Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΙΡΑΚ (2003) : ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ ΚΛΑΣΙΚΟ ΡΕΑΛΙΣΜΟ

Η θεωρητική προσέγγιση του κλασικού ρεαλισμού εστιάζει στην ισορροπία της δύναμης μεταξύ των εθνών-κρατών. Με βάση το νοηματικό πυρήνα του (δόκιμου) όρου Realpolitik, αντιλαμβανόμαστε πως οι διεθνείς σχέσεις αναλύονται, ερμηνεύονται και προβάλλονται όχι στη βάση παραδοχών με εξιδανικευμένες καταστάσεις ή νοοτροπίες αλλά με πρακτικά και ρεαλιστικά κριτήρια. Σε αντιδιαστολή με π.χ. την ιδεαλιστική ή τη φιλελεύθερη προσέγγιση, o κλασικός ρεαλισμός προϋποθέτει την ύπαρξη ανταγωνιστικού περιβάλλοντος με αντίρροπες δυνάμεις και λεπτές ισορροπίες. Αυτό πρακτικά συνεπάγεται πως οι (αποκλειστικοί) «παίκτες» στην σκακιέρα των διεθνών σχέσεων, δηλ. τα κράτη, στοχεύουν στη διατήρηση της ασφάλειάς τους μέσω της μεγιστοποίησης της ισχύος, όπως θα αναλυθεί κατωτέρω. Η δυναμική επανεμφάνιση (κατά τις τελευταίες δεκαετίες) της θεωρίας αυτής οφείλεται εν πολλοίς σε δύο κραυγαλέες αποτυχίες των ΗΠΑ: στο Βιετνάμ και στο Ιράκ. Το Μάρτιο του 2003 οι ΗΠΑ (υπό την προεδρία του Τζωρτζ Μπους του νεότερου) και με την βοήθεια του Ηνωμένου Βασιλείου (πρωθυπουργία Τόνυ Μπλερ) και άλλων συμμάχων διεξάγουν στρατιωτική επιχείρηση στο Ιράκ, με στόχο την ανατροπή του ηγέτη Σαντάμ Χουσεΐν. Η αφορμή που επιζητούσαν οι ΗΠΑ είχε δοθεί, πολλούς μήνες πριν, με την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης στις 11 Σεπτεμβρίου 2001. Το εγχείρημα στο Ιράκ ήταν από τα πιο φιλόδοξα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και συγκρίνεται ιστορικά με τα αποτελέσματα της καταστροφικής πολιτικής του απομονωτισμού κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου. Διότι τα γεγονότα που επακολούθησαν επιβεβαίωσαν τις επιφυλάξεις των θεωρητικών του κλασικού ρεαλισμού, οι οποίοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία είχαν προειδοποιήσει για τους μεγάλους κινδύνους. Και τελικώς, ο απολογισμός είχε να επιδείξει μόνον αρνητικές συνέπειες : σημαντικές απώλειες σε ανθρώπους και αγαθά αλλά και καταρράκωση του πολιτικού κύρους των ΗΠΑ στη διεθνή σκηνή. Ναι μεν ο δύστροπος και μισητός πρώην σύμμαχός τους (ο άλλοτε πιστός σκύλος που δάγκωσε το χέρι του αφεντικού) εξουδετερώθηκε στρατιωτικά, πολιτικά και εν τέλει βιολογικά. Αλλά, από την άλλη, στο Ιράκ, η διάδοχη της επέμβασης κατάσταση μεταβαλλόταν ταχύτατα από την αναρχία στο χάος. Και τούτο δεν είναι άσχετο και με την πέραν πάσης προβλέψεως/σχεδιασμού αλλαγή του ειδικού βάρους και των συμπεριφορών των «παικτών» (κρατών ή μη) στην ευρύτερη γειτονία του Ιράκ. Οι θεωρητικοί του ρεαλισμού δεν ήταν προφήτες όταν μιλούσαν για το άνοιγμα των ασκών του Αιόλου: απλώς έβλεπαν να παραβιάζονται βασικές αρχές-αποστάγματα της ιστορικής εμπειρίας. Και, δυστυχώς, δικαιώθηκαν. Προτού επιχειρηθεί, με βάση τον κλασικό ρεαλισμό, μια σύντομη ερμηνεία των γεγονότων και των συνεπειών του πολέμου του Ιράκ, ας υπενθυμιστούν οι βασικές αρχές του θεωρητικού αυτού εργαλείου. Οι απαρχές του ανάγονται στο Θουκυδίδη (κυρίως στο διάλογο των Αθηναίων-Μηλίων) και στους

άλλους κλασικούς που ακολούθησαν στους επόμενους αιώνες π.χ. Χομπς και Μακιαβέλι. Οι βασικές εκτιμήσεις του κλασικού ρεαλισμού είναι:- οι στόχοι, τα συμφέρονται και οι αξίες των κρατών δεν συγκλίνουν- [άρα] η σύγκρουση είναι εγγενής μέσα στο πλέγμα των αλληλεξαρτήσεων μεταξύ κρατών- [άρα] όταν όλα τα άλλα μέσα για συμβιβασμό αποτύχουν, η σύγκρουση επιλύεται με δύναμη και καταναγκασμό

- Δύναμη, λοιπόν, και καταναγκασμός κυριαρχούν σε όλες τις σχέσεις μεταξύ των κρατών

Το κράτος είναι ο κύριος δρών στις διεθνείς σχέσεις, διότι αυτό, λόγω κυριαρχίας, κατέχει το μονοπώλιο της νομιμοποιημένης δύναμης για την επίλυση συγκρούσεων. Για να εξασφαλίσουν την ασφάλεια και την επιβίωσή τους τα κράτη πρέπει να επιδιώκουν ισχύ (κυρίως στρατιωτική). Επομένως κάθε κράτος αυξάνει την ισχύ του για να κάνει χρήση της μέχρις εκεί που του επιτρέπουν οι συσχετισμοί δυνάμεων. Εξυπακούεται ότι οι συσχετισμοί αυτοί ποτέ σχεδόν δεν είναι σταθεροί. Διότι το συνολικό πλαίσιο είναι άναρχο και σε μεγάλο βαθμό αστάθμητο. Για τους θεωρητικούς του κλασικού ρεαλισμού, σε ένα τέτοιο μεταβαλλόμενο πλαίσιο/σύστημα διεθνών σχέσεων, η πρόσκαιρη λύση για να αποφεύγεται η σύγκρουση είναι η διατήρηση της ισορροπίας. Υποβαθμίζεται λοιπόν το διεθνές δίκαιο και οι θεσμοί που το εκπροσωπούν (π.χ. ΟΗΕ) σε επικουρικά εργαλεία για την επίτευξη της ισορροπίας αυτής.