ΓΕΛ Καρέα

ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ (σελ. 14-15)

Οι κοινωνικοί κανόνες είναι πρότυπα συμπεριφοράς που διαμορφώνονται με βάση τις κοινωνικές αξίες κάθε κοινωνίας ή κοινωνικής ομάδας και με τα οποία ρυθμίζονται και αξιολογούνται οι συμπεριφορές των ατόμων.

Όταν η συμπεριφορά ενός ατόμου αποκλίνει από τους κοινωνικούς κανόνες το άτομο αυτό υφίσταται τις συνέπειες (κυρώσεις). Οι κυρώσεις έχουν τις παρακάτω συνέπειες:

Τον εσωτερικό έλεγχο (ενοχές, ντροπή, αίσθημα κατωτερότητας) Τον εξωτερικό έλεγχο (άτυπος έλεγχος: σχόλια, κριτική, μορφασμοί, χειρονομίες και τυπικός έλεγχος: ποινές που προσδιορίζονται με

ακρίβεια από τη νομοθεσία και επιβάλλονται από το κράτος και τα εντεταλμένα όργανά του π.χ. δικαστήρια, αστυνομία).

Είδη κοινωνικών κανόνων

Γενικοί (ισχύουν για όλα τα άτομα ενός κοινωνικού συνόλου π.χ. απαγόρευση κλοπής) και Ειδικοί (αυτοί που αφορούν μια συγκεκριμένη κοινωνική θέση ή συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους π.χ. ενδυμασία στρατιωτικού).

Αυστηροί (ορίζουν με σαφήνεια τα όρια συμπεριφοράς και η παραβίασή τους προβλέπει ποινές π.χ. απαγόρευση ανθρωποκτονίας) και Ελαστικοί (όσοι αφήνουν περιθώρια ελευθερίας στο άτομο π.χ. κανόνες εμφάνισης)

Τυπικοί (όλοι οι γραπτοί νόμοι του κράτους) και άτυποι (όλα τα άγραφα έθιμα και οι συνήθειες π.χ. κανόνες ευγενείας).

Σχέση κοινωνικών αξιών και κανόνων

Οι κοινωνικές αξίες εκφράζουν τις ανάγκες της κοινωνίας, αποτελούν γενικές αρχές που προσανατολίζουν άτομα και ομάδες και σχετίζονται με τις πεποιθήσεις της πλειονότητας των μελών μιας κοινωνίας για το επιθυμητό και το ανεπιθύμητο, το ωραίο και το άσχημο, το δίκαιο και το άδικο, το καλό και το κακό.

Το Δίκαιο είναι ένα σύστημα (οργανωμένο σύνολο) κανόνων που ρυθμίζουν με τρόπο δεσμευτικό την κοινωνική συμπεριφορά . Εξασφαλίζει αρμονία και ευημερία στην κοινωνική συμβίωση. Οι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση προς το μέτρο

, ’ Πολιτική Παιδεία Β Λυκείου Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 1

ΓΕΛ Καρέα

κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό. Αξίες οι οποίες θεωρούνται σημαντικές για το κοινωνικό σύνολο και χρήζουν προστασίας (έννομα αγαθά) καθιερώνονται από την Πολιτεία, ως κανόνες Δικαίου (π.χ. ανθρώπινη ζωή, ελευθερία, ιδιοκτησία κ.λπ.). Επομένως, η σχέση Δικαίου-αξιών είναι άμεση, εφόσον οι αξίες αποτυπώνονται στο Δίκαιο.

Προσαρμογή, συμμόρφωση και κοινωνική ανανέωση

Η προσαρμογή, η συμμόρφωση και τελικά η ένταξη του ατόμου στην κοινωνία εξαρτάται από το πόσο αποτελεσματικά έχουν λειτουργήσει οι φορείς κοινωνικοποίησης. Τόσο η κοινωνικοποίηση όσο και η προσαρμογή είναι διαδικασίες διαρκείς.

Δηλαδή:

Προβάλλουν σαφή μηνύματα για το είδος των κανόνων/αξιών που θέλουν να μεταβιβάσουν στους κοινωνικοποιούμενους; Υπάρχει συνέπεια από τους φορείς κοινωνικοποίησης μεταξύ λόγων-πράξεων; Υπάρχουν διαφορετικά και αντικρουόμενα μηνύματα που προέρχονται από διαφορετικούς φορείς και που «βομβαρδίζουν» τα άτομα

δημιουργώντας «διλημματικές καταστάσεις»; Αποσαφηνίζουν τα μέσα που μπορούν να χρησιμοποιούν τα άτομα για να ασκούν τα δικαιώματά τους και να εκπληρώνουν τις

υποχρεώσεις τους (π.χ. η κοινωνία προβάλλει το πρότυπο του οικονομικά επιτυχημένου ανθρώπου αλλά δεν αποσαφηνίζει τα μέσα που μπορεί να επιτευχθεί η οικονομική επιτυχία – δηλ. να πλουτίσω με έντιμους τρόπους ή με αθέμιτα και ανήθικα μέσα;)

Οι φορείς κοινωνικοποίησης λειτουργούν είτε πολύ αυστηρά (υπερπροστασία, καταπίεση και εξαναγκασμός) είτε υπερβολικά ελαστικά (ανευθυνότητα, ασυνέπεια);

Η σχέση ατόμου και κοινωνίας είναι σχέση διαλεκτική (δηλ. σχέση αλληλεπίδρασης). Το άτομο είναι συγχρόνως πομπός (στέλνει μηνύματα στην κοινωνία και την επηρεάζει) και δέκτης (δέχεται από την κοινωνία μηνύματα από τα οποία άλλα αφομοιώνει/εσωτερικεύει και άλλα απορρίπτει). Αυτό σημαίνει ότι το άτομο δεν είναι παθητικός δέκτης γιατί μπορεί να αμφισβητήσει το υπάρχον σύστημα, να αντιδράσει στην ανισότητα, την εκμετάλλευση, στην μαζοποίηση και να προτείνει τρόπους για την αλλαγή όσων το δυσαρεστούν (κοινωνική πρόοδος/κοινωνική ανανέωση). Η συνεχής αμφισβήτηση χωρίς συνειδητή πρόταση αλλαγής μπορεί να σημαίνει είτε ότι η κοινωνία

, ’ Πολιτική Παιδεία Β Λυκείου Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 2

ΓΕΛ Καρέα

δυσλειτουργεί σε βασικούς τομείς είτε ότι τα συγκεκριμένα άτομα έχουν εσωτερικά προβλήματα (αλλοτριωμένη κοινωνία, αλλοτριωμένα άτομα).

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ – ΜΟΡΦΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ (Σελ. 16-17)

Η κοινωνία δεν περιορίζεται μόνο στην κοινωνικοποίηση για να ρυθμίζει τη συμπεριφορά των ατόμων και των συνόλων που την απαρτίζουν. Συμπληρωματικά υπάρχει και ο κοινωνικός έλεγχος (η κοινωνικοποίηση προβάλλει πρότυπα και ο κοινωνικός έλεγχος διασφαλίζει την συμμόρφωση των ατόμων προς τα πρότυπα).

Ο κοινωνικός έλεγχος είναι το σύνολο των μηχανισμών που χρησιμοποιεί μια κοινωνία, για να γίνουν αποδεκτές οι αξίες της και να εφαρμοστούν οι κανόνες της από τα μέλη της.

Ο στόχος του κοινωνικού ελέγχου είναι η εξασφάλιση της τήρησης των κανόνων και των αξιών και η αποτροπή της παραβίασής τους από τα άτομα. Ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται μέσω των θεσμών και των μηχανισμών κοινωνικού ελέγχου οι οποίοι δρουν είτε προληπτικά, πριν δηλαδή από την απόκλιση της συμπεριφοράς του ατόμου από τους κανόνες, είτε κατασταλτικά, μετά την εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς.

Τα άτομα μπορεί να παρεκκλίνουν είτε γιατί δεν έχουν αφομοιώσει τα πρότυπα συμπεριφοράς είτε επειδή τα αμφισβητούν είτε γιατί παρασύρονται. Εάν τα άτομα δεν παρεκκλίνουν, δεν χρειάζεται να ασκηθεί κοινωνικός έλεγχος. Επίσης, ο υπερβολικός κοινωνικός έλεγχος μπορεί να φέρει αρνητικά αποτελέσματα.

Τρόποι άσκησης κοινωνικού ελέγχου

Επιβραβεύσεις : όπως είναι η εμψύχωση, η ανταμοιβή, η αναγνώριση (π.χ. αριστείο, κύπελλο, χειροκρότημα). Η επιβράβευση σημαίνει θετική αξιολόγηση της συμπεριφοράς.

Κυρώσεις : (π.χ. ποινές, μορφασμοί αποδοκιμασίας) που λειτουργούν εξαναγκαστικά, είτε πρόκειται για τυπικό είτε για άτυπο κοινωνικό έλεγχο (αρνητική αξιολόγηση).

, ’ Πολιτική Παιδεία Β Λυκείου Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 3

ΓΕΛ Καρέα

Κάθε ομάδα ή κοινωνία θέτει τα δικά της όρια. Αυτό σημαίνει ότι η παρέκκλιση κρίνεται με βάση τους κανόνες και τις αξίες της συγκεκριμένης ομάδας ή κοινωνίας.

Είδη κοινωνικού ελέγχου

Ο άτυπος κοινωνικός έλεγχος είναι ο μη θεσμοθετημένος έλεγχος που ασκείται όταν κάποιος αποκλίνει από τα πρότυπα συμπεριφοράς της ομάδας. Τα σχόλια των συγγενών, η κριτική των συμμαθητών, οι μορφασμοί και οι χειρονομίες αποτελούν μερικά παραδείγματα άτυπου κοινωνικού ελέγχου, αφού εκφράζουν την επιδοκιμασία ή την αποδοκιμασία μιας πράξης. Ο άτυπος κοινωνικός έλεγχος εφαρμόζεται κυρίως στις περιπτώσεις παραβίασης λιγότερο θεμελιωδών κανόνων συμπεριφοράς. Ορισμένες φορές είναι πιο αποτελεσματικός από τον τυπικό έλεγχο κι αυτό επειδή το άτομο έχει την ανάγκη να γίνεται αποδεκτό από την ομάδα στην οποία ανήκει και που οι σχέσεις είναι προσωπικές και συναισθηματικές.

Ο τυπικός κοινωνικός έλεγχος είναι ο θεσμοθετημένος έλεγχος που ασκείται από το κράτος και τα εντεταλμένα όργανά του (π.χ. αστυνομία, δικαστήρια) και ταυτίζεται με την καταστολή και την τιμωρία. Οι ποινές προσδιορίζονται με ακρίβεια από τη νομοθεσία για κάθε περίπτωση παραβίασης κανόνων. Ο τυπικός κοινωνικός έλεγχος εφαρμόζεται σε περιπτώσεις παραβίασης θεμελιωδών αξιών και κανόνων της κοινωνικής ζωής (π.χ. αφαίρεση ανθρώπινης ζωής, κλοπή, στέρηση της ελευθερίας κτλ.).Το κράτος είναι ο σημαντικότερος φορέας κοινωνικού ελέγχου (ορίζει νομοθεσία). Κρατική εξουσία είναι η δυνατότητα του κράτους να επιτάσσει και να εξαναγκάζει σε συμμόρφωση προς τις επιταγές του. Η κρατική εξουσία έχει τους μηχανισμούς που της επιτρέπουν να κάμπτει οποιαδήποτε βούληση της αντιτίθεται (μονοπώλιο άσκησης νόμιμης βίας).

Στις μορφές κοινωνικού ελέγχου εντάσσεται και ο αυτοέλεγχος, ο εσωτερικός έλεγχος του ατόμου. Κάθε άτομο αξιολογεί πριν από κάθε ενέργεια τις πιθανές συνέπειες της πράξης του. Οι συνέπειες αυτές το ενθαρρύνουν ή το αποτρέπουν να ενεργήσει, ανάλογα με το βαθμό εσωτερίκευσης των κοινωνικών αξιών. Για παράδειγμα, η επιθυμία μας να αποκτήσουμε παράνομα ένα υλικό αγαθό προσκρούει στον εσωτερικευμένο κοινωνικό κανόνα που αφορά την κλοπή.Ο βαθμός του αυτοελέγχου εξαρτάται:

Από τον βαθμό εσωτερίκευσης δηλ. αφομοίωσης των κοινωνικών κανόνων και αξιών Από την αυστηρότητα των ποινών που προβλέπεται

, ’ Πολιτική Παιδεία Β Λυκείου Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 4

ΓΕΛ Καρέα

Από τις συνθήκες στις οποίες δοκιμάζεται το άτομο.

Ο κοινωνικός έλεγχος επηρεάζεται και από τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των ατόμων στα οποία ασκείται (π.χ. ηλικία, φύλο κ.λπ.)

, ’ Πολιτική Παιδεία Β Λυκείου Κριπαροπούλου Αντιγόνη Σελίδα 5