Πρωτοβουλία για τθν Κοινωνικι Διαχείριςθ των Απορριμμάτων

www.diapor.blogspot.com kdiapor@yahoo.gr

Βαςικζσ αρχζσ τθσ πρόταςθσ για τθν κοινωνικι, ολοκλθρωμζνθ και αποκεντρωμζνθ διαχείριςθ των

απορριμμάτων

Θεςςαλονίκθ 2012

Ποιά μζκοδοσ διαχείριςθσ των απορριμμάτων ωφελεί τθν κοινωνία; Στθν Ελλάδα ςιμερα, τα αςτικά ςτερεά απορρίμματα (ΑΣΑ) καταλιγουν είτε ςε ανεξζλεγκτεσ χωματερζσ

(ΧΑΔΑ) είτε ςε χϊρουσ υγειονομικισ ταφισ απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Στθ κζςθ αυτϊν, προωκείται πανελλαδικά θ εγκατάςταςθ εργοςταςίων καφςθσ – ενεργειακισ αξιοποίθςθσ απορριμμάτων, που κα αναλάβουν ιδιωτικζσ επιχειριςεισ ςτα πλαίςια ιδιωτικοποίθςθσ τθσ διαχείριςθσ των απορριμμάτων. Είναι προφανζσ ότι το ενδιαφζρον των πολυεκνικϊν και εκνικϊν εταιρειϊν οφείλεται ςτο γεγονόσ ότι θ διαχείριςθ των απορριμμάτων μπορεί να αποφζρει κζρδθ. Κζρδθ για τουσ επιχειρθματίεσ, τα οποία κα προκφψουν από τα επιπλζον οικονομικά βάρθ που κα πλθρϊςουν οι πολίτεσ για τθν ιδιωτικοποιθμζνθ διαχείριςθ απορριμμάτων και μάλιςτα ςε περίοδο οικονομικισ κρίςθσ με τα ειςοδιματα ςυνεχϊσ να μειϊνονται και τθν ανεργία να αυξάνεται. Υπάρχει όμωσ, μια επιςτθμονικά και κεςμικά διεκνϊσ αποδεκτι ιεράρχθςθ των μεκόδων διαχείριςθσ των απορριμμάτων, που αναδεικνφει τισ λφςεισ που ωφελοφν τισ τοπικζσ κοινωνίεσ. Η ιεράρχθςθ αυτι προκφπτει με βάςθ τα πορίςματα τθσ επιςτιμθσ διεκνϊσ, τθν παγκόςμια εμπειρία, αλλά και με βάςθ τισ ευρωπαϊκζσ οδθγίεσ και πολιτικζσ.

Σφμφωνα λοιπόν με αυτιν τθν ιεράρχθςθ, θ ςθμερινι κατάςταςθ με τισ χωματερζσ και τουσ ΧΥΤΑ αποτελεί τθν τελευταία και χειρότερθ λφςθ διαχείριςθσ απορριμμάτων, ενϊ θ ςχεδιαηόμενθ με τα εργοςτάςια καφςθσ – παραγωγισ ενζργειασ αποτελεί τθν προτελευταία χειρότερθ λφςθ διαχείριςθσ απορριμμάτων από κοινωνικι, οικονομικι και περιβαλλοντικι άποψθ. Σφμφωνα με τθν ίδια ιεράρχθςθ, οι καλφτερεσ λφςεισ κοινωνικά-οικονομικά-περιβαλλοντικά είναι με ςειρά προτεραιότθτασ: 1) θ πρόλθψθ-μείωςθ, 2) θ επαναχρθςιμοποίθςθ και 3) θ ανακφκλωςθ-λιπαςματοποίθςθ των απορριμμάτων. Οι τρεισ αυτζσ λφςεισ (ςε ςυνδυαςμό) είναι οι φκθνότερεσ, προςτατεφουν το περιβάλλον, μποροφν να υλοποιθκοφν από τισ τοπικζσ κοινωνίεσ και τα οφζλθ να τα καρπωκεί θ κοινωνία και όχι οι κερδοςκόποι.

Επιλογι μεκόδου διαχείριςθσ των απορριμμάτων με βάςθ τισ κοινωνικζσ, οικονομικζσ και περιβαλλοντικζσ επιπτϊςεισ Η διαχείριςθ με ΧΥΤΑ και χωματερζσ απορρίπτεται διότι:

ρυπαίνουν το ζδαφοσ, τα νερά και τον αζρα και από εκεί οι ρφποι περνοφν ςτα φυτά, ςτα ηϊα και ςτον άνκρωπο

ζχουν αρνθτικζσ κοινωνικζσ και οικονομικζσ επιπτϊςεισ (απαξίωςθ γθσ, πτϊςθ βιοτικοφ επιπζδου κλπ) για τουσ κατοίκουσ των γφρω περιοχϊν

τα οικονομικά και περιβαλλοντικά βάρθ τα πλθρϊνουν οι πολίτεσ διαμζςου των δθμοτικϊν τελϊν για τθ διαχείριςθ των απορριμμάτων και των φόρων που αντιςτοιχοφν ςτο κόςτοσ τθσ περιβαλλοντικισ βλάβθσ

Η διαχείριςθ με εργοςτάςια καφςθσ – ενεργειακισ αξιοποίθςθσ απορριμμάτων απορρίπτεται διότι:

εκπζμπονται αζριοι ρφποι, μζταλλα, διοξίνεσ και φουράνια (τοξικζσ ουςίεσ, που μποροφν να προκαλζςουν μεταλλάξεισ και τερατογενζςεισ), κακϊσ και πολυαρωματικζσ ενϊςεισ (ουςίεσ καρκινογόνεσ και μεταλλαξιγόνεσ)

παρά τθν υπάρχουςα τεχνολογία αντιρφπανςθσ, καμία εγγφθςθ δεν υπάρχει για 100% απόδοςθ, οφτε βζβαια για τθν αποφυγι ατυχιματοσ. Η καφςθ απορριμμάτων είναι υπεφκυνθ ςτο μεγαλφτερο ποςοςτό παγκόςμια για τισ εκπομπζσ διοξινϊν και φουρανίων

θ λειτουργία τουσ από ιδιωτικι επιχείρθςθ είναι πολλζσ φορζσ ακριβότερθ από τθ λφςθ τθσ ανακφκλωςθσ από δθμόςιο ι αυτοδιοικθτικό φορζα ι άλλο φορζα τθσ τοπικισ κοινωνίασ

οδθγεί ςε οικονομικά και περιβαλλοντικά βάρθ, που πλθρϊνουν οι πολίτεσ (διαμζςου των υπζρογκα αυξθμζνων δθμοτικϊν τελϊν για τθ διαχείριςθ των απορριμμάτων και των φόρων που αντιςτοιχοφν ςτο κόςτοσ τθσ περιβαλλοντικισ βλάβθσ) και ςε κζρδθ για τθν επιχείρθςθ, που κα αναλάβει τθ διαχείριςθ των απορριμμάτων

ςχεδιάηονται εργοςτάςια, που για να λειτουργιςουν με το μεγαλφτερο δυνατό κζρδοσ, κα ειςάγουν απορρίμματα από το εξωτερικό, μετατρζποντασ ζτςι τθν Ελλάδα ςε ςκουπιδότοπο τθσ Ευρϊπθσ

για να πετφχουν τα εργοςτάςια αυτά, πρζπει πρϊτα να αποτφχουν οι πολιτικζσ μείωςθσ, επαναχρθςιμοποίθςθσ, ανακφκλωςθσ και λιπαςματοποίθςθσ των απορριμμάτων

Η διαχείριςθ με πρόλθψθ-μείωςθ των απορριμμάτων προτείνεται διότι:

αποφεφγεται μεγάλο μζροσ των περιβαλλοντικϊν επιπτϊςεων των απορριμμάτων

μειϊνονται οι τιμζσ ζνεκα αποφυγισ περιττϊν εξόδων (πχ ςυςκευαςίασ) με όφελοσ για τουσ καταναλωτζσ

αποφεφγεται μζροσ των φόρων που αντιςτοιχοφν ςτο κόςτοσ τθσ περιβαλλοντικισ βλάβθσ

τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφζλθ μποροφν να κατανζμονται κοινωνικά δίκαια Η διαχείριςθ με επαναχρθςιμοποίθςθ των απορριμμάτων προτείνεται διότι:

αποφεφγεται μεγάλο μζροσ των περιβαλλοντικϊν επιπτϊςεων των απορριμμάτων

εξοικονομείται ειςόδθμα για τουσ πολίτεσ (τα επαναχρθςιμοποιθμζνα προϊόντα είναι φκθνότερα)

αποφεφγεται μζροσ των φόρων που αντιςτοιχοφν ςτο κόςτοσ τθσ περιβαλλοντικισ βλάβθσ

δθμιουργοφνται νζεσ κζςεισ εργαςίασ ςε τοπικό επίπεδο

τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφζλθ μποροφν να κατανζμονται κοινωνικά δίκαια Η διαχείριςθ με ανακφκλωςθ-λιπαςματοποίθςθ των απορριμμάτων προτείνεται διότι:

αποφεφγεται μεγάλο μζροσ των περιβαλλοντικϊν επιπτϊςεων των απορριμμάτων

αποφεφγεται μζροσ των φόρων που αντιςτοιχοφν ςτο κόςτοσ τθσ περιβαλλοντικισ βλάβθσ

δθμιουργοφνται νζεσ κζςεισ εργαςίασ ςε τοπικό επίπεδο

εξοικονομοφνται πόροι (πρϊτεσ φλεσ και ενζργεια)

τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφζλθ μποροφν να κατανζμονται κοινωνικά δίκαια, εφόςον θ διαχείριςθ δεν γίνεται από ιδιωτικι επιχείρθςθ, αλλά από φορείσ των τοπικϊν κοινωνιϊν.

Τα αςτικά ςτερεά απορρίμματα (ΑΣΑ) ζχουν αξία Ιςτορικά, τα ΑΣΑ αντιμετωπίςκθκαν ωσ άχρθςτα ςκουπίδια, ωσ πρόβλθμα προσ απαλλαγι και γι’ αυτό θ αρχικι αντιμετϊπιςι τουσ ιταν θ διάκεςι τουσ ςε ΧΑΔΑ ι ςτθν καλφτερθ περίπτωςθ ςε ΧΥΤΑ. Εδϊ και πολλζσ δεκαετίεσ, οι επιςτθμονικζσ ζρευνεσ, κακϊσ και πρακτικζσ εφαρμογζσ ςε όλο τον κόςμο απζδειξαν ότι θ μείωςθ-πρόλθψθ μζρουσ των ΑΣΑ (εξοικονόμθςθ πόρων – ενζργειασ), θ επαναχρθςιμοποίθςθ του τμιματοσ των ΑΣΑ που μπορεί να χρθςιμοποιθκεί μετά από επιςκευι-επεξεργαςία, θ ανακφκλωςθ άλλων τμθμάτων των ΑΣΑ (πχ χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο, πλαςτικό, μζταλλα κλπ), θ κομποςτοποίθςθ-λιπαςματοποίθςθ του οργανικοφ κλάςματοσ μποροφν να οδθγιςουν ςτθν παραγωγι νζων προϊόντων, ςτθ δθμιουργία νζου πλοφτου.

Τα ΑΣΑ λοιπόν, ζχουν αξία. Αποτελοφν είτε πρϊτεσ φλεσ είτε ενδιάμεςα προϊόντα, που θ επεξεργαςία τουσ μπορεί να οδθγιςει ςτθν παραγωγι νζων προϊόντων. Τα ΑΣΑ, αφοφ προζρχονται από προϊόντα, ζχουν ενςωματωμζνθ εργατικι δφναμθ και υπεραξία (που ιδιοποιικθκαν οι ιδιοκτιτεσ των μζςων παραγωγισ και οι διαχειριςτζσ τθσ υπεραξίασ), τισ οποίεσ πλιρωςαν τελικά οι πολίτεσ αγοράηοντασ τα προϊόντα. Τα ΑΣΑ λοιπόν, αποτελοφν πλοφτο που ανικει ςτουσ πολίτεσ. Ενςωματϊνοντασ νζα εργατικι δφναμθ κατά τθν επεξεργαςία και διαχείριςθ των ΑΣΑ μποροφν να παραχκοφν νζα προϊόντα, μπορεί να παραχκεί νζοσ πλοφτοσ.

Και εδϊ τίκεται το κρίςιμο ερϊτθμα: Ποιόσ κα διαχειριςκεί τα ΑΣΑ, κα αποφαςίςει για τθ διανομι του παραγόμενου πλοφτου και κα καρπωκεί τον παραγόμενο πλοφτο;

Ιδιωτικι ι δθμόςια-κοινωνικι διαχείριςθ των απορριμμάτων;

Τα βαςικά μοντζλα διαχείριςθσ των ΑΣΑ είναι δφο: α) το μοντζλο τθσ ιδιωτικοποίθςθσ ι ουςιαςτικά τθσ ςφμπραξθσ δθμόςιου-ιδιωτικοφ τομζα και β) το μοντζλο τθσ δθμόςιασ-κοινωνικισ διαχείριςθσ.

Η κυρίαρχθ μορφι ιδιωτικοποίθςθσ τθσ διαχείριςθσ των ΑΣΑ είναι το μοντζλο τθσ ςφμπραξθσ δθμόςιου-ιδιωτικοφ τομζα, κατά το οποίο ζνα μζροσ των υποδομϊν ι/και τθσ διαχείριςθσ ανικει ςτο δθμόςιο (κράτοσ ι τοπικι αυτοδιοίκθςθ) και ζνα άλλο μζροσ ςτον ιδιωτικό τομζα. Σ’ αυτιν τθν περίπτωςθ υπάρχει εκμετάλλευςθ του περικλειόμενου πλοφτου των ΑΣΑ που ανικει ςτουσ πολίτεσ, εκμετάλλευςθ τθσ εργατικισ δφναμθσ που ενςωματϊνεται ςτο νζο πλοφτο που παράγεται με τθ διαχείριςθ-επεξεργαςία των ΑΣΑ και ιδιοποίθςθ τθσ παραγόμενθσ νζασ υπεραξίασ από τουσ όποιουσ ιδιοκτιτεσ τθσ όποιασ επιχείρθςθσ και διαχειριςτζσ τθσ υπεραξίασ. Οικονομικά, το κόςτοσ τθσ διαχείριςθσ των ΑΣΑ ανεβαίνει για να καλυφκοφν τα επιχειρθματικά κζρδθ (θ εμπειρία απζδειξε ότι οι ςυμπράξεισ δθμόςιου-ιδιωτικοφ τομζα κοςτίηουν πάντα πολφ ακριβότερα) και κοινωνικά, είναι οι πολίτεσ που καλοφνται να πλθρϊςουν και πάλι το λογαριαςμό. Κατά ςυνζπεια, ακυρϊνεται θ δυνατότθτα κοινωνικά δίκαιθσ κατανομισ του παραγόμενου πλοφτου.

Η επιχειροφμενθ ιδιωτικοποίθςθ τθσ διαχείριςθσ των απορριμμάτων δεν είναι τυχαία, αλλά αποτελεί αναπόςπαςτο μζροσ τθσ επιχειροφμενθσ ιδιωτικοποίθςθσ κοινωνικϊν αγακϊν, φυςικϊν πόρων και τομζων ςτρατθγικισ ςθμαςίασ για τθν κοινωνία, τθν οικονομία και το περιβάλλον (όπωσ είναι επίςθσ θ ενζργεια, οι τθλεπικοινωνίεσ, οι ςιδθροδρομικζσ μεταφορζσ, θ φδρευςθ κλπ) ςτα πλαίςια του κυρίαρχου νεοφιλελευκεριςμοφ.

Στον αντίποδα τθσ ιδιωτικοποίθςθσ, βρίςκεται το μοντζλο δθμόςιασ-κοινωνικισ διαχείριςθσ των ΑΣΑ, κατά το οποίο θ ςυνολικι διαχείριςθ (ςυμπεριλαμβανομζνων των υποδομϊν) ςτθρίηεται ςτθ ςυνεργαςία μεταξφ δθμόςιων φορζων (κράτοσ ι τοπικι αυτοδιοίκθςθ), ςυνεταιριςμϊν (κοινωνικισ αλλθλζγγυασ οικονομίασ και άμεςθσ δθμοκρατίασ), εργατικϊν ςωματείων και άλλων ςυλλογικοτιτων μιασ κοινότθτασ, δίνοντασ προτεραιότθτα ςτον κοινωνικό ζλεγχο, ςτθ ςυμμετοχι των πολιτϊν και ςτισ διαδικαςίεσ δθμοκρατικοφ προγραμματιςμοφ (λαϊκζσ ςυνελεφςεισ όπου εκεί λαμβάνονται όλεσ οι αποφάςεισ). Μια διαχείριςθ των αςτικϊν ςτερεϊν απορριμμάτων με το χαμθλότερο κόςτοσ, με τισ περιςςότερεσ νζεσ κζςεισ εργαςίασ, με τθν αποτελεςματικότερθ προςταςία του περιβάλλοντοσ και με κοινωνικά δίκαιθ κατανομι του παραγόμενου πλοφτου είναι εφικτι, όταν πρόκειται για δθμόςια-κοινωνικι διαχείριςθ, αποκεντρωμζνθ (ςε επίπεδο διμου ι διαχειριςτικισ ενότθτασ διμων, με μικρισ κλίμακασ εγκαταςτάςεισ) και ολοκλθρωμζνθ, δθλαδι, όταν βαςίηεται ςτουσ τρεισ άξονεσ: μείωςθ-πρόλθψθ, επαναχρθςιμοποίθςθ και ανακφκλωςθ-λιπαςματοποίθςθ, ζτςι ϊςτε μια πολφ μικρι - ζωσ μθδενικι - ποςότθτα αδρανϊν απορριμμάτων να καταλιγει ςε χϊρο υγειονομικισ ταφισ υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ).