2. Από τις Γεωγραφικές Ανακαλύψεις

στο Διαφωτισμό

2β. Ο Διαφωτισμός

Ο Αιμίλιος δε θα μάθει ποτέ οπτική, δε θα ξέρει τι είναι μικροσκόπιο και τι τηλεσκόπιο. Οι μαθητές σας θα τον κοροϊδεύουν για την αμάθειά του. Δε θα ‘χουν άδικο γιατί, πριν μεταχειρισθεί αυτά τα όργανα περίμενα να τα εφεύρει. Και μην αμφιβάλλετε, πως αυτό θα γίνει γρήγορα.

Αναγκασμένος να μάθει μόνος του, χρησιμοποιεί το μυαλό του και όχι το μυαλό των άλλων. Ο Αιμίλιος έχει λίγες γνώσεις, αλλά αυτές που έχει, είναι αληθινά δικές του. Δεν ξέρει τίποτε μισό. Μέσα στα λίγα, που ξέρει, και τα ξέρει καλά, το πιο σπουδαίο είναι πως υπάρχουν πολλά που τα αγνοεί και που μπορεί να μάθει μια μέρα ...

Έχει ένα πνεύμα ανοιχτό σε όλα, όχι από την ίδια την παιδεία του, αλλά από την ικανότητά του να αποκτήσει παιδεία...

Αιμίλιος, ή περί Αγωγής, Ζαν Ζακ Ρουσσώ, 1762

Διαβάστε προσεκτικά το παρακάτω κείμενο

Τι να είναι άραγε ο Αιμίλιος;

Τι σχέση να έχει με τον Αιμίλιο ο αφηγητής του κειμένου;

Ο Αιμίλιος έχει λίγες γνώσεις. Ο αφηγητής είναι ευχαριστημένος; Γιατί;

Αιμίλιος, ή Περί Αγωγής λέγεται ένα έργο του διαφωτιστή Ζαν Ζακ Ρουσσώ που κυκλοφόρησε το 1762. Σε αυτό υποστήριξε ότι η εκπαίδευση πρέπει να βασίζεται στην προσωπική αναζήτηση του μαθητή και μόνο. Ο δάσκαλος χρειάζεται μόνο να θέτει ερωτήματα και να οδηγεί το μαθητή στην ανακάλυψη των απαντήσεων.

Ο Αιμίλιος ήταν ένα ορφανό παιδί που το βιβλίο αφηγείται τη διαπαιδαγώγησή του. Το βιβλίο του Ρουσσώ προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Το κοινοβούλιο του Παρισιού καταδίκασε το βιβλίο να το σχίσουν και να το κάψουν και διέταξε να συλληφθεί ο Ρουσσώ.

Ο Ρουσσώ ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς διαφωτιστές.

Ο Διαφωτισμός ήταν ένα πνευματικό κίνημα που αναπτύχθηκε κυρίως στη Γαλλία το 18ο αιώνα και μετά εξαπλώθηκε στην Ευρώπη.

Οι διαφωτιστές αμφισβητούσαν τις παλιές αξίες, το φανατισμό και τις δεισιδαιμονίες, πίστευαν στη λογική και την ανεξιθρησκία και είχαν την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να προοδεύει συνεχώς.

Με το έργο τους προσπάθησαν να μορφώσουν τους λαούς ώστε να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους.

Πίστευαν ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν ορισμένα φυσικά δικαιώματα (ζωής, ιδιοκτησίας, ισότητας απέναντι στο νόμο, ελευθερίας σκέψης και έκφρασης) που καμιά εξουσία δεν μπορεί να τα στερήσει.

Οι ιδέες του Διαφωτισμού συγκεντρώθηκαν στην Εγκυκλοπαίδεια, ένα μεγάλο έργο με 33 τόμους που το έγραψαν πολλοί διαφωτιστές για να παρουσιάσουν όλες τις νέες γνώσεις, τις νέες ιδέες και αντιλήψεις.

Πρωτεργάτες εγκυκλοπαιδιστές ήταν ο Ντ’ Αλαμπέρ και ο Ντιντερό.

Ο Ντ’ Αλαμπέρ (στο τραπέζι) διαβάζει την Εγκυκλοπαίδεια στο σαλόνι της μαντάμ Ζοφρέν.

Τα παρισινά σαλόνια υπήρξαν εστίες του Διαφωτισμού.

Πίνακας του Γκ. Λενονιέ.

Ας δούμε μερικές από τις απόψεις και τα έργα των διαφωτιστών

Ο Βολταίρος για την ανεξιθρησκία :

Απευθύνομαι σε σένα, Θεέ που δημιούργησες όλα τα όντα (…) Κάνε αυτοί που ανάβουν κεριά με το φως της ημέρας για να σε λατρέψουν να ανέχονται αυτούς που αρκούνται στο φως του ήλιου σου, κάνε αυτοί που φορούν άσπρα ράσα για να σου δείξουν την αγάπη τους να μη μισούν αυτούς που σε αγαπούν το ίδιο φορώντας μαύρο ράσο.

Πραγματεία περί ανεξιθρησκίας (1763)

Ο Βολταίρος (1694-1778)

Ο Τζων Λοκ για την εξουσία και την επανάσταση

«Αν ένας ηγεμόνας χρησιμοποιεί την εξουσία του εναντίον του λαού του, τότε ο λαός έχει το δικαίωμα να τον αντιμετωπίσει με Βία. Ο σωστός τρόπος για να αντιμετωπιστεί η παράνομη βία της εξουσίας είναι η ίδια η Βία.»

«Η νομιμοποίηση του κράτους βασίζεται στη συναίνεση των πολιτών. Όταν παραβιάζει την εμπιστοσύνη των πολιτών χάνει τη νομιμοποίησή της και οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να επαναστατήσουν»

Ο Τζων Λοκ (1632-1704)

Ο Ρουσσώ για την πολιτική

«Οι φορείς της εκτελεστικής εξουσίας δεν είναι αφέντες του λαού αλλά υπάλληλοί του. Ο λαός πρέπει να μπορεί να τους διορίζει και να τους απολύει όποτε θέλει.»

Το Κοινωνικό Συμβόλαιο, Ζ.Ζ. Ρουσσώ (1762)

Ζαν Ζακ Ρουσσώ (1712-1778)

Το κίνημα του Διαφωτισμού ήταν ουσιαστικά επακόλουθο της μεγάλης ανάπτυξης των φυσικών επιστημών κατά το 17ο αι. Οι φιλόσοφοι του διαφωτισμού προσπάθησαν να «μιμηθούν» τους φυσικούς επιστήμονες:

Να οργανώσουν την κοινωνία της εποχής τους με βάση νόμους κοινωνικούς, χρησιμοποιώντας την λογική (ορθός λόγος), όπως οι φυσικοί επιστήμονες αποκάλυψαν ότι η φύση λειτουργεί με βάση νόμους φυσικούς (π.χ. Ο νόμος της Παγκόσμιας Έλξης ή νόμος της Βαρύτητας που διατύπωσε ο Νεύτωνας)

Η Ανάπτυξη των φυσικών επιστημών

Σημαντικές εφευρέσεις του 18ου αιώνα.

Ο Σκοτσέζος εφευρέτης Τζέιμς Βατ (1736-1819) στο εργαστήριό του.

«Μετά το δείπνο, αφού ο καιρός ήταν ζεστός πήγαμε στον κήπο και ήπιαμε τσάι κάτω από τη σκιά κάποιας μηλιάς. Μόνον εκείνος κι εγώ. Μεταξύ άλλων, μου είπε ότι ήταν περίπου στην ίδια κατάσταση, όπως όταν του ήρθε στο μυαλό η ιδέα της βαρύτητας.

Γιατί το μήλο πέφτει πάντα κατακόρυφα; είχε αναρωτηθεί. Γιατί δεν πάει στο πλάι, ή προς τα πάνω; Γιατί πηγαίνει συνέχεια προς το κέντρο της Γης;

Σίγουρα, η αιτία είναι ότι η Γη το έλκει. Πρέπει να υπάρχει μια δύναμη έλξης στην ύλη. Και το σύνολο της ελκτικής δύναμης στην ύλη της Γης πρέπει να είναι προς το κέντρο της Γης, κι όχι προς κάποια πλευρά της.

Έτσι, αυτό το μήλο πέφτει κατακόρυφα ή με κατεύθυνση προς το κέντρο. Αν η ύλη έλκει έτσι ύλη, πρέπει (η δύναμη) να είναι ανάλογη της ποσότητάς της. Έτσι, το μήλο έλκει τη Γη, όπως η Γη έλκει το μήλο».

William Stukeley, «Memoirs of Sir Isaac Newton’s Life»

Το μήλο του Νεύτωνα

Την ίδια εποχή μεγάλη άνθιση γνώρισαν και μορφές τέχνης όπως η λογοτεχνία και η μουσική.

Μερικά από τα πιο γνωστά κλασσικά μυθιστορήματα γράφτηκαν αυτή την εποχή, όπως ο Ροβινσώνας Κρούσος και Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ.

«Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ», κάνε κλικ στην εικόνα και δες το 1ο μέρος.

«Ο Ροβινσώνας Κρούσος»δες μια ταινία του 1954 απο τον διάσημο Ισπανό σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ.

Η μουσική επίσης γνώρισε σημαντική άνθηση. Συνθέτες όπως ο Μπαχ και ο Μότσαρτ έγραψαν σημαντικά έργα κλασσικής μουσικής.

Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ (1756-1791). Άκουσε το κονσέρτο για πιάνο Νο.21

Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (1685-1750).Κάνε κλικ στην εικόνα και άκουσε τα τρία πρώτα μέρη από τη σουίτα Νο.1 για τσέλο.