ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015 - setha.army.gr ·...

Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η Σ Χ Ο Λ Η Σ Ε Θ Ν Ι Κ Η Σ Α Μ Υ Ν Α Σ • Δ Ε Κ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Σ 2 0 1 5

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 3

ΑΘΗΝA• ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

OΡΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΣΤΗΝ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΣΕΘΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΟΝΤΑΙ:

� Επιστημονικές εργασίες και διαλέξεις των σπουδαστών της Σχολής, των στελεχών των Ε.Δ. και Σ.Α., καθηγητών Πανεπιστημίων, εμπειρογνωμόνων και ειδικών, καθώς γενικά διαλέξεις της Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας του ΥΕΘΑ, για θέματα που αφορούν σε Άμυνα, Ασφάλεια, Οικονομία, και λοι-πούς τομείς της Γεωπολιτικής, άμεσου εθνικού ενδιαφέροντος.

� Πρακτικά Ημερίδων που διοργανώνει η Σχολή.

� Εκπαιδευτικές και λοιπές δραστηριότητες της Σχολής.

� Δεν δημοσιεύονται εργασίες που περιέχουν διαβαθμισμένες πληροφορίες, που δεν τεκμηριώνεται το περιεχόμε νό τους, που έχουν αιχμές πολιτικής φύσεως ή περιέχουν εκφράσεις, που δεν συνάδουν με το ήθος και το πνεύμα της Σχολής.

� Η δημοσίευση εργασίας δεν σημαίνει και αποδοχή από τη ΣΕΘΑ των απόψεων του συντάκτη.

ΟΡΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ:

� Τα κείμενα και τα άρθρα δεν πρέπει να υπερβαίνουν τις 4000 λέξεις και πρέπει να περιλαμβάνουν πλή-ρη επιστη μονική τεκμηρίωση-βιβλιογραφία.

� Οι βιβλιογραφικές σημειώσεις πρέπει να έχουν ενιαία αρίθμηση, να ευρίσκονται στο τέλος του άρ-θρου και να δίνονται ως εξής: Για βιβλία-μονογραφίες: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος βιβλίου και υπότιτλος, πόλη έκδοσης, εκδοτικός οίκος, έτος έκδοσης, σελίδες. π.χ.: John Keegan, Η Ιστορία του Πολέμου, Αθήνα, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη- Νέα Σύνορα, 1997, σελ. 3-12. Για άρθρα-μελέτες: Ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος άρ θρου εντός εισαγωγικών,περιοδικό, αριθμός τεύχους, χρονο-λογία, σελίδες, π.χ.: Ελευθερία Μαντά, «Η νέα ιταλική Ostpolitik και η στρατηγική θέση της Αλβανίας», Γεωπολιτική, τ. 11, Οκτώβριος 2000, σελ. 35-42.

� Οι μελέτες στρατηγικού και γεωπολιτικού περιεχομένου πρέπει να συνοδεύονται από σχετικούς χάρ-τες και σχε διαγράμματα, μαζί με τους σχετικούς υπότιτλους. Φωτογραφίες δημοσιεύονται μόνο εάν το περιεχόμενό τους κρίνεται αναγκαίο, και για την πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη.

� Η οποιαδήποτε συνεργασία πρέπει να παραδίδεται σε ηλεκτρονική μορφή (δισκέτα, CD), καθώς και σε δύο τυπω μένα αντίγραφα. e-mail: [email protected]

Η αφίσα του εξωφύλλου, που κέρδισε στον Διαγωνισμό Αφίσαςγια τη Γενέθλια Ημέρα της ΣΕΘΑ, το 2012, είναι δημιουργία της συνεργασίας

του Ταξ/χου (ΔΒ) Δημητρίου Κουτρουμάνη και της Μ.Υ. Ελευθερίας Καρατσίν από την ΑΔΙΣΠΟ.

4

ΑΘΗΝA• ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Παράδοση – Παραλαβή Διοικήσεως ΣΕΘΑ

� Διαταγή Απερχόμενου Διοικητού (19 Μαρτίου 2015) ...............6 � Διαταγή Παραλαμβάνοντος Διοικητού (19 Μαρτίου 2015) ........8 � Διαταγή Απερχόμενου Διοικητού (20 Οκτωβρίου 2015) ........10 � Διαταγή Παραλαμβάνοντος Διοικητού (20 Οκτωβρίου 2015) .....13

Τελετές Έναρξης Σπουδών

� Τελετή Έναρξης Σπουδών 6ης ΔιΜα ..........................................14 � Τελετή Έναρξης Σπουδών 68ης Ε.Σ. ...........................................16 � Τελετή Έναρξης Σπουδών Διεθνούς Τμήματος .......................18

Άρθρα

� «Η θεώρηση του πολέμου από τον Παναγιώτη Κονδύλη. Μια ματιά στο ομώνυμο έργο του» ........................................ 20

Νικόλαος Παπαναστασόπουλος, Δρ. Διεθνούς Πολιτικής και Διαχείρισης Κρίσεων

Ο Κονδύλης θεωρεί ότι ο κατακερματισμός του ελληνικού χώρου δεν θα πρέπει να μετουσιώνεται και σε κατακερματισμό των ενόπλων δυνάμεων.

� «Η Τρομοκρατία στην Σύγχρονη Εποχή» ................................ 32Δρ. Σπυρίδων ΠλακούδαςΕνδεικτικά ένας ακαδημαϊκός κατέγραψε 212 διαφορετικούς ορισμούς της τρο-μοκρατίας εφόσον ακόμα δεν έχει καθιερωθεί μια καθολικά αποδεκτή ερμηνεία του φαινομένου.

ΓΡΑΦΕΙΑ

ΚΤΗΡΙΟ ΣΧΟΛΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ

ΑΜΥΝΑΣ

Ευελπίδων 6 και

Μουστοξίδη

Τηλ.: 2108896563 ή 43

Fax: 2108896545

e-mail: [email protected]

ΕΚΔΟΤΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΜΕΛΕΤΩΝ -

ΕΡΕΥΝΩΝ ΤΗΣ ΣΕΘΑ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΣΥΝΤΑΞΗ

Σχης (ΠΖ) Ιωάννης Τζανετάκης

Δρ. Γεώργιος Μούρτος

ΕΜΘ Αλχίας (ΠΒ) Περσεφόνη

Μίγγου

Στρτης (ΠΖ) Ιωάννης Λιόλης

ΕΚΤΥΠΩΣΗ

Τυπογραφείο Ελληνικού

Στρατού (ΤΥΕΣ)

ΔΙΑΝΟΜΗ

Υπουργεία, Γενικά Επιτελεία,

Στρατιωτικοί Σχηματισμοί,

ΓΕΕΦ, Στρατιωτικές Σχολές,

Σπουδαστές ΣΕΘΑ,

Ινστιτούτα και Ερευνητικά

Ιδρύματα,

Ενώσεις Αποστράτων

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 5


Εργασίες Σπουδαστών

� «Ο χειρισμός κρίσεων υπό το πρίσμα των στρατηγικών

άμεσης και έμμεσης προσέγγισης» .............................................................. 37Σχης (ΠΒ) Ευστάθιος Κώτσης, 67η Ε.Σ., Δεύτερο Βραβείο Ατομικής ΔιατριβήςΤο αρχικό πρόβλημα για τους λήπτες αποφάσεων είναι να αντιληφθούν άμεσα την κρίση και να προσ-διορίσουν τους κινδύνους που εμπεριέχει, διαχωρίζοντας τη ρητορική του αντιπάλου από τα πραγ-ματικά και θεμελιώδη του συμφέροντα.

� «Αυτοδιάθεση των λαών και αποσχίσεις στον 21ο αιώνα.

Ματιές από τη σκοπιά του Διεθνούς Δικαίου» ............................................ 50Αντιπλοίαρχος Κωνσταντίνος Πιτυκάκης Π.Ν., 4η Ε.Σ. ΔιΜα, Δεύτερο Βραβείο Ατομικής Διατριβής.Η παγκοσμιοποίηση και η περιφερειακή ολοκλήρωση είναι φαινόμενα που αναμένεται να διευρυν-θούν στον αιώνα μας. Αυτή η διεύρυνση μπορεί να έχει εξίσου ευεργετικές και δυσμενείς επιδράσεις στις αποσχιστικές τάσεις.

Δραστηριότητες

� Ημερίδες - Συμπόσια ....................................................................................... 63 � - Στη ΛΑΕΔ, 25 Μαΐου 2015 ............................................................................ 63 � - Στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, 23 Σεπτεμβρίου 2015 ............................. 64 � - Στο Ναυτικό Όμιλο Ελλάδος, 11 Δεκεμβρίου 2015 ................................... 65 � Επισκέψεις ....................................................................................................... 66

- ΣΕΘΑ στο εξωτερικό ....................................................................................66- Ξένες Αντιπροσωπείες στη ΣΕΘΑ................................................................69- ΣΕΘΑ στο εσωτερικό ....................................................................................71

� Επισκέψεις - Ομιλίες προσωπικοτήτων ......................................................... 74 � Απονομή Πτυχίων 2015. Ημερήσια Διαταγή Διοικητού ΣΕΘΑ

κατά την απονομή των Διακριτικών και των Πτυχίων

στους Αποφοιτήσαντες Σπουδαστές 67ης Ε.Σ. ............................................ 79 � Απονομή των Διακριτικών και των Πτυχίων

στους αποφοιτήσαντες σπουδαστές 4ης Ε.Σ. Δι.Μα (1 Απριλίου 2015) ...... 81 � Απονομή των Διακριτικών και των Πτυχίων στους αποφοιτήσαντες

Σπουδαστές της 5ης Ε.Σ. Δι.Μα. (16 Οκτωβρίου 2015) ................................. 82

6


ΑΘΗΝAΠαράδοση – Παραλαβή Διοικήσεως ΣΕΘΑ

Ημερήσια Διαταγή Απερχόμενου Διοικητού Σχολής Εθνικής ΆμυναςΑντιστρατήγου Ανδρέα Ηλιόπουλου (19 Μαρτίου 2015)

Κύριε Αρχηγέ του ΓΕΕΘΑΚύριε Αρχηγοί των ΓΕΣεβαστοί ΚαθηγητέςΑξιότιμοι προσκεκλημένοιΚυρίες και Κύριοι

Με απόφα-ση του Κ Υ Σ Ε Α παραδί-

δω σήμερα στον Αντιστράτηγο Δη-μήτριο Θωμαΐδη την Διοίκηση της Σχολής Εθνικής

Άμυνας. Θέλω από καρδιάς να ευχαρι-στήσω όλο το προσωπικό της Σχολής, Στρατιωτικό και Πολιτικό, για την βοή-θεια που μου προσέφερε στην εκτέλε-ση της αποστολής μου ως Διοικητού της Σχολής.

Η ΣΕΘΑ προσφέρει υψηλού επιπέ-δου εκπαίδευση σε Αξιωματικούς των Ε.Δ και των Σωμάτων Ασφα-

λείας, καθώς και Υπαλλήλους διαφό-ρων Υπουργείων και Δημοσίων Υπηρε-σιών της χώρας, προετοιμάζοντας τους να αναλάβουν ηγετικές θέσεις στις υπη-

ρεσίες των. Αποτελεί μία μοναδική δε-ξαμενή ελεύθερης σκέψης και το διδα-κτικό προσωπικό της αποτελείται απ’ ότι καλύτερο διαθέτει η Ελληνική κοι-νωνία στον τομέα αυτό, από καθηγη-τές Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμά-των, Υπουργούς, Πρέσβεις, Αρχηγούς των κλάδων των Ε.Δ και των Σωμάτων Ασφαλείας, Διοικητές Οργανισμών, Ανώ-τατους Αξιωματικούς ε.ε και ε.α, προσω-πικότητες και στελέχη Διεθνών Οργα-νισμών από το εξωτερικό και λοιπούς παράγοντες από τον πνευματικό, πολι-τικό και διπλωματικό χώρο της χώρας.

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 7



Η ποιότητα των επιτελών μας δια-μορφώνεται από την παρεχόμενη σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευση και

την επί μέρους προσπάθεια που ο καθέ-νας καταβάλλει για την περαιτέρω βελ-τίωσή του, ούτως ώστε να διατηρηθεί η ποιοτική υπεροχή της Ελλάδας, η οποία στη μακρόχρονη ιστορία της, υπερνι-κούσε την ποσοτική υπεροχή των αντι-πάλων της. Φέτος για πρώτη φορά υλο-ποιείται Μεταπτυχιακό πρόγραμμα στις «Στρατηγικές Σπουδές Ασφαλείας με Ελ-ληνικό Πανεπιστήμιο, το Πάντειο, για 12 σπουδαστές, και από τον επόμενο χρό-νο έχει τεθεί ο στόχος των 40 υποψηφίων με το ίδιο Πανεπιστήμιο. Παράλληλα αυ-τήν την εκπαιδευτική χρονιά συνεχίζεται το μεταπτυχιακό πρόγραμμα στη «Εφαρ-μοσμένη Στρατηγική και Διεθνή Ασφά-λεια» με το Βρετανικό Πανεπιστήμιο του Plymouth με συμμετοχή 42 Σπουδαστών.

Η κατευθυντήριες οδηγίες του Κου Αρχηγού ΓΕΕΘΑ για την εκπαίδευ-ση των Αξιωματικών στο ανώτατο

στρατιωτικό επίπεδο που είναι η Σχολή Εθνικής Άμυνας αποτελούν το κατεξο-χήν θεσμικό κείμενο για το πως προσ-δοκούμε τους ηγέτες των Ενόπλων Δυ-νάμεων του αύριο στην Ελλάδα

Απώτερος στόχος και όραμα για την Σχολή Εθνικής Άμυνας θα πρέπει να είναι πάντα η αναβάθμισή της

σε Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας στο οποίο μέσα από πνευματική και ακαδη-μαϊκή ελευθερία στην έρευνα και ανά-πτυξη, θα υλοποιηθεί το όραμα, της δη-μιουργίας στην Ελλάδα, την κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού, ενός πανεπιστημι-ακού κέντρου αριστείας, που θα εξει-δικεύει τους σπουδαστές στις Μεσο-γειακές σπουδές, σε θέματα της Μέσης Ανατολής και της ευρύτερης περιοχής γενικότερα, με συμμετοχή Αξιωματικών και επιστημόνων από όλο τον κόσμο.

Θα δοθεί η ευκαιρία να προβληθεί δι-εθνώς η σημασία του έργου που επιτελεί η Σχολή Εθνικής Άμυνας και είναι χαραγ-μένη στο έμβλημά της, «ΣΟΦΙΑ ΣΥΝ ΤΕ-

ΧΝΗ». Η Σοφία και η τέχνη του πολέμου θεωρούνται απαραίτητα εφόδια και ερ-γαλεία που θα καταστήσουν τους σπου-δαστές έτοιμους να ανταποκριθούν στα κελεύσματα των καιρών και σε συνδυ-ασμό με την προάσπιση του δημοσίου συμφέροντος έναντι του ατομικού και της ιδιοτέλειας θα καταστήσουν την πα-τρίδα μας πιο ισχυρή.

Διότι όπως λέει και ο ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ στον περίφημο διάλογο των Μη-λίων κατά τον Πελοποννησιακό

πόλεμο η συνεργασία επιτυγχάνεται μεταξύ ίσων. Διαφορετικά «Ο ισχυρός επιτυγχάνει όσα του επιτρέπει η δύνα-μη του και ο αδύναμος υποφέρει όσα του επιβάλλει η αδυναμία του».

Τελειώνοντας εύχομαι στον νέο δι-οικητή Αντιστράτηγο Δημήτριο Θωμαΐ-δη κάθε επιτυχία στην αποστολή του και ευχαριστώ τον Κύριο Αρχηγό ΓΕΕΘΑ για την πολύτιμη βοήθεια και συμπαράστα-σή του στην προσπάθειά που καταβάλ-λει η Σχολή.

8


ΑΘΗΝA

Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί, Στρατιώτες, Εκπαιδευτικόκαι Πολιτικό Προσωπικό της Σχολής Εθνικής Άμυνας

Κατόπιν αποφάσεως του ΚΥΣΕΑ, αναλαμβάνω σήμερα τη διοί-κηση της Σχολής. Προσερχόμε-νος, απονέμω με βαθύτατο σε-

βασμό, σεμνό χαιρετισμό σε όλους τους προκατόχους μου Διοικητές, οι οποίοι άοκνα επί σειρά δεκαετιών, δημιούρ-γησαν μια εξαιρετική παράδοση και δι-ατήρησαν το υψηλό επίπεδο μάθησης, που παρέχεται στο ανώτατο αυτό στρα-τιωτικό εκπαιδευτικό ίδρυμα σπουδών

στρατηγικής εθνικής ασφάλειας, όπου προετοιμάζονται οι μελλοντικοί ηγέ-τες των Ενόπλων Δυνάμεων, των Σω-μάτων Ασφαλείας, καθώς και της ευρύ-τερης Δημόσιας Διοίκησης της χώρας μας, εδώ, στον ιερό και ιστορικό χώρο της παλαιάς Στρατιωτικής Σχολής των Ευελπίδων.

Πρωτίστως, παρακαλώ το Θεό να μου δώσει το σθένος και τη διαύ-γεια πνεύματος, έτσι ώστε να πο-

ρευθώ με αξιοπρέπεια και συνέπεια στις ακαδημαϊκές προκλήσεις που θα αντιμε-τωπίσουμε, για την επιτυχή εκπλήρωση του χρέους μας.

Έχοντας πλήρη επίγνωση της ύψι-στης τιμής και ευθύνης που πηγά-ζουν από την ανάληψη της διοική-

σεως, αλλά παράλληλα και των ευθυνών και υποχρεώσεων που αυτή συνεπάγε-ται, δηλώνω ότι θα τηρήσω πιστά τους νόμους και τους Στρατιωτικούς Κανονι-σμούς και θα απαιτήσω ομοίως την πι-στή τήρησή τους από όλους.

Με τη βοήθεια του Θεού, το αίσθη-μα ευθύνης, τον υψηλό επαγ-γελματισμό, την εργατικότητα

και την αφοσίωση στο καθήκον, που δι-ακατέχει το σύνολο του προσωπικού, αλλά και με τον ορθολογικό προγραμ-


Ημερήσια Διαταγή Παραλαμβάνοντος Διοικητού Σχολής Εθνικής ΆμυναςΑντιστρατήγου Δημητρίου Θωμαΐδη

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 9


ματισμό, τη συνεχή και συστηματική προσπάθεια, είναι ιερή μας υποχρέω-ση να συνεχίσουμε την ανοδική πορεία της Σχολής.

Είμαι βέβαιος, ότι συνεργαζόμενοι με αγάπη και αλληλοσεβασμό, θα δικαιώσουμε τις προσδοκίες των

προϊσταμένων μας. Σταθερή πεποίθη-σή μας είναι να χτίζουμε πάνω στο έρ-γο που παραλαμβάνουμε, γι αυτό και ότι επιτυγχάνεται είναι αποτέλεσμα συλλο-γικής προσπάθειας όλων μας.

Η επιμόρφωση των ανώτερων στε-λεχών μας, σε θέματα αμυντικής πολιτικής, διεθνούς ασφάλειας,

καθώς και εθνικής στρατηγικής, έχει αξι-ωματική υφή, μη επιδεχόμενη αμφισβή-τησης ως προς την αναγκαιότητα υλο-ποίησής της. Ως εκ τούτου, η ύπαρξη της ΣΕΘΑ, ως ανωτάτου εκπαιδευτικού ιδρύ-ματος των ΕΔ εφαρμοσμένης στρατηγι-κής σε όλα τα επίπεδα, με την έννοια της ενορχήστρωσης των συντελεστών ισχύ-ος της χώρας μας στην προάσπιση και προώθηση των εθνικών συμφερόντων, για την παραγωγή Επιτελών Εθνικής Αμύνης, είναι ένας απόλυτα αναγνωρι-σμένος θεσμός, ιδιαίτερα πετυχημένος.

Ο τρόπος λειτουργίας της, η παρε-χόμενη ακαδημαϊκή εκπαίδευση εντός κατάλληλου στρατιωτικού

περιβάλλοντος, αλλά και ο προσανατο-λισμός της, πρέπει να προσαρμόζονται συνεχώς, προς τις διεθνείς προκλήσεις και εξελίξεις του γεωστρατηγικού χώ-ρου, που η πατρίδα μας επηρεάζει και επηρεάζεται, με έμφαση στην περιοχή

του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσο-γείου, καθώς και στις εθνικές απαιτήσεις ασφαλείας. Ακαδημαϊκή εκπαίδευση, σημαίνει πλουραλισμός γνώσεων και απόψεων, αντιθέσεις και τελικά σύνθε-ση, διαμέσου κριτικής σκέψης και πνεύ-ματος.

Η εξασφάλιση λειτουργίας σε τέτοιο πλαίσιο, απαιτεί την οργάνωση ενός επαγγελματικού, αυστηρού και πολυ-διάστατου προγράμματος σπουδών, με έμφαση, στην καλλιέργεια και ανάπτυ-ξη ικανότητας στρατηγικής σκέψης, δι-ακλαδικής αντίληψης και εφαρμογής, προσέγγισης στρατηγικού επιπέδου, αποτελεσματικής συνεργασίας προς όλες τις κατευθύνσεις, αλλά και στην προώθηση της ελεύθερης έκφρασης. Επιπλέον αναγκαία η εξασφάλιση των κατάλληλων διδασκόντων και είναι απα-ραίτητη η άοκνη και κυρίως ενεργητι-κή δράση και μελέτη των διδασκομέ-νων. Με τους σεβαστούς καθηγητές και όλους όσους στηρίζουν την προσπάθεια της Σχολής, είναι βέβαιο ότι θα συνεργα-σθούμε κατά άριστο τρόπο.

Εξαιρετικά σημαντική, θεωρείται η συμμετοχή στην εκπαιδευτι-κή διαδικασία, σπουδαστών από

επιλεγμένες συμμαχικές χώρες, επι-τυγχάνοντας με αυτό τον τρόπο, την αμφίδρομη μεταφορά της σχετικής γνώσης και εμπειρίας, καθώς και την αλληλοκατανόηση επί θεμάτων άμυ-νας και ασφάλειας.

Οι προκλήσεις είναι εμπρός μας, δι-αρκής επιδίωξή μας θα είναι η ανα-βάθμιση της παρεχόμενης γνώσης

και εκπαίδευσης για την ανάπτυξη από τους σπουδαστές βαθειάς κριτικής σκέ-ψης, πολιτικού ενστίκτου, ευθυκρισίας, πρωτοβουλίας και ελευθερίας δράσης. Είμαι βέβαιος, ότι για μια δημιουργική πορεία υφίσταται τόσο το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό, όσο και η θέληση για τη επίτευξη των στόχων μας.

Σας βεβαιώνω, ότι στις πολύμορ-φες προσπάθειές σας θα είμαι συ-νεχώς δίπλα σας, συμπαραστάτης

και αρωγός, στο δρόμο του καθήκο-ντος και της προσφοράς. Συμπαραστά-της όχι μόνο στη δουλειά μας, αλλά και στα ατομικά και οικογενειακά προβλή-ματα που υπάρχουν ή που τυχόν θα προ-κύψουν στο μέλλον.

Στον καθόλα καταξιωμένο απερ-χόμενο Διοικητή της Σχολής Αντι-στράτηγο κ. Ηλιόπουλο Ανδρέα,

εκφράζω εκ μέρους όλων μας, τις θερ-μές μας ευχαριστίες για την πολύτιμη προσφορά του με το έργο που μας κλη-ροδοτεί, καθώς και τις ειλικρινείς ευ-χές μας, για προσωπική και οικογενεια-κή υγεία, δύναμη και κάθε επιτυχία στα νέα του καθήκοντα ως Α’ Υπαρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού.

Τέλος, με την πεποίθηση ότι όλοι θα φανούμε αντάξιοι των προσδοκιών της υπηρεσίας και της Πατρίδος

μας, εύχομαι σε όλους, πάντα με τη βο-ήθεια του Θεού και την προστασία της Υπεραγίας μας Θεοτόκου, υγεία και προ-κοπή σε σας και στις οικογένειές σας και καλή επιτυχία στο έργο σας.

Σας ευχαριστώ.


10


ΑΘΗΝA

Κύριε Αρχηγέ του ΓΕΕΘΑ,Κύριοι εκπρόσωποι των Αρχηγών του ΓΕΝ, του ΓΕΑ, της ΕΛΑΣ και του ΠΣ.Σεβαστοί μας Πατέρες και σεβαστοί Στρατηγοί ε.α.Αξιότιμοι Κύριοι ΚαθηγητέςΕκλεκτοί Προσκεκλημένοι,Κυρίες και Κύριοι Συνάδελφοι,

Κα τ ό -πιν σχε-τ ι κ ώ ν αποφά-

σεων του ΣΑΓΕ και του ΚΥΣΕΑ, παραδίδω σή-μερα τη διοίκη-ση της Σχολής

Εθνικής Άμυνας, στον καθόλα καταξιω-μένο Αντιναύαρχο κ. Τσούνη Νικόλαο, τον οποίο και συγχαίρω για την επιλο-γή του, και μετατίθεμαι στο Γενικό Επιτε-λείο Στρατού, όπου αναλαμβάνω τα κα-θήκοντα του Α’ Υπαρχηγού.

Αισθάνομαι ιδιαίτερα συγκινημένος, αλλά και εξαιρετικά υπερήφανος που διετέλεσα Διοικητής της Σχο-

λής Εθνικής Άμυνας, του ανώτατου αυ-τού εκπαιδευτικού ιδρύματος αμυντι-κών σπουδών στρατηγικού επιπέδου των Ενόπλων μας Δυνάμεων, αλλά και της δεξαμενής ελεύθερης ελληνικής στρατηγικής σκέψης, η οποία διανύει αι-σίως το 66ο έτος λειτουργίας της. Η Σχο-λή αποτελώντας το τελευταίο θεσμοθε-

τημένο εκπαιδευτικό στάδιο ανώτερων στελεχών, προετοιμάζει επάξια τους μελλοντικούς ηγέτες των Ενόπλων Δυ-νάμεων, των Σωμάτων Ασφαλείας, κα-θώς και της ευρύτερης Δημόσιας Διοί-κησης, εδώ, στον ιερό και ιστορικό χώρο της παλαιάς Στρατιωτικής Σχολής των Ευελπίδων, η οποία λειτούργησε έως το καλοκαίρι του 1982, το έτος αποφοίτη-σης της τάξης μου.

Τις στιγμές αυτές αισθάνομαι συναι-σθηματικά φορτισμένος, διότι απο-χωρίζομαι όλους εσάς, εκλεκτούς

και πολύτιμους συνεργάτες μου, ανε-ξαρτήτως θέσεως και βαθμού, που μας συνέδεσαν άρρηκτα κοινές προσπάθει-ες και επιδιώξεις, για την εκπλήρωση της

Διαταγή Απερχόμενου Διοικητού Σχολής Εθνικής ΆμυναςΑντιστρατήγου Δημητρίου Θωμαΐδη (20 Οκτωβρίου 2015)


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 11



ιερής αποστολής μας. Έργο ιδιαίτερο και εξόχως τιμητικό, που απαιτεί ελεύθερη σκέψη, μεθοδικότητα, επιμονή και πολ-λή μελέτη.

Ίσως η διοίκηση των 7 μηνών να μην είναι μεγάλη, αλλά όμως όταν αναλογισθούμε πόσο έντονη είναι

η ζωή μας, τις περισσότερες φορές κα-λούμενοι να υπερβάλλουμε εαυτούς, αντιλαμβανόμαστε πόσο βαθιά αποτυ-πώνονται τα ίχνη μέσα μας, αλλά και πό-σο ισχυροί δεσμοί αναπτύσσονται με-ταξύ μας.

Ιδιαιτέρως τιμώ όλους τους προκατό-χους μου Διοικητές, οι οποίοι άοκνα επί σειρά δεκαετιών διατήρησαν το

υψηλό επίπεδο της προσφερόμενης μά-θησης και δημιούργησαν αυτή τη εξαι-ρετική παράδοση της Σχολής, που της δίνει τη δυνατότητα να κινείται με επι-τυχία στο πέρασμα των χρόνων, με συ-νεχή θετική πορεία. Σταθερή πεποίθη-ση όλων μας είναι να χτίζουμε στο έργο που παραλαμβάνουμε, μακριά από μεμ-ψιμοιρίες, πάντα με ζωντάνια και αισι-οδοξία.

Το έργο που επιτυγχάνεται, είναι αποτέλεσμα συλλογικής και ακά-ματης προσπάθειας όλων μας, με

ορθολογικό προγραμματισμό, με απο-τελεσματική αξιοποίηση του ανθρώπι-νου δυναμικού, με πλήρη εκμετάλλευ-ση των υπαρχόντων μέσων, αλλά και με την πλέον πρόσφορη διαχείριση των δι-ατεθέντων οικονομικών πόρων.

Είμαι απόλυτα ευχαριστημένος, διότι κατά το χρόνο της διοικήσεώς μου οι νέοι στόχοι που αρχικά θέσαμε,

αλλά και οι άλλοι που προέκυπταν στη συνέχεια, είτε έχουν επιτευχθεί είτε βρί-σκονται σε προχωρημένο στάδιο υλο-ποίησης. Κύριοι σταθμοί αυτού του έρ-γου αφορούν στα παρακάτω:

■ Διαμορφώθηκαν κατάλληλες, θετι-κές, ειλικρινείς και ευχάριστες συν-θήκες εργασίας, εξασφαλίζοντας ένα άριστο και ελεύθερο ακαδημαϊκό πε-

ριβάλλον, που αποτελούν τη βάση κά-θε επιτυχίας.

■ Ολοκληρώθηκαν οι σπουδές και απο-φοίτησαν επιτυχώς οι σπουδαστές της 67ης εκπαιδευτικής σειράς κανο-νικής φοίτησης, καθώς επίσης και οι σπουδαστές των 4ης και 5ης σειρών Διαδικτυακής Μάθησης. Ήδη από τις αρχές Σεπτεμβρίου ξεκίνησε και η φοίτηση των σπουδαστών της 6ης σειράς ΔιΜα.

■ Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία, με-τά από διακοπή 6 ετών, το εκπαιδευ-τικό ταξίδι των σπουδαστών κανονι-κής φοίτησης στο Βέλγιο, με επίσκεψη στις έδρες του ΝΑΤΟ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του SHAPE.

■ Πραγματοποιήθηκε στη Λέσχη Αξι-ωματικών ΕΔ, ημερίδα για την «Ελ-ληνική Εθνική Στρατηγική και Εθνική Ασφάλεια. Παρόν και Μέλλον», ενώ σε συνεργασία με την πρεσβεία των ΗΠΑ, συνδιοργανώθηκε με επιτυχία στο Ναυτικό Μουσείο Πειραιώς, συ-μπόσιο με θέμα «Εισαγωγή στον Κό-σμο του Στωικού φιλοσόφου Επίκτη-του». Επιπλέον, ήδη εγκρίθηκε για τον επόμενο Δεκέμβριο, η συνδιοργάνω-ση με το πανεπιστήμιο του PLYMOUTH ημερίδας, με αντικείμενο τη «Διαχεί-ριση των Σύνθετων Περιφερειακών Θεμάτων Ασφαλείας της Ανατολικής Μεσογείου».

■ Προωθήθηκε η συνεργασία με τις αντίστοιχες Σχολές Εθνικής Άμυ-νας των ΗΠΑ, με επίσκεψη αντιπρο-σωπείας της Σχολής στο Πεντάγω-νο, το National Defense University, το Marine Corps University και το U.S Army War College. Επίσης αναπτύ-χθηκαν οι διμερείς σχέσεις με τις Σχο-λές Άμυνας της Πολωνίας και της Κο-λομβίας.

■ Συνεχίστηκαν οι συνεργασίες με αντί-στοιχες Σχολές επιπέδου εθνικής άμυ-νας χωρών του ΝΑΤΟ, κατά τη συμμε-τοχή μας στην ετήσια συνέλευση των Διοικητών των σχολών που πραγμα-τοποιήθηκε στη Βιέννη.

■ Από το βήμα της Σχολής, πέραν του διδακτικού προσωπικού, πραγματο-

ποίησαν διαλέξεις υψηλού επιπέδου εξέχουσες προσωπικότητες, όπως Υπουργοί, όλοι οι κύριοι Αρχηγοί των 4 ΓΕ, διαπιστευμένοι πρέσβεις, από-στρατοι Αξιωματικοί άλλων χωρών, κ.ά.

■ Εκπονήθηκε μετά από επίπονη και συλλογική επιτελική επεξεργασία, το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών των τρεχουσών εκπαιδευτικών σει-ρών. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην εφαρμογή της ενεργητικής μάθησης.

■ Επανυποβλήθηκε ριζικά βελτιωμένη, πρόταση τροποποίησης του Οργανι-σμού της Σχολής, προκειμένου η Σχο-λή να βελτιωθεί, να γίνει πιο ευέλικτη και περισσότερο αποδοτική στη λει-τουργία της.

■ Πραγματοποιήθηκαν όλες οι προβλε-πόμενες διαδικασίες για την πρόσλη-ψη του απαραίτητου διδακτικού προ-σωπικού που καλείται να υλοποιήσει τα ακαδημαϊκά προγράμματα σπου-δών κανονικής φοίτησης, ΔιΜα και Δι-εθνούς Τμήματος Σπουδών.

■ Συνεχίστηκαν ομαλά τα μεταπτυχια-κά προγράμματα σπουδών στα γνω-στικά πεδία των Στρατηγικών Σπου-δών Ασφαλείας το οποίο βαίνει προς ολοκλήρωση, καθώς και της Εφαρ-μοσμένης Στρατηγικής και Διεθνούς Ασφαλείας, που παρέχονται σε συ-νεργασία με τη Σχολή, από το ΠΑ-ΝΤΕΙΟ πανεπιστήμιο και το πανεπι-στήμιο του PLYMOUTH αντίστοιχα.

■ Από την 21 Σεπτεμβρίου ξεκίνησε στη Σχολή για πρώτη φορά, η λειτουργία του νέου αγγλόφωνου Διεθνούς Τμή-ματος Σπουδών.

■ Προωθήθηκε και ήδη πρόσφατα εγκρίθηκε η ίδρυση και λειτουργία της επώνυμης έδρας Γεωπολιτικής του ΓΕΕΘΑ «ΗΡΟΔΟΤΟΣ», στο Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών της Σχολής Οι-κονομικών και Πολιτικών Επιστημών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανε-πιστήμιο Αθηνών.

■ Συνεχίστηκε η συντήρηση - επισκευή των εγκαταστάσεων της Σχολής και του περιβάλλοντος χώρου, προκει-

12


ΑΘΗΝA

μένου να υποστηριχθεί το εκπαιδευ-τικό έργο της Σχολής και να διατηρη-θεί ο ιστορικός της χαρακτήρας.

Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί, Στρατευμένο και Πολιτικό Προσωπικό της Σχολής Εθνικής Άμυνας.

Αναγνωρίζω απόλυτα και με πλήρη σεβασμό το έργο που επιτελέσατε. Η πρόοδος που πραγματοποιήθη-

κε, ήταν αποτέλεσμα του υψηλού αισθή-ματος ευθύνης, του επαγγελματισμού, της εργατικότητας και της αφοσίωσης στο καθήκον, που όλους σας διακατέχει.

Παραδίδοντας τη Διοίκηση, σας ευ-χαριστώ όλους από βάθους καρ-διάς για την άριστη συνεργασία

και τις προσπάθειες που καταβάλατε, έτσι ώστε η Σχολή να ανταποκριθεί πλή-ρως στην αποστολή της. Σας συγχαίρω γιατί παρά τις ελλείψεις και τις αντιξοό-τητες, καταφέρνετε να παρέχετε στους Σπουδαστές τις υπηρεσίες που απαι-τούνται για να λειτουργεί η Σχολή σε ένα άριστο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Ειλικρινά χάρηκα για τη γνωριμία και την καθημερινή επαφή μαζί σας. Σας προτρέπω να συνεχίσετε με τους ίδιους υψηλούς ρυθμούς και στο μέλλον, με αποτελεσματικότητα και επιτυχία.

Αγαπητοί σπουδαστές, ήταν χαρά μου που σας γνώρισα, έστω και για περιορισμένο χρόνο. Σας ζηλεύω

για την μεστή, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και υψηλού μαθησιακού επιπέδου ακα-δημαϊκή χρονιά που ανοίγεται μπροστά σας. Αντιμετωπίστε τις προκλήσεις ενερ-γοποιώντας πλήρως τις πνευματικές σας δυνάμεις και θα γευθείτε τη σφαιρικότη-τα των γνώσεων και τη διεύρυνση των γνωστικών σας οριζόντων.

Ιδιαίτερα ευχαριστώ τον άμεσο συ-νεργάτη μου και Υποδιοικητή της Σχολής Αρχιπλοίαρχο Μηχανικό Γε-

ώργιο Μπαμπλένη για την πλήρως απο-τελεσματική συνδρομή του στο έργο μου και του εύχομαι κάθε επιτυχία στο μέλλον.

Ευχαριστώ θερμά τους σεβαστούς μας συναδέλφους ε.α., που διδά-σκουν καθημερινά στη Σχολή, για

την πρόθυμη, αμέριστη και πολύτιμη πνευματική προσφορά τους, που λόγω της βιωματικής τους γνώσης των δυσχε-ρειών και ιδιαιτεροτήτων της στρατιω-τικής πορείας, αποκτά ξεχωριστή σημα-σία για τους σπουδαστές.

Επίσης ευχαριστώ ξεχωριστά τους σεβαστούς συναδέλφους ε.α. του Διοικητικού Συμβουλίου του Συν-

δέσμου Επιτελών Εθνικής Αμύνης, με τους οποίους συστεγαζόμαστε, για την άψογη καθ’ όλα συνεργασία. Τους συγ-χαίρω θερμά για την επιτυχή έκδοση του υψηλού επιπέδου περιοδικού «ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ».

Ιδιαίτερα θα ήθελα να τονίσω, την άριστη από κάθε πλευρά συμπόρευ-ση και συνεργασία με τους αξιότι-

μους καθηγητές μας, μελών της ακαδη-μαϊκής κοινότητας των πανεπιστημίων μας, αλλά και όλους τους διακεκριμέ-νους ομιλητές που τιμούν τη Σχολή με την παρουσία τους. Κύριοι καθηγητές σας ευχαριστώ για την αγάπη και το εν-διαφέρον με τα οποία μας περιβάλλετε, αλλά και για το υψηλό επίπεδο γνώσε-ων που μεταλαμπαδεύετε στους σπου-δαστές μας.

Βιώνοντας από κοντά την καθημε-ρινή λειτουργία της Σχολής και την αέναη προσπάθεια του διδα-

κτικού προσωπικού, των σπουδαστών, αλλά και των οργανικών στελεχών της Σχολής, αισθάνομαι βέβαιος ότι η Σχο-λή Εθνικής άμυνας έχει όλα εχέγγυα και όλες τις προϋποθέσεις για να συνεχίσει το υψηλό έργο που επιτελεί, προβάλ-λοντας τόσο τις Ένοπλες Δυνάμεις, αλ-λά και την πατρίδα μας διεθνώς.

Απερχόμενος, ευχαριστώ το Θεό που μου έδωσε τη δύναμη να πο-ρευθώ με αξιοπρέπεια και συνέ-

πεια και με αξίωσε να ανταποκριθώ στο ύψος των ακαδημαϊκών προκλήσεων και προσδοκιών, πραγματοποιώντας ικανοποιημένος το χρέος μου. Υποκλί-νομαι ευλαβικά και απονέμω με βαθύτα-το σεβασμό σεμνό χαιρετισμό στις πο-λεμικές Σημαίες των Σχηματισμών και Μονάδων της Πατρίδας μας και αποτίω φόρο τιμής στους αθάνατους νεκρούς του Έθνους μας που έπεσαν ηρωικά μα-χόμενοι υπέρ βωμών και εστιών.

Στον αγαπητό και άξιο συνάδελφο Αντιναύαρχο κ. Τσούνη Νικόλαο, που αναλαμβάνει τη διοίκηση της

Σχολής, εύχομαι υγεία, δύναμη και κα-λή επιτυχία στο έργο του. Είμαι βέβαιος ότι η παράδοση και η ανοδική της πο-ρεία θα συνεχισθούν.

Με τη σταθερή πεποίθηση, ότι όλοι θα παραμείνουμε αντάξιοι των προσδοκιών της υπηρεσίας

και της Πατρίδος μας, εύχομαι σε σας και στις οικογένειές σας, υγεία, δύναμη, πρόοδο και κάθε επιτυχία. Θα παρακο-λουθώ με ενδιαφέρον και θα ακούω με υπερηφάνεια τα επιτεύγματά σας. Να είστε πάντα λεβέντες και αισιόδοξοι. Ο Θεός και η Παναγία πάντα να σας συ-ντροφεύουν.

Σας ευχαριστώ.


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 13



Σε εκτέλεση σχετικής απόφασης του ΚΥΣΕΑ παραλαμβάνω σήμερα καθήκοντα Διοικητού της Σχολής Εθνικής Άμυνας από τον Αντιστρά-

τηγο Δημήτριο Θωμαΐδη.

Έμπλεος τιμής και ευγνώμων στο θεό που με αξίωσε, ευχαριστώ την πολι-τική και στρατιωτική ηγεσία που μου

εμπιστεύτηκε την διοίκηση της κορωνίδας των στρατιωτικών εκπαιδευτικών ιδρυμά-των, την Σχολή Εθνικής Άμυνας. Με πλή-ρη επίγνωση των υποχρεώσεων και των ευθυνών που απορρέουν από τα καθήκο-ντα μου παρέχω την διαβεβαίωση ότι θα καταβάλλω κάθε προσπάθεια ώστε να εκ-πληρώσω την αποστολή μου.

Στόχοι μου είναι: ■ Η διασφάλιση ποιότητας στην παρεχό-

μενη εκπαίδευση ■ Η συνεχής ανάλυση του παραγόμενου

εκπαιδευτικού έργου και η επικαιρο-ποίηση του προγράμματος σπουδών, εφ όσον απαιτείται.

■ Η περαιτέρω εξωστρέφεια της Σχολής έτσι ώστε να βελτιωθεί η συνεργασία με αντίστοιχα στρατιωτικά ιδρύματα συμ-μαχικών χωρών αλλά και την ακαδημα-ϊκή κοινότητα του εσωτερικού και του εξωτερικού με σκοπό την βελτίωση του επιπέδου σπουδών αλλά και την κατα-ξίωση της Σχολής

Προκειμένου να υλοποιηθούν οι ανω-τέρω στόχοι απαιτώ από τους Αξι-ωματικούς, Υπαξιωματικούς, Στρα-

τευμένους και πολιτικό προσωπικό της Σχολής, ήθος, ευπρέπεια, εργατικότητα, επαγγελματισμό, υπευθυνότητα, συνέ-πεια, εργατικότητα, πνεύμα συνεργασίας και διάθεση προσφοράς.

Έχοντας ενημερωθεί πλήρως από τον παραδίδοντα Διοικητή για τις ικανό-τητες και τη συνεισφορά σας, σας δι-

αβεβαιώ ότι είμαι υπερήφανος που θα εί-μαι ο Διοικητής σας, σας εμπιστεύομαι και είμαι βέβαιος ότι δεν θα με απογοη-τεύσετε. Σας διαβεβαιώνω ότι θα είμαι δί-πλα σας, αυστηρός αλλά και δίκαιος κρι-τής του έργου σας, αμερόληπτος στην αξιολόγηση σας, συμπαραστάτης σε κά-θε σας προσπάθεια για βελτίωση και αρω-γός σε κάθε προσωπικό και οικογενειακό σας πρόβλημα.

Επίσης θα ήθελα να τονίσω ότι θεωρώ απαραίτητη, κρίσιμη αλλά και δεδο-μένη, για την επίτευξη των στόχων

μου, τη συνεισφορά των καταξιωμένων καθηγητών και συνεργατών της Σχολής με τους οποίους είναι βέβαιο ότι θα συ-νεργαστούμε με άριστο τρόπο.

Στον απερχόμενο Διοικητή της Σχολής Αντιστράτηγο Δημήτριο Θωμαΐδη θα ήθελα να εκφράσω τις προσωπικές

μου ευχαριστίες για τη λεπτομερή ενημέ-ρωση που μου έκανε στο πλαίσιο της πα-ράδοσης- παραλαβής και να του ευχηθώ υγεία, καλή επιτυχία στα νέα του καθήκο-ντα, ως Α Υπαρχηγού του Γενικού Επιτε-λείου Στρατού καθώς και κάθε προσωπι-κή και οικογενειακή ευτυχία.

Ολοκληρώνοντας θα ήθελα να σας δι-αβεβαιώσω ότι όπως σε όλη τη μα-κρόχρονη σταδιοδρομία μου έτσι

και από παρούσα θέση η διοίκηση μου θα έχει ως πυξίδα την ρήση του Αγάθω-νος ότι: «τον άρχοντα τριών δει μέμνησθαι: πρώτον ότι ανθρώπων άρχει δεύτερον ότι κατά νόμους άρχει τρίτον ότι ουκ αεί άρχει».

Ημερήσια Διαταγή Παραλαμβάνοντος Διοικητού ΣΕΘΑΑντιναυάρχου Νικολάου Τσούνη ΠΝ (20 Οκτωβρίου 2015)

τον άρχοντα τριών δει μέμνησθαι: πρώτον ότι

ανθρώπων άρχει δεύτερον ότι κατά νόμους άρχει τρίτον ότι ουκ αεί άρχει

– ΑγΑθων

14


ΑΘΗΝA

Αγαπητοί Σπουδαστές,

Σας καλωσορίζω στη Σχολή Εθνι-κής Άμυνας, το Ανώτατο Εκπαι-δευτικό Ίδρυμα των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας μας, τη δε-

ξαμενή ελεύθερης ελληνικής στρατηγι-κής σκέψης, η οποία συνεχίζει μια πα-ράδοση 65 ετών, παρέχοντας υψηλού επιπέδου ακαδημαϊκή εκπαίδευση σε Αξιωματικούς των τριών Κλάδων των Ε.Δ., των Σωμάτων Ασφαλείας, σε επι-λεγμένα στελέχη Υπουργείων και Οργα-νισμών του Δημοσίου, καθώς και σε Αξι-ωματικούς των Ε.Δ. από την Κύπρο αλλά και από συμμαχικές και φίλιες χώρες.

Η Σχολή Εθνικής Άμυνας παράλλη-λα με το τμήμα κανονικής φοίτησης, αξιοποιώντας τις σύγχρονες δυνατότη-τες της τεχνολογίας, καθώς και την μέ-

θοδο μαθήσεως εξ αποστάσεως, έχει τη δυνατότητα να προσφέρει εκπαίδευση επιτελών εθνικής άμυνας, σε ακόμη με-γαλύτερο αριθμό στελεχών των Ε.Δ., δι-ευρύνοντας το γνωστικό τους πεδίο και παρέχοντας τα εφόδια για τη μελλοντι-κή επιτελική σταδιοδρομία τους.

Η επιλογή σας για φοίτηση στη ΣΕΘΑ ως σπουδαστών της 6ης Εκπαιδευ-τικής Σειράς Διαδικτυακής Μάθη-

σης, αποτελεί για εσάς μία ευκαιρία για να αυξήσετε το επίπεδο της μόρφωσής σας και να διευρύνετε τον ορίζοντα της κριτικής σκέψης που απαιτείται για ένα μελλοντικό ηγέτη των Ενόπλων Δυνάμε-ων στην ανώτατη ιεραρχία και σε θέσεις υψηλής ευθύνης. Οι γνώσεις, οι εμπειρί-ες και το πιο σημαντικό, η κριτική σκέψη

σε θέματα Εθνικής Στρατηγικής που θα αποκτήσετε, θα αποτελέσουν σημαντι-κή παρακαταθήκη, για να ανταποκριθεί-τε με επιτυχία στα έργα και τις αποστο-λές που θα σας ανατεθούν στο μέλλον και για να καταστείτε ικανοί επιτελείς και ηγέτες, με αυξημένη κρίση και δι-ευρυμένο ορίζοντα στο χειρισμό θεμά-των Εθνικής Άμυνας και Ασφάλειας, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων σας. Οι σύγ-χρονες εκπαιδευτικές απαιτήσεις είναι πολύ υψηλές και θα πρέπει οι προσπά-θειες όλων μας να είναι ανάλογες, ώστε να ανταποκριθούμε με επιτυχία.

Η λειτουργία των εκπαιδευτικών σειρών διαδικτυακής μάθησης για 6η συνεχόμενη φορά, αποτε-

λεί μια σημαντική πρόκληση, τόσο για

Χαιρετισμός Διοικητού ΣΕΘΑΑντιστρατήγου Δημητρίου Θωμαΐδη στην τελετή έναρξης

της 6ης Δι.Μα. (07 Σεπτεμβρίου 2015)


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 15


το προσωπικό της Σχολής, όσο και για τους σπουδαστές.

Η πρώτη συνιστώσα της, εκφράζε-ται μέσω της προσπάθειας που καταβάλλεται από τα στελέχη της

οργανικής δύναμης της Σχολής, για την πληρέστερη παροχή του εκπαιδευτικού υλικού, προσεγγίζοντας το δυνατόν πε-ρισσότερο την εκπαιδευτική διαδικασία της κανονικής φοίτησης.

Η δεύτερη και βεβαίως σημαντικό-τερη συνιστώσα, εκφράζεται από την ιδιαίτερη προσπάθεια που

πρέπει να καταβληθεί από εσάς τους σπουδαστές διαδικτυακής μάθησης, οι οποίοι καλείστε παράλληλα με τις αυ-ξημένες υποχρεώσεις σας που απορ-ρέουν από τις θέσεις ευθύνης που κα-τέχετε, τόσο στη διοίκηση όσο και στα επιτελεία, να ανταποκριθείτε αποτελε-σματικά στην απαιτητική εκπαιδευτική διαδικασία των σπουδών σας.

Είναι όμως κατανοητό, ότι παρά τις προσπάθειες όλων, η διαδικασία της διαδικτυακής μάθησης δυσχε-

ραίνει τις δυνατότητες διδασκομένων και διδασκόντων, περιορίζοντας την αμεσότητα επαφής που προσφέρει η κανονική φοίτηση. Παρόλα αυτά, είναι δυνατόν στην πράξη, καταβάλλοντας αυξημένες προσπάθειες και επιδεικνύ-οντας το ανάλογο προσωπικό ενδιαφέ-ρον, να αποκτηθούν τελικά οφέλη και γνώση, που δεν υστερούν ποσοτικά και ποιοτικά από τους σπουδαστές της κα-νονικής φοίτησης.

Το διεθνές περιβάλλον μεταβάλλε-ται συνεχώς και η ευαίσθητη γεω-πολιτικά περιοχή μας δεν μας αφή-

νει περιθώρια εφησυχασμού. Για να συμβάλλουμε τα μέγιστα στην υποστή-ριξη των εθνικών μας θέσεων και συμφε-ρόντων, θα πρέπει η προσπάθεια για τη μόρφωσή μας να είναι έντονη και συνε-χής. Οι γνώσεις μας, αν δεν καλλιεργη-θούν περαιτέρω και δεν επικαιροποιού-νται ανελλιπώς, δε θα διατηρηθούν στο επιθυμητό υψηλό επίπεδο, ώστε ο κα-

θένας μας να μπορεί να προσφέρει στις Ένοπλες Δυνάμεις και στη χώρα, τις υπη-ρεσίες που απαιτείται από οποιαδήποτε θέση υπηρετεί.

Γι’ αυτό, σας προτρέπω τόσο κατά τη φοίτησή σας, όσο και μετά από αυ-τή, να ενεργείτε πάντα με κριτική

αντίληψη και να μη διστάζετε να ανα-πτύσσετε δραστηριότητες με βάση τα ερεθίσματα που η Σχολή θα σας εφοδιά-ζει, ώστε να παραμένετε επίκαιροι, ενη-μερωμένοι και αποτελεσματικοί.

Έχοντας κατά νου, ότι η εκπαίδευση ορίζεται ως «η προετοιμασία αν-θρώπων, ατομικά ή συλλογικά, για

συγκεκριμένα καθήκοντα σε συγκεκρι-μένες συνθήκες», ενώ η μόρφωση ως «η ανάπτυξη των πνευματικών δυνάμεων και της κατανόησης», καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι «η εκπαίδευση είναι η κατάλληλη προπαρασκευή για το προ-βλέψιμο, όμως για το απρόβλεπτο και τις διανοητικές προκλήσεις είναι απαραίτη-τη η μόρφωση». Οι ξένοι το αναφέρουν ως “train for the certain and educate for the uncertain”.

Μέσω της εκπαιδευτικής διαδικα-σίας και ιδιαίτερα με την εκπό-νηση των ατομικών σας εργασι-

ών αλλά της ατομικής διατριβής, θα σας δοθεί η ευκαιρία να αναλάβετε πρωτο-βουλίες διερεύνησης ιδιαίτερων θεμά-των, χρησιμοποιώντας πλήθος ερευνη-τικών εργαλείων και πηγών, όπως είναι τα επιστημονικά βιβλία και συγγράμμα-τα, εξειδικευμένα περιοδικά, εφημερίδες / ΜΜΕ και το διαδίκτυο, καθώς επίσης απόψεις και προσεγγίσεις ειδικών μελε-τητών. Στόχος τους, είναι η εξοικείωσή σας αλλά και η εμβάθυνση σε συγκεκρι-μένα θέματα μέσω έρευνας και μελέτης και η κατάθεση ενός κειμένου, στοιχει-οθετώντας τα αναπτυσσόμενα επιχει-ρήματα και απόψεις, το οποίο θα κατα-λήγει σε συμπεράσματα και προτάσεις. Η αξιολόγησή τους θα γίνεται με γνώ-μονα την πρωτοτυπία, την έρευνα, την ανάλυση και την κριτική σκέψη, ενώ εί-ναι απαραίτητη η τεκμηρίωση των πα-

ρατιθέμενων στοιχείων. Ιδιαίτερα σημα-σία παρακαλώ όπως δοθεί στο σεβασμό των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτη-σίας παλαιοτέρων εργασιών με παρεμ-φερή θέματα και απόλυτη αποφυγή φαι-νομένων οικειοποίησης.

Ιδιαίτερα θα ήθελα να τονίσω και να σας παροτρύνω να εκμεταλλευτεί-τε, τη δυνατότητα που σας δίδεται

ως σπουδαστών της Σχολής να εντρυ-φήσετε στον τομέα των μεταπτυχιακών σπουδών, παρακολουθώντας τα υφιστά-μενα προγράμματα, στα γνωστικά πεδία των Στρατηγικών Σπουδών Ασφαλείας, καθώς και της Εφαρμοσμένης Στρατηγι-κής και Διεθνούς Ασφαλείας, που παρέ-χονται σε συνεργασία με τη Σχολή, από το ΠΑΝΤΕΙΟ πανεπιστήμιο και το πανεπι-στήμιο του PLYMOUTH αντίστοιχα, αυξά-νοντας έτσι ακόμα περισσότερο το επί-πεδο της επιμόρφωσής σας.

Η σημασία του έργου που επιτελεί η Σχολή Εθνικής Άμυνας, είναι χα-ραγμένη στο έμβλημά της, με τη

ρήση «ΣΟΦΙΑ ΣΥΝ ΤΕΧΝΗ». Η σοφία που αποκτάται με τη συνεχή βελτίωση του επιπέδου της μάθησης, αλλά και η γνώ-ση της τέχνης του πολέμου, σε συνδυ-ασμό με την επίδειξη ΑΡΕΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΛ-ΜΗΣ, θεωρούνται απαραίτητα εφόδια και εργαλεία που θα καταστήσουν τους επιτελείς Αξιωματικούς μας, έτοιμους να ανταποκριθούν στα κελεύσματα των καιρών, για την προάσπιση και προώθη-ση των εθνικών μας συμφερόντων, κα-θιστώντας την πατρίδα μας ακόμα ισχυ-ρότερη.

Στο διάστημα της φοίτησής σας στη Σχολή, η Διοίκηση, το Επιτελείο και οι Καθηγητές της, θα είναι συνε-

χώς αρωγοί στις προσπάθειές σας για την επιμόρφωση και εκπαίδευση, κα-θώς και τη διεύρυνση των πνευματικών σας οριζόντων.

Εύχομαι σε όλους υγεία ατομική και οικογενειακή, γόνιμες και εποικο-δομητικές σπουδές.


16


ΑΘΗΝA

Πανοσιολογιώτε,Κύριοι Πρέσβεις της Αιγύπτου και Κύπρου,Κύριοι εκπρόσωποι των Αρχηγών του ΓΕΕΘΑ, του ΓΕΣ, του ΓΕΝ, του ΓΕΑ, της ΕΛΑΣ και του ΠΣ.Κύριοι εκπρόσωποι των Πρέσβεων της Αλβανίας και της Βοσνίας ΕρζεγοβίνηςΣεβαστοί μας Στρατηγοί, Ναύαρχοι, Πτέραρχοι ε.α.Αξιότιμοι Κύριοι ΚαθηγητέςΕκλεκτοί Προσκεκλημένοι,Κυρίες και Κύριοι Συνάδελφοι,Αγαπητοί Σπουδαστές,

Με την ευκαιρία της έναρξης φοίτησης της 68ης εκπαιδευ-τικής σειράς κανονικής φοίτη-σης στη Σχολή Εθνικής Άμυ-

νας, θα ήθελα να καλωσορίσω εγκάρδια

τους νέους σπουδαστές μας και να σας ευχαριστήσω όλους που τιμάτε με την παρουσία σας τη σημερινή μας τελετή.

Η Σχολή Εθνικής Άμυνας, ως το ανώ-τατο εκπαιδευτικό ίδρυμα των Ενόπλων μας Δυνάμεων και ως το τελευταίο θε-σμοθετημένο εκπαιδευτικό στάδιο για ανώτερα στελέχη, η οποία συνεχίζει μια παράδοση 65 ετών, παρέχοντας υψη-λού επιπέδου ακαδημαϊκή εκπαίδευση εφαρμοσμένης στρατηγικής, είναι επι-φορτισμένη με την επιμόρφωση των μελλοντικών ηγετών, των Ενόπλων Δυ-νάμεων, των Σωμάτων Ασφαλείας και του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής, καθώς και υπαλλήλων Υπουργείων, Οργανισμών και Επιχειρή-σεων του Δημοσίου και Ιδιωτικού Δικαί-ου σε θέματα Αμυντικών Σπουδών.

Η 68η εκπαιδευτική σειρά περιλαμ-βάνει ένα σύνολο 68 σπουδαστών, από

τους οποίους 45 είναι Αξιωματικοί του Στρατού Ξηράς, 6 του Πολεμικού Ναυτι-κού, 4 της Πολεμικής Αεροπορίας, 1 του Στρατολογικού Σώματος Στρατιωτικών Νομικών Συμβούλων, 1 της Ελληνικής Αστυνομίας, 1 του Πυροσβεστικού Σώ-ματος, 3 Πολιτικοί Υπάλληλοι από το Γε-νικό Επιτελείο Στρατού, την Εθνική Υπη-ρεσία Πληροφοριών και το Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμά-των, 4 Αξιωματικοί από την Κύπρο, κα-θώς και 3 Αξιωματικοί από τις συμμαχι-κές χώρες της Αιγύπτου, της Αλβανίας και της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης.

Στο πλαίσιο της αποστολής της Σχο-λής και της προετοιμασίας για τη διεξαγωγή της εκπαίδευσης της

νέας εκπαιδευτικής σειράς, καταβλή-θηκε επίπονη και επίμονη προσπάθεια για τη διαμόρφωση και εκπόνηση ενός επαγγελματικού, αυστηρού και πολυδι-

Χαιρετισμός Διοικητού ΣΕΘΑΑντιστρατήγου Δημητρίου Θωμαΐδη στην τελετή έναρξης

της 68ης Ε.Σ. (14 Σεπτεμβρίου 2015)


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 17


άστατου ακαδημαϊκού προγράμματος σπουδών, με έμφαση στην καλλιέργεια και ανάπτυξη ικανότητας στρατηγικής σκέψης, διακλαδικής αντίληψης και εφαρμογής, προσέγγισης στρατηγικού επιπέδου, αποτελεσματικής συνεργα-σίας προς όλες τις κατευθύνσεις, αλλά και στην προώθηση της ελεύθερης έκ-φρασης, προσαρμοσμένου όσο το δυ-νατόν περισσότερο, στις σύγχρονες τά-σεις και εξελίξεις.

Αγαπητοί σπουδαστές, το αναλυτι-κό πρόγραμμα σπουδών του ακα-δημαϊκού έτους 2015-16 που από

σήμερα ξεκινά, και όπως ενημερωθή-κατε λεπτομερώς από τον οδηγό σπου-δών που σας απεστάλη ηλεκτρονικά, περιλαμβάνει 5 γνωστικά πεδία, υπο-διαιρούμενα σε αντίστοιχους μαθησι-ακούς κύκλους, τα οποία αναφέρονται στη θεωρία του πολέμου και εξέλιξη της στρατηγικής, στη γεωπολιτική θεώρη-ση του διεθνούς περιβάλλοντος, στην ανάλυση της υψηλής στρατηγικής και των συντελεστών ισχύος του κράτους, σε αντικείμενα ηγεσίας στρατηγικού επι-πέδου, καθώς και στην εθνική ασφάλεια και χειρισμό κρίσεων.

Για την υλοποίηση του προγράμμα-τος αυτού η Σχολή, με την καθοδήγηση και συνεργασία με το ΓΕΕΘΑ, εξασφα-λίζει –με προσεκτική επιλογή και μέσα από τις προβλεπόμενες διαδικασίες– το αναγκαίο διδακτικό προσωπικό, καθώς και λοιπούς ομιλητές υψηλού επίπεδου, τόσο της χώρας μας όσο και του εξωτε-ρικού, στους οποίους περιλαμβάνονται διακεκριμένες προσωπικότητες του πανεπιστημιακού, διπλωματικού, πολι-τικού και στρατιωτικού χώρου. Για την υποβοήθηση του διδακτικού έργου και της εν γένει εκπαιδευτικής διεργασίας, η Σχολή αξιοποιεί τόσο τη σύγχρονη τε-χνολογία, όσο και εξελιγμένες μεθόδους εκπαίδευσης- επιμόρφωσης.

Στον κορμό της εκπαιδευτικής διαδι-κασίας περιλαμβάνονται διαλέξεις, περιορισμένες χρονικά, που θα σας

δίδουν το έναυσμα για την εξέταση στη συνέχεια στο πλαίσιο των ολιγομελών

εκπαιδευτικών ομάδων, όλων των πτυ-χών των θεμάτων που παρουσιάσθηκαν, μέσω κατευθυνόμενης συζήτησης από επιλεγμένους συντονιστές, δίδοντας ιδι-αίτερη βαρύτητα στην εφαρμογή της ενεργητικής μάθησης.

Επιπλέον, υψηλή αξία έχει η σύντα-ξη των ατομικών εργασιών επί των διδασκομένων γνωστικών αντικει-

μένων και η εκπόνηση ατομικών δια-τριβών επί σύγχρονων και ενδιαφερό-ντων θεμάτων στρατηγικού επιπέδου, που σχετίζονται με την εθνική άμυνα και ασφάλεια, την εθνική στρατηγική, τις ένοπλες δυνάμεις και τους συντε-λεστές ισχύος της χώρας. Στόχος είναι η εξοικείωσή σας με την επιστημονική έρευνα, βασιζόμενοι σε έγκριτες επιστη-μονικές και ακαδημαϊκές πηγές και η εμ-βάθυνση στη γνώση των υπό εξέταση θεμάτων. Η αξιολόγησή τους θα γίνεται με γνώμονα την πρωτοτυπία, την έρευ-να, την ανάλυση και την κριτική σκέψη, ενώ είναι απαραίτητη η τεκμηρίωση των παρατιθέμενων στοιχείων. Ιδιαίτε-ρα σημασία απαιτείται όπως δοθεί στο σεβασμό δικαιωμάτων πνευματικής ιδι-οκτησίας παλαιοτέρων εργασιών με πα-ρεμφερή θέματα.

Επίσης, θα ήθελα να τονίσω και να σας παροτρύνω να εκμεταλλευτεί-τε, τη δυνατότητα που σας δίδεται

ως σπουδαστών της Σχολής, να εντρυ-φήσετε στον τομέα των μεταπτυχιακών σπουδών, παρακολουθώντας τα υφιστά-μενα προγράμματα, στα γνωστικά πεδία

των Στρατηγικών Σπουδών Ασφαλείας, καθώς και της Εφαρμοσμένης Στρατηγι-κής και Διεθνούς Ασφαλείας, που παρέ-χονται σε συνεργασία με τη Σχολή, από το ΠΑΝΤΕΙΟ πανεπιστήμιο και το πανεπι-στήμιο του PLYMOUTH αντίστοιχα, αυξά-νοντας έτσι ακόμα περισσότερο το επί-πεδο της επιμόρφωσής σας.

Η επιλογή σας ως σπουδαστών στη ΣΕΘΑ κανονικής φοίτησης, αποτελεί για εσάς μια μοναδική ευκαιρία, αλλά και για τη Σχολή μια νέα πρόκληση. Ευκαι-ρία, διότι οι γνώσεις, οι εμπειρίες και, το πιο σημαντικό, η βαθιά κριτική σκέψη σε θέματα Εθνικής Στρατηγικής που θα αποκτήσετε, θα αποτελέσουν για εσάς σημαντική παρακαταθήκη, για να αντα-ποκριθείτε με επιτυχία στα έργα και τις αποστολές που θα σας ανατεθούν στο μέλλον και να καταστείτε ικανοί ηγέ-τες και επιτελείς, με αυξημένη κρίση και διευρυμένο ορίζοντα στο χειρισμό θεμάτων Εθνικής Άμυνας και Ασφάλει-ας, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων σας. Πρόκληση, διότι η Σχολή, φέροντας το βάρος και την ευθύνη απέναντι στην πολιτεία και σε εσάς, της επιτυχούς εκ-παίδευσης και επιμόρφωσής σας, αλλά και της διατήρησης του χαρακτήρα της ως δεξαμενής ελεύθερης στρατηγικής σκέψης, για άλλη μια χρονιά θα πρέπει να σταθεί στο ύψος των προσδοκιών ανεβάζοντας τον πήχη ακόμα υψηλό-τερα.

Η προσπάθεια είναι κοινή, η Σχο-λή προσφέρει τις γνώσεις και δι-αμορφώνει τις κατάλληλες ευ-

νοϊκές συνθήκες, προκειμένου εσείς οι σπουδαστές, με τη σειρά σας, καταβάλ-λοντας έντονη και συνεχή προσπάθεια, καθ’ όλη τη διάρκεια της φοίτησής σας, να αξιοποιήσετε πλήρως το χρόνο αυτό, όχι μόνο για να αποκτήσετε γνώσεις, αλ-λά και για να αναπτύξετε περαιτέρω την κριτική σας αντίληψη, ούτως ώστε συν-δυάζοντας τις γνώσεις με τις εμπειρίες σας να οδηγείστε στις καλύτερες δυνα-τές λύσεις και εισηγήσεις, συμβάλλοντας στη λήψη ορθών αποφάσεων.

Έχοντας κατά νου, ότι ενώ η εκπαί-δευση ορίζεται ως «η συστηματική δι-


Οι γνώσεις είναι για το πνεύμα ό,τι τα μάτια για το σώμα, δηλαδή, το φως της

διάνοιας. Αντίθετα, η άγνοια και η αμάθεια είναι το σκοτάδι.

– ΠλούτΑρχος

➧

18


ΑΘΗΝA

Η Σχολή Εθνικής Αμύ-νης (ΣΕΘΑ) σχεδίασε και διοργάνωσε κατό-πιν διαταγής του ΓΕΕ-

ΘΑ, Διεθνές Τμήμα Σπουδών, το οποίο είναι διάρκειας τρι-ών μηνών και απευθύνεται κα-ταρχήν σε απόφοιτους σχολών αντίστοιχων της ΣΕΘΑ, ανώτε-ρους Αξιωματικούς συμμαχι-κών ή φίλιων κρατών καθώς και σε αντίστοιχους Έλληνες. Σκοπός του Τμήματος είναι η παροχή υψηλού επιπέδου ακα-δημαϊκής εκπαίδευσης προκει-μένου οι σπουδαστές να εμβα-θύνουν/οξύνουν την ικανότητα χειρισμού θεμάτων εθνικής ασφάλειας, υψηλής ευθύνης εστιάζοντας σε αντικείμενα στρατηγικής, ιστορίας, πολιτι-κής και οικονομικών.

Οι παρεχόμενες σπουδές χωρίζονται σε 4 κύκλους εκπαί-

1ο Διεθνές Τμήμα Σπουδών(από 21 Σεπτεμβρίου εώς 18 Δεκεμβρίου 2015)


αδικασία μετάδοσης γνώσεων και ανάπτυξης δεξιοτήτων σχετικά με συ-γκεκριμένο αντικείμενο», και η μόρ-φωση ως «η ανάπτυξη της παιδείας και της πνευματικής καλλιέργειας», καταλήγουμε στο ότι «η εκπαίδευση είναι η κατάλληλη προπαρασκευή για το προβλέψιμο, ενώ για το απρόβλε-πτο και τις διανοητικές προκλήσεις εί-ναι απαραίτητη η μόρφωση». Οι ξένοι το αναφέρουν ως “train for the certain and educate for the uncertain”. Στο δι-άστημα της φοίτησής σας στη Σχολή αλλά και στη συνέχεια, η Διοίκηση, το Επιτελείο και οι Καθηγητές της, θα εί-ναι πάντα συνεχώς αρωγοί στις προ-σπάθειές σας για την επίτευξη των μαθησιακών σας στόχων και τη δι-εύρυνση των πνευματικών σας ορι-ζόντων.

Η σημασία του έργου που επιτε-λεί η Σχολή Εθνικής Άμυνας, εί-ναι χαραγμένη στο έμβλημά

της, με τη ρήση «ΣΟΦΙΑ ΣΥΝ ΤΕΧΝΗ». Η σοφία που αποκτάται με τη συνεχή βελτίωση του επιπέδου της μάθησης, αλλά και η γνώση της τέχνης του πο-λέμου, σε συνδυασμό με την επίδει-ξη ΑΡΕΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΛΜΗΣ, θεωρούνται απαραίτητα εφόδια και εργαλεία που θα καταστήσουν τους επιτελείς Αξι-ωματικούς μας, έτοιμους να ανταπο-κριθούν στις σύγχρονες απαιτήσεις.

Σπουδαστές της 68ης εκπαιδευτι-κής σειράς από σήμερα και για τους επόμενους 9 μήνες οι ορίζοντες της γνώσης ανοίγονται μπροστά σας, αρ-πάξτε την ευκαιρία και προχωρήστε μαζί της ως βιωματικοί ταξιδιώτες και είμαι σίγουρος πως το ταξίδι αυτό θα σας συναρπάσει και θα σας «φωτίσει».

Διότι όπως έλεγε και ο Πλούταρ-χος «Οι γνώσεις είναι για το πνεύμα ό,τι τα μάτια για το σώμα, δηλαδή, το φως της διάνοιας. Αντίθετα, η άγνοια και η αμάθεια είναι το σκοτάδι.»

Εύχομαι σε όλους σας ατομική και οικογενειακή υγεία και καλή επιτυχία στις σπουδές σας.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

➧

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 19


δευσης καλύπτοντας τους τομείς της Στρατηγικής, του Διεθνούς Περιβάλ-λοντος, των Οικονομικών καθώς και της Διαχείρι-σης Κρίσεων και Παιγνί-ων. Έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην αξιολόγηση των σπουδαστών λαμβά-νοντας υπόψη την ημερή-σια ακαδημαϊκή συνδρο-μή τους, τη σύνταξη και παρουσίαση στρατηγι-κής επισκόπησης χώρας της Ευρύτερης Ανατολι-κής Μεσογείου και τη σύ-νταξη και παρουσίαση ατομικής διατριβής.

Το 1ο Διεθνές Τμήμα Σπουδών λειτούργησε από 21 Σεπτεμβρίου έως 18 Δεκεμβρίου 2015 και συμμετείχαν Αξιωματικοί από την Κύπρο, την Αλβα-νία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Κίνα, από όλους τους Κλάδους των ΕΔ και τα Σώ-ματα Ασφαλείας. Στο πλαίσιο της εκπαί-δευσης, πραγματοποιήθηκαν, επιπλέον των ανωτέρω, εκπαιδευτικά ταξίδια τό-σο στην Κρήτη όσο και στη Βόρειο Ελ-λάδα, προκειμένου να προβληθούν οι δυνατότητες των Ελληνικών Ενόπλων δυνάμεων και η γεω-πολιτική αξία των υπόψη περι-οχών.

Στόχος της Σχολής είναι το Διεθνές Τμήμα Σπουδών να αναγνωριστεί ως ισότιμο αντί-στοιχων σχολείων του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυ-τό θα επιτευχθεί με την παρο-χή υψηλού επιπέδου Ακαδημα-ϊκής εμπειρίας, βασισμένη στο ιστορικό κύρος του έθνους μας ως κοιτίδα των ανθρωπιστικών επιστημών και ιδιαιτέρως στη θεμελίωση των επιστημών της ιστορίας, της στρατηγικής και των διεθνών σχέσεων.

Τέλος η ΣΕΘΑ, φιλοδοξεί το Διεθνές Τμήμα Σπουδών να

έχει διάρκεια και να υλοποιείται τουλά-χιστον μια φορά ετησίως, αποτελώντας ένα θεσμό όπου Έλληνες Αξιωματικοί θα συναναστρέφονται με Αλλοδαπούς ομοιοβάθμους τους, σε ένα Ακαδημαϊ-κό περιβάλλον όπου θα διευκολύνεται

η ανάπτυξη διαπροσωπικών δεσμών προάγοντας έτσι την κατανόηση και τη συνεργασία μεταξύ των συμμετεχόντων εθνών αλλά και ειδικότερα των ενόπλων δυνάμεων, ενισχύοντας την αλληλοκα-τανόηση και συνεργασία.


20


ΑΘΗΝAΆρ

θρα Το πώς χαρακτηρίζει κανείς τον εαυτό του

ή το πώς χαρακτηρίζεται από τους άλλους είναι δευτερεύον και συχνά τυχαίο.Πάνω από όλα ενδιαφέρει το τι λέει και το αν

έχει κάτι να πει– ΠΑνΑγιωτης Κονδύλης (1943-1998)

Εισαγωγή

Σκοπός αυτής της παρουσίασης, εν είδει μιας ευσύνοπτης ιχνηλάτη-σης του έργου του Κονδύλη για τη θεωρία πολέμου, είναι η εμ-

βάθυνση στη σκέψη του μεγάλου δια-νοητή και τα πολύτιμα ψήγματα αυτής, όσον αφορά στις στρατηγικές σπουδές.

Επομένως αυτό που επιχειρείται, ακολουθώντας το νήμα της συγγρα-φής, ανά κεφάλαιο, είναι μια ει το δυνα-τόν εύληπτη και αφαιρετική αποτύπω-ση και εξαγωγή των κύριων ιδεών του για το φαινόμενο του πολέμου.

Αυτό που αποτελεί αρχική παραδο-χή για τον συγγραφέα του βιβλίου Πα-ναγιώτη Κονδύλη είναι ότι έχει κατανο-ηθεί ελάχιστα ο τρόπος με τον οποίο ο Clausewitz θεμελιώνει τη θεωρία του πολέμου στην ανθρωπολογία και στη φιλοσοφία του πολιτισμού και ότι το έργο του [Clausewitz] συγκαταλέγε-ται δίπλα σε αυτά του διαμετρήματος

του Θουκυδίδη, του Machiavelli και του Hobbes.

Η ανάγνωση του Clausewitz παρέχει το κλειδί για την κατανόηση των κεντρι-κών εννοιών για την υφή του πολέμου και συναρτάται άμεσα με τις στρατηγι-κές και τακτικές αναλύσεις. Ο Clausewitz εμμέσως αναφέρεται σ’ αυτό που καλεί-ται κοινωνικοϊστορική και κοινωνιολογι-κή θεώρηση, κάτι που για τους Marx και Engels αποτελεί κύρια διανοητική προ-σπάθεια. Η συμπερίληψη του Λένιν και της πολεμολογίας του εδράζεται στον τρόπο με τον οποίο ο Λένιν κατανόησε τον Clausewitz.

Ο συγγραφέας εξηγεί αφιερώνo-ντας ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου στις απόψεις του Marx, καθώς η μαρξιστική σκέψη επέδρασε καταλυτικά στις κοι-νωνικές επιστήμες του 20ου αιώνα και θεωρείται αναγκαίο μεθοδολογικό ερ-γαλείο ανάγνωσης και εμβάθυνσης για την κοινωνική και οικονομική ιστορία, για τις μορφές και τους μηχανισμούς της ιδεολογίας. Η απαγκίστρωση κατά

την ανάγνωση του Marx από ιδεοληπτι-κά και ψυχολογικά βαρίδια και πολιτικές μεταλλάξεις που ακολούθησαν μετά το 1989 είναι αναγκαία και έχει τη σημασία της. Παρά την κατίσχυση του φιλελευθε-ρισμού, η μαρξιστική σκέψη συμπίπτει μαζί του σ’ έναν ουσιώδη κοινό παρα-νομαστή, στη βεβαιότητα κατάργησης των πολέμων, μέσα από την απορρόφη-ση του πολιτικού στοιχείου από το οικο-νομικό.

Συνάμα, η πολεμολογία του Λένιν έχει τη δική της σημασία, καθώς συμ-βαδίζει με τον Clausewitz έχοντας την ίδια αφετηρία που δεν είναι άλλη από τη θεμελιώδη σύλληψη των σχέσεων πολέ-μου και πολιτικής. Αλλά και στην ιστο-ρική της διάσταση, η πολεμολογία του Λένιν ανιχνεύει τη συγκρότηση και τον τρόπο λειτουργίας του παγκόσμιου οι-κονομικού συστήματος, όπου μέσα από τις βαθιές ρωγμές του συστήματος αυ-τού ξεπηδούν οι πόλεμοι.

Βασική θέση για τον Κονδύλη αποτε-λεί ότι: «όσοι τις κοσμογονικές ανατρο-πές τις μετρούν με έννοιες όπως ‘σοσια-λισμός’ και ‘καπιταλισμός’ στέκουν στην επιφάνεια των πραγμάτων. Η ιστορική ουσία δεν βρίσκεται εδώ, αλλά στην ανάδυση νέων παγκόσμιων δυνάμεων ικανών να εκτοπίσουν τις παλιές». Η θε-ωρία που δρα μέσα στην ιστορία δεν εί-ναι πάντα ιδεολογικά μονωμένη και είναι πολύ διαφορετική από εκείνη που παρα-σκευάζεται στα σπουδαστήρια.

Νικολάου Παπαναστασόπουλου, Δρ. Διεθνούς Πολιτικής και Διαχείρισης Κρίσεων

Η Θεώρηση του πολέμου από τον Παναγιώτη ΚονδύληMια ματιά στο ομώνυμο έργο του

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 21


Άρθρα

I. Πόλεμος και Πολιτική: Clausewitz

Το έργο του Clausewitz έχει δε-χτεί ποικίλες (ιδεολογικές) ανα-γνώσεις. Ο αυστηρός περιγρα-φικός θεωρητικός του πολέμου

διαπίστωσε ότι γίνονται πόλεμοι και ότι μπορούν εκάστοτε να λαμβάνουν δια-φορετικές μορφές. Από την άλλη, ανα-ζητούσε την εξήγηση αυτών των γε-γονότων, ωστόσο δεν συνέστησε ή προσδοκούσε την κατάργηση των πο-λέμων ούτε συμβούλεψε να κάνει κανείς πόλεμο με την πρώτη ευκαιρία, καθώς δεν θεωρούσε αυτοσκοπό την υπερέ-νταση των πολέμων. Πάντως οι νεότε-ρες ερμηνείες του Clausewitz είναι δέ-σμιες της παλιάς ηθικής - κανονιστικής προβληματικής για το πώς μια έλλογη πολιτική, περιορίζει ή εξοβελίζει τον πό-λεμο ή πως επιτυγχάνεται ο έλεγχος των στρατιωτικών από μια πολιτική κυβέρ-νηση. Όμως οι εξηγήσεις του Clausewitz είναι πολύ πέραν αυτού.

Η επικρατούσα θεώρηση για το έργο του Clausewitz εγκλωβίζεται στην ιδε-ατή σύλληψη του πολεμικού φαινομέ-νου: Για τον Κονδύλη ισχύει το αντίθε-το: όταν ο Clausewitz ορίζει τον πόλεμο ως «πράξη βίας προκειμένου να εξανα-γκάσουμε τον αντίπαλο να εκτελέσει τη βούλησή μας» θέτει ως αποκλειστι-κά κριτήρια υπαρξιακά μεγέθη που εί-ναι σταθερά και συναντώμενα σε κάθε κοινωνία, πολιτισμό και πολιτική.

Υπάρχουν κάποιες σταθερές και όσο απρόσωπα και αν είναι τα κί-νητρα του πολέμου, ‘‘κοινή συνι-σταμένη είναι η φωνή της ωμής,

γυμνής φύσης που δεν βουβαίνεται πο-τέ μέσα στον πόλεμο». Ο αγώνας ως άμε-ση και έσχατη υπαρξιακή αντιπαράθε-ση, όπως τη βλέπουμε, όταν παλεύουν δύο άνθρωποι σώμα με σώμα αποτελεί την κοινή πηγή όλων των συναφών με τον πόλεμο φαινομένων. Αυτή είναι η ενεργός αρχή, «το νεύρο που κινεί την ανώτερη βούληση», μέσα σ’ αυτή την πολυποίκιλη δυνατότητα που ονομά-

ζουμε πόλεμο, έστω αν και αυτή η υπαρ-ξιακή του βάση καταχωνιάζεται αρκετές φορές στο κέλυφος του πολιτισμού των κρατών.

Όταν μιλά για «αφηρημένο» ή «ιδεατό» πόλεμο, για τον Κονδύλη ο Clausewitz επιχειρεί να συνοψίσει μέ-σα στην έννοια του πολέμου ορισμένα ειδοποιά, έσχατα ή αμιγή στοιχεία της πολεμικής πραγματικότητας. Έτσι κα-θώς μέσω της αφαίρεσης ανακαλύπτο-νται οι ειδοποιώς συναφείς με τον πό-λεμο πραγματικοί παράγοντες και μέσω αυτής ο υπαρξιακός πυρήνας του πολε-μικού φαινομένου, τότε μπροστά στα μάτια μας διαμορφώνεται όχι μια πλα-σματική κατασκευή, αλλά η ιδεοτυπική σύλληψη (ιδεότυπος), κατά Weber μιας ενισχυμένης πραγματικότητας. Αυτήν λοιπόν την ιδεατή αφετηρία πρέπει όχι να την αντιπαραθέσουμε με την πραγ-ματικότητα, αλλά να κατονομάσουμε τους πραγματικούς παράγοντες, οι οποί-οι ούτε εξαλείφουν ούτε απαλύνουν την εχθρότητα και την ακραία βία, όμως δεν τις αφήνουν να γίνουν συνεχείς και κα-θολικές.

Η αντίθεση ανάμεσα στον πόλεμο των απολίτιστων και των πολιτισμένων κάνει ακόμα πιο ορατό ότι η μετάβα-ση από τον αφηρημένο/ αμιγή πόλε-μο στους πραγματικούς πολέμους δεν

πρέπει να νοηθεί ως μετάβαση από το χώρο του πραγματικού, παρά ως ιστο-ρικά-πολιτισμικά προσδιορισμένη με-τάβαση από ανθρώπινες καταστάσεις, όπου είναι δυνατή η απόλυτη συγκέ-ντρωση ολόκληρου του υπαρξιακού και λοιπού δυναμικού (στην εχθρότη-τα και στη βία) προς ανθρώπινες κατα-στάσεις, όπου μια τέτοια συγκέντρωση προσκρούει σε ανυπέρβλητα αντικειμε-νικά εμπόδια (λόγω του κοινωνικού δι-αφορισμού και της συνθετότητας των βουλήσεων).

Ακριβώς για τον Clausewitz απο-τελεί «όνειρο λογικής» σε ανε-πτυγμένους πολιτισμούς η εντο-λή μιας αληθινά ολοκληρωτικής

και ακραίας πολεμικής προσπάθειας (η μονολιθική δηλαδή συνοχή που βλέ-πουμε στα πρωτόγονα κράτη- το κρά-τος ως ένας πολεμιστής για μάχη σώ-μα με σώμα). Άρα ο διχασμός ανάμεσα στον πολιτισμό και στον άνθρωπο εί-ναι η κύρια επιταγή της ανθρωπολογί-ας και της πολιτισμικής φιλοσοφίας του Clausewitz και όπως είδαμε στη μετάβα-ση από τον αμιγή στον πραγματικό πό-λεμο δεν παίζει ρόλο η πολιτική, όπως παίζει μαζί με τον πολιτισμό στην περί-πτωση του πολέμου εκμηδενίσεως και του περιορισμένου πολέμου. Τελικά η απάντηση στο ερώτημα τι προκαλεί τη μετάβαση από τον αμιγή στον πραγμα-τικό πόλεμο, είναι ότι στον άνθρωπο συγκατοικούν και αντιδικούν η ακραία βία, το πεπερασμένο του πνεύματος και ο φόβος ότι «το ένα μέλημα του θυμι-κού είναι το θάρρος (αμιγής πόλεμος), το άλλο όμως είναι ο φόβος (αμιγής πο-λιτισμός)». Έτσι εξηγείται και το διφυές του πολέμου: ο πόλεμος δεν μπορεί να κλειστεί στην αμιγή του έννοια, επειδή δεν διεξάγεται μόνο από εχθρότητα αλ-λά και με φόβο, η ανθρώπινη «ατέλεια» ως αρχή μετριασμού της βίας.

Όμως πρέπει να επισημάνουμε ότι η διαμόρφωση της διάνοιας στους πο-λιτισμένους λαούς δεν επιφέρει υπο-χώρηση της ωμότητας, ούτε στερεύει την υπαρξιακή πηγή του πολέμου, αλ-

Η Θεώρηση του πολέμου από τον Παναγιώτη Κονδύλη

Carl von Clausewitz

22


ΑΘΗΝAΆρ

θρα

λά υποκαθιστά το πολεμικό πνεύμα με την πολεμική ιδιοφυία. Η διάνοια λοι-πόν αυτή δεν έχει ηθικό - ανθρωπιστι-κό χαρακτήρα αλλά εργαλειακό, ως έλ-λογη εξεύρεση μέσων για την επίτευξη ενός σκοπού, ανεξάρτητα από το ηθι-κό ποιούν αυτού. Η διάνοια προσφέρει υπηρεσία, καθώς χαλιναγωγεί σύμφω-να με τη λογική των σκοπών της, εγκε-φαλικοποιεί τη βία. Σχηματικά, κατά τον Clausewitz το μίσος και η εχθρότητα, η «ελεύθερη ψυχική δραστηριότητα», όπου αναμειγνύονται οι εξιδανικευμέ-νες μεταμορφώσεις της εχθρότητας με ιδιότητες όπως το θάρρος και τέλος η διάνοια αποτελούν μια ιδιόρρυθμη τρι-άδα, όπου το πρώτο στοιχείο αποδίδε-ται «περισσότερο στο λαό», το δεύτε-ρο «στον αρχιστράτηγο και στο στρατό του» και το τρίτο «στην κυβέρνηση».

Το αντιθετικό δίπολο «ενστίκτου» και «διάνοιας» βρίσκεται στη συστημα-τική σχέση με το επίσης αντιθετικό δί-πολο βίας και ισχύος που χωρίζονται και διασταυρώνονται, όπως ο πόλεμος και η πολιτική, στο πλαίσιο της «κοινω-νικής ένωσης» των ανθρώπων, η οποία είναι τόσο ενιαία όσο και διφυής, όπως η ανθρώπινη φύση, εφόσον δεν συνι-στά παρά την εξαντικειμενίκευση της. Τα αντιτιθέμενα λοιπόν στοιχεία που απαρτίζουν την ενότητα πολιτικής και πολέμου αποτελούν για τον Clausewitz έναν «διχασμό ριζωμένο μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο» και η θεωρία της ενότη-τας πολέμου και πολιτικής απαντά στις δύο όψεις της ανθρώπινης φύσης και της κοινωνικής ένωσης των ανθρώπων.

Σε γενικές γραμμές, η πολιτική σχε-τίζεται με το πόλεμο, όπως ο άν-θρωπος με τη βία: δεν μπορεί να παραιτηθεί απ’ αυτήν αλλά και δεν

μπορεί να ζει συνεχώς μ’ αυτήν. Αντίστοι-χη είναι η υφή της κοινωνικής ένωσης, η οποία δεν μπορεί να διατηρηθεί μέσα σε κατάσταση διηνεκούς και καθολικής βί-ας, συνάμα όμως η δομή και η λειτουρ-γία της γεννούν αναγκαστικά τη βία από καιρό σε καιρό. Η αναγκαιότητα της ειρή-νης μεταξύ δύο πολέμων δεν οφείλεται

σε ηθικούς, αλλά σε ανθρωπολογικούς και πολιτισμικούς παράγοντες. Κάθε δι-εξαγωγή πολέμου μέσα στην περίπλοκη κατάσταση του πολιτισμού είναι λοιπόν κατ’ ανάγκη πολιτική, εφόσον υποχρεώ-νεται να παρεκκλίνει από τον αμιγή πό-λεμο, να χαλιναγωγεί την τυφλή βία και να λαμβάνει υπόψη πληθώρα υποκειμε-νικών και αντικειμενικών παραγόντων. Λογισμός πιθανοτήτων, δηλαδή πολιτική διεξαγωγή πολέμου σημαίνει ευκαμψία της συμπεριφοράς και του στόχου ανά-λογα με τις εκάστοτε συνθήκες, σημαί-νει ότι «λαμβάνεται υπόψη η ιδιομορφία των δρώντων κρατών». Όμως η πολιτι-κή και ο πόλεμος δεν αποτελούν ενότητα μονάχα με την έννοια ότι κάθε διεξαγωγή πολέμου μεταξύ πολιτισμένων λαών έχει αναγκαστικά πολιτικό χαρακτήρα, καθώς έγκειται στην πολιτική επικοινωνία και σε άλλες πολιτικές παραμέτρους. Πάντως ο πόλεμος δεν θα συνιστούσε συνέχεια της πολιτικής επικοινωνίας αν αυτή δεν ήταν έτσι φτιαγμένη, ώστε να γεννά αναγκα-στικά ή τουλάχιστον να μπορεί να γεννά τον πόλεμο. Ο πόλεμος είναι «μέρος» του όλου, δηλαδή της πολιτικής.

Από την άλλη, η ειρήνη κάθε άλλο παρά αποτελεί per definitionem κατά-

σταση, απαλλαγμένη από συγκρού-σεις, αφού η επίθεση, δηλαδή το εγ-χείρημα με σκοπό την κατάληψη έχει σχεδιασθεί εκτός πολέμου και εν μέ-ρει έχει και εκτελεστεί προτού καν αρ-χίσει ο πόλεμος.

Συναφές είναι και το σημείο της εννοιολογικής διάκρισης (και όχι σύγ-χυσης) των εννοιών της ισχύος και της βίας, οι οποίες δεν ταυτίζονται. Η σύλ-ληψη και η αξιολόγηση της λειτουρ-γίας της βίας πολιτικά δηλαδή με βά-ση υπέρτερες βλέψεις ισχύος είναι αυτό που στοχεύει η θεώρηση του Clausewitz, σύμφωνα με τον Κονδύ-λη. Πολύ σημαντική είναι η διαπίστω-ση ότι «δεν υπάρχει ηθική εξουσία έξω από την έννοια του κράτους και του νόμου» και με αυτό εννοεί ότι την ει-ρήνη και την ηθική, δηλαδή την «αν-θρωπιά» την εγκαθιδρύει το κράτος και μόνο αυτό, χάρη στην ισχύ του,

όπως αυτή φανερώνεται στη δεσμευτι-κότητα του νόμου. Η προστασία της «αν-θρωπιάς», του νόμου, ισοδυναμεί με την αυτοσυντήρηση του κράτους.

Η εσωτερική πάντως πολιτική πρέπει να ιδωθεί από τη σκοπιά των αναγκαιο-τήτων της εξωτερικής πολιτικής, όπου επικρατεί η βαρβαρική κατάσταση, ο φυσικός νόμος και ο νόμος της ισχύος. Η πρόταξη της εξωτερικής πολιτικής ανα-γάγει το κράτος ως αυτοτελές μέγεθος, ως αυτοσκοπός και ύψιστη αξία, η προά-σπιση της οποίας μέσα στον αέναο αγώ-να των κρατών έχει πρωταρχική σπου-δαιότητα. Αυτά συνάμα με την μέριμνα για τη μαχητική ικανότητα του πρωσι-κού κράτους (έμφαση όχι στο χρυσά-φι, αλλά σ’ ολόκληρη τη δύναμη του έθνους) στοιχειοθετούν μια άλλη από-φανση του Clausewitz [εδώ σημασία έχει το επιχείρημα υπέρ του παλλαϊκού πολέμου, αλλά και το επιχείρημα κατά της γενικής στρατιωτικής θητείας, η κα-θιέρωση της οποίας -υπό τις τότε κοινω-νικοπολιτικές συνθήκες- θα προκαλούσε αρνητικό αντίκτυπο].

Η δομή της πολεμολογίας του Clausewitz καθορίζεται από τη διαπί-στωση της ενότητας της πολιτικής και


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 23


Άρθρα

πολέμου (εντός της εμπολέμου κατά-στασης) κυρίως με τη στενότερη έννοια, δηλαδή τη θεωρία περί στρατηγικής και τακτικής. Με άλλα λόγια, η πολεμολογία του Clausewitz μπορεί να συναχθεί λο-γικά από την αντίληψή του για την ενό-τητα του πολέμου και πολιτικής, μολο-νότι από γενετική άποψη τα πράγματα εμφανίζονται αντίστροφα. Ο κατακερ-ματισμός της πολεμικής δραστηριό-τητας σε περισσότερες μάχες καθιστά αναγκαία τη στρατηγική, ως συντονι-σμό των μαχών μεταξύ τους με σκοπό την τελική νίκη. Η μετάβαση λοιπόν από την τακτική στη στρατηγική νοείται ως μετάβαση από τον «αμιγή» στον «πραγ-ματικό πόλεμο», στο πλαίσιο ενός πραγ-ματικού πολέμου.

Το ιστορικό πλαίσιο των ναπολεό-ντειων πολέμων ωθεί την προβληματι-κή μιας νέας έννοιας του πολέμου, αν και «από τον Βοναπάρτη και μετά ο πόλεμος πλησίασε πολύ την αληθινή του φύση».

Με την έκφραση «πολιτικός σκο-πός του πολέμου» ο Clausewitz επιχει-ρεί τη διάκριση ανάμεσα σε σκοπό του πολέμου και σε σκοπό εντός του πολέ-μου και επιπλέον επισημαίνει ότι ο πολι-τικός σκοπός μπορεί «να είναι διπλός», δηλαδή είτε η εκμηδένιση του εχθρού είτε ο εξαναγκασμός του να αποδεχθεί ορισμένους όρους ειρήνης.

Βασικό κίνητρο κατά τη διαμόρ-φωση της ώριμης θεωρίας του Clausewitz ήταν η μέριμνα να μην αδικήσει την ποικιλομορφία

των ιστορικών φαινομένων. Μέσα από την ιστορική θεώρηση αναζητά το ειδο-ποιό στοιχείο κάθε ιστορικής εποχής και την ιδιόμορφη αιτιότητα που το διέπει, βλέποντας το κάθε ιστορικό φαινόμενο στην αυτοτέλειά του και εντοπίζοντας αντίστοιχα τις ενδιαφέρουσες πλευρές τους. Συνοπτικά, η έλλειψη (θεωρητικά βαρύνουσας) θρησκευτικής πίστης και η θεώρηση των ανθρωπίνων πραγμά-των από τη σκοπιά της ιδέας της ισχύος αποτελούν δύο βασικά συμπαρακόλου-θα της ιστορικής-σχετικιστικής τοποθέ-τησης του Clausewitz. Όσον αφορά την

πραξεολογία στην ιστορική θεώρηση, αποφαίνεται υπερβαίνοντας τις όποιες ρωγμές του διανοητικού εγχειρήματος, ότι η αντίθεση θεωρίας και πράξης μπο-ρεί να γεφυρωθεί μονάχα αν η θεωρία γί-νει αντιληπτή ως παρατήρηση και όχι ως διδαχή.

Αυτό που έχει τη σημασία του είναι ότι ο Clausewitz ως θεωρητικός του πο-λέμου και συνάμα πολεμιστής έπρεπε να καταβάλλει προσπάθεια για να συλ-λάβει την ιδιομορφία της καθεμιάς και να τις καταστήσει διακριτές. Η όποια του σύγχυση διαλύθηκε όταν χώρισαν οι δρόμοι του θεωρητικού του πολέμου και του πολεμιστή αντίστοιχα. Η πράξη και στον πόλεμο οφείλει να προσανατο-λίζεται, σύμφωνα με τη «μέση πιθανό-τητα» και δεν χρειάζεται την έννοια του νόμου. Γι’ αυτόν οι σκοποί της τακτικής είναι τα μέσα της στρατηγικής, ότι δη-λαδή η στρατηγική χρησιμοποιεί την τα-κτική για να πετύχει τους σκοπούς της και βαθμηδόν καταστρώνει ένα περιε-κτικό σχήμα πολλών βαθμίδων στην κο-ρυφή του οποίου βρίσκεται ο πολιτικός σκοπός. Λόγω της συνθετότητας ένας πολιτικός σκοπός δεν είναι απλός, αλλά διαρθρώνεται μέσα από μια ιεραρχία σκοπών, όπου ο εκάστοτε υποδεέστε-ρος χρησιμεύει ως μέσο του υπέρτερου. Μέσα και σκοποί αλληλομεταβάλλονται με εξαίρεση τον ύψιστο πολιτικό σκοπό, ο οποίος ποτέ δεν μπορεί να μετατρα-πεί σε μέσο. Πάντως οι σταθμίσεις και οι προγραμματικές δεσμεύσεις για τα μέσα και τους σκοπούς, όσο ξεκάθαρες και αν φαίνονται πάνω στο χαρτί ωχριούν την ώρα της πράξης, τότε ο σκοπός και τα μέσα διαμορφώνονται μέσα στον αγώ-να των ενεργών υποκειμένων, όπου υπέρτατος νόμος είναι η διατήρηση και η επίταση της οικείας ισχύος, η διατήρη-ση μέσω της επίτασης.

Ο Clausewitz εντασσόμενος στην πραγματιστική πολιτική σκέψη (βλ. Machiavelli) και αντικρούοντας αφη-ρημένα συστήματα και απέναντι στη λογική δραστηριότητα της νόησης, δί-νει προτεραιότητα στην «λεπταισθησία της κρίσης», σ’ αυτό το ιδιότυπο εκλε-

πτυσμένο ένστικτο, γεγονός που αποτυ-πώνει τις φιλοσοφικές προκείμενες του έργου του.

II. Παρέκβαση Α: «Πολιτικοί» και «Στρατιωτικοί»

Όπως είδαμε η κρατούσα φιλε-λεύθερη ερμηνεία του έργου του Clausewitz συγχέει το ζήτημα των

σχέσεων μεταξύ πολιτικών και στρατι-ωτικών, σύμφωνα με την οποία από τη θεωρητική υποταγή του πολέμου στην πολιτική συνάγεται αυτόματα η πρακτι-κή επιταγή της υποταγής των στρατιω-τικών αρχών στις πολιτικές (που εμποδί-ζουν τον πόλεμο και τον χαλιναγωγούν σε λογικά πλαίσια). Για τον Clausewitz η υποταγή της στρατιωτικής ηγεσίας στην πολιτική απορρέει από την πρόταξη της πολιτικής οπτικής έναντι της στρατιωτι-κής και όχι ως τυπική ιεράρχηση εξουσι-ών και αρμοδιοτήτων στο πλαίσιο ενός φιλελεύθερου πολιτεύματος.

III. Παρέκβαση Β: Πόλεμος Εκμηδένισης, Ολοκληρωτικός Πόλεμος, Ατομικός Πόλεμος

Ήδη φάνηκε η έννοια και η σημα-σία της τριβής, ως όλα όσα πα-ρεμβάλλονται ανάμεσα στην έν-

νοια του «αμιγούς πολέμου» και σ’ όλες τις δυνατές μορφές του πραγματικού πολέμου.

Το ερώτημα λοιπόν είναι αν μορφές πολέμου, όπως ο ολοκληρωτικός πόλε-μος ή ο ατομικός πόλεμος εξαλείφουν την απόσταση μεταξύ πραγματικού και αμιγούς πολέμου, θέτοντας υπό αμφι-σβήτηση ή τριγμό τη θεωρητική κατα-σκευή του Clausewitz. Ο όρος «εκμη-δένιση» αναφέρεται αποκλειστικά στις «εχθρικές» ένοπλες δυνάμεις και δεν ση-μαίνει αναγκαστικά τη φυσική τους εκ-μηδένιση, αλλά μάλλον την περιαγωγή τους σε μια κατάσταση όπου δεν μπο-ρούν να συνεχίσουν τον αγώνα. Ωστό-σο, δεν είναι όλοι οι πόλεμοι εκμηδέ-νισης.


24


ΑΘΗΝAΆρ

θρα

Μέσα από ιστορικά παραδείγματα και στρατιωτικές σχολές σκέψης αναδει-κνύεται ότι η μετάβαση προς τον «ολο-κληρωτικό πόλεμο» μέσα στην πορεία του Α’ και του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου δεν συντελέσθηκε εξαιτίας της προσπά-θειας να εφαρμοστεί η στρατηγική εκ-μηδένισης με την α’ ή β’ μορφή, αλλά απεναντίας επειδή η στρατηγική της εκ-μηδένισης δεν μπόρεσε να εφαρμοστεί με συνέπεια και ως το τέλος. Είναι ιστο-ρικό και λογικό λάθος η συναγωγή του ολοκληρωτικού πολέμου από τον πόλε-μο εκμηδένισης. Για τη μετάβαση από τον πόλεμο εκμηδένισης στον ολοκλη-ρωτικό πόλεμο δεν αρκεί η διεύρυνση των στόχων εκμηδένισης, πέρα από τις εχθρικές ένοπλες δυνάμεις, όπως αυτή προβλεπόταν στη στρατηγική του πολέ-μου φθοράς. Απαιτείται επιπλέον ένας υψηλός (ολοκληρωτικός) βαθμός κι-νητοποίησης όλου του διαθέσιμου υλι-κού και ηθικού δυναμικού του έθνους. Το κύριο γνώρισμα του ολοκληρωτικού πολέμου είναι ότι τα μετόπισθεν εργά-ζονται για το μέτωπο. Πρέπει να έχου-με -κατά νου- ότι οι λέξεις «ολοκληρω-τικός» και εκμηδένιση» ή «καταστροφή» έχουν εκάστοτε διαφορετικό νόημα, κα-θώς αναφέρονται σε διαφορετικά εκά-στοτε πραγματικά δεδομένα.

Η αποσύνδεση της κινητοποίησης σε εποχή πολέμου από την έκταση της κα-ταστροφής αποτελεί το αποφασιστικό νέο στοιχείο του ατομικού πολέμου. Συ-νέχιση της πολιτικής (με το αντικειμενι-κό νόημα του όρου) αποτελεί ο ατομικός πόλεμος -υπό την έννοια- ότι συνιστά το είδος πολέμου της κοινωνίας εκείνης η οποία λόγω του γενικού χαρακτήρα και του γενικού επιπέδου της είναι σε θέση να κατασκευάζει ατομικά όπλα.

IV. Πόλεμος, Οικονομία και Κοινωνία: Marx και Engels

Μέσα από τη θεώρηση των απο-φάνσεων του Marx και του Engels, ο Κονδύλης στοχεύει

στην κατάρτιση τυπολογιών ικανών να περιλάβουν ιστορικά και κοινωνιολογι-

κά παραδείγματα που θα ήταν χρήσιμα σ’ έναν γενικό προσανατολισμό. Ο Marx στην προσπάθειά του να καταστήσει συνειδητό το οικονομικό υπόβαθρο των διαδικασιών της πολιτικής και της ισχύ-ος, διεύρυνε και δυναμοποίησε, δηλαδή πολιτικοποίησε την έννοια της οικονομί-ας, δίνοντας, εν τέλει, στις «παραγωγι-κές σχέσεις», νόημα όχι πολύ διαφορετι-κό από αυτό που ο Clausewitz ονόμαζε «πολιτική επικοινωνία». Για τους Marx και Engels στο τέλος της ιστορίας ή της «προϊστορίας», μεταξύ άλλων, προβλέ-πεται η κατάργηση των πολέμων, μέσα από την επιβολή ορισμένων οικονομι-κών και κοινωνικοπολιτικών συνθηκών (αν αυτό δεν γίνει οι πόλεμοι συνεχί-ζονται). Οι Marx και Engels αρνούνται τον φιλελεύθερο- οικονομιστικό ειρη-νισμό και διακρίνουν ανάμεσα στην αυστηρά στρατιωτική και στην πολιτι-κή-διπλωματική θεώρηση, απαιτώντας την υποταγή της πρώτης στη δεύτερη, εφόσον τούτο φαινόταν σκόπιμο. Δογ-ματικά στηρίζουν ότι ο πόλεμος αποτε-λεί μια οξεία μορφή των συγκρούσεων εκείνων που συνδέονται με τη φύση της ταξικής κοινωνίας. Ειδικότερα, «όλες οι συγκρούσεις μέσα στην ιστορία προέρ-χονται από την αντίφαση ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και στη μορφή επικοινωνίας». Το μεθοδολογικό πλεο-νέκτημα της θεωρίας τους έγκειται στο ότι θέτει αυτόματα το ζήτημα της δομι-κής και αιτιώδους σχέσης ανάμεσα σε εσωτερική και εξωτερική πολιτική, πό-λεμο και επανάσταση.

Όσον αφορά στα αμιγώς οικονομι-κά κίνητρα της άσκησης της βίας αυτά πηγάζουν κυρίως ή αποκλειστικά από φυσικές ανάγκες. Ο Marx χρησιμοποίη-σε το παράδειγμα του στρατού, προκει-μένου να διασαφηνίσει τη θεωρία του για τον καθορισμό της οργάνωσης της εργασίας και εν γένει των κοινωνικών σχέσεων από τα μέσα παραγωγής. Είναι ενδιαφέρουσα, σ’ αυτό το πλαίσιο η δο-μική αναλογία ανάμεσα στη σύγχρονη βιομηχανική εργασία και στη σύγχρονη στρατιωτική οργάνωση. Η βασική απο-τίμηση της κοινωνικής λειτουργίας του

στρατού από τον Marx και τον Engels νοηματοδοτείται ως εξής: ο στρατός εί-ναι κεντρικό εργαλείο στα χέρια της εκά-στοτε κυρίαρχης τάξης, μια ιδιαίτερα οφθαλμοφανής ενσάρκωση της απαν-θρωπιάς κάθε ταξικής κοινωνίας. Επι-πρόσθετα, η λειτουργία του στρατού στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής μπορεί να επισκιάσει τη λειτουργία του στο εσωτερικό της χώρας, εν μέρει, λό-γω της αυτοτελούς δυναμικής της εξω-τερικής πολιτικής. Ο στρατός μπορεί να εκπληρώνει προοδευτικές κοινωνικές λειτουργίες: ως εκσυγχρονιστικός πα-ράγοντας ασκεί πίεση προς ανανέωση της οικονομίας και της κοινωνίας (κάνο-ντας το ίδιο για τον εαυτό του).

Ένα άλλο καίριο σημείο είναι η δια-πίστωση της συνάφειας, ανάμεσα στην παρεμπόδιση του εκδημοκρατισμού στο στρατό και στην παρεμπόδιση του εκδημοκρατισμού στην κοινωνία, όθεν απορρέει ότι η άρση του πρώτου θα οδηγούσε στην άρση και του δεύτερου. Κοινό συμφέρον της αστικής τάξης και του προλεταριάτου ήταν η μετατρο-πή ενός στρατού που πριν και μετά το 1848 «ανήκε εντελώς στο φεουδαλι-κό-γραφειοκρατικό κόμμα» σε θεσμό που ήδη λόγω της κοινωνικής του σύν-θεσης, όπως αυτή θα προέκυπτε από μια πραγματική εφαρμογή της γενικής στρατιωτικής θητείας θα γινόταν «πιο ακατάλληλος ως όργανο πραξικοπημά-των». Ο Engels μάλλον υπερτιμούσε τις πραγματικές δυνατότητες απόσπασης του στρατού από τον έλεγχο της «αντί-δρασης» και από την άλλη δεν πίστευε ότι η γενική στρατιωτική θητεία θα με-τέτρεπε αυτόματα το στρατό σε μια πε-ρίπου επαναστατική οργάνωση. Γι’ αυτό και πίστευε ότι η επανάσταση θα έπρεπε να ιδρύσει μυστικές εταιρείες μέσα στον ίδιο το στρατό.

Οι Marx και Engels βλέπουν τη σχέση πολέμου και επανάστασης στην προο-πτική του ερωτήματος, κατά πόσο ένας πόλεμος μεταξύ κρατών θα μπορού-σε να ευνοήσει ή να παρακωλύσει την υπόθεση της επανάστασης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Κάτι τέτοιο αναγνω-


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 25


Άρθρα

ρίζει το πρωτείο της εξωτερικής πολιτι-κής (πράγμα που υιοθετούν οι Marx και Engels). Από αυτό όμως προκύπτει ότι αν το επαναστατικό κίνημα είναι (προ-σωρινά) υποχρεωμένο να προσανατο-λιστεί με κριτήριο την εξωτερική πο-λιτική, να προβληθεί ως ο κυριότερος εκφραστής της ορθής/ενδεδειγμένης κατεύθυνσής της και τότε η υπόθεση του έθνους, ως του πρωταρχικού μεγέ-θους της εξωτερικής πολιτικής, υπό ορι-σμένες συνθήκες, γίνεται υπόθεση της επανάστασης, δηλαδή η επανάσταση επικρατεί, επειδή μπορεί να καθοδηγή-σει με επιτυχία το έθνος μέσα στον αγώ-να των εθνών.

Αναφορικά με τη στρατηγική και τη τακτική, ο Engels ορίζει μια πρόσθετη μεταβλητή που ονομάζει ανθρώπινο υλικό. Η στρατηγική και τακτική τους σκέψη προσανατολίζεται με βάση το να-πολεόντειο πρότυπο. Γενικά σε μια επι-τυχή επιθετική τακτική μπορούν να δι-ακριθούν τέσσερις φάσεις:

(α) ο εχθρός εξαπατάται με ελιγμούς,(β) οι οικείες δυνάμεις συγκεντρώνο-

νται στις αποφασιστικές θέσεις,(γ) ο εχθρός πλήττεται στο πιο αδύ-

ναμο σημείο του,(δ) οι εχθρικές δυνάμεις διασπώνται

και συντρίβονται τμηματικά.

Η μεγάλη τακτική αρχή (που ανακά-λυψε ο Επαμεινώνδας) είναι η άνιση κα-τανομή των στρατευμάτων στη γραμμή του μετώπου, ούτως ώστε η αποφασι-στική επίθεση να μπορεί να συγκε-ντρωθεί σ’ ένα αποφασιστικό σημείο. Η συγκέντρωση είναι το μυστικό της στρατηγικής. Κοινός παρονομαστής της στρατηγικής στον πόλεμο και της στρα-τηγικής στην επανάσταση είναι η πρω-τοκαθεδρία της επίθεσης.

Η αποτίμηση του ρόλου των δια-φόρων όπλων μέσα σ’ έναν σύγχρονο στρατό μαρτυρεί και αυτή ότι η στρα-τηγική και τακτική σκέψη των Marx και Engels παρέμεινε, στο πλαίσιο της ναπο-λεόντειας πολεμικής τέχνης (δεσπόζων ο ρόλος του πεζικού). Σε ό,τι έχει να κά-νει με τον ανταρτοπόλεμο και το ρόλο

της πολιτοφυλακής στο έργο του Marx και Engels παρατηρούμε ότι ο Μάο Τσε Τουγκ επικαλέστηκε από γενική ιδεολο-γική άποψη τους Marx και Engels, παρά άντλησε πολεμικά θεωρήματα.

Για τον Κονδύλη οι Marx και Engels βλέπουν το φαινόμενο του ανταρτο-πόλεμου, υπό το πρίσμα στρατηγικών και τακτικών σκοπιμοτήτων, όπως και ο Clausewitz, δηλαδή ως στρατιωτικού επικουρικού μέσου. Και τούτο όχι επει-δή φοβούνταν την παρέκκλιση από τους κανόνες του διεθνούς δικαίου. Το αντίθετο. Οι Marx και Engels ως γνήσι-οι επαναστάτες υποστήριζαν τις ένο-πλες συγκρούσεις έξω από το πλαίσιο της νομιμότητας του διεθνούς δικαίου (γνώριζαν τους μηχανισμούς των ιδεο-λογιών, ώστε να μη λαμβάνουν τη νομι-μότητα αυτή στην ονομαστική της αξία). Ο ανταρτοπόλεμος είναι φυσικό φαινό-μενο σ’ ένα κόσμο όπου πόλεμος και ει-ρήνη δεν μπορούν να οριοθετηθούν με νομικίστικους τύπους, παρά διαπλέκο-νται αναγκαστικά.

V. Παρέκβαση Γ: Ο Πόλεμος και Μαρξιστική - Λενινιστική Αντίληψη της Ιστορίας

Σ’ αυτό το μέρος του βιβλίου του ο Π. Κονδύλης κάνει μια υπόδειξη, όσον αφορά στην ιστορία του μαρξιστι-

κού- λεμινιστικού δόγματος, υπό το πρί-σμα της εγελιανής οπτικής και ερμηνεί-ας του δόγματος, όπου στη θέση του Παγκόσμιου Πνεύματος το οποίο περ-νά από τον ένα κοσμοϊστορικό λαό στον άλλο, τώρα μπαίνει ο εκάστοτε πιο προ-ηγμένος τρόπος παραγωγής, όπως εν-σαρκώνεται από το ορισμένο συλλογι-κό υποκείμενο.

VI. Πόλεμος και Επανάσταση: Λένιν

Ο Λένιν είναι θεωρητικός του φαι-νομένου του πολέμου (ιδίως στην εποχή του ιμπεριαλισμού), αλλά

και ειδικός επί στρατιωτικών θεμάτων. Η παραδοχή αυτή πέρα από την όποια

αλήθεια της εξυπηρετούσε τους σκο-πούς της σοβιετικής ιδεολογίας.

Η μετάβαση (και μάλιστα αβίαστα) του Λένιν από το πολιτικό στο στρατι-ωτικό πεδίο οφειλόταν σε μια αντίληψη για την πολιτική και το πολιτικό εν γέ-νει στοιχείο, η οποία εδραζόταν στην έν-νοια της πάλης και του αγώνα, ως το με-γάλο κοινό παρονομαστή του πολιτικού και στρατιωτικού πεδίου αντίστοιχα. Τα στρατιωτικά πράγματα αποτελούσαν γι’ αυτόν περιπτώσεις εφαρμογής των πο-λιτικών, όχι αποκλίσεις από τα τελευταία, μπορούσαν λοιπόν να αντιμετωπιστούν με βάση τα ίδια νοητικά εργαλεία και τις ίδιες νοητικές μεθόδους. Γι’ αυτόν η αλή-θεια είναι συνάρτηση της βασικής πολι-τικής κατάστασης, δηλαδή του αγώνα. Και αυτή είναι η βάση της πολεμολογίας του, όπου το ζήτημα του πολέμου περι-στρέφεται γύρω από το κεντρικό πολιτι-κό πρόβλημα, την κατάκτηση και διατή-ρηση της εξουσίας (πολιτικό υποκείμενο το προλεταριάτο, το οποίο ο Λένιν το υποκαθιστά με το «κόμμα»).

Η πολεμολογία λοιπόν του Λένιν δεν στρέφεται γύρω από τη διεξαγω-γή του πολέμου με τη στενότε-

ρη έννοια, αλλά γύρω από τις σχέσεις πολέμου και πολιτικής. Η υπόθεση αυ-τή εργασίας ξεδιαλύνεται με την παρά-θεση των θέσεων του Λένιν σε συγκρι-τική σχέση με τον Clausewitz. Ο Λένιν συμφωνεί με τον Clausewitz στο ότι: (1) η πολιτική και ο πόλεμος υπάγονται από κοινού στην υπερκείμενη έννοια της σύ-γκρουσης/ αγώνα και επομένως η πο-λιτική δεν ταυτίζεται αυταπόδεικτα με τη «μετριοπάθεια», αλλά το διακριτι-κό γνώρισμα μεταξύ πολιτικής σε και-ρό ειρήνης και πολιτικής σε καιρό πο-λέμου έγκειται αποκλειστικά στη χρήση ή στη μη χρήση στρατιωτικής οργανω-μένης βίας και (2) το πρωτείο της πολιτι-κής δεν σημαίνει κάποια αποφασιστική επήρεια των υποκειμενικών προθέσε-ων και σκοπών, κατά την πρόκληση και τη διεξαγωγή πολέμων, αλλά το απόλυ-το προβάδισμα των γενικών κοινωνι-κών και ιστορικών συνθηκών, δηλαδή το


26


ΑΘΗΝAΆρ

θρα

προβάδισμα της αντικειμενικής έννοιας της πολιτικής απέναντι στην υποκειμε-νική. Πόλεμος και πολιτική είναι μια αδι-αχώριστη ενότητα [πόλεμος είναι η συ-νέχιση της πολιτικής (σε καιρό ειρήνης) με βίαια μέσα] με κοινή ουσία την έννοια του αγώνα. Διαφορετικά, θα ήταν αδύ-νατο να προέλθει ο πόλεμος μέσα από τους κόλπους της πολιτικής.

Όσον αφορά στην ειρήνη, αν η φυ-σιογνωμία της ειρήνης καθορίζει τον χαρακτήρα του πολέμου, η έκβαση του πολέμου προσδιορίζει τη συνακόλου-θη κατάσταση σύγκρουσης που ονο-μάζεται ειρήνη. Πολιτική και πόλεμος μπορούν να νοηθούν ως διαφορετικοί βαθμοί έντασης της ίδιας θεμελιώδους αγωνιστικής σχέσης.

Ο Λένιν απορρίπτει τον ψυχολογικό παράγοντα, κατά τη διερεύνηση της αι-τιολογίας του πολέμου, υπογραμμίζο-ντας συνεχώς ότι ο κοινωνικός και πο-λιτικός χαρακτήρας του πολέμου δεν καθορίζεται από την «καλή θέληση» προσώπων και ομάδων ή ακόμα και λα-ών, αλλά από τη θέση της τάξης που δι-εξάγει τον πόλεμο, από την πολιτική της οποίας συνέχιση είναι ο πόλεμος. Προς τούτο, επιλέγεται η ανάλυση των οικο-νομικών αιτίων του πολέμου (π.χ. του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου).

Η έμφαση στο αντικειμενικό και όχι υποκειμενικό στοιχείο εξυπηρετεί και μια άλλη σκοπιμότητα: «αν ο ιμπεριαλι-σμός ήταν φταίξιμο ή έγκλημα μεμονω-μένων προσώπων, τότε ο σοσιαλισμός θα ήταν μάταιο εγχείρημα». Ο Κονδύλης υποστηρίζει ότι ο Λένιν ως στρατηγικός νους πήρε από τον Clausewitz, ως το μό-νο πρακτικό κέρδος από την ενασχόλη-ση με τη θεωρία την εκλέπτυνση και άσκηση της κρίσης με σκοπό την από-κτηση της απαραίτητης λεπταισθησίας.

Έδαφος για τις ομοιότητες αυτές, κατά τον Κονδύλη, αποτελεί η μαρξι-στική τοποθέτηση του Clausewitz. Η δι-αφορά τους, ωστόσο, είναι προφανής και έλκει το νόημά της από το ότι ενώ στον Clausewitz οι αντιθέσεις στο πε-δίο της εσωτερικής πολιτικής οφείλουν να υποταχθούν στην υπέρτερη επιταγή

της συντήρησης του έθνους ή του κρά-τους, για τον Λένιν το έθνος και κράτος εκφράζουν τα συμφέροντα της κυρίαρ-χης τάξης, οπότε οι καταπιεζόμενες τά-ξεις διαφόρων εθνών ή κρατών έχουν περισσότερα κοινά συμφέροντα μετα-ξύ τους παρά με τις δικές τους κυρίαρ-χες τάξεις (επίσης για τον Λένιν η εθνική συνοχή είναι προτιμητέα μονάχα σε δί-καιους ή προοδευτικούς πολέμους και αποτελεί αυταξία ή αυτοσκοπό).

Συνοπτικά, οι διαφορές Λένιν και Clausewitz εντοπίζονται: πρώτον, στον κρατικό ή ταξικό χαρακτήρα της πολι-τικής της οποίας συνέχιση είναι ο πόλε-μος (και δη ο εμφύλιος πόλεμος) και δεύ-τερον, το πρωτείο της εσωτερικής ή της εξωτερικής πολιτικής [όπως υποστήριζε το Σεπτέμβριο του 1914, «η μετατροπή του σημερινού ιμπεριαλιστικού πολέ-μου σε εμφύλιο πόλεμο είναι η μοναδι-κή προλεταριακή λύση].

Στο κομμάτι της λειτουργίας και τυ-πολογίας του πολέμου ο Κονδύλης ερ-μηνεύει τον Λένιν ως εξής: οι πόλεμοι ναι μεν συνδέονται με την ύπαρξη τά-ξεων και θα πάψουν μόνο όταν εξαφα-νιστούν οι τάξεις, αλλά στο ενδιάμεσο διάστημα που μόνο αυτό μετρά από πρακτική-πολιτική άποψη, βλέπονται με κριτήρια ορθολογικής σκοπιμότη-τας, δηλαδή ανάλογα με το αν ενδείκνυ-νται ή όχι προκειμένου να προωθήσουν την εκάστοτε βραχυπρόθεσμη ή μακρο-πρόθεσμη εξέλιξη. Όπως αποφαίνεται ο Λένιν: «η δύναμη ή η αδυναμία των θε-σμών κάθε έθνους διαπιστώνεται με την έκβαση του πολέμου και με τις συνέπει-ες τους… για να δοκιμαστεί η πραγμα-τική ισχύς ενός καπιταλιστικού κράτος δεν υπάρχει ούτε μπορεί να υπάρξει άλ-λο μέσο εκτός από τον πόλεμο». Εξ’ ου και «η κυρίαρχη τάξη, το προλεταριάτο, αν θέλει να κυριαρχήσει και αν κυριαρ-χήσει θα πρέπει να το αποδείξει και με τη στρατιωτική του οργάνωση».

Επίσης κατά τον Λένιν μια άλλη ιστορική λειτουργία του πολέμου αφο-ρά στην επιτάχυνση μακροπρόθεσμων πολιτικών και οικονομικών διαδικασιών («μονάχα όταν θα έχουμε νικήσει ολό-

τελα την αστική τάξη σ’ ολόκληρο τον κόσμο θα καταστούν αδύνατοι οι πόλε-μοι»). Ο Λένιν αποκηρύσσει ως πρακτικά ασήμαντες τις ηθικολογίες περί ειρήνης και δεν λαμβάνει σοβαρά την πλασμα-τική κατασκευή ότι υπάρχουν και εφαρ-μόζονται κανόνες του διεθνούς δικαίου, ενώ υπογραμμίζει με έμφαση ότι η πολι-τική της «επαναστατικής ηττοπάθειας» που για τους σοσιαλιστές ενός εμπόλε-μου κράτους αποτελεί αυτονόητη επι-ταγή, γίνεται ανόητη και καταστροφική όταν πρόκειται για δίκαιους, αμυντικούς επαναστατικούς πολέμους.

Πάντως η διαλεκτική των ιστορικών συγκρούσεων καθιστά δυνατή τη μετά-βαση από μια μεγάλη κατηγορία πολέ-μων της ιμπεριαλιστικής εποχής στην άλλη. Ενώ ένα άλλο σημείο έχει να κά-νει με τη θέση του Λένιν ότι όλοι οι δίκαι-οι πόλεμοι είναι αμυντικοί ανεξάρτητα του ποιος επιτίθεται πρώτος. Αυτό υπο-δηλώνει μια διάκριση, ανάμεσα στην πολιτική και στη στρατηγική έννοια της επίθεσης και της άμυνας. Από τον Clausewitz ο Λένιν είχε καταγράψει αυτή τη διάκριση, σημειώνοντας την έκφρα-ση «ο πολιτικά επιτιθέμενος», όπως και την αντιδιαστολή του Clausewitz, ανά-μεσα σε πολιτική και στρατηγική έννοια της άμυνας, αν και όλα αυτά υποχωρού-σαν μπροστά στο λογισμό της σκοπιμό-τητας που ήθελε ο Λένιν. Ως προς τον χαρακτηρισμό του Λένιν, η πλάστιγγα γέρνει μάλλον προς στο ότι ήταν πολι-τικός με οξεία αίσθηση των στρατιωτι-κών ζητημάτων, παρά ως στρατιωτικός ειδικός και θεωρητικός. Τούτο εμφαίνε-ται από το γεγονός ότι δεν προβαίνει σε πρωτοποριακές προτάσεις ως προς τη διατύπωση μια συνεκτικής στρατη-γικής αντίληψης, αλλά προτάσσει αυτά που γράφει ο Clausewitz για την λεπται-σθησία της κρίσης. Επιπλέον, είδαμε ότι σταθμίζει τις δυνατότητες άμυνας και της επίθεσης στις εκάστοτε διαφορετι-κές αγωνιστικές καταστάσεις (και τού-το διότι στον Clausewitz δεν βρήκε ένα σαφές μονομερές πρωτείο της επίθεσης ή της άμυνας, πράγμα που έκαναν άλ-λοι θεωρητικοί, αλλά αντικείμενο ενδι-


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 27


Άρθρα

αφέροντος είναι οι ρευστές μεταβάσεις, «στις οποίες εξαφανίζεται η διαφορά με-ταξύ άμυνας και επίθεσης»).

Ιστορικά, ο Λένιν, κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής επανάστασης, άλλο-τε επέλεξε την άμυνα - υποχώρηση στο εσωτερικό της χώρας και άλλοτε την επίθεση. Δίνει σημασία πέρα από όλα τα άλλα στους οργανωτικούς παράγοντες, όπως η σκόπιμη, πειθαρχημένη και σχε-διασμένη δράση, ενώ η αντίληψή του για τον ανταρτοπόλεμο, πόρρω απέχει από την αντίστοιχη πρακτική του Μάο Τσε Τουγκ. Ειδικότερα, ο Λένιν συνθέτει τη ρωσική παράδοση της τρομοκρατίας (διανοούμενοι) με το μαζικό κίνημα που αναπτυσσόταν προπαντός στις πόλεις, αλλά θεωρούσε πιο σημαντικό έναν πει-θαρχημένο τακτικό στρατό. Από τη γενι-κή στρατιωτική θητεία και από τη στρα-τιωτικοποίηση του πληθυσμού, έστω και αν αυτή εξυπηρετούσε ιμπεριαλιστι-κούς σκοπούς, ο Λένιν προσδοκούσε ότι η συνύφανση στρατού και λαού θα άνοι-γε τον πρώτο στα επαναστατικά ρεύμα-τα, ενώ παράλληλα στόχευε στη δημι-ουργία μιας ουσιώδους προϋπόθεσης για τη μελλοντική κατάργηση του μόνι-μου στρατού και την αντικατάστασή του από μια πολιτοφυλακή (που θα «αγκάλια-ζε όλο το λαό και θα καθοδηγούνταν από το προλεταριάτο»). Τελικά αποσυνέδεσε, υπό το βάρος των δεδομένων της επα-νάστασης την έννοια του επαναστατι-κού πολέμου από τον ανταρτοπόλεμο και πρότεινε τη διεξαγωγή του επαναστατι-κού πολέμου με σύγχρονα μέσα (τεχνι-κή-οικονομία). Εκτός από το κριτήριο της αποτελεσματικότητας και τις μέρι-μνες της εξωτερικής πολιτικής η απόφα-ση του Λένιν για τη συγκρότηση σύγχρο-νου τακτικού στρατού, σμιλεύτηκε από τη διαπίστωση ότι ο στρατός δεν είναι μόνο ο αποδέκτης των ωφελημάτων μιας ανεπτυγμένης οικονομίας, αλλά μπορεί να λειτουργήσει ως οργανωτικό πρότυπο (της οικονομίας)- [εργατικές στρατιές και να οργανωθούν στρατιωτικά τα πάντα, να γίνουν κοινωνικά πειράματα (χρήση αστών ειδικών) που μπορούν να μεταφυ-τευτούν στη βιομηχανία].

VII. Παρέκβαση Δ: Το Σοβιετικό Στρατιωτικό Δόγμα

Το ώριμο στρατιωτικό δόγμα κα-τανοούσε τον εαυτό του ως δημι-ουργική εφαρμογή και μετεξέλιξη

της πολεμολογίας του Λένιν. Ωστόσο, η εφαρμογή αυτή, καθώς και η έκφρα-σή της μέσα στη στρατιωτική επιστή-μη στην πραγματικότητα δεν μπορού-σαν να αντληθούν από τον Λένιν, παρά έβγαιναν προφανώς από πραγματιστι-κές αποφάσεις της εκάστοτε πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Στο επίπεδο των θεωρητικών αρχών η επίκληση του Λένιν οδηγούσε σε συνταυτισμένες θε-ωρήσεις, έτσι την πολιτική σε καιρό ει-ρήνης δεν τη χαρακτηρίζει η απουσία συγκρούσεων αλλά απλώς η αποχή από τη χρήση ένοπλης βίας. όμως η ίδια αυτή πολιτική χρησιμοποιεί ένοπλη βία όταν τελειώνει η ειρήνη και αρχίζει ο πόλεμος.

Το ερώτημα είναι τι γίνεται σε συν-θήκες ατομικού πολέμου, όπου η χρήση ατομικής βίας δεν θα έχει νικητή; Παρά τις όποιες αντίθετες απόψεις και την κα-ταλυτική επίδραση της κρίσης της Κού-βας, για τους Σοβιετικούς, παρέμενε ότι η θεμελιώδης αρχή για τον πόλεμο ως συνέχιση της πολιτικής ισχύει και για τον ατομικό πόλεμο.

Για τον Κονδύλη η αναγκαιότητα της πολιτικής της «ειρηνικής συνύπαρξης» που για τους σοβιετικούς έπρεπε να αποτελεί τμήμα στην ενότητα του πο-λέμου και πολιτικής εξαρτιόταν από τη φρόνηση (κυριολεκτική σημασία του όρου) του ιμπεριαλιστικού στρατοπέ-δου. Η διαπίστωση ότι ο πυρηνικός πό-λεμος έπαψε να αποτελεί όργανο της πολιτικής ευσταθεί, μονάχα αν εννοού-με ότι έγινε αδύνατο να λύσουμε με τους πολέμους τα προβλήματα και τις αντι-φάσεις του κόσμου… Στην εποχή μας δεν υπάρχει ούτε ένα επίμαχο πρόβλη-μα ικανό να δικαιολογήσει τη χρήση πυ-ρηνικών όπλων. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι ο πόλεμος έχει αλλάξει την κοινωνιο-λογική- οικονομική και πολιτική του φύ-ση. Ο ατομικός πόλεμος θα ήταν συνέ-

χιση, έκφραση, όργανο και αποτέλεσμα της εγκληματικής πολιτικής του ιμπερια-λισμού προς επίτευξη των σκοπών του.

Περνώντας από πολλές εσωτερικές φάσεις το σοβιετικό δόγμα θεωρούσε την ιδέα της «πυρηνικής παντοδυνα-μίας» ή της «πυρηνικής μοιρολατρίας», ως μεταφυσική και μονομερής, επειδή απέκοπτε τον πόλεμο από την πολιτική και τον μετέτρεπε σε τεχνική υπόθεση. Πρωταρχικής σημασίας στον ατομικό πόλεμο θεωρούνταν το ηθικό, η αγωνι-στική ετοιμότητα και τα ιδεολογικά κί-νητρα του λαού. Η πορεία και έκβαση του πολέμου προσδιορίζονται από τέσ-σερις συνολικά «νόμους της στρατιωτι-κής επιστήμης»:(α) από το νόμο του συσχετισμού των

στρατιωτικών μέσων που διαθέτει κάθε πλευρά στην έναρξη του πο-λέμου,

(β) από το νόμο του συσχετισμού του συνολικού στρατιωτικού δυναμικού των εμπολέμων,

(γ) από το νόμο της δράσης του πολιτι-κού περιεχομένου του πολέμου,

(δ) από το νόμο του συσχετισμού των ηθικοπολιτικών και ψυχικών ιδιοτή-των των εμπολέμων λαών και στρα-τών {οι δύο τελευταίοι νόμοι είναι και οι σπουδαιότεροι, πάνω σ’ αυ-τούς στηρίζονται «οι αρχές της πο-λεμικής τέχνης}.

Σε αντιδιαστολή με τη Δύση, όπου ο άνθρωπος κατάντησε εξάρτημα της μηχανής, επειδή η ανικανότη-

τα του ιμπεριαλισμού δεν προσφέρει υψηλά ηθικά κίνητρα στο λαό, για τους Σοβιετικούς η έμφαση δίνεται στον αν-θρώπινο παράγοντα, στις μαζικές ένο-πλες δυνάμεις και στις κοινές προσπά-θειες όλων των τμημάτων των ενόπλων δυνάμεων.

Η ενότητα πολιτικής και πολέμου, καθώς και το πρωτείο των παραγόντων σταθερής επενέργειας στοιχειοθετούν δύο ακόμα κεντρικά σημεία του σοβιε-τικού δόγματος: τον επιθετικό, λόγω της φύσης του επαναστατικού προλεταριά-του και της κομμουνιστικής ιδεολογίας,


28


ΑΘΗΝAΆρ

θρα

χαρακτήρα της διεξαγωγής του πολέ-μου και τη βεβαιότητα της νίκης.

Η σχέση κόμματος και στρατιωτικών είναι ένας ακόμη παράγοντας που πρέ-πει να ληφθεί υπόψη, κατά την εξέτα-ση του σοβιετικού δόγματος. Το στρατι-ωτικό δόγμα όφειλε να προσδιορίζεται από την πολιτική ηγεσία του κράτους- με συμμετοχή ανώτερων στρατιωτικών οργάνων, ενώ η στρατηγική, η οποία συ-γκεκριμενοποιεί τις αρχές του στρατιωτι-κού δόγματος στο επίπεδο της στρατιω-τικής επιστήμης, έπρεπε να πηγάζει από τη συνεργασία πολιτικής και στρατιωτι-κής ηγεσίας. Ως συνύφανση πολιτικής και στρατηγικής. Λόγω της συσχέτισης των ατομικών όπλων από μέρους των Σοβιε-τικών ήταν ξένη γι’ αυτούς η αμερικανική λογική της αποτροπής στην ιδέα ότι ένας ατομικός πόλεμος είναι τελείως παράλο-γος και δεν θα έχει νικητή.

Ωστόσο, σε επίπεδο πρακτικής και όχι ρητορείας- προπαγάνδας πέρασαν στη στρατηγική του ‘flexible response’. Η συμβατική της υπεροχή επέτρεπε στη Σοβιετική Ένωση ένα πλεονέκτημα: να εξαπολύει κατά βούληση «εκστρατείες ει-ρήνης» για την κατάργηση των ατομικών όπλων, εξαναγκάζοντας έτσι τον αντίπα-λο να περιέρχεται σε θέση άμυνας.

VIII. Ο Θερμός Πόλεμος μετά τον Ψυχρό Πόλεμο

Η ιδεολογική φόρτιση του Ψυχρού Πολέμου και η συν αυτώ πολιτική αντιπαράθεση έθεσαν το έδαφος

για διασύνδεση αυτής της πραγματικό-τητας που κυριαρχούσαν στρατηγικές συζητήσεις υψηλού επιπέδου με την κλασική θεωρία του πολέμου.

Το οικοδόμημα της ευρωπαϊκής στρατηγικής σκέψης θεμελιωνόταν τον 19ο αιώνα στην ναπολεόντεια πολεμική τέχνη, σε μια Ευρώπη 5 ή 6 μεγάλων Δυ-νάμεων που βρίσκονταν μεταξύ τους σε σχέσεις τεταμένης ισορροπίας. Στη συ-νέχεια ακολούθησε μια νέα στρατηγική ορθοδοξία, αυτή της υπέρβασης του πο-λέμου των παρατάξεων με έναν πόλεμο

κινήσεων (με συμμετοχή τεθωρακισμέ-νων και αεροπορίας), η οποία στάθηκε αρκετά βραχύβια.

Όσον αφορά στον Ψυχρό Πόλεμο αυτός συνοδεύτηκε από δύο δραστικές και αλληλένδετες αλλαγές: (1) Το πεδίο της υψηλής στρατηγικής δεν ήταν πια η Ευρώπη, αλλά ολόκληρος ο πλανήτης, (2) Τα όπλα που καθόριζαν σε αποφασι-στικό βαθμό τη νέα υψηλή στρατηγική ήταν τα αντίστοιχα όπλα πλανητικού βε-ληνεκούς, οι πυρηνικές κεφαλές των διη-πειρωτικών πυραύλων. Έτσι η συζήτηση επικεντρώθηκε στη Δύση στη στρατηγι-κή σημασία των πυρηνικών όπλων, λό-γω της μειονεξίας της σε συμβατικούς εξοπλισμούς.

Για τον Κονδύλη στη σημερινή πλα-νητική πολιτική οι Δυνάμεις που υπάρχουν- κινούνται δεν βρίσκο-

νται στο ίδιο επίπεδο δύναμης και πα-ρατηρείται μια ποικιλία στρατηγικών δυνατοτήτων και ιδεών. Η έννοια της πο-λυπολικότητας (ως διάδοχη κατάσταση του διπολισμού) είναι παραπλανητική για τον συγγραφέα, καθώς θα είχε νό-ημα αν κυριαρχούσε ισοτιμία και κυρι-αρχική αυτονομία των επιμέρους πόλων.

Η μοναδικότητα της στρατηγικής θέ-σης και σκέψης των ΗΠΑ εδράζεται στο αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι αποτελούν τη μόνη χώρα «που τυλίγει με το στρα-τιωτικό της δίχτυ ολόκληρο τον πλανή-τη και διαθέτει τη δυνατότητα να πλή-ξει με τα όπλα ή να διεξαγάγει πόλεμο σε οποιοδήποτε σημείο του» (η στρατηγι-κή της σκέψη είναι απλησίαστη για τους υπόλοιπους).

Κατά συνέπεια, η στρατηγική σκέψη τείνει να χαθεί μέσα στην αμορφία πολέ-μων χαμηλής έντασης. Η προσφορά του Clausewitz διέστειλε λογικά τη θεωρία του πολέμου από την έννοια και το πε-ριεχόμενο της στρατηγικής. Επομένως παρόλο που η θεωρία του πολέμου και η στρατηγική κινούνται σε διαφορετι-κά λογικά επίπεδα και στην εννοιολογία της πρώτης υπάγεται η δεύτερη, ελλο-χεύει ο κίνδυνος η κατάρρευση της μίας να επιφέρει την κατάρρευση της άλλης.

Οι νέες πάντως συνθήκες της πυρηνι-κής εποχής κατέστησαν αδύνατο τον ολοκληρωτικό πόλεμο. Το στρατηγικό νόημα της ύπαρξης πυρηνικών όπλων (νέα στρατιωτική επανάσταση) αντλεί τη μοναδική και πρωτόγνωρα ισχύ του από το ότι με λιγότερη κοινωνική εργα-σία εξασφαλιζόταν μεγαλύτερη δύναμη πυρός. Και φτάνει στην ακραία της από-ληξη τη διαδικασία που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «αποφυγή της σωματι-κής επαφής με τον εχθρό». Η υποκατά-σταση του πεδίου της μάχης από ένα πο-λύ ευρύτερο επιχειρησιακό πεδίο είναι πέρα πάσης αμφιβολίας. Μία από τις κε-ντρικές φιλοδοξίες της νέας στρατιωτι-κής επανάστασης είναι η συγχώνευση των δραστηριοτήτων των τριών όπλων και η εξάλειψη των παραδοσιακών ορί-ων τους.

Η τεχνοκρατική και ουτοπιστική σκέψη αν και prima facie φαίνονται δια-μετρικά αντίθετες, έχουν συμμαχήσει σε αποφασιστικές στιγμές. Η ουτοπία του αμιγώς τεχνολογικού πολέμου εξοβε-λίζει καθετί διαφορετικό απ’ αυτήν και συγκρούεται με την κλασική θεωρία του πολέμου, ως προς την έννοια της «τρι-βής» (αυτή θα αποκλειόταν μονάχα μέ-σα σ’ έναν «αμιγή» πόλεμο, όπου το έμ-ψυχο και άψυχο δυναμικό των εχθρών θα χρησιμοποιούνταν σε μια και μόνη συμπυκνωμένη πολεμική πράξη δίχως διακοπές).

Το ερώτημα που προκύπτει είναι τι μπορεί και τι δεν μπορεί να προσ-δοκά κανείς εύλογα από τη στρατι-

ωτική τεχνική:– την ανάγκη επιτελικής αξιολόγησης

των πληροφοριών,– την εξουδετέρωση υψηλής τεχνολογί-

ας από υψηλή τεχνολογία και– την εξουδετέρωση υψηλής τεχνολογί-

ας από λίγο ή πολύ υποδεέστερη τε-χνολογία.

Παρόλα αυτά, οι δραστικές αλλαγές στη διεξαγωγή των μελλοντικών πολέ-μων, απότοκο της μεταπυρηνικής τεχνο-λογίας και της νέας στρατιωτικής επα-


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 29


Άρθρα

νάστασης παραμένουν καταλυτικές και αδιαμφισβήτητες.

Στο θεωρητικό, όμως, επίπεδο οι κε-ντρικές έννοιες της κλασικής θεωρίας του πολέμου διατηρούν την ισχύ τους, ο πόλεμος συνεχίζει να χαρακτηρίζεται ουσιωδώς από την έννοια της τριβής. Απέναντι στην ουτοπία ενός τεχνολο-γικού πολέμου, ο άνθρωπος βρίσκεται στην άκρη μιας μακράς αλυσίδας, στην αποφασιστική άκρη που μόλις εξουδε-τερωθεί, η οποιαδήποτε τεχνική παρα-λύει. Τα «ηθικά μεγέθη» για τα οποία μί-λησε ο Clausewitz για να αντικρούσει τη γεωμετρική αντίληψη του πολέμου, εί-ναι πάντα εκεί, απέναντι.

Για τον Κονδύλη το φαινόμενο του πολέμου στην παρούσα και προβλεπτή πλανητική συγκυρία θα προσλάβει ποι-κίλες μορφές. Η έννοια της πολιτικής αι-τιολογίας της ποικιλομορφίας του πολέ-μου νοείται με τον ακόλουθο τρόπο: η ποικιλομορφία των πολιτικών υποκει-μένων προκαλεί την ποικιλομορφία των πολέμων.

Οι ΗΠΑ θα είναι η μόνη πραγματικά πλανητική Δύναμη και μέσω περιφερεια-κών συμμαχιών θα προφυλάσσεται από τη φθορά των δυνάμεών της, θα πρέπει όμως να παρεμβαίνει ως ύστατος κριτής σε κάθε μείζονα σύγκρουση. Υπό αυτή την έννοια, οι σημαντικοί κρίσιμοι πλα-νητικοί πόλεμοι θα είναι αμερικανικοί. Γι’ αυτό και υπάρχει η ανάγκη της μόνιμης στήριξης από μέρους πάγιων στρατηγι-κών δυνάμεων τοποθετημένων σε καί-ρια σημεία των ηπείρων και των ωκε-ανών, με έσχατες δικλείδες ασφαλείας τα βαλλιστικά πυρηνικά όπλα. Η αμφι-σβήτηση της πλανητικής ηγεμονίας δεν σημαίνει την αντικατάσταση του σημε-ρινού από ένα νέο. Μπορεί να συναρτά-ται με τη συγκρότηση ενός μείζονος χώ-ρου από μια περιφερειακή Δύναμη στον οποίο χώρο απαγορεύει στην πλανητική ηγεμονική Δύναμη την με οποιαδήποτε τρόπο παρέμβαση.

Όποια και να ναι τα μέσα και οι συν-θήκες ενός πολέμου αυτό που πρέπει να συγκρατήσουμε είναι οι εγγενείς δυνα-τότητες της «χαμαιλεόντειας» μεταμόρ-

φωσης ενός οποιουδήποτε πολέμου, ακόμη και του τεχνολογικότερου ως προς την αρχική στρατηγική του σύλ-ληψη. Οι πόλεμοι, ανάμεσα σε Μεγάλες Δυνάμεις, με υψηλή στρατιωτική τεχνο-λογία θα είναι αδύνατοι, όσο θα παραμέ-νει η πλανητική ηγεμονία των ΗΠΑ, χω-ρίς ωστόσο να αποκλείονται οι πόλεμοι είτε ανάμεσα στην πλανητική υπερδύ-ναμη και με μικρές είτε με μεσαίες και μείζονες Δυνάμεις.

Αναφορικά με τη διαμόρφωση της σχέσης των μεσαίων και μείζο-νων Δυνάμεων προς την πλανη-

τική ηγεμονική δύναμη, καθοριστικός παράγοντας εμφανίζεται το ζήτημα της διάδοσης των βαλλιστικών πυραύ-λων και των πυρηνικών όπλων, ενώ για τις μικρές Δυνάμεις καταφυγή θα ήταν τα μέσα που προσφέρει η τρομοκρα-τία. Ο χαρακτήρας των παγκόσμιων πο-λιτικών και τεχνολογικών εξελίξεων εί-ναι τέτοιας υφής, ώστε αφενός δεν έχει προοπτική ο πυρηνικός αφοπλισμός (ως απεμπόληση δυνατότητας που έχουν οι Μεγάλες Δυνάμεις) και αφετέρου είναι βέβαιο το ενδεχόμενο της διάδοσης πυ-ρηνικών ή περίπου ισοσθενών όπλων.

Η ένταση των αντιδράσεων των ΗΠΑ

απέναντι στις προσπάθειες απόκτησης πυρηνικών από μη φιλικές προς αυτές χώρες είναι ενδεικτική των ανησυχιών τους, ενώ η βασιμότητα των αντιδράσε-ων αυτών υπαγορεύεται από αξιώσεις ισχύος και στερούνται λογικής ή ηθικής βάσης (άρνηση στους άλλους ενός προ-νομίου που επιφυλάσσεις μόνο για τον εαυτό σου).

Μιας άλλης μορφής δραστική αποτρεπτική απειλή απέναντι στον πλανητικό ηγεμόνα από

χώρες που δεν μπορούν να αποκτή-σουν πυρηνικά όπλα μπορεί να επέλθει από την απόκτηση βαλλιστικών πυραύ-λων μεγάλου βεληνεκούς. Σ’ αυτούς εί-ναι δυνατή η χημική και βιολογική γό-μωση (αντί της πυρηνικής) ή και η μίξη, με απώλειες, υπό ορισμένες προϋποθέ-σεις, εξίσου με την πυρηνική γόμωση. Όθεν απορρέει και η πιεστική ανάγκη από πλευράς ΗΠΑ για την ανάπτυ-ξη αποτελεσματικών αντιπυραυλικών συστημάτων, απέναντι στο παραπάνω ενδεχόμενο και ειδικά σε εκείνη του τη διάσταση που συναρτάται με την τρο-μοκρατία και τη δολιοφθορά.

Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία εί-ναι ότι οι χώρες που διεκδικούν αυτο-


30


ΑΘΗΝAΆρ

θρα

νόητα για τον εαυτό τους το δικαίωμα επέμβασης, όπου και όποτε θέλουν, επι-καλούμενες (όχι πάντα) ανθρωπιστικούς και ειρηνευτικούς σκοπούς θα μάθουν σε διάφορες περιπτώσεις ότι στο μέλ-λον η επέμβαση δεν εξάγεται μόνο υπό μορφή στρατιωτικών επιχειρήσεων, αλ-λά και εισάγεται υπό μορφή τρομοκρα-τικών ενεργειών (η διευκρίνιση που κά-νει ο Κονδύλης αφορά την εξέταση της τρομοκρατίας όχι γενικά, αλλά για υπο-κατάστατο ενός πολέμου μεταξύ κρα-τών η μη γηγενής αλλά η εισαγόμενη τρομοκρατία).

Η ίδια η υφή της υψηλά εκτεχνικευ-μένης κοινωνίας που φαντάζει περί-πλοκη, διακλαδωμένη και κατακερμα-τισμένη, ενώ στην πραγματικότητα η λειτουργία της εξαρτάται από σχετικά ολιγάριθμα ενεργειακά και πληροφορι-κά κέντρα, αποτελεί την αχίλλειο πτέρ-να της, καθιστώντας την τρωτότητά της τόσο μεγάλη όσο δεν ήταν σε καμία κοι-νωνία του παρελθόντος. Η αξία δε του ανθρώπινου παράγοντα δεν χάνεται, καθώς η ποιότητα και η ποσότητα του τεχνολογικού υλικού προσακτά σε κά-θε χώρα διαφορετικό περιεχόμενο, δε-δομένου ότι καθορίζεται από τον πολι-τισμένο παράγοντα.

Αυτό όμως που έχει ξεχωριστή βα-ρύτητα στον 21ο αιώνα είναι η παγκο-σμιοποίηση των φαινομένων ανομίας, της ανισότητας, απόρροια της οποίας θα είναι ένας ολοκληρωτικός πόλεμος, ο οποίος θα ορίζεται στην παραγωγή και διάδοση των όπλων και την έλλει-ψη κρατικής ή πολιτικής αρχής ή νομι-μοφροσύνης στη διεξαγωγή του πολέ-μου. Αντίθετα, η αφαίρεση του νόμιμου μονοπωλίου της ένοπλης βίας (από άλ-λα ιδιωτικά κέντρα) σβήνει τα όρια, ανά-μεσα σε μάχιμους και αμάχους, σε πολε-μική και εγκληματική πράξη, σε πόλεμο και ειρήνη. Και όπως καταπληκτικά κα-ταλήγει ο Κονδύλης «όταν χάνονται τα όρια ανάμεσα σε πόλεμο και ειρήνη, δεν απορροφά η ειρήνη τον πόλεμο: ο πό-λεμος καταπίνει την ειρήνη, και γίνεται ‘‘ολοκληρωτικός» με την εφιαλτικότερη έννοια του όρου».

ΙΧ. Επίμετρο στην Ελληνική έκδοση: Γεωπολιτικές και Στρατηγικές Παράμετροι ενός Ελληνοτουρκικού Πολέμου

Ο πόλεμος αποτελεί συνέχεια της πολιτικής, υπό δύο θεμελιώδεις έννοιες, την αντικειμενική (την

ιστορικοκοινωνική φυσιογνωμία που το συλλογικό πολιτικό υποκείμενο έχει διαμορφώσει στο διάβα του χρόνου), την υποκειμενική (τους σκοπούς δηλα-δή και τις σκέψεις των προσώπων που καθορίζουν τα πολιτικά πράγματα ενός συλλογικού υποκειμένου). Στο επίπεδο αυτό τίθενται τα προβλήματα της «υψη-λής στρατηγικής» και το σημαντικότερο αφορά το κατά πόσο η πολιτική με την αντικειμενική έννοια πραγματώνει τους σκοπούς της πολιτικής με την υποκειμε-νική έννοια; Και ποιας μορφής διεξαγω-γή πολέμου είναι αυτή που εγγυάται την επίτευξη των πολιτικών στόχων; Τα όρια είναι δυσδιάκριτα και ασαφή στο ποιο γίνεται μέσο και ποιο σκοπός, πολ-λές φορές δηλαδή απαιτείται και στην περίπτωση του περιορισμένου σκοπού νίκη τόσο ολοκληρωτική, όσο και αν ο σκοπός ήταν ολοκληρωτικός.

Για τον Κονδύλη η άρση των όποιων βαριδίων που εγκλωβίζουν τη συλλογι-κή ταυτότητα σε κοντόθωρες και πρό-σκαιρες θεωρήσεις και η μετάβαση από τα μακροδεδομένα της αντικειμενικής πολιτικής στους σκοπούς της εξωτερι-κής πολιτικής είναι ουσιαστικοί όροι για το πρόταγμα που ακολουθεί. Με τον όρο μακροδεδομένα της αντικειμενικής πο-λιτικής νοεί το «γεωπολιτικό δυναμικό» σε μια κλίμακα που ξεπερνά τις διαστά-σεις της απλής γεωπολιτικής προσέγγι-σης.

Στη συνέχεια προβαίνει στη διαπί-στωση ότι η ιστορία έχει αποδείξει ότι το ελληνικό κράτος στάθηκε μη ικα-νό να υπερασπιστεί το ελληνικό έθνος. Αναφερόμενος στο αντίπαλο δέος, στην Τουρκία, ο Κονδύλης αναλύει ότι «γενικά οι εσωτερικές αντιφάσεις επι-δρούν παραλυτικά στους ανίσχυρους,

ενώ αποδεσμεύουν επεκτατικές δυνά-μεις σε όσους έχουν εκ των πραγμάτων ένα τέτοιο γεωπολιτικό δυναμικό, ώστε δεν τους απομένει παρά το άλμα ή η φυ-γή προς τα εμπρός. Με άλλα λόγια, τα βαθύτερα στρώματα της ιστορικής και κοινωνικής ύπαρξης ενός συλλογικού υποκειμένου προσδιορίζουν το πώς θα λειτουργήσουν οι εσωτερικές του αντι-φάσεις. Στη σημερινή Τουρκία δρουν αχαλίνωτες στοιχειακές δυνάμεις που ωθούν τις εσωτερικές αντιφάσεις προς την επέκταση» (γίνεται αναφορά στην πληθυσμιακή έκρηξη της Τουρκίας).

Κυρίαρχη ωστόσο απόφανση και συ-νάμα κρίσιμη διαφορά, ανάμεσα στις δυο χώρες είναι ότι για την Ελλάδα το έθνος συνέπεσε ουσιαστικά με το κρά-τος, δεν έχει ζωτικούς ιστορικούς και πολιτικούς στόχους έξω από τα σύνορά της, τής λείπει δηλαδή ακριβώς ό,τι κρα-τά ένα συλλογικό πολιτικό υποκείμενο σε «ένταση και εγρήγορση», υποχρεώ-νοντάς το να υπερβαίνει αδιάκοπα τον εαυτό του. Επιπλέον, ο Κονδύλης επιση-μαίνει το ότι η Τουρκία διαθέτει πιο αξι-όλογα σε σύγκριση με την Ελλάδα πλε-ονεκτήματα.

Η αναφορά στο Βενιζέλο και στο ότι η Ελλάδα τότε λειτούργησε ως το-ποτηρητής της Αντάντ καταδει-

κνύει το ένστικτο του μεγάλου παίκτη «στο μεγάλο παιχνίδι της πολιτικής», προκειμένου να πραγματώσει τα εθνι-κά ιδεώδη.

Πολύ σημαντική είναι η έννοια του γεωπολιτικού δυναμικού που συνδέεται με τα γεωγραφικά δεδομένα, ανάμεσα στις δύο χώρες. Σ’ αυτό η κατανομή του χώρου δίνει το στρατηγικό πλεονέκτη-μα στην τουρκική πλευρά (ο κατακερμα-τισμός του ελληνικού χώρου επιτρέπει την κατάληψη και διατήρηση τμημά-των του).

Πώς μπορεί η Ελλάδα να εξουδετε-ρώσει σε περίπτωση πολέμου τη γεω-γραφική της μειονεξία; Η ανάλυσή του θέτει τα θεμελιώδη στρατηγικά μεγέθη. Τρία είναι τα πιθανά θέατρα του πολέ-μου: Θράκη, Αιγαίο, Κύπρος. Ειδικά στη


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 31


Άρθρα

Θράκη (με μια γρήγορη προέλαση τε-θωρακισμένων στο πεδινό έδαφος) δύ-ναται να αποκτηθεί για την Ελλάδα το σημαντικότερο πιθανό αντίβαρο για τις όποιες απώλειες σε άλλες περιοχές. Στο Αιγαίο δεν έχει νόημα η προσπάθεια προγεφυρωμάτων στη μικρασιατική πε-ριοχή (ίσως κατάληψη Ίμβρου και Τενέ-δου).

Ο Κονδύλης θεωρεί ότι ο κατακερμα-τισμός του ελληνικού χώρου δεν θα πρέπει να μετουσιώνεται και

σε κατακερματισμό των ενόπλων δυνά-μεων. Το αντίθετο, η εστίαση πρέπει να αφορά τη συντριβή του κύριου όγκου των αντιπάλων δυνάμεων και όχι την προάσπιση πόλεων και άμαχου πληθυ-σμού (και ενδεχόμενα την απώλεια ορι-σμένων εδαφών). Η συγκέντρωση των δυνάμεων πρέπει να γίνει την αποφασι-στική στιγμή στο αποφασιστικό σημείο.

Από την άλλη, το μικρό βάθος του ελληνικού χώρου επιτρέπει στην Τουρ-κία την προσβολή του με όπλα μικρό-τερου βεληνεκούς, ενώ τα τουρκικά αεροπλάνα λόγω της δυνατότητας ανε-φοδιασμού μπορούν να έχουν ως βάση μακρινά αεροδρόμια στο εσωτερικό της Ανατολίας. Προς τούτο, αν η Ελλά-δα προμηθευόταν κατάλληλα οπλικά συστήματα ή αν εγκαθιστούσε αντίστοι-χα στην Κύπρο, θα εδύνατο να χτυπήσει την καρδιά και το υπογάστριο της τουρ-κικής επικράτειας (όπως όμως ειρωνικά επισημαίνει ο Κονδύλης «αλλά τέτοιες παληκαριές ούτε καν να τις ονειρευτεί δεν τολμά όποιος είναι υποχρεωμένος να επαιτήσει το τελευταίο ανταλλακτι-κό και την τελευταία βίδα»).

Αυτό όμως που έχει καταλυτική θέ-ση (και αντίδραση) στην ανάλυση του Κονδύλη αφορά την «αποφα-

σιστικότητα από μέρους της Ελλάδας να επιφέρει το πρώτο (μαζικό) πλήγ-μα, αιφνιδιάζοντας τον εχθρό». Με τον όρο «πρώτο πλήγμα», το οποίο μπορεί να επιφερθεί στο πλαίσιο κλιμάκωσης ενός θερμού επεισοδίου, εννοείται μια συντονισμένη και ακαριαία ενέργεια

όλων των κλάδων των ενόπλων δυνάμε-ων προς εκμηδένιση των ζωτικών σημεί-ων του εχθρικού πολεμικού δυναμικού. Ο Κονδύλης αποστρέφεται θεωρήσεις του τύπου «αμυντικό δόγμα», όταν με αυτές εννοείται ότι αφήνεται η πρωτο-βουλία των κινήσεων και τα πλεονέκτη-μα του πρώτου χτυπήματος στον αντί-παλο (τότε η χώρα έχει υπογράψει την καταδίκη της…). Άλλωστε το να υιοθε-τεί κάποιος αμυντική στρατηγική στο ιστορικό και πολιτικό επίπεδο δεν συ-νιστά υποχρέωση για να την εφαρμόζει και στο στρατιωτικό.

Με την πλήρωση των αναγκαίων προϋποθέσεων, καθώς και με ορισμένο στρατιωτικό δυναμι-

κό, ορισμένη δύναμη πυρός και ορισμέ-νη δόμηση των ενόπλων δυνάμεων είναι πιθανή η επιτυχής επίτευξη του προτάγ-ματος που συστήνει ο Κονδύλης. Άλλες κρίσιμες παράμετροι συναρτώνται με τη φύση των εξοπλισμών και την πρόοδο της ελληνικής οικονομίας, καθώς η «ακ-μαία παραγωγική οικονομία σε σύγχρο-νη βιομηχανική βάση δίνει τη δυνατότη-τα αποτροπής».

Η - πέρα από κοντόθωρες ερμηνείες - αποτίμηση του χάσματος ανάμεσα στα γεωπολιτικά δυναμικά των δύο χωρών και της διεύρυνσης αυτού συνιστά την αναγκαία οδό στρατηγικής ανάλυσης, μακριά από ιδεολογήματα και ιδεολογι-κά μονωτικά υλικά. Η βαθύτερη δε αιτία της αύξουσας τουρκικής πίεσης έναντι της Ελλάδας «δεν είναι ούτε πολιτισμική ούτε στενά πολιτική και παροδική, αλλά έγκειται στη συνεχή διεύρυνση της δια-φοράς, ανάμεσα στο γεωπολιτικό δυνα-μικό των δύο χωρών». Το δίλημμα είναι ότι «η ειρήνη σημαίνει για την Ελλάδα δορυφοριοποίηση [από την Τουρκία] και ο πόλεμος συντριβή».

Για το συγγραφέα, η υπέρβαση του διλήμματος αυτού, η ανατροπή των σημερινών γεωπολιτικών και στρατιω-τικών συσχετισμών συνιστά «ηράκλειο άθλο» που πρέπει να επιτελέσει η ελλη-νική κοινωνία. Όμως η εικόνα και η βα-θύτερη ουσία της ελληνικής πραγματι-

κότητας, οι δυνάμεις που κινούνται στο εσωτερικό της και εκβάλλουν «συνι-στούν τα εύγλωττα επιφαινόμενα μιας βαθύτερης ιστορικής κόπωσης, μιας προϊούσας, ηδονικής μάλιστα παρά-λυσης». Αλλά για τον Κονδύλη, «όπως στρώνει καθένας, έτσι και κοιμάται».

Αδιαμφισβήτητα, το έργο του Κονδύ-λη είτε συμφωνεί είτε διαφωνεί κάποιος με αυτό συνιστά μια φιλοσοφική θεώρη-ση του πολέμου, εμποτισμένη από την αφαιρετική ανάλυση και την κατηγορι-κή σύλληψη. Το εγχείρημα είναι τέτοιο ώστε δεν είναι υπερβολή κανείς να πει ότι ο Κονδύλης εντάσσεται στη χορεία των στρατηγιστών και των νόων που επιχείρησαν μια αναλυτική οικοδόμη-ση και προσέγγιση της ουσίας των διε-θνών σχέσεων, της έννοιας δηλαδή του πολέμου. Ρητά ή άρρητα διακρίνουμε την προβολή μιας στρατηγικής γνωσιο-θεωρίας και την απόπειρα εξοικείωσης με την παράδοξη λογική της «όπου το λίγο είναι και φαντάζει πολύ (ως ελλει-πτικός χαρακτήρας) και από την άλλη το πολύ δεν αρκεί (ως αναλυτικός πλη-θωρισμός).

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1. Von Ghyczy T., – Von Oetinger B., (2002), ‘Clausewitz on Strategy: Inspiration and Insight from a Master Strategist’, John Wiley & Sons

2. Clausewitz C. V., (1999), ‘Περί του Πολέ-μου’, Αθήνα, Εκδόσεις Πολιτεία

3. Clausewitz C. V., (1992), ‘Historical and Political Writings’, Princeton University Press

4. Κονδύλης Π., (2004), ‘Θεωρία του Πολέ-μου’, Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο

5. Παπαναστασόπουλος Ν., (2015), ‘Η διαχεί-ριση κρίσεων στην ελληνική εξωτερική και αμυντική πολιτική’, Αθήνα, Εκδόσεις Ι. Σι-δέρης

6. Παπαναστασόπουλος Ν., (2008), ‘Η θεω-ρία πολέμου στον Π. Κονδύλη’, Μεταπτυχι-ακή εργασία, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπα-ϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

7. Υφαντής Κ., (2010), ‘Εισαγωγή στην στρα-τηγική’, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης


32


ΑΘΗΝAΆρ

θρα

Η Τρομοκρατία ως Πολιτική Πράξη

Η τρομοκρατία (terrorism) απο-τελεί ένα φαινόμενο βίας το οποίο εμφανίστηκε ως έν-νοια στο λεξιλόγιο της πολιτι-

κής επιστήμης πριν από δύο αιώνες και, για την ακρίβεια, κατά την Γαλλική Επα-νάσταση (1789-1799). Μεταξύ 1793 και 1794 το νεοπαγές καθεστώς της Πρώ-της Γαλλικής Δημοκρατίας επιχείρησε να εξουδετερώσει την εσωτερική αντί-δραση μέσω μαζική βίας εναντίον των διαφωνούντων, εγκαινιάζοντας ακο-λούθως την «Βασιλεία του Τρόμου» (Le Gouvernement de la Terreur). Τον Σε-πτέμβριο του 1793, η Εθνική Συνέλευ-

ση στην Γαλλία διακήρυξε εμφατικά πως «η τρομοκρατία αποτελεί τη νέα τάξη» και, ακολούθως, δεκάδες χιλιάδες πολί-τες (ίσως άνω των 40.000 ατόμων) οδη-γήθηκαν στην λαιμητόμο μέσα σε μόλις 12 μήνες.1

Στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία συ-ναντώνται πλέον δύο έννοιες της τρομο-κρατίας: η κρατική τρομοκρατία (state terror) και η τρομοκρατία από μη κρα-τικούς δρώντες (terrorism) – αν και στη σύγχρονη εποχή η τρομοκρατία έχει ταυτιστεί σχεδόν αποκλειστικά με την χρήση βίας από τους μη κρατικούς δρώ-ντες.2 Παρ’ όλο που η προσοχή της δι-εθνούς ακαδημαϊκής κοινότητας πλέ-ον έχει στραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά στην μελέτη των μη κρατικών τρομο-

κρατικών οργανώσεων (π.χ. Αλ Κάιντα), η κρατική τρομοκρατία δεν έχει υποχω-ρήσει διόλου ως φαινόμενο βίας. Κατά τη δεκαετία του 1990, διαδοχικές Τουρ-κικές κυβερνήσεις διεξήγαν υπογείως μέσω κρατικών και παρακρατικών φο-ρέων έναν βρώμικο πόλεμο στη Νοτι-ονατολική Τουρκία κατά των Κούρδων ώστε να καταστείλει την αποσχιστική Κουρδική εξέγερση του ΠΚΚ. Όντως, εν καιρώ πολέμου (ή και ειρήνης) μια κυ-βέρνηση ίσως προσπαθήσει να τρομο-κρατήσει την εσωτερική (ένοπλη ή μη) αντιπολίτευση με μαζική βία προερχό-μενη από κρατικούς και παρακρατικούς φορείς.3

Η τρομοκρατία, όμως, ως φαινόμενο βίας έχει εξισωθεί με την ένοπλη δράση

H Τρομοκρατία στην Σύγχρονη Εποχή

Δρος Σπυρίδωνος Πλακούδα

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 33


Άρθρα

μη κρατικών δρώντων εφόσον η συντρι-πτική πλειοψηφία των τρομοκρατικών περιστατικών (άνω του 90%) αφορά πλέον την δράση τέτοιων παραγόντων.4 Χωρίς αμφιβολία, η τρομοκρατία συνι-στά έναν όρο με αρνητική χροιά επειδή οι μη κρατικοί δρώντες παραβιάζουν το μονοπώλιο της βίας που μέχρι πρότινος απολάμβαναν οι κυβερνήσεις. Τις περισ-σότερες φορές, βέβαια, οι κυβερνήσεις δεν διστάζουν να χαρακτηρίσουν συλ-λήβδην την (ένοπλη ή μη) αμφισβήτηση της εξουσίας τους ως τρομοκρατία και τους (ένοπλους ή μη) πολιτικούς διαφω-νούντες ως τρομοκράτες ούτως ώστε να υπονομεύσουν αποφασιστικά την νομι-μοποίηση και δημοφιλία των αντιφρο-νούντων.5 Λόγου χάρη, το δικτατορικό καθεστώς του Άσσαντ στη Συρία ονομά-ζει συλλήβδην τους αντάρτες ως τρομο-κράτες – ακόμα και όσους δεν ανήκουν σε τρομοκρατικές οργανώσεις όπως το Ισλαμικό Κράτος. Παρομοίως, το κομ-μουνιστικό καθεστώς του Πεκίνου χα-ρακτηρίζει τους ειρηνόφιλους Βουδ-διστές αντιφρονούντες του Θιβέτ ως τρομοκράτες.

Στο παρελθόν έχουν υπάρξει φιλότι-μες προσπάθειες από ακαδημαϊκούς να διερευνηθούν εις βάθος οι πολλαπλές (και εν πολλοίς περίπλοκες) πτυχές αυ-τού του φαινομένου βίας.6 Ενδεικτικά ένας ακαδημαϊκός κατέγραψε 212 δια-φορετικούς ορισμούς της τρομοκρατίας εφόσον ακόμα δεν έχει καθιερωθεί μια καθολικά αποδεκτή ερμηνεία του φαι-νομένου.7 Αυτή η πληθώρα εννοιών, όμως, προκαλεί σύγχυση στους ακαδη-μαϊκούς και πολιτικούς σχετικά με την πραγματική φύση της τρομοκρατίας.

Επί της ουσίας, ως τρομοκρατία ορί-ζεται η χρήση (μαζικής) βίας ώστε να προκληθεί φόβος στον πληθυσμό μιας κοινωνίας και, ως εκ τούτου, να αμβλυν-θεί η αντίστασή του στις επιδιώξεις μιας έκνομης ομάδας. Οι τρομοκράτες στο-χοποιούν συνειδητά τον άμαχο πληθυ-σμό (τις ένοπλες δυνάμεις σπανιότερα) ενός κράτους και στοχεύουν στην αύξη-ση της δημοσιότητάς τους (και όχι της δημοτικότητάς τους) παντί τρόπω. Οι

τρομοκράτες, δηλαδή, επιδιώκουν να αποκτήσουν μια Ηροστράτεια δόξα.8 Οπότε, οι τρομοκρατικές δράσεις απο-τελούν ταυτόχρονα «εγκλήματα που

ποινικοποιούνται από την νομοθε-σία» (mala prohibita πράξεις) αλλά και «πράξεις ανήθικες και λανθασμένες επί της ουσίας» (mala in se πράξεις).9

Η τρομοκρατία συνιστά ένα υπο-είδος του άτακτου πολέμου (irregular warfare) όπως ακριβώς και ο ανταρ-τοπόλεμος (insurgency).10 Πολλάκις ο ανταρτοπόλεμος συγχέεται εσφαλμέ-να με την τρομοκρατία. Οι κυβερνήσεις κατά κόρον χαρακτηρίζουν τους αντάρ-τες ως τρομοκράτες ούτως ώστε να υπο-νομεύσουν την νομιμοποίηση και δημο-φιλία τους – αλλά και ενίοτε οι αντάρτες δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν τρομοκρατικές πρακτικές (π.χ. τυφλά βομβιστικά κτυπήματα) οι οποίες προ-σφέρουν στις αντίπαλες κυβερνήσεις την ιδανική ευκαιρία να τους δαιμονο-ποιήσουν ως εγκληματίες ή τρομοκρά-τες. Εντούτοις, υπάρχουν καίριες διαφο-ρές μεταξύ της τρομοκρατίας και του ανταρτοπολέμου.

Σε αντίθεση με τους αντάρτες, οι τρομοκράτες δεν επιχειρούν να ανα-τρέψουν μια κυβέρνηση μέσω στρατι-ωτικών επιχειρήσεων και, κατά συνέ-πεια, δεν ενδιαφέρονται να αποκτήσουν έλεγχο επί εδαφών και πληθυσμών ή να

εξοντώσουν τις κυβερνητικές ένοπλες δυνάμεις στο πεδίο της μάχης· απενα-ντίας, δραστηριοποιούνται υπογείως και επιχειρούν να εκφοβίσουν τον πλη-θυσμό και την κυβέρνηση ώστε να ικα-νοποιηθούν τα αιτήματά τους. Επίσης σε αντιδιαστολή με τους αντάρτες, οι τρομοκράτες δεν εξαρτώνται από την ενεργό υποστήριξη του (τοπικού) πλη-θυσμού ώστε να αναλάβουν δράση και, κατά συνέπεια, δεν προσπαθούν να «κερδίσουν τις καρδιές και τα μυα-λά» (win hearts and minds) ενός πληθυ-σμού αλλά, απεναντίας, να τον τρομο-κρατήσουν ώστε να καταστεί πειθήνιος στις επιδιώξεις τους.

Η Επανάσταση στην Φύση της Τρομοκρατίας

Παρ’ όλο που ως όρος εμφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο κατά την Γαλλική Επανάσταση στα τέλη του

18ου αιώνα, η τρομοκρατία υφίσταται ως φαινόμενο βίας εξ αρχαιοτάτων ετών. Η πρώτη τρομοκρατική οργάνωση στην ιστορία συναντάται στην Μέση Ανατολή και προέρχεται από τις τάξεις μιας εξτρε-μιστικής θρησκευτικής αίρεσης. Οι Σικά-ριοι, μια ακραία υποομάδα των

Εβραίων Ζηλωτών, επιχείρησε μετα-ξύ 66 και 73 μ.Χ. μέσω αδιάκριτων φό-νων να εκδιώξει τους Ρωμαίους κατα-


34


ΑΘΗΝAΆρ

θρα

κτητές και τους Ιουδαίους συνεργάτες τους από την υπόδουλη Ιουδαία. Αιώνες αργότερα, μια έτερη εξτρεμιστική θρη-σκευτική αίρεση τρομοκράτησε την Μέ-ση Ανατολή (μια περιοχή κακόφημη για τον ενδημικό θρησκευτικό φανατισμό της) για χρόνια. Από τα τέλη του

11ου μέχρι και το ήμισυ του 13ου αιώ-να, οι Ασσασίνοι τρομοκράτησαν τους Μουσουλμάνους και Χριστιανούς ηγε-μόνες της Εύφορης Ημισελήνου με τους στοχευμένους φόνους τους – εξ ου και η προέλευση της λέξης δολοφόνος στις Ευρωπαϊκές γλώσσες.11

Αν και αρχαιότατο φαινόμενο, η τρο-μοκρατία ουσιαστικά σημείωσε την ακ-μή της κατά τον Ψυχρό Πόλεμο και, ειδι-κότερα, κατά τις δεκαετίες του 1970 και 1980. Χωρίς υπερβολή, κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ου αίωνα ανέτειλε «η επο-χή του (επαναστατικού) άτακτου πολέ-μου» καθώς αντάρτικες και τρομοκρα-τικές οργανώσεις αναδύθηκαν ανά την υφήλιο σε υψηλούς αριθμούς. Ενδεικτι-κά, μεταξύ 1975 και 1984 ο μέσος αριθ-μός των τρομοκρατικών επιθέσεων αυ-ξήθηκε με γεωμετρική πρόοδο: από 10 κάθε εβδομάδα σε σχεδόν 10 κάθε ημέ-ρα! Αυτή η έκρηξη οφείλεται πρωτίστως στην δυναμική εμφάνιση και ανάπτυξη ανά την υφήλιο (και ειδικότερα στον Τρίτο Κόσμο) Κομμουνιστικών και, μετά το 1979, Ισλαμικών επαναστατικών ορ-γανώσεων. Αυτές οι (εν πολλοίς εξτρε-μιστικές) ομάδες χρησιμοποίησαν εξί-σου αποτελεσματικά την προπαγάνδα και την τρομοκρατία προς επίτευξιν των επαναστατικών τους ιδεολογικών.12 Ορι-σμένα κράτη, όμως, πλήττονταν συνε-χώς από τρομοκρατικά κτυπήματα. Το 1985 άνω του 60% των τρομοκρατικών περιστατικών συνέβαινε στο 10% των κρατών της υφηλίου.13

Στην αυγή του 21ου αιώνα, η αιμα-τηρή επίθεση της 11 Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ αλλά και ο επακόλουθος Πό-λεμος κατά της Τρομοκρατίας υπό την ηγεσία της Ουάσινγκτον πυροδότησε συζητήσεις εντός της διεθνούς ακαδη-μαϊκής κοινότητας περί του πρόσφατου μετασχηματισμού (ή μη) της φύσης της

τρομοκρατίας. O Walter Laqueur, ένας διακεκριμένος μελετητής αυτού του φαινομένου βίας, δήλωσε πως «έχει λά-βει χώρα μια ριζική μεταμόρφωση – αν όχι επανάσταση –στον χαρακτήρα της τρομοκρατίας».14 Ο Laqueur διακρίνει δύο είδη τρομοκρατίας. Η «παλαιά τρο-μοκρατία» χαρακτηριζόταν από έναν διακριτή πολιτική σκοπό και, ακολού-θως, στοχευμένη βία (π.χ. οι δολοφο-νίες υψηλόβαθμων κυβερνητικών αξι-ωματούχων). Εν αντιθέσει, η «σύχρονη τρομοκρατία» επί της ουσίας «αποσκο-πεί όχι σε αποκρυσταλλωμένος πολιτι-κούς στόχους αλλά στην καταστροφή της κοινωνίας και την εξόντωση ενός σημαντικού τμήματος του πληθυσμού της» – εξ ου και η αδιάκριτη βία (π.χ. τα τυφλά βομβιστικά κτυπήματα).15

Ο Laqueur, όπως και άλλοι ακαδημα-ϊκοί, υποστηρίζει πως ο τεκτονικός μετα-σχηματισμός της φύσης της τρομοκρα-τίας συντελέσθηκε μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου και την δραματική υποχώρηση της Κομμουνιστικής κοσμο-θεωρητικής ιδεολογίας. Εν περιλήψει, η «επαναστατική βία» των ακροαριστε-ρών τρομοκρατικών οργανώσεων (οι οποίες ευαγγελίζονταν την εμπέδωση της κοινωνικής προόδου και δικαιοσύ-νης δια του ένοπλου αγώνα) αντικατα-στάθηκε εντός ετών από την «τυφλή βία» των εξτρεμιστικών θρησκευτικών οργανώσεων (οι οποίες εμπνέονταν από μεσσιανικές ιδέες περί της εγκαθί-δρυσης επί γης μιας θεόπνευστης κοι-νωνίας). Η επίθεση κατά του Παγκοσμί-ου Κέντρου Εμπορίου στη Νέα Υόρκη το 1993 και η επίθεση με το χημικό αέ-ριο σαρίν στο μετρό του Τόκιο το 1995 αποτελούν τον προάγγελο της «σύχρο-νης τρομοκρατίας» με τις εκατόμβες θυ-μάτων.16

Οι ακαδημαϊκοί αυτοί τονίζουν την στενή διασύνδεση των τρομοκρατικών οργανώσεων με την θρησκεία, πρωτί-στως το εξτρεμιστικό Ισλάμ, ως το βα-σικό χαρακτηριστικό της «σύχρονης τρομοκρατίας». Η «παλαιά τρομοκρα-τία» παρέμενε κατά βάση κοσμική και, ως επί το πλείστον εθνικιστική και επα-

ναστατική, ενώ στον αντίποδα η «σύγ-χρονη τρομοκρατία» συνδέεται στε-νά με τον θρησκευτικό φανατισμό.17 Το 1980, μόνο 2 εκ των 64 τρομοκρατικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνταν εκείνη την εποχή (μόλις 3% επί του συ-νόλου) ανήκαν στην κατηγορία των τρο-μοκρατικών οργανώσεων με θρησκευτι-κό προσανατολισμό. Το 1995, ο αριθμός αυτών των οργανώσεων ανερχόταν σε 25 εκ των 58 ενεργών τρομοκρατικών οργανώσεων (ή 43% επί του συνόλου), σημειώντας μια αύξηση 40% σε 15 μό-λις έτη.18

Ο Boaz Ganor, ένας νεοεμφανιζόμε-νος μελετητής της τρομοκρατίας, προ-τείνει ένα τριαδικό σχήμα για την κατα-νόηση της ιστορικής εξέλιξης αυτού του φαινομένου βίας. Στην «κλασική τρο-μοκρατία», οι τρομοκράτες χρησιμο-ποιούν μια «άμεση προσέγγιση» ώστε να υλοποιήσουν μια πολιτική ατζέντα: στοχοποιούν προσεκτικά σημαίνοντα πρόσωπα της αντίπαλης κυβέρνησης (π.χ. έναν πρωθυπουργό) και οργανώ-νουν επιθέσεις με υψηλή αξία σε πολιτι-κή βαρύτητα αλλά μικρό κόστος σε αν-θρώπινες ζωές. Η Εκδίκηση του Λαού, μια οργάνωση Ρώσων επαναστατικών αναρχικών που δολοφόνησε τον Τσάρο Αλέξανδο Β’ το 1881, αποτελεί ένα αντι-προσωπευτικό παράδειγμα της πρώ-της κατηγορίας. Στην «σύγχρονη τρο-μοκρατία» οι τρομοκράτες επιδιώκουν επίσης να υλοποιήσουν μια συγκεκριμέ-νη πολιτική ατζέντα, όμως υιοθετούν ως επί το πλείστον μια «έμμεση προσέγγι-ση» που προκαλεί υψηλές παράπλευ-ρες απώλειες εξαιτίας της αδιάκριτης βίας που χρησιμοποιείται. Ο (Προσω-ρινός) Ιρλανδικός Δημοκρατικός Στρα-τός, μια οργάνωση Ιρλανδών ακραίων εθνικιστών που αιματοκύλησε τη Βό-ρεια Ιρλανδία και τη Βρετανία κατά το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα, απο-τελεί μια τυπική περίπτωση «σύγχρονης τρομοκρατίας». Και τέλος στην «μεταμο-ντέρνα τρομοκρατία», οι τρομοκράτες όχι απλώς υιοθετούν μια «άμεση προ-σέγγιση» αλλά δεν διστάζουν να χρη-σιμοποιήσουν ακόμα και όπλα μαζικής


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 35


Άρθρα

καταστροφής (π.χ.χημικό αέριο) ούτως ώστε να εξολοθρεύσουν τους αντιπά-λους τους: η εξόντωση του εχθρού αυτή καθεαυτή καθίσταται πλέον η μόνη επι-δίωξη και όχι μια πολιτική ατζέντα.19 Το Ισλαμικό Κράτος, η διάσημη πλέον ορ-γάνωση των τζιχαντιστών που διαπράτ-τει πρωτοφανή σε βιαιότητα εγκλήμα-τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη Συρία και το Ιράκ (εσχάτως και την Λιβύη), συνιστά ένα τυπικό παράδειγμα της τελευταίας κατηγορίας.

Μια έτερη σχολή σκέψης υποστηρί-ζει πως η τρομοκρατία εξελίχθηκε ανά τους αιώνες σε 4 φάσεις ή «κύματα». Η πρώτη φάση αποτέλεσε το «επαναστα-τικό κύμα»: επαναστατικές και, ως επί το πλείστον, αναρχικές τρομοκρατι-κές ομάδες αναστάτωσαν με την δρά-ση τους την Γηραιά Ήπειρο από τα τέλη του 19ου έως τις αρχές του 20ου αιώνα. Η δεύτερη φάση αποτέλεσε το «αντι-

αποικιακό κύμα», όπου εθνικιστι-κές και κομμουνιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις εξαπέλυσαν επιθέσεις ενα-ντίον των αποικιοκρατικών δυνάμε-ων στον Τρίτο Κόσμο μεταξύ του 1921 και του 1989. Η τρίτη φάση (το «νέο κύ-μα») αρχίζει μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου και αποτελεί ουσιαστικά ένα «μεταβατικό στάδιο» στην εξέλιξη αυ-τού του φαινομένου βίας: οι εθνικιστι-κές, αντι-αποικιακές και ακροαριστερές τρομοκρατικές ομάδες αποχωρούν από το προσκήνιο και τις διαδέχονται δυνα-μικά οι θρησκευτικές· αναπτύσσεται ρα-γδαία η διεθνής τρομοκρατία ένεκα της παγκοσμιοποίησης και εξαπλώνεται η χρήση όπλων μαζικής καταστροφής και νέων τεχνολογιών από τους τρομο-κράτες.20

Σύμφωνα με αυτή την σχολή σκέ-ψης, οι επιθέσεις της 11 Σεπτεμβρίου 2001 εγκαινιάζουν την τέταρτη φάση (το «μετα-μοντέρνο κύμα»). Τα βασικά χα-ρακτηριστικά της φάσης συνοψίζονται ως εξής: η ανάπτυξη διακρατικών τρο-μοκρατικών οργανώσεων (όπως λόγου χάρη το Ισλαμικό Κράτος), η ευρεία από-κτηση υπερσύγχρονων όπλων από τους τρομοκράτες (όπως λόγου χάρη φορη-

τά αντιεροπορικά όπλα), η μαζική χρή-ση των νέων τεχνολογιών (πρωτίστως το διαδίκτυο) από τους τρομοκράτες, η εύκολη πρόσβαση των τρομοκρατών σε οικονομικούς πόρους (κυρίως χάρη στο εμπόριο λευκής σαρκός ή την διακίνηση ναρκωτικών) και ανθρώπινο δυναμικό (μέσω νέων μηχανισμών στρατολόγη-σης όπως το διαδίκτυο), το μεγενθυμέ-νο πολιτικό βάρος και κύρος των τρομο-κρατών σε διεθνές επίπεδο (η Αλ Κάιντα συνιστούσε μέχρι πρόσφατα μια ορ-γάνωση της οποίας οι επιθέσεις ταρα-κουνούσαν τα διεθνή χρηματιστήρια και συγκινούσαν εκατοντάδες χιλιάδες Ισλαμιστές ανά την υφήλιο), η αυτόνομη δράση πολλαπλών μη ιεραρχικά οργα-νωμένων πυρήνων (όπως λόγου χάρη η Αλ Κάιντα), η στενή συνεργασία μεταξύ τρομοκρατικών ομάδων σε περιφερεια-κό και πλανητικό επίπεδο (όπως μεταξύ της Μπόκο Χαράμ στην Νιγηρία και του Ισλαμικού Κράτους), και, πρωτίστως, η προσήλωση στην θρησκεία (και ως επί το πλείστον το εξτρεμιστικό Ισλάμ).21

Ο Πόλεμος των Ιδεών

Στην αυγή του 21ου αιώνα, η τρομο-κρατία αποτελεί ένα ευρύτατα δι-αδεμένο φαινόμενο βίας. Ενδεικτι-

κά, το 2001 σημειώθηκαν παγκοσμίως 1,732 τρομοκρατικά κτυπήματα – με προεξέχον βεβαίως το ισχυρό τρομο-κρατικό κτύπημα στις 11 Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ. Το 2005 ο αριθμός των τρο-μοκρατικών επιθέσεων υπερδιπλαστι-άστηκε και εκτοξεύθηκε στα 4.995 ενώ το επόμενο έτος αυξήθηκε στα 6.659.22 Το 2013 ο αριθμός των τρομοκρατικών δράσεων ανήλθε στα 17.958

– ένας αριθμός που υπερέβη κά-θε προηγούμενο ρεκόρ στη σύγχρονη ιστορία.23

Δεν έχει, όμως, απλά αυξηθεί ο αριθ-μός των τρομοκρατικών κτυπημάτων και των θυμάτων αυτών στη δεύτερη δεκαετίας της δεύτερης χιλιετηρίδας που διανύεται. Έχει αλλάξει άρδην και η ίδια η φύση της τρομοκρατίας. Ένε-κα της παγκοσμιοποίησης, νέες τρομο-κρατικές οργανώσεις έχουν εμφανιστεί

δυναμικά που διαφέρουν κρίσιμα από τους προκατόχους τους στον 20ο αιώνα ως προς τις τακτικές, οργανωτικές δο-μές και στοχεύσεις. Στη σύγχρονη επο-χή, ο θρησκευτικός εξτρεμισμός τροφο-δοτεί πρωτίστως την τρομοκρατία – και όχι κομμουνιστικές και εθνικιστικές ιδε-ολογίες με σαφή πολιτική στόχευση.24

Αρκετοί ακαδημαϊκοί και, ιδίως, πο-λιτικοί στις ΗΠΑ και την Δυτική Ευρώ-πη εκλαμβάνουν την εκρηκτική άνο-δο της «σύγχρονης τρομοκρατίας» ως απόδειξη της εγκυρότητας της θεωρί-ας του Χάντινγκτον περί της σύγκρου-σης των πολιτισμών, πως δηλαδή η τρομοκρατία εκπηγάζει εν πολλοίς από την ασυμβατότητα του (εξτρεμιστικού) Ισλάμ με τις Δυτικές πολιτισμικές αξίες και πολιτικές πρακτικές (όπως λόγου χά-ρη η δημοκρατία).25 Αυτή η πεποίθηση, η οποία αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λί-θο του Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας επί προεδρίας Μπους, εδράζεται σε ορι-σμένα καινοφανή χαρακτηριστικά της σύγχρονης τρομοκρατίας.

Οι τρομοκράτες δεν επιδιώκουν να υλοποιήσουν ένα οριοθετημένο πολιτι-κό πρόγραμμα (με επαναστατικό ή εθνι-κιστικό πρόσημο) όπως στο παρελθόν. Απεναντίας, η χρήση βίας εναντίον ενός (πραγματικού ή φαντασιακού) εχθρού καθίσταται αυτοσκοπός και άπαντες (και ένοπλοι και άμαχοι) θεωρούνται ως νόμιμοι στόχοι. Επί της ουσίας, οι τρο-μοκράτες κηρύττουν πλέον έναν ολο-κληρωτικό πόλεμο κατά πάντων στην λογική ενός «πολέμου όλων εναντίον όλων» (bellum omnium contra omnes) και, επίσης, καλλιεργούν συστηματικά μια «κουλτούρα του φόβου» και δεν κα-τασκευάζουν ένα ελκυστικό μήνυμα με διεθνή απήχηση.26Οι θρησκευτικές τρο-μοκρατικές ομάδες πιστεύουν ακράδα-ντα πως οφείλουν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους μόνο ενώπιον του Θεού και, ως εκ τούτου, χρησιμοποιούν αδιά-κριτη βία σε υπερθετικό βαθμό (π.χ. τα τυφλά βομβιστικά κτυπήματα ή η χρήση χημικών όπλων) χωρίς ηθικές αναστο-λές.27 Όπως αποδεικνύει η δράση της Aum Shinrikyo στην Ιαπωνία τη δεκαε-


36


ΑΘΗΝAΆρ

θρα

τία του 1990 και προσφάτως η βαρβα-ρότητα του Ισλαμικού Κράτους, η εποχή της «ιερής αποκαλυπτικής τρομοκρατί-ας» έχει ανατείλει.28

Σημειώσεις1 Joseph S. Tuman, Communicating Terror:

The Rhetorical Dimensions of Terrorism (Thousand Oaks, CA: Sage, 2003).

2 Walter Laqueur, A History of Terrorism (New Brunswick, New York; London: Transaction, 2001); Randal D. Law, Terrorism: A History (Cambridge: Polity, 2009)

3 Priscilla B. Hayner, Unspeakable Truths: Confronting State Terror and Atrocity (London: Routledge, 2001)

4 Gary LaFree, Laura Dugan and Erin Miller, Putting Terrorism in Context: Lessons from the Global Terrorism Database (London: Routledge, 2015).

5 Jonathan R. White, Terrorism & Homeland Security, 7th ed. (Belmont, CA: Wadsworth, 2011).

6 Alex Schmid and Albert Jongman, Political Terrorism: A New Guide to Actors, Authors, Concepts, Data Bases, Theories, and Literature. (Amsterdam: North Holland, Transaction Books, 1988); Ariel Merari, “Terrorism as a Strategy of Insurgency”. Terrorism and Political Violence, Τόμος 5, Νούμερο 4 (1993), σελ. 213–251.

7 Jeffrey D. Simon, The Terrorist Trap (Bloomington: Indiana University Press, 1994).

8 Ο Ηρόστρατος πυρπόλησε το 356 π.Χ. το ναό της Αρτέμιδας στην Έφεσο (ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου) ώστε να αποκτήσει πανελλήνια φήμη – έστω και κακή.

9 George E. Rush, The Dictionary of Criminal Justice, 5th ed. (Guildford, CT: McGraw-Hill, 2002), σελ. 204–205; Gus Martin, Understanding Terrorism: Challenges, Perspectives and Issues. 4th ed. (Thousand Oaks; Calif.; London: Sage, 2012), σελ. 4.

10 U.S. Department of the Army, “The U.S. Army/Marine Corps Counterinsurgency Field Manual: U.S. Army Field

11 Manual 3-24: Marine Corps Warfighting Publication No. 3-33.5” (Chicago; London: Chicago University Press, 2007), σελ. 1. Η

λέξη «assassin» προέρχεται από την Αρα-βική λέξη «hashashin» που κυριολεκτικά σημαίνει «ο χρήστης χασίς»· οι Άραβες ονόμαζαν έτσι τους πράκτορες της εξτρε-μιστικής Ισλαμικής αίρεσης επειδή κατα-νάλωναν χασίς προτού τελέσουν τις πρά-ξεις τους. Sean K. Anderson, and Stephen Sloan, Terrorism: Assassins to Zealots (Lanham: Scarecrow Press, 2003); Bernard Lewis, The Assassins: A Radical Sect in Islam (New York: Oxford University Press, 1987).

12 Risks International, Major Incidents of Terrorism: 1970–1984 (Alexandria, VA: Risks International, 1985); Andrew Sinclair, An Anatomy of Terror: A History of Terrorism (London: Macmillan, 2003).

13 Brian M. Jenkins, “Terrorism Prone Countries and Conditions” in Ariel Merari (ed.) On Terrorism and Combating Terrorism (Frederick, MD: University Publications of America, 1985), σελ. 25-40.

14 Walter Laqueur, The New Terrorism: Fanaticism and the Arms of Mass Destruction (London: Oxford University Press, 1999), σελ. 4.

15 Laqueur. The New Terrorism, σελ. 81.16 Bruce Hoffman, Inside Terrorism (London:

St. Andrew’s University Press, 1998); Ashton B. Carter, John Deutch and Philip Zelikow “Catastrophic Terrorism”. Foreign Affairs, Τόμος 77, Νούμερο 6 (1999), σελ. 80–94; Walter Laqueur, No End to War: Terrorism in the Twenty-First Century (New York: Continuum, 2003).

17 Mark Juergensmeyer, Terror in the Mind of God: The Global Rise of Religious Violence, 3rd ed. (Berkeley: University of California Press, 2003).

18 Nadine Gurr and Benjamin Cole, The New Face of Terrorism: Threats from Weapons of Mass Destruction. (London: I.B. Tauris, 2000).

19 Boaz Ganor, “Defining Terrorism: Is One Man’s Terrorist Another Man’s Freedom Fighter?” Police Practice and Research, Τό-μος 3, Νούμερο 4, (2002), σελ. 287–304.

20 David Rapoport, “Introduction” in David Rapoport (ed.), Inside the Terrorist Organizations (New York: Columbia University Press, 1988), σελ. 2-10; Walter Laqueur, The Age of Terrorism, 2nd ed. (Boston: Little and Brown, 1987).

21 Sue G. Mahan and Pamala L. Griset, Terrorism in Perspective (2nd ed. (Thousand Oaks, Calif.: Sage, 2007); Nimrod Raphaeli “Financing of Terrorism: Sources, Methods and Channels” Terrorism and Political Violence, Τόμος 15, Νούμερο 4 (2003), σελ. 59–82; Kevin A. O’Brien, “Information Age, Terrorism and Warfare”, Small Wars and Insurgencies, Τό-μος 14, Νούμερο 1 (2003), σελ. 183–206.

22 Martin, Understanding Terrorism, σελ. 9-10.

23 Helier Cheung (2014). “Global Terror Attack Deaths Rose Sharply in 2013, Says Report”, BBC News, 18/11/2014.

24 Eli Berman, Radical, Religious and Violent: The New Economics of Terrorism (Cambridge, Mass.: MIT Press, 2009); Paul J. Smith, The Terrorism Ahead: Confronting Transnational Violence in the Twentieth-First Century (Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe, 2008).

25 Taewoo Kim, “Islamic Terrorism and Clash of Civilizations”, Korean Journal of Defense Analysis, Τόμος 14, Νούμε-ρο 1, (2002), σελ. 97-117; Eric Newmayer and Thomas Plümper, “International Terrorism and the Clash of Civilizations”. British Journal of Political Science, Τόμος 39, Νούμερο 4 (2009), σελ. 711-734.

26 John L. Espositο, Unholy War: Terror in the Name of Islam (New York: Oxford University Press, 2002); Rakhamim Emanuilov and Andrey Yashlavsky, Terror in the Name of Faith: Religion and Political Violence. (Boston: Academic Studies Press, 2011).

27 Bruce Hoffman, “Holy Terror: The Implications of Terrorism Motivated by a Religious Imperative”, Studies in Conflict and Terrorism, Τόμος 18, Νού-μερο 4 (1995), σελ 271–284; Michael Whine, The New Terrorism (Herzliya, Israel: International Policy Institute for Counter Terrorism, 2002).

28 Robert J. Lifton, Destroying the World to Save It: Aum Shinrikyo, Apocalyptic Violence, and the New Global Terrorism (New York: Picador, 2000); Frances L. Flannery, Understanding Apocalyptic Terrorism: Countering the Radical Mindset (London: Routledge, 2015).


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 37


Εργασίες

1. Εισαγωγήα. Oι διεθνείς κρίσεις και ο χειρισμός

τους, είναι το μεταβατικό στάδιο ανάμε-σα σε ειρήνη και πόλεμο και συνιστούν το συνδετικό κρίκο μεταξύ τους, διό-τι όπως έλεγε και ο Clausewitz (Κλαού-ζεβιτς) «ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα». Έτσι το φαινό-μενο των διεθνών κρίσεων συνδέεται τόσο με τις επιδιώξεις των κρατών στην ειρήνη όσο και με τις επιδράσεις του φό-βου που τους προκαλεί η κλιμάκωση της κρίσης και η πιθανότητα του πολέμου.

β. Ο Karl Von Clausewitz1, ο οποίος ήταν Πρώσος Αξιωματικός που πολέμη-σε εναντίον του Ναπολέοντα τόσο με τον Πρωσικό όσο και με το Ρωσικό στρα-τό και διατέλεσε καθηγητής και διευθυ-ντής στη Στρατιωτική Ακαδημία του Βε-ρολίνου, όρισε τον πόλεμο ως μια πράξη βίας˙ προορισμένη στο να καταναγκά-σει τον αντίπαλο να εκτελέσει τη θέλησή μας και ότι αυτό μπορούσε να επιτευχθεί με τον αφοπλισμό του εχθρού, δηλαδή με τη συμπλοκή. Όμως επισημαίνει ότι δεν είναι πάντα ο αφοπλισμός του εχθρού αναγκαίος για την ειρήνευση, αλλά αυτή μπορεί να επιτευχθεί όταν διαπιστωθούν είτε η έλλειψη πιθανότη-τας επιτυχίας είτε το υπερβολικό κόστος που απαιτείται να καταβληθεί.

γ. Επιπλέον, ο Clausewitz είχε την οξύνοια να συμπληρώσει ότι: «Αν μπο-

1 Κarl Von Clausewitz, Περί του πολέμου, μεταφρ., ε’ ανατύπωση, (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας, 1999), σελ. 57-62 και Κονδύλης, Θεωρία Πολέμου, β’ έκδοση, (Αθήνα: για την ελληνική γλώσσα εκδό-σεις Θεμέλιο,1999), σελ. 136-137.

ρούμε να εκτελέσουμε ενέργειες εξαιρε-τικά ικανές να διαλύσουν τις συμμαχίες του αντιπάλου ή να τις κάνουν αναποτε-λεσματικές, να δημιουργήσουν για μας νέους συμμάχους, να προκαλέσουν πο-λιτικές δραστηριότητες και ούτω καθ’ εξής, αντιλαμβανόμαστε εύκολα πόσο μπορούν αυτά τα μέσα ν’ αυξήσουν τη δυνατότητα επιτυχίας και να μας οδηγή-σουν στο σκοπό πολύ γρηγορότερα απ’ όσο η ήττα των ενόπλων δυνάμεων του εχθρού2». Έτσι προσδιόρισε και έναν έμμεσο τρόπο επιβολής της θέλησής μας επί του αντιπάλου, που δεν επιδιώκει τη καταστροφή των δυνάμεων του εχθρού αλλά χρησιμοποιεί άλλα μέσα για να παρα-λύσει τη δύναμή του ή τις πηγές αυτής.

δ. Κύριο επιχείρημα του Clausewitz είναι η σημασία του πλήγματος στο Κέ-ντρο Βάρους (ΚΒ) του αντιπάλου (άμεση προσέγγιση) και σ’ αυτό το σημείο γί-νεται η σύνδεση της στρατηγικής αυ-τής με το χειρισμό τον κρίσεων, δηλα-δή με τον πειθαναγκασμό του εχθρού στη θέλησή μας με απειλή του ΚΒ του, ως απο-τέλεσμα δυνητικής συμπλοκής.

ε. Από την άλλη, η στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης δεν είναι κά-τι νέο˙ από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν επίδειξη υψηλής ποιότητας στρατηγι-κής. Ο Θουκιδίδης3 την προσέγγισε, πα-ρουσιάζοντας την υψηλή στρατηγική

2 Κarl Von Klausewitz, όπως παραπάνω, σελ. 62.

3 Θουκυδίδης, Θουκυδίδου ιστορία του Πε-λοποννησιακού πολέμου, μεταφρ. Α. Βλά-χος, α’ ανατύπωση, κεφ. Β’, (Αθήνα. Εκδ. Βιβλιοπωλείο της «ΕΣΤΙΑΣ», 1998), σελ. 130-132, 148, 165-167.

του Περικλή όταν τους συμβούλευε να αποφύγουν να αντιμετωπίσουν το ισχυ-ρό σπαρτιατικό πεζικό (εχθρικό ΚΒ ισχύ-ος), ενώ αντίθετα τους προέτρεπε να βασισθούν στο ναυτικό τους (που υπε-ρείχαν) και να διεξάγουν ένα πόλεμο κα-τατριβής (εξουθένωσης) του αντιπάλου, με ποικίλους τρόπους αξιοποιώντας την πολυδιάστατη πείρα τους. Επίσης, ο Sun Zu έλεγε ότι η ύψιστη τελειότητα συνί-σταται στην εξουδετέρωση της εχθρι-κής αντίστασης χωρίς μάχη4.

στ. Κύριος σύγχρονος εκφραστής της έμμεσης προσέγγισης είναι ο sir Basil H. Liddell Hart (Λίντελλ Χάρτ), που ήταν Βρετανός Αξιωματικός κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (Α’ΠΠ) και θεωρούσε5 ότι η έμμεση προσέγγιση είναι ένας γενικός νόμος της ζωής (μια φιλοσοφική αλήθεια) και απέρριπτε την άμεση προσέγγιση με το σκεπτικό ότι προκαλεί πεισματική αντίδραση. Συ-μπέραινε6 ότι «σπάνια σε πόλεμο είχα-με αποφασιστικά αποτελέσματα, εκτός αν η προσέγγιση γινόταν με τέτοιο έμ-μεσο τρόπο, ώστε να εξασφαλίζεται ότι ο εχθρός δεν είχε την ετοιμότητα να την αντιμετωπίσει». Κατ’ αυτόν η τελειοποί-ηση της έμμεσης στρατηγικής συνίστα-

4 Σουν Τζου, Η τέχνη του πολέμου, μεταφρ., Β’ εκδ., (Αθήνα, Εκδ. Φόρμιγξ, 1997), σελ. 29.

5 B. H. Liddell Hart, Στρατηγική της Έμμε-σης Προσεγγίσεως, μεταφρ. 2ης αναθ. εκδ., (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας, 1995),σελ. 25-26.

6 B. H. Liddell Hart, Στρατηγική της Έμμεσης Προσεγγίσεως, όπως παραπάνω, σελ. 34-35.

Ο χειρισμός κρίσεωνυπό το πρίσμα των στρατηγικών

άμεσης και της έμμεσης προσεγγισης

Σχη (ΠΒ) Ευστάθιου Κώτση του Χρήστου, Σπουδαστής ΣΕΕΘΑ, 67ης Ε.Σ.

38


ΑΘΗΝAΕργασίες

ται7 στο να προκαλέσει ένα αποφασιστι-κό αποτέλεσμα χωρίς σοβαρή μάχη ή να επιδιώξει μια στρατηγική κατάσταση τό-σο ευνοϊκή, που αν η ίδια δεν προκαλέ-σει το επιθυμητό αποτέλεσμα, μια μάχη να είναι αρκετή. Ως εκ τούτου, η βασική επιδίωξη της στρατηγικής της έμμεσης προσέγγισης συνιστά «εργαλείο» του χειρισμού των κρίσεων, καθ’ όσον επιδιώ-κει καταρχήν τη διαμόρφωση συνθηκών που οδηγούν στην επίτευξη στόχων χωρίς την εμπλοκή σε μάχη.

ζ. Διαπιστώνουμε, δηλαδή, ότι ανέ-καθεν οι στρατηγικοί αναλυτές αναζη-τούσαν τρόπους επίτευξης των στόχων των διεθνών δρώντων χωρίς προσφυ-γή στη μάχη. H έλλειψη κοινής διεθνούς ηθικής κρίσης σε συνδυασμό με τη φύ-ση του διακρατικού ανταγωνισμού (διεκδικήσεις, εντάσεις, κρίσεις), που αναπτύσσεται ως απόρροια μιας πολύ-πλοκης συνύπαρξης ρεαλισμού και ιδε-αλισμού στις διεθνείς σχέσεις8, δημιουρ-γούν αμφισβητήσεις στο status quo και τα κράτη κερδίζουν ή χάνουν πλεονε-κτήματα, ως αποτέλεσμα της άσκησης ισχύος μεταξύ τους.

2. Σκοπός - Προϋποθέσειςα. Με την υπόψη διατριβή9 πραγ-

ματοποιείται η διασύνδεση των Στρα-τηγικών της Άμεσης και της Έμμεσης προ-σέγγισης με το χειρισμό των διεθνών κρίσεων και καταδεικνύεται ότι με τη διαχείρισή τους από τα κράτη, στο πλαί-σιο μιας κατάλληλης Υψηλής Στρατη-γικής, είναι εφικτή η επίτευξη διαδοχικά ενδιάμεσων αντικειμενικών σκοπών (κλι-μακωτοί στόχοι), διαδικασία που οδηγεί

7 B. H. Liddell Hart, Στρατηγική της Έμμεσης Προσεγγίσεως, όπως παραπάνω, σελ. 506-511.

8 N. A. Canestaro, Realism and Transnation-alism: competing visions for international security, (HeinOnline, 25 BU Int’l LJ 113, 2007), σελ. 114.

9 Σχης (ΠΒ) Ευστάθιος Κώτσης, Διατριβή στη Σχολή Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ): «Ο Χειρι-σμός Κρίσεων υπό το Πρίσμα των Στρατη-γικών της Άμεσης και της Έμμεσης Προ-σέγγισης», (Αθήνα, ΣΕΘΑ, 2015).

στην επίτευξη των πολιτικών στόχων των κρατών, χωρίς προσφυγή σε μάχη, αλλά ως αποτέλεσμα του πειθαναγκασμού του αντιπάλου και της υιοθέτησης απ’ αυτόν της στρατηγικής του κατευνασμού.

β. Προϋποθέσεις σύνταξης της δι-ατριβής είναι:

(1) Η διατήρηση της κρατοκεντρι-κής δομής του διεθνούς συστήματος.

(2) Η έλλειψη αξιόπιστου συστήμα-τος διανεμητικής δικαιοσύνης στο διε-θνές σύστημα.

3. Διεθνείς Κρίσεις και Στρατηγικές της άμεσης και της έμμεσης προσέγγισης

α. Διεθνείς Κρίσεις και η Διαχείρισή τους

(1) Οι διεθνείς κρίσεις και ο χειρι-σμός τους, μελετήθηκαν σε βάθος τη μεταπολεμική περίοδο, κυρίως λόγω του κινδύνου ξεσπάσματος πυρηνικού πολέμου, ως αποτέλεσμα της κλιμάκω-σης των διεθνών κρίσεων. Στη διεθνή βι-βλιογραφία υπάρχει μια πληθώρα σχε-τικών προσεγγίσεων, οι οποίες έχουν κοινά σημεία αλλά και σημαντικές δια-φορές10. Κατόπιν ανάλυσης της σχετικής βιβλιογραφίας, θεωρώ ότι:

(α) Η Διεθνής Κρίση είναι η οποια-δήποτε διαταραχή στις διακρατικές σχέ-σεις, η οποία εμφανίζεται ως συνέπεια της ήδη υπάρχουσας δυναμικής των διε-θνών σχέσεων και η οποία δημιουργεί πα-ραστάσεις αφενός απειλής και αφετέρου διακύβευσης των εθνικών συμφερόντων και της εσωτερικής συνοχής των δρώντων, ενώ παράλληλα η εμφάνισή της έχει επι-πτώσεις τόσο στις διακρατικές σχέσεις και τα ίδια τα κράτη (θετικές ή/και αρνητικές) όσο και στη λειτουργία του διεθνούς συ-στήματος.

10 Για μια ανάλυση του θέματος, βλέπε Σχης (ΠΒ) Ευστάθιος Κώτσης, Διατριβή στη ΣΕ-ΘΑ: «Ο Χειρισμός Κρίσεων υπό το Πρίσμα των Στρατηγικών της Άμεσης και της Έμ-μεσης Προσέγγισης», όπως παραπάνω, σελ. 3-7.

(β) Ο Χειρισμός ή η Διαχείριση των Κρίσεων στις διακρατικές σχέσεις είναι η ικανότητα ενός κράτους, με χρήση όλων των διαθέσιμων μέσων (πλην της κήρυξης του πολέμου), συμπεριλαμβανομένης της αποτροπής, να χειριστεί με ένα κατάλ-ληλο Όργανο Χειρισμού των Κρίσεων έγκαιρα μια κατάσταση, η οποία δυνατόν να εξελιχθεί σε διεθνή κρίση και να ελέγξει την εξέλιξή της, όταν εκδηλωθεί ως τέτοια, επιτυγχάνοντας αποκλιμάκωση και χειρι-σμό των συνεπειών αυτής σύμφωνα με τα συμφέροντά του.

(γ) Η αποτροπή (του πολέμου) σε κάθε περίπτωση χειρισμού των κρίσεων και ειδικά όταν είναι πολύ ισχυρή, είναι ένα «εργαλείο» που μπορεί να χρησιμο-ποιηθεί είτε από τα εμπλεκόμενα κράτη εί-τε από μια τρίτη παρεμβαίνουσα δύναμη, όταν θίγονται ζωτικά τους συμφέροντα, όπως πχ ο ρόλος της πυρηνικής απο-τροπής στην κρίση της Κούβας το 1962 ή όταν αυτή προέρχεται από ισχυρές δυ-νάμεις που παρεμβαίνουν αποτρεπτικά σε κρίσεις μικρότερων δυνάμεων (πχ. στην κρίση των Ίμια το 1996). Είναι βέ-βαιο ότι ο κίνδυνος εξέλιξης των κρίσε-ων σε πόλεμο είναι μικρότερος όσο πε-ρισσότερο η αποτροπή είναι αξιόπιστη.

β. Η Στρατηγική της Άμεσης Προσέγγισης

(1) Ο Clausewitz ορίζει11 την τακτι-κή ως τη χρήση των ενόπλων δυνάμε-ων στη συμπλοκή και τη στρατηγική ως τη χρήση των συμπλοκών για την επί-τευξη του σκοπού του πολέμου, επιση-μαίνει δε, ότι η στρατηγική συνίσταται στην προετοιμασία της τακτικής νίκης και στην εκμετάλλευσή της. Ωστόσο, προβαίνει σε δύο πολύ σημαντικές επι-σημάνσεις12:

(α) Διευκρινίζει ότι σε περιορισμέ-νους πολέμους οι επιχειρήσεις συνιστούν

11 Κ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως σήμερα, (Αθήνα: Εκδό-σεις Ποιότητα, 2008), σελ. 165-166.

12 Κ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως σήμερα, όπως παρα-πάνω, σελ. 156-158.

Ο χειρισμός κρίσεων υπό το πρίσμα των Στρατηγικών άμεσης και έμμεσης προσέγγισης

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 39


Εργασίες

περισσότερο επίδειξη δύναμης παρά σύ-γκρουση, διότι η έμφαση στον αφοπλι-σμό του αντιπάλου εξαρτάται από το εύ-ρος των πολιτικών σκοπών του πολέμου και μόνο σε γενικευμένους πολέμους, όπως οι επιτυχίες του Ναπολέοντα, επι-διώκεται η καταστροφή των εχθρικών ενόπλων δυνάμεων.

(β) Τονίζει τη σημασία των δυνητι-κών συμπλοκών οι οποίες θα πρέπει να θεωρούνται πραγματικές αν επιφέρουν αποτελέσματα, αν πχ τα εχθρικά στρα-τεύματα παραδοθούν χωρίς μάχη λό-γω περικύκλωσης ή υπέρτερης ισχύος (όπως η μη απογείωση της Γιουγκοσλα-βικής αεροπορίας στον πόλεμο του Κο-συφοπεδίου). Αυτό που ισχυρίζεται ο Clausewitz είναι ότι οι νίκες που επιτυγ-χάνονται χωρίς μάχη, συνιστούν ουσια-στικά αναγνώριση του ενός αντιπάλου ότι αν η μάχη δοθεί θα οδηγήσει σε ήτ-τα. Στην πραγματικότητα όμως η παρα-δοχή αυτή συνιστά τον πειθαναγκα-σμό του στη θέληση του αντιπάλου.

(2) Κύριο επιχείρημα του Clausewitz είναι ότι τα αποφασιστικά αποτελέσμα-τα επιτυγχάνονται με την προσβολή του Κέντρου Βάρους του αντιπάλου13 (άμε-ση προσέγγιση), δηλαδή το ισχυρότερο σημείο του εχθρού από υλική ή ηθική πλευρά. Σημειώνεται ότι κάθε αντίπα-λος από τα ΚΒ του αντλεί την ελευθερία ενεργείας του και η προσβολή τους ση-μαίνει γενικευμένο πόλεμο, γεγονός που δεν ενδείκνυται όταν επιδιώκονται περι-ορισμένοι πολιτικοί στόχοι. Από την άλ-λη, η απειλή του ΚΒ συνιστά δυνητική συμπλοκή που δύναται να οδηγήσει σε πειθαναγκασμό του αντιπάλου σε κύ-ριους στόχους, ειδικά όταν ο αντίπαλος δρα ορθολογικά και λαμβάνει υπόψη του τη σχέση κόστος / όφελος από το μέγεθος της πολεμικής προσπάθειας που διαφορε-τικά απαιτείται να καταβληθεί.

13 Κ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως σήμερα, όπως παρα-πάνω, σελ. 158-159.

γ. Η Στρατηγική της Έμμεσης Προσέγγισης

(1) Από την άλλη, ο Liddell Hart 14 ήταν υπέρμαχος της έμμεσης προσέγγι-σης, δηλαδή ότι σκοπός του πολέμου εί-ναι η εξασθένιση της αντίστασης του εχθρού πριν επιχειρήσουμε να την κατα-βάλουμε. Θεωρούσε ότι δεν είναι απαραί-τητο να επιδιώκεται πάντα η καταστρο-φή του εχθρικού στρατού, δίνοντας έτσι περισσότερες επιλογές ως προς τον τελι-κό σκοπό. Όταν ο εχθρός έχει υπεροχή η κυβέρνηση μπορεί να επιλέξει μια στρα-τηγική περιορισμένου σκοπού ή να πε-ριμένει να αλλάξει η ισορροπία δυνάμε-ων (παρέμβαση συμμάχων ή μεταφορά δυνάμεων από άλλο θέατρο επιχειρήσε-ων). Μπορεί να περιορίσει τη στρατιωτι-κή προσπάθεια, όταν ναυτική ή οικονομι-κή ενέργεια μπορεί να κρίνει την έκβαση του πολέμου. Επίσης, μπορεί να επιδιώ-κει την κατάληψη εδάφους για κατοχή ή ως μέσο συναλλαγής.

(2) Ιδιαίτερη μνεία κάνει ο Liddell Hart στο ρόλο της Υψηλής Στρατηγι-κής του κράτους15, όρο τον οποίο χρη-σιμοποιεί για να αποδώσει την πολιτική στην πράξη. Έτσι υποστηρίζει ότι ο ρό-λος της είναι να συντονίζει και να διευθύ-νει όλες τις πηγές του έθνους ή ομάδας εθνών για την επίτευξη του πολιτικού σκοπού του πολέμου, ενώ ως όργανα της θεωρεί εκτός από τη στρατιωτική ισχύ, την ισχύ της οικονομικής ή διπλω-ματικής ή εμπορικής ή ηθικής πιέσεως, τα οποία χρησιμοποιεί για να εξασθενίσει τη θέληση του αντιπάλου. Επιπλέον, δί-νει έμφαση στα ποιοτικά κριτήρια της ει-ρήνης μετά τον πόλεμο και απαξιώνει τη νίκη αν δεν εξασφαλίζει μια καλύτερη ει-ρήνη, έστω μόνο στον νικητή.

(3) Η επιδίωξη της εξασθένησης της δύναμης του εχθρού16, συχνά επι-

14 B. H. Liddell Hart, Στρατηγική της Έμμεσης Προσεγγίσεως όπως παραπάνω, σελ. 25-26 και 499-501.

15 B. H. Liddell Hart, Στρατηγική της Έμμε-σης Προσεγγίσεως, όπως παραπάνω, σελ. 501-502 και 547-557.

16 B. H. Liddell Hart, Στρατηγική της Έμμε-

τυγχάνεται σταδιακά, με «τσιμπήματα» περισσότερο αντί να διακινδυνευθούν «χτυπήματα». Ουσιώδης προϋπόθεση είναι να υφίσταται δυσανάλογα μεγά-λη εξάντληση του εχθρού σε σχέση με αυτόν που την επιδιώκει. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί, εκτός των άλλων, με απει-λή της ισορροπίας της διατάξεώς του και με την εξάντληση της ηθικής και φυσικής του ενεργητικότητας.

(4) Η τελειοποίηση της στρατηγι-κής17 συνίσταται στο να προκαλέσει ένα αποφασιστικό αποτέλεσμα χωρίς σο-βαρή μάχη. Στο στρατιωτικό επίπεδο, σκοπός18 είναι η αποδιάρθρωση του αντιπάλου, η οποία επιτυγχάνεται ακο-λουθώντας τη γραμμή της ελάχιστης αντιστάσεως του εχθρού και με αιφνι-διασμό.

δ. Χειρισμός των Κρίσεων και Στρατηγικές της Έμμεσης και Άμεσης Προσέγγισης

(1) Η στρατηγική περιορισμένου αντικειμενικού σκοπού, όπως την προσ-διορίζει ο Liddell Hart, είναι δυνατό να εφαρμοσθεί ως μέρος της στρατηγικής της εξουθένωσης19, η οποία δίδει έμφα-ση σε μία σειρά μέσων πέρα από τη χρή-ση στρατιωτικής ισχύος. Ως εκ τούτου, η χρησιμοποίηση στρατηγικών περιο-ρισμένου αντικειμενικού σκοπού είναι δυνατό να προκαλεί τη δημιουργία διε-θνών κρίσεων ποικίλης έντασης, ανάλο-γα με τα χρησιμοποιούμενα μέσα.

σης Προσεγγίσεως, όπως παραπάνω, σελ. 500.

17 B. H. Liddell Hart, Στρατηγική της Έμμε-σης Προσεγγίσεως, όπως παραπάνω, σελ. 505.

18 B. H. Liddell Hart, Στρατηγική της Έμμε-σης Προσεγγίσεως, όπως παραπάνω, 506-511.

19 Α. Πλατιάς, Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγι-κή στο Θουκιδίδη, (Αθήνα: Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 1999), σελ. 191-206˙ Γκόρντον Α. Κραιγκ,, Delbruk: ο στρατιωτικός ιστο-ρικός, στο Οι Δημιουργοί της Σύγχρονης Στρατηγικής: από τον Μακιαβέλλι στην Πυ-ρηνική εποχή, επιμ. Peter Paret, Princeton University Press,1986, (Αθήνα: Εκδ. Κ. Τουρίκη, 2004), σελ. 408.


40



(2) Επιπλέον, η επίτευξη (κατά Liddell Hart) δυσανάλογα μεγάλης φυ-σικής ή ψυχολογικής εξάντλησης του εχθρού σε σχέση με αυτόν που την επι-διώκει, φωτογραφίζουν τη συστημα-τική προσπάθεια ενός κράτους να δη-μιουργεί και να διαχειρίζεται επιτυχώς κρίσεις στις διακρατικές του σχέσεις, με σκοπό αφενός την κάμψη της θέλη-σης του αντιπάλου στο να υπερασπίζε-ται τα συμφέροντά του και αφετέρου τη φυσική εξασθένησή του με τη στρατη-γική αποδιάρθρωση των δυνάμεών του (όπως πχ με τη διάθεση μέσων και την ανάλογη σπατάλη πόρων, για την αντι-μετώπιση δευτερευόντων απειλών).

(3) Στην περίπτωση που ένα κρά-τος επιδιώκει απλώς την διατήρηση της ασφάλειάς του, αυτό πετυχαίνει το σκο-πό του, σύμφωνα με τη στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης, αν μετακινηθεί η απειλή, δηλαδή αν ο εχθρός εγκαταλεί-ψει τις επιδιώξεις του. Η απειλή είναι δυ-νατό να μετακινηθεί αν το αμυνόμενο κράτος δημιουργεί κρίσεις που εμπλέ-κουν το επιτιθέμενο κράτος σε άλλο χώρο και με άλλους αντιπάλους, έτσι ώστε τελικά το επιτιθέμενο κράτος να αναγκασθεί να εγκαταλείψει τις αρχικές του επιδιώξεις. Παράδειγμα, η προσέγ-γιση ΗΠΑ-Κίνας επί Nixon20 μεγέθυνε τις παραστάσεις απειλής που εισέπραττε η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημο-κρατιών (ΕΣΣΔ) από την Κίνα, με αποτέ-λεσμα η πρώτη να αναπροσανατολίσει εναντίον της Κίνας 40 μεραρχίες, που άλλως θα προορίζονταν για τη Δύση.

(4) Επίσης, μετακίνηση της απειλής μπορεί να επιτευχθεί με τη δημιουργία παραστάσεων απειλής σε ζωτικούς χώ-ρους του εχθρού που ελέγχουν τους εφοδιασμούς του ή τα δρομολόγια με-τακίνησης των δυνάμεών του μεταξύ των θεάτρων επιχειρήσεων, ενόψει εν-δεχομένης σύγκρουσης. Το κράτος που έχει χάσει τα υπόψη στρατηγικά πλεο-νεκτήματα, προσπαθεί να εξουδετερώ-σει αυτές τις απειλές και αν αποτύχει με

20 Henry A. Kissinger, Διπλωματία, μεταφρ. 1ης εκδ., 1994 (Αθήνα, Εκδ. Λιβάνη «Νέα Σύνορα», 1995), σελ. 794-815.

πολιτικά-διπλωματικά-οικονομικά μέσα, αναγκάζεται να δεσμεύει στρατιωτικές δυνάμεις σε δευτερεύοντα μέτωπα (πχ η δέσμευση από την Τουρκία ενόπλων δυνάμεων στην Ανατολική Τουρκία και η χρήση πολιτικών-διπλωματικών μέσων για την αντιμετώπιση του ΡΚΚ21).

(5) Η ψυχολογική αποδιάρθρωση μπορεί να επιτευχθεί είτε από φόβους που γεννώνται στην αντίπαλη ηγεσία από ενέργειες που λαμβάνουν χώρα στη φυσική σφαίρα είτε με την εξαπάτηση. Όταν το πνεύμα του ηγέτη μιας χώρας πεισθεί ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μια κατάσταση, αυξάνονται σοβαρά οι πιθανότητες να υποχωρήσει για να με-τριασθούν οι απειλές, προς κέρδος χρό-νου (πχ στην κρίση της Κούβας του 1962, οι Σοβιετικοί μπροστά στη δυναμική ενέργεια των ΗΠΑ, δηλαδή του ναυτικού αποκλεισμού της Κούβας με συμβατικά μέσα και υπό τον κίνδυνο να εξελιχθεί η κρίση σε πυρηνικό ολοκαύτωμα, ανα-γκάσθηκαν να υποχωρήσουν22).

(6) Κάνοντας μια σύνδεση των επι-πέδων της Υψηλής Στρατηγικής και της Στρατιωτικής Στρατηγικής της Έμμεσης Προσέγγισης, συνάγεται ότι ο ιδεώδης σκοπός της έμμεσης στρατηγικής, σε μια αντιπαράθεση, είναι η επίτευξη στόχων με τη στρατηγική αποδιάρθρωση του αντιπάλου, χωρίς μάχη ή αν αυτή απαι-τηθεί να αποτελεί τη συνέχεια της στρα-τηγικής αποδιάρθρωσης.

(7) Ακριβώς σε αυτό το σημείο πραγματοποιείται η τελική σύνδε-ση του χειρισμού των κρίσεων με τη Στρατηγική της Έμμεσης Προσέγγι-σης. Ο χειρισμός των κρίσεων είναι μια κατάσταση που λαμβάνει χώρα σε πε-ριόδους έντασης-κρίσης στις διακρα-τικές σχέσεις και αποτελεί το τελευταίο

21 Φ. Ρόμπινς, Στρατός και Διπλωματία: Η Τουρκική Εξωτερική Πολιτική από την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, μετάφρ. 1ης έκδ. στο Ηνωμένο Βασίλειο by C. Hurst & Co Ltd., 2003, (Αθήνα, Εκδ. «Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2004), σελ. 207-216.

22 Χ. Παπασωτηρίου, Αμερικανικό Πολιτικό Σύστημα και Εξωτερική Πολιτική: 1945-2002, Β’ έκδ. (Αθήνα, εκδ. Ποιότητα, 2003), σελ. 190-194.

στάδιο πριν από το ξέσπασμα του πολέ-μου. Εφόσον ένα κράτος πετύχει τη στρα-τηγική αποδιάρθρωση του αντιπάλου του, στην περίοδο πριν τον πόλεμο (των εντά-σεων-κρίσεων), έχει κάνει, σύμφωνα με τη Στρατηγική της Έμμεσης Προσέγγισης, ένα αποφασιστικό βήμα για να προκαλέσει το επιθυμητό αποφασιστικό αποτέλεσμα, και συνεπώς, το κράτος που έχει υποστεί την εξασθένηση και τη στρατηγική αποδιάρ-θρωση στις δυνάμεις του, είτε συνειδητο-ποιεί τη δυσμενή θέση στην οποία έχει πε-ριέλθει και υποχωρεί είτε εμπλέκεται σε πόλεμο και καταστρέφεται.

(8) Εν κατακλείδι, διαπιστώνουμε ότι η Στρατηγική της Έμμεσης Προσέγ-γισης, η οποία δίδει βαρύτητα τόσο στην προπαρασκευή της δράσης όσο και στα αποτελέσματα μετά τη δράση (την ειρή-νη που ακολουθεί), συνάδει με τις βασι-κές αρχές-στάδια των κρίσεων και των χειρισμών τους και είναι κατάλληλη για την επίτευξη των πολιτικών στόχων ενός κράτους, χωρίς προσφυγή σε μάχη.

(9) Σε αυτό το σημείο υπεισέρχεται η λογική της Στρατηγικής της Άμεσης Προσέγγισης, για ακόμη ένα βήμα κλιμά-κωσης της κρίσης προς επίτευξη των τεθέ-ντων στόχων χωρίς προσφυγή σε πόλεμο. Σε περίπτωση που ενώ ο αντίπαλος έχει περιέλθει σε δυσμενή θέση από τα αποτελέσματα των ενεργειών μας κα-τά τη διαχείριση της κρίσης, στο πλαίσιο της Στρατηγικής της Έμμεσης Προσέγγι-σης, δεν υποκύπτει στη θέλησή μας, είναι δυνατή μία ακόμη ενέργεια στο πλαίσιο της εξαναγκαστικής διπλω-ματίας για τον πειθαναγκασμό του, προκειμένου να αποφευχθεί η προσφυ-γή στη βία. Έτσι δύναται να απειληθεί με άμεση προσέγγιση απευθείας το ΚΒ της ισχύος του αντιπάλου, ως ένα επιπλέον στάδιο κλιμάκωσης της κρίσης για να πεισθεί να υποκύψει στις πιέσεις μας και να επιτύχουμε τους στόχους μας, κάνο-ντάς του κατανοητό ότι σε αντίθετη πε-ρίπτωση θα υποστεί συντριπτική ήττα, αφού ήδη έχουμε αποκτήσει στρατηγι-κά πλεονεκτήματα.

(10) Παράδειγμα απειλής του ΚΒ και πειθαναγκασμός του αντιπάλου αποτε-


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 41


Εργασίες

λεί η προσέγγιση ΗΠΑ-ΚΙΝΑΣ με τη δι-πλωματία του Nixon, με την οποία αμφι-σβητήθηκε η ορθότητα της Σοβιετικής θεώρησης του μαρξισμού, που ήταν ΚΒ στην ηθική σφαίρα της ισχύος της, κα-θότι ως ιδεολογία συνιστούσε το συνδε-τικό κρίκο της Σοβιετικής Ένωσης στο εσωτερικό της αλλά και με τους συμμά-χους της. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να δοθεί ένα καίριο πλήγμα στη συνοχή και στο γόητρο της ΕΣΣΔ και σε συνδυασμό με τα λοιπά στρατηγικά πλεονεκτήματα που εξασφάλισαν οι ΗΠΑ στο στρατιω-τικό και οικονομικό πεδίο, να πεισθεί να υπογράψει τις συμφωνίες περιορισμού των πυρηνικών όπλων, να οδηγηθεί στη διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και μέχρι σήμερα, ως Ρωσία, να υφίστα-ται τις γεωπολιτικές και γεωστρατηγικές συνέπειες στην ανατολική Ευρώπη και Κεντρική Ασία [επέκταση Νοrth Αtlantic Τreaty Οrganizatiοn (ΝΑΤΟ - Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου) προς ανατολάς, υπόθεση Ουκρανίας, κλπ].

4. Ο ρόλος της κατανομής της ισχύος μεταξύ των κρατών στο Χειρισμό των Διεθνών κρίσεων και προϋποτιθέμενες συνθήκες

α. Ο ρόλος των Μεταβολών στην Κατανομή της Ισχύος Μεταξύ των Κρατών στο Χειρισμό των Διεθνών Κρίσεων23

(1) Οι μεταβολές στην κατανομή ισχύος, σε κάθε χρονική στιγμή, μετα-ξύ των κρατών συνεπάγεται πάσης φύ-σεως αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους, με τις οποίες επιδιώκουν διεθνείς αλλαγές και ανακατανομές συμφερόντων και εξουσιών. Στις αλληλεπιδράσεις αυτές, εντάσσονται πάσης φύσεως διακρα-τικοί ανταγωνισμοί, υπό το πρίσμα

23 Για μια ανάλυση του θέματος, βλέπε Σχης (ΠΒ) Ευστάθιος Κώτσης, Διατριβή στη ΣΕ-ΘΑ: «Ο Χειρισμός Κρίσεων υπό το Πρίσμα των Στρατηγικών της Άμεσης και της Έμ-μεσης Προσέγγισης», όπως παραπάνω, σελ. 13-15.


ε. Ερμηνευτική Αλυσίδα και Έλεγχος της Θεωρίας

42



της ρεαλιστικής αλλά και της ιδεαλιστι-κής σχολής σκέψης (πολιτικοί- οικονο-μικοί - κοινωνικοί και πολιτιστικοί, μέχρι τον πόλεμο). Ο χειρισμός των αλληλε-πιδράσεων αυτών από τα κράτη, λόγω της πολυδιάστατης φύσης τους και της σύνδεσής τους με την εξωτερική πολιτική τους, εντάσσεται στην υψηλή στρατη-γική τους.

(8) Από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των κρατών, αν εξαιρέσουμε το φαινό-μενο του πολέμου, ο οποίος όπως λέει ο Clausewitz έχει τη δική του «γραμμα-τική», οι διεθνείς κρίσεις είναι καταστά-σεις οι οποίες υποδηλώνουν την οξύτη-τα και την εχθρότητα στις διακρατικές σχέσεις. Η δημιουργία διεθνών κρίσεων είναι η κορυφή του παγόβουνου σε κάθε ανταγωνισμό, ενώ παράλληλα εμπεριέ-χουν υψηλή πιθανότητα να εξελιχθούν σε πολεμική σύρραξη. Ο χειρισμός τους, δε, αντικατοπτρίζει την προσπάθεια επι-κράτησης της θελήσεως ενός κράτους επί του αντιπάλου του σύμφωνα με το εθνι-κό του συμφέρον, χωρίς να επιδιώκεται η προσφυγή στη μάχη.

(9) Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι, οι μεταβολές στην κατανομή της ισχύος μεταξύ των κρατών (σχετική ισχύς) και οι αντίστοιχες μεταβολές στην άσκησή της από αυτά, απουσία ενός αξιόπιστου διακρατικού μηχανισμού διανεμητικής δικαιοσύνης για ανακατανομή συμφερό-ντων και εξουσιών, προσδιορίζει την συ-μπεριφορά τους (επιθετική ή αμυντική) καθώς και τη φύση των σχέσεων μεταξύ τους (ανταγωνιστικές-εχθρικές ή συνερ-γατικές) και είναι η γενεσιουργός αιτία αρχικά των ανταγωνισμών και στη συ-νέχεια των διεθνών κρίσεων, που λαμ-βάνουν χώρα στο διεθνές σύστημα.

(10) Εξαίρεση αποτελεί η αυτοκρα-τορική-ηγεμονική μορφή ελέγχου ή δο-μής του διεθνούς συστήματος (δεν συνι-στά αντικείμενο της παρούσης μελέτης), εξαιτίας της υπερβολικά άνισης κατανο-μής ισχύος μεταξύ του ηγεμόνα και των λοιπών κρατών-μελών αυτού του συ-στήματος. Αν οι αποφάσεις του ηγεμό-να δεν ικανοποιούν τα μέλη, τα περι-θώρια εκ νέου διαπραγμάτευσης, κατά

παραλληλισμό με την εσωτερική έννο-μη τάξη των πολυεθνικών κρατών, είναι στενά (όπως για παράδειγμα η στάση των ΗΠΑ απέναντι σε Γαλλία και Βρετα-νία, στην κρίση του Σουέζ, το 1956 και αντίστοιχα της ΕΣΣΔ απέναντι στις εξε-γέρσεις της Πολωνίας και Ουγγαρίας, την ίδια χρονιά)24.

β. Προϋποτιθέμενες Συνθήκες στο Χειρισμό των Κρίσεων

(1) ΓενικάΓια να μελετήσουμε πως ο χειρισμός

των κρίσεων θα οδηγήσει στην επίτευ-ξη των στόχων ενός κράτους, χωρίς να οδηγηθούμε σε πόλεμο, θα πρέπει να αναλυθούν οι συνθήκες εκείνες που η παρουσία τους επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό την πορεία μιας κρίσης. Μια διε-θνής κρίση ακολουθεί την εξής πορεία:

(α) Λαμβάνει χώρα διότι υφίστα-ται κάποια διαφορά/ διεκδίκηση μετα-ξύ των κρατών.

(β) Συμβαίνει σε συγκεκριμένο χώ-ρο, στο πλαίσιο υλοποίησης κάποιας στρατηγικής για τη διαχείρισή της.

(γ) Ενεργοποιείται κάποιος μηχανι-σμός σε κάθε κράτος και λαμβάνονται αποφάσεις για το χειρισμό της κρίσης και των επιπτώσεών της, γεγονός που παράγει αποτελέσματα θετικά ή/και αρ-νητικά στα εμπλεκόμενα κράτη.

(δ) Υφίσταται υψηλή πιθανότητα ξε-σπάσματος πολέμου μεταξύ των εμπλε-κόμενων κρατών, πιθανότητα που επη-ρεάζει την συμπεριφορά των κρατών.

(2) Προϋποτιθέμενες ΣυνθήκεςΜε βάση την ανωτέρω πορεία που

ακολουθούν οι διεθνείς κρίσεις, προσ-διορίζονται οι προϋποτιθέμενες συν-θήκες με τις οποίες είναι δυνατόν να πραγ-ματοποιηθεί από ένα κράτος ο χειρισμός τους χωρίς προσφυγή σε πόλεμο και επι-πλέον, να επιτευχθούν οι στόχοι του σύμ-φωνα με το εθνικό του συμφέρον. Αυτές εί-ναι η υιοθέτηση από το κράτος:

(α) Κατάλληλης υψηλής στρατη-γικής, για τη διαχείριση των διεθνών

24 H. Kissinger, Διπλωματία, όπως παραπά-νω, σελ. 583-634.

κρίσεων στην περιοχή ενδιαφέροντός του.

(β) Κατάλληλου οργάνου και μη-χανισμού λήψεων αποφάσεων και δι-αχείρισης του κινδύνου, σε κυβερνη-τικό επίπεδο, ο οποίος να εξασφαλίζει την ικανότητα ελέγχου της εξέλιξης των κρίσεων και την αποκλιμάκωσή τους, με τον επιθυμητό τρόπο.

γ. Δημιουργία Κρίσεων στο Χώρο και Υψηλή Στρατηγική

(1) Η επιβίωση των κρατών σε ένα άναρχο και ανασφαλές διεθνές περιβάλ-λον βασίζεται, διαχρονικά, τόσο σε πε-ρίοδο ειρήνης όσο και πολέμου, σε αρ-χέτυπες μακροσκοπικές στρατηγικές25, που συνιστούν τη βάση της Υψηλής Στρατηγικής ενός κράτους και των οποί-ων η καταλληλότητά τους σε σχέση με το χειρισμό των κρίσεων είναι:

(α) Η Στρατηγική των Συμμαχιών παράγει πρόσκαιρα αποτελέσματα και επομένως, δεν μπορεί να αποτελέσει τη βάση μιας στρατηγικής χειρισμού κρίσεων για την επίτευξη πολιτικών σκοπών. Παρ’ όλα αυτά και με δεδομένο ότι οι συμμα-χίες ακολουθούν τη δυναμική των διε-θνών σχέσεων καθώς και τις μεταβολές στην Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας κά-θε κράτους, η στρατηγική των συμμαχι-ών μπορεί να παράγει θετικά αποτελέ-σματα στο πλαίσιο των ανταγωνισμών, εφόσον υιοθετείται μια κατάλληλη υψη-λή στρατηγική.

(β) Η Στρατηγική των Εξισορρο-πήσεων είναι δυνατό να δημιουργεί κρί-σεις, οι οποίες με κατάλληλο χειρισμό να πετυχαίνουν την αποδυνάμωση μιας απειλής και την αποδιάρθρωση του αντι-πάλου. Όμως οι εξισορροπήσεις είναι δύ-σκολο να αποτελέσουν τη βάση ενός μα-κροπρόθεσμου σχεδιασμού δημιουργίας και χειρισμού κρίσεων, διότι συνιστούν μια προσωρινή κατάσταση στις διεθνείς σχέσεις, εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν μπορεί ένα κράτος να βασίζει την ασφά-

25 Χ. Παπασωτηρίου, Βυζαντινή Υψηλή Στρατηγική, 6ος – 11ος αι., Γ ’ έκδ. (Αθήνα, εκδ. Ποιότητα, 2001), σελ. 22-29.


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 43


Εργασίες

λειά του έπ’ αόριστον σε εξωγενείς πα-ράγοντες.

(γ) Η υιοθέτηση της Στρατηγική του Κατευνασμού είναι προφανές ότι δεν δημιουργεί διεθνείς κρίσεις αλλά τις επιλύ-ει ή τις κατευνάζει, εις βάρος του δρώντα που την υιοθετεί. Το μειονέκτημα αυτής της στρατηγικής είναι ότι μπορεί να δη-μιουργήσει παράσταση αδυναμίας στον αντίπαλο και να τον οδηγήσει σε μεγα-λύτερη επιθετικότητα, όπως για παρά-δειγμα ο κατευνασμός του Μονάχου26.

(δ) Η υιοθέτηση της Στρατηγική της Στρατιωτικής Ανάσχεσης-Επέκτασης, από ένα κράτος, παράγει κρίσεις σε προ-καθορισμένο χώρο σε συνάρτηση με την Υψηλή του Στρατηγική και τα ζωτικά του συμφέροντα. Από την ανάλυση αυτής της στρατηγικής, διαπιστώνονται συ-νοπτικά τα εξής:

1/ Ο δρών αναπτύσσει τις δικές του δυνάμεις σε επιλεγμένο χώρο, έτσι ώστε είτε να εξασφαλίζεται η άμυνά του από τις απειλές που αντιμετωπίζει είτε να του παρέχεται η δυνατότητα να επε-κταθεί σε βάρος των αντιπάλων του. Όταν με την ανάπτυξη των δυνάμεων ενός κράτους επιτυγχάνονται επιχειρη-σιακά και τακτικά πλεονεκτήματα ένα-ντι του αντιπάλου του, είναι δυνατόν κα-τά το χειρισμό των μεταξύ τους κρίσεων, να επιτυγχάνει κλιμακωτούς στόχους σπουδαιότητας ανάλογης του πλεονε-κτήματος και να πλήττει έτσι το γόητρο και το ψυχικό σθένος του αντιπάλου. Προϋπόθεση γι αυτό είναι να υφίστα-ται ισχυρή αποτροπή του πολέμου με-ταξύ των εμπλεκομένων κρατών.

2/ Όταν ένα κράτος έχει επεκτατι-κές βλέψεις και αναπτύσσει τις δυνά-μεις του (τις δικές του και των συμμά-χων του) σε συγκεκριμένες περιοχές, σε περίοδο έντασης-κρίσης, ουσιαστικά δημιουργεί τις προϋποθέσεις για δυνητι-κές συμπλοκές και αν πετύχει να απειλή-σει καίρια το ΚΒ της ισχύος του αντίπαλου κράτους, είναι δυνατόν να το πειθαναγκά-σει στη θέλησή του σε κύριες επιδιώξεις του, ως αποτέλεσμα της μειονεκτικής θέ-

26 H. Kissinger, Διπλωματία, όπως παραπά-νω, σελ. 351-355.

σης που το απειλούμενο κράτος έχει περι-έλθει. Έτσι σε όσο δυσμενέστερη θέση βρίσκεται το αμυνόμενο κράτος, τόσο περισσότερο αυξάνει ο κίνδυνος να ητ-τηθεί αν η αντιπαράθεση μετατραπεί σε σύγκρουση και επομένως, αν λειτουρ-γεί ορθολογιστικά με βάση τη σχέση κό-στος / όφελος, αναγκάζεται να υιοθετεί στρατηγική κατευνασμού.

3/ Εστιάζοντας, όμως, ένα κρά-τος την προσπάθειά του σε συγκεκρι-μένο χώρο είτε για ανάσχεση είτε για επέκταση, στην ουσία προκαθορίζει το χώρο που θεωρεί ζωτικό για τα συμφέ-ροντά του. Κάθε ενέργεια του αντιπά-λου του εντός αυτής της ζώνης θεωρεί-ται ύποπτη και προκαλεί αυτόματα την αντίδρασή του και έτσι δημιουργούνται εντάσεις και κρίσεις σε επιλεγμένο χώ-ρο. Μειονεκτήματα αυτής της στρατη-γικής, ιδίως όταν χρησιμοποιείται με-μονωμένα, είναι ότι απαιτεί ισχυρές ένοπλες δυνάμεις και γι’ αυτό έχει μεγά-λο κόστος. Απαιτείται η αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων που παρέχονται από τη μερική υιοθέτηση των άλλων στρα-τηγικών (συμμαχίες, εξισορρόπηση ή και κατευνασμός) και άρα η υιοθέτη-σή της απαιτεί μια ολοκληρωμένη υψη-λή στρατηγική επιδίωξης εθνικών συμ-φερόντων.

(2) Από την ανάλυση των παραπάνω αρχέτυπων υψηλών στρατηγικών, διαπι-στώνεται ότι η Στρατηγική της Στρατι-ωτικής Ανάσχεσης - Επέκτασης είναι η πλέον κατάλληλη για το χειρισμό των κρί-σεων ώστε να επιτυγχάνονται τα αποτε-λέσματα των Στρατηγικών της Έμμεσης και της Άμεσης προσέγγισης. Επιπλέον, επισημαίνονται τα εξής:

(α) Η επίτευξη της στρατηγικής απο-διάρθρωσης του αντιπάλου δύναται να επιτευχθεί αποτελεσματικά με εξισορ-ρόπηση.

(β) Η ανάγκη μείωσης του κόστους της Στρατηγικής της Ανάσχεσης - Επέ-κτασης, επιβάλλει την αξιοποίηση πε-ριστασιακά των άλλων στρατηγικών για εκμετάλλευση των δυνατοτήτων τους κατά περίπτωση.

δ. Μηχανισμός Λήψης Απόφασης και Κίνδυνοι κατά το Χειρισμό των Διεθνών Κρίσεων

(1) Το «κλειδί» για την εξέλιξη μιας κρίσης είναι οι αποφάσεις που λαμβά-νονται από τους δρώντες, οι οποίες είναι προϊόν της διαδικασίας λήψεως αποφά-σεως που ακολουθούν. Το μοντέλο αυτό της λήψης αποφάσεων πρέπει να εξα-σφαλίζει την ικανότητα ελέγχου της εξέλιξης των κρίσεων, τη διαχείριση του κινδύνου και την αποκλιμάκωσή τους, ως συμβουλευτικό και αποφασι-στικό όργανο σε κυβερνητικό επίπεδο. Το όργανο αυτό θα πρέπει να συνδέ-ει επαρκώς την υιοθετηθείσα στρα-τηγική χειρισμού των κρίσεων με την Υψηλή Στρατηγική του κράτους, σύμφωνα με το πνεύμα των Στρατηγι-κών της Έμμεσης (εξουθένωση - στρα-τηγική αποδιάρθρωση) και της Άμεσης Προσέγγισης (δυνητικές συγκρούσεις - απειλή ΚΒ), χωρίς προσφυγή σε πόλεμο.

(2) Τα Μοντέλα Λήψεως Αποφάσεων του Allison (Άλισον)

(α) Τα μοντέλα λήψεως αποφάσε-ων του Allison27 αποτελούν μια κλασική ανάλυση του θέματος. Τα υπόψη μοντέ-λα εξηγούν τη διαδικασία λήψεως απο-φάσεων με βάση τη δομή των κρατών, τον τρόπο λειτουργίας των θεσμών στο εσωτερικό τους καθώς και των συγκρου-όμενων συμφερόντων που αναπτύσσο-νται σε άτομα, ομάδες και οργανισμούς εντός αυτών. Έτσι στο μοντέλο της Ορ-θολογικής πολιτικής, γίνεται καλύτερα η σύνδεση του τρόπου λήψεως αποφά-σεων κατά το χειρισμό των κρίσεων, από ένα κράτος, με τους εθνικούς στρατηγι-κούς του στόχους και την προσπάθεια επίλυσης των στρατηγικών προβλημά-

27 G. T. Allison, Conceptual Models And The Cuban Missile Crisis, στο The American Political Science Review, Vol. LXIII (63), No 3, September 1969, σελ. 689-718. Επίσης, βλέπε σχετικά Σχης (ΠΒ) Ευστάθιος Κώ-τσης, «Ο Χειρισμός Κρίσεων υπό το Πρί-σμα των Στρατηγικών της Άμεσης και της Έμμεσης Προσέγγισης», όπως παραπά-νω, σελ. 19-21.


44



των. Επίσης, υπεισέρχεται η παράμε-τρος της επιδίωξης μεγιστοποίησης του οφέλους, χωρίς όμως να προσδιορίζε-ται πως αυτό θα επιτευχθεί. Αντίθετα, στα άλλα δύο μοντέλα (Διαδικασίας των Οργανισμών και Πολιτικών της Γραφειοκρατίας) υπερέχουν οι προ-σωπικές επιδιώξεις ή οι επιχειρησιακές δυνατότητες / επιδιώξεις και ικανότη-τες των οργανισμών, οι ψυχολογικοί πα-ράγοντες και οι ρόλοι ατόμων και ορ-γανισμών, ενώ πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η οργάνωση και λειτουργία της διοικητικής μηχανής τους που συμβάλ-λει στην εσωτερική νομιμοποίηση των αποφάσεων της κυβέρνησης.

(β) Ένας συνδυασμός των ανωτέρω μοντέλων, που θα μπορούσαμε να ονο-μάζαμε «Μοντέλο Allison», δίνει μια ρε-αλιστική εικόνα του μηχανισμού λήψεως αποφάσεων στα κράτη, πλην της μη ικα-νοποιητικής σύνδεσής του με όλες τις πα-ραμέτρους της ακολουθούμενης στρατη-γικής από αυτά.

(3) Ο Λειτουργικός Κώδικας (Operational Code)

Σύμφωνα με τον Α. George28 (Τζωρτζ), ο «λειτουργικός κώδικας» αποτελεί μέρος των πολιτικών πεποι-θήσεων ενός ηγέτη. Υπογραμμίζει ότι το σύστημα πεποιθήσεων ενός πολι-τικού ηγέτη για τη φύση της πολιτικής διαμορφώνεται κυρίως από την προ-σαρμογή του έναντι άλλων δρώντων και ιδιαίτερα των αντιπάλων του. Δια-κρίνει εντός του λειτουργικού κώδικα δύο είδη πεποιθήσεων: τις «οργανικές πεποιθήσεις», που αφορούν τους υπο-λογισμούς και τη σχέση σκοπών – μέ-σων στην πολιτική ζωή και τις «φιλοσο-φικές πεποιθήσεις», που αφορούν τις υποθέσεις των ηγετών για τη φύση της πολιτικής. Η ανάλυση του Α. George, προσθέτει στο «Μοντέλο Allison» τα επιχειρησιακά στοιχεία που λεί-πουν για τη σύνδεση του στρατηγι-

28 Α. L. George, The «Operational Code»: A Neglected Approach to the Study of Political Leaders and Decision-Making, στο Reviews and Other Discussion, Vol. 13, No 2, June 1969, σελ. 190-222.

κού με το επιχειρησιακό επίπεδο κα-τά το χειρισμό των κρίσεων, ήτοι:

1/ Την εισαγωγή της έννοιας των πολλαπλών στόχων, ανεξάρτητα από τις πιθανότητες επίτευξής τους, προ-φανώς για να υπάρχει ελευθερία ενερ-γείας.

2/ Την ανάλυση του πως θα επιτευ-χθεί η μεγιστοποίηση του οφέλους, με την επιδίωξη αποκόμισης κερδών ακό-μη και έναντι ισχυρότερου αντιπάλου, με την αξιοποίηση της όποιας υποχώ-ρησης του αντιπάλου, με την εισαγω-γή της έννοιας των κλιμακωτών στόχων και της επιδίωξης στόχων με περιορι-σμένα μέσα.

3/ Την αξιολόγηση των ρίσκων που αναλαμβάνονται σε σχέση με το αν οι κίνδυνοι αυτοί είναι άμεσοι ή όχι και το αν μπορούν να ελεγχθούν γεγονότα που ίσως οδηγήσουν σε πόλεμο.

4/ Την επιλογή του καταλληλότε-ρου χρόνου δράσης.

5/ Την αύξηση της πληροφόρησης μέσω της δράσης.

6/ Την επιδίωξη στόχων, με πίε-ση ως τα όρια με όλη την απαιτούμε-νη ενέργεια, με «εμπλοκή στην καταδί-ωξη» ώστε να αξιοποιηθεί το γεγονός της όποιας υποχώρησης του αντιπάλου και με γνώση του πότε πρέπει να στα-ματήσει κανείς ώστε να μην εμπλακεί σε πόλεμο.

7/ Τη χρησιμοποίηση ασυνήθιστων μεθόδων (όπως χυδαία και βίαιη γλώσ-σα) για προβολή της αποφασιστικότη-τας και της ισχύος αλλά και για την κάμ-ψη της θέλησης του αντιπάλου.

(4) Οι Κίνδυνοι και ο Έλεγχος των Δι-εθνών Κρίσεων

(α) Κίνδυνοι Κατά το Χειρισμό των Κρίσεων

1/ Το αρχικό πρόβλημα για τους λήπτες αποφάσεων είναι να αντιλη-φθούν άμεσα την κρίση και να προσ-διορίσουν τους κινδύνους που εμπε-ριέχει, διαχωρίζοντας τη ρητορική του αντιπάλου από τα πραγματικά και θε-μελιώδη του συμφέροντα. Συνήθως οι κρίσεις εξελίσσονται γρήγορα, φέρνο-ντας αντιμέτωπους τους λήπτες απο-

φάσεων με πληθώρα πληροφοριών29, συχνά αντικρουόμενων και λανθασμέ-νων ή ελλιπών ή ακόμη με παντελή έλ-λειψη πληροφόρησης. Επίσης, όταν μια κρίση καλύπτεται από τα ΜΜΕ, υφίστα-ται η απαίτηση αφενός της ανίχνευσης της αλήθειας μέσα από τις πληροφορί-ες που αυτά παρέχουν και αφετέρου της αντιμετώπισης της εικόνας της κρί-σης που αυτά παρουσιάζουν, πέραν της αντιμετώπισης της κρίσης αυτής καθ’ αυτής.

2/ Η ουσία μιας διεθνούς κρίσης βρίσκεται στη μη προβλεψιμότητά της, στην ανταγωνιστική φύση της και στο ότι οι πρωταγωνιστές δεν έχουν τον πλήρη έλεγχο των γεγονότων30. Μια κρίση μπορεί εύκολα να ξεφύγει από κάθε έλεγχο, όπως για παράδειγμα από ατύχημα, μεμονωμένη και άνευ εξου-σιοδοτήσεως στρατιωτική ενέργεια, ριψοκίνδυνες ενέργειες ή ψυχολογική πίεση. Οι κρίσεις εξελίσσονται σε κλί-μα έντασης και αβεβαιότητας και απαι-τείται συγκεντρωτικός έλεγχος κατά το χειρισμό τους αλλά και αποκεντρωτική εκτέλεση των ενεργειών για να υφίστα-ται η δυνατότητα άμεση αντίδρασης.

3/ Ο χειρισμός των κρίσεων απαι-τεί την άμεση εφαρμογή των όποιων στρατηγικών και διαδικασιών ισχύουν για την αντιμετώπισή τους και υφίστα-ται η ανάγκη αξιολόγησης και εξομοι-ώσεώς τους με υπάρχοντα πιθανά σε-νάρια. Ο κίνδυνος που εγκυμονεί είναι αφενός η προσομοίωση της κρίσης με ένα ακατάλληλο σενάριο χειρισμού αυτής και αφετέρου η επιλογή ακα-τάλληλης στρατηγικής αντιμετώπισης της κρίσης, με βασική αιτία την έλλειψη εκπαίδευσης ή εμπειρίας των εμπλεκό-μενων στο χειρισμό των κρίσεων. Όσο καλύτερη είναι η προετοιμασία για πό-λεμο τόσο ευκολότερη είναι η διαφύλα-

29 E. P. Borodzicz, Risk, Crisis and Security Management, (West Sussex, England, εκδ. John Wiley and Sons Ltd, 2005), σελ. 83.

30 Θ. Ντόκος, Εγχειρίδιο Διεθνών Σχέσε-ων και Στρατηγικής, (Αθήνα, εκδ. ΤΥΕΣ, 2002), σελ.603.


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 45


Εργασίες

ξη της τάξης και η μείωση των κινδύνων κατά το χειρισμό των κρίσεων.

4/ Επίσης, κίνδυνο αποτελεί και ο μη εντοπισμός των ευκαιριών που παρου-σιάζονται για εκμετάλλευση. Ο Κινέζικος ορισμός για την κρίση31, εμπεριέχει δύο στοιχεία: τον «κίνδυνο» και την «ευκαι-ρία». Ο κίνδυνος για τους λήπτες απο-φάσεων είναι να εστιασθούν μόνο στην αποφυγή κλιμάκωσης της κρίσης και να χαθούν σπάνιες ευκαιρίες για προώθη-ση των εθνικών συμφερόντων.

5/ Ένας ακόμη ουσιώδης κίνδυνος είναι η απώλεια του ελέγχου και η κλιμά-κωση της κρίσης σε έναν «αθέλητο» πό-λεμο, ως συνέπεια λανθασμένων υπολο-γισμών. Ο «αθέλητος» πόλεμος, μπορεί να προκύψει είτε από κακή αξιολόγηση των συνεπειών κάποιων στρατιωτικών ενεργειών, είτε από παρανόηση των απειλών ως μη αναστρέψιμων είτε από κακή εκτίμηση ότι η σύγκρουση δεν μπορεί πλέον να αποφευχθεί, είτε από εσωτερικές πιέσεις που επιβάλουν από-ψεις στις ηγεσίες. Επίσης, οι επιχειρη-σιακές δυνατότητες κάποιων οπλικών συστημάτων, όπως οι βαλλιστικοί πύ-ραυλοι, είναι δυνατόν να προκαλέσουν την πραγματοποίηση του πρώτου πλήγ-ματος, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος καταστροφής τους από τον αντίπαλο32. Ένας καλά οργανωμένος μηχανισμός λήψης αποφάσεων, που βασίζεται σε ένα αξιόπιστο σύστημα συλλογής πλη-ροφοριών, μπορεί να μειώσει αυτούς τους κινδύνους.

6/ Τέλος, κίνδυνοι μπορεί να προ-κύψουν από μη ευνοϊκή παρέμβαση άλλης δύναμης ή διεθνούς οργανισμού στη διαδικασία επίλυσης της κρίσης. Αυτοί οι κίνδυνοι μπορεί να μειωθούν ή εξαλειφθούν με τη συνεχή πληροφό-ρηση των διεθνών κέντρων αποφάσε-ων επί της νομιμότητας των δικών μας ενεργειών και των αυθαιρεσιών της άλ-λης πλευράς. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια διαδραματίζει το κύ-

31 E. P. Borodzicz, Risk, Crisis and Security Management, οπ. π., σελ. 84.

32 Θ. Ντόκος, Εγχειρίδιο Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής, οπ. π., σελ.604.

ρος μιας χώρας στη διεθνή σκηνή, κα-θώς επίσης, οι συμμαχίες που συμμετέ-χει και τα ερείσματα που διατηρεί στους διεθνείς οργανισμούς.

(β) Στρατηγικές Διαχείρισης του Κινδύνου

Οι στρατηγικές διαχείρισης των πά-σης φύσεως κινδύνων για τον έλεγχο των διεθνών κρίσεων, ομαδοποιούνται ως εξής33:

1/ Αποφυγή Κινδύνου: Επιδιώκεται όταν είναι εφικτό ή όταν οι συνθήκες το επιβάλλουν, όπως η μη μεταφορά των πυραύλων S-300 στη νήσο Κύπρο μετά τις αντιδράσεις της Άγκυρας.

2/ Μετατόπιση του Κινδύνου: Με-τατόπιση του κινδύνου στις διεθνείς κρί-σεις μπορεί να γίνει με διεθνοποίηση ενός προβλήματος και άρα την εμπλο-κή τρίτων χωρών και διεθνών οργανι-σμών στην επίλυσή τους, εφόσον όμως εξασφαλισθεί ότι οι ενέργειές τους είναι σύμφωνες με τα εθνικά συμφέροντα της χώρας. Η μετατόπιση του κινδύνου περι-λαμβάνει και στρατηγικές ελαχιστοποί-ησης των ζημιών που πιθανόν να προ-κληθούν από αποτυχημένο χειρισμό μιας κρίσης. Η παρέμβαση των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, για διαφορετικούς λόγους η κάθε μία, υπέρ της Αιγύπτου στην κρίση του Σουέζ το 195634, συνιστά ένα επιτυ-χή ελιγμό μετατόπισης κινδύνου από το Naser (Νάσερ) που επέτυχε να αντιμετω-πίσει την επίθεση Ισραήλ-Γαλλίας-Βρε-τανίας, με διπλωματικά μέσα.

3/ Διατήρηση του Κινδύνου: Όταν δεν είναι δυνατή η μείωση ή αποφυγή ή μετατόπιση του κινδύνου, επιβάλλεται οι Ομάδες Χειρισμού Κρίσεων να εντο-πίζουν τους κινδύνους, να τους αξιολο-γούν από πλευράς αντίκτυπου στις ημέ-τερες ενέργειες ή δραστηριότητες και να λαμβάνουν αντίστοιχα προληπτικά μέτρα. Η ασφαλέστερη μέθοδος χειρι-

33 Βλέπε αντίστοιχες ομαδοποιήσεις στρα-τηγικών για αντιμετώπιση του ρίσκου από οργανισμούς στον E. P. Borodzicz, Risk, Crisis and Security Management, οπ. π., σελ. 96-99.

34 H. Kissinger, Διπλωματία, μεταφρ., (Αθή-να, εκδ. Λιβάνη, 1995), σελ. 600-612.

σμού των κινδύνων μιας κρίσης είναι η κατάλληλη ανάπτυξη μέρους ή του συ-νόλου των Ενόπλων Δυνάμεων ανάλο-γα με τη διαμορφούμενη κατάσταση και τους τεθέντες στόχους.

4/ Μείωση του Κινδύνου: Πραγμα-τοποιείται είτε με στρατηγικές ελαχιστο-ποίησης των ζημιών που προαναφέρθη-σαν, είτε με τη λήψη προστατευτικών μέτρων. Προστατευτικά μέτρα συνι-στούν η ενίσχυση της αποτροπής και η ανάπτυξη ενός αξιόπιστου μηχανισμού χειρισμού των κρίσεων. Σε αμιγώς στρα-τιωτικό επίπεδο, προστατευτικά μέτρα συνιστούν οι κάθε είδους λογής προε-τοιμασίες για θωράκιση πιθανών στό-χων από ενέργειες του αντιπάλου, όπως ανάπτυξη συστημάτων αεράμυνας και η οργάνωση δυνάμεων ταχείας αντίδρα-σης για χρησιμοποίηση σε κάθε ενδε-χόμενο σενάριο χειρισμού μιας κρίσης.

5/ Διαχείριση μη Αναγνωρίσιμων Κινδύνων: Ο κυριότερος λόγος μη ανα-γνώρισης ενός κινδύνου σε μία κρίση, εί-ναι όταν αυτός ο κίνδυνος δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες ενός οργανισμού που χειρίζεται την κρίση και συνεπώς δεν αναγνωρίζεται. Ως γενικός σχεδιασμός αντιμετώπισης μη αναγνωρίσιμων κιν-δύνων, είναι η δημιουργία Ομάδων και Υποομάδων Χειρισμού Κρίσεων με προ-σωπικό απ’ όλους τους συναρμόδιους φορείς και με υιοθέτηση στρατηγικών ελαχιστοποίησης των ζημιών.

ε. Σύστημα Λήψης Αποφάσεων για το Χειρισμό των Κρίσεων

(1) Με βάση την ανωτέρω ανάλυ-ση35, το σύστημα λήψης αποφάσεων του κράτους στο χειρισμό των κρίσεων, απαιτείται να:

(α) Είναι, καταρχήν, του Ορθολογι-κού Δρώντος, για να είναι δυνατή η εναρ-μόνισή του με τις απαιτήσεις και επιδιώξεις

35 Βλέπε σχετική ανάλυση για την κρίση της Κούβας, στο Σχης (ΠΒ) Ευστάθιος Κώ-τσης, «Ο Χειρισμός Κρίσεων υπό το Πρίσμα των Στρατηγικών της Άμεσης και της Έμμε-σης Προσέγγισης», όπως παραπάνω, σελ. 24-27.


46



της στρατηγικής και τα συμφέροντα ενός κράτους, εμπλουτισμένου όμως αφενός με τις αρχές λειτουργίας των Μοντέλων των Οργανισμών και των Πολιτικών της Γραφειοκρατίας, για να εξασφαλί-ζει την επιχειρησιακή αποτελεσματικότη-τα και την εσωτερική νομιμοποίηση των επιλογών και αφετέρου με τα λειτουργι-κά στοιχεία του «Επιχειρησιακού Κώ-δικα», για να υλοποιείται ο στόχος της με-γιστοποίησης του οφέλους με τη χρήση περιορισμένων μέσων και χωρίς προσφυ-γή σε πόλεμο.

(β) Συγκροτείται ως συμβουλευτικό και αποφασιστικό όργανο στο ανώτατο κυβερνητικό επίπεδο, για να είναι εφι-κτός ο χειρισμός των κρίσεων με τρόπο ώστε να εξυπηρετεί την υψηλή στρατη-γική του κράτους.

(2) Υπάρχουν και άλλες θεωρίες λήψεων αποφάσεων, που δε θέτουν τη λογική στο επίκεντρο της λήψεως αποφάσεων αλλά βασίζονται κυρίως σε οπτικές της ψυχολογίας36, συμπερι-λαμβανομένης της παρανόησης των προθέσεων του άλλου37 και της ομα-δοσκέψης38, καθώς επίσης και στην Κυβερνητική39 (συγκριτική μελέτη των σύγχρονων ηλεκτρονικών συστημά-των και του ανθρώπινου νευρικού συ-στήματος - στρεβλώσεις στην ορθό-τητα των λαμβανομένων αποφάσεων). Αυτές οι οπτικές πρέπει να λαμβάνο-νται υπόψη από τους λήπτες αποφά-σεων, όμως δεν μπορεί να αποτελούν τη βάση του μοντέλου λήψης αποφά-

36 Μ. Duverger, Εισαγωγή στην πολιτι-κή, μεταφρ. Διορθωμένης έκδ., (Αθή-να, εκδ. Παπαζήση, 1985), σελ. 27-29˙ Η. Κουσκουβέλης, Λήψη Αποφάσεων- Κρί-ση- Διαπραγμάτευση, (Αθήνα, εκδ. Παπα-ζήση, 1997), σελ. 84-86.

37 R. Jervis, Perception and misperception in international politics, (Princeton, Princeton Univercity Press, 1976).

38 I. L. Janis, «The groupthink syndrome» στο G. A. Lopez & M.S. Stohl, International Relations: Contemporary theory and practice, (Washington, Congressional Quarterly Press, 1989), σελ. 97-107.

39 Η. Κουσκουβέλης, όπως παραπάνω, σελ. 98-100.

σεων, καθ’ ότι οι επιδράσεις τους μπο-ρούν να περιορισθούν σημαντικά με την τυποποίηση των διαδικασιών και την ανάπτυξη ασφαλιστικών δικλείδων ελέγχου της ορθότητας των ροών πλη-ροφόρησης και των αποφάσεων.

(3) Παράδειγμα επιδίωξης κλιμακω-τών στόχων με κατάλληλο χειρισμό των κρίσεων και υπολογισμένο ρίσκο, χωρίς προσφυγή σε πόλεμο, συνιστά η στρατη-γική που ακολουθεί η Τουρκία για την επι-δίωξη των στόχων της στο Αιγαίο (αμφι-σβήτηση FIR Αθηνών, αμφισβήτηση του δικαιώματος επέκτασης του εύρους των χωρικών υδάτων, το θέμα της υφαλοκρη-πίδας, οι «γκρίζες ζώνες», κλπ). Στις Ελλη-νοτουρκικές σχέσεις, την υπόψη περίοδο, την αποτροπή του πολέμου ενισχύει και ουσιαστικά εγγυάται, η επιρροή των ΗΠΑ στα δύο κράτη40.

5. Έλεγχος της Θεωρίας: Η περίπτωση των ΗΠΑ στη Διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου41

α. Για την τεκμηρίωση του ανωτέ-ρω επιχειρήματος εξετάσθηκαν διε-θνείς κρίσεις κατά τη διάρκεια του ψυ-χρού πολέμου, η έκβαση του οποίου χωρίς ουσιαστικά πόλεμο μεταξύ των κύριων δρώντων (ΗΠΑ και ΕΣΣΔ), είναι ένα ηχηρό παράδειγμα για το τι δύνα-ται να επιτευχθεί στο διεθνή στίβο των ανταγωνισμών, όταν υπάρξει κατάλλη-λος και μακροχρόνιος σχεδιασμός αντι-μετώπισης μιας εξωτερικής απειλής και

40 Χ. Γιαλουρίδης, Η Ελληνο-Τουρκική Σύ-γκρουση: από την Κύπρο έως τα Ίμια, τους S-300 και το Ελσίνκι, 1955-2000, Η οπτική του τύπου, (Αθήνα, εκδ.Ι. Σιδέρης, 2001), σελ. 315-321˙ Α. Κούρκουλας, ΙΜΙΑ: Κριτι-κή προσέγγιση του Τουρκικού παράγοντα, 2η εκδ., (Αθήνα, εκδ. Ι. Σιδέρης, 1998), σελ. 60, 64-66.

41 Βλέπε σχετική ανάλυση στο Σχης (ΠΒ) Ευστάθιος Κώτσης, «Ο Χειρισμός Κρίσεων υπό το Πρίσμα των Στρατηγικών της Άμε-σης και της Έμμεσης Προσέγγισης», όπως παραπάνω, σελ. 28-43.

ταυτόχρονα προώθησης του εθνικού συμφέροντος ενός κράτους.

β. Ειδικότερα, επιβεβαιώθηκε ότι:(1) Ελλείψει ενός παγκόσμιου απο-

τελεσματικού συστήματος διανεμητι-κής δικαιοσύνης, όσο μεγαλύτερες είναι οι μεταβολές στην κατανομή της ισχύος μεταξύ των κρατών, τόσο περισσότερο αυξάνονται η εχθρότητα και ο ανταγω-νισμός στις διακρατικές σχέσεις.

(2) Όσο αυξάνονται η εχθρότη-τα και οι ανταγωνισμοί στις διακρατι-κές σχέσεις και όσο περισσότερο ικα-νό είναι ένα κράτος να διαχειρίζεται διεθνείς κρίσεις έναντι ενός αντιπά-λου χωρίς προσφυγή σε πόλεμο, αλλά σύμφωνα με τις επιδιώξεις της άμεσης (απειλή του εχθρικού ΚΒ) και έμμεσης προσέγγισης, στο πλαίσιο μιας κατάλ-ληλης στρατηγικής, τόσο υλοποιούνται η εξασθένηση και η στρατηγική αποδι-άρθρωση του αντιπάλου.

(3) Όσο αυξάνονται η εξασθένηση, η στρατηγική αποδιάρθρωση και απει-λείται το ΚΒ του αντιπάλου τόσο αυτός πειθαναγκάζεται και υιοθετεί τη στρα-τηγική του κατευνασμού απέναντί μας.

γ. Το αποτέλεσμα της ανάσχεσης της ΕΣΣΔ ήταν αφενός να διογκωθούν τα εσωτερικά της προβλήματα και τελι-κά να καταρρεύσει και αφετέρου να πε-τύχουν οι ΗΠΑ τον τελικό τους στόχο, που ήταν η εξουδετέρωση της Σοβιετικής απειλής και η διάλυση της ΕΣΣΔ. Επι-πλέον, πέτυχε την προώθηση των δι-κών της συμφερόντων, με την έντα-ξη στο δικό της οικονομικό - πολιτικό και στρατιωτικό σύστημα, χωρών που ήταν στη σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ, άλλες πλήρως και άλλες λιγότερο, με τις κάτωθι ενέργειες:

(1) Την ενοποίηση της Γερμανίας το 1990.

(2) Την επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς το 1999 (ένταξη Πολωνίας, Ουγγαρίας, Τσεχίας) το 2004 (ένταξη Εσθονίας, Λετονίας, Λιθουανίας, Σλο-βενίας , Σλοβακίας, Βουλγαρίας και Ρου-μανίας) και το 2009 (Αλβανίας και Κρο-ατίας).

(3) Το πρόγραμμα «Σύμπραξη για


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 47


Εργασίες

την Ειρήνη» (22 χώρες) με σχεδόν το σύ-νολο των χωρών -μη μελών του ΝΑΤΟ- της Ευρώπης και αριθμού χωρών της Κε-ντρικής Ασίας.

(4) Το Μεσογειακό διάλογο του ΝΑ-ΤΟ με Αλγερία-Ισραήλ-Μαρόκο-Τυνησί-α-Μαυριτανία-Ιορδανία (1995) και Αίγυ-πτο (2000).

(5) Την Πρωτοβουλία Συνεργασίας της Κωνσταντινούπολης με Μπαχρέ-ιν-Κατάρ-Κουβέιτ-ΗΑΕ (2004).

(6) Την υπογραφή διμερών σχέσε-ων, με Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Γεωργία, FYROM, Μολδαβία, Μαυροβούνιο, Πακι-στάν, Ρωσία, Ουκρανία και Λευκορωσία.

6. Γενικά Συμπεράσματαα. Με την παρούσα εργασία διε-

ρευνήθηκε ο τρόπος που τα κράτη δύ-νανται να ενεργήσουν κατά το χειρισμό των κρίσεων στο σύγχρονο κρατοκε-ντρικό σύστημα, ελλείψει ενός παγκό-σμιου αξιόπιστου συστήματος διανεμη-τικής δικαιοσύνης, υπό το πρίσμα των Στρατηγικών της Άμεσης και της Έμμε-σης Προσέγγισης, προκειμένου να επι-τύχουν πολιτικούς σκοπούς στις σχέσεις τους με άλλα κράτη.

β. Μετά από μια συνοπτική πα-ρουσίαση των Στρατηγικών της Άμε-σης και της Έμμεσης Προσέγγισης και συνεξετάζοντας τες με το χειρι-σμό των κρίσεων, διαπιστώθηκε ότι:

(1) Η Στρατηγική της Έμμεσης Προ-σέγγισης:

(α) Είναι απολύτως συμβατή με τη φύση και τη λογική της διαχείρισης των κρίσεων, καθ’ όσον καταρχήν επιδιώκει την επίτευξη κλιμακωτών στόχων, που σταδιακά διαμορφώνουν μια ευνοϊκότε-ρη (για εμάς) κατάσταση ή ειρήνη χωρίς εμπλοκή σε πόλεμο, αλλά αντίθετα, με διαδοχικές προσπάθειες έμμεσης προ-σέγγισης και αιφνιδιασμό, καθώς επί-σης, με κατάλληλη χρήση όλων των δι-αθέσιμων μέσων του κράτους σε όλα τα επίπεδα της στρατηγικής.

(β) Είναι κατάλληλη για να επιτευ-χθούν οι πολιτικοί στόχοι ενός κράτους, χωρίς προσφυγή σε μάχη. Εφόσον ένα

κράτος πετύχει τη στρατηγική αποδιάρ-θρωση του αντιπάλου του στην περίο-δο των εντάσεων / κρίσεων, έχει κάνει ένα αποφασιστικό βήμα για να επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, και συνεπώς, το κράτος που έχει υποστεί την εξασθέ-νηση και τη στρατηγική αποδιάρθρω-ση στις δυνάμεις του, είτε συνειδητο-ποιεί τη δυσμενή θέση στην οποία έχει περιέλθει και υποχωρεί είτε εμπλέκεται σε πόλεμο και καταστρέφεται.

(γ) Επιδιώκει αφενός τη σταδιακή εξασθένηση της δύναμης του εχθρού, με πρόκληση υπερβολικής διασποράς των δυνάμεών του και εξάντληση της ηθικής και φυσικής του ενεργητικότητας και αφετέρου τη στρατηγική του αποδι-άρθρωση, η οποία δημιουργεί παράστα-ση (φυσική και ψυχολογική) επικείμενης ήττας στην αντίπαλη διοίκηση. Η επίτευ-ξη αυτών οδηγούν αφενός τον αντίπαλο σε υποχωρήσεις (από τους φόβους που γεννώνται στην ηγεσία του) και αφετέ-ρου εμάς, στην κλιμακωτή επίτευξη των στόχων μας, ενώ παράλληλα μας δίδει στρατηγικά πλεονεκτήματα ενόψει εν-δεχομένης σύγκρουσης.

(δ) Επιτρέπει την επιδίωξη στρατη-γικών περιορισμένου σκοπού, οι οποίες είναι δυνατό να προκαλούν τη δημιουρ-γία διεθνών κρίσεων χαμηλής ή υψηλής έντασης, ανάλογα με τα χρησιμοποιού-μενα μέσα.

(ε) Φωτογραφίζει τη συστηματική προσπάθεια ενός κράτους να δημιουρ-γεί και να διαχειρίζεται επιτυχώς κρίσεις στις διακρατικές σχέσεις, με σκοπό την κάμψη της θέλησης ενός αντιπάλου να υπερασπίζεται τα συμφέροντά του και επιπλέον, την επίτευξη επεκτατικών στόχων χωρίς πόλεμο.

(στ) Δύναται να διατηρεί την ασφά-λεια ενός κράτους με μετακίνηση της απειλής. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη δημιουργία κρίσεων σε κατάλληλο χώρο που οδηγούν στην αποδιάρθρω-ση του αντιπάλου.

(2) Η Στρατηγική της Άμεσης Προσέγ-γισης και συγκεκριμένα η απειλή του ΚΒ του αντιπάλου, είναι κατάλληλη για το χειρισμό των κρίσεων, ως το τελευταίο

βήμα κλιμάκωσης της κρίσης πριν τον πόλεμο στο πλαίσιο μιας δυνητικής συ-μπλοκής, με στόχο τον πειθαναγκασμό του αντιπάλου σε απαιτήσεις που εκ-πορεύονται από τα ζωτικά μας συμφέ-ροντα. Ιδιαίτερη αξία έχει όταν ο αντί-παλος δρα ορθολογικά και λαμβάνει υπόψη του τη σχέση κόστος / όφελος από το μέγεθος της πολεμικής προσπά-θειας που άλλως καλείται να αναλάβει.

(3) Από την ανάλυση και μελέτη των προϋποτιθέμενων συνθηκών της θεωρίας, υπό το Πρίσμα των Στρατη-γικών της Έμμεσης και της Άμεσης Προσέγγισης, διαπιστώθηκαν:

(α) Καταλληλότητα Υψηλής Στρατη-γικής

Η πλέον κατάλληλη υψηλή στρατη-γική για το χειρισμό των κρίσεων, ώστε να επιτυγχάνονται τα επιθυμητά (για την παρούσα θεωρία) αποτελέσματα των Στρατηγικών της Έμμεσης και της Άμεσης προσέγγισης, είναι η Στρατηγι-κή της Ανάσχεσης-Επέκτασης, σε συν-δυασμό κατά περίπτωση με τις άλλες αρχέτυπες στρατηγικές για μείωση του κόστους εφαρμογής της.

(β) Καταλληλότητα Οργάνου - Μη-χανισμού Λήψης Αποφάσεων και Διαχεί-ρισης του Κινδύνου Κατά το Χειρισμό των Κρίσεων

1/ Το Σύστημα Λήψεων Αποφάσε-ων των κρατών για τον επιτυχή χειρι-σμό των κρίσεων, απαιτείται να είναι κα-ταρχήν, του Ορθολογικού δρώντος, για να είναι δυνατή η εναρμόνισή του με τις απαιτήσεις και επιδιώξεις της στρατηγι-κής και τα συμφέροντα ενός κράτους, εμπλουτισμένου όμως με τις αρχές λει-τουργίας των λοιπών μοντέλων για να εξασφαλίζει την επιχειρησιακή αποτελε-σματικότητα, τη νομιμοποίηση των επι-λογών, την αύξηση της πληροφόρησης, τη διαχείριση των κινδύνων, την επιδί-ωξη κλιμακωτών και πολλαπλών στό-χων με εκμετάλλευση κάθε ευκαιρίας, την προβολή αποφασιστικότητας και ισχύος, την επιλογή του χρόνου δρά-σης και τη μεγιστοποίηση του οφέλους με τη χρήση περιορισμένων μέσων, χω-ρίς προσφυγή σε πόλεμο.


48



β/ Συγκροτείται ως συμβουλευτικό και αποφασιστικό Όργανο στο ανώτατο Κυβερνητικό επίπεδο, για να είναι εφι-κτός ο χειρισμός των κρίσεων σύμφωνα με την υψηλή στρατηγική του κράτους και να είναι δυνατή η εφαρμογή κατάλ-ληλων Στρατηγικών Διαχείρισης των Κιν-δύνων που πιθανόν ανακύψουν.

2/ Σημαντικό ρόλο στην καταλλη-λότητα του Συστήματος Χειρισμού Κρί-σεων έχουν οι ψυχολογικές παράμετροι της κρίσης. Έτσι, για να επιτύχει ένα κρά-τος τους στόχους του, δεν αρκεί να σχε-διάζει το πώς θα τους πετύχει, αλλά και να:

α/ Σχεδιάζει πως θα διαφυλάξει αλώβητη την «εικόνα» του από πιθανές ενέργειες του αντιπάλου του σε μη ανα-μενόμενο χώρο-χρόνο.

β/ Έχει ετοιμότητα και την απαίτηση από τους Φορείς που συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων, να κερδίζουν πλεονε-κτήματα από κάθε διακρατική επαφή ή αλληλενέργεια.

(4) Η παραπάνω θεωρία υψηλής στρατηγικής για το χειρισμό των κρίσεων, επιβεβαιώθηκε με την πε-ριπτωσιολογική έρευνα:

Της στρατηγικής των ΗΠΑ κατά τη δι-άρκεια του Ψυχρού Πολέμου έναντι της ΕΣΣΔ και καταδείχθηκε ότι μπορεί να εφαρμοσθεί για αμυντικούς αλλά και επιθετικούς σκοπούς, είτε δηλαδή για την αντιμετώπιση μιας απειλής είτε για την επέκταση σε βάρος ενός αντιπάλου είτε σε συνδυασμό αυτών.

(5) Από την περιπτωσιολογική έρευνα, εξήχθησαν επιπρόσθετα τα εξής συμπεράσματα:

(α) Όταν η άσκηση της ισχύος υπη-ρετεί ιδεολογικά κριτήρια, ο χειρισμός των κρίσεων και η άσκηση της εξωτερι-κής πολιτικής μόνο ζημιές μπορεί να επι-φέρει, αφού ο βαθμός της εμπλοκής και της σπατάλης μέσων δεν δικαιολογού-νται με γεωπολιτικά κριτήρια, δεν μπο-ρεί να γίνει διαχείριση του κινδύνου και τα πρόσκαιρα κέρδη υποσκελίζονται μακροπρόθεσμα από τις αντιτιθέμενες δυνάμεις, που αναπτύσσονται από το μη σεβασμό της ετερότητας των άλλων

συλλογικών οντοτήτων.(β) Όταν διακυβεύονται ζωτικά συμ-

φέροντα, τα κράτη παίρνουν αποφάσεις καθαρά σύμφωνα με το δικό τους εθνι-κό συμφέρον και όχι σύμφωνα με τις θε-λήσεις των συμμάχων τους.

(γ) Οι ψυχολογικές επιπτώσεις από την αποτυχία στη μάχη των εντυπώσε-ων, κατά το χειρισμό των κρίσεων, επισύ-ρουν δυσμενείς συνέπειες για τα κράτη και τους ηγέτες τους, ακόμη κι αν πετύ-χουν τους αρχικούς τους στόχους. Ση-μαντικό ρόλο σ’ αυτό διαδραματίζουν τα ΜΜΕ, των οποίων όμως η δημοσιεύ-σεις πρέπει να ακολουθούν τους κανό-νες ασφαλείας του κράτους.

(δ) Η υποχώρηση ενός κράτους σε δευτερεύοντες ανταγωνισμούς όταν συνδυάζεται με σημαντικές επιτυχί-ες σε άλλες διακρατικές αλληλεπιδρά-σεις που προασπίζουν τα ζωτικά του συμφέροντα και εξυπηρετούν το εθνι-κό του συμφέρον, οδηγεί σε αποφασι-στικά αποτελέσματα με παράλληλη οι-κονομία πόρων και μέσων.

(ε) Η εμπλοκή ενός κράτους, χω-ρίς ιδεολογικά στερεότυπα, στο χειρι-σμό μιας διεθνούς κρίσης τρίτων χω-ρών, εφόσον έχει τη δυνατότητα και είναι στο πλαίσιο της υψηλής του στρα-τηγικής, μπορεί να οδηγήσει σε αποφα-σιστικά αποτελέσματα εξισορρόπησης μιας απειλής.

(στ) Η απόφαση από ένα κράτος για χρήση στρατιωτικών μέσων κατά το χειρισμό των κρίσεων, πρέπει να λαμ-βάνεται πολύ προσεκτικά, ανεξάρτητα από το διακύβευμα και συνεκτιμώντας όλα τα πιθανά σενάρια. Σημαντικό ρό-λο στη λήψη απόφασης έχει η λεπτομε-ρής, έγκαιρη και έγκυρη πληροφόρηση επί της διαμορφωθείσας κατάστασης και των δυνατοτήτων του εχθρού.

(ζ) Η αποτροπή του πολέμου είναι ένα «εργαλείο» της εξωτερικής πολιτι-κής των κρατών, που λειτουργεί υπέρ του περισσότερο ικανού κράτους στο χειρισμό των κρίσεων. Επισημαίνεται ότι πρέπει να οικοδομείται επί πραγματικών δυνατοτήτων ισχύος και να μην «σπατα-λιέται» άσκοπα.

(η) Η κατάλληλη χρήση ήπιας και έξυπνης ισχύος από ένα κράτος στις δι-εθνείς σχέσεις δύναται να δημιουργήσει ισχυρά ερείσματα και σταθερούς συμ-μάχους σε μια περιοχή.

(6) Συνοψίζοντας, διαπιστώθη-κε ότι:

(α) Ήταν η υψηλή στρατηγική των ΗΠΑ (Στρατηγική της Ανάσχεσης - Επέ-κτασης), σε συνδυασμό με την ικανότη-τά τους στο χειρισμό των κρίσεων, αλλά και της κατάλληλης χρήσης του «εργα-λείου» της αποτροπής, που οδήγησε, αρχικά, στη σταδιακή εξασθένηση της ισχύος της ΕΣΣΔ, τη στρατηγική απο-διάρθρωση των δυνάμεών της και την απειλή του ΚΒ της ισχύος της και στη συ-νέχεια, στην κατάρρευσή της. Αποτέλε-σμα αυτών ήταν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους, να πετυχαίνουν κλιμακούμενους στόχους και τελικά την επέκταση τους στην περίμετρο της ΕΣΣΔ ή τώρα της Ρωσίας.

(β) Έτσι, καταδείχθηκε ότι με την εφαρμογή των Στρατηγικών της Άμεσης και της Έμμεσης προσέγγισης στο χειρι-σμό των διεθνών κρίσεων από τα κρά-τη, στο πλαίσιο μιας κατάλληλης Υψη-λής Στρατηγικής και με τη χρήση ενός στρατιωτικού Δόγματος που παρέχει ελευθερία ενεργείας, είναι δυνατή η επί-τευξη διαδοχικά κλιμακωτών αντικειμε-νικών σκοπών. Διαδικασία, που οδηγεί τελικά στην επίτευξη των πολιτικών στό-χων τους, χωρίς προσφυγή σε πόλεμο, αλλά ως αποτέλεσμα του πειθαναγκα-σμού του αντιπάλου και της υιοθέτησης απ’ αυτόν της στρατηγικής του κατευ-νασμού.

(γ) Βέβαια, πάντοτε υφίσταται ο κίν-δυνος κλιμάκωσης της κρίσης σε πόλε-μο, όμως το κράτος που εφαρμόζει την παραπάνω στρατηγική έχει τη δυνατό-τητα να επιτυγχάνει κλιμακούμενους στόχους που του παρέχουν πλεονεκτή-ματα σε περίπτωση θερμής σύγκρου-σης. Συνεπώς, όταν ένα κράτος κατ’ εξα-κολούθηση αποτυγχάνει να χειριστεί τις διεθνείς κρίσεις, που επηρεάζουν τα ζω-τικά του συμφέροντα, υφίσταται σταδι-ακά απομείωση της ισχύος του, με απο-


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 49


Εργασίες

τέλεσμα είτε να υιοθετεί κατευναστική υψηλή στρατηγική είτε να εμπλακεί σε πόλεμο με υψηλή πιθανότητα να υπο-στεί στρατηγική ήττα.

(δ) Οι «συγκεκαλυμμένες» απειλές, που συνιστούν για τα κράτη, με βάση την παραπάνω θεωρία, οι διεθνείς κρί-σεις και οι επιπτώσεις από τον χειρισμό τους, συνθέτουν ένα πλαίσιο αντιπαρά-θεσης των βουλήσεων των κρατών σε περίοδο ειρήνης, ένα είδος «πολιτισμέ-νου πολέμου», με ό,τι κινδύνους αυτό συνεπάγεται για τα εμπλεκόμενα κρά-τη. Με δεδομένο ότι η μάχη είναι ένα μέσο για την επιβολή της θέλησής μας επί του αντιπάλου, κάθε άλλο μέσο που χρησιμοποιείται γι’ αυτό το σκοπό συνι-στά «πολεμική» ενέργεια και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται.

(ε) Τυχόν, δε, παράλειψη από τα κρά-τη ανάπτυξης, στο ανώτατο Κυβερνη-τικό επίπεδο, κατάλληλων μηχανισμών έγκαιρης διακρίβωσης και αντιμετώ-πισης των κάθε μορφής «συγκεκαλυμ-μένων» απειλών, μπορεί να οδηγήσει σταδιακά στην εξασθένιση, στη συρρί-κνωση και στην καταστροφή τους.

7. Προτάσεις

Κατόπιν της ανωτέρω ανάλυ-σης και των συμπερασμάτων και ιδιαίτερα λόγω της απου-

σίας ενός αξιόπιστου διακρατικού μηχανισμού διανεμητικής δικαιοσύ-νης, προτείνονται τα εξής:

(1) Η δημιουργία κοινής κουλτού-ρας στους λήπτες αποφάσεων, σε ανώ-τατο κρατικό επίπεδο, για το χειρισμό των κρίσεων, δεδομένου ότι η δημιουρ-γία και ο χειρισμός τους συνιστούν έναν εναλλακτικό τρόπο ειρηνικής αλλαγής στις διεθνείς σχέσεις, οι δυνατότητες του οποίου θα πρέπει να αξιοποιούνται μεθοδικά και θεσμοθετημένα για την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων.

(2) Η κατάλληλη χρήση από το κρά-τος ήπιας και έξυπνης ισχύος στις διε-θνείς του σχέσεις, στο πλαίσιο της άσκη-σης της Υψηλής Στρατηγικής του και υπό το πρίσμα των επιδιώξεων των Στρατη-γικών της Έμμεσης και της Άμεσης προ-

σέγγισης που προαναφέρθησαν, για τη δημιουργία ισχυρών ερεισμάτων (πο-λιτικών, οικονομικών, διπλωματικών, στρατιωτικών, πολιτιστικών, κλπ) και συμμάχων σε συγκεκριμένες γεωπολι-τικά περιοχές, που δυνατόν να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμα/οι κατά το χειρισμό των διεθνών κρίσεων.

(3) Ο προσδιορισμός και η έγκαιρη εξασφάλιση των απαιτούμενων μέσων / δυνατοτήτων όλων των Φορέων του Κρατικού μηχανισμού για την αντιμετώ-πιση των υφιστάμενων και ενδεχόμενων απειλών, μ’ ένα υπολογισμένο και απο-δεκτό ρίσκο.

(4) Η οργάνωση σε κρατικό επίπεδο, από την ειρήνη, ενός κατάλληλου Οργά-νου Χειρισμού των Κρίσεων (Συνεχούς Πληροφόρησης και Αξιολόγησης της Κατάστασης, Λήψης Αποφάσεων και Δι-αχείρισης του Κινδύνου) με ενιαία δομή και διακριτές αρμοδιότητες των ληπτών αποφάσεων ανά τομέα δραστηριοποί-ησης, ως συμβουλευτικό και αποφασι-στικό όργανο στο ανώτατο Κυβερνη-τικό επίπεδο, στο πλαίσιο της άσκησης της Υψηλής Στρατηγικής και αξιοποιώ-ντας τις Στρατηγικές της Έμμεσης και της Άμεσης προσέγγισης, για:

(α) Την έγκαιρη και αξιόπιστη πλη-ροφόρηση των ληπτών αποφάσεων τό-σο για τη διάγνωση των καταστάσεων κρίσης όσο και κατά την εξέλιξη αυτής. Στο πλαίσιο αυτό, απαιτείται η ανάλυση του κώδικα συμπεριφοράς (των φόβων και των πεποιθήσεων των δρώντων) των εχθρικών ληπτών αποφάσεων για να δι-ευκολύνεται η πρόβλεψη των ενεργειών τους, αλλά και των φίλιων για να αντιμε-τωπίζονται τυχόν αδυναμίες τους.

(β) Την έγκαιρη εξακρίβωση των συ-γκεκαλυμμένων απειλών, που συνεπά-γονται η εχθρότητα, οι ανταγωνισμοί και οι διεθνείς κρίσεις.

(γ) Τη σχεδίαση σεναρίων, τη λήψη κατάλληλων μέτρων και τη χρήση με αποφασιστικό τρόπο και στον κατάλ-ληλο τόπο-χρόνο, όλων των μέσων της υψηλής στρατηγικής και του «εργαλεί-ου» της αποτροπής (λαμβάνοντας υπό-ψη τις επιχειρησιακές και τακτικές ικα-

νότητες / δυνατότητες των Φορέων και Οργανισμών), για το χειρισμό των κρίσε-ων, τη διαφύλαξη του κύρους του κρά-τους και την προάσπιση των συμφερό-ντων του.

(δ) Τη σχεδίαση και τήρηση ετοιμό-τητας αντιμετώπισης αναγνωρισμένων και μη κινδύνων, αλλά και εκμετάλλευ-σης κάθε «παράθυρου» ευκαιρίας στις διεθνείς σχέσεις και αλλαγές αλληλεπι-δράσεως, για προώθηση των εθνικών συμφερόντων.

(ε) Το συντονισμό των ενεργειών όλων των εμπλεκόμενων φορέων και των επιδιώξεων όλων των επιπέδων της στρατηγικής και τακτικής, με τη χρήση ενός κοινού Εγχειριδίου Χειρισμού των Κρίσεων.

(στ) Τη συνεχή αξιολόγηση όλων των Αξιωματούχων και των Στελεχών που επανδρώνουν/ στελεχώνουν το σύνολο του μηχανισμού Χειρισμού των Κρίσεων καθώς και των Φορέων στο σύ-νολό τους, με κριτήρια αυστηρά καθο-ρισμένα σε σχέση με το έργο που τους ανατίθεται να εκτελέσουν.

(ζ) Τη σχεδίαση και εκτέλεση Ψυχο-λογικών Επιχειρήσεων, από την περίοδο της ειρήνης, με συγκεντρωτικό έλεγχο από την ανώτατη ηγεσία. Στο πλαίσιο αυτό, να καθορίζεται η Πολιτική Δημό-σιας Ενημέρωσης (Public Information Policy) και ο βαθμός ελέγχου των ΜΜΕ, σε συσχέτιση με την πολιτική ασφαλεί-ας και την πιθανή εξέλιξη των σεναρίων χειρισμού των κρίσεων.

(η) Τη σχεδίαση και εκτέλεση ασκή-σεων εξομοιώσεως σεναρίων κρίσης δι-πλής ενεργείας με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων, για την εκ-παίδευση και αξιολόγηση του προσωπι-κού και του μηχανισμού ως σύνολο, υπό καθεστώς άγχους και πίεσης χρόνου.

(θ) Την πρόβλεψη διαδικασιών ανά-λυσης και επεξεργασίας των αποτελε-σμάτων παλαιότερων κρίσεων ή ασκή-σεων εξομοιώσεως, ώστε να επιτελείται συνεχώς η αναβάθμιση και βελτιστοποί-ηση τόσο του μηχανισμού χειρισμού των κρίσεων όσο και του επιπέδου εκ-παιδεύσεως του προσωπικού.


50



Εισαγωγή1. Ένας μη μυημένος στη διεθνή νομική επιστήμη, με την πρώτη ανάγνωση

του θέματος σχηματίζει ένα εύκολο πρώτο συμπέρασμα: «Οπωσδήποτε η αυτοδι-άθεση των λαών είναι ένα δικαίωμα δημοκρατικό, το οποίο πρέπει να γίνεται σεβα-στό. Όσον αφορά τις αποσχίσεις, μάλλον θα πρέπει να αποφεύγονται, γιατί απει-λείται η σταθερότητα».

2. Όσο όμως εγκύπτει κανείς στη μελέτη του θέματος, ανακαλύπτει ότι έχει να κάνει με πολυδιάστατες έννοιες (περιεχόμενο και υποκείμενα της αυτοδιάθεσης, εσωτερική ή εξωτερική αυτοδιάθεση, επανορθωτική απόσχιση, αυτοδιάθεση ως δικαίωμα ή αυτοδιάθεση ως αρχή, κ.α.) και με πολλές άλλες συνιστώσες - πλευρές του Διεθνούς Δικαίου (Διαδοχή Κρατών, Δίκαιο των Μειονοτήτων, Κυριαρχία και Εδαφική Ακεραιότητα).

3. Στην προσπάθεια να προσεγγίσουμε το θέμα όσο καλύτερα γίνεται από τη σκοπιά του Διεθνούς Δικαίου (με το βλέμμα ενός μη νομικού), αρχικώς θα παραθέ-σουμε μερικούς κοινά αποδεκτούς ορισμούς και τα θεσμικά κείμενα που αναφέ-ρονται στην αυτοδιάθεση. Τα θεσμικά κείμενα θα παρατεθούν στην πρωτότυπη, αγγλική τους μορφή, για λόγους ακρίβειας, ενώ στην ανάλυση θα μεταφράζονται από τον γράφοντα. Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τη νομική φύση της αυτοδιάθε-σης, μέσω θεωρητικής προσέγγισης και ανάλυσης της διεθνούς πρακτικής και της νομολογίας. Τέλος, θα παραθέσουμε τις απόψεις μας για το θέμα της αυτοδιάθεσης και της απόσχισης στον 21ο αιώνα.

Ορισμοί

4. Ένας κοινά αποδεκτός ορισμός της Αυτοδιάθεσης αποδίδεται ως εξής: «Αυτοδιάθεση είναι το αδιαμφισβήτη-το και αναφαίρετο δικαίωμα των λαών να επιλέγουν ελεύθερα το πολιτικό καθε-στώς τους και να επιδιώκουν την οικονο-μική και κοινωνική τους ανάπτυξη». Σε μια πιο ευρεία διατύπωση, ως Αυτοδιάθεση θα μπορούσε να θεωρηθεί το «δικαίωμα των λαών να αποφασίσουν μόνοι τους την μοίρα τους στη διεθνή τάξη».

5. Απόσχιση νοείται ο χωρισμός ενός τμήματος από ένα Κράτος, με την απειλή χρήσης ή τη χρήση βίας και χω-

ρίς τη συναίνεση του αρχικού Κυρίαρ-χου Κράτους.

Σημαντικά / Θεσμικά Κείμενα6. Παρακάτω θα αποδοθούν χρο-

νολογικά και στην πρωτότυπη μορφή τους οι κυριότερες εγγραφές σε σημα-ντικά / θεσμικά κείμενα – Διακηρύξεις των Ηνωμένων Εθνών και άλλων Περι-φερειακών Οργανισμών - που αφορούν την αυτοδιάθεση. Στη συνέχεια, οι ανα-γραφές αυτές θα αναλυθούν κατά περί-πτωση περαιτέρω:

7. Χάρτης Ηνωμένων Εθνών (1945)1Α1Π2: Τhe Purposes of the United

Nations are:……..

2. To develop friendly relations among nations based on respect for the principle of equal rights and self-determination of peoples…

Α.73: Members of the United Nations which have or assume responsibilities for the administration of territories whose peoples have not yet attained a full measure of self-government … accept … the obligation to promote to the utmost, …, the well-being of the inhabitants of these territories, and, to this end: …. b) to develop self-government …

Α76: The basic objectives of the trusteeship system, … shall be…:

c) to encourage respect for human rights and for fundamental freedoms for all without distinction as to race, sex, language, or religion, and to encourage recognition of the interdependence of the peoples of the world;

8. Δήλωση 1514 (1960) Γενικής Συνέ-λευσης (Χορήγηση Ανεξαρτησίας στις χώ-ρες και τους λαούς υπό αποικιακό ζυγό)2

Π2: The General Assembly ….. Declares that … All peoples have the right to self–determination;

Π6: Any attempt aimed at the partial or total disruption of the national unity and the territorial integrity of a country is incompatible with the purposes and principles of the Charter of the United Nations.

9. Διεθνή Σύμφωνα Ανθρωπίνων Δι-καιωμάτων (1966) Γενικής Συνέλευσης

Α1Π1 (κοινή): All peoples have the right of self-determination. By virtue of

Aυτοδιάθεση των λαών και αποσχίσεις στον 21ο αιώνα Ματιές από τη σκοπιά του διεθνούς δικαίου

Αντιπλοιάρχου Κωνσταντίνου Πιτυκάκη, ΠΝΣπουδαστής ΣΕΕΘΑ, 4ης Ε.Σ. Δι.Μα.

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 51


Εργασίες

that right they freely determine their political status and freely pursue their economic, social and cultural development.

Α1Π3 (κοινή) : The States …, including those having responsibility for the administration of Non-Self-Governing and Trust Territories, shall promote the realization of the right of self-determination, and shall respect that right …

10. Δήλωση 2625 (1970) Γε-νικής Συνέλευσης (περί αρχών Διεθνούς Δικαίου που αφορούν τις φιλικές σχέσεις και τη συνεργασία μεταξύ των Κρατών)3

Αρχή 5: By virtue of the principle of equal rights and self-determination…, all peoples have the right freely to determine, without external interference, their political status and to pursue their economic, social and cultural development ….. Every State has the duty to promote… realization of the principle of equal rights and self-determination of peoples, … and to render assistance to the United Nations …, in order:

(b) To bring a speedy end to colonialism, having due regard to the freely expressed will of the peoples concerned; and bearing in mind that subjection of peoples to alien subjugation, domination and exploitation constitutes a violation of the principle,..

The establishment of a sovereign and independent State, the free association or integration with an independent State or the emergence into any other political status freely determined by a people constitute modes of implementing the right of self-determination by that people.

Nothing in the foregoing paragraphs shall be construed as authorizing or encouraging any action which would dismember or impair, totally or in part, the territorial integrity or political unity of sovereign and independent States conducting themselves in compliance with the principle of equal rights and self-determination of peoples as described above and thus possessed of

a government representing the whole people belonging to the territory without distinction as to race, creed or color.

Every State shall refrain from any action aimed at the partial or total disruption of the national unity and territorial integrity of any other State or country.

11. Τελική Πράξη του Ελσίνκι (1975), ΔΑΣΕ (Διάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη)4:

VIII. The participating States will respect the equal rights of peoples and their right to self-determination, acting … in conformity … with the relevant norms of international law, including those relating to territorial integrity of States.

By virtue of the principle of equal rights and self-determination of peoples, all peoples always have the right, in full freedom, to determine, when and as they wish, their internal and external political status, without external interference, and to pursue as they wish their political, economic, social and cultural development. The participating States … also recall the importance of the elimination of any form of violation of this principle.

12. Διακήρυξη Βαρσοβίας (1997), ΟΑ-ΣΕ5

22 . Further noting that the implementation of the principle of self-determination in the form of secession may at present create a serious threat to the peace and security of nations, and that this principle should be implemented

exclusively by peaceful means and on the basis of democratic decisions adopted within the framework of national legal systems, international norms and possibly under the supervision of the international community;

23. Stressing that the right to self-determination cannot be founded upon or be the result of the violation of the territorial integrity of a State;

Ιστορική ΑναδρομήΑπαρχές έως Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Υιοθέτηση Χάρτη ΗΕ)

13. Η ιδέα της αυτοδιάθεσης, ως έν-νοιας πολιτικού δικαιώματος, είναι πάρα πολύ παλαιά, ανάγεται στις πρώτες μορ-φές κοινωνικής οργάνωσης των αρχαί-ων Ελλήνων και μετέπειτα των Ρωμαίων. Ήδη από τον 16ο αιώνα, διάσημοι θεω-ρητικοί του Διεθνούς Δικαίου, όπως ο Vittoria, ο Grotius, ο Vatel, ο Puffendorf και ο Bodin είχαν ασχοληθεί με αυτήν.6

14. Η μετάβαση όμως της αρχής της αυτοδιάθεσης των λαών στη σφαίρα της πολιτικής και νομικής πραγματικό-τητας έλαβε χώρα μετά την Αμερικανι-κή και, κυρίως, τη Γαλλική Επανάσταση. Στην περίοδο αυτή, η αυτοδιάθεση ταυ-τίστηκε με τις αρχές της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της ισότητας όλων των ανθρώπων και της συγκατάθεσης των κυβερνωμένων. Παρότι το Συνέδριο της Βιέννης (1815) και η Ιερά Συμμαχία αγνόησε τα ατομικά δικαιώματα και πολλώ δε μάλλον το δικαίωμα της αυ-τοδιάθεσης, το τελευταίο, με τη μορφή της αυτοδιάθεσης των εθνών, στήριξε, αν όχι πυροδότησε σειρά επαναστάσε-ων, που έμειναν γνωστές ως Επανάστα-ση του 1848 και οι οποίες, παρότι τελι-κά κατεστάλησαν, απετέλεσαν τις ρίζες της ίδρυσης της Ιταλίας και της Γερμα-νίας. Μετά την περίοδο αυτή, των επα-ναστάσεων των νέων αστικών τάξεων που προέκυψαν ως απόρροια της εκβι-ομηχάνισης της αγροτικής παραγωγής, η όλη ιδέα της αυτοδιάθεσης των εθνο-τήτων περιέπεσε σε αδράνεια, κυρίως εξαιτίας της αντίδρασης της Μεγάλης Βρετανίας, λόγω της μεγάλης επίδρα-σης που η αυτοδιάθεση των λαών θα

Aυτοδιάθεση των Λαών και Αποσχίσεις στον 21ο αιώνα

52



μπορούσε να ασκήσει στην εξαιρετικά ανομοιογενή εθνικά αυτοκρατορία της.

15. Η αυτοδιάθεση επανήλθε, τουλά-χιστον σε επίπεδο διακηρύξεων, τόσο κα-τά τη διάρκεια, όσο και μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ως αρχή, δέχθη-κε θερμή υποστήριξη τόσο από τη νεο-σύστατη Σοβιετική Ένωση, όσο και από τον ιδεολόγο Πρόεδρο των ΗΠΑ. Ο Lenin στο Διάταγμα για την Ειρήνη7 κήρυξε ως παράνομη την προσάρτηση μικρών και αδυνάμων χωρών, χωρίς την σαφώς εκ-φρασμένη συγκατάθεσή τους. Αντίστοι-χη αντίληψη για την αυτοδιάθεση θα συναντήσουμε και στο Σύνταγμα της Σο-βιετικής Ένωσης (1918), όπου κάθε μέλος έχει το δικαίωμα να αποσχισθεί ελεύθερα από τη Σοβιετική Ένωση.8 Η υιοθέτηση της αρχής - δικαιώματος της αυτοδιάθε-σης από το Λένιν, θα μπορούσε να κα-ταστεί σημαντικό εργαλείο τόσο για την εξάπλωση του σοσιαλισμού σε παγκό-σμιο επίπεδο, όσο και για την καταδίκη των αποικιακών ιμπεριαλιστικών τάσεων των μεγάλων Δυτικών Χωρών.

16. Σε απάντηση του Διατάγματος για την Ειρήνη του Lenin, ο Windrow Wilson εξέδωσε τα «14 σημεία» του9, όπου περιέλαβε την αναπροσαρμογή των αποικιακών διεκδικήσεων στη βά-ση της αρχής ότι, στον καθορισμό των θεμάτων κυριαρχίας, το συμφέρον του ενδιαφερόμενου πληθυσμού πρέπει να έχει ίσο βάρος με τις δίκαιες διεκδική-σεις της κυβέρνησης της οποίας ο τίτ-λος πρέπει να καθορισθεί.

17. Στην περίοδο του μεσοπολέμου αναπτύχθηκαν εξαιρετικά ισχυρά εθνι-κιστικά κινήματα στην Αίγυπτο και την Ινδία. Τα αραβικά έθνη ζητούσαν επίμο-να την αυτοδιοίκησή τους, με αποκορύ-φωμα τις εξεγέρσεις στη Συρία και την Παλαιστίνη, ενώ τα Κράτη της Κεντρικής Αμερικής και οι Φιλιππίνες διεκδικούσαν την απαλλαγή τους από την εξάρτηση των ΗΠΑ. Εν γένει, θα μπορούσε να πει κανείς ότι μετά τη λήξη του Α’ Παγκο-σμίου Πολέμου και μέχρι την υιοθέτηση του Χάρτη του ΟΗΕ, υπήρξε μια μερική αναγνώριση του δικαιώματος της αυ-τοδιάθεσης, μέσα από το σύστημα των εντολών και της προστασίας. Η μερική

αυτή αναγνώριση επέφερε αυξημένες προσδοκίες σε λαούς που επεδίωκαν την ανεξαρτησία τους αλλά και σύγχυ-ση και ανησυχία στα Κράτη που ήθελαν να αποτρέψουν αποσχιστικά κινήματα.

Υιοθέτηση του Χάρτη18. Στο σχέδιο του Dumbarton Oaks

για τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών δεν περιέχονταν αναφορές στο δικαί-ωμα της αυτοδιάθεσης. Αυτές προστέ-θηκαν με πρωτοβουλία της Σοβιετικής Ένωσης, για τους λόγους που επιγραμ-ματικά αναφέραμε παραπάνω. Αξίζει να τονιστεί ότι ο σοβιετικός Υπουργός Εξωτερικών Μολότωφ κατέστησε σαφές ότι η τροπολογία που κατέθεσε αφορού-σε τα υπό εντολή (mandate) εδάφη και τους αποικιακούς λαούς.10

Μετά την υιοθέτηση19. Η εξέλιξη του θέματος της αυ-

τοδιάθεσης σε επίπεδο ΟΗΕ, μπορεί να αποτυπωθεί σε δυο άξονες: τον άξονα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τον άξονα της αποαποικιοποίησης.

α. Ανθρώπινα δικαιώματαΌπως αναφέραμε, το δικαίωμα της

αυτοδιάθεσης αποτυπώθηκε στα Διε-θνή Σύμφωνα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1966) της Γενικής Συνέλευσης και μάλι-στα στο κοινό πρώτο άρθρο. Εδώ αξίζει να σημειωθούν δυο απόψεις: Από τη μια, ενώ ο Χάρτης του ΟΗΕ κάνει λόγο για αρ-χή της αυτοδιάθεσης, στα Σύμφωνα κα-ταγράφεται ως Δικαίωμα και κατοχυρώ-νεται από το Διεθνές Συμβατικό Δίκαιο, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό, αν ανα-λογιστούμε ότι τα Σύμφωνα έχουν επι-κυρώσει έως τις μέρες μας 168 Κράτη.11 Από την άλλη, κατά κανόνα αναγνωρίζε-ται ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν ατομικό χαρακτήρα, ενώ το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης χαρακτηρίζεται ως συλλο-γικό. Στα πλαίσια του ως άνω άρθρου 1, γίνεται μια συζήτηση σύνδεσης των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων με το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, με κεντρικό το επιχεί-ρημα ότι δεν μπορεί κάποιος να εξασκή-σει τα ατομικά του δικαιώματα εάν δεν ζει σε μια ελεύθερη κοινότητα.

β. Απο-αποικιοποίησηΑπό το 1952 η Γενική Συνέλευση υι-

οθέτησε μια σειρά από αποφάσεις που προσδιόριζαν το περιεχόμενο και την έκταση των υποχρεώσεων των Διοι-κουσών Δυνάμεων για τα μη αυτόνομα και υπό κηδεμονία εδάφη, για τα οποία και διασταλτικά υιοθετείτο η δυνατότη-τα ανεξαρτησίας12. Αποκορύφωμα των εργασιών της Γενικής Συνέλευσης υπήρ-ξε η υιοθέτηση13 της απόφασης 15124/XV, ήτοι της «Διακήρυξης για την εκχώρηση ανεξαρτησίας στις αποικιακές χώρες και λαούς». Μετά τη Διακήρυξη, η Γενική Συ-νέλευση προχώρησε στη σύσταση της Ειδικής Επιτροπής για την αποαποικιο-ποίηση, η οποία έμεινε γνωστή ως Επι-τροπή των 24, με έργο την επιτάχυνση της διαδικασίας αποαποικιοποίησης και την υποβολή σχετικών εισηγήσεων στη Γενική Συνέλευση.

Οι παραπάνω διεργασίες συμπυκνώ-θηκαν στην έκδοση της πολύ σημαντικής απόφασης 2625/XXV της Γενικής Συνέλευ-σης το 1970, η οποία κωδικοποιεί τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου που αφορούν τις φιλικές σχέσεις και τη συνεργασία μεταξύ των Κρατών, σε συμφωνία με τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, με άλλα λόγια τις αρχές της ειρηνικής συνύπαρξης.

20. Μετά τη σημαντική απόφα-ση 2625, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης μνημονεύεται εκ νέου στην απόφαση 3314 (1974)14 επί του ορισμού της επίθε-σης, όπου αναγράφεται ότι η απαγόρευ-ση της επίθεσης δεν αφορά το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, καθώς και στο πρόσθε-το Πρωτόκολλο (1977) στις Συμβάσεις της Γενεύης15, όπου αναγράφεται ότι ένοπλοι αγώνες όπου λαοί μάχονται κατά της αποι-κιακής επιβολής ή της ξένης κατοχής και κατά των ρατσιστικών καθεστώτων θεω-ρούνται ότι διεξάγονται για την άσκηση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης.

21. Ενώ η αποαποικιοποίηση έχει πρακτικά τελειώσει, η Διεθνής Κοινότη-τα ήρθε αντιμέτωπη με μια σειρά θεμά-των που προέκυψαν:

α. Από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και της πρώην Γιουγκοσλαβί-ας (ενδεικτικά Νότια Οσσετία, Αμπχα-ζία, Κόσοβο).


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 53


Εργασίες

β. Από την επιθυμία λαών – συνι-στωσών οντοτήτων ομόσπονδων Κρα-τών να ανεξαρτητοποιηθούν ειρηνικά (π.χ Κεμπέκ, Σκωτία, Καταλονία).

γ. Από την πρόσφατη απόσχιση της Χερσονήσου της Κριμαίας και την εισ-δοχή της στη Ρωσική Ομοσπονδία και την εξέγερση των ανατολικών επαρχι-ών της Ουκρανίας.

Η ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΔΙΑΘΕΣΗΣΘεωρητικό Υπόβαθρο

22. Η ευρύτητα της έννοιας της αυ-τοδιάθεσης και η ασάφεια ως προς το ακριβές περιεχόμενό της στα πλαίσια των κανονιστικών ρυθμίσεων του ΟΗΕ δημιούργησε μια διαμάχη ανάμεσα στα Κράτη, τους θεωρητικούς του Διεθνούς Δικαίου και λαούς – οντότητες που επι-θυμούσαν ή ακόμη και μάχονταν για την αυτοδιάθεσή τους και επιθυμούσαν μια διεθνή νομιμοποίηση.16 Τα ερωτήματα που προκύπτουν από την εξέταση των θεσμικών κειμένων και επί των οποίων θα προσπαθήσουμε να τοποθετηθούμε είναι πολλά, με τα κυριότερα εξ αυτών τα ακόλουθα:

α. Η αυτοδιάθεση είναι πολιτική αρ-χή ή νομικό δικαίωμα;

β. Ποια είναι η νομική αξία των απο-φάσεων της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ;

γ. Πώς ερμηνεύεται ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών;

δ. Πώς συνδέεται το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης με την εδαφική ακεραιό-τητα των κυρίαρχων Κρατών, μία από τις συνιστώσες της Διεθνούς Δικαιοταξίας17;

ε. Η αυτοδιάθεση γίνεται αποδεκτή μόνο όταν ο λαός βρίσκεται υπό αποικι-οκρατικό ζυγό, ξένη κατοχή ή ρατσιστι-κά καθεστώτα;

στ. Η αυτοδιάθεση αφορά μόνο λα-ούς; Και πώς ορίζονται οι λαοί;

ζ. Η απόσχιση απαγορεύεται ή επι-τρέπεται από το Διεθνές Δίκαιο;

Πολιτική Αρχή ή Νομικό Δικαίωμα23. Η διατύπωση του Χάρτη για την

αυτοδιάθεση δεν φαίνεται αρκετά ισχυ-ρή να στηρίξει την αντίληψη ότι ο Χάρ-της τη θεωρεί ως νομικό δικαίωμα. Δεί-

χνει να είναι ένας επιθυμητός σκοπός, μια πολιτική αρχή και όχι ένα νομικό δικαίωμα. Η αοριστία με την οποία εί-ναι διατυπωμένη καθιστά δυσχερές να ισχυριστεί κανείς ότι εκφράζει κάποια νομική υποχρέωση.

24. Αν λάβουμε υπόψη τα πολιτικά δεδομένα της εποχής συντάξεως του Χάρτη, καθώς και το γεγονός ότι η τε-λική διατύπωση του Χάρτη αποτελεί ένα συμβιβασμό ανάμεσα στην ισχυρά αντι-αποικιοκρατική Σοβιετική Ένωση και στις αποικιακές Δυτικές Μεγάλες Δυ-νάμεις, προκύπτει ως ορθότερη η αντί-ληψη για τον πολιτικό χαρακτήρα της αυτοδιάθεσης.

25. Η απόφαση 1514 (1960) της Γε-νικής Συνέλευσης (Χορήγηση Ανεξαρ-τησίας στις χώρες και τους λαούς υπό αποικιακό ζυγό) αναφέρει ρητώς την αυτοδιάθεση των λαών ως δικαίωμα των αποικιακών λαών. Η νομική όμως υπόσταση της εν λόγω απόφασης απε-τέλεσε αντικείμενο αντιτιθεμένων από-ψεων.18 Εν πρώτοις, αμφισβητήθηκε ο νομικός της χαρακτήρας, με το σκεπτι-κό ότι οι αποφάσεις της Γενικής Συνέλευ-σης αποτελούν απλές συστάσεις προς τα Κράτη – Μέλη, χωρίς δεσμευτικό χαρα-κτήρα. Μια άποψη που διατυπώθηκε από ορισμένους θεωρητικούς ήταν ότι η συγκεκριμένη απόφαση ήταν απλώς ένα πρόγραμμα δράσης των Ηνωμέ-νων Εθνών κατά της αποικιοκρατίας, ένα πρόγραμμα με πολιτική αλλά όχι νομική ισχύ.

26. Στον αντίποδα των παραπά-νω αρνητικών απόψεων, διατυπώθη-καν άλλες τόσες υποστηρικτικές. Μια εξ αυτών θεωρεί ότι σε θέματα επί των οποίων ένα Κράτος – Μέλος δεν έχει κυ-ριαρχία (όπως η περίπτωση των διοικού-ντων των αποικιακών εδαφών Κρατών), η Γενική Συνέλευση έχει το δικαίωμα να ενεργήσει ως εντολοδόχος της διε-θνούς κοινότητας και να λάβει δεσμευ-τικές αποφάσεις που θα καλύψουν το νομικό κενό. Άλλη άποψη θεωρεί ότι η απόφαση 1514 είναι δεσμευτική νομικά καθόσον αποτελεί διακήρυξη και στο μέτρο που περιέχει κανόνες που βασίζο-νται στον Χάρτη του ΟΗΕ, οι κανόνες αυ-

τοί έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα. Μια παραπλήσια άποψη, ευρέως αποδεκτή από τη θεωρία, υποστηρίζει ότι η εν λό-γω απόφαση, αν και μη δεσμευτική αυτή καθεαυτή, έχει σημαντική νομική σημα-σία γιατί υιοθετήθηκε από τη συντριπτι-κή πλειοψηφία της Γενικής Συνέλευσης (89 ψήφοι υπέρ, 0 κατά, 9 αποχές). Βέ-βαια, από το γεγονός ότι οι αποχές είναι οιονεί ευγενικές αρνήσεις και αφορούν κυρίως τις αποικιακές μεγάλες δυνάμεις (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ισπανία, Πορ-τογαλία, Βέλγιο, Αυστραλία, Ν. Αφρική, Δομινικανή Δημοκρατία), τίθεται ένας προβληματισμός ως προς την ευρύτε-ρη υποστήριξη της βούλησης της Γενι-κής Συνέλευσης να επιταχύνει την απο-αποικιοποίηση.

27. Η άποψη που προκύπτει ως ορ-θότερη είναι ότι η απόφαση 1514 (1960) συνέβαλε στη δημιουργία του δικαιώμα-τος της αυτοδιάθεσης, υπό τη μορφή της αποαποικιοποίησης, αποτελώντας ένα βασικό αλλά αυτάρκες προηγούμενο για τη δημιουργία ενός Διεθνούς Εθιμικού Κα-νόνα.19. Ένας κανόνας εθιμικού Διεθνούς Δικαίου ελέγχεται ως προς την πλήρω-ση δυο προϋποθέσεων: της γενικής και σταθερής εφαρμογής του από τα Κράτη και της υπάρξεως μιας πεποιθήσεως δι-καίου (opinio juris), από την οποία ορμώ-νται τα Κράτη και εφαρμόζουν τον κα-νόνα.20 Η πεποίθηση δικαίου υποδηλοί μια αντικειμενική υποχρέωση των Κρα-τών να τον εφαρμόζουν, έχοντας συ-νείδηση της αξίας του και της νομικής του φύσης.21 Μια πρώτη ανάγνωση των Κρατών – Μελών που απείχαν από την ψήφιση της απόφασης 1514 (1960), αλλά και η εν γένει στάση των εν λόγω Κρα-τών στην αντιμετώπιση του θέματος της αποαποικιοποίησης θα μπορούσε να δημιουργήσει την πεποίθηση ότι, εν γέ-νει, οι ευρωπαϊκές χώρες δεν δέχτηκαν, αρχικά, ούτε τον παράνομο χαρακτήρα της αποικιοκρατίας, ούτε την ανάγκη για επιτάχυνση της αποαποικιοκρατίας. Πέ-ραν, όμως, από την αρχική αντιμετώπι-ση των αποικιακών Κρατών, η μετέπειτα στάση τους (πολλές φορές και μετά από αλλαγές καθεστώτος, όπως στην περί-πτωση της Ισπανίας και της Πορτογα-


54



λίας), όπως εκδηλώθηκε με την ψήφιση των Διεθνών Συμφώνων για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (1966) και της Δήλωσης 2625 (1970) περί φιλικών σχέσεων και συνερ-γασίας μεταξύ των Κρατών που καθόρι-ζαν την αυτοδιάθεση ως δικαίωμα, αλλά και αυτό καθαυτό το γεγονός της εισδο-χής δεκάδων χωρών ως μέλη στον ΟΗΕ τα έτη που ακολούθησαν την αποαποι-κιοποίηση22 καταδεικνύουν ότι μπορεί κανείς με ασφάλεια να πει ότι η αυτοδι-άθεση δημιούργησε πεποίθηση δικαίου. Πέραν των ανωτέρω επιχειρημάτων, η εν γένει Πρακτική των Ηνωμένων Εθνών και η νομολογία του Διεθνούς Δικαστη-ρίου, αντικείμενα που θα αναλυθούν παρακάτω, καταδεικνύουν ότι η νομική φύση της αυτοδιάθεσης έχει πλήρως κα-τοχυρωθεί στο Διεθνές Εθιμικό Δίκαιο.23

Περιεχόμενο της αυτοδιάθεσης28. Η γενικότερη ασάφεια των θε-

σμικών κειμένων του ΟΗΕ έχει δημιουρ-γήσει και ένα προβληματισμό σχετικά με το περιεχόμενο της αυτοδιάθεσης. Το Α73 του Χάρτη κάνει λόγο για τα μη-αυ-τόνομα εδάφη υπό την έννοια ότι δεν αυτοκυβερνώνται (αυτοδιοικούνται). Η απόφαση 1514 (1960) όμως, τόσο αυ-τοδίκαια με το τίτλο της (Διακήρυξη για τη Χορήγηση Ανεξαρτησίας στις χώρες και τους λαούς υπό αποικιακό ζυγό), όσο και με το περιεχόμενό της ταυτίζει κατά τρόπο σαφή την αυτοδιάθεση με την απόκτηση της ανεξαρτησίας. Αυ-τή η σαφής ταύτιση δημιουργεί εν τω γεννάσθαι προβληματισμούς καθό-σον, αφενός μεν υφίσταται πιθανότητα εξουδετέρωσης της βούλησης του λα-ού της αυτοδιάθεσης, εάν αυτός δεν επι-θυμεί την ανεξαρτησία ως τελικό πολι-τικό καθεστώς της αποαποικιοποίησής του, αφετέρου υφίσταται πιθανότητα η επιθυμία του λαού της αυτοδιάθεσης να ενωθεί με κάποιο συγγενή λαό ή να επε-κταθεί σε εδάφη έξω από το πλαίσιο της συγκεκριμένης αποαποικιοποίησης, να συναντήσει τη σφοδρή αντίσταση άλ-λων ομόρων, αποικιακών ή μη κρατών.

29. Τα Ηνωμένα Έθνη, αντιλαμβα-νόμενα τους προβληματισμούς που η ασάφεια του περιεχομένου της αυτο-

διάθεσης προκαλούσε, εξέδωσαν σχε-δόν ταυτόχρονα με την απόφαση 1514 και την απόφαση 1541/XV (1960)24 της Γε-νικής Συνέλευσης, η αρχή VI της οποί-ας προβλέπει ότι ένα μη-αυτόνομο έδα-φος μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει φθάσει σε ένα πλήρες επίπεδο αυτονομίας με (α) την ανάδειξή του σε ένα κυρίαρχο ανεξάρτητο Κράτος (β) την ελεύθερη σύνδεση με ένα ανεξάρτητο Κράτος ή (γ) την ενσωμάτωση σε ένα ανεξάρτη-το Κράτος.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η διεύ-ρυνση του περιεχομένου της αυτοδιά-θεσης, με την αποδοχή ότι τελικό αποτέ-λεσμα μπορεί να είναι και οποιοδήποτε άλλο πολιτικό καθεστώς, εφόσον απο-φασισθεί ελεύθερα από το λαό, δείχνει ότι για τον ΟΗΕ η ελεύθερη και γνήσια έκφραση της βούλησης του ενδιαφερό-μενου λαού είναι σημαντικότερη από την ανεξαρτησία του υπό αυτοδιάθεση εδάφους. Βέβαια, όπως θα δούμε στην πρακτική των Κρατών, το συντριπτικό αποτέλεσμα των περιπτώσεων αυτοδι-άθεσης αποαποικιοποίησης κατέληξαν σε ανεξαρτησία, ιδιαίτερα σε περιπτώ-σεις εδαφών σημαντικού μεγέθους. Ταυ-τόχρονα, στην πράξη υιοθετήθηκε η αρ-χή uti possidetis,25 σύμφωνα με την οποία ως σύνορα των υπό αποαποικιοποίηση περιοχών θεωρούνταν αυτά της εποχής της αποικιοποίησης.

30. Όσα αναφέρθηκαν και αναλύ-θηκαν παραπάνω αφορούν κυρίως την εξωτερική διάσταση της αυτοδιάθεσης. Η έτερη διάσταση της αυτοδιάθεσης, η εσωτερική αυτοδιάθεση, είναι το δικαίω-μα του λαού να διαλέγει τη μορφή της διακυβέρνησης της επιλογής του και να καθορίζει τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές πολιτικές του Κράτους, επιδιώκοντας την ανάπτυξή του. Όσον αφορά τα Κράτη, η άσκηση της εξωτε-ρικής αυτοδιάθεσης προϋποθέτει την ενάσκηση ορισμένων βασικών ελευθε-ριών, όπως το δικαίωμα του συναθροίζε-σθαι, της ελεύθερης γνώμης και έκφρα-σης, της ψήφου, κ.λπ. Όσον αφορά στα εξαρτημένα εδάφη, λαμβάνοντας ιδιαί-τερα υπόψη ότι τα Σύμφωνα διατυπώ-θηκαν την εποχή της αποαποικιοποίη-

σης, η εσωτερική αυτοδιάθεση φαίνεται να αφορά κυρίως τη δημιουργία μιας δι-εθνώς προστατευόμενης ημι-αυτόνο-μης κυβέρνησης στα πλαίσια ενός κυρί-αρχου Κράτους. Η εσωτερική αυτονομία αφορά τη δυνατότητα συμμετοχής του λαού του μη-αυτόνομου εδάφους στα εσωτερικά πολιτικά ζητήματα, αλλά όχι στις εξωτερικές υποθέσεις.

Υποκείμενα της αυτοδιάθεσης – Απόσχιση

31. Οι αποφάσεις 1514 (1960) και 2625 (1970) και τα Διεθνή Σύμφωνα αν-θρωπίνων δικαιωμάτων (1966) προκει-μένου να προσδιορίσουν τα υποκείμε-να του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης χρησιμοποιούν την ίδια έκφραση: «Όλοι οι λαοί έχουν το δικαίωμα στην αυτοδιά-θεση». Η διατύπωση αυτή απαιτεί διευ-κρινίσεις. Πρώτα απ΄ όλα, ποιός είναι ο ορισμός ενός λαού; Ακαδημαϊκοί όπως ο Marcelo Kohen26 εικάζουν ότι, σύμφω-να με το διεθνές δίκαιο, μόνο ένας λαός επιτρέπεται να υπάρχει εντός της επικρά-τειας ενός Κράτους. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, περισσότεροι του ενός λα-οί υπάρχουν σε ένα Κράτος, μόνο εάν αυτό αυτοπροσδιορίζεται ως πολυε-θνικό, με τους λαούς να έχουν δικαίω-μα αυτοδιάθεσης. Η λογική αυτής της θεωρίας απαιτεί σαφή διάκριση μετα-ξύ «λαών», «μειονοτήτων» και «ιθαγε-νούς πληθυσμού», όπου μόνο οι «λαοί» έχουν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Οι μειονότητες και οι ιθαγενείς πληθυσμοί αποτελούν μέρη αυτού του λαού per se. Άλλοι θεωρητικοί πρεσβεύουν ότι πολ-λοί λαοί δύναται να συνυπάρχουν στην επικράτεια ενός συγκεκριμένου Κράτους. Το Ανώτατο Δικαστήριο του Καναδά κα-τά την εξέταση της πιθανής απόσχισης του Quebec κατέληξε ότι27 «…είναι σα-φές ότι ένας «λαός» μπορεί να περιλαμβά-νει μόνο ένα τμήμα του πληθυσμού ενός υφισταμένου Κράτους. Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση …. χρησιμοποιείται εν γέ-νει σε κείμενα που ταυτόχρονα αναφέρο-νται σε «έθνη» και «κράτη». Η αντιπαρά-θεση αυτών των όρων είναι ενδεικτική ότι η αναφορά σε «λαούς» δεν σημαίνει απα-


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 55


Εργασίες

ραίτητα την ολότητα του πληθυσμού ενός Κράτους.». Η άποψη αυτή φαίνεται ως ορθότερη, διότι εάν ένας λαός καθορι-ζόταν απλά και μόνο από την περιοχή στην οποία ζει, τότε δεν θα υπήρχε ου-δεμία σύγκρουση των αρχών της αυτο-διάθεσης και της εδαφικής ακεραιότη-τας και, κατ’ επέκταση ουδεμία ανάγκη να τονίζεται στα περισσότερα θεσμικά κείμενα, η ανάγκη τήρησης της εδαφι-κής ακεραιότητας των Κρατών. Ο ορι-σμός ενός λαού μόνο με αντικειμενικά κριτήρια, όπως η γλώσσα, η εθνικότητα και η θρησκεία πάλι θεωρείται ευρύς και δύναται να δημιουργήσει προβλήματα, αν αναλογιστούμε πως οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί έχουν κοινή γλώσσα, εθνι-κότητα και –κατά κανόνα- θρησκεία, θε-ωρούνται όμως ξεχωριστοί λαοί.

32. Διαφαίνεται, λοιπόν, ότι η χρή-ση υποκειμενικών κριτηρίων μας διευ-κολύνει περισσότερο στον καθορισμό του «λαού». Ένας «λαός» υπάρχει όταν έχει αντίληψη ότι υπάρχει. Αυτή η αυτεπίγνω-ση μπορεί να δημιουργείται είτε εσωτε-ρικά, όταν ένας πληθυσμός εκλαμβάνει ότι είναι λαός, διαφορετικός από τους υπόλοιπους κατοίκους, είτε εξωτερικά, όταν ο υπόλοιπος πληθυσμός θεωρεί ότι μια ομάδα πληθυσμού είναι διαφορετι-κή από αυτούς, είτε από ένα συνδυασμό εσωτερικής και εξωτερικής αντίληψης.

33. Ο καθορισμός του υποκειμένου της αυτοδιάθεσης έχει ιδιαίτερα μεγάλη αξία, διότι εάν θεωρηθεί ότι συλλήβδην οι λαοί έχουν το δικαίωμα της αυτοδιά-θεσης, καθολικά και οικουμενικά, τότε αυτό θα υπονοούσε και τη δυνατότητα έκφρασης του δικαιώματος αυτού από μια εθνική ή άλλη ομάδα με την απόσχι-ση. Μια λεπτομερέστερη, όμως, οπτική δείχνει ότι το δικαίωμα της εξωτερικής αυτοδιάθεσης έχει αρκετά πιο περιο-ρισμένο υποκείμενο. Η πρόθεση των όσων θεσμικών κειμένων έχουμε προ-αναφέρει να περιορίσουν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης στα εξαρτημένα εδάφη και στους λαούς που βρίσκο-νται κάτω από ξένη υποταγή, κυρι-αρχία και εκμετάλλευση, είναι πλέον εμφανής. Ακόμη και σε μεταγενέστερες αποφάσεις της Γενικής Συνέλευσης28 ο

αποικιακός χαρακτήρας των υποκειμέ-νων της αυτοδιάθεσης καθορίζεται με περισσότερη ακόμη σαφήνεια. Το ίδιο το άρθρο 27 των Συμφώνων, ρυθμίζο-ντας τα ισχύοντα για τις μειονότητες, τις αποκλείει κατ’ αυτόν τον τρόπο από το πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης, κατά το κοινό Α1 (Όλοι οι λαοί …). Κατά την επεξεργασία των Διε-θνών Συμφώνων, η εξέταση των προπα-ρασκευαστικών εργασιών δεικνύει ότι εδόθησαν δέουσες εξηγήσεις προκει-μένου να εφησυχαστούν οι ανησυχίες των συμμετεχόντων και να επιτευχθεί η απαιτούμενη ομοφωνία – πλειοψηφία. Ενδεικτικά παρατίθεται η παρέμβαση του Έλληνα αντιπροσώπου στην Επι-τροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων29, που τόνισε ότι: «Οι φόβοι μερικών αντιπρο-σώπων ότι η λέξη «λαοί», όπως χρησιμο-ποιείται στο άρθρο 1, θα ωθήσει τις εθνικές μειονότητες σε απόσχιση, είναι αθεμελίω-τοι. Τέτοιες μειονότητες ήταν εντός της δι-καιοδοσίας των Ηνωμένων Εθνών, που εί-δαν σε αυτή τη δικαιοδοσία ότι έλαβαν οι μειονότητες ειδική προστασία από τα Κρά-τη των οποίων αποτελούν μέρος. Το θέμα των μειονοτήτων δεν θα έπρεπε να συγ-χυσθεί … με αυτό της αυτοδιάθεσης, που εφαρμόζεται σε εθνικές πλειοψηφίες που ζουν στο δικό τους έδαφος, αλλά είναι ανί-κανες να καθορίσουν ελεύθερα το πολιτι-κό καθεστώς τους». Επίσης, ο Σοβιετικός αντιπρόσωπος δήλωσε ότι ψήφισε υπέρ της διατύπωσης του άρθρου 1 «…γιατί ήταν σαφές από τις συζητήσεις ότι η λέ-ξη «λαοί» περιλαμβάνουν έθνη και εθνι-κές ομάδες»30.

34. Η παράγραφος 7 της 5ης αρχής της απόφασης 2625/XXV (1970) προβλέ-πει: «Τίποτε στις προηγούμενες παραγρά-φους δεν θα εννοηθεί με τρόπο ώστε να επιτρέπει ή να ενθαρρύνει οποιαδήποτε ενέργεια που θα διαμέλιζε ή θα έβλαπτε, ολικά ή μερικά, την εδαφική ακεραιότη-τα ή την πολιτική ενότητα κυρίαρχων και ανεξαρτήτων Κρατών που συμπεριφέρο-νται σύμφωνα με την αρχή των ίσων δικαι-ωμάτων και της αυτοδιάθεσης των λαών όπως περιγράφηκε παραπάνω και έτσι δι-αθέτουν μια κυβέρνηση που αντιπροσω-πεύει ολόκληρο το λαό του εδάφους χω-

ρίς διάκριση ως προς τη φυλή, την πίστη ή το χρώμα».

35. Μετά τα όσα έχουμε ως τώρα αναλύσει και τα οποία έχουν καταστή-σει σαφές ότι θεσμικά το υποκείμενο της εξωτερικής αυτοδιάθεσης είναι λαοί υπό αποικιακό ή ρατσιστικό ζυγό ή υπό ξέ-νη κατοχή, κυριαρχία και εκμετάλλευση, έρχεται με τη διατύπωση της ανωτέρω παραγράφου να προστεθεί και μια οιο-νεί ρήτρα που να καθιστά την απόσχιση δυνατή μεν, υπό εξαιρετικά περιοριστι-κές περιστάσεις δε. Όπως θα αναλυθεί στην πρακτική των Κρατών, φαίνεται να επικρατεί η θεώρηση περί περιορισμού της δυνατότητας απόσχισης μόνο λαών υπό αποικιακό ή ρατσιστικό ζυγό, καθό-σον η μοναδική απόσχιση31 που έχει αναγνωρισθεί έως σήμερα είναι αυτή του Μπαγκλαντές και αυτή υπό προϋ-ποθέσεις. Σε επίρρωση των ανωτέρω, παραθέτουμε μια διάσημη δήλωση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, U Thant, σε συνέντευξη τύπου στο Dakar της Σενε-γάλης τον Ιανουάριο του 197032: «Όσον αφορά το θέμα της απόσχισης ενός συγκε-κριμένου τμήματος από ένα Κράτος – Μέ-λος, η στάση των Ηνωμένων Εθνών είναι αδιαμφισβήτητη. Ως Διεθνής Οργανισμός, τα Ηνωμένα Έθνη δεν έχουν ποτέ αποδε-χθεί, δεν αποδέχονται και δεν πιστεύω ότι ποτέ θα αποδεχτούν την αρχή της απόσχι-σης ενός μέρους ενός Κράτους – Μέλους».

Εδαφική ακεραιότητα και Απόσχιση36. Στη διεθνή δικαιοταξία, ο σεβα-

σμός της εδαφικής ακεραιότητας συ-νιστά αρχή ύψιστης σημασίας33. Ένα από τα ουσιώδη στοιχεία της αρχής της εδαφικής ακεραιότητας είναι η παρο-χή εγγυήσεων στα Κράτη ενάντια στον κίνδυνο διάλυσης της εδαφικής τους επικράτειας. Είναι, λοιπόν, αναμφισβή-τητο ότι η αρχή της εδαφικής ακεραι-ότητας αποτελεί θεμελιώδη αρχή στις σχέσεις μεταξύ των κρατών, και ως αμοι-βαία υποχρέωση, επιβάλλει σε όλα τα κράτη το σεβασμό της. Η εν λόγω αρχή αναφέρεται και σε πλείστες άλλες απο-φάσεις του ΟΗΕ, όπως η απόφαση 1514/XV (χορήγηση ανεξαρτησίας στα εδάφη υπό αποικιακό ζυγό) αλλά και η απόφα-


56



ση 2625/XXV περί φιλικών σχέσεων. Ακό-μη, δε, και σε άλλες αποφάσεις όπου δεν γίνεται ρητή αναφορά στην αρχή της εδαφικής ακεραιότητας, γίνεται αναφο-ρά στην ανάγκη τήρησης των προβλέ-ψεων του Χάρτη, εν γένει.

37. Από τη γραμματική διατύπω-ση του Α2Π4 του Χάρτη, ότι η αρχή της εδαφικής ακεραιότητας βρίσκει εφαρ-μογή σε περιπτώσεις ξένων επεμβάσε-ων. Τα αποσχιστικά, όμως, κινήματα που προέρχονται από το εσωτερικό και δεν λαμβάνουν καμιά εξωτερική βοήθεια, δεν συνιστούν αντίστοιχη περίπτωση και η αρχή του σεβασμού της εδαφι-κής ακεραιότητας δεν βρίσκει εφαρμο-γή στις συγκεκριμένες περιστάσεις. Οι οντότητες που επιδιώκουν την απόσχι-ση δεν είναι Κράτη, άρα δεν συνιστούν υποκείμενα του Διεθνούς Δικαίου και δεν οφείλουν να σέβονται τις αρχές αυ-τού. Η εν λόγω θεωρία αποφαίνεται ότι η απόσχιση δεν απαγορεύεται από το Δι-εθνές Δίκαιο.

38. Η παραπάνω θέση, ότι η από-σχιση δεν απαγορεύεται, δεν σημαίνει αυτομάτως ότι η απόσχιση επιτρέπεται από το Διεθνές Δίκαιο. Υπό αυτή την έν-νοια, η απόσχιση είναι νομικά ουδέτερη, καθόσον δεν θεμελιώνεται ρητά πουθε-νά το δικαίωμα στην απόσχιση. Αν ει-δωθεί ως γεγονός, η απόσχιση stricto sensu ούτε επιτρέπεται, ούτε απαγο-ρεύεται κατά τα Διεθνές Δίκαιο. Το τε-λευταίο εμπλέκεται περισσότερο με το αποτέλεσμα της απόσχισης, ιδιαίτερα εάν αυτή καταστεί αποτελεσματική, σε θέματα αναγνώρισης της νέας Οντότη-τας και σε θέματα διαδοχής των υπο-χρεώσεων του προηγούμενου Κράτους έναντι της Διεθνούς Κοινότητας.

39. Από την άλλη πλευρά υποστηρί-ζεται ότι η αρχή της εδαφικής ακεραι-ότητας δεν περιορίζεται μόνο σε πε-ριπτώσεις διαφορών μεταξύ κρατών. Η άσκηση του δικαιώματος της αυτο-διάθεσης περιορίζεται ρητά από την εφαρμογή της αρχής της εδαφικής ακε-ραιότητας, όπως άλλωστε και από τη «ρήτρα» της αποφάσεως 2625/XXV, αλλά και τις πρόνοιες των υπολοίπων θεσμι-κών κειμένων που έχουμε συζητήσει και

οι οποίες προσπαθούν να επιβάλλουν περιορισμούς στην ενάσκηση του εν λό-γω δικαιώματος. Κατά συνέπεια και ενώ κατά κύριο λόγο ο σεβασμός της εδα-φικής ακεραιότητας αφορά διακρατικές διαφορές, η ίδια αρχή μπορεί να εφαρ-μοστεί και στο εσωτερικό των κρατών, σε περιπτώσεις άσκησης της αρχής της αυτοδιάθεσης δια της απόσχισης.34

40. Από όσα εκτέθηκαν παραπάνω, προκύπτει όντως ότι οι αποφάσεις της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ που περιέ-χουν γενικού χαρακτήρα διατάξεις για τη σχέση αυτοδιάθεσης και εδαφικής ακε-ραιότητας είναι ασαφείς και, κατ’ επέκτα-ση στο επίπεδο των θεσμικών κειμένων, οι δυο αρχές παραμένουν ανταγωνιστι-κές. Η ασάφεια αυτή είναι πολύ πιθανόν να είναι ηθελημένη ρεαλιστική πολιτι-κή επιλογή, διότι όπως έχουμε προανα-φέρει, δεν θα ήταν δυνατόν να επιτευ-χθεί ομοφωνία κατά την ψήφιση των επίμαχων αποφάσεων της Γενικής Συνέ-λευσης, αν δεν διασκεδάζονταν οι ανη-συχίες διαφόρων Κρατών με τη χρήση εννοιών και εκφράσεων ευλύγιστου και ασαφούς περιεχομένου, αποδεκτών από το σύνολο των συμμετεχόντων.35 Σε πρα-κτικό επίπεδο, η απόσχιση δεν είναι επι-θυμητή επειδή προκαλεί αστάθεια. Πολ-λές φορές, προϊόντα της απόσχισης είναι ασύντακτα ή αποτυχημένα Κράτη36, τα οποία αποτελούν απειλή για τη διεθνή ει-ρήνη, ασφάλεια και σταθερότητα37, επει-δή δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο ρόλο τους ως διαχειριστές της νόμιμης βίας και επιβολείς του νόμου και της τά-ξης στο εξωτερικό τους. Κατά κανόνα, στα εδάφη που αποσχίζονται θα υπάρ-χουν και ομάδες πληθυσμού που δεν επιθυμούν την απόσχιση ή / και δεν εί-ναι ομοιογενείς ως προς την εθνότητα, γλώσσα ή θρησκεία με την επικρατού-σα ομάδα πληθυσμού. Έτσι με την από-σχιση, κατά το μάλλον ή ήττον, δεν θε-ραπεύονται πλήρως τα προβλήματα που ώθησαν κατ’ αρχάς σε αυτήν, αλλά πολύ πιθανόν θα δημιουργηθούν αντίστοιχα προβλήματα σε μικρότερη κλίμακα και ίσως πιο οξυμένα, λόγω της βίας που συνοδεύει την απόσχιση (το λεγόμενο «onion problem of nationalism»)38.

41. Για όλους τους παραπάνω λό-γους, η διεθνής πρακτική έχει δείξει ότι δίνει προβάδισμα στην αρχή της διατή-ρησης της εδαφικής ακεραιότητας.

Διεθνής Πρακτική – Νομολογία42. Στις επόμενες παραγράφους θα

συζητήσουμε μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις απόσχισης, τόσο στο πλαί-σιο της αποαποικιοποίησης, όσο και εκτός αυτού. Η αναφορά δεν σκοπεύει στην εξαντλητική παράθεση - αναδρο-μή ιστορικών στοιχείων, αλλά στην ιχνη-λάτηση των τάσεων της διεθνούς πρα-κτικής.

Απόσχιση στο πλαίσιο μετά την αποαποικιοποίηση Κατάνγκα - Μπιάφρα

43. Στην περίπτωση της Κατάνγκα, το καθεστώς της ομώνυμης επαρχίας δι-ακήρυξε την ανεξαρτησία της από τη νέ-ο-συσταθείσα Δημοκρατία του Κονγκό, το 1960. Στην περίπτωση της Μπιάφρα, η φυλή των Ibo επεδίωξε να αποσχισθεί από τη Νιγηρία και να εγκαθιδρύσει το δικό της Κράτος, διακηρύσσοντας την ανεξαρτησία της, το 1967. Και οι δυο απόπειρες ανεξαρτητοποίησης απέτυ-χαν, κυρίως επειδή δεν υποστηρίχθηκαν επαρκώς από τη διεθνή κοινότητα. Μό-νο πέντε Κράτη αναγνώρισαν το Κρά-τος της Μπιάφρα39 (Gabon, Haiti, Ivory Coast, Tanzania και Zambia) και κανένα το Κράτος της Κατάνγκα.

Ερυθραία44. Μετά τη λήξη της ιταλικής αποι-

κιακής κυριαρχίας επί της Ερυθραίας


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 57


Εργασίες

και της Αιθιοπίας κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι εν λόγω περιοχές πέρασαν στη διοίκηση της Μ. Βρετανίας, μέ-χρι το 1952, όπου οι δυο χώρες απετέ-λεσαν υπό την κηδεμονία των Ηνωμέ-νων Εθνών Ομοσπονδία, ετεροβαρή ως προς τη νομή της εξουσίας προς όφε-λος της Αιθιοπίας. Το 1962 η Αιθιοπία δι-έλυσε την Ομοσπονδία και προσάρτησε την Ερυθραία. Το Απελευθερωτικό Κίνη-μα της Ερυθραίας πολέμησε επί μακρόν και συνετέλεσε στην πτώση του στρα-τιωτικού καθεστώτος της Αιθιοπίας, το 1991. Ακολούθησε η αναγνώριση του δι-καιώματος αυτοδιάθεσης της Ερυθραί-ας από τη νέα κυβέρνηση της Αιθιοπίας και μετά από ένα δημοψήφισμα υποστη-ριζόμενο από τον ΟΗΕ (99,8% υπέρ), η Ερυθραία κατέστη ανεξάρτητη, το Μά-ιο του 1993.

Μπαγκλαντές45. Το Μπα-γκλαντές αρ-χ ι κά α π ο -τελούσε το ανατολικό μέ-ρος του Πακι-στάν το οποίο, μετά την απο-α π ο ι κ ι ο π ο ί -

ηση, διαχωριζόταν γεωγραφικά από το δυτικό τμήμα του Πακιστάν από το έδαφος της Ινδίας. Το 1970, όταν ένα κυρίως ανατολικο-πακιστανικό κόμμα (Awami Leauge) κέρδισε την πλειοψη-φία των εδρών, η κυβέρνηση του Πα-κιστάν αρνήθηκε το αποτέλεσμα και έστειλε στρατεύματα στο ανατολικό κομμάτι της χώρας. Στον εμφύλιο πόλε-μο που επακολούθησε έχασαν τη ζωή τους ένα εκατομμύριο ανατολικο-πακι-στανοί, ενώ περίπου δέκα εκατομμύρια εκτοπίστηκαν στην Ινδία.40 Η επέμβαση της Ινδίας κατά του Πακιστάν και η επι-κράτησή της το 1971 έφεραν την ανε-ξαρτητοποίηση του Μπαγκλαντές και την αναγνώρισή του από αρκετά Κράτη. Επτά μήνες μετά την αναγνώρισή του και από το Πακιστάν, εισήχθη στα Ηνω-μένα Έθνη, το Σεπτέμβριο του 1974. Σε αυτή την υπόθεση, βλέπουμε για άλλη

μια φορά την καθολική αναγνώριση του αποσχισθέντος εδάφους μετά τη συναί-νεση του «πατρικού» Κράτους. Επίσης, πρέπει να τονισθεί η επέμβαση του τρί-του Κράτους η οποία, καίτοι αμφισβητή-σιμη νομικά, δημιούργησε την αναγκαία «αποτελεσματικότητα» της αποσχισθεί-σας οντότητας. Τέλος, η περίπτωση του Μπαγκλαντές θα μπορούσε να θεωρη-θεί ως μια (και μοναδική, ίσως) περίπτω-ση επανορθωτικής απόσχισης (remedial secession). Η επανορθωτική απόσχι-ση είναι μια περισσότερο φιλοσοφική, παρά ρεαλιστική δικαιϊκή προσέγγιση, που στηρίζεται στο αξίωμα: Ubi jus, ibi remedium, ήτοι όπου υπάρχει ένα δι-καίωμα, πρέπει να υπάρχει και μια θε-ραπεία, όταν αυτό το δικαίωμα πα-ραβιάζεται. Κατά την ερμηνεία αυτή, η νομιμοποίηση της απόσχισης του Μπα-γκλαντές αποτελεί θεραπεία της παρα-βίασης του δικαιώματος του λαού του στην αυτοδιάθεση, με τη σφοδρή πα-ραβίαση του πρωταρχικού δικαιώμα-τος στη ζωή (ένα εκατομμύριο νεκροί), η οποία δημιούργησε στο εξής ένα χάσμα ανάμεσα στις δυο πλευρές που καθιστά περαιτέρω αδύνατη την αρμονική τους συμβίωση.

Απόσχιση εκτός πλαισίου μετα-αποαποικιοποίησης

Κεμπέκ

46. Μια εξέχουσα περίπτωση εκτός πλαισίου της μετά την αποαποικιοποίη-ση εποχής είναι η περίπτωση της πρό-θεσης του Κεμπέκ να αποσχισθεί από τον Καναδά. Η περίφημη γνωμοδότη-

ση του Ανωτάτου Δικαστηρίου του Κανα-δά41 αποτελεί μια μόνο διάσταση ενός κυρίως πολιτικού προβλήματος, διάστα-ση όμως με ιδιαίτερο νομικό ενδιαφέ-ρον. Το Δικαστήριο εξέτασε τη βούληση του Κεμπέκ να αποσχισθεί από δυο οπτι-κές γωνίες: το Σύνταγμα του Καναδά και το Διεθνές Δίκαιο. Όσον αφορά το πρώ-το, το Δικαστήριο γνωμοδότησε ότι, εάν μια σαφής πλειοψηφία του πληθυσμού του Κεμπέκ εκφράσει τη βούλησή της για απόσχιση, αυτό σύμφωνα με το Σύ-νταγμα συνεπάγεται την υποχρέωση να εκκινήσει μια καλόπιστη (bona fide) δια-πραγμάτευση για την αλλαγή του Κανα-δικού Συντάγματος, προκειμένου να συ-μπεριληφθούν οι απαραίτητες πρόνοιες για την αποχώρηση του Κεμπέκ, χωρίς το αποτέλεσμα αυτών των διαπραγμα-τεύσεων να είναι προ-αποφασισμένο.

47. Από την άλλη οπτική γωνία, το Δικαστήριο γνωμοδότησε ότι το Διεθνές Δίκαιο δεν δίνει στο Κεμπέκ το δικαίωμα να αποσχισθεί μονομερώς από τον Κα-ναδά. Παρόλα αυτά, το Δικαστήριο δέ-χτηκε ότι επί της αρχής ένα τέτοιο δικαί-ωμα θα μπορούσε να εγερθεί κάτω από ειδικές συνθήκες – αποαποικιοποίηση, ξένη κατοχή, κυριαρχία ή εκμετάλλευ-ση και εφόσον ένας λαός εμποδίζεται να ασκήσει το δικαίωμα της εσωτερικής αυ-τοδιάθεσης. Από την έκδοση της γνωμο-δότησης του Ανωτάτου Δικαστηρίου το 1998, ο πληθυσμός του Κεμπέκ δεν έχει εκφράσει κατά σαφή τρόπο και πλειο-ψηφικά τη βούλησή του να αποσχισθεί, κάτι που όπως είδαμε είναι απαραίτητη προϋπόθεση για περαιτέρω ενέργειες, με βάση το Καναδικό Σύνταγμα.42

Σοβιετική Ένωση – Σοσιαλιστική Δημο-κρατία Γιουγκοσλαβίας

48. H διάλυση της Σοβιετικής Ένω-σης και της Σοσιαλιστικής Δημοκρατί-ας της Γιουγκοσλαβίας είναι επίσης ση-μαντικές περιπτώσεις όπου μπορεί να εξεταστεί το θέμα της απόσχισης. Και στις δυο περιπτώσεις, το κεντρικό Κρά-τος από όπου πήγαζε η ισχύς έπαψε να υπάρχει. Ως αποτέλεσμα, ένας αριθμός Κρατών άρχισε – ή ξανάρχισε – να υφί-


58



σταται. Εν συντομία, η διάλυση της Σο-βιετικής Ένωσης επέτρεψε στις δορυφό-ρους χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες τυπικά είχαν παραμείνει κυρίαρ-χες, να αποτινάξουν τη ρωσική επιρ-ροή και να προσανατολιστούν προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι χώρες της Βαλτικής, οι οποίες είχαν προσαρτηθεί το 1940 από τη Σοβιετική Ένωση επα-ναβεβαίωσαν την κυριαρχία τους. Η Λευκορωσία, η Ουκρανία και η Ρωσική Ομοσπονδία ίδρυσαν την Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών, με τη Συμφωνία του Μινσκ, της 8ης Δεκεμβρίου 1991.43 Οι υπόλοιπες πρώην Σοβιετικές Δημοκρα-τίες (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν, Κιργιστάν, Μόλδοβας, Τουρκμενιστάν, Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν) προσχώ-ρησαν στην Κοινοπολιτεία εντός του μή-να, με τη Διακήρυξη της Άλμα Άτα44. Η Γεωργία προσχώρησε το 1993 αλλά απο-χώρησε τον Αύγουστο του 2008, μετά τα γεγονότα της Νότιας Οσσετίας. Αυτή η διάλυση δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως μια σειρά από αποσχίσεις, πλην όμως, το τελικό αποτέλεσμα στα Κράτη που προ-έκυψαν έχει δημιουργήσει ένα μεγάλο δυναμικό αποσχίσεων, όπως της Υπερδ-νειστερίας, της Τσετσενίας, της Νότιας Οσσετίας, του Ναγκόρνο Καραμπάχ, της Ανατολικής Ουκρανίας και της Κριμαίας.

49. Η διάλυση της Σοσιαλιστικής Ομόσπονδης Δημοκρατίας της Γιου-γκοσλαβίας επιβεβαιώθηκε από την Επιτροπή Badinter στη Νο 1 Γνωμοδό-τησή της.45 Κατά αυτή την έννοια, οι δι-ακηρύξεις ανεξαρτησίας και κυριαρχίας των συνιστωσών Οντοτήτων της πρώ-ην Γιουγκοσλαβίας, ήτοι της Σλοβενίας, της Κροατίας, της ΠΓΔΜ και της Βοζνίας – Ερζεγοβίνης, δεν θεωρήθηκαν απο-σχίσεις. Άλλωστε, στο προοίμιο του Συντάγματος της Σοσιαλιστικής Ομό-σπονδης Δημοκρατίας της Γιουγκοσλα-βίας (1974) παρεχόταν το δικαίωμα στις συνιστώσες δημοκρατίες να αποσχι-σθούν. Ενώ λοιπόν η διάλυση της Ομό-σπονδης Γιουγκοσλαβίας, όπως και της Σοβιετικής Ένωσης, δεν μπορεί να θεω-ρηθεί ως μια σειρά από αποσχίσεις, δη-μιούργησε τις προϋποθέσεις για την sui generis υπόθεση του Κοσόβου.

Κόσοβο50. Το Κόσοβο ήταν η πρώτη πε-

ρίπτωση, στο πρόσφατο τουλάχιστον παρελθόν, όπου ένας εξαιρετικά σημα-ντικός αριθμός Κρατών (εκατόν οκτώ έναντι εκατόν ενενήντα τριών Κρατών – Μελών του ΟΗΕ) έχουν αναγνωρίσει την αποσχισμένη Οντότητά του, όχι μό-νο χωρίς τη συναίνεση του «πατρικού» Κράτους (Σερβίας), αλλά και παρά τη σα-φέστατη αντίρρησή του. Μια πολύ σύ-ντομη αναδρομή θα μας βάλει καλύτε-ρα στο όλο πλαίσιο της υπόθεσης.

51. Το Κόσοβο επί Σοσιαλιστικής Ομόσπονδης Δημοκρατίας της Γιουγκο-σλαβίας απολάμβανε συνταγματική αυ-τονομία, ως επαρχία όμως της Σερβίας και όχι ως συνιστώσα Δημοκρατία. Το δι-καίωμα αυτό ανακλήθηκε από το καθε-στώς Μιλόσεβιτς το 1989. Κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1990 οι Κοσοβάροι, με ειρηνικές διαδηλώσεις προσπάθησαν να αντισταθούν στις αυξανόμενες σερ-βικές πιέσεις, δημιουργώντας μια σκιώ-δη αυτοδιοίκηση. Όμως, η Σερβία κατέ-φυγε στη στρατιωτική βία, προκειμένου να αποκαταστήσει την τάξη στη σερβική επαρχία ή κατά την altera pars να επι-βάλλει εθνοκάθαρση κατά της συντρι-πτικής αλβανικής πλειοψηφίας στην επαρχία. Μετά την αποτυχία των δι-

πλωματικών προσπα-θειών, το ΝΑΤΟ παρενέ-βη μονομερώς και παρά την αντίθετη άποψη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, το 1999. Με-τά την παράδοση της Σερβίας, το Συμβού-λιο Ασφαλείας, με την απόφαση 1244/99,46 μια απόφαση με ρυθμίσεις οριακής και μη νομιμό-τητας47 εγκατέστησε μεταβατική διεθνή διοίκηση στο Κόσο-βο (UNMIC) και διεθνή στρατιωτική παρου-σία (KFOR). Η εν λόγω απόφαση δεν όριζε το τελικό καθεστώς του Κοσόβου, απλώς επι-

χειρούσε να εξασφαλίσει τις απαραίτη-τες μεταβατικές συνθήκες ασφάλειας και τάξης, προκειμένου να αναπτυχθούν οι απαραίτητοι θεσμοί αυτοκυβέρνησης που θα εξασφαλίζουν συνθήκες ειρηνι-κής και ομαλούς ζωής για όλους τους κα-τοίκους του Κοσόβου.

52. Μετά από οκτώ χρόνια διεθνούς διοίκησης και αμέτρητες προσπάθει-ες επίτευξης μιας αποδεκτής λύσης, ο τελευταίος Ειδικός Απεσταλμένος των Ηνωμένων Εθνών, Martti Ahtisaari κα-τέστησε σαφές48 ότι οι θέσεις Σέρβων και Κοσοβάρων δεν ήταν δυνατό να συ-γκλίνουν και υπέβαλε την πρότασή του για, ουσιαστικά, ένα ιδιότυπο, πολυεθνι-κό ανεξάρτητο Κόσοβο υπό διεθνή κη-δεμονία. Λόγω της σερβικής αντίδρα-σης, όπως προβλήθηκε δια της Ρωσίας, το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν κατάφε-ρε να υιοθετήσει το σχέδιο Αχτισάαρι. Μερικές μήνες αργότερα (Φεβ 2008) το Κόσοβο ανακήρυξε μονομερώς την ανε-ξαρτησία του. Η Σερβία, μέσω της Γενι-κής Συνέλευσης 49 υπέβαλε αίτημα για γνωμοδότηση του Διεθνούς Ποινικού Δι-καστηρίου, με το ερώτημα εάν η ανακή-ρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου αποτελεί παραβίαση του Διεθνούς Δι-καίου.

53. Δυστυχώς, το Διεθνές Δικαστήριο


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 59


Εργασίες

50 δεν μπήκε στην ουσία του θέματος της ανακήρυξης μονομερούς ανεξαρτησίας και απόσχισης από ένα κυρίαρχο Κρά-τος. Έμεινε στο γράμμα της ερώτησης, εάν η μονομερής ανακήρυξη ήταν σύμ-φωνη με το Διεθνές Δίκαιο και όχι εάν το Διεθνές Δίκαιο δίνει το δικαίωμα της μο-νομερούς απόσχισης και κατέληξε ότι η μονομερής ανακήρυξη ήταν σε συμφω-νία με το Διεθνές Δίκαιο (84…. the Court considers that general international law contains no applicable prohibition of declarations of independence. Accordingly … the declaration of independence … did not violate general international law) αλ-λά και τους lex specialis, δηλαδή την από-φαση 1244/99 και το Συνταγματικό Πλαί-σιο (119…. The Court has concluded above that the adoption of the declaration of independence … did not violate general international law, Security Council resolution 1244 or the Constitutional Framework. Consequently the adoption of that declaration did not violate any applicable rule of international law).

54. Μέχρι σήμερα, επτά χρόνια από την de facto ανεξαρτητοποίηση του Κο-σόβου, το καθεστώς του παραμένει αμ-φιλεγόμενο. Παρότι οι ΗΠΑ ιδιαίτερα, αλλά και οι 53 χώρες που έσπευσαν να αναγνωρίσουν αρχικά το Κόσοβο δεν παραλείπουν να τονίζουν ότι η περίπτω-ση αυτή ήταν μοναδική και δεν αποτελεί προηγούμενο, έξι μήνες μετά την ανα-κήρυξη του Κοσόβου η Ρωσία έσπευ-σε να αναγνωρίσει (εάν όχι να ενορχη-στρώσει) την ανεξαρτητοποίηση της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας από τη Γεωργία, τονίζοντας επίσης ότι πρό-κειται για μοναδικές περιπτώσεις.

55. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να το-νίσω ότι δεν θα αναλυθούν περαιτέρω τα πρόσφατα γεγονότα στην Ουκρανία (προσάρτηση της Κριμαίας και προσπά-θεια απόσχισης των ανατολικών επαρχι-ών της Ουκρανίας, Donetsk και Luhansk) διότι, αφενός μεν είναι τόσο πρόσφα-τα ώστε να θεωρείται πρώιμη η εξαγω-γή συμπερασμάτων, αφετέρου δε δεν υπάρχει εισέτι νομολογία επ αυτών και δεν διαφαίνεται κάτι εξαιρετικά διαφο-ρετικό στη μέχρι τώρα πρακτική των

Κρατών της διεθνούς κοινότητας από όσα είδαμε στην παραπάνω επιλεκτική μας ανάλυση.

ΣΤΟΝ 21o ΑΙΩΝΑ;56. Στον 21ο αιώνα η αποαποικιοποί-

ηση έχει πρακτικά περατωθεί, με μόνη θλιβερή εκκρεμότητα την Παλαιστίνη. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας της Γιου-γκοσλαβίας έχει αφήσει κάποιες λίγες ανοιχτές πληγές de facto Κρατών που δεν αναγνωρίζονται από τη διεθνή κοι-νότητα (Ναγκόρνο Καραμπάχ, Αμπχα-ζία, Νότια Οσσετία, Κόσοβο) ενώ στις μέρες μας εξελίσσεται η απόσχιση εδα-φών από την Ουκρανία (Κριμαία, Ντόνε-τσκ, Λούχανσκ).

57. Το πέρας όμως της αποαποικι-οποίησης και η διάλυση των ανατολι-κών πολυ-εθνικών Κρατών δεν σημα-τοδοτεί το ανέφελο πέρασμα στον 21ο αιώνα, όπου οι εθνοτικές ταραχές και τα αποσχιστικά κινήματα θα είναι μια δυσάρεστη ανάμνηση. Ήδη αυτή τη στιγμή που γράφεται αυτή η διατριβή, υπάρχουν στον πλανήτη μας 23 ενερ-γά αποσχιστικά κινήματα51. Με μια μα-τιά στον ιστότοπο του Οργανισμού Μη Εκπροσωπούμενων Κρατών και Λα-ών (UNPO: Unrepresented Nations and Peoples Organization)52, βλέπουμε ότι πενήντα Οντότητες / Λαοί εκλαμβά-νουν ότι υποεκπροσωπούνται ή δεν εκ-προσωπούνται καθόλου στα διεθνή φό-ρα και ιδίως στον ΟΗΕ. Όπως εξηγήσαμε και παραπάνω, δεν έχει τόση σημασία εάν οι 50 αυτοί Λαοί πληρούν όντως κά-ποια αντικειμενικά κριτήρια ώστε να θε-ωρούνται Λαοί, όσο έχει σημασία το γε-γονός ότι οι ίδιοι ή όσοι τους αποκλείουν από τα διεθνή φόρα τους εκλαμβάνουν ως Λαούς. (Abkhazia, Acheh, Afrikaner, Ahwazi, Amazigh, Assyria, Balochistan, Barotseland, Batwa, Chin, Chittagong Hill Tracts, Circassia, Cordillera, Crimean Tatars, Degar-Montagnards, East Turkestan, Gilgit Baltistan, Haratin, Hmong, Hungarian Minority in Romania, Inner Mongolia, Iranian Kurdistan, Iraqi Kurdistan, Iraqi Turkmen, Khmer Krom, Kosova, Lezghin, Mapuche, Nagalim,

Ogaden, Ogoni, Oromo, Rehoboth Basters, Savoy, Sindh, Somaliland, South Moluccas, Southern Azerbaijan, Sulu, Taiwan, Talysh, Tibet, Triest, Vhavenda, West Balochistan, West Papua, Zanzibar). Είναι άξιο αναφοράς ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής δραστηριοποι-ούνται 36 αποσχιστικές οργανώσεις, προετοιμάζοντας ή επιδιώκοντας την απόσχιση πολιτειών όπως του Βερμόντ, του Όρεγκον, της Καλιφόρνιας, αλλά και της περιοχής των ιθαγενών Λακότα.

58. Τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανα-τολή, με τη δημιουργία του Ισλαμικού Κράτους και την τρομοκρατική του επέ-κταση δεν προοιωνίζουν ευχάριστα. Τέ-τοια φαινόμενα αποσυντονίζουν τη διε-θνή, αλλά ιδίως την περιφερειακή τάξη και προκαλούν, με τη σειρά τους, αντα-ποδοτικές συσπειρώσεις ομάδων επί τη βάσει εθνοτικών ή θρησκευτικών συγ-γενειών, αλλά και τεράστιες εκροές πα-ρανόμων (συνήθως) μεταναστών.

59. Η αυξημένη αστικοποίηση, η πο-λιτική κινητοποίηση, η ταχύτητα και η μαζικότητα διάδοσης της πληροφορίας, η αύξηση του μορφωτικού επιπέδου, η μετανάστευση, η διαφορά των ρυθμών γεννητικότητας, της οικονομικής κατά-στασης αλλά και του αισθήματος κοι-νωνικού αποκλεισμού διαφόρων εθνο-τικών κυρίως ομάδων / μειονοτήτων θα προκαλέσουν στον αιώνα μας τριγμούς στην εσωτερική συνοχή των Κρατών.

60. Η παγκοσμιοποίηση και η πε-ριφερειακή ολοκλήρωση είναι φαινό-μενα που αναμένεται να διευρυνθούν στον αιώνα μας. Αυτή η διεύρυνση μπο-ρεί να έχει εξίσου ευεργετικές και δυ-σμενείς επιδράσεις στις αποσχιστικές τάσεις. Από τη μία πλευρά, οι Περιφε-ρειακοί Οργανισμοί53 αφουγκράζονται καλύτερα –και γνωρίζουν καλύτερα- τα προβλήματα των περιοχών, ελέγχουν τοπικά την τήρηση των ανθρωπίνων δι-καιωμάτων, εξαλείφουν φραγμούς στο εμπόριο και την ελευθεροεπικοινωνία. Από την άλλη, δημιουργούν μια αίσθη-ση ασφάλειας σε μικρές Οντότητες ότι μπορούν να επιβιώσουν οικονομικά και πολιτικά, με τη συνδρομή των Περιφε-ρειακών Οργανισμών.


60



Συμπεράσματα – Προτάσεις

Αυτοδιάθεση61. Η έννοια της αυτοδιάθεσης στα

θεσμικά κείμενα είναι όντως διατυπωμέ-νη με ασάφεια και γενικότητα ως προς τη φύση της (αρχή ή δικαίωμα) τη νομι-κή της υπόσταση (συμβατικός κανόνας, κανόνας εθιμικού δικαίου, κανόνας ανα-γκαστικού δικαίου), το περιεχόμενό της (εσωτερική – εξωτερική, ανεξαρτησία ή ένωση κ.λπ.) και τα υποκείμενά της. Η ασάφεια αυτή είναι μάλλον ή ήττον ηθε-λημένη, προκειμένου να επιτυγχάνεται η κάθε φορά απαραίτητη πλειοψηφία κατά τη λήψη των αποφάσεων του ΟΗΕ.

62. Από όσα έχουν αναλυθεί στην παρούσα μελέτη, η άποψή μας για την αυτοδιάθεση συνοψίζεται ως ακολού-θως:

α. Η αυτοδιάθεση είναι ένα δικαίω-μα, η νομική φύση του οποίου έχει πλή-ρως κατοχυρωθεί στο Διεθνές Εθιμικό Δίκαιο.

β. Η αυτοδιάθεση έχει δυο διαστά-σεις, την εξωτερική και την εσωτερική. Η εσωτερική αυτοδιάθεση είναι το δι-καίωμα του λαού να διαλέγει τη μορφή της διακυβέρνησης της επιλογής του και να καθορίζει τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές πολιτικές του Κράτους, επιδιώκοντας την ανάπτυξή του. Κατά την επικρατέστερη άποψη, η εσωτερι-κή αυτοδιάθεση αφορά το εσωτερικό των Κρατών και όχι τη διεθνή κοινότη-τα. Η εξωτερική αυτοδιάθεση ως προς το περιεχόμενο εφαρμόζεται με ίδρυση ενός κυρίαρχου και ανεξάρτητου Κρά-τους, με ελεύθερη σύνδεση ή ενσωμά-τωση με ένα ανεξάρτητο Κράτος ή με η ανάδειξη σε οποιοδήποτε άλλο πολιτι-κό καθεστώς αποφασισθεί με ελεύθερη βούληση από ένα λαό.

γ. Η λεπτομερής εξέταση των θε-σμικών κειμένων δείχνει ότι το δικαίω-μα της εξωτερικής αυτοδιάθεσης έχει περιορισμένο υποκείμενο. Η πρόθεση των όσων θεσμικών κειμένων εξετάσα-με να περιορίσουν το δικαίωμα της αυ-τοδιάθεσης στα εξαρτημένα εδάφη και στους λαούς που βρίσκονται κά-

τω από ξένη, αποικιοκρατική ή ρα-τσιστική υποταγή, κυριαρχία και εκ-μετάλλευση, είναι πλέον εμφανής. Η δε έννοια του λαού είναι ευκολότερο να ορισθεί με υποκειμενικά κριτήρια: Ένας «λαός» υπάρχει όταν έχει αντίληψη ότι υπάρχει. Αυτή η αυτεπίγνωση μπο-ρεί να δημιουργείται είτε όταν ένας πλη-θυσμός εκλαμβάνει ότι είναι λαός, είτε όταν ο υπόλοιπος πληθυσμός θεωρεί ότι μια ομάδα πληθυσμού είναι διαφορετι-κή από αυτούς, είτε από ένα συνδυασμό των παραπάνω θεωρήσεων.

δ. Στο θεωρητικό επίπεδο οι γενικές διατάξεις για τη σχέση αυτοδιάθεσης και εδαφικής ακεραιότητας είναι ασαφείς και, κατ’ επέκταση, τα δικαιώματα αυτά παραμένουν ανταγωνιστικά.

Απόσχιση63. Η απόσχιση, ως τρόπος εξάσκη-

σης της εξωτερικής αυτοδιάθεσης περι-ορίζεται στο θεωρητικό επίπεδο σε λα-ούς υπό αποικιακό ή ρατσιστικό ζυγό.

64. Η απόσχιση είναι νομικά ουδέ-τερη, καθόσον δεν θεμελιώνεται ρητά πουθενά το δικαίωμα σε αυτή. Η απόσχι-ση stricto sensu ούτε επιτρέπεται, ούτε απαγορεύεται κατά τα Διεθνές Δίκαιο. Το τελευταίο εμπλέκεται περισσότερο με το αποτέλεσμα της απόσχισης, ιδιαίτε-ρα εάν αυτή καταστεί αποτελεσματική, σε θέματα αναγνώρισης της νέας Οντό-τητας και σε θέματα διαδοχής των υπο-χρεώσεων του προηγούμενου Κράτους έναντι της Διεθνούς Κοινότητας.

65. Η απόσχιση δεν είναι επιθυμητή επειδή προκαλεί αστάθεια. Πολλές φο-ρές, προϊόντα της απόσχισης είναι ασύ-ντακτα ή αποτυχημένα Κράτη τα οποία αποτελούν απειλή για τη διεθνή ειρήνη, ασφάλεια και σταθερότητα.

66. Η επανορθωτική απόσχιση, ήτοι η εξωτερική αυτοδιάθεση ως θεραπεία παραβίασης του δικαιώματος της εσω-τερικής αυτοδιάθεσης είναι μια περισ-σότερο φιλοσοφική, παρά ρεαλιστική δικαιϊκή προσέγγιση, η οποία συνήθως συνδέεται με εξαιρετικές (σε ποσότη-τα) παραβάσεις των ανθρωπίνων δικαι-ωμάτων.

67. Από την εξέταση χαρακτηριστι-

κών περιπτώσεων άσκησης του δικαιώ-ματος της αυτοδιάθεσης, προκύπτουν κάποιες τάσεις της διεθνούς πρακτικής:

α. Απαιτείται η συναίνεση του «πα-τρικού» Κράτους, προκειμένου ένα εξ αποσχίσεως Κράτος να τύχει αναγνω-ρίσεως από τον ΟΗΕ.

β. Η εδαφική ακεραιότητα συνήθως προτιμάται έναντι της ανεξαρτησίας. Σε έσχατες περιπτώσεις, όπως διάλυσης των «πατρικών» Κρατών ή εξαιρετικής παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμά-των ή τέλειας αποτυχίας των διπλωματι-κών προσπαθειών, η ανεξαρτησία παρα-μένει μια ύστατη επιλογή.

γ. Η αποτελεσματικότητα της από-σχισης (στρατιωτική ισχύς, επιρροή στα διεθνή ΜΜΕ, διπλωματικές ικανότητες) είναι πάντοτε παράγοντας που συνεκτι-μάται.

δ. Η δυνατότητα μιας Οντότητας να μην καταστεί θνησιγενές και ασύντακτο ανεξάρτητο Κράτος (οικονομική ισχύς, μέγεθος, πιθανή στρατιωτική ισχύς ή συμμαχίες, κοινωνικό / δικαιϊκό καθε-στώς, θέματα επιμέρους μειονοτήτων ή προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων) είναι πάντοτε παράγοντας που λαμβά-νεται υπόψη.

ε. Οι περισσότερες περιπτώσεις εξε-τάζονται και χαρακτηρίζονται ως μονα-δικές. Έτσι, αποφεύγεται η δημιουργία προηγουμένων και κατ’ επέκταση τα Κράτη διατηρούν το δικαίωμά τους να πράττουν κάθε φορά όπως ad hoc ορί-ζουν τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα και όχι, κατ’ ανάγκη, όπως ένα διεθνές έθιμο θα τα υποχρέωνε. Στις περιπτώ-σεις αποσχίσεων, λοιπόν, προτιμάται η ρεαλιστική, μη ιδεολογική προσέγγιση.

21ος Αιώνας68. Το πέρας της αποαποικιοποίη-

σης και η διάλυση των ανατολικών πο-λυ-εθνικών Κρατών δεν σηματοδοτεί το ανέφελο πέρασμα στον 21ο αιώνα. Τα τε-κταινόμενα στη Μέση Ανατολή, με τη δημιουργία του Ισλαμικού Κράτους και την τρομοκρατική του επέκταση απο-συντονίζουν τη διεθνή και περιφερεια-κή τάξη και προκαλούν ανταποδοτικές συσπειρώσεις εθνοτικών ή θρησκευτι-


www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 61


Εργασίες

κών ομάδων και τεράστιες εκροές πα-ρανόμων μεταναστών.

69. Η αυξημένη αστικοποίηση, η πο-λιτική κινητοποίηση, η ταχύτητα και η μαζικότητα διάδοσης της πληροφορίας, η αύξηση του μορφωτικού επιπέδου, η μετανάστευση, η διαφορά των ρυθμών γεννητικότητας, της οικονομικής κατά-στασης αλλά και του αισθήματος κοι-νωνικού αποκλεισμού διαφόρων εθνο-τικών κυρίως ομάδων / μειονοτήτων θα προκαλέσουν στον αιώνα μας τριγμούς στην εσωτερική συνοχή των Κρατών.

70. Η παγκοσμιοποίηση και η περι-φερειακή ολοκλήρωση μπορεί να έχουν εξίσου ευεργετικές και δυσμενείς επι-δράσεις στις αποσχιστικές τάσεις. Από τη μία πλευρά, οι Περιφερειακοί Οργανι-σμοί αφουγκράζονται καλύτερα τα προ-βλήματα των περιοχών, ελέγχουν τοπικά την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμά-των, εξαλείφουν φραγμούς στο εμπόριο και την ελευθεροεπικοινωνία. Από την άλλη, δημιουργούν μια αίσθηση ασφά-λειας σε μικρές Οντότητες ότι μπορούν να επιβιώσουν οικονομικά και πολιτικά, με τη συνδρομή των Περιφερειακών Ορ-γανισμών.

Προτάσεις71. Η τάση των Κρατών στον 21ο αι-

ώνα, προκειμένου να διατηρηθεί κατά το δυνατόν η ασφάλεια και η σταθερό-τητα θα πρέπει να ακολουθεί το παρα-κάτω δίπτυχο:

α. Μεμονωμένα Κράτη(1) Εφαρμογή εναλλακτικών προς

την απόσχιση λύσεων, όπως λειτουργι-κή ή / και εδαφική αυτονομία.

(2) Εξέταση Συνταγματικών Αναθε-ωρήσεων– Προβλέψεων για ανεξαρτη-τοποίηση, με σαφείς και κοινά αποδε-κτούς κανόνες.

(3) Εντατικοποίηση της προστασί-ας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδι-αίτερα των μελών των μειονοτήτων, αποφυγή του κοινωνικού ή άλλου απο-κλεισμού.

β. Διεθνής Κοινότητα(1) Επικαιροποίηση των θεσμικών κα-

νόνωνΕκτιμάται ότι οι συνθήκες είναι πλέ-

ον ώριμες για μια επικαιροποίηση του θε-σμικού πλαισίου που διέπει την αυτοδιάθε-ση των λαών, καθώς όπως ήδη είδαμε, υφίστανται ασάφειες και γενικεύσεις. Οι κανόνες της αυτοδιάθεσης θα πρέπει να γίνουν όσο το δυνατόν ομοιόμορφοι και προβλέψιμοι, ώστε να μην συμπαρασύ-ρονται Οντότητες σε αιματηρούς αγώ-νες με αβέβαιη νομιμοποίηση και ακόμη πιο αβέβαιη de jure αναγνώριση. Ταυτό-χρονα, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα οφέλη (διπλωματικά, οικονομικά, κ.λπ.) που αποκομίζει μια χώρα με την είσο-δό της στον ΟΗΕ, θα μπορούσε να επα-νέλθει ο λανθάνων ρυθμιστικός μηχανι-σμός της εισόδου νέων Κρατών στον ΟΗΕ ώστε τα Κράτη που επιθυμούν να εντα-χθούν να πληρούν συγκεκριμένα κριτή-ρια, ιδιαίτερα στον τομέα σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι, η δια-δικασία εισόδου στον ΟΗΕ θα αποτελεί αντικίνητρο απόσχισης Οντοτήτων προ-διαγραφών αποτυχημένου Κράτους.

(2) Εντατικοποίηση ελέγχων της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιω-μάτων και της εξάλειψης των διακρίσε-ων, καθόσον αποτελούν τις συνηθέστε-ρες πηγές αποσχιστικών τάσεων.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωση«ΚΟΣΟΒΟ. Ανατρέποντας τη διεθνή

δικαιοταξία: αυτοδιάθεση και απόσχι-ση εθνοτήτων στον 21ο αιώνα», Στέλιος Περράκης, Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, Μάρτι-ος 2008

«Αυτοδιάθεση λαών και εδαφικές δι-εκδικήσεις», Α. Μπρεδήμας, Εκδόσεις Α. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑ, ΑΘΗΝΑ – ΚΟΜΟΤΗΝΗ 1986

«Η προστασία των μειονοτήτων», Μπρεδήμας – Σισιλιάνος, Εκδόσεις Α. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑ, ΑΘΗΝΑ – ΚΟΜΟΤΗΝΗ 1997

«Εγχειρίδιο Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου», ΥΠΕΘΑ/ΔΣΔ, Αθήνα, Απρίλιος 1996, Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού

«Η ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΙΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΔΙΑΘΕΣΕΩΣ ΤΩΝ ΛΑΩΝ», Σ. Κα-λογερόπουλος-Στράτης, Πάντειος Ανω-τάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών, 1978, file:///E:/Documents%20and%20Settings/

Ko nsta ntin os /My %20 D o cu m e nt s /Downloads/kalogeropoulos-stratis-76.pdf

«Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο», Ε. Ρού-κουνας, Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη (2011)

Ξενόγλωσση«The United Nations law on self-

determination and indigenous peoples», E. Gayim, Nordisk Tidsskrift for International Ret, Volume 51, Issue 1

«The Role of Recognition in the Law and Practice of Secession», J. Dugard, D. Raic, M.Kohen, Secession – International Law Perspectives, Cambridge University Press, Cambridge, 2006

«National Self-Determination Today: Problems of Legal Theory and Practice», M Koskenniemi”, 1994, The international and Comparative Law Quarterly Vol.43, No 2 (Apr, 1994)

«The right to secede under international law», Peter Roethke, ht tps://w w w.american.edu/sis/jis/upload/3RoethkeF11.pdf

«Separatist Movements» Brian Bearry, CQ Global Researcher April 2008, http://www.cqpress.com/docs/AffiliationsPDFs/separatists.pdf

«Secession», Daniel Thuerer, Thomas Burri, Max Planc Encyclopedia of Public International Law, www.mpelil.com http://opil.ouplaw.com/ view/10.1093/ law:epil/ 9780199231690/ law-9780199231690-e1100?rskey=hoIVv0&result=1&prd=EPIL

«T he p eace ne gotiat ions: a personal narrative, 1921», R. Lansing, https://archive.org/stream/peacenegotiatio02lansgoog#page/n120/mode/2up

«The Various Control Tests in the Law of State Responsibility and the Responsibility of Outside Powers for Acts of Secessionist», Stefan Talmon, University of Oxford Legal Research Paper Series, http://ssrn.com/abstract=14023244

«Territorial Integrity and the law of Statehood», Jure Vidmar, 44 George Washington International Law Review (2013), http://ssrn.com/abstract=2159113


62



Σημειώσεις

1 UN CHARTER, https://treaties.un.org/doc/publication/ctc/uncharter.pdf

2 http://daccess-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/142/36/IMG/NR01423§6.pdf?OpenElement

3 http://www.unoosa.org/pdf/gares/ARES_25_2625E.pdf

4 h t t p s : / / w w w . o s c e . o r g /mc/39501?download=true

5 h t t p : / / w w w . o s c e . o r g /pa/37930?download=true

6 Στέλιος Περράκης: ΚΟΣΟΒΟ. Ανατρέπο-ντας τη διεθνή δικαιοταξία: αυτοδιάθε-ση και απόσχιση εθνοτήτων στον 21ο αι-ώνα, Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, Μάρτιος 2008

7 https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/oct/25-26/26b.htm

8 https://www.marxists.org/history/ussr/government/constitution/1918/

9 http://wwi.lib.byu.edu/index.php/President_Wilson%27s_Fourteen_Points

10 Α. Μπρεδήμας. Αυτοδιάθεση λαών και εδαφικές διεκδικήσεις. Εκδόσεις Α. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑ, ΑΘΗΝΑ – ΚΟΜΟΤΗΝΗ 1986, σελ. 25

11 https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.asp x?src=T R E AT Y& mtds g _ n o = I V-4&chapter=4&lang=en

12 Α. Μπρεδήμας. Αυτοδιάθεση λαών και εδαφικές διεκδικήσεις. Εκδόσεις Α. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑ, ΑΘΗΝΑ – ΚΟΜΟΤΗΝΗ 1986

13 Η απόφαση ψηφίσθηκε ομόφωνα, με εννέα μόνο αποχές (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Βέλγιο, Αυστραλία, Ν. Αφρική και Δομινικανή Δημοκρατία)

14 https://www1.umn.edu/humanrts/instree/GAres3314.html

15 https://www.icrc.org/ihl/INTRO/47016 Αντώνης Μπρεδήμας, Ibid 12, σελίδες

33 - 6217 Οι άλλες δυο συνιστώσες της Διεθνούς

Δικαιοταξίας είναι η εθνική κυριαρχία και η πολιτική ανεξαρτησία. Όρα Στέλι-ος Περράκης: ΚΟΣΟΒΟ. Ανατρέποντας τη διεθνή δικαιοταξία, Ibid 6, σελ. 49

18 Αντώνης Μπρεδήμας, Ibid 12, σελ. 3619 Αντώνης Μπρεδήμας, Ibid 12, σελ 3920 Σ. Καλογερόπουλος-Στράτης, Η ΝΟΜΙΚΗ

ΦΥΣΙΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΔΙ-ΑΘΕΣΕΩΣ ΤΩΝ ΛΑΩΝ, Πάντειος Ανωτά-τη Σχολή Πολιτικών Επιστημών, 1978

21 http://www.law.cornell.edu/wex/opinio_

juris_international_law22 Το 1959 ο ΟΗΕ απαρτίζετο από 83 Κρά-

τη – Μέλη, έναντι 193 σήμερα.23 Κατά Καλογερόπουλο – Στράτη η αυτο-

διάθεση αποτελεί κανόνα εξαιρετικού δικαίου. Ibid 20

24 http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/1541%28XV%29

25 Επί λέξει σημαίνει «όπως κατέχεται» (as possessed). Πρόκειται περί αρχής του διεθνούς δικαίου περί μη αλλαγής των υφισταμένων συνόρων, ως δόγμα δια-τηρήσεως των διοικητικών συνόρων, ιδίως σε περιπτώσεις που μικρότερα κράτη προκύπτουν από τη διάσπαση μιας μεγαλύτερης κρατικής οντότητας http://www.law.cornell.edu/wex/uti_possidetis_juris

26 Peter Roethke: The right to secede under international law https://www.american.edu/sis/jis/upload/3RoethkeF11.pdf

27 Reference re Secession of Quebec, 2 S.C.R 217 (1998) http://scc-csc.lexum.com/scc-csc/scc-csc/en/item/1643/index.do

28 Αποφάσεις 2189/XXI, 2621/XXV, 2649/XXV, 2708/XXV, 2787/XXVI, 2878/XXVI, Ibid 12

29 Αντώνης Μπρεδήμας, Ibid 12, σελ 5830 Ο.π σελ 5931 Εδώ κρίνεται σκόπιμο να επαναλάβου-

με ότι μιλάμε για απόσχιση με απειλή ή χρήση βίας και χωρίς τη συναίνεση του «πατρικού» Κράτους (parental State), όπως δηλώσαμε στους Ορισμούς στην αρχή της μελέτης

32 Daniel Thuerer, Thomas Burri, Secession. Max Planc Encyclopedia of Public International Law, www.mpelil.com http://opil.ouplaw.com/view/10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e1100?rskey=hoIVv0&result=1&prd=EPIL

33 Στέλιος Περράκης: ΚΟΣΟΒΟ. Ανατρέπο-ντας τη διεθνή δικαιοταξία: αυτοδιάθε-ση και απόσχιση εθνοτήτων στον 21ο αι-ώνα, Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, Μάρτιος 2008

34 J. Dugard, D. Raic, The Role of Recognition in the Law and Practice of Secession, M.Kohen, Secession – International Law Perspectives, Cambridge University Press, Cambridge, 2006

35 Αντώνης Μπρεδήμας, Ibid 12, σελ. 7336 Κώστας Χ»κωνσταντίνου, Κόσοβο και

Δυτικά Βαλκάνια. Μερικές Σκέψεις. Ibid 6, σελ 124

37 Τα ασύντακτα Κράτη διαφέρουν από τα Κράτη – παρίες, υπό την έννοια ότι τα τελευταία επηρεάζουν τη διεθνή ασφάλεια με την εξωτερική πολιτική που ασκούν (π.χ. Β. Κορέα)

38 M Koskenniemi “National Self-Determination Today: Problems of Legal Theory and Practice”, 1994,The international and Comparative Law Quarterly Vol.43, No 2 (Apr, 1994), pp. 241-269

39 Τα πέντε αυτά Κράτη απέσυραν την ανα-γνώρισή τους μετά την αποτυχία της όλης προσπάθειας

40 Ibid 6, σελ 2941 Reference re Secession of Quebec, 2

S.C.R 217 (1998) http://scc-csc.lexum.com/scc-csc/scc-csc/en/item/1643/index.do

42 Στο πρώτο δημοψήφισμα του 1980 επι-κράτησε το «ΟΧΙ» με 60%. Στο δεύτε-ρο δημοψήφισμα του 1995 επικράτη-σε και πάλι το «ΟΧΙ» στην απόσχιση, με πολύ οριακή όμως διαφορά (50.6% ένα-ντι 49,4%)

43 http://www.cvce.eu/en/obj/agreement_establishing_the_commonwealth_of_ independent_ states _ minsk _ 8 _december_1991-en-d1eb7a8c-4868-4da6-9098-3175c172b9bc.html

44 http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/belarus/by_appnc.html

45 http://ejil.org/pdfs/3/1/1175.pdf46 http://www.treasury.gov/resource-center/

sanctions/Programs/Documents/1244.pdf

47 Ibid 6, σελ 4248 Comprehensive Proposal for the Kosovo

Status Settlement http://www.unosek.org/docref/Comprehensive_proposal-english.pdf

49 General Assembly A/Res 63/3 http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B- 6D27-4E9C-8CD3-C F 6 E4 FF9 6 FF9 %7D/ Ko s % 2 0 A% 2 0RES63%203.pdf

50 ICJ Advisory Opinion of 22 July 2010 http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15987.pdf

51 Brian Bearry Separatist Movements CQ Global Researcher April 2008

52 http://unpo.org/53 Ενδεικτικά EU, OSCE, ASEAN, AU,

ANDEAN, MERCOSUR, NAFTA


«Ελληνική Εθνική Στρατηγική καιΕθνική Ασφάλεια.Παρόν και Μέλλον»

Την Δευτέρα, 25 Μαΐου 2015 στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της 67ης Εκπαιδευτικής

Σειράς ΣΕΘΑ, πραγματο-ποιήθηκε στην ΛΑΕΔ Ημερί-δα με θέμα «Ελληνική Εθνι-κή Στρατηγική και Εθνική Ασφάλεια. Παρόν και Μέλ-λον».

Την εκδήλωση άνοιξε ο Διοικητής ΣΕΘΑ και ακολού-θησε χαιρετισμός του Υφυ-πουργού Εθνικής Άμυνας κ. Νικόλαου Τόσκα.

Οι ομιλητές της Ημερί-δας ήταν οι: Ιωάννης Μάζης καθηγητής ΕΚΠΑ, Δρ. Κων/νος Φίλης, Δρ. Κων/νος Γρί-βας, Δρ. Κυριάκος Νικολά-ου-Πατραγάς, Ταξχος ε.α. Χρήστος Μηνάγιας και ο Σχης ε.α. Σάββας Καλεντε-ρίδης, με συντονιστές τον Αντγο ε.α Παναγιώτη Μαυ-ρόπουλο και τον καθηγητή Ιωάννη Μάζη.

Στην ημερίδα παρέστη-σαν εκπρόσωποι της ηγεσί-ας των Ενόπλων Δυνάμεων, των Σωμάτων Ασφαλεί-ας, ακαδημαϊκοί, διπλωμά-τες, μαθητές παραγωγικών σχολών και άλλοι προσκε-κλημένοι.

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 63



ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ημερίδα στη ΛΑΕΔ, Δευτέρα 25 Μαΐου 2015› Ημερίδες - Συμπόσια

64


ΑΘΗΝAΔραστηριότητες

«Επίκτητος»

Την Τετάρτη, 23 Σεπτεμβρίου 2015, το Ναυτικό Μουσείο Ελ-λάδος στον Πειραιά φιλοξένη-σε συμπόσιο με θέμα “Entering

in the World of Epictetus” που διορ-γάνωσαν η Σχολή Εθνικής Άμυνας και η Πρεσβεία των ΗΠΑ. Η πρόταση για την ημερίδα προς την ΣΕΘΑ έγινε από τον ακόλουθο άμυνας των ΗΠΑ στην Ελλάδα Captain R. Palm USN.

Σκοπός του συμποσίου ήταν να συγκεντρώσει ακαδημαϊκούς, στρα-τιωτικούς και σπουδαστές στρατιω-τικών σχολών και να τους υπενθυμί-σει τα διδάγματα του Αντιναυάρχου James Bond Stockdale (1923 - 2005) από τη μελέτη Ελλήνων φιλοσόφων, όπως ο Επίκτητος, οι οποίοι ακόμα και σήμερα μπορούν να προσφέρουν στη στρατιωτική ηγεσία μια διαδικα-σία αντιμετώπισης των σύνθετων δυ-σκολιών του σύγχρονου κόσμου.

Η πρώτη εντύπωση, για κάποιον που δεν είναι εξοικειωμένος με την σύγχρονη ιστορία των ΗΠΑ, είναι μάλ-λον διστακτική αναφορικά με το ποία σχέση μπορεί να έχει ένας στωικός φι-λόσοφος όπως ο Επίκτητος (55-135 μΧ) με το ναυτικό των ΗΠΑ. Η απάντηση κρύβεται στο πρόσωπο του Αμερικά-νου Αντιναυάρχου – βετεράνου του Βι-ετνάμ - James Stockdale ο οποίος στην διάρκεια του μεταπτυχιακού του στο Stanford (1959), μελέτησε φιλοσοφία και ιδιαίτερα τον Επίκτητο μέσα από το “Εγχειρίδιον” που αποτελεί το γνω-στότερο από τα διασωθέντα έργα του. Όταν αργότερα αιχμαλωτίστηκε στον πόλεμο του Βιετνάμ άντλησε δύναμη για την επιβίωσή του μέσα από τα δι-δάγματα της μελέτης του Επίκτητου.

Την Ημερίδα άνοιξαν ο Διοικητής της ΣΕΘΑ Αντιστράτηγος Δ. Θωμαΐ-δης και ο Πρέσβης των ΗΠΑ κ. David Pearce οι οποίοι τόνισαν την μακρά

› Συμπόσιο

και στενή φιλία και συνεργασία των δύο χωρών και υπογράμμισαν την αξία του συμποσίου. Την εκδήλωση χαιρέτησε ο Διευθυντής της Διπλωματικής Ακαδημί-ας του ΥΠΕΞ πρέσβης κ. Βέρος και η πρό-εδρος του ΝΜΕ.

Οι ομιλητές του συμποσίου ήταν:α. Ο Δρ. Martin Cook, Καθηγη-

τής Στρατιωτικής Ηθικής και κατέχων την έδρα Vice Admiral James Bond Stockdale στη Ναυτική Σχολή Πολέμου των ΗΠΑ

β. Ο Δρ. Κωνσταντίνος Νιάρχος, Κα-θηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

γ. Ο Δρ. Θεοδόσιος Τάσσιος, Ομότι-μος Καθηγητής στο Μετσόβιο Πολυτε-

χνείο Αθηνών.δ. Ο Δρ. Michael Pavkovic, Διευθυ-

ντής Στρατηγικής και Πολιτικής στην έδρα Ναυτικής Ιστορίας Vice Admiral William Ladyard Rogers στη Ναυτική Σχολή Πολέμου των ΗΠΑ.

Στην εκδήλωση παρέστησαν ο Γε-ρουσιαστής του Rhone Island, κ. Λεω-νίδας Ραπτάκης, εκπρόσωποι των Αρ-χηγών Γενικών Επιτελείων, ο Γενικός Επιθεωρητής του ΠΝ, ο Διοικητής της ΣΝΔ, Ανώτατοι και Ανώτεροι Αξιωματι-κοί, στελέχη της Αμερικανικής και των άλλων Πρεσβειών στην Αθήνα, οι σπου-δαστές της 68ης Ε.Σ. και του Διεθνούς Τμήματος Σπουδών της ΣΕΘΑ και άλλοι προσκεκλημένοι.

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 65



› Διεθνής Ημερίδα της 11 Δεκ 15

Την Παρασκευή, 11 Δεκ 2015 η ΣΕΘΑ σε συ-νεργασία με το Κέντρο Ναυτικής Ισχύος και Στρατηγικής του Πανεπιστημίου PLYMOUTH UK, διοργάνωσαν διεθνή Ημερίδα στο Ναυ-

τικό Όμιλο Ελλάδος, στον Πειραιά, με θέμα:«Managing Complex Regional Security

Issues: The Case of the Eastern Mediterranean Region».

Την έναρξη της Ημερίδας κήρυξε ο κ. Υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ, Αντιπτέραρχος (Ι) Γεώργιος Παρασχόπουλος, ως εκπρόσωπος του κ. Α/ΓΕΕΘΑ. Συντονιστές ήταν ο Δρ. Γεώργιος Μούρτος από τη ΣΕΘΑ και ο Δρ. Φώτιος Μουστάκης από το Πανεπιστήμιο Plymouth. Οι ομι-λητές και τα θέματα που ανέπτυξαν ήταν:

- Dr. James Bergeron, Professor & Chief Political Advisor, Allied Maritime Command North Atlantic Treaty Organization. Με θέμα: «Responding to the Arc of Instability in the Mediterranean Littoral».

- Dr. Graeme P. Herd, Professor of Transnational Security Studies, George C. Marshall European Center for Security Studies, Germany, and Associate Director at the Dartmouth Centre for Sea Power and Strategy, UK. Με θέμα: «Putin’s Strategy in Syria».

- Mr Mathios Rigas, Energean Oil and Gas CEO, Greece. Με θέμα: «Energy, Economics and Security in Eastern Mediterranean: Challenges and Opportunities».

- Maj. Gen. (res.)Yaakov Amidror, Anne and Greg Rosshandler Senior Fellow, Begin-Sadat Center for Strategic Studies, Former National Security Advisor to the Prime Minister and Head of the National Security Council, Israel. Με θέμα: «Regional Geopolitics and Alignments. Towards a new geopolitical equilibrium in Eastern Mediterranean?».

Στην Ημερίδα παρευρέθηκαν εκπρόσωποι των Αρχηγών ΓΕ, της ΕΛ.ΑΣ., Πυροσβεστικού και Λιμε-νικού Σώματος. Επίσης παρευρέθησαν οι πρέσβεις του Ηνωμένου Βασιλείου, του Ισραήλ, της Ιορδανί-ας, του Λιβάνου, ο Πρώτος Γραμματέας της πρεσβεί-ας της Αιγύπτου και οι Ακόλουθοι Άμυνας των ΗΠΑ, Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας, Ισπανίας, Γερμανίας και Ισραήλ. Στο ακροατήριο, περιλαμβάνονταν το σύνολο των σπουδαστών του Διεθνούς Τμήματος Σπουδών και της 68ης ΕΣ κανονικής φοίτησης, αντι-προσωπείες από τα Γενικά Επιτελεία και Παραγωγι-κές Σχολές των ΕΔ, δημοσιογράφοι και στελέχη του επιχειρηματικού κόσμου.

66



Επισκέψεις

› ΣΕΘΑ στο Εξωτερικό

Εκπαιδευτικό ταξίδι 68ης ΕΣ στις Βρυξέλλες από 26

έως 29 Απριλίου 2015. Κατά τη διάρκεια της παραμονής

τους, επισκέφθηκαν την Μόνιμη Αντιπροσωπεία της

Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το στρατηγείο του ΝΑΤΟ και το SHAPE,

όπου παρακολούθησαν ενημερώσεις για τις

δραστηριότητες και τους στόχους τους, από Έλληνες

και ξένους Επιτελείς.

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 67



Επίσκεψη αντιπροσωπείας ΣΕΘΑ στις ΗΠΑ, 11 – 15

Μαΐου 2015. Συγκεκριμένα, η αντιπροσωπεία επισκέφθηκε την

Ελληνική Πρεσβεία, το Πεντάγωνο (J-7, Joint

Force Development), το Εθνικό Πανεπιστήμιο

Άμυνας NDU (National Defence University)

στην Washington D. C., το Κολλέγιο Άμυνας του

Στρατού Ξηράς (U.S Army War College) στο Carlisle,

καθώς και το Πανεπιστήμιο Άμυνας των Πεζοναυτών

MCU (Marine Corps University) στο Quantico.

68



44η Σύνοδος Διοικητών Σχολών Άμυνας

και Στρατιωτικών Πανεπιστημίων του ΝΑΤΟ,

Βιέννη 29 Ιουνίου έως 01 Ιουλίου 2015

Τελετή αποφοίτησης μεταπτυχιακών

σπουδαστών στο πρόγραμμα “Applied

Strategy and International Security” που υλοποιείται με συνεργασία της ΣΕΘΑ και του

Πανεπιστημίου Plymouth του Ηνωμένου Βασιλείου, 26

Σεπτεμβρίου 2015

Επίσκεψη του Διοικητού του Πανεπιστημίου Εθνικής Άμυνας της

Πολωνίας Συνταγματάρχη Dariusz KOZERAWSKI, 30

Απριλίου 2015

› Ξένες Αντιπροσωπείες στη ΣΕΘΑ

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 69



Επίσκεψη της Ανώτατης Σχολής Πολέμου της Κολομβίας στη ΣΕΘΑ, 16 Ιουνίου 2015, υπό τον Υποστράτηγο Gomez Nieto Ricardo και 14 σπουδαστές

70



Επίσκεψη Αντιπροσωπείας

του National Defense University

PLA της Κίνας στη ΣΕΘΑ, 26

Οκτωβρίου 2015, υπό τον

Αντιπτέραρχο HU Xiutang AF.

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 71



› ΣΕΘΑ στο Εσωτερικό

ΥΠΕΞ, 14 Ιανουαρίου 2015

Βουλή, 10 Δεκεμβρίου 2014

72



Διεθνές Τμήμα Σπουδών στα Χανιά, 07 έως 09 Οκτωβρίου 2015 (Ναύσταθμο Κρήτης, στο Κέντρο Ναυτικής Αποτροπής, στο Πεδίο Βολής Κρήτης και στην 115 Πτέρυγα Μάχης).

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 73



Διεύθυνση Εγκληματο-

λογικών Ερευνών

της ΕΛΑΣ, 21 Οκτωβρίου

2015

Εγκαταστάσεις της Motor Oil Hellas (MOH) στους Αγίους Θεοδώρους, 22 Οκτωβρίου 2015

74



Προέδρου Ιδρύματος «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» και Γενικού Γραμματέα Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών κ. Πάνου Λασκαρίδη, 03 Φεβρουαρίου 2015

Προέδρου Ελληνο-Βρετανικού

Επιμελητηρίου κ. Χάρη

Οικονομόπουλου, 10 Φεβρουαρίου 2015

Επισκέψεις - Ομιλίες Προσωπικοτήτων

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 75



Αρχηγού ΓΕΕΘΑ Στρατηγού Μιχαήλ Κωσταράκου, 24 Μαρτίου 2015

Ισραηλινού Ακαδημαϊκού

Δρ Zvi Barel συνοδευόμενου

από την Πρέσβειρα του

Ισραήλ κ. Irit Ben-Abba, 11

Φεβρουαρίου 2015

76



Πρέσβη της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Ελλάδα κ. Andrey M. Maslov, 26 Μαρτίου 2015

Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναυάρχου κ. Ευάγγελου Αποστολάκη ΠΝ, 24 Απριλίου 2015

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 77



Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας Αντιπτεράρχου (Ι) Χρήστου Βαΐτση, 28 Μαϊου 2015

78



Υφυπουργού Εθνικής Άμυνας κ. Νικολάου Τόσκα, 22 Μαΐου 2015

Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Στρατού Αντιστρατήγου Βασιλείου Τελλίδη, 02 Ιουνίου 2015

Κύριε Υπουργέ,Κύριε Αρχηγέ του ΓΕΣ,Κύριε Πρέσβη της Βοσνίας Ερζεγοβίνης,Κύριε Επιτελάρχα του ΓΕΕΘΑ,Κύριοι εκπρόσωποι των Αρχηγών του ΓΕΝ, του ΓΕΑ, της ΕΛΑΣ και του ΠΣ.Κύριοι εκπρόσωποι των Πρέσβεων της Κύπρου, της Αλβανίας και της ΠΓΔΜΣεβαστοί μας Πατέρες και σεβαστοί Στρατηγοί ε.α.Αξιότιμοι Κύριοι ΚαθηγητέςΕκλεκτοί Προσκεκλημένοι,Κυρίες και Κύριοι Συνάδελφοι,

Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για τη Σχο-λή Εθνικής Άμυνας, η σημερινή παρουσία σας στην τελετή επί-δοσης των πτυχίων, στους απο-

φοιτούντες σπουδαστές Αξιωματικούς της 67ης εκπαιδευτικής σειράς με κανο-νική φοίτηση.

Η Σχολή Εθνικής Άμυνας, ως το τε-λευταίο θεσμοθετημένο εκπαιδευτικό στάδιο για ανώτερα στελέχη, είναι επι-φορτισμένη με την επιμόρφωση των μελλοντικών ηγετών των Ενόπλων Δυ-νάμεων, των Σωμάτων Ασφαλείας και του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής, καθώς και υπαλλήλων Υπουργείων, Οργανισμών και Επιχειρή-σεων του Δημοσίου και Ιδιωτικού Δι-καίου σε θέματα Αμυντικών Σπουδών. Ταυτόχρονα, με τη συμμετοχή στην

εκπαιδευτική δραστηριότητα σπου-δαστών από επιλεγμένες συμμαχικές χώρες, λειτουργεί και ως χώρος αμφί-δρομης μεταφοράς γνώσεων και εμπει-ριών και επίτευξης αλληλοκατανόησης σε θέματα άμυνας και ασφάλειας.

Η 67η εκπαιδευτική σειρά, της οποί-ας οι σπουδές άρχισαν τον Σεπτέμβριο του 2014 και διήρκησαν 9 μήνες, περι-λαμβάνει ένα σύνολο 68 σπουδαστών, από τους οποίους 43 είναι Αξιωματικοί του Στρατού Ξηράς, 6 του Πολεμικού Ναυτικού, 4 της Πολεμικής Αεροπορίας, 1 του Στρατολογικού Σώματος Στρατιω-τικών Νομικών Συμβούλων, 1 της Ελλη-νικής Αστυνομίας, 1 του Πυροσβεστικού Σώματος, 4 Πολιτικοί Υπάλληλοι από το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας, την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών, την Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία και το Υπουρ-γείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευ-μάτων, 4 Αξιωματικοί από την Κύπρο, καθώς και 4 Αξιωματικοί από τις συμ-μαχικές χώρες της Αλβανίας, της Βοσνί-ας – Ερζεγοβίνης και της Πρώην Γιουγκο-σλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας.

Κύριο μέλημα της Σχολής, απο-τελεί η διαμόρφωση, εκπόνηση και υλοποίηση ενός προγράμμα-τος σπουδών, προσαρμοσμένου

όσο το δυνατόν περισσότερο, στις σύγ-χρονες τάσεις και εξελίξεις. Η ποιότητα των επιτελών μας, διαμορφώνεται από την παρεχόμενη υψηλών απαιτήσεων

πολυδιάστατη ακαδημαϊκή εκπαίδευ-ση, ιδιαίτερα σε θέματα αμυντικής πο-λιτικής, διεθνούς ασφάλειας και εθνικής στρατηγικής, αλλά και την επί μέρους προσπάθεια που ο καθένας καταβάλλει για την περαιτέρω βελτίωσή του.

Πέραν όμως αυτού, η Σχολή συ-νεργάζεται με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, προσφέροντας τη δυνατότητα στους σπουδα-

στές της να εντρυφήσουν στον τομέα των μεταπτυχιακών σπουδών και σε παρεμφερή γνωστικά πεδία, όπως αυτά των Στρατηγικών Σπουδών Ασφαλείας, καθώς και της Εφαρμοσμένης Στρατηγι-κής και Ασφαλείας σε Διεθνές επίπεδο.

Αξίζει να αναφερθεί, ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της 65ετούς λειτουργίας της, εκπαιδεύτηκαν και αποδόθηκαν στις ΕΔ και στον ευρύτερο κρατικό μηχανι-σμό, περίπου 5000 επιτελείς και 70 στε-λέχη των Ενόπλων Δυνάμεων φίλων και συμμαχικών χωρών από όλο τον κόσμο.

Όπως επομένως είναι φανερό, η ΣΕΘΑ, εκ της αποστολής της, αποβλέ-πει στο να καταστήσει ικανά στελέχη στο χειρισμό θεμάτων Εθνικής Άμυνας, εντός των πλαισίων των αρμοδιοτήτων τους, ενώ λειτουργεί παράλληλα και ως επιστημονικός φορέας στο χώρο των Ενόπλων Δυνάμεων για θέματα Αμυντι-κής Πολιτικής και Εθνικής Στρατηγικής. Κινούμενη λοιπόν στο πλαίσιο της απο-στολής της και υπό τις οδηγίες και κα-

ΑπονομήΠτυχίων

2015

Η Μ Ε ΡΗΣΙΑ Δ Ι ΑΤΑΓ Η Δ Ι Ο Ι Κ Η ΤΟΥ ΣΕΘΑΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΝΟΜΗ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΤΥΧΙΩΝΣΤΟΥΣ ΑΠΟΦΟΙΤΗΣΑΝΤΕΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ 67ης Ε.Σ (4 Ιουνίου 2015)

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 79


τευθύνσεις της Ιεραρχίας, η Σχολή, υλο-ποιεί τους τεθέντες αντικειμενικούς της σκοπούς, αναπτύσσοντας μια στρατη-γική στη φιλοσοφία της ακαδημαϊκής της εκπαίδευσης, στο πλαίσιο της οποί-ας:

■ Στηρίζει την πνευματική και ακαδη-μαϊκή ελευθερία, διατηρώντας την στρατιωτική δεοντολογία.

■ Προτρέπει για περαιτέρω μελέτη και έρευνα, παρέχοντας και κεντρί-ζοντας το ενδιαφέρον με τις άκρως απαραίτητες γνώσεις.

■ Καλλιεργεί την ικανότητα στρατηγι-κής σκέψης και προσέγγισης στρα-τηγικού επιπέδου.

■ Αναπτύσσει τη διακλαδική αντίλη-ψη και εφαρμογή, προωθώντας την αποτελεσματική συνεργασία προς όλα τα επίπεδα, τόσο των ΕΔ όσο και των λοιπών φορέων του κρατικού μηχανισμού.

■ Αναπτύσσει την ελεύθερη, έγκαιρη, ορθή και κριτική σκέψη.

■ Δημιουργεί προϋποθέσεις αντικειμε-νικής εκτίμησης των καταστάσεων, υιοθετώντας τις κατά περίπτωση κα-λύτερες δυνατές λύσεις.

■ Εξασφαλίζει επιλεγμένο διδακτικό προσωπικό της ελληνικής κοινωνίας, καθώς και λοιπούς ομιλητές υψηλού επίπεδου, τόσο της χώρας μας όσο και του εξωτερικού.

Νέοι Επιτελείς Εθνικής Άμυνας,

Η αποφοίτησή σας σήμερα, απο-τελεί την αφετηρία μιας νέας περιόδου στην επαγγελματι-κή σταδιοδρομία σας, με ακό-

μα μεγαλύτερες ευθύνες και προκλή-σεις. Οι εμπειρίες και οι γνώσεις που αποκτήσατε κατά τη διάρκεια της φοι-τήσεώς σας στη Σχολή, θα αποτελούν πλέον σημαντική παρακαταθήκη, για να επιτύχετε στα έργα, στα καθήκοντα και τις αποστολές που θα κληθείτε να αναλάβετε, για το καλό της υπηρεσίας και της πατρίδας μας.

Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να ανα-φερθώ στην προσφορά των συναδέλ-

80


ΑΘΗΝA

φων από την Κύπρο, των οποίων η συμμε-τοχή συνέβαλε ουσιαστικά στη βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσης, καθώς και στην παρουσία σπουδαστών από την Αλβανία, τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη και την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατίας της Μακεδονίας, που παρείχε τη δυνατότη-τα συνεργασίας και περαιτέρω ανάπτυ-ξης των σχέσεων και των δεσμών που δι-ατηρούν οι χώρες μας.

Επισημαίνω ιδιαίτερα τη συμμετοχή των συναδέλφων της Ελληνικής Αστυ-νομίας και του Πυροσβεστικού Σώμα-τος, καθώς και του πολιτικού προσωπι-κού από άλλους φορείς και Υπουργεία, η οποία έδωσε τη δυνατότητα ανταλ-λαγής απόψεων και αλληλοενημέρωσης επί του συνόλου των θεμάτων αρμοδιό-τητάς τους, υπό το πρίσμα των προσεγ-γίσεων και οπτικών ανάλογα του φορέα προέλευσης.

Τελειώνοντας, θα ήθελα να σας ευ-χαριστήσω και να σας συγχαρώ για την άψογη στάση που επιδείξα-τε, αλλά και την άριστη συνεργα-

σία σας με το προσωπικό της Σχολής, κα-θώς επίσης και για τις συνεχείς και άοκνες προσπάθειες που καταβάλατε για την επι-τυχή ολοκλήρωση της εκπαίδευσής σας.

Χαίρομαι ειλικρινά που σας γνώρισα τόσο σε υπηρεσιακό όσο και σε προσωπι-κό επίπεδο, διότι πιστεύω ακράδαντα ότι οι υγιείς και αρμονικές ανθρώπινες σχέ-σεις, ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας, δημιουργούν το θετικό εκείνο περι-βάλλον που αποτελεί τη βάση κάθε επι-τυχίας.

Σας εύχομαι καλή επιτυχία στις απαι-τήσεις και τις προσδοκίες της υπηρεσίας και της Πατρίδος μας, από όποια θέση και αν την υπηρετείτε. Η Υπεραγία Θεοτόκος και Υπέρμαχος Στρατηγός μας να σας έχει υπό την σκέπη της.

Κύριε Υπουργέ,Στο σημείο αυτό, παρακαλείσθε για

την απονομή των πτυχίων στους Επιτε-λείς Εθνικής Άμυνας.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

Αντιστράτηγος Δημήτριος Θωμαΐδης

Διοικητής

Απονομή των Διακριτικών και των Πτυχίων στους αποφοιτήσαντες σπουδαστές 4ης Ε.Σ. Δι.Μα

(1 Απριλίου 2015)

www.setha.mil.gr

ΑΘΗΝA 81


Απονομή των Διακριτικών και των Πτυχίων στους αποφοιτήσαντες Σπουδαστές της 5ης Ε.Σ. Διαδικτυακής Μάθησης

(16 Οκτωβρίου 2015)

82


ΑΘΗΝA

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015 - setha.army.gr ·...

Documents

Transcript of ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015 - setha.army.gr ·...