυβερνήτες των πλοίων θα πρέπει να βασίζονται σε αμφιλεγόμενες θαλάσσιες

34

S.E.L. Howell and J.J. Yackel, «A Vessel Transit Assessment of Sea Ice Variability in the Western Arctic, 1969 - 2002: Implications for Ship Navigation,” Canadian Journal of Remote Sensing, vol. 30, no. 2, 2004, βλ. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.5589/m03-062

26

έρευνες και χάρτες πάγου, αφού για ορισμένες περιοχές της Αρκτικής, οι εν λόγω

έρευνες και διαγράμματα δεν είναι ενημερωμένα ή δεν είναι επαρκώς ακριβή. Για

να αντιμετωπιστούν ανωτέρω ζητήματα, εκτιμάται ότι χρειάζεται η αεροπορική

αναγνώριση των συνθηκών πάγου και των δορυφορικών εικόνων να είναι άμεσα

διαθέσιμες στους χειριστές των πλοίων και να εγκατασταθούν, όπου είναι δυνατόν,

κατάλληλες υποδομές επικοινωνίας μεταξύ πλοίων και ξηράς. Πλέον των ανωτέρω

για την χρήση των Αρκτικών διαδρομών χρειάζονται και άλλες υποδομές ήτοι να

δημιουργηθούν περισσότεροι σταθμοί ανεφοδιασμού, λιμένες μεταφόρτωσης και

φυσικά καταρτισμένοι ναυτικοί με εμπειρία πλοήγησης πάγου35.

ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΚΤΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ

11. Λόγω του διεθνούς χαρακτήρα της ναυτιλιακής βιομηχανίας, τα

έθνη θαλάσσιων συναλλαγών έχουν υιοθετήσει διεθνείς συνθήκες που θεσπίζουν

πρότυπα για τους θαλάσσιους μεταφορείς όσον αφορά την ασφάλεια και την

πρόληψη της ρύπανσης. Αυτά τα πρότυπα συμφωνούνται από τα ναυτιλιακά έθνη

μέσω του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού - ΔΝΟ (International Maritime

Organization - IMO) μιας υπηρεσίας των Ηνωμένων Εθνών που συνεδρίασε για

πρώτη φορά το 1959.36 Τα 168 κράτη – μέρη του ΔΝΟ, έχουν υιοθετήσει και

παλαιότερες Συμφωνίες - Κείμενα με κυριότερα: (α) την Σύβαση για την Ασφάλεια

Ζωής στην Θάλασσα (Safety of Life at Sea - SOLAS), η οποία εκδόθηκε αρχικά

ως αντίδραση στην καταστροφή του Τιτανικού το 1912, αλλά έκτοτε έχει

αναθεωρηθεί αρκετές φορές, (β) την Θαλάσσια Σύμβαση Αποφυγής Μολύνσεως

(Prevention of Pollution from Ships - MARPOL), η οποία εγκρίθηκε το 1973 και

τροποποιήθηκε το 1978 και (γ) τα Πρότυπα Εκπαίδευσης, Πιστοποίησης και

Φυλακών Ναυτικών (Standards for Training, Certification, and Watchkeeping for

Seafarers - SCTW), τα οποία εγκρίθηκαν το 1978 και τροποποιήθηκαν το 1995.

Εναπόκειται στην επικύρωση των Εθνών για την επιβολή αυτών των προτύπων.

12. Τα περισσότερα από τα άλλα μεγάλα θαλάσσια εμπορικά έθνη

στερούνται την ικανότητα να επιβάλλουν αυτούς τους κανονισμούς ως "Κράτος

Σημαίας", διότι μεγάλο μέρος του παγκόσμιου εμπορικού στόλου είναι

καταχωρημένο στις λεγόμενες "Σημαίες Ευκαιρίας". Ενώ οι περισσότεροι

ιδιοκτήτες εταιριών πλοίων έχουν την έδρα τους σε κράτη μεγάλων οικονομιών,

συχνά καταχωρούν τα πλοία τους στον Παναμά, τη Λιβερία, τις Μπαχάμες, τις

Νήσους Μάρσαλ, τη Μάλτα και την Κύπρο, επειδή αυτά τα έθνη προσφέρουν

35

Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2010, η NOAA ερεύνησε τα στενά Μπέρινγκ (‘Bering Straits’) στενά για να επικαιροποιήσει τα διαγράμματα τους, αλλά δήλωσε ότι θα χρειαστούν περισσότερα από 25 χρόνια για να χαρτογραφήσουν τις περιοχές προτεραιότητας ναυσιπλοΐας στη ΧΘ των ΗΠΑ. (Βλ. http://www.noaanews.noaa.gov/stories2010/20100720_fairweather.html ) 36

Βλ. http://www.imo.org/

27

ελκυστικότερες φορολογικές διευκολύνσεις και ειδικούς ελκυστικούς κανονισμούς

σχετικά με το καθεστώς της απασχόλησης.

13. Εξαιτίας αυτής της εξέλιξης, τα περισσότερα έθνη θαλάσσιων

συναλλαγών επιβάλλουν κανονισμούς ναυτιλίας υπό το καθεστώς «ελέγχου του

κράτους λιμένα», δηλαδή, απαιτούν τη συμμόρφωση με τους εν λόγω ειδικούς

κανονισμούς ως προϋπόθεση για την κλήση στα λιμάνια τους. Είναι σύνηθες για

τα φορτηγά πλοία να ανήκουν σε μία εταιρεία, η οποία διευθύνεται από μια

δεύτερη εταιρεία (η οποία εμπορεύεται το χώρο του πλοίου) και διοικείται από έναν

τρίτο (το οποίο μπορεί να παρέχει το πλήρωμα και άλλες υπηρεσίες που απαιτεί

το πλοίο για να αποπλεύσει), καθένα από τα οποία θα μπορούσε να εδρεύει σε

διαφορετικές χώρες.

ΝΕΟΣ ΑΡΚΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ (New Arctic Polar Code)

14. Ενώ η σύμβαση SOLAS (Σύβαση για την Ασφάλεια Ζωής στην

Θάλασσα) καθώς επίσης και η σύμβαση του IMO (Διεθνούς Ναυτιλιακού

Οργανισμού - ΔΝΟ προβλέπουν διατάξεις σχετικά με τη λειτουργία των πλοίων σε

ύδατα με πάγο, δεν αναφέρονται ειδικά στις πολικές περιοχές. Για να

συμπληρωθούν αυτές οι απαιτήσεις, δημιουργήθηκε ο νέος Αρκτικός Πολικός

Κώδικας(New Arctic Polar Code) του ΔΝΟ και τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου

2017.37 Ο εν λόγω κώδικας ισχύει για επιβατηγά και φορτηγά πλοία άνω των 500

ακαθάριστων τόνων που ασχολούνται με διεθνή δρομολόγια. Δεν ισχύει για τα

αλιευτικά σκάφη, για στρατιωτικά σκάφη, για γιοτ αναψυχής ή τα μικρότερα

φορτηγά πλοία και έχουν ως στόχο τη βελτίωση της ασφάλειας και την αποφυγή

της ρύπανσης στην Αρκτική.

15. Ο Αρκτικός Κώδικας περιλαμβάνει διατάξεις για την κατασκευή των

πλοίων, τον εξοπλισμό τους, την ναυσιπλοΐα τους, την εκπαίδευση του

πληρώματος που επιβαίνει σε αυτά καθώς επίσης και για την λειτουργία τους εν

πλω. Μερικές χαρακτηρίστηκες επισημάνσεις του κώδικα αποτελούν η απαίτηση

από τα πλοία να μεταφέρουν πλήρως ή μερικώς κλειστές λέμβους, το πλήρωμα να

έχει εκπαιδευτεί στην πλοήγηση πάγου καθώς επίσης δίνει στα έθνη τη

δυνατότητα να επιβάλουν επιπρόσθετους περιορισμούς - κανόνες σε πλοία που

φθάνουν στα λιμάνια τους ή πλέουν μέσω των παράκτιων υδάτων τους. Για

παράδειγμα, οι κανονισμοί της ακτοφυλακής των ΗΠΑ ακολουθούν σε μεγάλο

βαθμό τις συμβάσεις του ΔΝΟ, αλλά έχουν πρόσθετες απαιτήσεις σε ορισμένους

τομείς.

37

Βλ. http://www.imo.org/en/MediaCentre/HotTopics/polar/Pages/default.aspx

28

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ

16. Η μείωση του πάγου της Αρκτικής, ή αντίστροφα, η αυξανόμενη

ποσότητα ελεύθερου ωκεανού το καλοκαίρι, έχει αυξήσει το ενδιαφέρον για την

αναζήτηση υπεράκτιων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Αρκτική.

Ο μειωμένος θαλάσσιος πάγος το καλοκαίρι σημαίνει ότι τα ερευνητικά πλοία

μπορούν να εξερευνήσουν τις περιοχές της Αρκτικού Ωκεανού και των Αρκτικών

θαλασσών για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα με μικρότερο κίνδυνο σύγκρουσης

με επιπλέοντα θαλάσσιο πάγο. Λιγότερος θαλάσσιος πάγος για μεγαλύτερες

περιόδους σε σύγκριση με τις προηγούμενες δεκαετίες σημαίνει επίσης ότι το

εποχιακό παράθυρο για υπεράκτιες γεωτρήσεις Αρκτικής παραμένει ανοιχτό

περισσότερο το καλοκαίρι, αυξάνοντας τις πιθανότητες να γίνει μια ανακάλυψη.38

Ένα άρθρο σε επιστημονικό περιοδικό έδειξε ότι το Γεωλογικό Ινστιτούτο των

ΗΠΑ εκτιμά ότι 30% του φυσικού αερίου που δεν έχει ανακαλυφθεί στο κόσμο

και το 13% του παγκόσμιου πετρελαίου που δεν έχει ανακαλυφθεί μπορεί να

βρεθεί βόρεια του Αρκτικού Κύκλου.39 Από αμερικανικές πηγές, ήτοι, του γραφείου

του τομέα της Ωκεάνιας Ενέργειας και Διαχείρισης (Bureau of Ocean Energy

Management - BOEM) το 2016, εκτίμησαν ότι τα τμήματα της Αλάσκας των Η.Π.Α.

περιέχουν περίπου 27 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου και 131τρισεκατομμύρια

κυβικά πόδια φυσικού.40

17. Η αξιοποίηση αυτών των ενεργειακών πόρων δείχνει ιδιαιτέρως

ενδιαφέρουσα, λαμβανομένου υπόψη ότι τοποθετούνται σε μία γεωπολιτική ζώνη

η οποία είναι περισσότερο σταθερή από τη Μέση Ανατολή. Συμπερασματικά, η

Αρκτική προσφέρεται ως ένα ισχυρό μέσο, μέσω του οποίου, μπορεί να

παρακαμφθεί ο Οργανισμός Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (OPEC), ενώ

παράλληλα εγγυάται στις γειτονικές της χώρες, ενεργειακή ανεξαρτησία και

κάλυψη των ανερχόμενων μεγάλων χωρών, όπως είναι η Κίνα και η Ινδία.

Επιπλέον, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, ότι η εξόρυξη των επίμαχων κοιτασμάτων

από τις παράκτιες περιοχές του αρκτικού κύκλου, θα αποτελούσε μία

δραστηριότητα η οποία θα επέφερε σημαντικά κέρδη μέχρι σήμερα σχετικές

έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί κυρίως στις χερσαίες περιοχές της Αρκτικής, οι

οποίες αποτελούν περίπου το ένα τρίτο της έκτασής της και εκτιμάται ότι

περιέχουν το 16% των παραπάνω ποσοτήτων. Περίπου το ένα τρίτο της έκτασης

38

Αναφορικά με την αξιολόγηση πόρων, πετρελαίου και φυσικού αερίου βόρεια του αρκτικού κύκλου, βλ.

http://pubs.usgs.gov/fs/2008/3049/ 39

Donald L. Gautier «“Assessment of Undiscovered Oil and Gas in the Arctic,” Science, vol. 324,

no.5931,»"SCIENCE"(May2009),

βλ. https://science.sciencemag.org/content/324/5931/1175.abstract 40

Αναφορά από το «Γραφείο Διαχείρισης της Ωκεάνιας Ενέργειας», σχετικά με το σχέδιο - πρότασης χρηματοδοτικής

μίσθωσης πετρελαίου και φυσικού αερίου στην υφαλοκρηπίδα για τα έτη 2019-2024, (Ιαν 2015), βλ.

https://www.boem.gov/NP-Draft-Proposed-Program-2019-2024/

29

της Αρκτικής, είναι θαλάσσιες ηπειρωτικές υφαλοκρηπίδες οι οποίες έχουν

εξερευνηθεί ελάχιστα. Το υπόλοιπο της έκτασης της Αρκτικής, είναι βαθιές

εκτάσεις στον ωκεανό, με βάθος μεγαλύτερο των 500 μέτρων, το οποίο σε μεγάλο

ποσοστό παραμένει επίσης ανεξερεύνητο.

18. Στις περιοχές της θάλασσας οι οποίες είναι ελεύθερες από τον πάγο,

μπορεί να γίνει εξόρυξη του πετρελαίου, το οποίο μπορεί να μεταφερθεί με

αγωγούς ή να φορτωθεί σε τάνκερ και να μεταφερθεί στα διυλιστήρια. Παρ΄ όλα

αυτά, οι κατασκευές πετρελαιαγωγών, είναι έργα τα οποία εμφανίζουν μεγάλη

δυσκολία και κοστίζουν υπερβολικά, ιδιαίτερα στις απαιτητικές συνθήκες της

Αρκτικής. Το φυσικό αέριο είναι περισσότερο δύσκολο να μεταφερθεί στην αγορά,

καθόσον ο δείκτης ενεργειακής πυκνότητάς του είναι πιο χαμηλός και πρέπει να

υπερψυχθεί, ώστε στη συνέχεια να υγροποιηθεί και να μεταφερθεί με ειδικά

διαμορφωμένα πλοία στις παγκόσμιες αγορές. Αυτή η διαδικασία υγροποίησης

απαιτεί μια μεγάλη, σύνθετη και ακριβή βιομηχανική υποδομή, η οποία με τη σειρά

της απαιτεί αρκετά χρόνια για να σχεδιαστεί, να αδειοδοτηθεί και να

κατασκευαστεί.

19. Η κατασκευή αγωγών φυσικού αερίου αντιμετωπίζει τα ίδια

προβλήματα, αναφορικά με το κόστος που απαιτείται και τη δυσκολία του

εγχειρήματος, με εκείνα που απαιτούνται για τη μεταφορά του πετρελαίου. Η

σχετική εύκολη διαδικασία μεταφοράς του πετρελαίου είναι αυτό που ωθεί τις

επιχειρήσεις, να οδηγούνται στην έρευνα πετρελαϊκών κοιτασμάτων. Οι ανωτέρω

απόψεις και συλλογισμοί απεικονίζουν τον σκεπτικισμό που υπάρχει, σε διεθνές

επίπεδο, σχετικά με την επιχειρηματική βιωσιμότητα των προσπαθειών

εκμετάλλευσης των ενεργειακών αποθεμάτων της Αρκτικής.

ΡΩΣΙΑ ΚΑΙ ΑΡΚΤΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ41

20. Η Ρωσία προκειμένου να είναι ανταγωνιστική στο διεθνές εμπόριο

και προκειμένου να εκμεταλλευτεί όσο το δυνατόν περισσότερο τα ενεργειακά

αποθέματα στην Αρκτική έχει προβεί σε σχέση με τους άλλους αρκτικούς

ανταγωνιστές της (ΗΠΑ και Καναδά) στις περισσότερες επενδύσεις σε υποδομές,

όπως λιμενικές εγκαταστάσεις και οδικές/σιδηροδρομικές συνδέσεις οι οποίες θα

συμβάλλουν στη δημιουργία ενός θαλάσσιου και χερσαίου δικτύου μεταξύ Ρωσίας

και της ασιατικής και ευρωπαϊκής αγοράς, ενισχύοντας σημαντικά την εφοδιαστική

δυνατότητα της Ρωσίας και ως εκ τούτου μετατρέποντας στο μέλλον το ρωσικό

41

Megan Drewniak, Dimitrios Dalaklis, Momoko Kitada, Aykut Ölçer, Fabio Ballini «Geopolitical Considerations of Shipping

Operations in the Arctic: Mapping the Current State of Icebreakers and Identifying Future Needs », 27-30 June 2017, IAME

CONFERENCE | KYOTO, JAPAN,

βλ.https://www.academia.edu/34819625/Geopolitical_Considerations_of_Shipping_Operations_in_the_Arctic_Mapping_the

_Current_State_of_Icebreakers_and_Identifying_Future_Needs

30

εμπόριο ανταγωνιστικό. Για να επιτευχθεί η νέα προοπτική πλέον των ανωτέρω

υποδομών, οι ρωσικές αρχές δεσμεύτηκαν να παράσχουν την απαιτούμενη

υποστήριξη στα παγοθραυστικά πλοία που επιχειρούν και ίδρυσαν Κέντρα

Έρευνας - Διάσωσης (SAR) στις παράκτιες περιοχές της ρωσικής Αρκτικής, με

προσανατολισμό κυρίως τα πλοία που πλέουν επί της διαδρομής NSR.

21. Αναμφίβολα η Ρωσία είναι καλύτερα προετοιμασμένη από

οποιαδήποτε άλλη χώρα σχετικά με την αξιοποίηση των πόρων της Αρκτικής, σε

μια εποχή που ο ανταγωνισμός για την «κατάκτηση» της Αρκτικής, διαρκώς

αυξάνεται. Δεν χωράει αμφιβολία ότι οι Ρώσοι κρατούν τα σκήπτρα της Αρκτικής,

μέσω της προσπάθειας που καταβάλλουν για την ενίσχυση της εθνικής τους

δύναμης και παρουσίας, μέσα από τον αξιόμαχο παγοθραυστικό Στόλο που

διαθέτουν. Εν αντιθέσει οι ΗΠΑ φαίνεται να αμφιταλαντεύονται σχετικά με το πώς

να ενισχύσουν το Στόλο τους στην Αρκτική, δίνοντας έτσι ακόμα περισσότερο

χώρο στην Ρωσία που τώρα πια προβαίνει σε ολοένα και πιο επιθετικά βήματα.

Πραγματικά η Ρωσία μέσω μιας μεγάλης επένδυσης δημιούργησαν ένα Στόλο που

αποτελείται από 40 κρατικά πλοία με δυνατότητα θραύσεως πάγου εκ των οποίων

τα πέντε είναι τροφοδοτούμενα μέσω πυρηνικής ενέργειας. Αξιοσημείωτο είναι ότι

τα ανωτέρω παγοθραυστικά ναυπηγηθήκαν σε ναυπηγεία και εγκαταστάσεις της

Γερμανίας και της Φινλανδίας.

22. Η χρήση των Αρκτικών Διάδρομων, κατά μήκος της NSR και του

NWP, γίνεται όλο και πιο εφικτή, αλλά πάντα με την συνοδεία των

παγοθραυστικών πλοίων, για λόγους ασφαλείας. Υπάρχουν πιθανά σημεία

αδυναμίας στην ικανότητα ορισμένων χωρών να στηρίξουν αποτελεσματικά τις

ασφαλείς ναυτιλιακές επιχειρήσεις στην περιοχή της Αρκτικής, δυσχεραίνοντας τη

βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής εν αντιθέσει με τη Ρωσία που ηγείται των νέων

προοπτικών στην Αρκτική. Από τις άλλες αρκτικές δυνάμεις ξεχωρίζουν οι ΗΠΑ

και ο Καναδάς, που όμως είναι σαφώς πίσω σε σχέση με τη ρωσική πλευρά. Οι

Ρώσοι εκμεταλλευόμενοι την εμπειρία τους στην κατασκευή παγοθραυστικών

τύπων πλοίων, είναι σαφώς καλύτερα προετοιμασμένοι για ναυτιλιακές επενδύσεις

στην περιοχή της Αρκτικής, προκειμένου να συμβάλλουν με αποφασιστικό τρόπο

στην ανάπτυξη της περιοχής.

23. Οι οικονομικές επενδύσεις βέβαια στην Αρκτική, αντιμετωπίζουν

δυσχέρειες, που αμβλύνουν τις ελπίδες επέκτασης της ρωσικής κυριαρχίας. Την

αρχή την έκανε η SHELL, όπου, το 2015, ανακοίνωσε ότι εγκαταλείπει την έρευνα

για πετρέλαιο,42 και κατόπιν ακολούθησαν όλες οι ευρωπαϊκές και αμερικανικές

πετρελαϊκές ήτοι«Exxon Mobil», «Chevron» και «British Petroleum», αφήνοντας

42

Βλ. http://www.reuters.com/article/us-shell-alaska-idUSKCN0RS0EX20150928.

31

την εξερεύνηση της Αρκτικής μόνο στην ρωσική κρατική εταιρεία πετρελαίου

‘Rosneft’. Επισημαίνονται δε, οι κυρώσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ που της έχουν

επιβληθεί, συνέπεια της ανάμιξης της στην ουκρανική κρίση, όσο και αν η ίδια δεν

το έχει παραδεχτεί ποτέ ως τώρα, έχουν περαιτέρω αρνητική επίδραση στις

ρώσικες επενδύσεις, ταράζοντας τα θεμέλια του «μεγάλου αρκτικού σχεδιασμού»

της και ως εκ τούτου παρατηρούμε συνεχώς να αμβλύνονται οι ελπίδες για

επέκταση της ρωσικής κυριαρχίας. Παρά τις ανωτέρω δυσκολίες η Ρωσία επέλεξε

να συνεχίσει να επενδύει στην Αρκτική στο πλαίσιο των στρατηγικών φιλοδοξιών

της προκειμένου όχι μόνο να ικανοποιήσει την γεωπολιτική της ατζέντα, αλλά

πολύ περισσότερο, να επιλύσει διάφορα άλλα κοινωνικά ζητήματα της περιοχής

ενδιαφέροντος, όπως η καταπολέμηση της υψηλής ανεργίας στην εν λόγω

περιοχή καθώς επίσης και να βελτιώσει την τεχνολογία της πρόοδο με σημαντικές

οικονομικές επενδύσεις σε κυρίως σε ζητήματα κατασκευής αξιόπιστων

παγοθραυστικών πλοίων. Αξιοσημείωτο είναι ωστόσο ότι στις ανωτέρω

επενδύσεις η Ρωσία παρέχει Ασφάλεια μέσω ενός εξοπλιστικού προγράμματος

που η Ρωσία υποστηρίζει στην περιοχή της Αρκτικής μέσω σχηματισμού και

ανάπτυξης νέων στρατιωτικών και ναυτικών βάσεων αλλά και αεροδρομίων.43

43 SHAW, J., «Icebreakers – Expanding the World’s Fleet», (2016) Volume 32, No 02, (12 Δεκεμβρίου 2016), βλ.

http://www.pacmar.com/story/2016/02/01/features/icebreakers-expanding-the- worlds-fleet/408.html.

32

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Η Αρκτική ως περιοχή ανταγωνισμού και διεκδίκησης έχει μακρά

ιστορία που ξεκινάει μετά το πέρας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αφού ήταν

πεδίο στρατηγικών τριβών για τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση (ΕΣΣΔ), που

αποτελούσαν άλλωστε τους πρωταγωνιστές του Ψυχρού Πολέμου. Και οι δύο

εν λόγω χώρες επεδίωκαν να επικρατήσουν στην Αρκτική, εξαιτίας της

γεωγραφικής και γεωπολιτικής θέσης της, εκτιμώντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα

ενισχύσουν ακόμα περισσότερο τη θέση τους σε παγκόσμιο επίπεδο.

Αποτέλεσμα δε, του ανωτέρω ανταγωνισμού ήταν η δημιουργία αρκετών

στρατιωτικών βάσεων, με σκοπό την ετοιμότητα να πλήξουν άμεσα με

βαλλιστικούς πυραύλους τον αντίπαλο τους και να ανταποκριθούν ταχέως σε

περίπτωση πρόκλησης. Από το 1958, ήταν συνηθισμένο υποβρύχια των ΗΠΑ και

Σοβιετικής Ένωσης, με πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς, να κινούνται εν κατάδυση

στα παγωμένα νερά του Αρκτικού Ωκεανού, ενώ από το 1960 τέθηκε σε

λειτουργία ο πυρηνικός σταθμός ‘Camp Century’ κάτω από το παγωμένο έδαφος

της Γροιλανδίας. Από πλευράς της ΕΣΣΔ, αξιοσημείωτη ήταν η δημιουργία της

Μούρσμακ (‘Mursmak’), στη ρωσική Αρκτική, που αποτελούσε μια από τις

μεγαλύτερες σοβιετικές στρατιωτικές βάσεις, μεγάλης στρατηγική σημασίας.

2. Τα τελευταία χρόνια, μετά το πέρας του Ψυχρού Πολέμου,

παρατηρούμε μια σημαντική αλλαγή στο γεωπολιτικό περιβάλλον της Αρκτικής,

όπου οι ΗΠΑ αν και με το πέρας του Ψυχρού Πολέμου, αποτελούν μια μονοπολική

Δύναμη, διακρίνουμε ένα νέο ξεχωριστό περιβάλλον ασφαλείας, όπου

πρωταγωνιστούν οι ανταγωνιστικές τάσεις και οι προκλήσεις της Κίνας με την

Ρωσία. Αυτή η μετατόπιση του διεθνούς περιβάλλοντος, όπου οι ΗΠΑ

προσπαθούν να συνεχίσουν να ηγούνται, σε συνδυασμό με τις κλιματολογικές

αλλαγές που θα προκύψουν στην Αρκτική δύναται να επιφέρουν σημαντικές

γεωπολιτικές αλλαγές.44Η εν λόγω μεταστροφή του διεθνούς περιβάλλοντος

ασφαλείας έχει θέσει το εύλογο ερώτημα αναφορικά με το κατά πόσο η Αρκτική θα

εξακολουθήσει να είναι μια περιοχή χαμηλών εντάσεων, όπως ήταν κατά τη

διάρκεια της μετά Ψυχρού Πόλεμου εποχής, ή θα γίνει μια περιοχή ανταγωνισμού

και αυξημένων εντάσεων όπως ήταν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Τη

παρούσα χρονική περίοδο πάντως η Αρκτική αποτελεί πεδίο συνεργασίας,

ειρηνικής επίλυσης των διαφορών, σεβασμού προς το Διεθνές Δίκαιο. Στο

44

Σιούσουρας Π., Δαλακλής Δ., Μπαξεβάνη Π. « Αρκτική: Ένα Νέο Πεδίο Γεωπολιτικών Ζυμώσεων», Περιοδικό Ναυτική Επιθεώρηση (2013), τεύχος 585, σελ. 70 - 87

33

ανωτέρω πεδίο χαμηλής ένταση συντέλεσε και η ίδρυση του Αρκτικού

Συμβουλίου, το 1996, που είχε σκοπό την διαχείριση των ιδιαίτερων ζητημάτων

της Αρκτικής.45

3. Ορισμένοι παρατηρητές υποστηρίζουν ότι τα τόσο κράτη της

Αρκτικής, όσο και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη της Αρκτικής θα πρέπει να

προσπαθήσουν να διατηρήσουν την εν λόγω παράδοση καλής συνεργασίας και

χαμηλής έντασης και να εργαστούν για την αποφυγή του ανταγωνισμού, εν

αντιθέσει με την Ευρώπη και την Ασία όπου οι εντάσεις και οι προκλήσεις είναι

στην κορύφωση τους. Επισημαίνουν ωστόσο ότι η ανωτέρω μέθοδος αποφυγής

τριβών έχει αποδειχθεί επιτυχής στην προώθηση των συμφερόντων των κρατών

της Αρκτικής και αποτελεί χρήσιμο μοντέλο για όλα τα υπόλοιπα κράτη.46 Από την

άλλη πλευρά υφίσταται η άποψη ότι είναι ουτοπία η Αρκτική να είναι

απομονωμένη από το ανταγωνιστικό περιβάλλον της σύγχρονης εποχής και γι

αυτό το λόγο τα Αρκτικά κράτη χρειάζεται να είναι ενημερωμένα, λαμβάνοντας από

τώρα κατάλληλα μέτρα. Επισημαίνουν ωστόσο ότι μια πολιτική προσπάθειας

διατήρησης της Αρκτικής ως περιοχής συνεργασίας και χαμηλών εντάσεων, αν και

φαίνεται καλοπροαίρετης σκοπιμότητας, θα μπορούσε να συμβάλλει στην

ενθάρρυνση της επιθετικής συμπεριφοράς της Ρωσίας ή της Κίνας σε άλλα μέρη

του κόσμου, αφού οι τυχόν κυρώσεις που θα επιβάλλονταν από την διεθνή

κοινότητα στις εν λόγω παραβατικές χώρες δεν θα είχαν επίδραση στην περιοχή

της Αρκτικής.

4. Οι εν λόγω παρατηρητές ανησυχούν ότι η διατήρηση χαμηλών

εντάσεων στην Αρκτική παρά τις επιθετικές ρωσικές ή κινεζικές δράσεις θα

μπορούσαν ακόμα και να νομιμοποιήσουν τις ανωτέρω επιθετικές δράσεις

εμποδίζοντας την παροχή μικρής στήριξης σε ειρηνικές χώρες που μπορεί να

επιχειρούν να αντισταθούν.Το εν λόγω γεγονός μάλλον, διευκολύνει τη στρατηγική

διαίρεσης, που προσπαθεί να εφαρμόσει η Ρωσία ή η Κίνα στις σχέσεις τους με

άλλες χώρες, οι οποίες μακροπρόθεσμα μπορεί να εγκαταλείψουν την συνεργασία

τους με κράτη της Αρκτικής, που η Ρωσία ή η Κίνα επίσης συνεργάζονται στο

Αρκτικό πεδίο, προκειμένου να αντιδράσουν στις ανεπιθύμητες Ρωσικές ή

κινεζικές δράσεις μέσω αποχής από τις Αρκτικές δραστηριότητες με αποτέλεσμα

τα Αρκτικά κράτη να εγκαταλειφθούν από Συμμάχους και Εταίρους και στο τέλος

να απομονωθούν στην ρωσική επιρροή.

45

Stephanie Pezard, Abbie Tingstad, and Alexandria Hall, «The future of Arctic Cooperation in a Changing Strategic»,

(RAND Europe , June 2018),

βλ. https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/perspectives/PE200/PE268/RAND_PE268.pd 46

Hsin Hsuan Sun, «Arctic Council Sells Itself As a Model for International Cooperation at the UN» , Arctic Today, (23 July

2018), βλ. https://www.arctictoday.com/arctic-council-sells-model-international-cooperation-un/

34

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ

5. Αναμφίβολα η κυριαρχία των κρατών σε παγκόσμιο επίπεδο

αποτέλεσε αντικείμενο αναλυτών που τους απασχόλησε έντονα και για μεγάλο

χρονικό διάστημα. Υπήρξαν σημαντικοί γεωπολιτικοί αναλυτές, που με διάφορες

θεωρίες προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την τάση των μεγάλων δυνάμεων για

πλανητική κυριαρχία. Ανάμεσα τους διακρίνεται η προσωπικότητα του Nicolas

John Spykman (1893 - 1943), ο οποίος στην προσπάθεια του να ερμηνεύσει την

«πλανητική κυριαρχία», επικαιροποίησε την θεωρία του προκατόχου του,

Βρετανού Sir Halford Mackinder (1861 - 1947), που αφορούσε στις χερσαίες

μάζες που συγκροτούν το «παγκόσμιο νησί» (HEARTLAND) το οποίο περικλείεται

από θάλασσα.47

Εικόνα 5: «HEARTLAND» το «παγκόσμιο νησί»

6. Επισημαίνεται ότι ο Βρετανός γεωπολιτικός, λαμβάνοντας υπόψη τις

προϋποθέσεις ισχύος της πατρίδος του, διαχώρισε τις δυνάμεις στο ΗΒ σε

«Ναυτικές Δυνάμεις» (SEAPOWERS) και σε «Χερσαίες Δυνάμεις»

(LANDPOWERS). Δεν χωράει αμφιβολία λοιπόν ότι όποιο κράτος είναι κάτοχος

γεωγραφικού χώρου της «HEARTLAND», αποτελεί μια χερσαία δύναμη με

αντικειμενικό σκοπό την έξοδο του προς τις νότιες θερμές θάλασσες».48

Επισημαίνεται δε, ότι όποια Δύναμη έχει την «HEARTLAND», και ταυτόχρονα

47

Ο τρόπος με τον οποίο οι χερσαίες μάζες είναι κατανεμημένες, είναι τέτοιες, ώστε η καρδιά τους, η κεντρική περιοχή τους,

η «HEARTLAND», να είναι η περιοχή μεταξύ των πεδιάδων της Κεντρικής Ευρώπης και του Ανατολικού άκρου της

Σιβηρίας. Αυτή ακριβώς η περιοχή - η καρδιά της γης - έχει πρόσβαση σε όλους τους σημαντικούς οικονομικούς πόρους

της. 48

Καλπακίδου Μαρία (2014), «Κριτική Προσέγγιση στην Αρκτική Γεωπολιτική» (Μεταπτ. Διπλωματική Εργασία), ΑΠΘ,

σελίδες 12-23/ βλ. http://ikee.lib.auth.gr/record/136283?ln=el

35

έχει πρόσβαση στις θερμές θάλασσες του Νότου, έχει τη δυνατότητα να

καταστεί ο πραγματικός κυρίαρχος του πλανήτη (βλ. εικόνα 6).

7. ‘Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη παράγραφο, ο συνεχιστής της

γεωπολιτικής σκέψης του Mackinder, ήτο ο Αμερικανός καθηγητής του

Πανεπιστημίου του Γέηλ, Nickolas Spykman, που διατύπωσε τη θεωρία, επί τη

βάσει των διδαχών εν λόγω προκατόχου του, στο πλαίσιο της αφενός η «Καρδιά

της Γης» περιβάλλεται από ένα δακτυλίδι (INNER RING ή RIMLAND), αφετέρου

αυτός που θα κατορθώσει να κυριαρχήσει στη RIMLAND, στην ουσία θα κρατά

εγκλωβισμένη την «ηπειρωτική δύναμη» της HEARTLAND και τελικά θα

επικρατήσει στον πλανήτη49.

Εικόνα 6:HEARTLAND – RIMLAND MAP

8. Η γεωγραφική διάσταση της Αρκτικής, δύναται να ερμηνευθεί επί τη

βάση της θεωρίας του Nicolas John Spykman, ο οποίος είναι ένας από τους πιο

χαρακτηριστικούς παραδοσιακούς εκπροσώπους της γεωπολιτικής. Ο Spykman

διατύπωσε: «… η ισχύς είναι το πιο σημαντικό μέσο προκειμένου ένα ένας να

ευημερήσει και να αναπτυχθεί στο διεθνές στερέωμα, καθώς επιδρά στην

εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της χώρας». Επισημαίνεται ότι πολύ πριν

ξεκινήσει το φαινόμενο της τήξεως τους πάγου ο Spykman (1944) είχε αναπτύξει

μια θεωρία σύμφωνα με την οποία η τύχη ενός κράτους εξαρτιόταν σε σημαντικό

βαθμό από την ίδια την γεωγραφική του θέση (RIMLAND THESIS), καθώς επίσης

και από τα ενεργειακά αποθέματα που διαθέτει. Με τα εν λόγω εργαλεία το κράτος

έχει την υκαιρία να αναβαθμίσει την ισχύ του και ως εκ τούτου θα είχε τη

δυνατότητα να εγκαθιδρύσει την κυριαρχία του σε παγκόσμιο επίπεδο.

49

Κολιόπουλος, Κωνσταντίνος, « Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως σήμερα», Αθήνα, 2008, σελ.180-199.

36

9. Όσον αφορά στην εξωτερική πολιτική μιας χώρας ο Spykman επισήμανε ότι για να είναι αποτελεσματική θα πρέπει να έχει ως αφετηρία το μέγεθος του κράτους, τους φυσικούς του πόρους, την γεωγραφική θέση σε σχέση με τον Ισημερινό, τις επιρροές της τοπογραφίας και του κλίματος (Spykman, 1944). Πλέον των ανωτέρω τόνισε τη σημασία των στρατιωτικών βάσεων στην ξηρά, καθώς η επιτυχία ενός κράτους σε συνθήκες πολέμου εξαρτάται από το μέτρο του συντονισμού και ανεφοδιασμού της αεροπορίας, του ναυτικού και του στρατού ξηράς (Spykman, 1944). Αναμφίβολα ο Spykman θεωρεί ότι η ναυτική και η αεροπορική ισχύς είναι τα μέσα με τα οποία λαμβάνονται οι αποφάσεις στην ξηρά, ότι οι χερσαίες δυνάμεις του διεθνούς συστήματος είναι εξίσου σημαντικές με

τις ναυτικές και ότι απαιτείται πλήρης συνεργασία μεταξύ τους50

.

10. Υπό το φως των ανωτέρω παρατηρώντας την ρωσική προσέγγιση

στο ζήτημα της Αρκτικής είναι πολύ εύκολο κάποιος να την ερμηνεύσει ως

εφαρμογή της θεωρίας του Spykman σχετικά με την προβολή ισχύος στην πράξη.

Φυσικά, περαιτέρω ενδιαφέρον πρέπει να δοθεί στη διαχρονική προσπάθεια της

Ρωσίας να έχει έξοδο σε θάλασσα και η συγκυρία των κλιματικών αλλαγών στην

Αρκτική συνδράμει στο γεγονός η Ρωσία να αποκτήσει ιδιότητες ναυτικής

δύναμης. Ωστόσο δεν χωράει αμφιβολία ότι στον γεωπολιτικό πυλώνα της

πολιτικής, η αυξημένη προβολή ισχύος της Ρωσίας στην Αρκτική εκφράζεται μέσω

της χρήσης του διεθνούς δικαίου, σχετικά με την επέκταση της υφαλοκρηπίδας

που θα της δώσει δυνατότητα εκμετάλλευσης των ενεργειακών αποθεμάτων της

Αρκτικής σε απόλυτο βαθμό. Επιπρόσθετα η Ρωσία επιδιώκει να έχει τη

πρωτοκαθεδρία σε περίπτωση που οι Αρκτικές διαδρομές γίνουν καθόλα

εκμεταλλεύσιμες και για αυτό έχει επενδύσει σε εμπορικά πλοία με δυνατότητες

πλεύσης στις βόρειες θάλασσες καλύπτοντας και το κομμάτι του γεωπολιτικού

πυλώνα της οικονομίας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ 51

11. Η Ρωσία το 2008, ολοκλήρωσε τη διαμόρφωση της πολιτικής της για

την Αρκτική με χρονικό ορίζοντα το 2020. Γίνεται αντιληπτό ότι για τη Ρωσική

Ομοσπονδία η περιοχή της Αρκτικής αξιολογείται ως ζωτικός χώρος, για τα

στρατηγικά και οικονομικά συμφέροντά της. Ρωσία κατέχει την 1η θέση στον

κόσμο σε αποθέματα φυσικού αερίου και την 7η σε αποθέματα πετρελαίου, ενώ η

Αρκτική παρέχει στη Ρωσική Ομοσπονδία το 80% των δυνατοτήτων του φυσικού

50

Δωματιώτη Ξανθίππη (2017), «Αρκτικός Ωκεανός: Το Ζήτημα της Υφαλοκρηπίδας και οι Γεωπολιτικές του Προεκτάσεις»,

(Διπλωματική Εργασία), ΕΚΠΑ, Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, Αθήνασελ. 17-19,(βλ.

file:///C:/Users/C376~1/AppData/Local/Temp/74-1-266-1-10-20170630.pdf) 51

Ράπτη Κ. Αικατερίνη- Μαρία, «Η γεωπολιτική αξία της Αρκτικής: Συνεργασία στο Κέντρο της Γης ή Σύγκρουση στη Μήτρα

των Ηπείρων;» Διπλωματική Εργασία για τη Γεωπολιτική Αξία της Αρκτικής, Πανεπιστήμιο Πειραιώς-Τμήμα Διεθνών και

Ευρωπαϊκών Σπουδών (Ακαδημαϊκά Έτη: 2008-2010),σελ.110-121,.

βλ http://dione.lib.unipi.gr/xmlui/bitstream/handle/unipi/4691/Rapti.pdf?sequence=2

37

αερίου και παράγει το 11% του ΑΕΠ της χώρας. Υπό αυτές τις συνθήκες

δικαιολογημένα η Ρωσία έχει αναπτύξει σημαντικές στρατιωτικές βάσεις οι οποίες

είναι απαραίτητες όχι μόνο για την εξασφάλιση της εδαφικής της ακεραιότητας,

αλλά και για τη δυνατότητα να έχει πρόσβαση σε 3 ωκεανούς.

12. Επισημαίνεται ότι η Ρωσία έχει το μεγαλύτερο πλεονέκτημα, σε

στρατηγικό επίπεδο, στην Αρκτική, καθόσον είναι ένα από τα 5 παράκτια αρκτικά

κράτη, διαθέτει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή από τα υπόλοιπα κράτη στον Αρκτικό

Ωκεανό, ενώ ταυτόχρονα είναι μόνιμο μέλος του Αρκτικού Συμβουλίου.

Επιπρόσθετα στην ρωσική Αρκτική διαμένει το 1,5% του πληθυσμού της χώρας,

το οποίο αντιστοιχεί στο 50% κατά προσέγγιση των 4 εκατομμυρίων κατοίκων του

συνόλου της Αρκτικής. Κυβερνητικό έγγραφο του Συμβουλίου Ασφαλείας

(δημοσίευση τον Μάιο 2009) με τίτλο «Οι θεμελιώδεις αρχές της ρωσικής

αρκτικής πολιτικής στην Αρκτική έως το 2020 και πέρα», αποδεικνύει ότι ο

πιθανός εντοπισμός πλούσιων κοιτασμάτων στον Αρκτικό Ωκεανό, αποτελεί

σημαντική επιδίωξη και εθνικό συμφέρον για την εσωτερική και εξωτερική

πολιτική της Ρωσίας.

13. Αυτό που έδωσε το έναυσμα για τη στρατικοποίηση της Αρκτικής,

πιθανόν να είναι το γεγονός όπου σε μια πολική αποστολή της Ρωσίας το 2007,

κατά οι Ρώσοι τοποθέτησαν τη σημαία της χώρας τους στο βυθό της Αρκτικής,

προκαλώντας μεγάλη ανησυχία στα υπόλοιπα κράτη της Αρκτικής, ιδίως σε αυτά

που ήταν και μέλη του ΝΑΤΟ. Κατόπιν τούτου δόθηκε το ερέθισμα για να

ενίσχυση της στρατιωτικής αεροπορικής βάσης στη Γροιλανδία. Επιπλέον οι

ΗΠΑ μαζί με τον Καναδά αποφάσισαν να ενισχύσουν και τη Βορειοαμερικανική

Αεροδιαστημική Διοίκηση (NORAD). Η Ρωσία, σε λίγο χρονικό διάστημα μετά τις

επιστημονικές – ερευνητικές αποστολές, άρχισε και πάλι τις τακτικές αεροπορικές

περιπολίες πάνω από τον Αρκτικό Ωκεανό, μια δράση που τελευταία φορά είχε

πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

14. Το 2009 το Ρωσικό Συμβούλιο Ασφαλείας επισήμανε την πιθανότητα

ενός πολέμου στην Αρκτική, μέχρι το 2020, λόγω των κλιματικών αλλαγών που

επέρχονται, οι οποίες θα οδηγήσουν στην περαιτέρω έρευνα, στην

εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και στη δημιουργία πιθανώς, νέων

αμφισβητήσεων, μεταξύ των κρατών της Αρκτικής, για συγκεκριμένες περιοχές.

Από το 2007 η Ρωσία χρησιμοποίησε στρατηγικά βομβαρδιστικά και

ανθυποβρυχιακά αεροσκάφη επιτήρησης μεγάλου βεληνεκούς, ενώ οι ΗΠΑ

ισχυρίστηκαν ότι από το 2007 ρωσικά βομβαρδιστικά διείσδυσαν αρκετές φορές

στις περιοχές της NORAD.

38

15. Σημειώνεται ότι η Ρωσική Ομοσπονδία κατά την παρούσα φάση έχει

το μεγαλύτερο στόλο παγοθραυστικών στον κόσμο, ο οποίος περιλαμβάνει, 6

πυρηνοκίνητα (ένα από αυτά είναι το μεγαλύτερο στον κόσμο) και 20 ηλεκτρικά-

diesel, ενώ ο συνολικός αριθμός της κατηγορίας των πλοίων που μπορούν να

πλεύσουν στους πάγους φτάνει τα 40. Λόγω της αυξημένης ρωσικής

δραστηριότητας, τα άλλα τέσσερα κράτη του «Arctic 5», έχουν αυξήσει και αυτά

με τη σειρά τους, τη στρατιωτική παρουσία στην περιοχή, σε μια προσπάθειά να

προστατεύσουν τα εθνικά συμφέροντα και τα δικαιώματα εθνικής κυριαρχίας των

κρατών τους.

ΗΠΑ – ΚΑΝΑΔΑΣ - ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΚΑΙ ΡΩΣΙΑ

16. Η μεταβολή καταστάσεως στην Αρκτική από ένα πεδίο χαμηλών

εντάσεων σε ένα πεδίο ανταγωνισμού δημιουργεί ζήτημα ουσιαστικής

συνεργασίας των παράκτιων κρατών της Αρκτικής (Arctic 5), ήτοι, των ΗΠΑ, του

Καναδά, της Νορβηγίας και της Δανίας καθόσον από τη μια μεριά θα υπάρχει

ένταση για την κηδεμονία της Αρκτικής και από την άλλη θα υφίστανται δεσμεύσεις

συνεργασίας επί τη βάσει των Συμφωνιών που έχουν συνυπογράψει τα κράτη. Η

προβολή ισχύος που επιδιώκουν οι Ρώσοι, επί τη βάσει των εθνικών τους

συμφερόντων στην Αρκτική, είναι σίγουρο θα εμποδίσει το Αρκτικό Συμβούλιο να

λειτουργήσει ομαλά. Από την άλλη βέβαια η ανησυχία των εν λόγω κρατών έναντι

στην Ρωσία είναι απόλυτα δικαιολογημένη καθόσον, καθόσον η Ρωσία έχει το

μεγαλύτερο διακύβευμα στην Αρκτική καθόσον52:

α. Η Ρωσία, σύμφωνα με μία αξιολόγηση, κατέχει τουλάχιστον

το ήμισυ της Αρκτικής από την άποψη της περιοχής, της ακτογραμμής, του

πληθυσμού και πιθανώς του ορυκτού πλούτου"

β. Η Ρωσία έχει τις περισσότερες πόλεις και κωμοπόλεις στην

Αρκτική

γ. Η Ρωσία χρησιμοποιεί τα παράκτια ύδατα της Αρκτικής ως

Ναυτιλιακός αυτοκινητόδρομος για την υποστήριξη των Κοινοτήτων της Αρκτικής,

προωθώντας τη λεωφόρο της Βόρειας θάλασσας που διασχίζει την Αρκτική ακτή

της Ρωσίας για χρήση από άλλους

δ. Ο Αρκτικός πάγος μειώνεται ταχύτερα ή πλήρως στη ρωσική

πλευρά της Αρκτικής από ό,τι στην καναδική πλευρά. Κατά συνέπεια, η διαδρομή

52

Stephanie Pezard, «The New Geopolitics of the Arctic, Russia’s and China’s Evolving Role in the Region», (Μαρτυρία

που υποβλήθηκε ενώπιον της Μόνιμης Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων και διεθνούς ανάπτυξης του καναδικού οίκου

των Κοινοτήτων στις 26 Νοεμβρίου 2018), ‘RAND’ (ΜΚΟ - Ερευνητικός Οργανισμός με έδρα Καλιφόρνια ΗΠΑ),

βλ. https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/testimonies/CT500/CT500/RAND_CT500.pdf

39

της Βόρειας θάλασσας (NSR) κατά μήκος των ακτών της Ρωσίας ανοίγεται

ταχύτερα για τις Διαρκτικές θαλάσσιες μεταφορές από ό,τι το βορειοδυτικό

πέρασμα (NWP) μέσω του καναδικού αρχιπέλαγος.

17. Η παράδοξη κατάσταση που επικρατεί στην Αρκτική 53διαπιστώνεται

και από τα σημαντικά παραδείγματα συνεργασίας της Ρωσίας με κράτη - μέρη

«Arctic 5» παρόλο την αντιπαλότητα που σταδιακά αναπτύσσεται στην εν λόγω

αρκτική περιοχή:

α. Οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και οι σκανδιναβικές χώρες

συνεργάζονται με τη Ρωσία σε μια σειρά ζητημάτων στην Αρκτική, όπως στην

Έρευνα - Διάσωση (SAR), στο πλαίσιο της συμφωνίας του Αρκτικού Συμβουλίου

(Μάιος 2011) για το Αρκτικό SAR,

β. Οι ΗΠΑ και η Ρωσία συνεργάστηκαν στη δημιουργία ενός

προγράμματος για τη διαχείριση της διπλής κατεύθυνσης της ναυτιλιακής

κυκλοφορίας μέσω των στενών Μπέρινγκ (Bering Strait) πορθμός και της

θάλασσας Μπέρινγκ (Bering Sea).

18. Οι ανωτέρω συνεργασίες για ορισμένους παρατηρητές αποτελούν

δείγματα αισιοδοξίας για κοινό έδαφος και βελτίωση των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας -

ΗΠΑ που μπορούσαν να αποτελέσουν θεμέλιο πάνω στο οποίο και οι δύο

πλευρές προκειμένου να αναπτύξουν «Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης και

Ασφάλειας - ΜΟΕΑ». Από την άλλη πλευρά, όμως η σημαντική αύξηση διάταξης

των ρωσικού στρατού και των στρατιωτικών δυνατοτήτων και επιχειρήσεων στην

Αρκτική τα τελευταία χρόνια έχουν προκαλέσει μεγάλες ανησυχίες μεταξύ των

αμερικανικών, καναδικών και σκανδιναβών παρατηρητών ότι η Αρκτική μπορεί για

άλλη μια φορά να γίνει μια περιοχή στρατιωτικής έντασης και ανταγωνισμού, στο

πρότυπο του Ψυχρού Πολέμου, αναγκάζοντας τα εμπλεκόμενα κράτη να

απαντήσουν στην ρωσική πρόκληση μέσω συμμετοχής τους σε εξοπλιστικά

προγράμματα μεγάλου κόστους για να υπερασπιστούν την γεωστρατηγική τους

θέση αποτρέποντας τα φιλόδοξα ρωσικά σχέδια για αλλαγή του «Status Quo» .

19. Εκτός της αύξησης της ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας στην

Αρκτική, η ουκρανική κρίση έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην δημιουργία αρνητικού

κλίματος στην οιαδήποτε συνεργασία και συζήτηση για ΜΟΕΑ μεταξύ Ρωσίας –

ΗΠΑ. Συγκεκριμένα λόγω της βίαιης κατοχής της Ρωσίας, και της προσάρτησης

της Κριμαίας, αλλά και των ρωσικών ενεργειών στο «Ντόνμπας» στην Ουκρανία, ο

53

Amy Midgett, «U.S., «Russia Jointly Propose Bering Strait Routing Measures», web site ‘’Coast Guard Maritime

Commons΄΄, (25 Ινουαρίου 2018), βλ. https://mariners.coastguard.dodlive.mil/2018/01/25/1-25-2018-u-s-russia-jointly-

propose-bering-strait-routing-measures/

40

Καναδάς δεν συμμετείχε σε συνεδρίαση της ομάδας εργασίας, του Αρκτικού

Συμβουλίου, τον Απρίλιο 2014, στη Μόσχα, ενώ οι ΗΠΑ επέβαλαν οικονομικές

κυρώσεις που έχουν αρνητική επίδραση στην υπεράκτια εξερεύνηση πετρελαίου

της Ρωσικής Αρκτικής. Επισημαίνεται ωστόσο ότι η ουκρανική κρίση είναι αρνητικό

παράδειγμα που δίνει επιπλέον ερεθίσματα για πρόθεση επεκτατικής πολιτικής

της Ρωσίας στην Αρκτική ιδιαιτέρα από τις ΗΠΑ να είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί. 54

20. Μια άλλη δυνητική ανησυχία για τους πολιτικούς ιθύνοντες των

ΗΠΑ σε σχέση με τη Ρωσία στην Αρκτική σχετίζεται με τη Βόρεια θαλάσσια

διαδρομή (NSR), καθόσον η Ρωσία θεωρεί ότι ορισμένα τμήματα της εν λόγω

διαδρομής της Βόρειας θάλασσας είναι εσωτερικά Ρωσικά ύδατα, μια θέση που

δημιουργεί ιδιαίτερη δυνητική πηγή έντασης με τις ΗΠΑ, που επιζητούν ορισμένα

από τα εν λόγω ύδατα να είναι διεθνή ύδατα. Ανωτέρω διαφωνία πέραν της

έντασης που δημιουργεί δύναται να έχει επιπτώσεις για όλα τα συμβαλλόμενα της

UNCLOS λόγω δημιουργίας δικαστικού προηγούμενο αναφορικά με τα εσωτερικά

– διεθνή ύδατα σε περίπτωση που οι διαφωνούντες επιζητήσουν την δικαστική

οδό με σκοπό την προστασία των συμφερόντων τους .

ΝΑΤΟ - ΕΕ ΚΑΙ ΡΩΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ–ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΜΕ

ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ

21. Η μεταστροφή του διεθνές περιβάλλοντος ασφαλείας έχει

οδηγήσει σε επικαιροποίηση του ενδιαφέροντος του ΝΑΤΟ για τις βορειότερες

περιοχές των κρατών μελών της Συμμαχίας. Σημειώνεται ότι κατά τη διάρκεια του

Ψυχρού Πολέμου, η Νορβηγία ως μέλος του ΝΑΤΟ και οι παρακείμενες θαλάσσιες

περιοχές θεωρούνταν το Βόρειο πλευρό της αμυντικής γραμμής της Συμμαχίας

ενάντια σε πιθανή επιθετικότητα της Σοβιετικής Συμμαχία του Συμφώνου της

Βαρσοβίας. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ξεκίνησε μια στροφή του ΝΑΤΟ, η

μετά τον Ψυχρό Πόλεμο περίοδο, όπου οι προσπάθειες σχεδιασμού του ΝΑΤΟ

μετατοπίστηκαν από την υπεράσπιση των κρατών - μελών της Συμμαχίας, από

την πιθανή ρωσική επίθεση, στην ασφάλεια των Συμμάχων από άλλες σύγχρονες

απειλές, καθώς επίσης και στην σχεδίαση και εκτέλεση επιχειρήσεων εκτός

Ευρώπης.

54

MOSCOW TIMES Nov. 30, 2018 «Russia Will Restrict Foreign Warships in Arctic Ocean, Defense Official Says»

‘’Reuters contributed reporting to this article’’. Απόσπασμα του εν λόγω άρθρου στην ελληνική: «…Η Ρωσία σχεδιάζει να

περιορίσει το πέρασμα των ξένων πολεμικών πλοίων στον Αρκτικό Ωκεανό το επόμενο έτος, είπε ένας κορυφαίος αμυντικός

αξιωματούχος....ενώ ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Αμύνης Mikhail Mizintsev δήλωσε ότι τα υπουργεία της Ρωσίας

εργάζονται για την τροποποίηση της νομοθεσίας, η οποία θα απαιτήσει από ξένα πολεμικά πλοία να ενημερώνουν τη Ρωσία

πριν περάσουν από την Αρκτική.»,

βλ.https://www.themoscowtimes.com/2018/11/30/russia-will-restrict-foreign-warships-in-arctic-ocean-defense-official-says-

a63672

41

22.. Επισημαίνεται ωστόσο ότι κατά την μετά-Ψυχρού Πολέμου εποχή,

ξεκίνησε ένας μεγάλος ανταγωνισμός – επίδειξη ισχύος με επίκεντρο την Αρκτική,

όπου το ΝΑΤΟ εστιάζει περισσότερο στο ζήτημα αποτροπής της ρωσικής

επιθετικότητας εναντίον των νατοϊκών κρατών - μελών της περιοχής. Αποτέλεσμα

της εν λόγω πολιτικής ήταν, η Νορβηγία και οι παρακείμενες θαλάσσιες περιοχές

της Αρκτικής να απολαμβάνουν τη μεγαλύτερη προσοχή στον προγραμματισμό

ασκήσεων ΝΑΤΟ.55Επισημαίνεται η μεγάλη άσκηση του ΝΑΤΟ με την ονομασία

«Trident Juncture 18» που διεξήχθη από τις 25 Οκτωβρίου έως τις 7 Νοεμβρίου,

2018, στη Νορβηγία και στις παρακείμενες θαλάσσιες περιοχές της Βαλτικής και

της νορβηγικής θάλασσας, στο πλαίσιο της οποίας συμμετείχαν όχι μόνο και τα 29

κράτη μέλη του ΝΑΤΟ, αλλά και η Σουηδία με την Φινλανδία. Ανωτέρω άσκηση

στο πλαίσιο της οποίας έλαβε χώρα η ανάπτυξη ενός αμερικανικού

αεροπλανοφόρου, για πρώτη φορά μετά το 1991, χαρακτηρίστηκε ως η

μεγαλύτερη άσκηση του ΝΑΤΟ μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, αναδεικνύοντας ακόμα

περισσότερο τη γεωστρατηγική σημασία της περιοχής της Αρκτικής με τη

Συμμαχία να το αποδεικνύει με την έντονη στρατιωτική της παρουσία της, δίνοντας

σαφές μήνυμα προς τη ρωσική πλευρά.

23. Πλέον της ανωτέρω διασυμμαχικής άσκησης – επίδειξης

ετοιμότητας του ΝΑΤΟ έναντι στις ρωσικές φιλοδοξίες, στην Αρκτική δεν υφίσταται

πραγματική ενίσχυση56της Ανατολικής πλευράς του ΝΑΤΟ, αφού δεν έχει

επιτευχθεί ένα συνεκτικό όραμα για τον τρόπο προστασίας των συμφερόντων του

ΝΑΤΟ στην Αρκτική λόγω των αντικρουόμενων διακρατικών συμφερόντων των

κρατών - μελών ΝΑΤΟ στην εν λόγω περιοχή, κυρίως από την καναδική πλευρά.57

Εν κατακλείδι το ΝΑΤΟ, από το 2014 έχει επικεντρωθεί στις δράσεις της Ρωσίας

στην Ανατολική Ευρώπη, ιδίως στην περιοχή της Βαλτικής και στην Πολωνία πλην

όμως στερείται οποιασδήποτε στρατηγικής για την περιοχή «High North». Η ΕΕ

παρουσιάζει παρόμοια πολιτική ως προς το ζήτημα της Αρκτικής, δηλαδή

επιδεικνύει αυξημένο ενδιαφέρον για την Αρκτική, αλλά χωρίς Στρατηγική.

Αντίθετα η Ρωσία από το 2008 έχει την Αρκτική στην στρατηγική της ατζέντα και το

2017 εντάχθηκε στο Ναυτικό δόγμα της, όπως αποδεικνύεται από την έντονη

παρουσία της και σε κάποιες περιπτώσεις μέσω ιδιαίτερης προκλητικής δράσης

55

Teri Schultz, «NATO and Washington Worry About Russian Subs in the High North», ‘’Deutsche Welle’’, (26 April 2018),

βλ.https://www.dw.com/en/nato-and-washington-worry-about-russian-subs-in-the-high-north/a-43533440 56

Agence France Presse, (May 8, 2013): «NATO Won’t Up Presence in the Arctic: Chief»

Απόσπασμα του εν λόγω άρθρου στην ελληνική: «Στις 8 Μαΐου 2013, μετά από επίσκεψη στη Νορβηγία, ο τότε Γενικός

Γραμματέας του NATO Ράσμουσεν δήλωσε ότι «…επί του παρόντος», η Συμμαχία δεν είχε «καμία πρόθεση να αυξήσει την

παρουσία και τις δραστηριότητές της στο ‘’High north’’»,βλ.http://www.dailystar.com.lb/News/International/2013/May-

08/216329-nato-wont-up-presence-in-the-arctic-chief.ashx

57 Heather A. Conley, «A New Security Architecture for the Arctic: An American Perspective,» ‘’Center for Strategic and

International Studies (CSIS)’’, (Ιανουάριος 2012) σελ. 30, βλ.

https://csisrod.s3.amazonaws.com/s3fspublic/legacy_files/files/publication/120117_Conley_ArcticSecurity_Web.pdf

42

της. Αξιοσημείωτο είναι ότι από τα παράκτια κράτη της Αρκτικής ο Καναδάς έχει

επενδύσει πιο πολύ στις αμυντικές δυνατότητες στην Αρκτική. Ωστόσο, σε

αντίθεση με τη Νορβηγία, ο Καναδάς έχει αντιδράσει στις προσπάθειες του ΝΑΤΟ

για να αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο στην περιοχή. Πλέον των ανωτέρω, υπάρχει μια

ανησυχία στο εσωτερικό του Καναδά, ότι η Συμμαχία, στην Αρκτική, θα μπορούσε

να προσφέρει στις μη αρκτικές χώρες του ΝΑΤΟ, δυνατότητα επιρροής σε μια

περιοχή όπου διαφορετικά δεν θα είχαν καμία.58

24. Τόσο η Αρκτική όσο και η Μεσόγειος αποτελούν υποσυστήματα με

αρκετές ομοιότητες καθόσον πέραν της γεωστρατηγικής αξίας τους αποτελούν

περιοχές έντονου ανταγωνισμού λόγω του ότι ο έλεγχος και η προσβασιμότητας

τους δημιουργούν παράγοντες πολλαπλασιαστή ισχύος από οικονομικής,

πολιτικής αλλά και στρατιωτικής πλευράς. Ειδικά η διάνοιξη θαλάσσιων

διαδρόμων στην Αρκτική προς όφελος της εμπορικής ναυτιλίας έχει δημιουργήσεις

νέο ενδιαφέρον από πλευράς των διεθνών δρώντων που την πρωτοκαθεδρία

έχουν η Ρωσία, οι ΗΠΑ και η Κίνα, μαζί με το ΝΑΤΟ και την ΕΕ που παραδοσιακά

έχουν το γεωστρατηγικό τους ενδιαφέρον κυρίως στην Μεσόγειο. Εν λόγω

δρώντες έχουν αρχίσει να στρέφουν το ενδιαφέρον στο Βορρά λόγω των

ενεργειακών ανεκμετάλλευτων ενεργειακών αποθεμάτων αλλά και των μικρότερων

εμπορικών διαδρομών μικρότερων αποστάσεων που δημιουργούνται από τη τήξη

του πάγου στη Αρκτική59.

25. Τα ανωτέρω κοιτάσματα πετρελαίου - φυσικού αερίου, σε

συνάρτηση με τις μικρότερου κόστους μεταφορές τους από την Αρκτική και όχι

από την παραδοσιακή πλεύση της Μεσογείου δύναται να επηρεάσουν σημαντικά

την αξία της περιοχής της Αν. Μεσογείου – μέσης Ανατολής και μπορούν να

μειώσουν τη γεωστρατηγική αξία της Μεσογείου ιδιαίτερα της ανατολικής λεκάνη

της, μειώνοντας ταυτόχρονα σε στρατηγική αξία άλλων χωρών της Μέσης

Ανατολής όπως π.χ της Τουρκίας. Το ΝΑΤΟ και η ΕΕ με ιδιαίτερα συμφέροντα

στην Μεσόγειο ανησυχούν για την ρωσική προέλαση στις παγωμένες θάλασσες

του Βορρά καθώς επίσης και της αναβάθμισης των λιμένων εντός της ρωσικής

Αρκτικής, όσο και στην Κίνα που προσπαθεί να κυριαρχήσει στο διεθνές εμπόριο

αρπάζοντας κάθε ευκαιρία που της παρουσιάζεται.

26. Ο νέος προσανατολισμός του ενδιαφέροντος προς την Αρκτική, θα

σημάνει αναγκαστικά και τον ανακατανομή των Δυνάμεων προκειμένου να

επιτευχθεί η απαραίτητη εξισορρόπηση τους, επί τη βάσει της θεωρίας του

58

Mathieu Boulègue, «NATO Needs a Strategy for Countering Russia in the Arctic and the Black Sea», 2 July 2018,

Chatham House (Βασιλικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων, ΗΒ), 2 July 2018,

βλ.https://www.chathamhouse.org/expert/comment/nato-needs-strategy-countering-russia-arctic-and-black-sea 59

Ιωάννης Π. Σωτηρόπουλος, «ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΑΠΟ ΤΗΝ “ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΑΝΑΣΧΕΣΕΩΣ” ΣΤΗΝ “ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΣΧΕΤΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ» σελ.110-111, βλ . file:///C:/Users/C376~1/AppData/Local/Temp/63-1-254-1-10-20161030-1.pdf

43

Spykeman, σχετικά με τον έλεγχο του «θαλάσσιου δακτυλίου» και της προβολής

ισχύος, ως έχει αναλυθεί σε προηγούμενο κεφάλαιο, ώστε τόσο οι ΗΠΑ όσο και το

ΝΑΤΟ να μπορούν να αποδεσμευτούν από την εστίαση τους στη Μέση Ανατολή,

καθώς επίσης να μπορούν να ελέγχουν αποτελεσματικότερα τις νέες αναδυόμενες

δυνάμεις, ήτοι, τη Ρωσία και τη Κίνα, διατηρώντας μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις

σε ετοιμότητα, παρά κάπου διαρκώς δεσμευμένες. Σημειώνεται ότι, σε περίπτωση

που τόσο το ΝΑΤΟ – ΕΕ αλλά και οι ΗΠΑ προβούν στον στρατηγικό έλεγχο της

Αρκτικής, το Σουέζ προφανώς θα υποβαθμιστεί με το ανάλογο κόστος των κρατών

της Μέσης Ανατολής επ’ ωφελεία της ΕΕ, που αναζητά λιγότερη εξάρτηση από την

Μέση Ανατολή καθώς και νέες εμπορικές διαδρομές, συντομότερες και

οικονομικότερες όπως αυτές των Αρκτικών διαδρομών60.

60

Ξανθίππη Μ. Δωματιώτη, «Μελέτη και προσδιορισμός σύνθετου δείκτη της «ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΗΣ

ΑΜΥΝΤΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ» στη Γεωπολιτική ανάλυση του Αρκτικού Κύκλου », Διπλωματική Εργασία

στο, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Σχολής Οικονομικών και

Πολιτικών Επιστημών,( Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών), σελ. 8-12,

βλ.file:///C:/Users/C376~1/AppData/Local/Temp/74-1-266-1-10-20170630.pdf

44

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΥΜΠΕΡΑΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ - ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

1. Μέχρι πρόσφατα, η Αρκτική δεν θεωρείτο ένα πολύ ελπιδοφόρο

πεδίο για οικονομικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα για θαλάσσιες μεταφορές. Ο

Αρκτικός Ωκεανός διατηρήθηκε σχεδόν απομονωμένος λόγω των πολύ σκληρών

περιβαλλοντικών συνθηκών, που επικρατούσαν ιδιαίτερα του πολυετούς πάγου

και των δυνατών ανέμων. Επιπρόσθετα το πολικό σκοτάδι κατά τη διάρκεια του

χειμώνα είναι ένας ακόμα αποθαρρυντικός παράγοντας για τις ναυτιλιακές

επιχειρήσεις σε αυτή την περιοχή. Τη τελευταία δεκαετία, λόγω του ότι η κάλυψη

των πάγων εντός της Αρκτικής είναι σε πτωτική τάση, σαφώς δημιουργούνται

έκτακτες ευκαιρίες για την αξιοποίηση ενός πλήθους αναξιοποίητων πόρων της

εμφανίζονται.

2. Τα ενεργειακά αποθέματα διαφόρων τύπων ορυκτών, καθώς επίσης

και οι τεράστιες ποσότητες πετρελαίου και φυσικού αερίου θα μπορούσαν να είναι

εκμεταλλεύσιμοι από μια Αρκτική με λιγότερους πάγους. Το σημαντικότερο

ωστόσο που συνδράμει στην αναβάθμιση της Αρκτικής είναι η υπόσχεση για

μικρότερα ταξίδια από την Ασία προς την Ευρώπη και/ή την Αμερική (και

αντιστρόφως), όπου επηρεάζει ήδη τον μελλοντικό προγραμματισμό διαφόρων

ναυτιλιακών εταιρειών, καθώς επίσης και τον εν γένει ναυτιλιακό ανταγωνισμό. Για

τους διεθνείς δρώντες που αναζητούν να αποκομίσουν τα οφέλη των «Αρκτικών

Διαδρομών», το γεγονός ότι η ναυσιπλοΐα κατά μήκος της Βόρειας Θαλάσσιας

Διαδρομής (NSR) και/ή το Βορειοδυτικό Πέρασμα (NWP) είναι πλέον όλο και πιο

εφικτή, θεωρείται ως κυρίαρχο στοιχείο.

3. Επισημαίνεται ωστόσο, ότι είναι απαραίτητο να τονίσουμε την

ανησυχία που ακόμα υπάρχει ως προς την ασφάλεια πλεύσης των πλοίων που

κινούνται σε όλο και βορειότερα πλάτη λόγω των απρόβλεπτων συνεπειών που

προκαλεί η τήξη των πάγων, καθόσον η χρήση ναυτιλιακού χάρτη παραμένει

αναξιόπιστη, ενώ ο κίνδυνος για πρόκληση ναυτιλιακού ατυχήματος λόγω των

πάγων που έχουν διασπαστεί και επιπλέουν είναι πολύ πιθανός. Τις οιαδήποτε

ανησυχίες τις περιορίζουν όμως τα παγοθραυστικά, που αποτελούν απαραίτητη

προϋπόθεση για την ασφάλεια πλου στις θάλασσες της Αρκτικής.

4. Αναμφίβολα, υπάρχουν πιθανά σημεία ευπάθειας στην ικανότητα

ορισμένων χωρών να στηρίζουν αποτελεσματικά την ασφάλεια των ναυτιλιακών

επιχειρήσεων και τη μελλοντική βιώσιμη ανάπτυξη στην περιοχή της Αρκτικής. Οι

Ρώσοι προφανώς οδηγούν το δρόμο, με τις ΗΠΑ και τον Καναδά να κινούνται

45

μέλλον βραδύτερα ακόμα και από την Κίνα, που ως ανερχόμενη δύναμη δεν θέλει

να είναι εκτός του γεωστρατηγικού πεδίου της Αρκτικής. Η Ρωσία έχει στρέψει το

ενδιαφέρον της στην Αρκτική και αποτελεί, σε σχέση με τα υπόλοιπα παράκτια

κράτη, την κορωνίδα σε κατοχή παγοθραυστικών και επενδύσεων για εξερεύνηση

ενεργειακών αποθεμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Η προσπάθεια της Ρωσίας

λαμβάνει χώρα κυρίως με δικά της μέσα, υπό τις δυσχέρειες των οικονομικών

μέτρων που οι ΗΠΑ και η ΕΕ έχουν λάβει εναντίον της ως συνέπεια της

ουκρανικής κρίσης.

5. Πέραν της Ρωσίας, από τις παράκτιες Αρκτικές δυνάμεις, ο Καναδάς,

εκτιμάται ότι παρουσιάζεται ως ένας σημαντικός εταίρος της Αρκτικής καθόσον

μαζί με τη Ρωσία, ελέγχει τα τρία τέταρτα της περιοχής της Αρκτικής. Πρόσφατα, ο

Καναδάς έχει προβεί σε μετεξέλιξη των πολιτικών τακτικών της αναζητώντας

συνεργασία με τη Ρωσία και όχι να διατηρήσουν επιθετική προσέγγιση. Ωστόσο,

βρίσκονται σε παρόμοια δυσχερή θέση με τις ΗΠΑ, που δεν έχει επενδύσει σε

πλοία με δυνατότητες κυκλοφορίας στους πάγους της Αρκτικής, αλλά ούτε διαθέτει

επαρκείς θαλάσσιες υποδομές για το βορειοδυτικό πέρασμα (NWP) προκειμένου

να αποτελέσει μια βιώσιμη θαλασσιά διαδρομή, σε σύγκριση με τα κανάλια των

Σουέζ και Παναμά.

6. Το ζήτημα της ανακατανομής ισχύος έχει προκαλέσει πολλαπλές

περιπτώσει διεκδικήσεων κυριαρχικών δικαιωμάτων ανάμεσα στα παράκτια κράτη

της Αρκτικής, όπως χαρακτηριστικά εκφράζονται από τις τριβές που έχουν

δημιουργηθεί από διαφορετική ερμηνεία των προνοιών της UNCLOS από τα

παράκτια κράτη της Αρκτικής. Φυσικά, η μεγαλύτερη εντύπωση προκαλείται από

το γεγονότος ότι η Ρωσία έχει πλέον έξοδο σε θάλασσα, με αποτέλεσμα να

αποκτά ιδιότητες ναυτικής δύναμης με την παρατήρηση όμως ότι η εν λόγω

προβολή ισχύος της Ρωσίας στην Αρκτική εκφράζεται με τη χρήση της UNCLOS

όπου στο πλαίσιο αυτής διεκδικεί επέκταση της υφαλοκρηπίδας της στο πλαίσιο

εκμετάλλευσης των ενεργειακών αποθεμάτων.

7. Με βάση τα όσα ειπώθηκαν ανωτέρω, η ανακατανομή ισχύος στην

Αρκτική είναι υπαρκτή και φαίνεται πως αλλάζει τα δεδομένα της ειρήνης και της

ασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο καθόσον στην Αρκτικής μεταβάλλονται, και τα

τρία στοιχεία της σύγχρονης γεωπολιτικής, ήτοι: (α) Η θαλάσσια επικοινωνία για

οικονομικούς και στρατιωτικούς σκοπούς, (β) Το γεωπολιτικό δυναμικό της

Ευρασίας καθώς επίσης (γ) Ο έλεγχος της παραγωγής και διακίνησης των

ενεργειακών πηγών.

46

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

8. Με βάση τα παραπάνω συμπεράσματα, αναφορικά με την πολιτική

που θα πρέπει να ακολουθήσει η χώρα μας στο θέμα, το οποίο αφορά μια

εντελώς απομακρυσμένη και αφιλόξενη περιοχή, πλην όμως οι δρώντες στο

υποσύστημα της Αρκτικής, είναι οι ίδιοι που δρουν και στην περιοχή μας,

προτείνονται τα ακόλουθα:

α. Να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τις στρατιωτικές και

πολιτικές εξελίξεις στην περιοχή της Αρκτικής κυρίως μέσω του ΝΑΤΟ και της ΕΕ,

αλλά και με την ανάπτυξη διμερών σχέσεων.

β. Να χρησιμοποιεί τη θέση της στους παραπάνω οργανισμούς

ώστε να επηρεάσει ή να εμποδίσει αποφάσεις που άπτονται της εφαρμογής και

ερμηνείας της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας,

προς το συμφέρον της χώρας μας.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

9. Η τήξη των πάγων της Αρκτικής έχει τη δυνατότητα να μετατρέψει όχι

μόνο το παγκόσμιο κλίμα και τα οικοσυστήματα, αλλά και την παγκόσμια ναυτιλία,

τα ενεργειακά αποθέματα και τις αγορές. Οι Αρκτικές χώρες προσπαθούν να

ενισχύσουν τα εθνικά τους συμφέροντα μέσα από την λειτουργία θεσμικών

οργάνων, όπως το Αρκτικό Συμβούλιο, επιδιώκοντας μια χαμηλών τόνων

διαχείριση των ζητημάτων και αποφεύγοντας σε αρκετές περιπτώσεις την

συνεργασία με άλλους Οργανικισμούς όπως το ΝΑΤΟ. Επισημαίνεται δε, ότι η

Ρωσία αποτελεί τη χώρα που επιδεικνύει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την

εξασφάλιση του έλεγχου της Αρκτικής μέσω επιδείξεως ανάλογης ισχύος. Από την

άλλη πλευρά η Κίνα παρατηρεί ότι υφίσταται πιθανότητα δημιουργίας νέων

εμπορικών δρόμων, που θα αναβαθμίσει πολλούς από τους λιμένες της, ενώ οι

ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και η ΕΕ προσπαθούν με τη σειρά τους να ισορροπήσουν την

κατάσταση χωρίς να είναι σίγουροι για την επιτυχία των προοπτικών της Αρκτικής.

Επί της ουσίας, η άρχουσα τάξη στη Ρωσία έχει αντιληφθεί τη σπουδαιότητα της

Αρκτικής και η χώρα έχει προχωρήσει σε ενέργειες που το αποδεικνύουν στην

πράξη και όχι μόνο στο πεδίο της ρητορικής.

Πλοίαρχος Μιχαήλ Λυμπέρης ΠΝ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

«A» ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

47

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Α»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΙΒΛΙΑ 1. Ηλιόπουλος, Ηλίας, Ιστορία, Γεωγραφία και Στρατηγική της Ναυτικής

Ισχύος, Αθήνα, Λιβάνη, 2010.

2. Κολιόπουλος, Κων/νος, Η Στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως

σήμερα, Αθήνα, Ποιότητα, 2008.

3. Κονδύλης, Παναγιώτης, Πλανητική Πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο,

Αθήνα, Θεμέλιο, Β’ έκδοση, 2011.

4. Μάζης, Ιωάννης, Θ., Μεταθεωρητική Κριτική Διεθνών Σχέσεων και

Γεωπολιτικής.Το Νεοθετικιστικό πλαίσιο, Σειρά GeoCultures, Αθήνα,

Παπαζήση, 2012.

5. Μάζης, Ιωάννης, Θ., Γεωπολιτική, η θεωρία και η πράξη, ΕΛΙΑΜΕΠ, Αθήνα,

Παπαζήση, 2002.

6. Παπασωτηρίου Χαράλαμπος, Η Διεθνής Πολιτική στον 21ο

αιώνα, Αθήνα, Ποιότητα, 2008.

7. Σιούσιουρας Π., Δαλακλής Δ., Σύγχρονες Μεταφορές και το

Φαινόμενο Της Πειρατείας, Αθήνα, Σιδέρης, 2011.

8. Spykman, Nikolas, Η Γεωγραφία της Ειρήνης, Αθήνα, Παπαζήση, 2004.

9. Geoffrey Parker, Γεωπολιτική, Παρελθόν παρόν και Μέλλον, Αθήνα, Ροές,

2002.

10. Muyin Wang and James E. Overland, “A Sea Ice Free Summer Arctic within

30 Years?” Geophysical Research Letters 36 (April 3, 2009)

11. Oran R. Young, «Whither the Arctic? Conflict or Cooperation in the

Circumpolar North», Polar Record, 45.1 (2009)

48

12. Peter J. Beck, «The International Politics of Antarctica», St. Martin’s Press,

New York, NY 1986

13. Jeffrey D. Myhre, «The Antarctic Treaty System: Politics, Law, and

Diplomacy», Westview Press, Boulder, CO 1986.

14. Bjørn Geirr Harsson & George Preiss, «Norwegian Baselines, Maritime

Boundaries and the UN Convention on the Law of the Sea», Arctic Review on

Law and Politics, 3.1 (2012),

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ 1. http://www.arctic-council.org. 2. http://nsidc.org/seaice/data/terminlogy.html 3. http://www.consilium.europa.eu/el/policies/climate-change/timeline 4. http://arctic-roos.org/observations/satellite-data/sea-ice/ice-area-and-extent-

in- arctic. 5. https://oaarchive.arctic-council.org/handle/11374/85 6. https://arctic-council.org/index.php/en/about-us 7, http://legal.un.org/avl/ls/McRae_A_video_1.html 8. http://arcticjournal.com/politics/286/grand-claims-arctic-kind

9. www.un.org/Depts/los/reference_files/chronological_lists_of_ratifications.htm

10. http://fora.tv /

11. http://www.arctic-lio.com/nsr_transits

12. http://www.arctis-search.com/Arctic+Sea+Routes

13. http://www.noaanews.noaa.gov/stories2010/20100720_fairweather.html

14. http://www.imo.org/

15. http://www.imo.org/en/MediaCentre/HotTopics/polar/Pages/default.aspx

16. http://pubs.usgs.gov/fs/2008/3049/

49

17. www.boem.gov/NP-Draft-Proposed-Program-2019-2024/

18. http://www.reuters.com/article/us-shell-alaska-idUSKCN0RS0EX20150928

ΑΡΘΡΑ – ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

1. Δραγουμάνος, Μιχαήλ, (2014), «Βόρειο Πέρασμα: Προοπτικές, Εξελίξεις και

ο ρόλος των λιμένων», (Διπλωματική Εργασία), Πανεπιστήμιο Πειραιώς,

Πειραιάς./ http://dione.lib.unipi.gr/xmlui/handle/unipi/6707

2. Δωματιώτη Ξανθίππη (2017), «Αρκτικός Ωκεανός: Το Ζήτημα της

Υφαλοκρηπίδας και οι Γεωπολιτικές του Προεκτάσεις», (Διπλωματική

Εργασία), ΕΚΠΑ, Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα.

/file:///C:/Users/C376~1/AppData/Local/Temp/74-1-266-1-10-20170630.pdf

3. International Arctic Science Committee, The Arctic: geography, 28climate,

ecology, and people, 2012./http://www.eoearth.org/view/ article/15650

4. Μηλαίος Γιώργος (2016), «Η στρατηγική και πολιτική σημασία της αρκτικής

στην παγκόσμια σκακιέρα. Ο ανταγωνισμός για την εκμετάλλευση του χώρου

και του ενεργειακού περιβάλλοντος υπό το πρίσμα της διεθνούς ασφάλειας»,

(Διπλωματική Εργασία), ΠΑΜΑΚ, Θεσ/νίκ./

https://dspace.lib.uom.gr/handle/2159/18707

5. Ράπτη, Αικατερίνη (2011), «Η γεωπολιτική αξία της Αρκτικής: Συνεργασία

στο Κέντρο της Γης ή Σύγκρουση στη Μήτρα των Ηπείρων;» (Διπλωματική

Εργασία), Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Πειραιάς./

http://dione.lib.unipi.gr/xmlui/bitstream/handle/unipi/4691/Rapti.pdf?sequenc

e=2

6. Σιούσουρας Π. - Δαλακλής Δ. - Μπαξεβάνη Π. (2013), «Αρκτική: Ένα

Νέο Πεδίο Γεωπολιτικών Ζυμώσεων, Ναυτική Επιθεώρηση, τεύχος 585./

www.hellenicnavy.gr/el/enimerosi/entypa../arxeio- proigoymenon

7. Σωτηρόπουλος, Ιωάννης (2016), «Κλιματική αλλαγή και Αρχές

Γεωπολιτικής. Από την Στρατηγική της Ανάσχεσης στην Στρατηγική του./

https://cg.turkmas.uoa.gr/index.php/cg/article/view/63

50

8. Χατζόπουλος, Ελευθέριος (2012), «Κλιματική Αλλαγή, Επιπτώσεις στη

Ναυσιπλοΐα και Διεκδικήσεις Κρατών στο Βόρειο Πόλο σύμφωνα με το

Δίκαιο της θάλασσας» (Διπλωματική Εργασία), Πανεπιστήμιο Πειραιώς,

Πειραιάς./

http://dione.lib.unipi.gr/xmlui/bitstream/handle/unipi/5138/Chatzopoulos.pdf?

sequence=2&isAllowed=y

9. William Chapman & John Walsh, «Simulations of Arctic Temperature and Pressure by Global Coupled Models», Department of Atmospheric Sciences, University of Illinois at Urbana–Champaign, Urbana, Illinois, βλ. (https://doi.org/10.1175/JCLI4026.1)

10. Susan Joy Hassol, (2004) «Impacts of a Warming Arctic»,. Cambridge

University , Cambridge,/. http://amap.no/acia/;

11. ’National Snow and Ice Data Center’’ «Arctic people», 24 Oct 2018,

University of Colorado ,/https://nsidc.org/cryosphere/arctic-

meteorology/arctic-people.html

12. Βάσω Σειρηνίδου, «Πέρα από τη θάλασσα. Η Μεσόγειος ως διανοητική

κατηγορία» Διαχρονία / https://www.academia.edu/5328337/

13. S.E.L. Howell & J.J. Yackel, «A Vessel Transit Assessment of Sea Ice

Variability in the Western Arctic, 1969 - 2002: Implications for Ship

Navigation», Canadian-Journal vol.30/

https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.5589/m03-062

14. Megan Drewniak, Dimitrios Dalaklis, Momoko Kitada, Aykut Ölçer, Fabio

Ballini «Geopolitical Considerations of Shipping Operations in the Arctic:

Mapping the Current State of Icebreakers and Identifying Future Needs »,

27-30 June 2017, IAME CONFERENCE |KYOTO, JAPAN/

https://www.academia.edu/34819625/Geopolitical_Considerations_of_Shipp

ing_Operations_in_the_Arctic_Mapping_the_Current_State_of_Icebreakers

_and_Identifying_Future_Needs

15. SHAW, J., «Icebreakers – Expanding the World’s Fleet», (2016) Volume

32/http://www.pacmar.com/story/2016/02/01/features/icebreakers-

expanding-the- worlds-fleet/408.html.

51

17. Stephanie Pezard, Abbie Tingstad, and Alexandria Hall, «The future of

Arctic Cooperation in a Changing Strategic», (RAND Europe , June 2018)/

https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/perspectives/PE200/PE268/R

AN D_PE268.pd

18. Stephanie Pezard, «The New Geopolitics of the Arctic, Russia’s and

China’s Evolving Role in the Region», (26 Νοεμβρίου 2018), RAND/

https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/testimonies/CT500/CT500/RA

ND_CT 500.pdf

19. Amy Midgett, «U.S., «Russia Jointly Propose Bering Strait Routing

Measures», ‘’Coast Guard Maritime Commons΄΄, (25 Ιανουαρίου 2018)/

https://mariners.coastguard.dodlive.mil/2018/01/25/1-25-2018-u-s-russia-

jointly-propose-bering-strait-routing-measures/

20. MOSCOW TIMES Nov. 30, 2018 «Russia Will Restrict Foreign Warships in

Arctic Ocean, Defense Official Says» Reuters contributed reporting to this

article/https://www.themoscowtimes.com/2018/11/30/russia-will-restrict-

foreign-warships-in-arctic-ocean-defense-official-says-a63672

21. Teri Schultz, «NATO and Washington Worry About Russian Subs in the High North», ‘’Deutsche Welle’’, (26 April 2018)/ https://www.dw.com/en/nato- and-washington-worry-about-russian-subs-in-the-high-north/a-43533440

22. Agence France Presse, (May 8, 2013): «NATO Won’t Up Presence in the

Arctic:Chief»/http://www.dailystar.com.lb/News/International/2013/May-

08/216329-nato- wont-up-presence-in-the-arctic-chief.ashx

21. Heather A. Conley, «A New Security Architecture for the Arctic: An

AmericanPerspective,»/

https://csisprod.s3.amazonaws.com/s3fspublic/legacy_files/file

s/publication/1 20117_Conley_ArcticSecurity_Web.pdf

22. Mathieu Boulègue, «NATO Needs a Strategy for Countering Russia in the

Arctic and the Black Sea», 2 July

2018/https://www.chathamhouse.org/expert/comment/nato- needs-

strategy- countering-russia-arctic-and-black-sea

23. Καλπακίδου Μαρία (2014), «Κριτική Προσέγγιση στην Αρκτική Γεωπολιτική»

(Μεταπτυχιακή Εργασία), ΑΠΘ/ http://ikee.lib.auth.gr/record/136283?ln=el