Οικοτριβές #10

Oικοτριβέςεξορύξεις και Λατινική Αμερική Ιανουάριος 2014, τ. 10

Στo «Κωμικό Μυστήριο» του Ντάριο Φο, στη Γέννηση του Γελωτοποιού, μαθαίνουμε την ιστορία ενός φτωχού ακτήμονα αγρότη που δούλευε όπου μπορούσε στα χωράφια άλλων. Μια μέρα περνώντας από ένα άδειο βουνό γεμάτο βράχους ρώτησε κι έμαθε πως το βουνό αυτό δεν ήταν ιδιοκτησία κανενός. Με ιδρώτα, εργασία και αγώνα ο αγρότης μαζί με τα παιδιά του και τη γυναίκα του έσκαψαν τη γη, βρήκαν νερό και σιγά σιγά όλα τα είδη των δέντρων και των φυτών άρχισαν να φυτρώνουν.

Κάποια στιγμή πέρασε από το βουνό ο άρ-χοντας της κοιλάδας ο οποίος, ακούγοντας ότι το βουνό «δεν άνηκε σε κανέναν», γε-

2014: αγώνες για τη γη και την ελευθερία, το γέλιο των φτωχώντον έκανε ικανό να μιλάει για την ιστορία του κάνοντας τους ανθρώπους να γελούν. Έτσι γεννήθηκε ο γελωτοποιός – αυτός που γυρνάει από χωριό σε χωριό και μι-λά ενάντια στους άρχοντες, ενάντια στις εξουσίες και στα δεινά που αυτές προκα-λούν. Αυτός που μιλά για την αξιοπρέπεια και για την ανάγκη να αντιστέκονται. Για-τί «μέσω του γέλιου μπορούν οι άρχοντες να συντριβούν».

Αυτή είναι και η ιστορία της συσσώρευ-σης διά της υφαρπαγής, των πολλαπλών μεθόδων με τις οποίες το κεφάλαιο ενορχη-στρώνει τις κλίμακες των πολιτικών εξουσι-ών ώστε να περιφράξει πεδία της ζωής, τη

γη, την ενέργεια, το νερό, την υγεία και να εξασφαλίσει τον κύκλο της αναπαραγωγής του. Οι πρόσφατες εξελίξεις με την επιδι-ωκόμενη ιδιωτικοποίηση του ΑΔΜΗΕ, του νερού, του ΟΣΕ, των εταιρειών διαχείρισης φυσικού αερίου αλλά και οι προωθούμενες μεταρρυθμίσεις στο χωροταξικό σχεδιασμό ώστε να θεσμοθετηθούν παρεμβάσεις του ιδι-ωτικού τομέα στο δημόσιο και κοινό πλούτο της κοινωνίας δεν είναι παρά η σημερινή φωνή του άρχοντα της κοιλάδας.

Οι ιδιωτικοποιήσεις που προωθούνται εί-τε μέσω της πώλησης υποδομών, είτε μέσω

λώντας, βροντοφώναξε πως όλη αυτή η γη, μαζί και τα δέντρα και οι καρποί της ήταν δικά του. Ζήτησε λοιπόν από τον αγρότη να φύγει. Μαζί και ο παπάς και ο δικηγό-ρος του χωριού ζητούσαν από τον αγρότη να συμμορφωθεί στις υποδείξεις του άρ-χοντα. Μετά από μέρες, οι στρατιώτες του άρχοντα κατέστρεψαν τη γη, έκοψαν τα δέ-ντρα και βίασαν τη γυναίκα. Τα παιδιά του πέθαναν και η γυναίκα του εξαφανίστηκε από τη ντροπή. Ο αγρότης αποφασισμένος κρέμασε ένα σκοινί στην καλύβα του και ετοιμάστηκε να αυτοκτονήσει.

Τελευταία στιγμή, τον έσωσε ένας κύρι-ος (έμοιαζε κάπως με τον Ιησού), ο οποίος συνέχεια στη σελ. 2

Oικοτριβές

Ιανουάριος 2014 - τ. 10

Συντακτική ομάδα:

Φερενίκη Βαταβάλη, Γιώργος Βελεγράκης, Παναγιώτης Δήμας, Κώ-

στας Ζαχαριάδης, Ιωάννα Θεοδοσίου, Ορέστης Κολοκούρης, Χάρης

Κωνσταντάτος, Γιάννης Μάργαρης, Πέτρος Μαρκόπουλος, Ινώ Σιώ-

ζιου, Δήμητρα Σπαθαρίδου, Δημήτρης Τσούχλης, Αλέξης Χαρίτσης,

Τάσος Χοβαρδάς, Μαίρη Χριστιανού, Πέτρος Ψαρρέας

Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Μυρτώ Μπολώτα

3 πρόληψη ή καταστολή των καταστροφών; 4 ο δρόμος για την ενεργειακή Ιθάκη 5 δημόσια δίκτυα ενέργειας 6 κίνημα χωρίς μεσάζοντες 7 λιτότητα και κακή διατροφή 8 ο οικολογικός φόρος και οι κόκκινοι σκούφοι 9 η πρά-

σινη ανάπτυξη στην ΕΕ ξεθωριάζει 10 σιδηρόδρομοι και μετασχηματισμός 11-14 ΑΦΙΕΡΩΜΑ: εξορύξεις και

λατινική Αμερική 15 Σκύρος και σχεδιασμός των ΑΠΕ 16-17 το ΡΣΑ ως πολίτικο διακύβευμα 18-19 ανατρέ-

ποντας το παρόν 20 πρωτόκολλο της Ναγκόγια 21 Ηλεία: προσεχώς ΤΑΙΠΕΔ... 22 αυθαίρετα στην Αλβανία 23 ιδέες και θεωρία: Π. Πετρίδης - σκιαγραφώντας την έννοια της αποανάπτυξης 24 είδαμε...

περιεχόμεναμηνιαίο ένθετο στην «Αυγή» της Κυριακής

email: [email protected]

oikotrives.wordpress.com

Διανύουμε το δεύτερο χειμώνα μετά την αύξηση του φόρου στο πετρέλαιο θέρμανσης τον Οκτώβρη του 2012. Κι αν πέρυσι είχαν αρχίσει να φαίνονται οι συνέπειες του μνη-μονιακού αυτού μέτρου για την κοινωνία -ιδιαίτερα τους φτωχούς- και το περιβάλ-λον των πόλεων, φέτος από πολλές απόψεις τα πράγματα είναι δυσμενέστερα. Στοιχεία δείχνουν ότι περίπου τα μισά νοικοκυριά που χρησιμοποιούσαν πετρέλαιο αναζήτη-σαν άλλους τρόπους θέρμανσης – με ρεύμα (ηλεκτρικά σώματα, κλιματιστικά), φυσι-κό αέριο, τζάκια και σόμπες. Τα τελευταία προκαλούν τρομακτική επιβάρυνση και με-γάλους κινδύνους για τους κατοίκους των πόλεων. Έγκυροι επιστημονικοί φορείς και οικολογικές οργανώσεις έχουν αναφερθεί στις σοβαρές επιπτώσεις της αιθαλομίχλης στην υγεία των ανθρώπων που είναι μα-κροπρόθεσμες, αλλά και άμεσες - ιδιαίτερα για τις ευπαθείς ομάδες.

Μετά τη φετινή (πρώτη) κρίση αιθαλομί-χλης στην Αθήνα αλλά και σε άλλα αστικά κέντρα της χώρας το ΥΠΕΚΑ ανακοίνωσε με φοβερά ταρατατζούμ “έκτακτα” μέτρα όπως η παροχή δωρεάν ρεύματος τις μέ-ρες της ρύπανσης… Οι εξαγγελίες δίκαια χαρακτηρίστηκαν κοροϊδία και τα μέτρα αποδομήθηκαν δεόντως και ως επί της ουσίας ανεφάρμοστα από πολλές απόψεις. Στην πραγματικότητα, η κυβέρνηση κάνει συστηματικά τα αντίθετα: Κατεβάζει τα όρια λήψης μέτρων για τη ρύπανση, δεν κάνει σοβαρούς ελέγχους και μετρήσεις, αποκρύ-πτει στοιχεία (ενώ υποτίθεται οι πολίτες πρέπει να προφυλαχθούν από την αιθαλο-μίχλη). Τα “έκτακτα μέτρα” είναι η απόλυτη απάτη: δεν βοηθούν καθόλου την κοινωνία και μάλλον βλάπτουν περισσότερο το περι-

βάλλον - και στις πόλεις της αιθαλομίχλης και στους (ιστορικά επιβαρυμένους) τόπους της ηλεκτροπαραγωγής.

Στον αντίποδα των μνημονιακών αδιε-ξόδων, η αριστερά και πολλοί κοινωνικοί φορείς έχουν καταθέσει σειρά προτάσεων που συγκλίνουν αρχικά στην ανάγκη μεί-ωσης του φόρου στο πετρέλαιο θέρμανσης, ώστε να ξαναδοθεί η δυνατότητα σε χιλι-άδες νοικοκυριά να ζεστάνουν τα σπίτια τους όπως και πριν την αύξηση (που συν τοις άλλοις δεν είχε και θετικό δημοσιονο-μικό αποτέλεσμα). Αυτό αποτελεί προφα-νώς αυτονόητη μέριμνα και συνιστά μέρος του σχεδίου συνολικής αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης που αποτελεί προ-τεραιότητα: η θέρμανση είναι, όπως το ρεύ-μα και το νερό, θεμελιώδες αγαθό πρώτης ανάγκης που η εγγύησή του είναι στοιχείο αξιοπρέπειας για την κοινωνία - και ιδιαί-τερα όσους έχουν πληγεί ιδιαίτερα από την μνημονιακή αναδιάρθρωση.

Όμως, για να οργανώσουμε μια πιο στρα-τηγική παρέμβαση, χρειάζεται να συνυπολο-γίσουμε και ορισμένες αντικειμενικές συν-θήκες που έχουν δημιουργηθεί και επιταχύ-νονται σήμερα: τα συστήματα κοινόχρηστης θέρμανσης στις λαϊκές πολυκατοικίες των αστικών κέντρων έχουν καταρρεύσει, αρ-κετά διαμερίσματα παραμένουν άδεια ενώ τα περισσότερα νοικοκυριά έχουν υποστεί τεράστια μείωση εισοδήματος. Συνεπώς από μόνη της η μείωση του φόρου κατανάλωσης στο πετρέλαιο στα προηγούμενα επίπεδα εί-ναι αναγκαίο μέτρο άμεσης ανακούφισης, αλλά δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα σε βά-θος χρόνου - και σίγουρα δεν συνιστά “αλ-λαγή υποδείγματος” στο πως οργανώνουμε συλλογικά σαν κοινωνία την κάλυψη των

ενεργειακών αναγκών. Μια συνολικότερη προσέγγιση για την κα-

ταπολέμηση και της ενεργειακής φτώχειας και την περιβαλλοντικής υποβάθμισης θα πρέπει επίσης να διευρύνει την επιδότηση θέρμανσης ώστε να αφορά περισσότερους/ες που το έχουν ανάγκη και με πιο στοχευμένο τρόπο, αλλά και να παρέχει κίνητρα για την ενίσχυση και προώθηση οικονομικότερων και οικολογικότερων τρόπων θέρμανσης των σπιτιών (π.χ. λέβητες φυσικού αερίου, αντλίες θερμότητας, λέβητες pellet). Και επί-σης –και σημαντικότερο- προγράμματα για εκτεταμένες επεμβάσεις στο γερασμένο και ενεργοβόρο οικιστικό απόθεμα των πόλεων - σε συνδυασμό με τη δημόσια προνοιακή πολιτική για τη στέγη και την κατοικία. Είναι τεκμηριωμένες οι θετικές επιδράσεις ενός τέτοιου σχεδίου στην απασχόληση και την οικονομία, σε τομείς του σχεδιασμού, της οικοδομής και των υλικών όπου υπάρχει

σοβαρή τεχνογνωσία και δυναμικό που θα μπορούσε να (ανα)διοργανωθεί σε πιο συ-νεργατική βάση.

Το σχέδιο μάς (και) για την κάλυψη των ζωτικών ενεργειακών αναγκών ιδιαίτερα όσων έχουν κατεξοχήν πληγεί από την νεο-φιλελεύθερη αναδιάρθρωση που επιχειρεί-ται τα τελευταία χρόνια, καλείται να συμπυ-κνώσει με έναν παραδειγματικό τρόπο και στοιχεία μιας άλλης αντίληψης για το πως γίνονται κατανοητά και πως αντιμετωπίζο-νται στρατηγικά τα προβλήματα που θέτει η “κρίση”. Και το πως θα φανταστούμε και θα οργανώσουμε το ενεργειακό μας μέλλον σε πιο αλληλέγγυα, ισότιμη και ορθολογική βάση αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του προ-γράμματος ανασυγκρότησης και μετασχη-ματισμού με ταξικό και οικολογικό πρόση-μο που προτείνει η αριστερά στην κοινωνία – και μόνο έτσι μπορεί να ειδωθεί.

Χ.Κ. – Α.Χ.

το σχόλιο του μήνα

02της απονομής τίτλων ιδιοκτησίας/χρήσης σε πεδία που μέχρι σήμερα «δεν ανήκαν σε κανέναν», είτε μέσω της πλήρους απαξίω-σης και εγκατάλειψης παραγωγικών δο-μών, απαιτούν τη μετατροπή όλων μας σε γελωτοποιούς. Η απώλεια πεδίων της ζω-

ής μας από τον κοινό και δημόσιο έλεγχο καθιστά τον αγώνα αυτό αγώνα ενάντια στον κατεξοχήν πυρήνα του σύγχρονου κα-πιταλιστικού τρόπου παραγωγής: τη βίαιη υφαρπαγή των μέσων επιβίωσης και ανα-παραγωγής της κοινωνίας που εξασφαλίζει

τη μετατροπή της σε μια θάλασσα προλε-τάριων που σκέφτονται να κρεμάσουν τη θηλιά στην καλύβα τους.

Το 2014 ξεκινά με αγώνες για τη γη και την ελευθερία. Ας τελειώσει με το γέλιο μας που θα συντρίψει το πλέγμα πολιτικής και

οικονομικής εξουσίας που μας στερεί την αξιοπρέπεια και την ίδια τη ζωή.

Η συντακτική ομάδα

OικοτριβέςΙανουάριος 2014 - τ. 10 03

στην Ελλάδα της κρίσηςΠΡΟΛΗΨΗ Ή ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ;

Η διακινδύνευση αποτελεί εγγενές στοι-χείο των σύγχρονων κοινωνιών. Μάλιστα θεωρείται ότι η ίδια η τεχνολογική εξέλιξη και η οικονομική μεγέθυνση παράγει δια-κινδύνευση1. Η διακινδύνευση που συνδέ-εται με κινδύνους, παλιούς και νέους, θα είναι λοιπόν παρούσα.

Αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι θα συμβαίνουν καταστροφές. Οι καταστροφές μπορεί να προληφθούν ή τουλάχιστον να μειωθεί η πιθανότητα να συμβούν. Με τον όρο «πρόληψη» εννοούνται οι πολιτικές και τα μέτρα που αποσκοπούν στη μείωση της πιθανότητας να συμβεί καταστροφή, ακόμη και αν ένας κίνδυνος εκδηλωθεί. Έτσι λοιπόν, π.χ. η πρόληψη πλημμύρας περιλαμβάνει όλες εκείνες τις πολιτικές και τα μέτρα που έχουν ως σκοπό μείωση της πιθανότητας να συμβεί καταστροφική πλημμύρα, ακόμη και αν η βροχόπτωση είναι ακραία. Πολι-τικές και μέτρα που λαμβάνονται πριν την εκδήλωση ενός κινδύνου και αποσκοπούν στην καλύτερη διαχείριση της κατάστασης αφού συμβεί μια καταστροφή, αποκαλού-νται συνήθως «ετοιμότητα».

Συχνή είναι η σύγχυση μεταξύ κινδύνου και καταστροφής, καθώς και μεταξύ πρό-ληψης και ετοιμότητας. Είναι μια σύγχυση εννοιολογική που παρατηρείται ακόμη και σε επίσημα κείμενα. Ταυτόχρονα όμως υπο-κρύπτει την αντίληψη ότι άπαξ και εκδηλω-θεί ο κίνδυνος –δηλαδή συμβεί ένα δυνάμει επικίνδυνο φαινόμενο ή γεγονός (φυσικό, τεχνολογικό ή ακόμη και από πρόθεση)– η καταστροφή είναι αναπότρεπτη. Αυτονόη-τη γίνεται λοιπόν έτσι η επικέντρωση στην αντιμετώπιση της κατάστασης, αφού η κα-ταστροφή συμβεί.

Η ίδια η έννοια της καταστροφής επι-δέχεται διαφορετικών προσεγγίσεων που οδηγούν σε διαφορετικές πολιτικές και δράσεις2.

• Η καταστροφή ως ανάλογο του πολέ-μου: H καταστροφή αποδίδεται σε έναν εξωτερικό παράγοντα και οι ανθρώπινες κοινότητες είναι οντότητες που αντιδρούν συνολικά σε μια «εισβολή».

• Η καταστροφή ως έκφραση κοινωνικής τρωτότητας: Η καταστροφή είναι προϊόν εσωτερικών κοινωνικών και οικονομικών διαδικασιών που παράγουν συνθήκες ευ-πάθειας.

• Η καταστροφή ως μετάβαση σε μια κατά-σταση αβεβαιότητας: Η καταστροφή συνδέ-εται στενά με την αδυναμία να εννοήσουμε πραγματικούς και υποθετικούς κινδύνους, ιδίως δε μετά την ανατροπή των πλαισίων που ερμηνεύουν την πραγματικότητα.

Ποια είναι όμως η προσέγγιση που επι-κρατεί σήμερα στη χώρα μας; Αποκαλύ-πτεται από φράσεις που ακούμε συχνά από επίσημα χείλη, όπως «καταστολή», «θω-ράκιση», «θεομηνία». Όλες αυτές υπονο-ούν ότι η καταστροφή είναι συνέπεια μι-ας εξωτερικής απειλής, πέρα και έξω από το δικό μας έλεγχο. Για να αντιμετωπιστεί απαιτούνται μέσα αντίστοιχα αυτών που αναφέρονται σε πολεμική απειλή, δηλαδή ιεραρχικά σχήματα, έλεγχος, ειδικές δυνά-μεις και ειδικές δομές, εξωτερική βοήθεια. Σε κάθε περίπτωση, όχι σπάνια μια μεγάλη καταστροφή ξεπερνά τις ικανότητες και δυ-νατότητες αντιμετώπισής της και επομένως μοιάζει απολύτως δικαιολογημένη η αδυ-ναμία να αντιμετωπιστεί εκ των υστέρων. Η επιστροφή σε μια αντίληψη πολιτικής άμυνας είναι εμφανής.

Η πρόληψη των καταστροφών καλεί για μια άλλη αντίληψη. Στη θεώρηση ότι για να προκύψουν επιπτώσεις που υπερβαί-νουν την ικανότητα της κοινωνίας να τις αντιμετωπίσει, πρέπει να συναντηθεί η εκδήλωση ενός κινδύνου (σεισμού, βρο-χόπτωσης, καύσωνα, ισχυρών ανέμων) με συνθήκες ευπάθειας στο φυσικό και δο-μημένο περιβάλλον και την κοινωνία. Οι επιπτώσεις και επομένως η πρόληψη των καταστροφών, συνδέονται με την έκθεση στον κίνδυνο και την τρωτότητα3.

Οι καταστροφές λοιπόν δεν είναι προϊόν μερικών ωρών. Οι θεμελιώδεις αιτίες που υποθάλπουν μια καταστροφή υποβόσκουν

πολύ πριν αυτή συμβεί και κατά κανόνα συνεχίζουν και μετά να καλλιεργούν τις συνθήκες για μια μελλοντική καταστρο-φή. Ο «εχθρός» δεν είναι «από έξω» ώστε να χρειάζεται να θωρακιστούμε από αυτόν, όπως ο τόσο συχνά χρησιμοποιούμενος όρος «αντισεισμική θωράκιση» υπονοεί. Οι καταστροφές απορρέουν από προτεραι-ότητες και επιλογές σε ατομικό, οικογενει-ακό, συλλογικό και οικονομικο-κοινωνικό επίπεδο. Εδράζονται σε μακροχρόνιες δια-δικασίες συσσώρευσης τρωτότητας και οι δράσεις που οδηγούν σε μείωση της πιθα-νότητας καταστροφής αναφέρονται ακρι-βώς σε αυτές.

Εδώ λοιπόν είναι η δυσκολία της πρόλη-ψης έναντι της ετοιμότητας και της «κα-ταστολής». Η πρόληψη των καταστροφών καλεί για μια ολοκληρωμένη θεώρηση της ανάπτυξης που να λαμβάνει υπόψη τη δια-κινδύνευση. Απαιτεί ενσωμάτωση πολιτικών πρόληψης σε όλες τις τομεακές και χωρι-κές πολιτικές. Προϋποθέτει συνδυασμένες πολιτικές και δράσεις σε όλα τα επίπεδα διοίκησης και συνέργεια του ιδιωτικού με το δημόσιο τομέα. Χρειάζεται μακροπρόθε-σμη προσπάθεια και κρύβεται σε διαδικασίες ρουρτίνας όπως οι έλεγχοι και οι αδειοδο-τήσεις. Μάλιστα, σε αντίθεση με την ηρω-ική και προβαλλόμενη αντιμετώπιση των αναγκών αφού η καταστροφή συμβεί, όταν οι προσπάθειες για πρόληψη είναι επιτυ-χείς και η καταστροφή αποτραπεί, κανείς δεν πιστώνεται την επιτυχία.

Είναι αναμενόμενο ότι η πρόληψη των καταστροφών συναντά αντιστάσεις και δυ-σκολίες. Πολλές φορές έρχεται σε αντίθεση με το ιδιωτικό συμφέρον όπως αυτό προ-σλαμβάνεται βραχυπρόθεσμα ή με ατομικές επιδιώξεις. Γενιές ολόκληρες συσσωρεύουν

τρωτότητα και μετακυλύουν διακινδύνευση στο μέλλον ή στους «άλλους». Η πρόληψη καλεί για περιορισμούς και επενδύσεις τώρα για να μη συμβεί κάποτε μια καταστροφή ή για να μην καταστραφεί κάποιος άλλος τόπος4 και κάποιοι άλλοι άνθρωποι.

Μήπως λοιπόν η πρόληψη των καταστροφών αποτελεί πολυτέλεια στις σημερινές συνθήκες της κρίσης; Μήπως χρειάζεται να προταχθεί η ανάγκη να προσελκυθούν επενδύσεις, να αναπτυχθεί ο κατασκευαστικός τομέας, να υπάρξει ανοχή στην τήρηση των κανόνων ώστε να περισταλούν οι δαπάνες των νοι-κοκυριών και των επιχειρήσεων;

Εδώ λοιπόν τίθεται ένα ζήτημα συλλογι-κής απόφασης. Θα δεχτούμε ως κοινωνία μελλοντικές απώλειες και επιπτώσεις, ανε-ξέλεγκτες στο χώρο και το χρόνο; Αποδεχό-μαστε να έχουμε θύματα, άστεγους, βλάβες, ζημιά, αποδιοργάνωση και διάλυση; Θεω-ρούμε ότι αντέχουμε ως κοινωνία να υπο-στούμε καταστροφές που θα μας σπρώξουν ακόμη πιο κάτω; Αν ναι, ας επικεντρωθούμε στην «καταστολή», την παροχή βοήθειας και την ανακούφιση εκ των υστέρων.

Αν όχι, τότε χρειάζεται να διεκδικηθεί η συνεκτίμηση της διακινδύνευσης στις το-μεακές και διατομεακές πολιτικές, καθώς και μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που να αντιμετωπίζει όλο το φάσμα διαχείρισης της διακινδύνευσης μέσα στο κοινωνικό και οι-κονομικό πλαίσιο στο οποίο αυτή παράγε-ται. Εντέλει η πρόληψη των καταστροφών συνδέεται άρρηκτα με τις προσπάθειες για μια βιώσιμη ανάπτυξη για όλους και με την ποιότητα ζωής. Μόνο που αυτές καθόλου ηρωικές και καθόλου προβαλλόμενες δεν είναι. Είναι απλώς ουσιαστικές.

ΕΙΔΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣσε θέματα κινδύνων και καταστροφών

(τα στοιχεία της συγγραφέως είναι στη διάθεση των Ο/τ)

1. Beck, U. (1999). World Risk Society. Cambridge: Polity Press.

2. Gilbert, Claude. 1998. “Studying Disaster – Changes in the Main Conceptual Tools.” Chapter 2 in What Is A Disaster? E.L. Quarantelli (ed.). London and New York: Routledge.

3. Ας μην ξεχνάμε ότι ο μύθος της «άσειστης» Αθή-νας κατέρρευσε όταν ο σεισμός του 1999 έπληξε περιοχές που ήταν κάποτε ακατοίκητες.

4. Η οικοδομόμηση στα ρέματα που οδηγεί σε πλημ-μύρα στα ανάντι είναι ακριβώς η οπτικοποίηση της μετακύλησης της διακινδύνευσης.

Η προσέγγιση που επικρατεί σήμερα στη χώρα μας αποκαλύπτεται από φράσεις όπως «καταστολή», «θωράκιση», «θεομηνία». Όλες αυτές υπονοούν ότι η καταστροφή είναι συνέπεια μιας εξωτερικής απειλής, πέρα και έξω από το δικό μας έλεγχο. Για να αντιμετωπιστεί απαιτού-νται μέσα αντίστοιχα αυτών που αναφέρονται σε πολεμική απειλή, δη-λαδή ιεραρχικά σχήματα, έλεγχος, ειδικές δυνάμεις και ειδικές δομές, εξωτερική βοήθεια.

Oικοτριβές


Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΙΘΑΚΗ

04

Πριν λίγες ημέρες, στο πλαίσιο της επε-ξεργασίας από τη Βουλή της κύρωσης της συμφωνίας για τον αγωγό φυσικού αερίου TAP, ο υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής Γιάν-νης Μανιάτης επιχείρησε να αποτυπώσει τις εξελίξεις σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο στον τομέα της ενέργειας. Ανα-φέρθηκε στη «μάχη των μαχών», η οποία θα δοθεί τους επόμενους μήνες, μεταξύ μεμονωμένων κρατών, βορείων και νο-τίων, της ενεργοβόρου βιομηχανίας και της βιομηχανίας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κ.ο.κ. Πράγματι, το σκηνικό το οποίο έχει στηθεί είναι εξαιρετικά ρευστό, εξαρτάται από πολλούς αστάθμητους πα-ράγοντες, ενώ οι όποιες εξελίξεις έχουν σαφή αντίκτυπο σε ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας, της οικονομίας και του φυσικού περιβάλλοντος.

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Μερικά μόνο από τα κομμάτια που συ-ναποτελούν σήμερα το παζλ της ενέργειας στη χώρα μας είναι η κατακόρυφη πτώ-ση της ζήτησης ενέργειας, η μη-αποδο-τική χρήση της, η υπερ-επάρκεια ισχύος συμβατικών σταθμών, το ντόμινο χρεών σε όλο το φάσμα της αγοράς, η στρεβλή λειτουργία της χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρισμού, η έλλειψη ρευστότητας και πολλά ακόμα. Η οριακή κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε ακολουθεί ασφαλώς την πορεία των υπόλοιπων τομέων της οικονομίας, με την ιδιαιτερότητα πως ο συγκεκριμένος προβάλλεται ως το πλέον πρόσφορο όχημα εξόδου από την κρίση.

Εδώ εμφανίζεται μια παράδοξη ευ-φορία. Στο «σκοτεινό» ενεργειακό πα-ρόν αντιπαρατίθεται το λαμπρό μέλλον που μας επιφυλάσσει ο εγχώριος πλού-τος των ορυκτών καυσίμων και οι πολ-λά υποσχόμενες δυνατότητες ανάπτυξής τους – λιγνίτης στη Δυτική Μακεδονία, σχιστολιθικό αέριο στη Θράκη, υδρογο-νάνθρακες στη θάλασσα (Ιόνιο, Κρήτη, Χαλκιδική, Πατραϊκός κ.ο.κ.). Ενδεικτι-κό του ενθουσιασμού που επικρατεί εί-ναι το μήνυμα του υπουργού πως «δεν θα αφήσουμε ανεξερεύνητη ούτε σπιθα-μή γης, είτε στην ξηρά είτε στη θάλασ-σα». Έχοντας αυτό κατά νου, μια σειρά από περαιτέρω αντιφάσεις μπορούν να εξηγηθούν.

Τα λόγια και τα χρόνια τα χαμένα

Πέρυσι, και εξαιτίας της απερίσκεπτης αύξησης του ειδικού φόρου κατανάλω-

σης στο πετρέλαιο θέρμανσης (γνωστή από το 2011 τουλάχιστον...), ήρθε στην επιφά-νεια ένα πρόβλημα θεμελιωμένο στη χρό-νια απραξία της Πολιτείας και σε εγγενείς αδυναμίες του ελληνικού κτιριακού αποθέ-ματος. Το φαινόμενο της αιθαλομίχλης, η αδυναμία θέρμανσης των νοικοκυριών, οι κομμένες συνδέσεις ρεύματος είναι οι πιο γνωστές συνέπειές του. Η λύση την οποία επέλεξε το ΥΠΕΚΑ συνίσταται στην παροχή επιδομάτων, είτε αυτά αφορούν την κάλυ-ψη εξόδων για πετρέλαιο θέρμανσης είτε το «δωρεάν ρεύμα» σε ευπαθείς ομάδες. Ρυθμίσεις που έρχονται πολύ αργά και όχι μόνο δεν αντιμετωπίζουν την ουσία του προβλήματος αλλά συμβάλλουν στη διαι-ώνισή του, ενώ είναι εξαιρετικά δύσκολες στην εφαρμογή τους. Εν ολίγοις, πρόκειται για ρυθμίσεις-πυροτεχνήματα. Έτσι, κατα-λήξαμε να επιδοτούμε, μέσω του κρατικού προϋπολογισμού, το πετρέλαιο θέρμανσης με περίπου 300 εκ. €, δηλαδή μισό «Εξοι-κονόμηση Κατ’ Οίκον», κάθε χρόνο. Στον αντίποδα, οι λιγοστοί –συγκριτικά– πόροι που επενδύουμε σε εργασίες αναβάθμισης του κτιριακού μας αποθέματος (μέσω του ανεπαρκούς και προβληματικού στην εφαρ-μογή «Εξοικονόμηση Κατ’ Οίκον»), προ-σφέρουν πολλαπλά οφέλη στην εγχώρια οικονομία και τον κατασκευαστικό κλάδο, ενώ μπορούν να λύσουν μια για πάντα το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας.

Άλλο παραδειγμα του αλλοπρόσαλλου ενεργειακού σχεδιασμού (εάν δεχτούμε πως αυτός πράγματι υπάρχει), είναι η στρατη-γική επιλογή επένδυσης σε νέες μονάδες

λιγνίτη στη Δυτική Μακεδονία και μαζούτ στα νησιά. Τα δύο τελευταία «περιβαλλο-ντικά φιλικά» καμάρια της ΔΕΗ, η Πτο-λεμαΐδα-5 και ο νέος σταθμός μαζούτ στη Ρόδο, θα κοστίσουν περίπου 1,4 δις € και 200 εκ. € αντίστοιχα. Στην πρώτη περί-πτωση έχουμε μια επένδυση η οποία, όχι μόνο θα υπονομεύσει την κλιματική πολι-τική της χώρας με τα εκατομμύρια τόνους CO2 που θα εκλύει κατά τη διάρκεια της ζωής της, αλλά παράλληλα θα προκαλέσει χιλιάδες πρόωρους θανάτους σε όλη την Ελλάδα εξαιτίας της ρύπανσης. Επιπλέον, χωρίς κάποιας μορφής κρατική υποστή-ριξη, σύντομα θα αποδειχθεί μη-βιώσιμη με καθαρά οικονομικούς όρους, ενώ ήδη μπορούμε να μιλάμε για χαμένες ευκαιρίες εισροής κεφαλαίων, μετά και την απόφα-ση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων να μη στηρίξει το έργο. Από την άλλη, η διαιώνιση της εξάρτησης των νησιών από εισαγόμενα καύσιμα συνοδεύεται και από το αντίστοιχο οικονομικό τίμημα – η ΔΕΗ πληρώνει ετησίως κάτι λιγότερο από 1 δις € για αγορές υγρών καυσίμων, ένα τερά-στιο ποσό το μεγαλύτερο μέρος του οποίου (περίπου 700 εκ.) χρεώνεται σε όλους μας μέσω των λογαριασμών ρεύματος (ΥΚΩ). Είναι ενδεικτικό πως για να μπουν σε εγρή-γορση τα αρμόδια Υπουργεία ΠΕΚΑ και Ανάπτυξης και να προωθήσουν την υπο-βρύχια διασύνδεση Κυκλάδων και Κρήτης έπρεπε να προηγηθεί το διεθνούς εμβέλειας μπλακ άουτ στη Σαντορίνη το περασμένο καλοκαίρι. Αυτά είναι τα έργα για τα οποία θα έπρεπε η κυβέρνηση και η ΔΕΗ, μέσω

των θυγατρικών της, να διεκδικούν ευ-νοϊκούς όρους χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Είναι ωστόσο σημαντικό να σημειώσουμε πως λόγω του υψηλού βαθμού δυσκολίας, τα έργα διασύνδεσης δεν πρέπει να αντιμε-τωπίζονται με τρόπο πρόχειρο και βια-στικό. Την ίδια όμως στιγμή κανένας δεν μπορεί να αγνοεί το γεγονός πως το έργο διασύνδεσης θα χρειαζόταν μόλις δύο πε-ρίπου χρόνια για να αποσβεστεί!

Την ίδια απερισκεψία συνοδεύουν οι κινήσεις της κυβέρνησης για τη μείωση του ενεργειακού κόστους της βιομηχανί-ας, ζήτημα το οποίο έχει θέσει ως προτε-ραιότητα ο υπουργός ΠΕΚΑ και ενόψει της ελληνικής προεδρίας στο Συμβού-λιο της ΕΕ. Η ελληνική απάντηση στο, πράγματι σημαντικό, πρόβλημα της βι-ομηχανίας είναι «παγωμένα» τιμολόγια ρεύματος, μειωμένες επιβαρύνσεις από το τέλος ΑΠΕ, μάχη μέχρις εσχάτων για την κατάρρευση του Συστήματος Εμπο-ρίας Ρύπων και, πρόσφατα, η «Υπηρεσία Διακοπτόμενου Φορτίου» (ωραίο όνομα στη θέση του απλούστερου «φθηνότερα τιμολόγια για τη βιομηχανία»). Όλα έχουν ως κοινό παρανομαστή τη μετακύλιση κόστους που αναλογεί στην ενεργοβόρο βιομηχανία στους υπόλοιπους κατανα-λωτές και ιδιαίτερα στα νοικοκυριά. Η εναλλακτική, εντούτοις, είναι γνωστή και άμεσα εφαρμόσιμη. Πρόσφατη μελέτη της τράπεζας KfW συνέκρινε την επίδραση που έχουν οι αυξημένες τιμές ενέργειας στη βιομηχανία της Γερμανίας σε σχέ-

OικοτριβέςΙανουάριος 2014 - τ. 10

ση με τις αντίστοιχες στις ΗΠΑ. Παρά την πτώση κατά 30% (2010-2013) στο κόστος του φυσικού αερίου για την αμερικάνικη βιομηχανία, η γερμανική κατάφερε, περι-ορίζοντας τη συμμετοχή της ενέργειας στο τελικό κόστος παραγωγής, να μην απολέσει ανταγωνιστικότητα, παρά τις αυξήσεις στις τιμές των καυσίμων (15% στο ίδιο διάστη-μα). Έχοντας δώσει προτεραιότητα στην απο-δοτική χρήση ενέργειας και όχι στην αξιο-ποίηση κοιτασμάτων ορυκτών καυσίμων, η Γερμανία έχει θωρακιστεί σημαντικά από τις απρόβλεπτες διακυμάνσεις τιμών καυ-σίμων και ηλεκτρικής ενέργειας.

Η εύκολη δικαιολογία

Όσο εμείς θα καταφεύγουμε στην οικο-νομική κρίση για να δικαιολογήσουμε τα αδικαιολόγητα, τα νέα από τις ανατολι-κές ακτές του Ατλαντικού μόνο θλίψη θα μας φέρνουν. Αντιμετωπίζοντας παρόμοια ενεργειακά διλήμματα, ακόμα και υπό την επίβλεψη της Τρόικα, η Πορτογαλία έχει επιλέξει την επιβολή ειδικού τέλους στα ορυκτά καύσιμα και στα μεγάλα υδροηλε-κτρικά, αναπτύσσει εδώ και μερικά χρόνια τη δική της τεχνογνωσία και ένα υποδειγ-ματικό δίκτυο υποστήριξης της ηλεκτροκί-νησης, θεωρείται από τις πρωτοπόρες χώρες στην Ευρώπη στην εγκατάσταση έξυπνων μετρητών, ενώ με το «πείραμα» αυτονομίας στο νησί Graciosa στη μέση του ωκεανού (δημιουργία ενός υβριδικού συστήματος αιολικών, φωτοβολταϊκών, μονάδων βιο-μάζας και μπαταριών 2,7MW), θέτει ψηλά τον πήχη για την ενεργειακή αυτονομία ακόμα και των πλέον απομακρυσμένων περιοχών. Το αποτέλεσμα; Η Πορτογαλία κατέλαβε φέτος την 6η θέση παγκοσμίως σε αξιολόγηση των κλιματικών της πολι-τικών – δημοσιευμένη από την οργάνωση Germanwatch και το δίκτυο CAN-Europe. Παράλληλα, εκσυγχρονίζει την οικονομία της και βελτιώνει την ανταγωνιστικότητά της δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας σε ένα ευρύ φάσμα της οικονομίας. Η Πορτο-γαλία επιλέγει να βγει από την κρίση επεν-δύοντας στην καινοτομία και επιλέγοντας σύγχρονες και καθαρές λύσεις.

Εμείς χαράζουμε τη δική μας πορεία ενός ποταμού που γυρίζει πίσω. Τα αποκαλυπτή-ρια για το ενεργειακό hub που οραματίζε-ται ο σημερινός υπουργός ΠΕΚΑ θα έρθουν σύντομα με τη δημοσίευση του «αναθεωρη-μένου ενεργειακού σχεδιασμού», ο οποίος, λένε οι δημοσιογραφικές πληροφορίες, θα είναι απαλλαγμένος από ταμπού – έπειτα από χρόνια έρχονται ξανά στο προσκήνιο ο εισαγόμενος λιθάνθρακας και, πιθανόν, η πυρηνική ενέργεια.

ΤΑΚΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥΥπεύθυνος εκστρατείας για θέματα ενέργειας και

κλιματικών αλλαγών - Ελληνικό Γραφείο Greenpeace

ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥΥπεύθυνος ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής

- WWF Ελλάς

05

Δημόσια δίκτυα ενέργειας: αναγκαία συνθήκη για τον

κοινωνικο-οικολογικό μετασχηματισμό

Πρόσφατα (Οκτώβριος 2013), το Κοινοβούλιο της Ολλανδίας ενέκρινε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων. Από το πρό-γραμμα εξαιρέθηκε το δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, γιατί όπως εξήγησε σε επιστολή του προς τους βουλευτές ο Υπουργός Οικονομικών και επικεφαλής του Eurogroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ, “το δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας εξαι-ρείται από το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων γιατί θεωρείται στρα-τηγικής σημασίας για την ανάπτυξη της χώρας”1.

Αυτό που αναγνωρίζει ακόμα και ο θεσμικότερος των ευρωπαίων νε-οφιλελεύθερων Ντάισεμπλουμ, τη στρατηγική δηλαδή σημασία των δι-κτύων και την ανάγκη διατήρησης του δημόσιου ελέγχου τους, φαίνεται να αποτελεί “ψιλά γράμματα” για τους εγχώριους μαθητευόμενους μάγους του νεοφιλελευθερισμού. Αναιρώ-ντας τις ίδιες τις προγραμματικές δε-σμεύσεις της2, η κυβέρνηση Σαμαρά προχωρά στην εκποίηση του 66% του διαχειριστή του δικτύου μεταφο-ράς ηλεκτρικής ενέργειας (ΑΔΜΗΕ). Κατά τη συνήθη αυταρχική πρακτική της κυβέρνησης μάλιστα, η σχετική κοινοβουλευτική διαδικασία πραγ-ματοποιείται με διαδικασίες εξπρές, χωρίς καμία ουσιαστική συζήτηση με τους εμπλεκόμενους φορείς και την κοινωνία.

Από την άλλη πλευρά, η επιχει-ρούμενη ιδιωτικοποίηση του ΑΔΜΗΕ λειτουργεί ως στοιχείο συ-σπείρωσης για τον κατακερματισμένο συνδικαλιστικό χώρο στη ΔΕΗ που υπερβαίνοντας χρόνιες παθογένειες και οργανωτικές αδυναμίες καταφέρνει να συγκροτήσει ενιαίο μέτωπο κατά της κυβέρνησης. Σε πολιτικό επίπεδο, ο ΣΥΡΙΖΑ σωστά επιλέγει να μετατρέψει την κοι-νοβουλευτική αυτή αντιπαράθεση σε κεντρική πολιτική μάχη.

Πολλά σημαντικά σημεία σχετικά με την ιδιωτικοποίηση του ΑΔ-ΜΗΕ (ευτελές αντίτιμο πώλησης, προπομπός ιδιωτικοποίησης ΔΕΗ, επιδείνωση εργασιακών σχέσεων) έχουν ήδη επισημανθεί στη δη-μόσια συζήτηση και δεν χρειάζεται να τα επαναλάβουμε εδώ. Αυ-τό που πρέπει εμφατικά όμως να τονιστεί είναι ότι η εκχώρηση του ΑΔΜΗΕ δεν είναι μια ιδιωτικοποίηση όπως όλες οι άλλες. Χωρίς βεβαίως να υποτιμούμε τη σημασία άλλων δημόσιων υποδομών, επιχειρήσεων και οργανισμών που εκποιούνται από τις μνημονια-κές κυβερνήσεις, το δίκτυο μεταφοράς έχει κάποια ιδιαίτερα χα-ρακτηριστικά που το καθιστούν υποδομή στρατηγικής σημασίας σε ενεργειακό, οικονομικό, κοινωνικό, περιβαλλοντικό, ακόμα και γε-ωστρατηγικό επίπεδο.

Η τεχνική υποδομή του ΑΔΜΗΕ περιλαμβάνει γραμμές μεταφο-ράς, κέντρα υπερυψηλής τάσης, υποσταθμούς, υποβρύχιες γραμ-μές διασύνδεσης νησιών, κέντρα ελέγχου. Πρόκειται δηλαδή για πανάκριβες, τεχνικά πολύπλοκες υποδομές που έχουν κατασκευ-ασθεί σε βάθος δεκαετιών με την τεχνογνωσία των εργαζομένων της ΔΕΗ και του ΑΔΜΗΕ και κεφάλαια των πολιτών.

Οι αντίστοιχες εκτάσεις γης, που διατρέχουν το σύνολο της ηπει-ρωτικής επικράτειας και αποτελούν δημόσια περιουσία, με την ιδιω-τικοποίηση θα παραχωρηθούν στον ιδιώτη επενδυτή, γεγονός που αλλάζει τα δεδομένα χωροταξικής πολιτικής και ιδιοκτησίας της γης σε ολόκληρη τη χώρα.

Το σύστημα μεταφοράς εκτείνεται σε όλη την επικράτεια και αποτελεί το εργαλείο άσκησης εθνικής ενεργειακής πολιτικής, το κατεξοχήν εργαλείο ελέγχου στα ζητήματα λειτουργίας και αγο-ράς της ηλεκτρικής ενέργειας. Το κίνητρο για οποιονδήποτε ιδιώ-τη επενδυτή για την εξαγορά του ΑΔΜΗΕ δεν είναι το κέρδος που θα αποκομίσει από το δίκτυο καθ’αυτό αλλά η κεντρική θέση που θα αποκτήσει στην αγορά ηλεκ. ενέργειας και η δυνατότητα που αποκτά να έχει σημαίνοντα ρόλο στην εσωτερική καθημερινή λει-τουργία του συστήματος.

Σύμφωνα μάλιστα με τις προβλέψεις του Τρίτου Πακέτου νομο-θετικών παρεμβάσεων της Ε.Ε.3 για τη δημιουργία ενιαίας, πλήρως απελευθερωμένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας σε ευρωπαϊκό επί-πεδο, οι προκλήσεις για κάθε εθνικό ενεργειακό σύστημα γίνονται

ακόμα υψηλότερες. Τα εθνικά ηλεκτρικά συστήματα εντάσσονται σε περιφερεια-κές ζώνες με τους διαχειριστές δικτύων να υπερβαίνουν τα όρια της χώρας τους και να εμπλέκονται στη διαχείριση μιας διακρατικής, περιφερειακής αγοράς ενέρ-γειας. Η εκπροσώπηση του ελληνικού ενεργειακού συστήματος στην Ευρωπα-ϊκή αγορά από έναν ιδιώτη επενδυτή θα υποβαθμίσει την εξυπηρέτηση των στόχων ενός εθνικού ενεργειακού σχεδιασμού και τον ρόλο του δημοσίου σε αυτόν. Βεβαί-ως, για ενεργειακή δημοκρατία, εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και για αντιμετώπιση της ενέργειας ως κοινωνικό αγαθό, ούτε λόγος δεν θα μπορεί να γίνει πλέον...

Ιστορικά, ο τρόπος σχεδιασμού και ανά-πτυξης του δίκτυο μεταφοράς αποτέλεσε για δεκαετίες βασικό πυλώνα του πα-ραγωγικού υποδείγματος της χώρας. Η επέκταση του ηλεκτρικού συστήματος, η

δυνατότητα φτηνής πρόσβασης σε αυτό από νοικοκυριά και επιχει-ρήσεις, η απρόσκοπτη λειτουργία του συστήματος, αποτέλεσαν σε μεγάλο βαθμό επίτευγμα του δημόσιου δικτύου μεταφοράς ηλε-κτρικής ενέργειας.

Κατ’ αναλογία, η μετάβαση σε ένα νέο ενεργειακό μοντέλο στα-διακής απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, προώθησης της απο-κεντρωμένης, κατανεμημένης ηλεκτροπαραγωγής, ενίσχυσης των ανανεώσιμων πηγών, ανάπτυξης ευφυών δικτύων και διασύνδε-σης, όπου χρειάζεται και είναι εφικτό, των νησιωτικών περιοχών με το ηπειρωτικό σύστημα, θα βασιστεί και πάλι στο δίκτυο μετα-φοράς, διατηρώντας, ενισχύοντας και μετασχηματίζοντας σταδιακά το υπάρχον.

Αν τα παραπάνω είναι σωστά, ο αγώνας που δίνεται σήμερα από όλους όσοι αντιτίθενται στην ιδιωτικοποίηση του δικτύου (συνδικαλι-στικοί φορείς, αριστερά, τοπικά κινήματα, κινήσεις καταναλωτών και περιβαλλοντικές οργανώσεις) δεν μπορεί να είναι αμυντικός, αλλά πρέπει να αποκτάει σαφές προωθητικό περιεχόμενο. Για εμάς, η υπεράσπιση της δημόσιας ιδιοκτησίας και η διεκδίκηση ουσιαστικού κοινωνικού ελέγχου του δικτύου μεταφοράς δεν είναι μια μάχη οπι-σθοφυλακής για την υπεράσπιση του υπάρχοντος μοντέλου, αλλά αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την υλοποίηση του αναπτυξιακού σχεδίου για τον κοινωνικο-οικολογικό μετασχηματισμό.

ΑΛΕΞΗΣ ΧΑΡΙΤΣΗΣ

1. http://www.snam.it/en/Media/energy-morning/news-upload612.html 2. Δηλώσεις κυβερνητικού εκπροσώπου Σ. Κεδίκογλου, 18/10/2012: http://www.energypress.gr/news/admie/Hrthe-h-wra-gia-ton-idiokthsiako-

diahwrismo-toy-ADMHE3. http://ec.europa.eu/energy/gas_electricity/legislation/third_legislative_

package_en.htm

Oικοτριβές


ΚΙΝΗΜΑ ΧΩΡΙΣ ΜΕΣΑΖΟΝΤΕΣπροκλήσεις και προοπτικές

Νέες συνθήκες

Η χώρα μας, τις τελευταίες δεκαετίες ακολούθησε με γοργούς ρυθμούς τα μοντέλα οργάνωσης των δικτύων διάθεσης και εμπορίας τροφίμων των ανεπτυγμένων βι-ομηχανικών χωρών. Παρότι οι κάτοικοι των αστικών κέ-ντρων εξακολουθούν να διατηρούν κάποιους δεσμούς με την πρωτογενή αγροτική παραγωγή (μέσω π.χ. συγγενών στην επαρχία ή απλώς επειδή υπάρχει κάποιο χωράφι στο χωριό), ο μεγάλος όγκος των αναγκών καλύπτεται από προϊόντα που «φυτρώνουν» στα ράφια των σουπερμάρκετ (ή έστω στους πάγκους της λαϊκής) και τα οποία, έχουν περάσει από μια σύνθετη διαδρομή μέχρι να φτάσουν στο πιάτο μας (συγκέντρωση, μεταφορά από μακρινούς τό-πους, αποθήκευση, διατήρηση κ.λπ.). Μια διαδρομή που αποκόπτοντας τους καταναλωτές από βασικές μέχρι πρό-τινος γνώσεις για το πώς παράγονται τα αγροτικά προϊό-ντα (πόσοι π.χ. γνωρίζουν σήμερα ποια είναι εκτός εποχής ή τι είδους επεξεργασία έχει απαιτηθεί για τη διατήρησή τους;) τα έχει μετατρέψει σε ένα ακόμη «τεχνητό» εμπό-ρευμα και έχει γιγαντώσει το ρόλο των χονδρεμπόρων και των μεσαζόντων.

Στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης η παγιωμένη αυτή προσέγγιση της παραγωγής, της εμπορίας και της κατανά-λωσης τροφίμων φαίνεται πως έχει ταρακουνηθεί και υπό προϋποθέσεις μπορεί να ταρακουνηθεί ακόμα περισσότε-ρο. Η δεινή οικονομική κατάσταση της πλειονότητας των πολιτών, η αργοπορία αποπληρωμής των παραγωγών από τους χονδρέμπορους και η πίεση των τιμών προς τα κάτω (με αφορμή την πραγματική ή τεχνητή έλλειψη ρευστότη-τας), η μεγάλη αύξηση των τιμών των γεωργικών φαρμά-κων και η διάθεση αυτοοργάνωσης του κόσμου οδήγησαν στην ανάδυση του κινήματος «χωρίς μεσάζοντες». Σύντο-μα το κίνημα αυτό, που περιλαμβάνει ομάδες με διαφορε-τικές αντιλήψεις, οι οποίες ακολουθούν ποικίλα μοντέλα οργάνωσης της δράσης τους, βρέθηκε αντιμέτωπο με νέα ερωτήματα, πέραν του πρωταρχικού «πώς μπορούν να φτάσουν φτηνά προϊόντα στους καταναλωτές».

Πρωτοβουλίες και προβληματισμοί

Έτσι, ενώ οι πρώτες ομάδες (π.χ. Πιερία) εξακολουθούν και δουλεύουν πάνω στο μοντέλο της συλλογικής κατα-νάλωσης (και φέτος πειραματίστηκαν με επιτυχία με μια μορφή συμβολαιακής γεωργίας), άλλες φαίνεται να το απορρίπτουν και να εστιάζουν στη δημιουργία αυτοοργα-νωμένων «αγορών για παραγωγούς». Κάποιοι επενδύουν κυρίως στη συμβολική διάσταση του εγχειρήματος, ενώ άλλοι επιδιώκουν να δημιουργήσουν ένα δίκτυο τακτικής τροφοδοσίας των καταναλωτών με τρόφιμα. Κάποιες ομά-δες ενδιαφέρονται πρωτίστως για την επίτευξη της χαμη-λότερης δυνατής τιμής προς όφελος του καταναλωτή, ενώ άλλες μιλάνε για δίκαιη τιμή για τον παραγωγό και τον κα-ταναλωτή. Και βέβαια μια σειρά από ζητήματα παραμένουν υπό διερεύνηση, όπως το πώς στην εξίσωση θα μπορούσε να περιληφθούν δύο ακόμη διαστάσεις: της εργασίας και της φιλικής προς το περιβάλλον παραγωγής.

Φυσικά τα παραπάνω ζητήματα δεν είναι καινοφανή, αλλά αντίθετα έχει επιχειρηθεί να απαντηθούν από ομά-δες και κινήματα στο παρελθόν. Παρότι όμως πολλοί από τους ανθρώπους που εμπλέκονταν σε αυτά παραμένουν δραστήριοι, η αίσθηση που δημιούργησε η κρίση ότι τα πάντα ξεκινάνε από το μηδέν δεν έχει βοηθήσει στην πλή-ρη αξιοποίηση της συσσωρευμένης εμπειρίας. Αντίστοιχα αδύναμη είναι η αξιοποίηση και κινητοποίηση των νέων γνώσεων και δυνατοτήτων του σήμερα (π.χ. οργανωτικά μοντέλα, νέες τεχνολογίες, σύγχρονες γεωργικές μέθοδοι) για να δοθούν καινοτόμες και δυναμικές απάντηση σε νέα και παλιά ερωτήματα.

Το δίκαιο εμπόριο

Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί το κίνημα του «δί-καιου εμπορίου», ένας όρος που χρησιμοποιείται διεθνώς εδώ και δεκαετίες χαρακτηρίζοντας προϊόντα (τα οποία συ-χνά πιστοποιούνται από διεθνείς οργανισμούς) τα οποία: α) προέρχονται από χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου (Αφρική, Ασία, Παλαιστίνη κ.ά.), β) παράγονται με πρα-κτικές φιλικές προς το περιβάλλον (ολοκληρωμένη ή βι-ολογική γεωργία), γ) ακολουθούν συγκεκριμένο πλαίσιο είτε παράγονται με μισθωτή εργασία (π.χ. απαγορεύεται η παιδική εργασία), είτε από ομάδες παραγωγών ή συνεται-ρισμούς (π.χ. δημοκρατική λήψη αποφάσεων, μία ψήφος ανά παραγωγό άσχετα με την παραγωγή που συνεισφέ-ρει στον συνεταιρισμό κ.λπ.) δ) έχουν καθορισμένη από την αρχή της παραγωγικής διαδικασίας «δίκαιη τιμή» , η οποία εξασφαλίζει την αξιοπρεπή διαβίωση των παραγω-γών τους και τη μελλοντική βιωσιμότητα της γεωργικής τους δραστηριότητας.

Χωρίς να υποτιμάμε τις αντιφάσεις που έχουν προκύψει στα χρόνια κατά τα οποία αναπτύχθηκε το κίνημα του δί-καιου εμπορίου (π.χ. με την είσοδο πολυεθνικών εταιρειών όπως η Στάρμπακς και η Νεστλέ) δεν παύει να αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη ίσως προσπάθεια να οριοθετηθούν με ενιαίο τρόπο και τα τρία επίπεδα της αλυσίδας παραγω-γής και κατανάλωσης: φιλική στο περιβάλλον παραγωγή,

αξιοπρεπείς εργασιακές σχέσεις και τιμή. Μπορούν άρα-γε (με δεδομένο μάλιστα ότι υπάρχουν ελληνικές ομάδες με σημαντική γνώση και πείρα πάνω στο δίκαιο εμπόριο) ιδέες και επεξεργασίες από αυτό το κίνημα να αποτελέ-σουν έμπνευση για απαντήσεις στα ερωτήματα που έχει μπροστά του το «Χωρίς μεσάζοντες»;

Το τρίπτυχο «Περιβάλλον - Εργασιακές σχέσεις - Τιμή»

Για να οριστεί μια «δίκαιη τιμή» και για τις δύο πλευ-ρές θα πρέπει να γίνεται ανά προϊόν μια οικονομοτεχνική ανάλυση και να ορίζεται ένα βιώσιμο κέρδος για τον πα-ραγωγό, περιλαμβάνοντας και τα προβλήματα που μπορεί να έχει η γεωργική παραγωγή σε συγκεκριμένες χρονιές. Όσο –από τη μια μεριά– σημαντικό κομμάτι του αγροτικού πληθυσμού δεν εξοικειώνεται με τέτοιες προσεγγίσεις και βασίζεται σε εμπειρικές εκτιμήσεις για το αντικείμενο της δουλειάς του, και –από την άλλη– η πολιτεία, οι αγροτι-κές συνδικαλιστικές ενώσεις ή τα κινήματα δεν αναπτύσ-σουν τέτοιου τύπου απαιτήσεις και τα ανάλογα εργαλεία, είναι λογικό οι διαθέσεις προϊόντων χωρίς μεσάζοντες να βρίσκονται μπροστά σε ένα αδιέξοδο και σε πολλαπλούς κινδύνους εκφυλισμού. Κι όμως ένας συνδυασμός απλών κανόνων και νέων μεθόδων μπορεί να ανοίξει ένα μο-νοπάτι προς αυτή την κατεύθυνση: π.χ. δημιουργία μη-χανισμού κεντρικής καταγραφής των τιμών χονδρικής, απαίτηση από τους συμμετέχοντες παραγωγούς να έχουν «ανοιχτά βιβλία», ώστε να είναι δυνατή η παρακολούθηση των προμηθειών και των αγοραπωλησιών τους, καθώς και των γεωργικών φαρμάκων που χρησιμοποιούν. Μέχρι να γίνει εφικτή η υλοποίηση αυτών, ο ορισμός της «δίκαιης τιμής» θα μπορούσε να καθοριστεί στο μέσο της πραγμα-τικής τιμής χονδρικής και της τιμής λιανικής (ίσως και πιο κοντά στην τιμή χονδρικής),

Με αντίστοιχη λογική μπορούν οι ομάδες «Χωρίς μεσά-ζοντες» να διερευνήσουν και τις άλλες πτυχές, όπως τη φιλική προς το περιβάλλον παραγωγή και τη διασφάλιση αξιοπρεπών όρων εργασίας, για έλληνες και μετανάστες

06


εργάτες γης. Σήμερα, η ελπίδα ότι το κίνημα χωρίς μεσάζοντες θα συσπείρωνε αυθορμήτως παραγωγούς μεταξύ τους, όπως έκανε με τους καταναλωτές, έχει εξανεμιστεί και ο κατακερματισμός είναι παραπάνω από εμφανής. Πρέπει άραγε να γίνει καθολική απαίτηση η συμμετοχή μόνο συνεταιρισμών αγροτών που θα δεσμεύονται και θα αποδεικνύουν μέσα από ανοιχτές πλατφόρ-μες ότι πληρούν τις παραπάνω προϋποθέσεις; Αντίστοιχα πρέ-πει να προωθηθεί η δημιουργία σταθερών αγορών (υπαίθριων ή σε συνεταιριστικά καταστήματα) τα οποία επίσης θα σέβονται και θα προωθούν αποτελεσματικά τις παραπάνω αρχές; Κάτι τέ-τοιο εκτός από το να καλλιεργεί μια νέα επιχειρηματική/πολι-τική κουλτούρα θα δημιουργούσε έναν διακριτό ποιοτικό χώρο αγροτικής παραγωγής και εργασίας, ο οποίος θα μπορούσε να στηρίξει υψηλότερου επιπέδου ελέγχους (π.χ. χημικούς, ποιοτι-κούς, τυποποίησης) με αντάλλαγμα τη βιωσιμότητα που θα του παρέχουν οι καταναλωτές.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΝΤΟΣπολιτικός επιστήμονας

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΚΟΤΕΙΔΑΚΗΣγεωπόνος

μέλη Δημοτικής κίνησης «Στροφή Νέας Σμύρνης»

Λιτότητα και κακή διατροφήΑφού δεν μπορούν να διαθέσουν περισσότερα χρήματα,

ας τους αφήσουμε να τρώνε junk!

Η κονσερβοποιία Princes, μια εταιρεία με βάση το Λίβερπουλ της Αγγλίας, παρουσίασε ρεκόρ κερδών για το τελευταίο έτος. Η εταιρεία παράγει κρέας, ψάρι και έτοιμα γεύματα σε κονσέρβα. Οι πωλήσεις της αυξήθηκαν κατά 15% στο εσωτερικό και κατά 25% στο εξωτε-ρικό. Από μελέτες στη Μ. Βρετανία και διεθνώς καταδεικνύεται ότι η αυξανόμενη ανεργία και οι μειώσεις των μισθών ωθούν τους πολίτες να στραφούν προς το πρόχειρο, φτωχό σε διατροφική αξία φαγητό.

Το βιβλίο της Felicity Lawrence “Not on the label: What really goes into your food in your plate” επανακυκλοφόρησε πρόσφατα με την προσθήκη ενός κεφαλαίου αφιερωμένο στο σκάνδαλο με το αλογίσιο κρέας. Σ’ αυτό, η Felicity Lawrence υπογραμμίζει τις πο-λιτικές επιλογές που δρουν υποστηρικτικά προς τη βιομηχανία, από τις εκάστοτε κυβερνήσεις και τις συνέπειες και προεκτάσεις αυτών των επιλογών.

Το σκάνδαλο του αλογίσιου κρέατος ερμηνεύεται ως σημάδι απο-τυχίας του τρόπου λειτουργίας του παγκόσμιου συστήματος της βιο-μηχανίας τροφίμων. Τα τεράστια υπερκέρδη της βιομηχανίας τροφίμων τις τελευταίες δεκαετίες βασίστηκαν στο φτηνό πετρέλαιο, αγνοώντας τις δυσμενείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η εποχή που διανύουμε συνεπάγεται αρκετά υψηλό ενεργειακό κόστος για τους μεταποιητές

κρέατος. Παράλληλα οι πολιτικές λιτότητας που έχουν τεθεί σε εφαρμογή από τις νεοφιλελεύθερες κυβερνή-σεις έχουν αυξήσει την ανεργία και έχουν μειώσει την αγοραστική δύναμη των πολιτών ακόμη και σε βασικά εί-δη διατροφής. Από την άλλη, οι αλυσίδες των σούπερ μάρκετ πρέπει και αυτές να αντιμετωπίσουν το αυξημένο ενεργειακό κόστος και παράλληλα να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των μετόχων τους για συνεχώς αυξανόμενο κέρδος. Γίνεται εμφανές ότι αυτό το σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει πια.

Στην προσπάθεια λοιπόν να μειωθούν οι απώλειες κέρδους για τους μετόχους των σούπερ μάρκετ, οι τιμές των φθηνών επεξεργασμένων κρεάτων τίθενται υπό διαπραγμάτευση κάθε δώδεκα εβδομάδες. Το γεγονός αυτό πι-έζει τα περιθώρια κέρδους για τους μεταποιητές κρέατος – με τελικό αποτέλεσμα την απάτη προς τους κατανα-λωτές, όπως ακριβώς συνέβη με το σκάνδαλο του αλογίσιου κρέατος.

Αυτό που πρέπει να υπογραμμιστεί εδώ είναι ο καίριος ρόλος των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που προηγήθη-καν της οικονομικής ύφεσης και της λιτότητας και οδήγησαν σε σωρεία απορρυθμίσεων. Η ιδεολογική βάση της απορρύθμισης εδράζεται στην αντίληψη ότι η αγορά και οι βιομηχανίες πρέπει να αφήνονται ελεύθερες να αυτο-ρυθμίζονται και ότι ο έλεγχος από το κράτος πρέπει να μειωθεί. Όπως είναι λογικό, το δημόσιο συμφέρον για την ασφάλεια των τροφίμων έρχεται σε σύγκρουση με το ιδιωτικό συμφέρον της βιομηχανίας τροφίμων για κέρδος, και το αποτέλεσμα είναι η αύξηση του ρίσκου όσον αφορά την υγεία των καταναλωτών.

Η πιθανότητες ρίσκου φυσικά έχουν καθαρά ταξικό χαρακτήρα. Τα φθηνά έτοιμα γεύματα και τα προϊόντα επε-ξεργασμένου κρέατος απευθύνονται σε πολίτες με χαμηλό εισόδημα. Είναι οι πολίτες που δεν έχουν τη δυνατό-τητα να διαθέσουν χρήματα για προϊόντα με υψηλή διατροφική αξία.

Ένα ακόμη πολύ σοβαρό ζήτημα που προκύπτει από την γενικευμένη απορρύθμιση είναι το ζήτημα της περι-στασιακής εργασίας στον τομέα των τροφίμων που αποτελεί μία νέα μορφή δουλείας για τους εργαζόμενους σε αυτές τις θέσεις. Οι μεγάλες αλυσίδες σουπερ μάρκετ έχοντας ως στόχο να μειώσουν το ρίσκο απώλειας κέρ-δους και σπατάλης των προϊόντων τους, εφαρμόζουν ένα σύστημα παραγγελιών που βασίζεται σε στοιχεία της κατανάλωσης που ενημερώνονται διαρκώς. Για να ανταπεξέλθουν στην μεταβαλλόμενη ζήτηση, οι προμηθευτές πρέπει να διαθέτουν πλεονάζον διαθέσιμο εργατικό δυναμικό. Οι θέσεις περιστασιακής εργασίας που δημιουρ-γούνται είναι πολύ επισφαλείς για τους εργαζόμενους που εργάζονται για όσες ώρες και όποτε υπάρχει ανάγκη. Υπάρχουν φυσικά σοβαρές καταστρατηγήσεις εργασιακών δικαιωμάτων και σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ οι θέσεις συνήθως καλύπτονται από οικονομικούς μετανάστες.

Υπάρχει όμως διέξοδος από αυτό το κλειστό σύστημα ή είμαστε καταδικασμένοι να τρεφόμαστε με ότι μεγιστο-ποιεί το κέρδος των μονοπωλίων της βιομηχανίας τροφίμων και τα bonus των στελεχών των μεγάλων αλυσίδων των σούπερ μάρκετ;

Οι νεοφιλελεύθερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν επιθυμούν την αλλαγή του συστήματος αλλά το σύστημα ήδη τρίζει: Υπάρχει διέξοδος μέσα από κινήσεις και πρωτοβουλίες όπως είναι τα εναλλακτικά δίκτυα τροφής, οι αγορές τροφίμων χωρίς μεσάζοντες και οι συνεταιριστικές πρωτοβουλίες στον τομέα των τροφίμων. Όλες αυτές οι κινήσεις αντιστέκονται στην κυριαρχία της βιομηχανίας τροφίμων και μπορούν να φέρουν τον σπόρο της αλλα-γής του συστήματος και της ανατροπής του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος.

ΙΝΩ ΣΙΩΖΙΟΥ

Πηγή: συνέντευξη της Felicity Lawrence στο transitionnetwork.org (Νοέμβριος 2013)

Στροφή της τοπικής αυτοδιοίκησης

Η τοπική αυτοδιοίκηση αναζητά, υπό το βάρος της κρίσης, μια νέα ταυτότητα. Οι δυνάμεις του κυρίαρχου συστήματος τη θέ-λουν να μετασχηματίζεται σε επιτελικό όργανο που θα αγορά-ζει υπηρεσίες από ιδιώτες (αποκομιδή απορριμμάτων, βοήθεια στο σπίτι, παιδικοί σταθμοί κ.λπ.), ενώ η αριστερά εστιάζει στον προνοιακό χαρακτήρα της με δημιουργία δομών αλληλεγγύης. Συχνά σε όλη αυτή τη συζήτηση χάνεται ο αναπτυξιακός και προ-ωθητικός ρόλος που μπορούν να παίξουν οι δήμοι, αφήνοντας βέβαια στην άκρη τη συνήθη πατερναλιστική λογική του κράτους. Τα ερωτήματα και οι δυνατότητες που έχουν αναδυθεί γύρω από το κίνημα «Χωρίς μεσάζοντες» κινούνται ακριβώς σε αυτόν τον τομέα, χωρίς ταυτόχρονα να είναι αδιάφορα από τη σκοπιά της κοινωνικής αλληλεγγύης.

Οι δήμοι μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην ωρίμαν-ση των διαδικασιών που προτείνει το κίνημα και στη δυναμική ανάδυση ενός νέου προτύπου συλλογικής παραγωγής και κα-τανάλωσης (κάτι που θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και σε παράπλευρους τομείς), με πρωτοβουλίες όπως:1. Δημιουργία τεχνολογικής υποδομής για ανοιχτά πρότυπα,

οργανωμένη τιμολόγηση, παρακολούθηση των τιμών χον-δρικής (και μάλιστα με την αξιοποίηση εργαλείων ανοιχτού λογισμικού).

2. Στήριξη της συγκρότησης αγροτικών συνεταιρισμών, συνερ-γατικών παντοπωλείων, ανοιχτών αγορών που θα σέβονται το τρίπτυχο «Περιβάλλον - Εργασιακές σχέσεις - Τιμή».

3. Κάλυψη της ανάγκης για ελέγχους υπολειμμάτων και ποιο-τικές διασφαλίσεις.

4. Δημιουργία οργανισμών κατάρτισης, πιστοποίησης, τυποποίη-σης, προώθησης προϊόντων, μέσω υπερτοπικής συνεργασίας δήμων και συλλογικοτήτων.

5. Προμήθεια των λαχανικών και φρούτων που χρησιμοποιού-νται στα γεύματα των παιδικών σταθμών απευθείας από συ-νεταιρισμούς βιολογικών αγροτών.

6. Δημιουργία αστικών λαχανόκηπων και σεμιναρίων καλλι-έργειας.

07

Oικοτριβές


Μολονότι εμφανίζεται μετρι-οπαθής και δυναμική, η χερ-σόνησος της Βρετάνης έζησε ένα περιπετειώδες φθινόπω-ρο. Τι συνέβη όμως ώστε οι Βρετόνοι, που υποστήριξαν ευρέως την υποψηφιότητα του σοσιαλιστή Ολάντ, να δι-αδηλώνουν κατά εκατοντάδες χιλιάδες, να καταστρέφουν τα σημεία ελέγχου και στο τέλος να επιτυγχάνουν την υποχώρηση της κυβέρνησης ως προς αυτόν τον περιβόη-το φόρο ρύπανσης;

08

Ο βρετονικός αγροτοδιατροφικός τομέας σε κρίση

Οι επιλογές της Κοινής Αγροτικής Πο-λιτικής (ΚΑΠ) και των κυβερνήσεων που τις στηρίζουν διαμόρφωσαν τη Βρετάνη. Υπερεξειδεικευμένη στην επιδοτούμενη εξαγωγή βιομηχανικής παραγωγής χοιρι-νού ή τεμαχισμένων κοτόπουλων, αυτή η περιοχή υφίσταται σήμερα καταστροφικές συνέπειες. Εκατομμύρια ευρώ ενίσχυσαν τον τομέα παραγωγής, όπως για παράδειγ-μα τις πτηνοτροφικές επιχειρήσεις Doux και Tilly Sabco ώστε να καταφέρουν να πουλούν φτηνά κυρίως στη Μέση Ανατο-λή. Την ίδια στιγμή ο όμιλος Doux αγόρασε πτηνοτροφεία στη Βραζιλία, ανταγωνιστι-κά αυτών της Βρετάνης, τα οποία για να αντέξουν τον ανταγωνισμό, κατέφυγαν σε απολύσεις εργαζομένων.

Για δεκάδες χρόνια αυτή η πολιτική ανά-γκασε τους αγρότες να επεκταθούν και να εργάζονται ως συμβασιούχοι ώστε να μει-ώσουν το κόστος παραγωγής. Έπρεπε να παράγουν περισσότερο, δεν έχει σημασία πώς, θυσιάζοντας την υγεία τους, την ποι-ότητα του παραγόμενου προϊόντος και το περιβάλλον.

Η γαλλική αγροτοδιατροφική βιομηχα-νία, μία από τις σημαντικότερες στον κό-σμο, απασχολεί σχεδόν 500.000 εργάτες. Οι συνθήκες εργασίας είναι επισφαλείς και κοπιαστικές στα σφαγεία, στα εργαστή-ρια τεμαχισμού και συσκευασίας. Αντιμέ-τωπη με τον ανταγωνισμό από δεξαμενές παραγωγής λιγότερο δαπανηρές (όπως η Βραζιλία ή η Γερμανία όπου οι εργάτες εί-

ναι κακοπληρωμένοι), η βιομηχανία αυτή βρίσκεται στα όριά της. Σε μια προσπάθεια να διασωθεί ο τομέας, προσλαμβάνει «πε-ριστασιακά εργαζόμενους» που συχνά προ-έρχονται από την Ανατολική Ευρώπη. Η κρίση που πλήττει αυτό το βρετονικό αγρο-τοδιατροφικό μοντέλο προκάλεσε χιλιάδες απολύσεις, μετεγκαταστάσεις και διαδοχικό κλείσιμο εργοστασίων.

Ο οικολογικός φόρος: η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι

Αυτό το ιδιαίτερο τοπικό περιβάλλον αυξάνει τη βαθιά δυσπιστία προς τη σημε-ρινή γαλλική κυβέρνηση. Στη Βρετάνη, η απόρριψη της ακολουθούμενης πολιτικής παίρνει τη μορφή απόρριψης του οικολο-γικού φόρου που επινόησε το «Grenelle de l’Environnement — Πολυμερής Διάλογος για το Περιβάλλον» ώστε να χρηματοδοτήσει τις απαραίτητες υποδομές για τον περιορι-σμό της οδικής μεταφοράς των εμπορευμά-των. Οι μεταφορείς πρέπει να πληρώνουν αυτόν το φόρο στη βάση του «ο ρυπαίνων πληρώνει». Και παρότι έπρεπε να βοηθή-σει εξίσου στον αναπροσανατολισμό της οδικής διακίνησης προς την πλωτή εμπο-ρευματική μεταφορά, αυτός ο φόρος έτσι όπως αποφασίστηκε από την προηγούμενη κυβέρνηση και επικυρώθηκε από την κυ-βέρνηση του Ολάντ αυξάνει τα προβλήμα-τα και τις ανακολουθίες.

Κατ’ αρχάς, δεν εφαρμόζεται στους αυτο-κινητόδρομους με διόδια, με αποτέλεσμα να αυξάνεται πολύ η κίνηση. Επίσης, καθώς δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στις μετα-

φορές με φορτηγά στη Βρετάνη, πώς λοι-πόν θα γίνει ο αναπροσανατολισμός; Και το χειρότερο, είναι ο πρώτος ως προς την είσπραξη φόρων: η κυβέρνηση υπέγρα-ψε σύμπραξη ιδιωτών-δημοσίου με την Ecomouv (είδος κοινοπραξίας επιχειρήσε-ων, στις οποίες βρίσκει κανείς την SNCF αλλά και την Goldman Sachs). Πραγματικά σκάνδαλο: το 20% του φόρου που εισπράτ-τεται επιστρέφει σ’ αυτή την επιχείρηση που εγκατέστησε πολύ ακριβά σημεία ελέγχου για τα φορτηγά. Για όλους αυτούς τους λόγους, ετούτη η οικολογική φορολογία μοιάζει τιμωρητική, καθιστώντας ευπαθή έναν εξαγωγικό αγροτοδιατροφικό τομέα που ήδη αντιμετωπίζει δυσκολίες, χωρίς να προσφέρει πραγματικές προοπτικές οι-κολογικής αλλαγής.

Κόκκινοι Σκούφοι για να εκφράσουν την ανησυχία τους

Η κρίση του αγροτοδιατροφικού τομέα, οι οικονομικές και κοινωνικές εντάσεις στους αγρότες και στους εμπόρους, το αί-σθημα φορολογικής επίθεσης, οι μαζικές απολύσεις εργατών αλλά και η κατάργηση της ενίσχυσης των εξαγωγών περιγράφουν ετούτο το ιδιαίτερα δύσκολο περιβάλλον. Σ’ αυτούς τους παράγοντες προστίθεται μια κάποια οικολογική αμφισβήτηση του πε-ριβόητου βρετονικού αγροτοδιατροφικού μοντέλου ως συνέπεια του σκανδάλου των πράσινων φυκιών στις βρετονικές ακτές που οφείλονται στην αυξημένη χρήση νι-τρικών από την εντατική γεωργία και ιδι-αίτερα από την εκτροφή χοίρων. Εξάλλου,

τα υγειονομικά σκάνδαλα και τα σκάνδαλα νοθείας που πλήττουν την αγροτοδιατροφι-κή βιομηχανία ενίσχυσαν τα ερωτηματικά των καταναλωτών ως προς την ποιότητα των «low-cost» τροφίμων.

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο δημιουργήθη-κε το κίνημα που έχει ως διακριτικό τον κόκκινο σκούφο, κάνοντας αναφορά στην επανάσταση κατά τον 16ο αιώνα των Βρε-τόνων αγροτών ενάντια στις αυξήσεις των φόρων που επιβλήθηκαν από την τοπική αριστοκρατία και τον βασιλιά. Αγνοώντας τον ταξικό χαρακτήρα αυτών των περα-σμένων εξεγέρσεων, οι τοπικοί ηγέτες των Κόκκινων Σκούφων έδωσαν στις πρόσφα-τες κινητοποιήσεις τους έναν τοπικιστικό χαρακτήρα, αντιπαραθέτοντας τη Βρετά-νη-τόπο εργασίας στο Παρίσι-τόπο εξου-σίας. Οι Κόκκινοι Σκούφοι επωφελούνται έτσι της βρετονικής τοπικιστικής παράδο-σης και ανεξαρτησίας. Η πρώτη τους δρά-ση ήταν να καταστρέψουν τους σταθμούς ελέγχου που χρησίμευαν για την είσπραξη του οικολογικού φόρου. Ακολούθησαν ση-μαντικές διαδηλώσεις, όπως για παράδειγ-μα εκείνη των 30.000 ατόμων στο Κεμπέρ. Αυτό το ετερόκλητο κίνημα αποτελούνταν από γεωργούς που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της FDSEA, όπως και από κά-ποιους επιχειρηματίες (ιδρυτές μεγάλων αγροτοβιομηχανικών ομίλων). Η FDSEA και η MEDEF διαμαρτυρήθηκαν ενάντια στον οικολογικό φόρο, στην ανάλγητη φο-ρολογία και για τη συνέχιση της ενίσχυσης του εξαγωγικού εμπορίου. Από την άλλη, οι απολυμένοι εργάτες του GAD (σφαγεία) και άλλων αγροτοδιατροφικών εργοστασί-

Ο ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΦΟΡΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΚΚΙΝΟΙ ΣΚΟΥΦΟΙ

OικοτριβέςΙανουάριος 2014 - τ. 10 09ων συναντήθηκαν εκεί για να υπερα-σπιστούν την εργασία τους, ανταπο-κρινόμενοι κυρίως στο κάλεσμα της Force Ouvrière, συνδικάτο ιδιαίτερα δραστήριο σ’ αυτό τον τομέα. Αλλά και οι πολιτικοί υποστηρικτές αυτής της ένωσης είναι ετερόκλητοι, από την άκρα Αριστερά στη Δεξιά και στο Εθνικό Μέτωπο του Λε Πεν, μέχρι τις ακροδεξιές επιθετικές εξωκοινοβου-λευτικές ομάδες. Το δίδυμο των εκ-προσώπων αυτού του κινήματος είναι επίσης περίεργο: από τη μια ο δήμαρ-χος του Καραί, τοπικιστής, χωρίς να έχει χαρακτηριστεί αλλά περισσότερο τοποθετημένος προς τ’ αριστερά και, από την άλλη, ο ηγέτης της FDSEA, καταγεγραμμένος στη Δεξιά.

Αναμορφώνοντας τη διατροφική κυριαρχία

Πλάι σ’ αυτή την κινητοποίηση για να διασωθεί ο βρετονικός αγροτοδι-ατροφικός τομέας, μερικά εργατικά συνδικάτα, η Αγροτική Ομοσπονδία και ορισμένες αριστερές δυνάμεις (το Αριστερό Μέτωπο, οι Πράσινοι Ευρώπη-Οικολογία) δοκίμασαν να αναπροσανατολίσουν τη συζήτηση. Προσπάθησαν, για παράδειγμα, να υπενθυμίσουν ότι στο κέντρο του αι-σθήματος της φορολογικής αδικίας βρίσκεται η μεταφορά σημαντικών ποσών προς το κεφάλαιο. Έτσι, μα-κράν των προεκλογικών υποσχέσεων του Φρανσουά Ολάντ περί προοδευ-τικής φορολόγησης, οι προσπάθειες γίνονται από τους λιγότερο εύπορους. Αυτές οι δυνάμεις επιχείρησαν να κα-ταγγείλουν την ανεπαρκή και άδικη αγροτική πολιτική που επιδοτεί τον αγροτοδιατροφικό τομέα ο οποίος βα-σίζεται σε άθλιες συνθήκες εργασίας (για τους αγρότες ή τους εργάτες), εί-ναι ενεργοβόρος και ιδιαίτερα ρυπο-γόνος και παράγει τρόφιμα χαμηλής ποιότητας. Αλλά στην πραγματικό-τητα οι συνδικαλιστικές ή πολιτικές διαδηλώσεις που οργανώθηκαν δεν επέτρεψαν να εστιαστεί ξανά η συ-ζήτηση: κανένα από τα σημαντικά θέματα, όπως η φορολογική αδικία, το σκάνδαλο των ενισχύσεων των εξαγωγών ή η αναποτελεσματικότη-τα αυτού του οικολογικού φόρου δεν κατέστη δυνατό να διαφανεί εμπρός στις ετερόκλητες διεκδικήσεις των Κόκκινων Σκούφων.

Εντούτοις, η κυβέρνηση Ολάντ που επιθυμεί τη στήριξη της Αριστεράς θα μπορούσε να προτείνει μια επαρκή οικολογική και κοινωνική πολιτική. Για να προστατέψει την απασχόληση βραχυπρόθεσμα, θα έπρεπε να υπο-στηριχτούν η ανάκαμψη και η ανα-

διάρθρωση. Για τις επιχειρήσεις που είχαν τις περισσότερες δυσκολίες στον αναπροσανατολισμό της παραγωγής τους, η εθνικοποίηση είναι μια λύση ανάγκης. Για τις άλλες, θα μπορούσε να υποστηριχτεί η ανανέωση με τη μορφή συνεταιρισμού: η Fralib ή η Pulpa στη Γαλλία μας δείχνουν ότι είναι δυνατό! Κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου, οπότε έγινε η διαπραγ-μάτευση της ΚΑΠ, η Γαλλία θα μπο-ρούσε να προτείνει τον αναπροσανα-τολισμό των ενισχύσεων στα μικρά αγροκτήματα και να μην επαναλάβει τα παλιά λάθη, δηλαδή τον προσανα-τολισμό προς τις μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις ή τον αγροτοδιατροφι-κό τομέα. Παράλληλα, θα έπρεπε να καταρτιστεί μεσοπρόθεσμα ένα ευρύ σχέδιο ριζικής μετατροπής της εξα-γωγικής και χαμηλής ποιότητας γε-ωργίας προς μια ποιοτική παραγωγή με περιορισμό των μεσαζόντων. Επί-σης, με σκοπό να χρηματοδοτηθεί η ανάπτυξη των μη οδικών (πλωτών) μεταφορικών υποδομών από τους πλέον εύπορους, πρέπει να αποκα-τασταθεί η προοδευτική φορολόγη-ση. Επιπλέον, πρέπει να προταχθεί μια πραγματικά οικολογική φορολό-γηση, που θα φορολογεί ρυπογόνα, ενεργοβόρα ή ανωφελή προϊόντα. Για να είμαστε κοινωνικά και οικο-λογικά δίκαιοι, αυτή η πολιτική θα παρεμποδίζει την υπέρμετρη συσσώ-ρευση τόσο διαφορετικών συμφερό-ντων, όπως των μισθωτών και των εργοδοτών ή των μικρών και μεγά-λων καλλιεργητών.

Στην Ευρώπη της κρίσης όπου οι κοινωνικές εντάσεις εκφράζονται με τρόπο πολύπλοκο, οι Κόκκινοι Σκού-φοι επέβαλαν στη σοσιαλιστική κυ-βέρνηση να παγώσει τον οικολογικό φόρο και να ενισχύσει με ποσό ύψους 20 δισ. ευρώ τη Βρετάνη. Αυτό το κίνημα κατάφερε να αποδυναμώσει την αξιοπιστία της οικολογικής πο-λιτικής, καλύπτοντας έτσι την ανα-γκαιότητα του αναπροσανατολισμού του βρετονικού αγροτοδιατροφικού μοντέλου και της δράσης όσον αφορά την κλιματική αλλαγή. Ενάντια στους φόρους αλλά υπέρ των επιδοτήσεων, οι Κόκκινοι Σκούφοι έκαμψαν την κυβέρνηση, ενώνοντας εργοδότες, βιοτέχνες και εργάτες, μικρούς και μεγάλους καλλιεργητές σε μια μά-χη όπου μόνο οι πρώτοι βγαίνουν νικητές.

ΡΩΞΑΝΗ ΜΗΤΡΑΛΙΑ μέλος του Αγροτικού Αριστερού Μετώπου

(Γαλλία)

GaΕl Blanc αγρότης, συνδικαλιστής

της Αγροτικής Ομοσπονδίας.

Η πράσινη ανάπτυξη στην ΕΕ ξεθωριάζει

Η φήμη της ΕΕ ως πρωτοπόρας στην περιβαλλοντική υπευθυνότητα μπορεί σύντομα να αποτελεί παρελθόν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να παραιτηθεί από τους φιλόδοξους στό-χους προστασίας του κλίματος και να ανοίξει το δρόμο για το σχιστολιθικό αέριο.

Όπως αναφέρει πρόσφατο ρεπορτάζ της Süddeutsche Zeitung, πηγές της Κομισιόν υπο-νοούν εδώ και καιρό ότι η Επιτροπή σκοπεύει να απομακρυνθεί από τους φιλόδοξους στό-χους προστασίας του κλίματος. Μετά από αίτημα του Προέδρου της Επιτροπής Ζοζέ Μα-νουέλ Μπαρόζο, τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν θα λαμβάνουν συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για την ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας αν και ο δηλωμένος στόχος για αύξηση του μεριδίου της πράσινης ενέργειας στην ΕΕ έως και στο 27% θα παραμείνει. Έως το 2020 όμως το αργότερο –όταν η τωρινή δέσμευση για περαιτέρω αύξηση του με-ριδίου της πράσινης ενέργειας λήγει- η προστασία του κλίματος θα επιδιώκεται στην ΕΕ σε εθελοντική βάση.

Με αυτή την πολιτική, η Ευρωπαϊκή Ένωση διακινδυνεύει σοβαρά το ρόλο της ως κινη-τήρια δύναμη στο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Το 2007, όταν η Γερμανία είχε την προ-εδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η Επιτροπή πήρε απόφαση για ένα νομοθετικό πακέτο σε σχέση με το κλίμα και την ενέργεια, γνωστό ως «Στόχοι 20-20-20» με στόχο την υλο-ποίησή τους το 2020. Αυτά περιλάμβαναν:

• 20% μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της ΕΕ• αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών στην ενέργεια της ΕΕ στο 20%• 20% βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας στην ΕΕΌλοι οι στόχοι αναφέρονται στα επίπεδα του 1990 και θα μπορούσαν να υλοποιηθούν.

Όμως στο μέλλον η ευρωπαϊκή κλιματική και ενερ-γειακή πολιτική μπορεί να περιοριστεί σε ένα μό-νο στόχο: τη μείωση των αερίων του θερμοκηπί-ου. Στις 22 Ιανουαρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δημοσιεύσει ένα νέο σχέδιο πολιτικών για το κλί-μα και την ενέργεια με προτεινόμενους στόχους για το 2030 σχετικά με τη μείωση των εκπομπών άνθρακα και αύξησης του μεριδίου της ανανεώσι-μης ενέργειας. Τα σχέδια της Κομισιόν δεν θέτουν νέους δεσμευτικούς στόχους για την ενεργειακή αποδοτικότητα.

Επιπλέον, η Επιτροπή θέλει να ανοίξει το δρό-μο στην ΕΕ για την «υδρορωγμάτωση» (fracking), μια ιδιαίτερα επιβαρυντική περιβαλλοντικά μέθοδο για την εξόρυξη του σχιστολιθικού αερίου (χώρες όπως η Βουλγαρία και η Γαλλία την έχουν απα-γορεύσει).

Το Ευρωκοινοβούλιο δεν αναμένεται να ικανο-ποιηθεί με τα σχέδια της Κομισιόν. Μόλις στις αρχές Ιανουαρίου μια ευρεία κοινοβουλευτική πλειοψη-φία ψήφισε τη μείωση εκπομπών άνθρακα σε επί-πεδο ΕΕ κατά 40% έως το 2030 και αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών σε τουλάχιστον 30% της ενεργειακής κατανάλωσης.

Σύμφωνα με το Spiegel, η κίνηση της Κομισιόν απομονώνει τη Γερμανία. Η κυβέρνηση της Μέρκελ επιδιώκει να αυξήσει το μερίδιο των ανανεώσιμων στο ενεργειακό μείγμα της χώρας στο 60% έως το 2036. Ο Sigmar Gabriel, πρόεδρος του γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος και υπουργός ενέργειας και οικο-νομικών, πρόσφατα κάλεσε τους Επιτρόπους Κλίματος και Ενέργειας να προωθήσουν υπο-χρεωτικούς στόχους επέκτασης της ανανεώσιμης ενέργειας στην ΕΕ το 2030. Όμως, εντός της Επιτροπής το φιλόδοξο σχέδιο είναι αμφιλεγόμενο εδώ και καιρό, ενώ το ίδιο ισχύει και για κράτη-μέλη της ΕΕ. Πριν τα Χριστούγεννα υπουργοί οκτώ χωρών μελών, μεταξύ των οποίων η Γερμανία και η Γαλλία, κάλεσαν με μία επιστολή την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θέ-σει «στόχο για ανανεώσιμη ενέργεια». Όμως μερικές χώρες, όπως η Γαλλία, συμμετείχαν στην έκκληση διστακτικά. Το Παρίσι μπορεί να προτιμά να βασιστεί στην πυρηνική ενέργεια για να πιάσει τους αυστηρούς στόχους εκπομπών άνθρακα. Αλλά και ο Επίτροπος Ενέργειας Günther Oettinger, Γερμανός του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος, επίσης δείχνει απρο-θυμία για τον ορισμό ξεκάθαρων στόχων για το μερίδιο των ανανεώσιμων και προτιμά να προσδιοριστούν στόχοι μόνο για τη μείωση εκπομπών άνθρακα.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΥΡΑΚΗΣ

Oικοτριβές


πέρα από τον κεντρικό σχεδιασμό και τις ιδιωτικοποιήσεις

σιδηρόδρομοι και μετασχηματισμός

Η κατάσταση σήμερα

Ανατρέχοντας στην επίθεση που έχει δι-εξαχθεί στους δημόσιους φορείς το τελευ-ταίο διάστημα με γνώμονα την απόσπαση εσόδων με κάθε μέσο και κόστος, ιδιαίτερα κομβικό ρόλο κατέχει η λογική ιδιωτικο-ποίησης των σιδηροδρόμων θυμίζοντας όλο το πλέγμα επιθέσεων του νεοφιλελευθερι-σμού ενάντια στα κοινά όπως έχει διεξαχθεί εδώ και είκοσι χρόνια στη Βρετανία. Μετά την ιδιωτικοποίηση της ΤΡΑΙΝΟΣΕ και της Rosco που ήταν υπεύθυνες για τις μεταφο-ρές (επιβατών και εμπορευματικού υλικού) και τη συντήρηση των γραμμών, η κυβέρ-νηση προχώρησε και σε νέες Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) με στόχο την παραχώρηση και άλλων δικτύων σε νέους αναδόχους οι οποίοι είναι συνή-θως μεγάλες κατασκευαστικές εταιρίες. Οι ανάδοχοι αυτοί αναλαμβάνουν πλήρως τη συντήρηση των κομματιών που τους παρα-χωρούνται, ενώ ο ΟΣΕ διατηρεί μόνο τυπι-κά ιδιοκτησιακά δικαιώματα χωρίς καμία δυνατότητα ελέγχου του έργου τους.

Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση μά-λιστα της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Σιδη-ροδρομικών, στα τρία χρόνια της μνημο-νιακής πολιτικής καταργήθηκε περίπου το 30% του σιδηροδρομικού δικτύου με τη σημερινή του έκταση να υπολογίζεται στα 2000 km περίπου. Αντίστοιχη είναι και η εικόνα της επίθεσης στα δικαιώματα των εργαζόμενων στους σιδηροδρόμους με μει-ώσεις εισφορών και παροχών κοντά στο 60-70%, αντανακλώντας την υποβάθμιση των οργανισμών (ΟΣΕ, ΤΡΑΙΝΟΣΕ, ΕΡΓΟ-ΣΕ) ως σύνολο.

Η βρετανική περίπτωση

Αν δούμε τα εγχειρήματα των ιδιωτι-κοποιήσεων σιδηροδρόμων διεθνώς, εμ-βληματικό ρόλο κατέχει η Βρετανία απο-τελώντας μάλιστα και παράδειγμα για τη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ως προς την ιδιωτικοποίηση και στην ελληνική πε-ρίπτωση. Όμως, στη Βρετανία έχουμε άλλη μια τραγική υπενθύμιση της παταγώδους αποτυχίας τέτοιων εγχειρημάτων. Μετά την ιδιωτικοποίησή του στις αρχές της δεκαε-τίας του 1990 το βρετανικό σιδηροδρομι-κό δίκτυο εισήλθε σε μία καθοδική πορεία απαξίωσης και σταδιακής υποβάθμισης.

Η ελλειμματική συντήρηση του δικτύου οδήγησε σε τρία τραγικά δυστυχήματα τις χρονιές 1997, 1999 και 2000 (Σάουθχολ, Λάντμπρουκ Γκρόουβ και Χάτφιλντ) με συ-νολικά 41 νεκρούς. Έτσι η κυβέρνηση εξα-ναγκάστηκε στην επανακρατικοποίηση της ιδιωτικής Railtrack και τη δημιουργία της δημόσιας Network Rail με αποκλειστική ευ-θύνη τη συντήρηση του δικτύου. Όμως, ένα ακόμη κομβικό λάθος ήταν ο διαχωρισμός της λειτουργίας από τη συντήρηση μέσω της κατάτμησης των αντίστοιχων φορέων: η λειτουργία εξακολούθησε να δίνεται ερ-γολαβικά σε ιδιωτικές εταιρίες με άμεσο αποτέλεσμα τη μείωση στη συχνότητα των δρομολογίων και την ραγδαία υποβάθμιση του συνόλου των υπηρεσιών με ακριβότερα εισιτήρια, τιμολογιακή πολιτική που καθι-στά τους φτωχότερους περισσότερο ευάλω-τους και αυξημένα φορολογικά βάρη για τα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα.

Προβληματισμοί γύρω από τις εναλλακτικές

Ωστόσο, συνυπολογίζοντας τα παραπάνω ακόμη και μια ενδεχόμενη κρατικοποίηση δε μοιάζει να αποτελεί ιδανική λύση χωρίς προβληματικές και δύσκολα μονοπάτια. Στη Βρετανία, μετά την αποτυχία των ιδιωτικο-ποιήσεων πολλές επιμέρους περιφέρειες (όπως η Σκωτία, αλλά και κάποιες άλλες τοπικές αρχές στα Βόρεια) έχουν προχω-ρήσει στη σύσταση δικών τους φορέων για την κατασκευή, διαχείριση και λειτουργία των σιδηροδρόμων προχωρώντας και σε επενδύσεις μέσω του ανοίγματος παλαιών και αδρανοποιημένων γραμμών, την επέ-

κταση σε νέες περιοχές και την ανανέωση του «στόλου» των συρμών. Μια κρατικο-ποίηση που θα επανέφερε έναν αμιγώς κεντρικό σχεδιασμό θα καθιστούσε τέτοιου τύπου αποκεντρωμένες μορφές οργάνωσης περισσότερο ομογενοποιημένες, δυσχεραί-νοντας την ανάπτυξη μιας περιφερειακής πολιτικής στη βάση της τοπικής και περι-φερειακής αυτοδιοίκησης. Περιπτώσεις το-πικών επιχειρήσεων όπως η Merseytravel, η Scotrail και οι Μεταφορές του Λονδίνου αναδεικνύουν τις αποκεντρωμένες μορφές διοίκησης ως πεδίο που καθιστά ευκολότερο το δημοκρατικό έλεγχο, την εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών στο σχεδιασμό και τη στενή επαφή με τα καθημερινά προβλήμα-τα μέσω της διευρυμένης συμμετοχής των επιβατών στους βραχυπρόθεσμους και μα-κροπρόθεσμους οικονομικούς και διαχειρι-στικούς σχεδιασμούς.

Στα πλαίσια της παραπάνω διάσπασης και του καταμερισμού της ευθύνης των σιδηρο-δρόμων σε πολλούς διαφορετικούς φορείς, μια σκέψη είναι πως μια κεντρικοποίηση του σχεδιασμού υπό έναν ενιαίο φορέα θα κατέστρεφε τα πλεονεκτήματα που παρέ-χουν οι περισσότερο τοπικοποιημένες μορ-φές που ήδη έχουν εφαρμοστεί με σχετική επιτυχία. Για το λόγο αυτό μια καλή ιδέα που έχει προκύψει τον τελευταίο καιρό στη Βρετανία (με την περίπτωση της Rail in the North) είναι η διαμόρφωση εταιριών διαχείρισης συνεταιριστικού και συνδιαχει-ριστικού τύπου που θα συμπυκνώνουν το σχεδιασμό των διαφόρων εγχειρημάτων σε επίπεδο περιφέρειας, έχοντας παράλληλα την ευθύνη του συντονισμού των τοπικών διοικήσεων και την κατασκευή περισσότε-

ρο μακροπρόθεσμων πλάνων. Η λογική αυ-τή ακολουθήθηκε λόγω της πολιτικής της χρηματοδοτικής μίσθωσης (leasing) που εφαρμόζεται στη Βρετανία με τις τράπεζες να κατέχουν μεγάλο μέρος των συρμών και να τους νοικιάζουν στους εκάστοτε φορείς υποσκάπτοντας όποια πολιτική κρατικοποί-ησης, προτάσσοντας το ζήτημα του αρχικού κόστους που συνήθως μετακινείται στους φορολογούμενους. Για να αποφευχθεί κά-τι τέτοιο υπάρχει ανάγκη για την επιβολή ενός ανώτατου ορίου στο ποσοστό κέρδους που προκύπτει από τη μίσθωση.

Ένα μικρό συμπέρασμα

Φαίνεται από τα παραπάνω σημεία πως κάθε ασκούμενη πολιτική στο ζήτημα των σιδηροδρόμων δεν είναι σε καμία περίπτω-ση μια απλή υπόθεση που έχει να κάνει μόνο με το σχεδιασμό που εκπονείται από την εκάστοτε κυβέρνηση. Κάθε μετάβαση όπως δείχνει το αγγλικό παράδειγμα έχει νικητές και χαμένους, που δεν αποτελούν απλά ενδιαφερόμενα μέρη αλλά επιδρούν με τη σειρά τους στον τρόπο που οργανώ-νεται όλο το κοινωνικοοικονομικό πλέγμα σχέσεων και τρόπων άσκησης πολιτικής σε κάθε γεωγραφικό επίπεδο. Μια πολιτική πάνω σε αυτά τα ζητήματα δε μπορεί πα-ρά να εξερευνά όλες τις πιθανές διαδρομές ενός μετασχηματισμού, μελετώντας τις πο-λυπλοκότητες και τις παραδοχές του.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΗΜΑΣ


Οι περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής βρί-σκονται τα τελευταία αρκετά χρόνια σε μια διαδικασία οικονομικού, κοινωνικού και οικολογικού μετασχη-ματισμού. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο γνωστός Πορτογάλος πανεπιστημιακός Μποαβεντούρα Ντε Σό-ουζα Σάντος «[Στη Λατινική Αμερική] πλέον κυριαρ-χούν έννοιες και ιδέες που δεν υπήρχαν μόλις δέκα χρόνια πριν: Έννοιες όπως Buen Vivir, Pachamama, πρακτικές για τα δικαιώματα της φύσης και κυρίως νομοθετικές ρυθμίσεις για τα δικαιώματα των ιθαγε-νών στην (κοινή) γη τους. Η ιδέα ότι η γη δεν μπορεί να είναι μόνο δημόσια ή ιδιωτική αλλά και κοινοτι-κή είναι μια μεγάλη κατάκτηση και παρακαταθήκη. Αντίστοιχα η ιδέα, που προέρχεται από τη Βολιβία τα τελευταία χρόνια, ότι έχουμε πλέον τρεις μορφές δη-μοκρατίας: την αντιπροσωπευτική, τη συμμετοχική και την κοινοτική, σε συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ τους, δείχνει ότι έχουμε νέα μέσα και όπλα για μια μεγάλη ιδεολογική μάχη που ήδη συμβαίνει».

Από την άλλη βέβαια, μάλλον όλες οι προοδευτικές και αριστερές κυβερνήσεις της ηπείρου με πρώτες τη Βενεζουέλα, τη Βολιβία και το Εκουαδόρ, εμφανίζουν εσωτερικές αντιφάσεις και αδυναμίες (σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό) να ενσωματώσουν τα αιτήματα των κινημάτων. Οι μεγάλες χωροκοινωνικές συγκρούσεις όπως αυτές που ξέσπασαν στο Εκουαδόρ ως συνέπεια του νόμου για τις εξορύξεις και το νερό του 2009 ή στη Βολιβία ενάντια στα σχέδια της κυβέρνησης για αυτοκινητόδρομο που θα διασχίζει το εθνικό πάρκο TIPNIS αποτυπώνουν τις αντιφάσεις και τα πολλές φορές αδιέξοδα των κυβερνήσεων εν μέσω ενός ευ-ρύτερου λόγου περί «κοινωνικής ανατροπής».

Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ οι οικονομίες των χωρών αυτών συνεχίζουν να εξαρτώνται κατά πολύ από τις εξορύξεις και την εκμετάλλευση των πλούσιων κοι-τασμάτων τους σε πετρέλαιο και ορυκτά. Σε αυτό το πλαίσιο παρόλες τις τεράστιες θεσμικές, συνταγματι-κές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές, οι αριστερές κυβερνήσεις στη Λατινική Αμερική συνεχίζουν να πι-έζονται οικονομικά για διεύρυνση του τομέα, τόσο στο εσωτερικό τους όσο και στις εξωτερικές τους σχέσεις. Μια τέτοια πρακτική όμως τις φέρνει συνεχώς αντι-μέτωπες με τα κοινωνικά στρώματα που της στήριξαν και της υποστηρίζουν καθώς αυτά είναι που βιώνουν κυρίως τις συνέπειες αυτών των δραστηριοτήτων.

Και μόνο για τους παραπάνω λόγους κρίνεται ανα-γκαίο να κάνουμε αυτό το μικρό αφιέρωμα για τη Λα-τινική Αμερική προκειμένου να απαντήσουμε (πάντα μερικώς) σε ερωτήματα που ανακύπτουν από το σύ-μπλεγμα «εξορύξεις-αριστερές κυβερνήσεις-οικολο-γία-κοινωνικά κινήματα» και μάλιστα σε καθεστώς πλήρους διεθνοποίησης της οικονομίας και σφοδρής κρίσης. Την ίδια στιγμή αναζητούμε αντιστοιχίες (και σε καμία περίπτωση ομοιότητες) με την περίπτωση της Ελλάδας όπου ο «εξορυκτισμός» ως (μάλλον εύκολη) απάντηση στο χρέος της χώρας φαίνεται να κερδίζει χώρο στο δημόσιο λόγο κυρίως από την πλευρά της δεξιάς αλλά και στην αριστερά.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΛΕΓΡΑΚΗΣ

11

εξορύξεις και Λατινική Αμερική

Η πρώτη χώρα της Λατινικής Αμερικής που βάφτισε το “νέο” μοντέλο εξορύξεων ως “την κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης και της εξόδου από τη φτώχεια” ήταν το Περού καθώς η μεταλ-λευτική παράδοση της χώρας το παρουσίασε ως φυσική επιλο-γή. Σήμερα, παρά το γεγονός ότι η χώρα επαινείται από διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς για τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης που επιτυγχάνει, κυρίως λόγω της εξαγωγής ορυκτών, η κοινωνική ανισότητα και τα ποσοστά φτώχειας βρίσκονται και αυτά ανοδική πορεία. Επιπλέον, η εκτεταμένη καταστολή που εφαρμόζεται για να προχωρήσουν τα έργα έχει οδηγήσει τους ακτιβιστές στο Περού να μιλούν για ληστρικό εξορυκτισμό, ο οποίος εφαρμόζεται ευλαβικά τόσο από τους προηγούμενους νεοφιλελεύθερους προέδρους Fujimori και Alan Garcia όσο και από τον τωρινό αριστερό πρόεδρο Ollanta Humala.

Δικαίως λοιπόν, το Περού θεωρείται η πρωτεύουσα των συ-γκρούσεων και των κοινωνικών αντιπαραθέσεων για τις εξο-ρύξεις στη Λατινική Αμερική. Τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, ο αντίστοιχος Συνήγορος του Πολίτη της χώρας κατέγραψε 223 κοινωνικές συγκρούσεις, από τις οποίες περισσότερες από τα δύο τρίτα συνδέονται με τις εξορύξεις που πραγματοποιούνται στη χώρα. Η έκθεση αυτή επιπλέον καταμέτρησε 196 νεκρούς και 2.369 τραυματίες από το 2006 έως το 2011 ως άμεσο αποτέλεσμα των συγκρούσεων που οφείλονται στον έλεγχο των φυσικών πόρων της χώρας.

Ένας από τους πιο γνωστούς χρόνιους αγώνες στη χώρα εί-ναι ενάντια στα μεταλλεία Conga στην περιοχή της Cajamarca στο βόρειο Περού, αγώνας ο οποίος έχει αφήσει πολλούς νε-κρούς και έχει οδηγήσει πολλάκις στον αποκλεισμό της περι-οχής και την κήρυξη καθεστώτος έκτακτης ανάγκης. Παρόλο που η περιοχή έχει μακρά μεταλλευτική δραστηριότητα, από τα χρόνια του ισπανού κατακτητή Francisco Pizarro, το έργο Conga προβλέπεται να είναι το μεγαλύτερο έργο εξόρυξης στην ιστορία του Περού. Η περιγραφή του έργου θυμίζει κατά πολύ τις δικές μας Σκουριές: πολυεθνική εταιρία σε συνεργασία με ντόπιο μεγαλοεπενδυτή αγόρασε για ψίχουλα 3.069 εκτά-ρια γης με σκοπό την εξόρυξη του χρυσού και του χαλκού της περιοχής, για την οποία απαιτείται η “αξιοποίηση” των τοπικών υδάτινων πόρων. Μάλιστα, η ίδια η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων της εταιρίας Yanacocha αναφέρει τη μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής καθώς το έργο προβλέπεται να παράγει κατά μέσο όρο 90.000 τόνους τοξικών αποβλήτων

ανά ημέρα, κάθε μέρα για 17 χρόνια.Οι κάτοικοι της περιοχής, ιθαγενείς στην πλειοψηφία τους,

μαζί με περιβαλλοντικές οργανώσεις και κινήματα έχουν ξεκι-νήσει αγώνες ενάντια στο έργο από το 2010, όταν και εγκρί-θηκε. Η εκλογή του Humala το 2011 δεν άλλαξε πολλά κα-θώς, ενώ είχε υποσχεθεί διάλογο και όχι καταστολή, μόνο μέ-σα στον πρώτο χρόνο της θητείας του 17 άτομα σκοτώθηκαν σε διαδηλώσεις ενάντια στα μεταλλεία Conga. Όμως, όπως δικαιολογήθηκε στα εθνικά μέσα ενημέρωσης, η καταστολή ήταν αναγκαία για την πρόοδο του περουβιανού λαού και τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις για την παροχή δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών καθώς το έργο θα έφερνε άμεσα 300 εκ. δο-λάρια στα ταμεία του κράτους.

Οι αιματηροί όμως αγώνες των κατοίκων της περιοχής ανά-γκασαν τον πρόεδρο Humala να αναστείλει τις εργασίες στα μεταλλεία Conga, μετά την ακύρωση του άλλου έργου παρό-μοιου βεληνεκούς και αγώνων Tia Maria, όπου πολλοί αγω-νιστές είχαν σκοτωθεί σε συγκρούσεις με την αστυνομία. Για να αποφασιστεί η αναστολή του έργου, 5 διαδηλωτές δολο-φονήθηκαν εν ψυχρώ, ανάμεσα τους και ένας 16χρονος, ενώ είχε προηγηθεί η κήρυξη καθεστώτος έκτακτης ανάγκης στην περιοχή συνολικά για 8 μήνες.

Μετά όμως από ένα χρόνο μερικού εφησυχασμού των αγω-νιστών, η κυβέρνηση του Humala ανακοίνωσε τον περασμένο Νοέμβριο την επανεκκίνηση των δύο έργων (μεταλλεία Conga και Tia Maria) για το 2015 καθώς θεωρεί τις εξορύξεις αυτές κομβικές για την ευημερία του λαού του Περού. Σε συνεργα-σία με το εθνικό συνδικάτο των μεταλλωρύχων, δημοσίευσαν στατιστικά κατά τα οποία, το ένα τρίτο των 30 εκ. κατοίκων του Περού εξαρτάται άμεσα ή έμμεσα από τις εξορυξεις καθώς και το 57% των εξαγωγών της χώρας οφείλεται στις εξορύξεις. Έτσι, όπως υποστήριξε η κυβέρνηση, οι εξορύξεις είναι εθνι-κή υπόθεση και δεν απαιτείται πλέον η συναίνεση των τοπικών κοινοτήτων καθώς η αριστερή αυτή κυβέρνηση είναι ικανή να διασφαλίσει τις ευνοϊκές περιβαλλοντικές και κοινωνικές προ-ϋποθέσεις για να πραγματοποιηθούν τα έργα. Ήδη οι κάτοικοι της Cajamarca κατήγγειλαν στα τέλη Δεκεμβρίου τη στρατιωτι-κοποίηση της περιοχής και κατέβασαν την περουβιανή σημαία, υψώνοντας την εμβληματική κίτρινη σημαία «Conga no va» (το Conga δεν θα περάσει) και μαζεύοντας δυνάμεις για τις επερ-χόμενες συγκρούσεις. ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΠΑΘΑΡΙΔΟΥ

Περού

Oικοτριβές


Μπορεί το Περού να είναι η πρωτεύουσα των κοινωνικών συγκρούσεων που έχουν ως αφετηρία τις εξορύξεις στη Λατινική Αμερική, η Βραζιλία όμως είναι ο αδιαμφισβήτος βασιλιάς του ίδιου του εξορυκτισμού στην ήπειρο. Εν-δεικτικά, η Βραζιλία εξάγει σχεδόν τρεις φορές το σύνολο όλων των άλλων χωρών της Νότι-ας Αμερικής μαζί, ενώ συγκεκριμένα το 2011 εξήγαγε περίπου 410 εκ. τόνους των κύριων μεταλλευμάτων της σε σύγκριση με τις υπό-λοιπες χώρες της ηπείρου μαζί, που εξήγαγαν λίγο λιγότερο από 147 εκ. τόνους.

Ο εξορυκτισμός στη Βραζιλία όμως προ-χωράει πέρα από τις παραδοσιακές εξορύξεις μεταλλευμάτων και πρωτοστατεί και στην ενέρ-γεια και συγκεκριμένα στους υδρογονάνθρα-κες και το ουράνιο. Ενώ η Βραζιλία σήμερα κατέχει την τρίτη θέση στη Λατινική Αμερική στην παραγωγή πετρελαίου, που απευθύνεται κυρίως για κατανάλωση στην εγχώρια αγορά, η κυβέρνηση ετοιμάζεται να εκμε-ταλλευτεί τα σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων στο θαλάσσιο χώρο. Τα κοιτάσματα αυτά όμως βρίσκονται σε μεγάλα βάθη και η άντλησή τους ενέχει τον κίνδυνο διαρροών με καταστροφικά απο-τελέσματα, όπως αποδείχθηκε σε παρόμοια κατάσταση στον Κόλπο του Μεξικού το 2010. Παρά τα αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με τους κινδύνους αυτούς, η συζή-τηση στην κοινωνία της Βραζιλίας επικεντρώνεται στα κέρδη από την άντληση πετρελαίου και τη διανομή τους και οι όποιες αντιρρήσεις από τα περιβαλλοντικά κινήματα υπάρχουν, παρου-σιάζονται ως “δυτικές”, αντι-αναπτυξιακές και περιθωριοποιημένες.

Διαφορετική τελείως αντιμετώπιση όμως λαμ-βάνουν οι διάφορες κοινότητες του Αμαζονίου, όπου η εμπειρία των κατοίκων εκεί που έχουν υποστεί σαφείς κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις από εξορυκτικά έργα, τους έχει κάνει απρόθυμους να δεχθούν μεγάλες οικονομικές αποζημιώσεις και να σταματήσουν τους αγώνες τους. Συγκεκριμένα για την ενέργεια, εμβλη-ματικός είναι ο αγώνας της κοινότητας Caetité, στην περιοχή της Bahia, στο κέντρο περίπου της χώρας. Εκεί, από το 2000, η κρατική εταιρεία “Πυρηνικές Βιομηχανίες της Βραζιλίας“ (INB) έχει αναλάβει την εξερεύνηση του ουρανίου στην περιοχή και τα δύο ορυχεία που λειτουργούν παρέχουν καύσιμα σε δύο σταθμούς πυρηνικής ενέργειας στη χώρα. Κύριος μέτοχος της INB είναι η Εθνική Επιτροπή Πυρηνικής Ενέργειας (CNEN), η οποία είναι και η ρυθμιστική αρχή στη χώρα για τις δραστηριότητες και τις επιπτώ-σεις από την πυρηνική ενέργεια.

Η εξόρυξη ουρανίου γίνεται σε ανοιχτό ορυ-

χείο (open pit mining) και από τότε που το ορυ-χείο άρχισε να λειτουργεί, η τοπική κοινωνία μαζί με κινήματα διαμαρτύρονται σχετικά με τους κινδύνους και τις επιπτώσεις που σχετίζο-νται με τις δραστηριότητες της INB στην υγεία τους και το περιβάλλον. Ο ντόπιος πληθυσμός υποστηρίζει ότι υπάρχει έλλειψη επαρκούς πληροφορίες σχετικά με την έκθεση τους σε διαφορετικά επίπεδα ραδιενέργειας και πιθα-νές επιπτώσεις στην υγεία τους (π.χ. καρκίνος). Οι τοπικοί υδροφόροι ορίζοντες έχουν κριθεί ακατάλληλοι για πόση, ενώ έχουν καταγραφεί αρκετά εργατικά ατυχήματα και διαρροές ρα-διενέργειας. Από το 2011 και έπειτα ο αγώνας έχει οξυνθεί με πολλές πορείες, μπλόκα δρό-μων και καταλήψεις κτιρίων, ενώ η καταστολή ήταν σκληρή και πολλοί αγωνιστές δέχτηκαν ανώνυμα τηλεφωνήματα με απειλές για τη ζωή τους. Το έργο όμως είναι πολύ σημαντικό για να παρέχει ενέργεια στην αναδυόμενη οικονομία της Βραζιλίας και γίνονται και περαιτέρω έρευ-νες για νέα ανοιχτά ορυχεία.

Αντίθετα, η νέα πρόεδρος Dilma Rousseff ακολουθεί το δρόμο των οικονομικών ανταλ-λαγμάτων και παρουσίασε νέο νομοσχέδιο για

το μεταλλευτικό κώδικα, που αναμένεται να εγκριθεί το 2014. Το νεο νομοσχέδιο σκοπεύ-ει να διπλασιάσει τα κέρδη που η τοπική αυ-τοδιοίκηση λαμβάνει από τις εξορύξεις και να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας μέσα από την εντατικοποίηση των εξορύξεων στη χώρα. Επιπλέον, η Rousseff ακολουθεί την παράδο-ση των δύο θητειών της κυβέρνησης Lula και στοχεύει στην ανάπτυξη μέσα από τις εξορύ-ξεις και εξαγωγές πρώτων υλών εις βάρος των επενδύσεων για εκβιομηχάνιση. Δεν είναι τυ-χαίο που αυτή η υποστήριξη των κυβερνήσε-ων της Βραζιλίας στον εξορυκτισμό, η εμμονή στις εξαγωγές και στο νέο ιμπεριαλισμό καθώς και η καταστολή των κοινωνικών συγκρούσεων παρουσιάζεται επανειλημμένα ως παράδειγμα προς μίμηση στο περιοδικό The Economist ή στο φόρουμ του Νταβός. Η νέα υπερδύναμη όμως του 21ου αιώνα δεν έχει περιορίσει τις κοινωνικές της ανισότητες και οι συμμαχίες με-ταξύ των ιθαγενικών κινημάτων με τα κινήματα πόλης κατά της φτωχοποίησης των Βραζιλιάνων ολοένα και ενδυναμώνουν.

Δ. ΣΠ.

12

Βραζιλία

Η διαμάχη για τον εξορυκτισμό έχει ανάψει για τα καλά στο Εκουαδόρ μετά την απόφαση της κυβέρνησης να προ-χωρήσει στην εξόρυξη των τεράστιων αποθεμάτων πετρε-λαίου της χώρας, θεωρώντας πως δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης μακριά από το πε-τρέλαιο. Ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες, η συμμαχία με-ταξύ κυβέρνησης και κοινωνικών κινημάτων έχει διαρρηχθεί καθώς στα τέλη Δεκεμβρίου, το Υπουργείο Περιβάλλοντος διέταξε το κλείσιμο του ιδρύματος Πατσαμάμα (Fundacion Pachamama), έναμ από τους πιο μάχιμους Μη Κυβερνητι-κούς Οργανισμούς ενάντια στην αξιοποίηση των πλούσιων πετρελαϊκών αποθεμάτων της χώρας.

Συγκεκριμένα, στις 4 Δεκεμβρίου, αστυνομικοί εισέβαλαν στα κεντρικά γραφεία του ιδρύματος στο Κίτο και προχώρη-σαν στο κλείσιμο των εγκαταστάσεων, μετά από εντολή του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Η βίαιη αυτή διάλυση της ορ-γάνωσης διετάχθη με την αιτιολογία της «παρέμβασης στη δημόσια πολιτική» και «απειλής για την εσωτερική ασφάλεια και την ειρήνη” της χώρας. Ο πρόεδρος της χώρας Ραφαέλ Κορρέα κατηγόρησε μέλη του ιδρύματος Πατσαμάμα πως “επιτέθηκαν σωματικά και λεκτικά” κατά του πρέσβη της Χι-λής στο Εκουαδόρ και αντιπροσώπων πετρελαϊκών εταιριών κατά τη διάρκεια διαδήλωσης μπροστά από το Υπουργείο Υδρογονανθράκων.

Εκπρόσωποι του ιδρύματος αρνούνται οποιαδήποτε ανά-μειξη σε βίαιες ενέργειες και κατηγορούν την κυβέρνηση πως προσπαθεί να φιμώσει οργανώσεις και κινήματα που αντιδρούν στα εξορυκτικά σχέδια της κυβέρνησης. Το ίδρυμα Πατσαμάμα συμμετείχε μαζί με άλλες περιβαλλοντικές ορ-γανώσεις, κοινωνικά κινήματα και ιθαγενικές κοινότητες στις μαζικές διαδηλώσεις στα τέλη Νοεμβρίου του 2013 ενάντια στις διαπραγματεύσεις για αδειοδοτήσεις για νέες γεωτρή-σεις πετρελαίου στο εθνικό πάρκο Yasuni στην αμαζόνεια ζούγκλα του Εκουαδόρ. Η δημοπρασία έλαβε μόνο τρεις προσφορές και ευρέως θεωρήθηκε ως αποτυχία.

Εκου

αδόρ


Kοινωνικά κινήματα, αρι-στεροί διανοούμενοι, το ιθα-γένικο κίνημα αλλά και δι-άφορες ΜΚΟ –όλοι αυτοί υποστηρικτές του Μοράλες το προηγούμενο διάστημα- ασκούν μια δριμιά κριτική στο κυβερνών κόμμα του MAS (Movimiento Al Socialismo) και στον ίδιο τον Εβο Μορά-λες και τον Αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Αλβάρο Γκαρσία Λινέρα πάνω στον τρόπο που

αποφάσισε η κυβέρνηση την «ανάπτυξη» της χώρας. Η Βολιβία μια καθαρά εξορυκτι-κή οικονομία όλα τα χρόνια της αποικιοκρατίας και του άγριου καπιταλισμού μοιάζει να μην θέλει να ξεφύγει από αυτό το πλήρως νεοφιλελεύθερο, στην καλύτερη περίπτωση, μοντέλο ανάπτυξης, -όπως ισχυρίζονται οι επικριτές του Μοράλες-, αντιθέτως το επε-κτείνει με το επιχείρημα των εσόδων για το κοινό καλό συνοδεύοντάς το με μια σειρά έργα τεραστίων διαστάσεων (όπως ο τεράστιος αυτοκινητόδρομος της Αμαζονίας) που θίγουν ιθαγενικούς πληθυσμούς, παραδοσιακές δραστηριότητες, κουλτούρες και προ-στατευόμενες περιοχές χωρίς καμιά διαβούλευση, πράγμα που τους ενοχλεί περισσότερο απ’ όλα. Στα τέλη Δεκέμβριου μάλιστα η σύγκρουση έφτασε στα άκρα συγκεκριμένα στην πρωτεύουσα La Paz με το CONAMAQ που είναι το συμβούλιο τον ιθαγενικών λαών της Βολιβίας. To κτίριο του συμβουλίου, κατελήφθη από την αστυνομία(!) που δεν τους επέτρεπε να μπουν στο κτίριο τους γιατί όπως λένε οι ίδιοι δεν αρέσει στον Πρόεδρο της χώρας που όλοι οι εκλεγμένοι του Συμβουλίου στις τελευταίες εκλογές είναι πολύ κριτικοί στην κυβέρνηση πάνω σε αυτά τα ζητήματα.

Πολύ περιληπτικά η άποψη των επικριτών της κυβέρνησης είναι ότι η κυβέρνηση έχει παρά πολλά χρήματα που προέρχονται από τα καλά συμβόλαια που υπέγραψε ο Μο-ράλες με τις πολυεθνικές του πετρελαίου- κυρίως-, μέρος των χρημάτων ναι μεν πάει σε κοινωνικό έργο (παιδεία, υγεία) αλλά εκεί τελειώνουν όλα, χωρίς αυτό το έργο να αντιμετωπίζει την πραγματική διάσταση των προβλημάτων. Χωρίς καμιά προσπάθεια εθνικοποίησης, καμιά αμφισβήτηση των ληστρικών τρόπων εκμετάλλευσης του περι-βάλλοντος και των ανθρώπων, και ταυτόχρονα πλήρης αδιαφορία για τους πληθυσμούς που κατοικούν στις συγκεκριμένες περιοχές. Στα χρόνια αυτής της κυβέρνησης παραχω-ρήθηκε στις πολυεθνικές γη που κανείς πρωτύτερα δεν είχε τολμήσει να παραχωρήσει.

Μιλάνε για αύξηση της παραχωρειθήσας γης κατά 250%!Το χειρότερο ίσως είναι ο τρόπος που προσπαθεί η κυβέρνηση να επιβάλλει τις απο-

φάσεις της ο οποίος περιλαμβάνει συντεταγμένες προσπάθειες διάλυσης των «από κά-τω» και δημιουργίας ψευδών διαχωρισμών (πολύ αριστεροί ακτιβιστές θεωρούν αυτή την τακτική ως το χειρότερο φάουλ που καταλογίζουν στην κυβέρνηση), αρκετή κατα-στολή και κατασυκοφάντηση έως φυλάκιση όσων αντιστέκονται, οι οποίοι κατηγορού-νται δημοσίως (έργο που έχει αναλάβει ο Αντιπρόεδρος) εμμέσως… αλλά και ξεκάθα-ρα κάποιες φορές ως πράκτορες ή βλάκες που τους χειρίζονται οι αποικιοκράτες και οι ξένες δυνάμεις!

Είναι χαρακτηριστική η ορολογία που χρησιμοποιεί ο Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης στο βιβλίο του “Geopolitics of the Amazon, Landed Hereditary Power and Capitalist Accumulation, 2012” προκειμένου να χτυπήσει αυτή την κριτική και να δικαιολογή-σει την καταστολή. Μιλώντας... σε άπταιστη μαρξιστική, λέει πως όσοι κάνουν αυτή την κριτική (ενάντια στις εξορύξεις και το συγκεκριμένο μοντέλο ανάπτυξης) και τις αντίστοι-χες διαδηλώσεις είναι όργανα του εξωεδαφικού περιβαλλοντισμού (“extraterritorial environmentalism”), που είναι η υλοποίηση της «περιβαλλοντικής καπιταλιστικής συσ-σώρευσης» (“environmental capitalist accumulation”).

Επιπλέον όμως της μη αμφισβήτησης της ιδιοκτησίας των πολυεθνικών όλος ο προ-σανατολισμός της κυβέρνησης είναι καθαρά εξορυκτικός με σχέδιο, κατά δήλωση των ίδιων, να αποσπούν και να επεξεργάζονται τους φυσικούς πόρους, ώστε τίποτα να μη φεύγει από τη χώρα χωρίς προστιθέμενη αξία, από τους υδρογονάνθρακες ως το λίθιο και από την ουρία ως την αμμωνία, ώστε να δημιουργείται πλούτος που θα μοιράζεται στην κοινωνία.

Όλο αυτό το σχέδιο δεν αρέσει σε αυτούς και αυτές που ήλπισαν σε μια εναλλακτική στον εξορυκτικό καπιταλισμό (κρατικό ή ιδιωτικό) και στήριξαν το MAS, και οι οποίοι/ες στη Βολιβία είναι πολλοί και πολλές. Υπάρχουν βεβαίως και ουκ ολίγες φωνές που λένε ότι υπάρχει μια διαδικασία η οποία οδηγείται από τον Μοράλες σε καλά μονοπά-τια, που μπορεί να είναι αργή και να μη φαίνονται τα αποτελέσματά της αλλά υπάρχει και είναι προς την σωστή κατεύθυνση, της κοινωνικής δικαιοσύνης κ.λπ.

Οι αντιφάσεις πολλές και αναμενόμενες. Ίσως δεν γίνεται και διαφορετικά όταν στον καπιταλισμό εκλέγεται μια κυβέρνηση κατ’ αρχήν φιλολαϊκή. Και ίσως οι απαντήσεις να προκύψουν μέσα από μια επίπονη και συγκρουσιακή διαδικασία. Στην καταστολή όμως που εφαρμόζεται και στη φίμωση και κατασυκοφάντηση κινημάτων και αντικαπιταλιστών καμιά αριστερή απάντηση δεν υπάρχει… και αυτό πολύ μας στεναχώρησε και μας προ-σγείωσε ανώμαλα κατά την επίσκεψή μας στη Βολιβία

ΚΥΡΙΑΚΗ ΚΛΟΚΙΤΗ

Βολιβία

13

“Δεν μπορούμε όμως να είμαστε ζητιάνοι ενώ καθόμαστε πάνω σε χρυσό”, δήλωσε ο Κορρέα, εξηγώντας πως η εξόρυξη στον Αμαζόνιο θα προχωρήσει καθώς το κράτος χρειάζεται έσο-δα για να εφαρμόσει κοινωνικές πολιτικές και να βγάλει το λαό από τη φτώχεια. Παράλληλα, ο Κορρέα κατηγόρησε το ίδρυμα Πατσαμάμα πως χρηματοδοτείται από ΜΚΟ στις Ηνωμένες Πολιτείες και πως το κλείσιμο του ιδρύματος συνδέεται με την εθνική κυριαρχία της χώρας ενάντια στην ανάμειξη ξένων οργανώσεων που υποστηρίζουν αμερικανικά συμφέροντα. Όσον αφορά τα δικαιώματα της φύσης τα οποία προ-στατεύονται από το Σύνταγμα του Εκουαδόρ, ο Κορρέα μίλησε για εξορύξεις φιλικές προς το περιβάλλον και τόνισε την απογοήτευση της κυβέρνησης του Εκουαδόρ για την αποτυχία της Πρωτοβουλίας Yasuni ITT, αποτυχία που οφείλεται αποκλειστικά στις “ανεύθυνες” δυ-τικές κυβερνήσεις. Θυμίζουμε πως μέσα από την Πρωτοβουλία Yasuni ITT η κυβέρνηση του Εκουαδόρ ζητούσε από τη διεθνή κοινότητα

οικονομική στήριξη για να αντισταθμίσει την απώλεια των εσόδων από την ακύρωση των εξορυκτικών τους σχεδίων και τη συμβολή του λαού του Εκουαδόρ για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το αμφιλεγόμενο αυτό σχέδιο απέτυχε να συγκεντρώσει τα απαιτού-μενα κεφάλαια και έτσι, ο Κορρέα αποφάσισε να προχωρήσει με τις εξορύξεις.

Το κίνημα όμως διαμαρτυρίας ενάντια στην εξόρυξη πετρελαίου είναι ισχυρό καθώς είναι νωπές οι μνήμες στη χώρα από την καταστρο-φή που άφησε πίσω της η Chevron Texaco και την άρνηση της εταιρίας να αναλάβει οποιαδή-ποτε ευθύνη αποζημίωσης. Για τους αντιδρώ-ντες στην εξόρυξη πετρελαίου, το μήνυμα που έστειλε ο Κορρέα με το κλείσιμο του ιδρύμα-τος είναι ο περιορισμός των νόμιμων δικαιω-μάτων τους να διαφωνούν με τις πολιτικές της κυβέρνησης. Επίσης, το Σύνταγμα αναγνωρίζει το δικαίωμα των ιθαγενών να αποφασίσουν για τη γη τους και τα κινήματα καταγγέλλουν την κυβέρνηση για στημένες διαδικασίες διαβού-

λευσης και για κατασκευασμένη διχόνοια των αυτόχθονων πληθυσμών που αποβλέπει στην αποσταθεροποίηση του συμπαγούς κινήματος ενάντια στην εξόρυξη στο εθνικό πάρκο Yasuni. Όσον αφορά τα επιχειρήματα της κυβέρνησης για εθνική κυριαρχία, οι ακτιβιστές ανταπαντούν: “Πώς είναι δυνατόν να επικαλούνται την εθνική κυριαρχία όταν τα έσοδα του κράτους θα εξαρ-τώνται από πολυεθνικές εταιρίες και πετροδολ-

λάρια; Πώς είναι δυνατόν να μιλούν για δημο-κρατία όταν για να προωθήσουν την ανάπτυξη χρησιμοποιούν βία και καταστολή;” Μετά από αυτή τη διαμάχη, οι ελπίδες και τα όνειρα που είχε δημιουργήσει η εκλογή του Κορρέα για υπέρβαση της εξορυκτικής οικονομίας μάλλον έχουν εξανεμιστεί.

Δ. ΣΠ.

Oικοτριβές


ΝΕΟΕΞΟΡΥΚΤΙΣΜΟΣ:μια σύγχρονη εκδοχή του εξορυκτισμού

Από τότε που ιδρύθηκαν, οι δημοκρατίες της Λατινι-κής Αμερικής που βασίζονται κυρίως στις εξαγωγές δεν κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα μοντέλο ανάπτυξης που θα τους επιτρέψει να ξεφύγουν από τις παγίδες της φτώχειας και του ολοκληρωτισμού. Αυτό είναι το μεγάλο παράδοξο: πρόκειται για χώρες πολύ πλούσιες σε φυσι-κούς πόρους, οι οποίες μπορεί ακόμη και να λαμβάνουν σημαντικές ποσότητες εσόδων σε μετρητά, αλλά δεν έχουν καταφέρει ακόμη να θέσουν τις βάσεις για την ανάπτυξή τους και εξακολουθούν να είναι φτωχές. Και είναι φτω-χές επειδή ακριβώς είναι πλούσιες σε φυσικούς πόρους, επειδή έχουν θέσει ως προτεραιότητα την εξόρυξη αυ-τού του φυσικού πλούτου για την παγκόσμια αγορά ενώ παράλληλα έχουν αφήσει στο περιθώριο άλλες μορφές δημιουργίας αξίας που βασίζονται περισσότερο στην αν-θρώπινη εργασία και προσπάθεια και όχι στην ανελέητη εκμετάλλευση της Φύσης.

Τα τελευταία χρόνια, αρκετές από τις χώρες της περι-οχής με προοδευτικές κυβερνήσεις έχουν συνειδητοποι-ήσει μερικά από τα δεινά που περιγράφονται παραπάνω και έχουν γίνει κάποιες σημαντικές αλλαγές σε ορισμένα στοιχεία του εξορυκτικού μοντέλου. Πέρα από τις επίση-μες διακηρύξεις και τα σχέδια, ωστόσο, δεν υπάρχει σα-φής ένδειξη ότι πράγματι επιδιώκουν να ξεπεραστεί αυτή η κατάσταση της συσσώρευσης. Κάνοντας αυτές τις προ-σπάθειες ελπίζουν να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν πολλές από τις κοινωνικές απαιτήσεις που έχουν επί χρό-νια αναβληθεί και, φυσικά, να εδραιωθούν στην εξουσία με την προσφυγή σε πελατειακές και -πολλές φορές- αυ-ταρχικές πρακτικές.

Όπως επισημαίνει ο Eduardo Gudynas, “η σημασία της εξορυκτικής βιομηχανίας παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος των πολιτικών ανάπτυξης” για τις προοδευτικές κυβερνή-σεις στη Νότια Αμερική. Ο Gudynas συνεχίζει επισημαίνο-ντας ότι αν και οι προοδευτικές κυβερνήσεις της Νότιας Αμερικής “δημιουργούν ένα νέο τύπο εξορυκτισμού, τόσο όσον αφορά ορισμένες από τις συνιστώσες του, όσο και στο συνδυασμό των παλαιών και των νέων χαρακτηριστικών”, δεν υπάρχουν ουσιαστικές αλλαγές στην τρέχουσα δομή της συσσώρευσης. Έτσι, ο νεοεξορυκτισμός διατηρεί “συμμετο-χή στη διεθνή αγορά σε υποδεέστερη θέση, που εξυπηρετεί την παγκοσμιοποίηση” του διεθνούς καπιταλισμού. Έτσι, όχι μόνο διατηρεί αλλά και αυξάνει “τον κατακερματισμό των εδαφών, με υποβαθμισμένες περιοχές και εξορυκτι-κούς θύλακες που συνδέονται με τις παγκόσμιες αγορές.” Οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις των εξο-ρυκτικών βιομηχανιών παραμένουν αναλλοίωτες, και “σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουν οδηγήσει σε ακόμα χειρότε-ρες επιπτώσεις.” Παραμένοντας στον Gudynas: “πέρα από την κυριότητα των πόρων, οι κανόνες και οι πράξεις των παραγωγικών διαδικασιών που εστιάζουν στην ανταγω-νιστικότητα, την αποτελεσματικότητα, τη μεγιστοποίηση των κερδών και την εξωτερίκευση των επιπτώσεων είναι ίδιοι με την πρότερη κατάσταση.” Ένα από τα αξιοσημεί-ωτα στοιχεία είναι “η αυξημένη παρουσία και ο περισσό-τερο ενεργός ρόλος του κράτους, τόσο με άμεσες όσο και με έμμεσες δράσεις.” Αυτό που το εκάστοτε εθνικό κράτος προσπαθεί κατά κύριο λόγο να επιτύχει είναι η μεγαλύ-

τερη κρατική πρόσβαση και ο εντονότερος έλεγχος των φυσικών πόρων με παράλληλη σύνδεση με τα οφέλη που παράγει η εξόρυξή τους. Από αυτή την άποψη, ο έλεγχος των φυσικών πόρων από διεθνείς εταιρίες είναι αυτό που επικρίνεται, παραβλέποντας την ίδια την εξόρυξη. Κάποια καταστροφή στο περιβάλλον, ακόμη και κάποιες σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις είναι αποδεκτές ως η τιμή που πρέπει να καταβληθεί για τα οφέλη που προκύπτουν για τον πληθυσμό στο σύνολό του. Για να επιτευχθεί αυτό, “το κράτος συλλέγει (ή προσπαθεί να συλλέξει) μεγαλύτε-ρο ποσοστό του πλεονάσματος που δημιουργείται από τις εξορυκτικές βιομηχανίες”. Επιπλέον, “ορισμένα από αυτά τα έσοδα χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση σημα-ντικών μαζικών κοινωνικών προγραμμάτων, εξασφαλίζο-ντας έτσι νέες πηγές της κοινωνικής νομιμοποίησης.” Ο εξορυκτισμός θεωρείται με αυτό τον τρόπο απαραίτητος για την καταπολέμηση της φτώχειας και την προώθηση της ανάπτυξης.

Χάρη στο πετρέλαιο ή τις εξορύξεις, ή μάλλον χάρη στα σημαντικά έσοδα που παράγονται από την εξαγωγή αυτών των πόρων, οι προοδευτικές κυβερνήσεις συχνά υποθέτουν ότι εκφράζουν τη λαϊκή βούληση και προσπαθούν να επι-ταχύνουν το άλμα προς τα εμπρός για την πολυπόθητη νε-ωτερικότητα. Σύμφωνα με τα λόγια του Fernando Coronil , αυτό που ευδοκιμεί στις οικονομίες αυτού του τύπου εί-ναι ένα “μαγικό κράτος” με τη δυνατότητα να αναπτύσσει την “κουλτούρα των θαυμάτων.” Αυτό είναι ακριβώς ό,τι έχουμε δει στην Βενεζουέλα, το Εκουαδόρ και τη Βολιβία κατά τα τελευταία χρόνια.

Στις χώρες αυτές, το κράτος έχει ανακτήσει τη δύναμή του. Αντί για το μινιμαλιστικό Κράτος της νεοφιλελεύθε-ρης εποχής, γίνονται προσπάθειες - και δικαιολογημένα - για την ανοικοδόμηση και την επέκταση της παρουσίας και των δράσεων της πολιτείας. Αλλά, προς το παρόν, οι χώρες αυτές δεν δείχνουν σοβαρά σημάδια για τη θέληση εισαγωγής βαθιών διαρθρωτικών αλλαγών. Οι δομές και τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της παραγωγής και των εξα-γωγών παραμένουν αμετάβλητα. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι ισχυροί τομείς επιχειρηματικής δραστηριότητας, παρά το γεγονός ότι δέχονται επίθεση από τις “επαναστατικές ομιλίες”, δεν έχουν πάψει να συμμετέχουν στα τεράστια κέρδη από την αξιοποίηση αυτού του ανανεωμένου εξο-ρυκτισμού.

Σε αυτές τις χώρες με προοδευτικές κυβερνήσεις που έχουν θεσπίσει ρυθμίσεις νεοεξορυκτισμού, τα παραδοσι-ακά αποκλεισμένα τμήματα του πληθυσμού έχουν μέχρι στιγμής βιώσει μια σχετική βελτίωση στην κατάστασή τους χάρη στην καλύτερη κατανομή του αυξανόμενου εισοδή-ματος από το πετρέλαιο και τα ορυχεία. Αυτό που δεν έχει γίνει, όμως, είναι μια ριζική αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου.

Η κατάσταση αυτή μπορεί να εξηγηθεί από το πόσο σχε-τικά εύκολο είναι να αποκομίσουμε κέρδη από τη γενναιο-δωρία της φύσης, χωρίς να εμπλακούμε σε κοινωνικά και πολιτικά πολύπλοκες διαδικασίες αναδιανομής.

Όπως και στο παρελθόν, η μερίδα του λέοντος από τα οφέλη αυτού του οικονομικού προσανατολισμού πηγαί-νει προς τις πλούσιες χώρες, τους εισαγωγείς της Φύσης,

οι οποίοι κερδίζουν ακόμη περισσότερο με την επεξεργα-σία και την πώλησή της με τη μορφή των τελικών προϊ-όντων. Εν τω μεταξύ, οι χώρες που εξάγουν πρώτες ύλες λαμβάνουν μόνο ένα μικρό ποσοστό των εσόδων από την εξόρυξη ή το πετρέλαιο, αλλά είναι αυτές που πρέπει να φέρουν το βάρος των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων.

Με την απουσία κατάλληλων θεσμικών δομών για την αντιμετώπιση του περιβαλλοντικού, κοινωνικού και πο-λιτικού κόστους που εμπλέκονται στις συγκρούσεις γύρω από τις εξορυκτικές δραστηριότητες, ακόμη και το οικονο-μικό κόστος του ελέγχου δυνητικών διαμαρτυριών μέσω της ανάπτυξης των δυνάμεων ασφαλείας δεν είναι καθό-λου αμελητέο. Εκτός από αυτό, θα πρέπει να εξεταστεί το αποτέλεσμα αυτής της σχεδόν αναπόφευκτης κοινωνικής αστάθειας σε άλλες παραγωγικές δραστηριότητες στους το-μείς επιρροής των εξορυκτικών βιομηχανιών, όπως, για παράδειγμα, όταν η εξόρυξη οδηγεί μικροκαλλιεργητές μακριά από την πληγείσα περιοχή.

Είναι σαφές ότι, αν το οικονομικό κόστος των κοινωνι-κών, περιβαλλοντικών και παραγωγικών επιπτώσεων της εξόρυξης πετρελαίου ή μεταλλευμάτων υπολογιζόταν, πολ-λά από τα οικονομικά οφέλη από τις δραστηριότητες αυτές θα εξαφανίζονταν. Αλλά, όπως είπαμε και πριν, αυτό το κόστος δεν υπολογίζεται από τις διάφορες προοδευτικές κυβερνήσεις, λόγω της τυφλής πίστης τους στα οφέλη των πρωτογενών εξαγωγικών βιομηχανιών.

alBerto acostaΟικονομολόγος. Λέκτορας και ερευνητής στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Επιστη-μών της Λατινικής Αμερικής. Πρώην υπουργός Ενέργειας και Ορυχείων του

Ισημερινού. Πρώην μέλος και πρόεδρος της Συντακτικής Συνέλευσης.

Μετάφραση-επιμέλεια: Γιώργος Βελεγράκης, Παναγιώτης Δήμας

Απόσπασμα από το άρθρο «Extractivism and neoextractivism: two sides of the same curse» του βιβλίου «Beyond Development» του TNI και του RLS: http://rosalux-europa.info/userfiles/file/Beyond_Development_RLS_TNI_2013.pdf


για το σχεδιασμό των έργων ΑΠΕΜΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΥΡΟ

Ας ξεκινήσουμε με έναν απλουστευμέ-νο συλλογισμό: υπάρχουν έννοιες που εί-ναι χρωματισμένες με ένα συγκεκριμένο πρόσημο στον κοινό λόγο. Τα φάρμακα, ας πούμε, είναι «καλά». Υπάρχουν, όμως, περιπτώσεις όπου ο τρόπος με τον οποίο χορηγούνται μπορεί να είναι αρνητικός (π.χ. πολυφαρμακία, συχνή και επιπόλαιη χρήση αντιβιοτικών) και να φέρει ακόμη και τα αντίθετα αποτελέσματα. Αν κάποι-ος επισημάνει αυτό το γεγονός δύσκολα θα επικριθεί ως… απορρίπτων συνολικά τη Φαρμακευτική επιστήμη – και είναι μάλ-λον απίθανο να βρεθεί κανείς να τον κα-τηγορήσει ότι αδιαφορεί για την εξάπλωση των ασθενειών!

Παρομοίως, η παραγωγή ενέργειας από Ανανεώσιμές Πηγές (ΑΠΕ) είναι «καλή». Αρκετά συχνά, πάντως, ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζονται και προωθούνται τα έργα ΑΠΕ προξενεί σοβαρά περιβαλλοντι-κά και κοινωνικά προβλήματα (π.χ. μεγά-λης κλίμακας και όχλησης εφαρμογές σε προστατευόμενες και υψηλής οικολογικής αξίας περιοχές, πλήρης έλλειψη ενημέρω-σης και συμμετοχής των τοπικών κοινω-νιών). Κι όμως, όταν αυτό επισημαίνεται, υπάρχουν πάντοτε καλοθελητές που έχουν πρόχειρες τις κατηγορίες «είστε πολέμιοι των ΑΠΕ, αδιαφορείτε για την κλιματική αλλαγή!».

Λογικό;

Λίγο από όλα τα παραπάνω συνδυάζει η περίπτωση του αιολικού σταθμού των 111 ανεμογεννητριών στη νότια Σκύρο, μία από τις πιο κραυγαλέες περιπτώσεις προβληματικού και βλαπτικού σχεδιασμού εγκατάστασης έργου ΑΠΕ. Ένας σχεδιασμός που «έμπαζε» από παντού: εμφανίζεται εν μία νυκτί μία εταιρεία εγκατάστασης αιο-λικών σταθμών να έχει συνάψει συμφω-νία με τη μονή Μεγίστης Λαύρας στο Άγιο Όρος (φερόμενη ως ιδιοκτήτης μεγάλης έκτασης στη Σκύρο), με πλήρη άγνοια των κατοίκων του νησιού και να τους ανακοι-νώνει: «Τόσες ανεμογεννήτριες, εκεί θα τις βάλουμε και εσείς θα έχετε πλούσια ανταποδοτικά οφέλη». Χωρίς να έχει προ-ηγηθεί η παραμικρή διαδικασία εξέτασης του πώς εμπλέκεται η τοπική κοινωνία και οι ανάγκες της στο σχεδιασμό αυτό ή στο πώς αυτός θα προσαρμοστεί με την πραγ-ματικότητα των παραγωγικών τομέων της τοπικής οικονομίας και πώς θα συμβάδιζε με τη μοναδική οικολογική, πολιτιστική,

κοινωνική ταυτότητα του νησιού.Και φυσικά χωρίς να εξεταστεί πώς θα

μπορούσε να είναι συμβατή η εγκατάσταση 111 ανεμογεννητριών των 3 MW (ύψους άνω των 120 μέτρων έκαστη) και η διάνοιξη 60 χιλιομέτρων νέων δρόμων στην πλέον οικολογικά σημαντική και προστατευόμε-νη περιοχή του νησιού. Χωρίς να ληφθεί υπόψη ότι η περιοχή φιλοξενεί μία πολύ μεγάλη –τη μεγαλύτερη παγκοσμίως, όπως καταγράφηκε– αποικία του μαυροπετρί-τη (ενός σημαντικού είδους γερακιού, του οποίου το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού αναπαράγεται στην Ελλάδα!) και κατά συ-νέπεια χωρίς να σταθμιστούν οι σοβαρό-τατες συνέπειες που θα έχει η εγκατάστα-ση αυτού του «δάσους» ανεμογεννητριών στους χιλιάδες μαυροπετρίτες που τρέφο-νται και φωλιάζουν στην περιοχή και στα ακόμη περισσότερα πουλιά που διέρχονται από εκεί κατά τη μετανάστευση, καθώς η Σκύρος αποτελεί επιβεβαιωμένα μεγάλης σημασίας μεταναστευτικό πέρασμα.

Όλα τα παραπάνω έκαναν ξεκάθαρη την επιλογή των τοπικών φορέων, της δημοτι-κής αρχής και των περιβαλλοντικών οργα-νώσεων που δραστηριοποιούνται ερευνη-τικά στο νησί, της Ελληνικής Ορνιθολογι-κής Εταιρείας και της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού: να δοθεί ένας ειλικρινής και καθαρός αγώνας να μην υλοποιηθεί μία επένδυση που προ-μηνυόταν πολλαπλώς προβληματική. Μία προσπάθεια διαρκούς ενημέρωσης εντός και εκτός Σκύρου για τις συνέπειες του έρ-γου και αντίστοιχης ανάδειξης της οικολο-γικής αξίας του νησιού. Αυτή η συνεπής, μακρόχρονη, υπερεπαρκώς τεκμηριωμέ-

νη και συντονισμένη κινητοποίηση, που εκφράστηκε με τον καλύτερο τρόπο στην παράσταση διαμαρτυρίας έξω από το ΥΠΕ-ΚΑ στις 25/10/2013, φάνηκε επιτέλους να αποδίδει και πολιτικά: ο υπουργός ΠΕΚΑ κ. Μανιάτης, αξιολογώντας τα δεδομένα, δηλώνει ότι δεν υπογράφει την αδειοδό-τηση του έργου.

Αυτό, φυσικά, πέρα από τους επενδυτές, δεν άρεσε και σε πολλούς άλλους: από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Αιολικής Ενέργειας (EWEA), που έστειλε επιστολή στον υπουργό ΠΕΚΑ ειδικά για την επένδυση της Σκύρου ζητώντας την έγκρισή της, έως έναν πο-λύ συγκεκριμένο δημοσιογραφικό κύκλο, που κατά καιρούς είχε ασχοληθεί με το θέ-μα της Σκύρου για να «ενημερώσει» περί… σαθρών επιχειρημάτων εναντίωσης, λαϊκι-σμού και επιλεκτικών ευαισθησιών. Έτσι, μετά τη δημοσιοποίηση της δήλωσης του κ. Μανιάτη, η ειρωνεία, η συκοφαντία και το τσουβάλιασμα πήραν και νέες διαστά-σεις: διαβάσαμε για «ταγάρια που νικούν τις επενδύσεις», για «δήθεν περιβαλλοντι-κές ευαισθησίες και λογική Νέο-έλληνα», για «εμπόδια στην ανάπτυξη» (μία απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο πιστοποιεί τα πα-ραπάνω). Φυσικά ούτε κουβέντα κριτικής για το γεγονός πως όσο τα έργα ΑΠΕ συ-νεχίζουν να σχεδιάζονται με την ίδια επι-πόλαια μέθοδο, τόσο μεγαλύτερη εμπλοκή θα συναντούν.

Ποια είναι τα επόμενα βήματα για τη Σκύρο; Πρώτον, κανένας εφησυχασμός. Τα

συμφέροντα είναι τεράστια για να υποχω-ρήσουν έτσι εύκολα και η αδειοδότηση με-γάλων αιολικών μονάδων είναι υπό ανα-μονή. Αν υπάρχει μία μέθοδος που μπορεί να αποδειχτεί αποτελεσματική (για όλες τις τοπικές κοινωνίες) είναι το αντιπαράδειγ-μα: να προωθηθεί προς υλοποίηση η ώριμη, πλέον, πρόταση περιβαλλοντικών φορέων του νησιού, όπως η Ένωση Πολιτών Σκύ-ρου για το Περιβάλλον, για τη δημιουργία συστήματος ηλεκτροδότησης του νησιού που θα ενσωματώνει μικρές, συμβατές με την κλίμακα του νησιού εφαρμογές ΑΠΕ. Παράλληλα, η σκυριανή κοινωνία επιβάλ-λεται να διαφυλάξει το πολύτιμο φυσικό περιβάλλον από παντός είδους απειλές και να μην αλληθωρίζει στην τοπική περι-βαλλοντική παρανομία, ενώ θα πρέπει να προωθήσει και να υποστηρίξει προγράμ-ματα διατήρησης και ανάδειξης της οικο-λογικής αξίας του νησιού, με τρόπο που να διαμορφώνονται συνθήκες ενίσχυσης του φυσιολατρικού τουρισμού, ο οποίος και την τουριστική περίοδο διευρύνει και φέρει ισχυρά θετικό πρόσημο βιωσιμότη-τας. Με αυτόν τον τρόπο θα θωρακιστεί η φυσική κληρονομιά της Σκύρου από ενδε-χόμενους νέους άστοχους αναπτυξιακούς σχεδιασμούς, αλλά και η τοπική κοινωνία από τις συκοφαντίες των κάθε λογής κα-λοθελητών.

ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΚΑΛΤΣΗΣΠρόεδρος Δ.Σ. Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας

Μέλος της Ένωσης Πολιτών Σκύρου για το Περιβάλλον

Oικοτριβές


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΩΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΔΙΑΚΥΒΕΥΜΑμε αφορμή την κατάθεση νέου «Ρυθμιστικού Σχεδίου για την Αθήνα-Αττική 2021»

Χρονικό προτάσεων «νέου» Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας – Αττικής

Δημοσιεύτηκε πρόσφατα (κείμενο 8ος/13, χάρτες 10ος/13) και συζητήθηκε σε κοινή συνεδρίαση των Κοινοβουλευτι-κών Επιτροπών Παραγωγής – Εμπορίου και Προστασίας Περιβάλλοντος (27/11/13) ένα νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο «Αθή-να – Αττική 2021». Αυτό το Σχέδιο αποτελεί τροποποίηση εκείνου που βρισκόταν σε ανάλογες διαδικασίες δύο χρόνια πριν (10ος/2011 – 1ος/2012), και ερχόταν με τη σειρά του, σε συνέχεια άλλων ατελέσφορων τελικά, προσπαθειών σύ-νταξης και θεσμοθέτησης «Νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου για την Αθήνα – Αττική». Τέτοια σχέδια εκπονούνται με αρ-κετή συστηματικότητα από τουλάχιστον το 1996: Δηλαδή, οι φάσεις τόσο της έντονης ανάπτυξης (1996-2006) όσο και της μετέπειτα ύφεσης μέχρι την έντονη κρίση, συνο-δεύονται από συνεχείς και ατελέσφορες προσπάθειες σύ-νταξης/θεσμοθέτησης Νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου για την Αθήνα – Αττική. Στόχος είναι, βέβαια, η αντικατάσταση του μοναδικού στην ως τώρα ιστορία, θεσμοθετημένου το 1983, επί υπουργίας Αντώνη Τρίτση, Ρυθμιστικού Σχεδί-ου Αθήνας (Ρ.Σ.Α.), που … δεν έχει πάψει ποτέ να ισχύει, αφού η αντικατάστασή του αποδείχτηκε ως τώρα αδύνατη. Αυτό το Ρ.Σ.Α. όμως, με σημαντική θέση στο επίπεδο του χωρικού σχεδιασμού, λειτουργεί παράλληλα με τις εντε-λώς διαφορετικής κατεύθυνσης χωρικές πολιτικές, που συνοδεύουν αυτήν την, με μεγάλες μεταλλαγές και κλυ-δωνισμούς εποχή, από το 1983 ως σήμερα!

Η εκ των πραγμάτων επιβαλλόμενη εξουδετέρωση των αρχικών στοχεύσεων του Ρ.Σ.A. 1983 και οι τροποποιήσεις του για να συμπεριλάβει τις, πολύ διαφορετικών κατευθύν-σεων, χωρικές πολιτικές, σε όλο αυτό το διάστημα, πραγ-ματοποιήθηκαν με νομικές επεμβάσεις ad hoc, ασύμβατες με μια ευδιάκριτη, διαφανή - και γι’ αυτό αποτελεσματική - διαχείριση των χωρικών ζητημάτων. Αυτό βέβαια είναι μια διαπίστωση αρκετά κοινότοπη για τη λειτουργία του νομικού οικοδομήματος στη χώρα μας. Είναι όμως χρήσι-μη στην κατεύθυνση της χαρτογράφησης παραγόντων που έχουν τη δική τους σημασία και στην κατανόηση πλευρών της γενεαλογίας της κρίσης.

Και εάν ο κρατικός σχεδιασμός κάνει, σε σχέση με τη θεσμοθέτηση του Ρ.Σ.Α., βήματα μπρος-πίσω, η επιστημο-νική κοινότητα και οι δυνάμεις της κοινωνίας αντιμετω-πίζουν αυτόν τον δύσκολο «τοκετό» με αυξανόμενη αμη-χανία, που μειώνει και το, αναμφισβήτητα μεγάλο, κύρος που συνόδευε την έννοια του Ρ.Σ. σε όλο το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

Με το σημείωμα αυτό θα ήθελα να καταθέσω κάποιες σκέψεις για τη γενεαλογία, τον ρόλο, αλλά και τα ερωτή-ματα που βοηθάει να διαμορφώσουμε, στη σημερινή θο-λή συγκυρία, ο προβληματισμός γύρω από το Ρυθμιστι-κό Σχέδιο.

Γενεαλογία και ρόλος των Ρυθμιστικών Σχεδίων

Τα Ρ.Σ. ως νομικά εργαλεία με καθοριστική σημασία για τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό του χώρου, εισάγονται μετά

τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και θα λέγαμε ότι έχουν σημα-ντικό ρόλο σε όλο το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

Η αρχική προώθησή τους συμπίπτει με την περίοδο όπου οι νωπές εμπειρίες της κρίσης του 1929, του πολέμου και των επιτυχιών του «Σοσιαλιστικού κόσμου» ωθούν τις πο-λιτικές του «Δυτικού κόσμου» σε σύγκλιση προς το κεϊν-σιανικό οικονομικό πρότυπο και στην εγκαθίδρυση ενός τύπου «Κοινωνικού κράτους» με τις ιδιαιτερότητες των επιμέρους μορφών και πολιτικών του. Μέσα στο φιλοσο-φικό / ιδεολογικό κλίμα του μοντερνισμού της εποχής, κυριαρχεί η πίστη ότι Επιστήμη και Τεχνική, σε συνδυα-σμό, μπορούν να οδηγήσουν συντεταγμένα τις κοινωνί-ες σε οικονομική ανάπτυξη, συνυφασμένη με πρόοδο και ευημερία «για όλους».

Σ’ αυτό το πλαίσιο ο σχεδιασμός του χώρου ανάγεται σε βασικό συμπλήρωμα του «ενδεικτικού προγραμματισμού» της οικονομίας. Μεταξύ δε των εργαλείων που τότε δια-μορφώνονται, τα Ρ.Σ. ανάγονται σε προνομιακό επίπεδο προβληματισμού, σε σχέση με τις προκλήσεις που θέτει ο σχεδιασμός του μέλλοντος και φορτίζονται με ιδιαίτερο κύ-ρος. Πρόταγμα τους γίνεται η υπέρβαση άμεσων προβλη-μάτων ή συμφερόντων και η καθοδήγηση των χωρικών διαστάσεων, όχι μόνο της ανάπτυξης ευρύτερων αστικών περιοχών, αλλά και των κοινωνικών της παραμέτρων Μπο-ρούμε έτσι να πούμε ότι τα Ρ.Σ., κατά την πρώτη μεταπο-λεμική περίοδο συντονίζονται με μια σοσιαλδημοκρατική πολιτική στόχευση για «εξημέρωση» του καπιταλισμού, με απομείωση των αντιθέσεων και συνοχή, παρά τη δεδομέ-νη κοινωνική ανισότητα. Σ’ αυτόν τον ρόλο δε, που τους αποδίδεται με άνισους και διαφοροποιημένους τρόπους, θεωρούμε ότι οφείλουν, σε μεγάλο βαθμό, το κύρος τους στον λόγο και το φαντασιακό του σχεδιασμού ακόμη και μέχρι σήμερα.

Είναι γεγονός ότι Ρ.Σ. που συντάχτηκαν σε συγκεκρι-μένες συγκυρίες, συνέβαλαν στη διαμόρφωση εργαλείων αστικής πολιτικής που απέκτησαν μεγάλη και διεθνοποι-ημένη απήχηση. Είναι όμως, επίσης γεγονός ότι τόσο τα ίδια τα Ρ.Σ. όσο και το πολιτικό / ιδεολογικό τους υπόβα-θρο έχουν αποτελέσει αντικείμενο έντονης κριτικής από πολλές, και συχνά διαμετρικά αντίθετες απόψεις. Εν τού-τοις, και παρά τις ιστορικές ανατροπές της περιόδου, τα Ρ.Σ. κρατάνε μέχρι σήμερα κύρος και τον στρατηγικό τους ρόλο, όπως ενδεικτικά μπορούμε να δούμε σε χαρακτηρι-στικές περιπτώσεις.• Από τα μέσα της 10ετίας του 1990, οι σαρωτικές μεταλ-

λαγές στην τεχνολογία, την οικονομία, την παραγωγή, με την εγκαθίδρυση του νεοφιλελευθερισμού, την απο-βιομηχάνιση, την παγκοσμιοποίηση, κ.ο.κ., μεταβάλ-λουν ριζικά τον ρόλο και τη λειτουργία των πόλεων. Η αστική ανάπτυξη με τη δραστηριότητα της οικοδομής, την «ανάπτυξη» / εκμετάλλευση της γης, την κατασκευή έργων υποδομής και εξοπλισμού μεγάλου κόστους (που σήμερα χαρακτηρίζονται στον κριτικό λόγο ως «φαρα-ωνικά έργα»), τις μεγάλες αναπλάσεις περιοχών κ.ο.κ., συντονίζεται συστηματικά με το Χρηματιστήριο και βρί-σκεται στο επίκεντρο των μεταλλαγών αυτών, με ιδεολο-γικό άξονα και στόχο τον «ανταγωνισμό των πόλεων». Τα Ρ.Σ. κρατούν, και σε αυτό το πλαίσιο, στρατηγική

σημασία για την προσέλκυση κεφαλαίων και δραστη-ριοτήτων. Βέβαια οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές στοχεύσεις αποτελούν, όπως είδαμε, παραδοσιακά πα-ραμέτρους των Ρ.Σ. Σχετικοποιούνται, όμως, μέσα από την κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη οπτική, η οποία επιδιώκει τη θεσμοθέτησή τους, κυρίως για να εξασφαλιστεί ένα κλίμα συναίνεσης και ασφάλεια δικαίου για τις επενδύ-σεις που θα γίνουν.

• Οι πόλεις, που πρωταγωνιστούν στην Οικονομία σ’ αυτό το διάστημα των ανατροπών στις διαδικασίες αστικής ανάπτυξης, πρωταγωνιστούν επίσης και στην περιβαλλο-ντική κρίση και κλιματική αλλαγή, αφού όλες οι σοβαρές έρευνες ενοχοποιούν, για την επιδείνωση των σχετικών δεικτών, τους τρόπους λειτουργίας και τις διαδικασίες ανάπτυξής τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι σημαντικές πόλεις (ενδεικτικά το Παρίσι και το Λονδίνο, αλλά με διαφοροποιημένους τρόπους και πολλές άλλες) έχουν αναγάγει σε κύρια πρόκληση της επεξεργασίας των ρυθ-μιστικών τους την εξοικονόμηση ενέργειας και την προ-σαρμογή των διαδικασιών ανάπτυξης και λειτουργίας τους στα δεδομένα της «μετα-το-Κυότο» εποχής – για να επαναλάβουμε τη διατύπωση που προβάλλεται στο πλαίσιο του διαγωνισμού και ερευνών για το «Μεγάλο Παρίσι – Πρόκληση». Οι πολιτικές που αναφέρονται στη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος, στη βιοποικιλό-τητα και διαφύλαξη κρίσιμων φυσικών περιοχών, στην εξοικονόμηση και παραγωγή πράσινης ενέργειας, κ.ο.κ. ανάγονται σε μεγάλες προκλήσεις για την επεξεργασία των σύγχρονων Ρ.Σ. Μέσα στο νεοφιλελεύθερο αναπτυ-ξιακό κλίμα όμως, πρέπει συγχρόνως οι πολιτικές που προωθούνται να ευνοήσουν την προσέλκυση δραστηρι-οτήτων και «νέας επιχειρηματικότητας».Βλέπουμε λοιπόν, ότι τα Ρ.Σ. σήμερα χαρακτηρίζονται

από αντιφάσεις και πολυσημία. Οι στοχεύσεις τους δηλα-δή, μέσα βέβαια στο γενικότερο κλίμα, δεν έχουν δεδομένο πολιτικό πρόσημο. Εξαρτώνται και από τις δυνάμεις που κυριαρχούν, κάθε φορά. Ισχυριζόμαστε ότι αυτή η πολιτική πολυσημία, σε συνδυασμό με τον «παραδοσιακό» στρατηγι-κό τους ρόλο, καθιστά τα Ρ.Σ. ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, από πολιτική άποψη, στη σημερινή συγκυρία. Η επεξεργασία τους δηλαδή μπορεί να αποτελέσει όχι μόνο ένα συγκροτη-μένο πεδίο για τη συνειδητοποίηση των επιπτώσεων των χωρικών πολιτικών, αλλά και αρένα για τη διαμόρφωση ώριμων και στρατηγικών διεκδικήσεων.

Ενδογενές, βέβαια, πρόβλημα στη συζήτηση των Ρ.Σ. απο-τελεί η συνθετότητα των θεμάτων που επεξεργάζονται και η δυσκολία να κατανοηθούν από όσους δεν έχουν σχετική εμπειρία και γνώση. Γι’ αυτό, πολύ συχνά, οι συζητήσεις για τα Ρ.Σ. μένουν ουσιαστικά «μέσα στο παλάτι» του πο-λιτικού προσωπικού που βρίσκεται κοντά στην εξουσία και ωθεί τον σχεδιασμό προς τις προοπτικές της.

Εν τούτοις, στη σημερινή συγκυρία, που οι πολιτικές οριοθετήσεις είναι εύθραυστες και το κοινωνικό / οικο-νομικό τοπίο, αχαρτογράφητο, η επιστημονική κοινότητα και η κοινωνία των πολιτών έχουν δυνατότητες να αξιο-ποιήσουν το πεδίο αυτό για τη συνειδητοποίηση των προ-βλημάτων και προκλήσεων, αλλά και για τη διεύρυνση της σχετικής δημόσιας συζήτησης. Με την οπτική αυτή,

OικοτριβέςΙανουάριος 2014 - τ. 10 17το ίδιο το Ρ.Σ. και η επεξεργασία του, μπορεί να αποτελέ-σει πολιτικό διακύβευμα.

Σχεδιασμός και κρίση

Από τη δεκαετία του 2000, και με μεγάλη επιτάχυνση μετά το 2008, οι χωρικές επιπτώσεις της κρίσης δανεισμού, που πλήττει κράτη, πόλεις και άτομα αποσπασματικά και άνισα είναι ήδη πολύ αισθητές. Στο πολεοδομικό λεξιλό-γιο συναντιούνται με όλο και μεγαλύτερη συχνότητα όροι όπως «συρρικνούμενες» πόλεις, πολεοδομία «της λιτότη-τας» (δηλ. της περικοπής και στέρησης). Αναδεικνύεται σε διάφορες περιπτώσεις πόλεων και περιοχών η αιτιώδης σχέση μεγάλων «φαραωνικών» έργων / δανείων / κρίσης χρέους. Προωθούνται, ανάλογα με τα τοπικά δεδομένα, πολιτικές «μνημονιακού τύπου» με διαφοροποιήσεις, αλ-λά κοινή κατεύθυνση: υποτίμηση της εργασίας, της γης, των κτηρίων, πλειστηριασμοί, αρπαγή των «κοινών» και της δημόσιας περιουσίας, υποτίμηση ή/και αρπαγή της ιδιωτικής περιουσίας κ.ο.κ.

Οι «μνημονιακές πολιτικές» εφαρμόζονται με απορρύθ-μιση και επεμβάσεις προσαρμοσμένες στο υφιστάμενο, σε κάθε περίπτωση, νομικό πλαίσιο, και υπακούουν σε μια κοινή αρχή: περιορισμός της εμβέλειας των κρατικών λειτουργιών και παρεμβάσεων σε όφελος της ελευθερίας δράσης της επιχειρηματικότητας. Έχει ονομαστεί «το παρά-δοξο του φιλελευθερισμού», γιατί εφαρμόζεται με έντονες κρατικές παρεμβάσεις – συχνά οριακές ως προς το κοινο-βουλευτικό κεκτημένο – που στοχεύουν στη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία και διεύρυνση των πεδίων δράσης του ιδιωτικού τομέα και ειδικότερα του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου: της επιχειρηματικότητας δηλαδή που θα βα-σιστεί στην εκποίηση της δημόσιας περιουσίας και των «κοινών», στην απαξίωση της ιδιωτικής περιουσίας, στη συρρίκνωση προϋφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτή-των, στην υποτίμηση της εργασίας.

Αυτές οι αστικές πολιτικές της κρίσης, που συνυφαίνο-νται με ύφεση και αστική συρρίκνωση, δεν συμβαδίζουν με την ως τώρα παράδοση σύνταξης Ρ.Σ., που είναι συνυ-φασμένη με την ανάπτυξη της δυναμικής περιοχών και πόλεων. Επιπλέον, οι καθιερωμένες για τη σύνταξη και θεσμοθέτηση Ρ.Σ. διαδικασίες διαβούλευσης είναι δύσκο-λο να επικυρώσουν τις πολιτικές ανατροπής του πολεο-δομικού και περιβαλλοντικού κεκτημένου, που εισάγονται με τα «μνημόνια».

Φυσικά, δεν θα μπορούσε να αποκλειστεί η προσπάθεια προώθησης κάποιου τύπου «συνολικού» σχεδιασμού, που να κατοχυρώνει την ασφάλεια δικαίου πολιτικών απορ-ρύθμισης. Αλλά τέτοια παραδείγματα δεν έχουμε: ΟΙ νέοι τύποι ρυθμίσεων και επιχειρηματικότητας που αναδύονται στις πόλεις της κρίσης, δεν επικαλούνται μια πολυδιάστατη στρατηγική για το μέλλον, αλλά την ανάγκη να αντιμετω-πισθούν άμεσα πιεστικά προβλήματα. Ισχυριζόμαστε έτσι ότι στη συγκυρία της κρίσης ο στρατηγικός ρόλος των Ρ.Σ. ευνοεί την ανάδειξή τους ως προνομιακών πεδίων για τη μελέτη των αχαρτογράφητων αντιφάσεων και προβλημά-των που συνδέονται με τις μνημονιακές πολιτικές και τα ανάγει σε πολιτικό διακύβευμα.

Ερωτήματα για το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας-Αττικής στη συγκυρία της κρίσης

Η Ελλάδα σήμερα αποτελεί ίσως την πιο χαρακτηριστική περίπτωση εκδήλωσης της κρίσης και βίαιης ανατροπής των κεκτημένων σε όλους τους τομείς. Η βιαιότητα των ανατρο-πών είναι ιδιαίτερα αισθητή στα θέματα του χώρου.

Είναι γεγονός ότι η αστική ανάπτυξη – με διαδικασίες διαφοροποιημένες σε σχέση με τις κυρίαρχες στον ευρω-παϊκό χώρο – αποτέλεσε στην Ελλάδα προνομιακό πεδίο της όλης αναπτυξιακής δυναμικής και της κοινωνικής συγκρότησης και συνοχής. Και αυτό εξηγεί βέβαια τη βι-αιότητα των σημερινών ανατροπών. Πρέπει, όμως, να επισημάνουμε ότι οι μεγάλες μεταλλαγές στον τομέα της αστικής ανάπτυξης – από τη 10ετία του 1950 με την εξά-πλωση της αντιπαροχής, μέχρι τη φάση της έντονης με-γέθυνσης με τα Ολυμπιακά έργα και τη μετέπειτα ύφεση και κρίση – πραγματοποιήθηκαν βασικά με δημοσιονομι-κές και οικονομικές πολιτικές. Σε κάθε περίπτωση οι χωρι-κές πολιτικές ακολουθούσαν, αντιμετωπίζοντας με ad hoc λύσεις τις καταστάσεις που διαμορφώνονταν. Δεν είναι τυχαία, επομένως, η αμηχανία σε σχέση με τη σύνταξη / θεσμοθέτηση Ρ.Σ. και η «περιπέτεια» του Ρ.Σ.Α. του 1983, που κλήθηκε να αντιμετωπίσει με ad hoc τροποποιήσεις τις σαρωτικές μεταλλαγές της αστικής ανάπτυξης, για να προσφέρει κάποιου τύπου ασφάλεια δικαίου.

Ποιοι παράγοντες έβαλαν σε κίνηση τις ρυθμίσεις που, κάθε φορά, ανέτρεπαν τα δεδομένα της αστικής ανάπτυ-ξης, κρατώντας, όμως, σχετικά σταθερά όσα αφορούσαν στη δομή της έγγειας ιδιοκτησίας; Και τι σημαίνουν οι σημερινές ανατροπές που αφορούν, ίσως κυρίως, στα δε-δομένα της έγγειας ιδιοκτησίας; Τι συνεπάγεται αυτός ο εντελώς νέος και θεμελιακός παράγοντας για τις αναπλά-σεις, για τα κέντρα των πόλεων, για την αστική διάχυση, την πολεοδομική και κοινωνική συγκρότηση της πόλης, την οικοδομική βιομηχανία; Πώς μπορούμε να συζητή-σουμε για μια νέα φάση χωρικών πολιτικών, μέσα στα νέα δεδομένα; Πώς αντανακλώνται τα ερωτήματα αυτά στο Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο «Αθήνα – Αττική 2021» που συζητήθηκε πρόσφατα στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή της Βουλής; Πώς συντονίζονται με αυτό οι χωρικές ρυθ-

μίσεις των μνημονίων; Ποιες είναι οι διαφορές αυτής της πρότασης Ρ.Σ., που συμπίπτει με την ένταση της κρίσης, από τις προηγούμενες; Η αμηχανία στη συζήτηση της Βουλής, μήπως αντανακλά την επανάληψη της ιστορίας: «αχαρτογράφητες» δυνάμεις από τον χώρο της οικονομίας προωθούν τις έντονες μεταλλαγές της αστικής ανάπτυξης σε κάθε συγκυρία ανατροπών, ενώ οι χωρικές πολιτικές προχωρούν με ad hoc προσαρμογές; Αυτό, όμως, προδια-γράφει και το μέλλον του συγκεκριμένου Ρ.Σ.!

Δεν θα μας απασχολήσουν εδώ τα ερωτήματα αυτού του τύπου, που πάντως θεωρούμε ότι αξίζει να συζητηθούν. Ισχυριζόμαστε όμως, ότι στην πραγματικότητα οι συζητήσεις για τα αλλεπάλληλα Ρ.Σ. έχουν ουσιαστικά διεξαχθεί «μέσα στο παλάτι» του πολιτικού προσωπικού και έχουν λίγο και επιφανειακά απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα. Η αδυναμία θεσμοθέτησης Ρ.Σ. οφείλεται σε πολώσεις του πολιτικού προσωπικού που βρίσκεται κοντά στην εξουσία; Και πώς η κοινωνία των πολιτών θα μπει στους δαιδάλους του Ρ.Σ. για να αποκρυπτογραφήσει τα πολιτικά διακυβεύ-ματα και, ίσως, και όψεις / πλευρές της κρίσης;

ΜΑΡΙΑ ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥΟμότιμη Καθηγήτρια ΕΜΠ

ΥΓ. Το κείμενο αυτό γράφτηκε το Δεκέμβριο του 2013. Στις 15/1/2014 ανακοινώθηκε συγχρόνως ότι μέχρι τις 28/2/2014 α) θα έχει ψηφιστεί από τη Βουλή το νέο ΡΣ Θεσσαλονίκης και σύντομα της Αθήνας και β) θα πραγ-ματοποιηθεί η κατάργηση και μεταφορά αρμοδιοτήτων του ΟΡΣΑ και του ΟΡΣΘ. Οι «αχαρτογράφητες» δυνάμεις που καθορίζουν τα θέματα του χώρου κατοικούν στο ίδιο «παλάτι»;

Oικοτριβές


Η περιβαλλοντική υποβάθμιση μεμονω-μένων οικοσυστημάτων και η περιβαλλο-ντική πίεση που ανέκαθεν ασκούσε ο με-τασχηματισμός του βιοφυσικού περιβάλλο-ντος κατά την παραγωγική δραστηριότητα, αποτελούσε στοιχείο κάθε ιστορικού τρόπου παραγωγής. Το ειδοποιό χαρακτηριστικό της οικολογικής κρίσης, με προεξάρχουσα την κλιματική αλλαγή, είναι ότι, στον σύγ-χρονο καπιταλισμό, ο ρυθμός μετασχηματι-σμού του βιοφυσικού περιβάλλοντος ευθέως ανταγωνίζεται τις βασικές βιογεωχημικές διεργασίες του πλανήτη, μεταβάλλοντας εκείνες τις ισορροπίες της οικόσφαιρας που επέτρεψαν την εξέλιξη του ανθρώπου και άλλων ειδών που συνδέονται στενά ως βι-οεξελικτικές διαδρομές.

Το στοιχείο αυτό χαρακτηρίζει ειδικά τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής (Κ.Τ.Π) αποτελώντας σύγχρονη αντίφασή του, που απειλεί όχι γενικά τον πλανήτη ή τη φύ-ση, αλλά το παρόν και το μέλλον των κοι-νωνιών.

Στοιχεία παρούσας κατάστασης

Τις προηγούμενες ημέρες η συγκέντρω-ση CO2 στην ατμόσφαιρα έφθασε για πρώ-τη φορά στις ιστορικές καταγραφές δε-δομένων τα 400 ppm1, [προβιομηχανικά επίπεδα (1750) περίπου 277 ppm]. Τον Σεπτέμβρη δημοσιεύτηκε η 5η έκθεση2 της πρώτης ομάδας εργασίας της Διακυβερνη-τικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC). Οι εκθέσεις της IPCC θεωρούνται έγκυρες με σημαντι-κό πολιτικό αντίκτυπο, πλην όμως συντη-ρητικές, αφού εδράζονται στη συναίνεση (ελάχιστο κοινό παρονομαστή) της επιστη-μονικής κοινότητας.

Σταχυολογώντας ορισμένα στοιχεία ση-μειώνουμε ότι: α) η ανθρώπινη επίδραση αποτελεί κυρίαρχη αιτία ανόδου της θερμο-κρασίας σε ποσοστό βεβαιότητας 95-100%, β) τα παγκόσμια θερμοκρασιακά δεδομένα καταγράφουν μέση άνοδο της θερμοκρασίας 0,85ο C (1880 – 2012) με ελάχιστη συμβο-λή των φυσικών παραγόντων (μεταξύ 0,1 ο C και + 0,1 ο C) και γ) οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις, διοξειδίου του άνθρακα (CO2), μεθανίου (CH4) και υποξειδίου του αζώτου (N2O), έχουν αυξηθεί σε πρωτοφα-νή επίπεδα για τα προηγούμενα 800.000 χρόνια, με ποσοστά αύξησης σχετικά με τα

προβιομηχανικά επίπεδα (1750), 40%, 150% και 20% αντίστοιχα. Οι συνολικές ανθρω-πογενείς εκπομπές CO2 από το 1750 έως το 2011 ανέρχονται στους 545 GtC3 με το μεγαλύτερο ποσοστό να προέρχεται από την καύση ορυκτών καυσίμων (365 GtC).

Στην έκθεση αναπτύσσονται τέσσερα σε-νάρια (RCPs) βάσει των εκπομπών διοξειδί-ου του άνθρακα μέχρι το 21004. Το πρώτο (RCP2.6) ανταποκρίνεται στον περιορισμό ανόδου της θερμοκρασίας κάτω από 20 C. Στην κατεύθυνση που κινούμαστε σήμερα - σενάριο RCP8.5, «business as usual» - η άνοδος μπορεί να φθάσει έως και τους 5,30 C, με μέσο όρο τους 4,30 C. Στο σενάριο RCP2.6, οι σωρευτικές εκπομπές CO2 επιβάλλεται να περιοριστούν στους 800 GtC. Εάν αφαιρέ-σουμε αυτές που έχουν ήδη ιστορικά «δα-πανηθεί», «απομένουν» συνολικά 270 GtC προκειμένου να μην υπερβούμε το σωρευ-τικό ισοζύγιο άνθρακα. Καταναλώνοντας τα ήδη γνωστά και οικονομικά εκμεταλλεύσιμα αποθέματα ορυκτών καυσίμων, θα εκλύαμε στην ατμόσφαιρα πάνω από 800 GtC. Συ-νεπώς, πάνω από 66% αυτών επιβάλλεται να παραμείνουν στο έδαφος.

Υπέρβαση του κατωφλίου των 2ο C οδηγεί στην καλπάζουσα κλιματική αλλαγή ενεργο-ποιώντας μηχανισμούς θετικής ανάδρασης, «αυτοτροφοδότησης», όπως η απελευθέρωση μεθανίου από τον Αρκτικό ωκεανό ή το μό-νιμα παγωμένο έδαφος. Άνοδος μεταξύ 2.7 - 3o C θα διαταράξει τον κύκλο του άνθρακα, μετατρέποντας τα χερσαία οικοσυστήματα σε καθαρή πηγή έκλυσης CO2

5. Συνεπώς, στο πλαίσιο των επιταγών του

IPCC, (διάγραμμα) οι εκπομπές σε παγκό-σμιο επίπεδο πρέπει να αρχίσουν δραστικά να μειώνονται μετά το 2020. Ταυτόχρονα, βάσει της αρχής των κοινών αλλά διαφο-ροποιημένων ευθυνών, επιβάλλεται η απε-ξάρτηση των οικονομιών από τον άνθρακα μέχρι το 2050 για τις αναπτυγμένες χώρες και το 2070 σε παγκόσμια κλίμακα.

Ενδεικτικά: παρούσες τάσεις και συνέπειες

Ενώ ήδη βαδίζουμε προς την καλπάζου-σα κλιματική αλλαγή, οι παγκόσμιες εκπο-μπές CO2 από την καύση ορυκτών καυσί-μων καταγράφουν ρεκόρ υψηλού, 36 δις τόνοι (2013), 61% πάνω από τα επίπεδα του 19907.

Η αντίδραση του συμπλέγματος των με-γάλων πολυεθνικών εταιριών ορυκτών καυσίμων απέναντι στην αύξηση των τι-μών των υδρογονανθράκων, αλλά ιδιαίτερα λόγω του αγώνα ανταγωνιστικότητας για επανεκκίνηση της ανάπτυξης (μεγέθυνσης) και ανάταξη της κερδοφορίας, οδήγησε σε τάση ενίσχυσης των ορυκτών καύσιμων και ιδιαίτερα των μη συμβατικών, με προ-σανατολισμό στις αντλήσεις βαθέων υδά-των, στο σχιστολιθικό πετρέλαιο, στις πισ-σώδεις άμμους, στις μεθόδους υδραυλικής διάρρηξης για εκμετάλλευση του σχιστολι-θικού αερίου (shale gas) κ.α. Σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής Ενέργει-ας 2012 «[…] τα ορυκτά καύσιμα παραμέ-νουν κυρίαρχα στο παγκόσμιο ενεργειακό μίγμα, υποστηριζόμενα από επιδοτήσεις οι οποίες ανήλθαν στα 523 δις $ το 2011 αυξημένες κατά 30% σε σχέση με το 2010, έξι φορές περισσότερες από τις επιδοτή-σεις στις ανανεώσιμες»8. Πρόσφατη μελέ-τη (2013) καταγράφει ότι οι πολυεθνικές ορυκτών καυσίμων δαπάνησαν 674 δις $ για την ανεύρεση νέων κοιτασμάτων, ενώ

η αξία των 100 μεγαλύτερων εταιριών άν-θρακα και πετρελαίου αποτιμάται στα 7,42 τρις $9. Καθίσταται επομένως σαφές ότι το παρόν ενεργειακό μοντέλο εδράζεται σε ένα σύμπλεγμα του μεγάλου κεφαλαίου με τεράστια πολιτική και οικονομική ισχύ και απαιτήσεις απόδοσης επενδυμένων κεφαλαίων τρισεκατομμυρίων, τις οποίες δεν διατίθεται να εγκαταλείψει απλά και οικειοθελώς!

Οι συστημικές τεχνικές λύσεις εισαγωγής τεχνολογικής καινοτομίας και αύξησης της ενεργειακής αποδοτικότητας υπερκαλύπτο-νται από τη δυναμική της καπιταλιστικής μεγέθυνσης, φαινόμενο γνωστό στην πο-λιτική οικονομία από το 1865, όπως άλ-λωστε αποδεικνύουν τα απόλυτα μεγέθη: «παρά τα οφέλη της ενεργειακής αποδοτι-κότητας, οι εκπομπές που συνδέονται με τη βιομηχανία και την ενέργεια προβλέπεται να υπερδιπλασιαστούν το 2050 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990»10. Ταυτόχρονα, το κυρίαρχο μοντέλο του πράσινου εκσυγχρο-νισμού που προωθήθηκε (και σε ένα βαθμό υλοποιείται) στο πλαίσιο του νεοφιλελευ-

ΑΝΑΤΡΕΠΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝδιεκδικούμε το μέλλον

Σχήμα: απεικονίζονται τα σενάρια (RCPs) βάσει της εξέλιξης των συνολικών ετήσιων εκπομπών CO2 (κάθετος άξονας) - από το 1980-2100 (οριζόντιος). Παράλληλα, απεικονίζεται η εξέλιξη των εκπομπών μέχρι σήμερα (κουκίδες), που δείχνουν καθαρά ότι βαδίζουμε στο χειρότερο σενάριο, ενώ αποτυπώνονται και οι κόμβοι των πολιτικών για την κλιματική αλλαγή6.

OικοτριβέςΙανουάριος 2014 - τ. 10 19θερισμού και της αγοράς, με επίκεντρο το άτομο - καταναλωτή, το οποίο θα χρηματο-δοτούσε η κοινωνία και το δημόσιο, αλλά θα υλοποιούνταν, κυρίως, από τον ιδιωτικό τομέα, στοχεύοντας στην αναθέρμανση της ανάπτυξης και τη δημιουργία κερδοφόρων ιδιωτικών επενδυτικών ευκαιριών, πέρα από τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές του συνέπειες, έχει πενιχρά αποτε-λέσματα στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του R. York, οι «Α.Π.Ε» εντάχθηκαν, κυρίως, ως συμπληρωματικές μορφές ενέργειας (κάλυ-ψη αύξησης κατανάλωσης), παρά ως εκεί-νες που θα εκτοπίσουν (υποκαταστήσουν) τα ορυκτά καύσιμα, προκαλώντας καθαρές μειώσεις στις εκπομπές11.

Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής πλήττουν με μεγαλύτερη ένταση τα δις των φτωχών του παγκόσμιου Νότου που ευθύνονται συντριπτικά λιγότερο για την πρόκλησή της, καθώς επίσης και τους ερ-γαζόμενους και τα φτωχά λαϊκά στρώματα του Βορρά, λόγω των λιγότερων μέσων που διαθέτουν για να τις αντιμετωπίσουν, αλλά και των παραγωγικών δραστηριοτήτων τους που συνδέονται οργανικά με το τοπικό πε-ριβάλλον, που αποτελεί και τόπο μόνιμης διαβίωσής τους. Σύμφωνα με την αρχή των κοινών αλλά διαφοροποιημένων ευθυνών (ΟΗΕ) το 75% της κλιματικής αλλαγής οφεί-λεται στις «αναπτυγμένες» χώρες.

Ενδεικτικά, βάσει των σημερινών τάσεων, η λειψυδρία θα πλήξει το 40% του παγκό-σμιου πληθυσμού ή 3,9 δις μέχρι το 2050. Το κόστος των ζημιών λόγω ακραίων και-ρικών φαινομένων που συνδέονται με δι-αταραχές του κύκλου του νερού κυμάνθη-κε μεταξύ 50-100 δις $ από το 1980-2009, ενώ μέχρι το 2050 εκτιμάται ότι θα απει-λούνται 1,6 δις και περιουσιακά στοιχεία αξίας 45 τρις. $. Αξίζει να σημειώσουμε ότι, ενώ δεν παρατηρείται σημαντική δι-αφοροποίηση στη χωρική κατανομή των ακραίων καιρικών φαινομένων, τα θύμα-τα (95%) βρίσκονται εκτός χωρών ΟΟΣΑ, ενώ οι οικονομικές απώλειες εντός (66%)12. Άνοδος της θερμοκρασίας μεταξύ 3-4ο C θα έχει ως συνέπεια 330 εκατ. να εκτοπιστούν λόγω πλημμυρών. Άνοδος 3 ο C θα θέσει προ απειλής εξαφάνισης το 20-30% των χερσαίων ειδών, θα προκαλέσει έκρηξη των επιδημιών με επιπλέον 220-400 εκατ. να εκτίθενται στη μαλάρια, ενώ επιπρόσθετα 600 εκατ. θα αντιμετωπίσουν το φάσμα του υποσιτισμού έως το 208013.

Όχι «ουδέτερο» φαινόμενο, αλλά δομική συνέπεια του Κ.Τ.Π.

Δύο στοιχεία είναι αποφασιστικής σημα-σίας για την Αριστερά τόσο για τη μαζική της απεύθυνση και τον αγώνα ηγεμονίας του μπλοκ των «από κάτω», όσο και για το εσωτερικό της: α) η ρήξη με τον μεθοδο-λογικό ατομικισμό και β) η ρήξη με μιας

μορφής «ουδετερότητα» της κλιματικής αλλαγής σε σχέση με τα περιεχόμενα της ταξικής πάλης.

Ο μεθοδολογικός ατομικισμός, που απο-τυπώνεται στη φράση του J. Bentham, «Η κοινωνία είναι ένα φανταστικό σώμα […] Το συμφέρον της κοινωνίας (είναι) […] το άθροισμα των συμφερόντων του αριθμού των μελών που τη συνθέτουν»14 αποτελεί συστατικό στοιχείο συγκρότησης της αστι-κής κοινωνίας, της κυρίαρχης ιδεολογίας, της αγοράς, της νεοκλασικής οικονομικής θεωρίας και των εργαλείων της κ.ο.κ. Η μαζική πρόσληψη των κοινωνικών, οικο-νομικών και πολιτικών προβλημάτων με μονάδα ανάλυσης το άτομο, αδυνατεί να ενσωματώσει το πρόβλημα της οικολογικής κρίσης. Οι κλίμακες χρόνου, χώρου αλλά και οι βιοφυσικές λειτουργίες της οικόσφαιρας εκφεύγουν του ορίζοντα και της οπτικής του ατόμου. Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει όταν στο επίκεντρο τίθεται το συλλογικό και οι κοινωνίες, που βρίσκονται σε συνεχή, όχι χωροχρονικά περιορισμένη, σχέση αλληλε-ξάρτησης με το φυσικό περιβάλλον.

Η «ουδετερότητα» αφορά σε δύο αλλη-λένδετα στοιχεία: α) ερμηνευτική πρόσληψη των φαινομένων της κλιματικής αλλαγής και β) μια μορφή «οικονομισμού».

Για την Αριστερά η οικονομική κρίση δεν είναι «φυσικό φαινόμενο». Είναι ενδογενές περιοδικό αποτέλεσμα της λειτουργίας του Κ.Τ.Π. Το συμπέρασμα αυτό εξάγεται από την ύπαρξη της μαρξικής «θεωρίας» των κρίσεων. Αντίθετα η αστική τάξη δε διαθέ-τει σοβαρή θεωρία κρίσεων, αποδίδοντάς τη σε συγκυριακές δυσλειτουργίες της αγοράς, σε στρεβλώσεις και σε υποκειμενικά λάθη, αντιστοίχως και την οικολογική κρίση. Αναμενόμενο γεγονός αφού το κοινωνικό σύστημα θεωρείται η «φυσική κατάσταση» πραγμάτων, απόρροια της ίδιας της «φύσης» του ανθρώπου, αποτελώντας ταυτόχρονα κυ-ρίαρχη μαζική ιδεολογία. Έτσι οι μεταβολές του κλίματος κ.λ.π. προσλαμβάνονται μαζικά είτε ως απλά φυσικά φαινόμενα, είτε απο-κλειστικά ως αποτελέσματα λανθασμένων πολιτικών, είτε και ως συνέπειες, γενικά, της ανθρώπινης δραστηριότητας, αλλά όχι ειδικά της λειτουργίας του Κ.Τ.Π.

Εδώ εμπλέκεται το στοιχείο ενός ορισμένου «οικονομισμού». Για ποικίλους λόγους, ιστο-ρικά, τμήματα της Αριστεράς επικεντρώθη-καν αποκλειστικά στο ζήτημα της διανομής, εστιάζοντας στον υλικό ταξικό συσχετισμό επί του κοινωνικά παραγόμενου προϊόντος. Υποτίμησαν το στοιχείο των παραγωγικών σχέσεων και το ζήτημα του δομικού παρα-γωγισμού που χαρακτηρίζει αποκλειστικά την καπιταλιστική ανάπτυξη, η οποία συμ-φύεται με την ταξική εκμετάλλευση, λαμ-βάνοντας τον υποχρεωτικό, μονοδιάστατο, ποσοτικό, χαρακτήρα της διαρκούς οικονο-μικής μεγέθυνσης (σε όρους ΑΕΠ) και της παραγωγής για τη συσσώρευση. Αντίθετα με παραδόσεις του εργατικού κινήματος

που αντιμετώπιζαν τις συνολικές συνθήκες διαβίωσης και κοινωνικής αναπαραγωγής των εκμεταλλευόμενων τάξεων, όπως άλ-λωστε αποτυπώνεται στους κλασικούς π.χ. στον Έγκελς «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία» το 1845 και στον Μαρξ, ιδιαίτερα στο 3ο και 4ο μέρος του πρώτου τόμου του κεφαλαίου.

Σχηματικά, η λειτουργία του Κ.Τ.Π. προ-σιδιάζει στο κύκλωμα που περιγράφει ο Αριστοτέλης Χ-Ε-Χ΄ (όπου Χ: χρήμα και Χ΄>Χ) το οποίο δεν έχει φυσικό τέρμα. «Το χρήμα είναι το σημείο αφετηρίας και ο σκοπός»15.

Στον καπιταλισμό παίρνει τη μορφή Χ - Ε (=Μπ +Εδ) [-Πδ - Ε΄] - Χ΄ (Χ+ΔΧ), [όπου Χ: χρήμα (ως κεφάλαιο), Ε: εμπόρευμα, Μπ: μέσα παραγωγής, Εδ: εργασιακή δύναμη, Πδ: παραγωγική διαδικασία και ΔΧ=Χ΄- Χ : υπεραξία (υ)] . Έτσι, οι λειτουργίες της εκμετάλλευσης (απόσπασης υπεραξίας), της διαρκούς μεγέθυνσης (συσσώρευσης, την οποία νέμεται το 1%, αντιστρέφοντας το σλόγκαν του Occupy Wall Street) και αναπαραγωγής σε διευρυμένη κλίμακα (κα-πιταλιστική ανάπτυξη), συμφύονται σε μια ενιαία συστηματική διαδικασία.

Η ληστρική εκμετάλλευση των φυσικών διαθεσίμων, σε διαρκώς αυξανόμενη κλί-μακα, με τη μετατροπή τους σε ρύπους και κάθε είδους απόβλητα, κατά τη διαδικασία διαρκούς μεγέθυνσης, που αποτελεί την κύρια αιτία της κλιματικής αλλαγής, συ-ναρθρώνεται με την ταξική εκμετάλλευση, αφού εδράζονται στο κοινό υπόβαθρο και σκοπό του πυρήνα της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής.

Το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής θέ-τει την ανατροπή των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων παραγωγής, με επίκεντρο τη μεγέ-θυνση, όχι τη διανομή του καθαρού προϊό-ντος. Ο συνεκτικός κινητήριος σκοπός του «ΔΧ» αμφισβητείται, το κύκλωμα σπάει, ζήτημα που αποτελεί casus belli, καθώς το «αεροπλάνο» καπιταλισμός είναι σχεδι-ασμένο να πηγαίνει μόνο προς τα μπρος, αλλιώς θα πέσει, όπως εύστοχα σημείωνε ο H. Daly το 1977.

Από το παραπάνω προκύπτει και το συ-μπέρασμα ότι η ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής δεν είναι, πρωτίστως, θέμα πρά-σινων ατομικών καταναλωτικών επιλογών ή οικολογικής ευαισθησίας, αλλά αντίθετα κοινωνικής οργάνωσης της παραγωγής. Το βέλος της αιτιότητας έχει φορά από την παραγωγή προς την κατανάλωση. Στο επί-κεντρο του κινήματος και της αριστεράς πρέπει να τεθεί η παραγωγή.

Στην εποχή της συνδυασμένης οικονο-μικής – οικολογικής κρίσης η Αριστερά πρέπει να θέσει επί τάπητος το θέμα των παραγωγικών σχέσεων, του συλλογικού δημοκρατικού σχεδιασμού της παραγωγής, από τους εργαζόμενους και την κοινωνία. Της αποκέντρωσης, όχι μόνο χωρικής, αλλά και απέναντι στη συγκέντρωση του κεφα-

λαίου και των κοινωνικών- τεχνολογικών μορφών που τη συνοδεύουν, αναπαράγο-ντας την κεφαλαιακή σχέση. Σε αυτή την κατεύθυνση μπορεί να συναρθρωθούν οι διεκδικήσεις του εργατικού κινήματος και ευρύτερα οι κοινωνικές ανάγκες, με την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής. Ταυτό-χρονα, η ανατρεπτική μεταβατική πρόταση ενός προγράμματος κοινωνικού-οικολογικού μετασχηματισμού σε σοσιαλιστική κατεύθυν-ση (υπόδειγμα ενός σύγχρονου συλλογικού οράματος) αποτελεί για την ενδεχόμενη «Κυ-βέρνηση της Αριστεράς» δείγμα έμπρακτου διεθνισμού και αλληλεγγύης, πραγματικό «όπλο» διεθνούς απήχησης - στους «από κάτω» - και πολιτικής ισχύος.

ΠΕΤΡΟΣ ΨΑΡΡΕΑΣ

1. http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/weekly.html

2.http://www.ipcc.ch/report/ar5/wg1/#.UmFJJhBMxGp

3. GtC: γιγατόνοι άνθρακα. Ένας γιγατόνος ισούται με ένα δισεκατομμύριο τόνους, (1Gt= 109 t) και ισοδυναμεί με 3,67 γιγα-τόνους CO2

4. Τα τέσσερα αυτά σενάρια είναι τα RCP2.6, RCP4.5, RCP6.0 και RCP8.5 με μέσο σω-ρευτικών εκπομπών CO2 για την περίοδο 2012-2100, εκφρασμένο σε GtC, 270, 780, 1060, 1685 αντίστοιχα.

5. IPCC, Climate Change 2007: Synthesis Report, p., 51, http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/syr/ar4_syr.pdf

6. Πηγή: Andrew Jordan et al, (2013), Going beyond two degrees? The risks and opportunities of alternative options, Climate Policy, 13:6, p. 753, http://dx.doi.org/10.1080/14693062.2013.835705

7. http://www.uea.ac.uk/mac/comm/media/press/2013/November/global-carbon-budget-2013

8. International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook, (2012), Executive Summary

9. Carbon Tracker and the Grantham Research Institute, London School of Economics, Unburnable Carbon 2012: Wasted Capital and Stranded Assets (2013), http://carbontracker.org

10. OECD Environmental Outlook to 2050, p.,80

11. Richard York, (2012), Do Alternative Energy Sources Displace Fossil Fuels?, Nature Climate Change 2, p. 441

12. OECD (2012), Environmental Outlook to 2050, p.,218-223

13. UNDP (2007), Human Development Report 2007/2008, Fighting climate change, pp., 8-10

14. Bentham J., (1948), The Principles of Morals and Legislation, New York, Hafner Press, p.3

15. Meikle S., (2000), Η οικονομική Σκέψη του Αριστοτέλη, Αθήνα: Ελληνικά Γράμ-ματα, σ.83

16. Το αρχικό κεφάλαιο (Χ) μετατρέπεται στα εμπορεύματα (Ε), μέσα παραγωγής και εργασιακή δύναμη, που καταναλώνονται παραγωγικά στην παραγωγική διαδικασία και παράγουν μια εκροή εμπορευμάτων Ε΄, της οποίας η αξία όταν πραγματοποιη-θεί στην αγορά, μετατρέπεται σε ένα ποσό χρήματος Χ΄>Χ, στο οποίο εμπεριέχεται η αποσπασμένη υπεραξία, μέσω του οποίου συντελείται η συσσώρευση.

Oικοτριβές


Το πρωτόκολλο της Ναγκόγια ήρθε να συμπληρώσει τη Σύμβαση για τη Βιοποι-κιλότητα, αυτή τη συμφωνία-ορόσημο που ψηφίστηκε στην ιστορική σύνοδο κορυφής του Ρίο, το 1992. Τρεις είναι οι κεντρικοί στόχοι της Σύμβασης: η διατήρηση της βι-ολογικής ποικιλότητας, η αειφόρος χρήση των συνιστωσών της και ο δίκαιος και ισό-τιμος διαμοιρασμός των ωφελειών από τη χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων.

Ως απόκριση στις απαιτήσεις του πρώτου στόχου, δημιουργήθηκε στην Ευρώπη το δί-κτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 και αναλήφθηκαν παγκοσμίως σημα-ντικές πρωτοβουλίες για τη διατήρηση όλης της ποικιλίας μορφών ζωής στον πλανήτη, πολλές από αυτές απειλούμενες σε μεγάλο βαθμό σήμερα. Ως απόκριση στις απαιτήσεις του δεύτερου στόχου, προέκυψε το αίτημα για αειφορία σε έργα και δραστηριότητες, δίπλα στην ανάπτυξη προστέθηκε ο προσ-διορισμός βιώσιμη κι έστω κι αν όσα γίνο-νται στο όνομά της δεν αντιστοιχούν πάντα στο περιεχόμενο του όρου, έχουν ληφθεί και εφαρμοστεί σημαντικές σχετικές αποφάσεις. Ο τρίτος στόχος που στην ουσία ζητάει να ωφελούνται και αυτοί που διαθέτουν τον γενετικό πόρο και που συνέβαλαν στη δια-τήρησή κι όχι μόνον εκείνοι που τον πήραν και τον μετέτρεψαν σε οικονομικό αγαθό, δεν είχε βγάλει πουθενά μέχρι πρόσφατα. Δεν είναι περίεργη αυτή η δυστοκία. Στον κόσμο μας, δεν είναι συνηθισμένοι οι νι-κητές να μοιράζονται τις απολαβές τους με τους άλλους. Όμως, οι εντάσεις που άρχι-σαν και να αυξάνονται και να μεγεθύνο-νται έπρεπε να διευθετηθούν και κανόνες δικαίου έπρεπε να εφαρμοστούν ώστε να υπάρξει ασφάλεια στις συναλλαγές.

Μεσολάβησαν χρόνια προετοιμασιών και εντατικές διαπραγματεύσεις που δεν σταμά-τησαν παρά την τελευταία στιγμή: αργά τη νύχτα, λίγο πριν εκπνεύσει ο χρόνος, λίγο πριν λήξει άπραγη και η 10η συνάντηση

των μερών της Σύμβασης για τη Βιοποικι-λότητα, στη Ναγκόγια της Ιαπωνίας, στις 29 Οκτωβρίου του 2010. Εκεί, σ’ αυτή τη μακρινή πόλη, την έδρα της αυτοκινητο-βιομηχανίας Toyota, υπερψηφίστηκε τελι-κά το φερώνυμο Πρωτόκολλο από τα 193 κράτη-μέρη της Σύμβασης, 18 χρόνια με-τά το Ρίο. Το έχουν υπογράψει 92 χώρες και μέχρι στιγμής έχει από πλευράς τους 26 επικυρώσεις. Για να αρχίσει να εφαρ-μόζεται, χρειάζονται άλλες 24 κι επιπλέ-ον 90 ημέρες μετά την 50ή επικύρωση, πράγμα που αναμένεται να συμβεί κάπου μέσα στο 2014.

Το Πρωτόκολλο εξειδικεύει τον τρίτο στό-χο της Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα και αποτελεί το νομικό πλαίσιο πραγματοποίη-σής του. Κύρια υποχρέωση των μερών που το υπογράφουν είναι να πάρουν μέτρα για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους (πώς δηλαδή αυτή θα γίνεται νόμιμα και με αποδεκτό και από τα δύο συμβαλλόμενα μέρη τρόπο), το διαμοιρασμό των ωφελειών από τη χρησιμοποίησή τους (προβλέποντας χρήσεις και τύπους ωφελειών από καθεμιά, που από κοινού θα συμφωνηθούν) και τη συμμόρφωση στα συμφωνημένα (ώστε να ελέγχεται αν όλα βαίνουν καλώς). Οι ωφέ-λειες μπορεί να είναι χρηματικού ή άλλου τύπου, όπως πρόσβαση σε επιστημονι-κή πληροφορία, μεταφορά τεχνογνωσίας κ.λπ. Λέξεις-κλειδιά που συνδέονται με τα

παραπάνω είναι οι PIC και MAT που στα ελληνικά θα μπορούσαν να αποδοθούν ως «Συνειδητή εκ των Προτέρων Συναίνεση» (Prior Informed Consent) και «Αμοιβαία Αποδεκτοί Όροι» (Mutually Agreed Terms) (ίσως, ΣΠΡΟΣ και ΑΜΑΟ, αντίστοιχα). Τέτοια προβλέπει το Πρωτόκολλο για τους γενετι-κούς πόρους – αυτούς όμως που προέρχο-νται από περιοχές εθνικής δικαιοδοσίας και όταν πηγή προέλευσης είναι μια χώρα. Για γενετικούς πόρους από διεθνείς περιοχές, όπως είναι τα διεθνή ύδατα, δεν υπάρχουν τέτοιες δεσμεύσεις.

Ανάλογα προβλέπει και για γενετικούς πόρους που είναι στη δικαιοδοσία ιθαγενών ή τοπικών κοινοτήτων, υπό την προϋπόθε-ση ότι αυτό μπορεί να αποδειχθεί, όπως και για τη σχετική με τους γενετικούς πόρους παραδοσιακή γνώση που διαθέτουν τέτοιες κοινότητες, χωρίς ωστόσο να προσδιορίζει ούτε τι συνιστά παραδοσιακή γνώση ούτε τι συνιστά χρησιμοποίησή της. Αντίθετα, οι γενετικοί πόροι προσδιορίζονται με σαφή-νεια. Ανάμεσά τους, δεν περιλαμβάνονται οι ανθρώπινοι. Γενετικός πόρος κατά το Πρωτόκολλο, είναι οποιοδήποτε υλικό βι-ολογικής προέλευσης, από φυτά ζώα ή μι-κρόβια, που διαθέτει λειτουργικές μονάδες κληρονομικότητας και έχει ή ενδεχομένως αποκτήσει (οικονομική) αξία, αλλά επιπλέ-ον και οι βιοχημικές ουσίες που συνδέο-νται με αυτό. Αντίστοιχα, χρησιμοποίηση

γενετικών πόρων θεωρείται η έρευνα και η ανάπτυξη που στηρίζονται στη γενετική και βιοχημική σύσταση των γενετικών πό-ρων, όπως και η παραγωγή και περαιτέρω εμπορευματοποίηση προϊόντων που παρά-γονται με βιοτεχνολογικό τρόπο.

Το Πρωτόκολλο αποτελεί προϊόν συμβιβα-σμού μεταξύ χωρών πλούσιων και χωρών φτωχών σε βιοποικιλότητα, που συνήθως είναι χώρες φτωχές και χώρες πλούσιες, αντίστοιχα, κατά τον κλασικό ορισμό. Οι πρώτες κυρίως παρέχουν γενετικούς πό-ρους, ενώ οι δεύτερες κυρίως τους χρη-σιμοποιούν – για έρευνα, για μετατροπή τους σε φάρμακα, καλλυντικά, αγροτικά και κηπευτικά προϊόντα, σε βιοτεχνολογι-κές εφαρμογές, κ.λπ. Ωστόσο, η ίδια χώρα μπορεί να έχει και τη μια και την άλλη ιδι-ότητα (για διαφορετικούς πόρους) και να προβεί ανάλογα στις σχετικές ρυθμίσεις από διαφορετική θέση κάθε φορά. Το Πρω-τόκολλο κινείται ικανοποιητικά προς την κατεύθυνση εξαφάνισης της βιοπειρατείας, δηλαδή της χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων χωρίς έγκριση από αυτούς που τους κατέχουν –χωρίς όμως να θίγει αυτήν που προηγήθηκε– αλλά όχι τόσο προς την κα-τεύθυνση υποχρέωσης των χρηστών να δι-ασφαλίσουν το διαμοιρασμό των ωφελειών. Και σε θέματα διαδικασιών και δεσμεύσεων είναι συχνά σιωπηρό. Παρόλα αυτά, είναι ευτύχημα που επιτέλους υπάρχει.

ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΗΣ ΝΑΓΚΟΓΙΑΤο Πρωτόκολλο της Ναγκόγια υποχρεώνει τους

υπογράφοντες να πάρουν μέτρα για την πρόσβαση

στους γενετικούς πόρους, το διαμοιρασμό

των ωφελειών από τη χρησιμοποίησή τους

και τη συμμόρφωση στα συμφωνημένα.


Ένα από τα σημεία που θέλουν μεγάλη προσοχή αφορά τον παροχέα γενετικού πόρου. Σύμφωνα με τον Πρωτόκολλο, δεν είναι μόνον η χώρα φυσικής εξάπλωσης ή προέλευσής του. Μπορεί να είναι και κά-ποια άλλη που τον προμηθεύτηκε από κά-που, κάποτε και τον έχει στη διάθεσή της κατά την έναρξη ισχύος του. Εδώ, έρχο-νται προφανώς στο προσκήνιο οι βοτανικοί κήποι και οι τράπεζες πολλαπλασιαστικού υλικού που διαθέτουν συλλογές (νόμιμες ή παράνομες) φυτών από όλο τον κόσμο. Για παράδειγμα, οι περίφημοι βοτανικοί κήποι Kew στην Αγγλία έχουν συγκεντρωμένο 10% της φυτικής βιοποικιλότητας ολόκλη-ρου του πλανήτη. Έτσι, ενδημικοί γενετικοί πόροι των διαφόρων χωρών, δηλαδή γε-νετικοί πόροι που φυσιολογικά υπάρχουν μόνο σε αυτές και πουθενά αλλού, δεν είναι πια αποκλειστικά δικοί τους. Είναι και του Ηνωμένου Βασιλείου, είναι και οποιασδή-ποτε άλλης χώρας που έχει ιδρύματα με τέ-τοιες συλλογές. Αυτό έχει τεράστια σημασία. Και για τη χώρα μας. Ένας λόγος είναι ότι το Πρωτόκολλο δεν έχει αναδρομική ισχύ. Ο άλλος είναι ότι ενδημικοί πόροι της βρί-σκονται και φυλάσσονται προ πολλού και εκτός των συνόρων της. Πρόσφατη έρευ-να που διεξάγαμε με τους συνεργάτες μου (Ν. Κρίγκα και Β. Μεντέλη) έδειξε ότι 179 ενδημικά φυτά της Ελλάδας βρίσκονται σε βοτανικούς κήπους της Ευρώπης και 134 σε βοτανικούς κήπους άλλων ηπείρων, ενώ διατηρούνται συλλογές 100 ενδημικών φυτών σε ευρωπαϊκές τράπεζες σπερμά-των. Εάν για οποιοδήποτε λόγο προκύψει ενδιαφέρον να χρησιμοποιηθούν τα φυτά αυτά, μάλλον δεν θα είναι η χώρα μας η ωφελημένη.

Η Ελλάδα, ως «καυτό» σημείο βιοποικιλό-τητας, είναι πλούσια σε γενετικούς πόρους. Διαθέτει περίπου 1.400 ενδημικά είδη και υποείδη φυτών, περίπου 4.000 αντίστοιχα ζώων, και σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο πλούτο άλλων μορφών ζωής, όπως μανι-τάρια και άλλοι μύκητες, φύκη, αρχαία, βακτήρια, κ.λπ. Και διαρκώς έρχονται στο φως άγνωστες μορφές ζωής από τις στερι-ές ή τις θάλασσές της. Είναι χώρα ιδιαίτε-ρα ετερογενής, με διαφορετικά περιβάλλο-ντα, από υποτροπικά μέχρι υποπολικά και με ακραία ανάμεσά τους, όπως ηφαίστεια, σπήλαια, θερμές πηγές, μεγάλα ύψη, πολύ μεγάλα θαλάσσια βάθη, δηλαδή περιβάλ-λοντα, όπου μόνον ιδιαίτερες μορφές ζωής μπορούν να υπάρξουν. Αυτή η ιδιαιτερότητα

Η ιστορία της αξιοποίησης περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλλους στην Ηλεία είναι πολύ παλιά. Από την εποχή του περιβόητου Τομ Πάπας επί δικτατορίας, μέχρι τις τελευταίες ημέρες της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, γίνονταν προσπάθειες να παραδοθούν στο βωμό της περίφημης ανάπτυξης με κατασκευή φαραωνικών έργων τουρισμού και αναψυχής. Ευτυχώς και χάρη στην αντίδραση των τοπικών κοινωνιών και των οικολογικών οργανώσεων, οι περισσότερες απ’ αυτές τις περιοχές έως σήμερα γλύτωσαν από την επαγγελλόμενη ανάπτυξη.

Γλύτωσαν; Γιατί ενώ ορισμένες μπήκαν σε καθεστώς προστασίας με το πρόγραμμα Natura ή λχ. η περιοχή Κοτυχίου - Στροφυλιάς ανακηρύχθηκε σε Εθνικό Πάρκο, η προστασία πα-ρέμεινε στα χαρτιά και οι ευαίσθητες αυτές περιοχές αντιμετωπίζουν συνεχείς πιέσεις υπο-βάθμισης, με καταπατήσεις, ρύπανση και εγκατάλειψη. Η συνταγή άλλωστε είναι γνωστή: Αφήνουμε στην τύχη μια περιοχή και αφού υποβαθμιστεί πλήρως την βγάζουμε στο σφυρί. Τώρα μάλιστα με την κρίση, ποιός θα μπορέσει να αντιδράσει;

Η περίπτωση των Αλυκών στα Λεχαινά είναι χαρακτηριστική. Αλυκές που λειτουργούσαν επί αιώνες και έδιναν δουλειά σε δεκάδες εργαζόμενους. Επί κυβερνήσεως Μητσοτάκη η λειτουργία τους κρίθηκε ασύμφορη για το Δημόσιο και έκλεισαν. Έκτοτε άρχισε ένας αδυ-σώπητος αγώνας για την “αξιοποίησή” τους. Άλλοι ήθελαν να μετατραπούν σε ιχθυοτρο-φείο, κάποιοι δημοτικοί παράγοντες πίεζαν να μετατραπούν σε οικόπεδα. Όμως, η πίεση των οικολογικών οργανώσεων απέφερε την ένταξη των Αλυκών στην Α΄ Ζώνη προστασίας του Εθνικού Πάρκου Κοτυχίου Στροφυλιάς. Προηγουμένως μια μελέτη μετατροπής τους σε κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με μερική επαναλειτουργία τους, καταχωνιάστηκε από τη γραφειοκρατία και την αδιαφορία της δημοτικής αρχής. Οι Αλυκές απέμειναν βορά στην ερήμωση και τις ορέξεις των αναπτυξιολάγνων…

Και τότε ήρθε το ΤΑΙΠΕΔ. Μια νέα πραγματικότητα διαμορφώνεται με σκληρούς και αδια-πραγμάτευτους όρους. Οι Αλυκές των Λεχαινών (μια έκταση 400 περίπου στρεμμάτων τε-ράστιας οικολογικής σημασίας ) μαζί με πολλές άλλες περιοχές μεταβιβάζονται στο ΤΑΙΠΕΔ για περαιτέρω αξιοποίηση, πώληση κλπ. Μεταξύ αυτών, οι Ιαματικές Πηγές της Κυλλήνης, το Κτήμα Ζαχάρως έκτασης 432 στρ., περιοχές του Εθνικού Πάρκου Κοτυχίου - Στροφυ-λιάς, παραθαλάσσιες εκτάσεις στον Πύργο και στην Κυλλήνη κ.α. Συνολικά 26 δημόσια κτήματα στην Ηλεία οδεύουν προς αξιοποίηση.

Δικαίως οι οικολογικές οργανώσεις ανησυχούν: «Σε καμία περίπτωση από τις περιοχές που έχουν παραχωρηθεί δεν αναγνωρίζεται ή αναφέρεται το καθεστώς προστασίας… Μάλι-στα προκύπτει ότι το ΤΑΙΠΕΔ προωθεί την απομάκρυνση τυχόν περιορισμών σε συγκεκρι-μένα ακίνητα που του εκχωρούνται προς αξιοποίηση» λέει η υπεύθυνη πολιτικής του WWF Ελλάς Ιόλη Χριστοπούλου, που επισημαίνει επίσης ότι το ΤΑΙΠΕΔ θα πρέπει διευκολύνο-ντας τους ενδιαφερόμενους αγοραστές, «να γνωστοποιεί το καθεστώς προστασίας και να το λαμβάνει υπόψη κατά τη διαμόρφωση των επενδυτικών σχεδίων». Εξάλλου, σύμφωνα με πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ 1415-6/13), η διαδικασία με-ταβίβασης στο ΤΑΙΠΕΔ δεν θίγει την περιβαλλοντική και πολεοδομική νομοθεσία και γενι-κότερα το προστατευτικό ή άλλο καθεστώς των περιοχών αυτών. Μέχρι σήμερα, ωστόσο, η απαίτηση αυτή δεν αποτυπώνεται στους αρχικούς φακέλους περιοχών, παρά το γεγονός ότι η περιοχή έχει χαρακτηριστεί ως Natura 2000 και η αξιοποίησή της είναι δυνατή υπό προϋποθέσεις.

Ανάμεσα στην εγκατάλειψη και την αξιοποίηση ο δρόμος είναι γεμάτος παγίδες. Η Ηλεία, περιοχή υποβαθμισμένη, αλλά πλούσια σε φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, έχει άλλους δρόμους να ακολουθήσει.

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΡΑΓΚΑΡΗΣμέλος της ΠΚ Ηλείας των Ο.Π.

Ηλεία: προσεχώς ΤΑΙΠΕΔ...

έλκει το ενδιαφέρον, καταρχήν τουλάχιστον για έρευνα, καθώς μπορεί να αποκαλύψει κερδοφόρα υλικά και μηχανισμούς. Είναι σαφές πως στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η θέση της Ελλάδας, όπως και μερικών άλλων χωρών του ευρωπαϊκού νότου, είναι πιο κοντά στις χώρες-παρο-χείς, σε αντίθεση με πολλές άλλες, τις ισχυ-ρότερες, που είναι κυρίως χώρες-χρήστες γενετικών πόρων. Αυτό θα πρέπει πρώτα να το θυμόμαστε εμείς, μετά να το υπενθυ-μίζουμε όπου χρειάζεται και φυσικά να το υπερασπιζόμαστε διεκδικώντας.

Το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια μπορεί να αποτελέσει εργαλείο ανάπτυξης για τη βιο-λογικά πλούσια χώρα μας. Για να ωφεληθεί όμως από αυτό και τις επιμέρους προβλέ-ψεις του χρειάζεται προηγουμένως εντατι-κή προετοιμασία. Χρειάζεται καταρχήν να γνωρίζει τι ακριβώς έχει από πλευράς γε-νετικών πόρων. Κι αν δεν το έχει έτοιμο, να δώσει προτεραιότητα στο να το μάθει. Χρειάζεται μετά δουλειά για την παραγωγή κατάλληλου εθνικού συστήματος πρόσβασης στους γενετικούς πόρους και για τη διαμόρ-φωση τύπων συμβάσεων, εξειδικευμένων κατά κατηγορία πόρων, που θα περιλαμβά-νουν όσα πρέπει και δεν θα αφήνουν ανοι-χτή την πόρτα να ξεφεύγουν ωφέλειες από χρήσεις που δεν προβλέφθηκαν εγκαίρως ή από άλλες παραλείψεις. Χρειάζεται επί-σης η Ελλάδα να είναι συνεχώς παρούσα με εκπροσώπους της σε όλα τα fora που σχετίζονται με το Πρωτόκολλο και τις προ-βλέψεις του και να διεκδικεί, καθώς αρκε-τά θέματα παραμένουν ανοιχτά και είναι σίγουρο πως θα τεθούν ξανά στο τραπέ-ζι. Αλλά για να επιτύχουν οι προσπάθειες, χρειάζεται καθαρή στόχευση, σοβαρότητα, καλή προετοιμασία, κατάλληλες συμμαχίες και συνεργασίες και κυρίως συνέχεια – σε στόχους, ενέργειες και πρόσωπα. Αν σωστά προσπαθήσουμε, είναι μεγάλη η πιθανότη-τα να αποκτήσουμε σημαντικά οφέλη από το βιολογικό πλούτο που διαθέτουμε. Και μέσω αυτών να συμβάλουμε δραστικά και στην επίτευξη των άλλων δύο σπουδαίων στόχων της Σύμβασης για τη Βιοποικιλό-τητα στη χώρα μας, δηλαδή τη διατήρηση του βιολογικού της πλούτου, όπως και την αειφόρο χρήση του.

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΒΩΚΟΥΚαθηγήτρια Οικολογίας, Τμήματος Βιολογίας ΑΠΘ,

μέλος της εθνικής αντιπροσωπείας στη Ναγκόγια

Η Ελλάδα, ως «καυτό» σημείο βιοποικιλότητας, είναι πλούσια σε γενετικούς πόρους. Διαθέτει περίπου 1.400 ενδημικά είδη

και υποείδη φυτών, περίπου 4.000 αντίστοιχα ζώων, και σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο πλούτο άλλων μορφών ζωής, όπως μανιτάρια

και άλλοι μύκητες, φύκη, αρχαία, βακτήρια, κ.λπ.

Oικοτριβές


Στις αρχές του Αυγούστου, και προτού ακόμα αναλάβει την εξουσία, ο νέος πρωθυ-πουργός της Αλβανίας, Έντι Ράμα, δηλώνει στο twitter: «τα αυθαίρετα στα παράλια της χώρας είναι μία επιθετική μορφή καρκίνου. Χρειάζεται μία εκτεταμένη επιχείρηση για να εδραιωθεί το κράτος δικαίου. Είμαστε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης», δίνο-ντας το σύνθημα για να αναλάβουν (επιλε-κτική) δουλειά οι μπουλντόζες. Μάλιστα η εκστρατεία του νέου πρωθυπουργού κατά των αυθαιρέτων στη χώρα υποστηρίζεται από την ιστοσελίδα StopRrënimit.com, όπου οι πολίτες μπορούν να ανεβάσουν φωτο-γραφίες και βίντεο κτιρίων που θεωρούν ότι είναι αυθαίρετα.

Δεν είναι η πρώτη φορά που τα αυθαίρε-τα απασχολούν τον Ράμα. Στη διάρκεια της θητείας του ως δήμαρχος Τιράνων, προχώ-ρησε σε επιλεκτικές κατεδαφίσεις πολλών αυθαίρετων καταστημάτων ή και κατοικιών στους κοινόχρηστους χώρους του κέντρου της πρωτεύουσας. Όμως το ζήτημα των αυθαιρέτων δεν περιορίζεται στα αλβανι-κά παράλια και στο κέντρο των Τιράνων. Είναι πολύ ευρύτερο και, σύμφωνα με το προεκλογικό πρόγραμμα του Σοσιαλιστικού Κόμματος του οποίου ηγείται ο Ράμα, η νέα κυβέρνηση προτίθεται να δώσει «οριστική λύση» στο ζήτημα.

Η αυθαίρετη δόμηση στην Αλβανία ως βασικός μηχανισμός στέγασης

Το κύμα εσωτερικής μετανάστευσης και αστικοποίησης του αλβανικού πληθυσμού μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού δημιούργησαν τεράστια ζήτηση για κατοικία. Στο πλαίσιο μάλιστα της προσπάθειάς της να εγκαθιδρύσει την εξουσία της, η κεντρική κυβέρνηση υιοθέτησε μια πολιτική ανοχής και σιωπηλής ενθάρρυνσης της αυθαίρετης δόμησης. Εκτιμάται ότι περισσότερο από το 60% των κτιρίων που κατασκευάστηκαν μεταξύ 1992 και 1996 ήταν αυθαίρετα. Λαμβάνοντας υπόψη την πλήρη κατάρ-ρευση των κρατικών στεγαστικών πολιτι-κών, την απουσία ελέγχου των διαδικασιών αστικής ανάπτυξης, τις δυσκολίες νόμιμης πρόσβασης σε γη για οικοδόμηση και την ασάφεια των αδειοδοτικών διαδικασιών, η αυθαίρετη δόμηση αποτέλεσε τη μοναδική δυνατότητα πρόσβασης σε κατοικία για ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Κατά μία έννοια, η αυθαίρετη δόμηση αποτέλε-σε το βασικό μηχανισμό κάλυψης των στε-γαστικών αναγκών και κεντρικό στοιχείο κοινωνικής ενσωμάτωσης στην Αλβανία

τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Σε αυτό το πλαίσιο, εκτεταμένες ζώνες αυ-

θαιρέτων κατοικιών – συχνά αρκετά πολυ-τελείς– αναπτύχθηκαν στην περιφέρεια των πόλεων της κεντρικής Αλβανίας και κατά μήκος των ακτών, αξιοποιώντας κυρίως τα μεταναστευτικά εμβάσματα. Οι οικιστές των αυθαιρέτων απέκτησαν γη είτε με άτυπες μεταβιβάσεις και παράνομες κατατμήσεις, είτε καταλαμβάνοντας κρατικές εκτάσεις ή εκτάσεις με ασαφές ιδιοκτησιακό καθεστώς. Αυθαιρεσίες έγιναν επίσης σε υφιστάμενα κτίρια, αλλά και σε νεόδμητα που υπερέ-βησαν τις εγκεκριμένες οικοδομικές άδειες. Έτσι, τόσο τα κατώτερα όσο και τα μεσαία στρώματα απέκτησαν πρόσβαση σε ικανο-ποιητικές συνθήκες κατοικίας, σε περιοχές που βρίσκονται αφενός εκτός της ακτίνας της κρατικής παρέμβασης, και αφετέρου εκτός της επίσημης κτηματαγοράς.

Οι παλινδρομήσεις των πολιτικών

Οι πολιτικές της αλβανικής κυβέρνησης για την αντιμετώπιση της αυθαίρετης δό-μησης εξελίχθηκαν με αλλεπάλληλες πα-λινδρομήσεις και μέσα από την καθοριστική παρέμβαση παγκόσμιων οργανισμών, ξένων κυβερνήσεων, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και διεθνών εμπειρογνωμόνων. Στα τέλη της δε-καετίας του ’90 η κατασταλτική προσέγγιση ενός αυστηρού νομικού πλαισίου με βασικό εργαλείο την «Αστυνομία Κατεδαφίσεων» συνυπήρχε με πιλοτικά προγράμματα πα-ροχής αστικών υποδομών, που προωθού-σαν διεθνείς οργανισμοί σε συνεργασία με τοπικές ΜΚΟ. Την περίοδο που ακολούθησε διεθνείς οργανισμοί ανέδειξαν την τακτο-ποίηση των αυθαιρέτων σε στόχο υψηλής προτεραιότητας. Εκθέσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας παρουσίαζαν τα «πλεονεκτήματα» της αυθαίρετης δόμησης, επισημαίνοντας ότι καλύπτει τη ζήτηση για κατοικία και εργα-σία χωρίς κρατική παρέμβαση. Ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν την αυθαίρετη δόμηση ως εμπόδιο για τη λειτουργία της αγοράς, απο-ρώντας μάλιστα γιατί οι οικιστές των αυθαι-ρέτων «αρνούνται στους εαυτούς τους την ευκαιρία να επωφεληθούν από τον ενυπό-θηκο δανεισμό και άλλα χρηματοδοτικά και επιχειρηματικά εργαλεία, που είναι διαθέ-σιμα σε άλλες οικονομίες». Παρόμοιο ήταν και το πνεύμα στο οποίο κινήθηκαν διεθνείς εμπειρογνώμονες όπως ο Περουβιανός οι-κονομολόγος Hernando de Soto, ο οποίος κλήθηκε από την αλβανική κυβέρνηση να συνεισφέρει στο σχεδιασμό μιας εθνικής πο-λιτικής για τα αυθαίρετα και την ακίνητη

ιδιοκτησία. Οι διεργασίες αυτές οδήγησαν τελικά στη δημιουργία ενός θεσμικού πλαι-σίου για την τακτοποίηση των αυθαιρέτων στα μέσα της δεκαετίας του 2000, το οποίο προσδιόρισε διαδικασίες, αρμοδιότητες και νέους φορείς.

Το θεσμικό αυτό πλαίσιο στηρίχθηκε στη ρητορική της κυβέρνησης για προώθηση της «τάξης», της «νομιμότητας» και της οι-κονομικής ανάπτυξης. Οι προσπάθειες όμως να εφαρμοστεί στην πράξη βρέθηκαν σε αντίθεση με τις ευρύτερες μεταρρυθμίσεις στο σύστημα της ακίνητης ιδιοκτησίας και οδήγησαν συχνά σε συγκρούσεις συμφερό-ντων που συνδέονται είτε με τις δραστηρι-ότητες τοπικών εργολάβων, είτε με μεγάλες επενδύσεις στους τομείς του εμπορίου και του τουρισμού. Κρίσιμα ζητήματα προέκυ-ψαν σχετικά με την εφαρμογή πολεοδομι-κού σχεδιασμού, την ποιότητα του αστικού χώρου, την προστασία των φυσικών πόρων, τη διαχείριση των εσόδων, αλλά συχνά και την επιφυλακτικότητα ή την έλλειψη ενδι-αφέροντος από τους οικιστές. Σήμερα, το ζήτημα των αυθαιρέτων παραμένει ανοιχτό: σημαντικός αριθμός κτισμάτων παραμένει αδήλωτος, πολλές υποθέσεις βρίσκονται στα δικαστήρια, ενώ έχουν προκύψει νέες γενιές αυθαιρέτων για εμπορική και του-ριστική εκμετάλλευση.

Αυθαίρετη δόμηση και ο ρόλος των διεθνών οργανισμών: η μεγάλη εικόνα

Οι πολιτικές των δύο τελευταίων δεκαε-τιών για τη διαχείριση του ζητήματος της αυθαίρετης δόμησης στην Αλβανία, όπως και σε άλλες χώρες, εντάσσονται στην ευρύτερη προσπάθεια ελέγχου της γης ως βασικού πεδίου καπιταλιστικής δραστηριότητας. Η κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη πολιτική σχετικά με την αυθαίρετη δόμηση εκφράζεται μέ-σα από τις κατευθύνσεις διεθνών οργανι-σμών (Παγκόσμια Τράπεζα, UN-HABITAT, UNECE), οι οποίοι επισημαίνουν τη σημα-σία της κατοχύρωσης ατομικών δικαιωμά-των ιδιοκτησίας, ιδιαίτερα στις πόλεις του αποκαλούμενου αναπτυσσόμενου κόσμου

και της Ανατολικής Ευρώπης. Η αυθαίρετη δόμηση αναγνωρίζεται ως ένα πεδίο που δεν ελέγχεται από την κεντρική πολιτική εξουσία και βρίσκεται πέρα από τους κανό-νες της επίσημης κτηματαγοράς, με αποτέ-λεσμα αφενός να εμποδίζει και αφετέρου να αποτελεί ένα πολλά υποσχόμενο πεδίο για την επέκταση της ελεύθερης αγοράς.

Υπό αυτό το πρίσμα, οι πολιτικές που προωθούνται από τους διεθνείς οργανι-σμούς και υιοθετούνται από τα εθνικά κρά-τη δίνουν προτεραιότητα στην παραχώρηση τίτλων ιδιοκτησίας και στη νομιμοποίηση αυθαιρέτων. Με αυτές τις επιλογές επιδι-ώκεται να ενσωματωθούν τα αυθαίρετα στην επίσημη κτηματαγορά, συμμετέχοντας σε νόμιμες μεταβιβάσεις, στον ενυπόθη-κο δανεισμό, στη φορολόγηση κ.λπ., κάτι που – όπως υποστηρίζεται – «θα μετατρέ-ψει τη φτώχεια σε κεφάλαιο». Ταυτόχρο-να, σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις, όπως η καταστροφή των υφιστάμενων μορφών κοινωνικής ζωής, η αύξηση της στεγαστι-κής επισφάλειας εξαιτίας των πρόσθετων οικονομικών επιβαρύνσεων και οι πιέσεις της αγοράς απέναντι στους οικιστές των αυθαιρέτων απλά αγνοούνται.

Ανεξάρτητα από το εάν οι πρόσφατες κα-τεδαφίσεις αυθαιρέτων στα αλβανικά πα-ράλια αποτελούν ένα νέο είδος γραφής ή απλά ένα πυροτέχνημα του νέου πρωθυ-πουργού, είναι σαφές ότι η διαχείριση της αυθαίρετης δόμησης στην Αλβανία, όπως και αλλού, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σημασία που αποδίδεται στη γη από το παγκοσμιοποιημένο επενδυτικό κεφάλαιο και τους διεθνείς οργανισμούς. Είναι κομ-μάτι ευρύτερων διαδικασιών «συσσώρευσης μέσω της αφαίρεσης πόρων από άλλους» με άξονα τον έλεγχο και την κατοχή της γης, που το τελευταίο διάστημα προωθούνται με κάθε τρόπο και στην Ελλάδα. Είναι όμως επίσης σαφές ότι τα κοινωνικά δίκτυα και οι διαδικασίες παραγωγής σε τοπικό επί-πεδο υπονομεύουν στην πράξη πολιτικές επιλογές της κεντρικής εξουσίας και πα-γκόσμιων παικτών.

ΦΕΡΕΝΙΚΗ ΒΑΤΑΒΑΛΗΛΟΥΚΑΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ

παγκόσμιοι παίκτες και η ιδιοκτησία της γηςΑΥΘΑΙΡΕΤΑ ΣΤΗΝ ΑΛΒΑΝΙΑ

OικοτριβέςΙανουάριος 2014 - τ. 10 23ιδ

έες

& θ

εωρί

α

κινήματα και εν μέρει βρίσκουν έκφραση στην οικολογική και τη ριζοσπαστική Αριστερά, όπως το βασικό εισόδημα, η μείωση της μισθωτής εργασίας, τα όρια στο εισόδημα και η αναδιανεμητική φορολογία, ο έλεγχος στα αποθε-ματικά των τραπεζών και η κοινω-νικοποίησή τους, τα περιβαλλοντι-κά όρια, η στήριξη των συνεται-ρισμών, οι μικρής κλίμακας ΑΠΕ, η προστασία και αναδημιουργία κοινών χώρων και υποδομών, οι καλλιέργειες μέσα και γύρω από την πόλη, οι οικοκοινότητες και η προώθηση βιολογικών προϊόντων, τα δίκτυα ανταλλαγής και τα τοπι-κά νομίσματα, τα μοντέλα συστέ-γασης και όλες οι άλλες εκφάνσεις της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Τα παραδείγματα αυ-τά που αποτελούν πεδία πειραμα-τισμού περιέχουν σπέρματα μιας διαφορετικής κουλτούρας και ενός εναλλακτικού μοντέλου οικονομίας χαμηλής κλίμακας και κοινωνίας στην πράξη που, συνολικά, απο-τελούν πολιτική πρόταση και όχι μια τυφλή επιστροφή σε ένα εξι-δανικευμένο παρελθόν. Η βασική ιδέα είναι ότι μέσω της συμμετο-χής σε τέτοιου είδους εγχειρήματα, δημιουργείται ένα νέο συλλογικό πολιτικό υποκείμενο.

Η «δύναμη» της αποανάπτυ-ξης λοιπόν βρίσκεται τόσο στην πληθώρα των θεωρητικών πη-γών από τις οποίες αντλεί, όσο και στην ποικιλομορφία των στρατη-γικών της, οι οποίες εκτείνονται από τον συγκρουσιακό ακτιβισμό μέχρι την ακαδημαϊκή έρευνα και από το χτίσιμο εναλλακτικών δο-μών μέχρι ρεφορμιστικές πολιτικές προτάσεις. Αυτό το πάντρεμα, για κάποιους οξύμωρο, πηγάζει από το γεγονός ότι μια «κοινωνία της αποανάπτυξης» θα πρέπει ανα-γκαστικά να γεννηθεί μέσα από το τωρινό, καπιταλιστικό σύστημα, κι έτσι ο μετασχηματισμός θα πρέπει να περιλαμβάνει και βήματα «επα-

ναστατικού ρεφορμισμού», δηλα-δή ενός ρεφορμισμού με σκοπό να αποσταθεροποιήσει ιεραρχικές δομές και να ανοίξει χώρους για νέες ριζοσπαστικές μορφές κοινω-νικής οργάνωσης να αναδυθούν, δημιουργώντας στην πορεία έναν νέο ανθρωπολογικό τύπο. Για πα-ράδειγμα, η σύσταση κοινωνικών συνεταιρισμών στα πρότυπα της κοινωνικής οικονομίας αποτελούν συγκεκριμένα βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Επίσης, η μείω-ση των ωρών εργασίας, χωρίς τη μείωση του μισθού, με την παράλ-ληλη διασφάλιση ενός επιπέδου ικανοποίησης αναγκών μέσω ενός βασικού εισοδήματος, μπορούν να απελευθερώσουν μέρος του χρόνου και της δημιουργικότητάς μας για πολιτική συμμετοχή και ενασχόληση με διάφορες μορφές αλληλέγγυας και οικολογικής οικονομίας.

Στην Ελλάδα, η κρίση και η πα-ρατεταμένη και γενικευμένη απο-σταθεροποίηση, παρά τα τραγικά κοινωνικά επακόλουθα που περι-λαμβάνει, μπορεί εν δυνάμει να αποτελέσει μια μοναδική ευκαι-ρία αλλαγής πορείας και αξιών, αρκεί να υπάρχει το όραμα της κατεύθυνσης την οποία θέλου-με να ακολουθήσουμε, συλλογι-κά ως κοινωνία. Την ώρα που η κριτική στον νεοφιλελευθερισμό είναι ευρέως διαδεδομένη, η απο-ανάπτυξη αναδεικνύεται ως ένα κατεξοχήν θετικό πρόταγμα με σαφές πολιτικό περιεχόμενο. Με άλλα λόγια, η αποανάπτυξη μας καλεί να υπερβούμε τόσο την πα-θητική στάση, όσο και την τυφλή αντίδραση, και να αρχίσουμε να ορίζουμε τον δημόσιο λόγο και τις προτεραιότητες μας.

Το γεγονός ότι η ελληνική κοι-νωνία δεν έχει ακόμα προλάβει να «διαβρωθεί» σε βάθος από τη νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική λο-γική όσο άλλες χώρες της Δύσης, αποτελεί ένα δυνητικό συγκριτι-κό πλεονέκτημα για τη μετάβαση

Σκιαγραφώντας την έννοια της αποανάπτυξης

Κείμενο του Πάνου Πετρίδη (Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας,

Βιέννη Alpen-Adria University) για τις Οικοτριβές

Όλο και περισσότεροι αναλυτές την παρουσιάζουν ως λίγο-πολύ αναπόφευκτη, δεδομένων των βιο-φυσικών ορίων ενός πεπερασμένου πλανήτη. Ακτιβιστές από τη Γαλλία και άλλες Μεσογειακές χώρες ήδη από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας την χρησιμοποιούν ως σλόγκαν ενάντια στην τρέλα ενός συστήματος βασισμένο στη διαρ-κή μεγέθυνση και τον καταναλω-τισμό. Στον σύγχρονο ακαδημαϊκό διάλογο περιγράφεται ως η διαδι-κασία μετάβασης, μέσω της σταδι-ακή μείωσης της παραγωγής και κατανάλωσης, προς μια ποσοτικά μικρότερη και ποιοτικά διαφορε-τική οικονομία, που θα σέβεται το περιβάλλον και θα στοχεύει στην κοινωνική ισότητα. Στο επίπεδο των κινημάτων, αποτελεί μια έννοια που προσπαθεί να νοηματοδοτήσει και να συγκεράσει την πληθώρα εναλλακτικών εγχειρημάτων αλ-ληλέγγυας οικονομίας που αντι-τίθενται στον καπιταλισμό και την κυρίαρχη λογική της συσσώρευ-σης, και βασίζονται στη συλλογική ιδιοκτησία, δεν απαιτούν μισθωτή εργασία και παράγουν αξίες χρή-σης και όχι ανταλλαγής.

Η αποανάπτυξη λοιπόν, με το να αποτελεί σημείο σύγκλισης δι-αφόρων ρευμάτων κριτικής σκέ-ψης και πολιτικής δράσης και να προσφέρει το ερμηνευτικό πλαίσιο μιας σειράς πρωτοβουλιών βάσης, αποτελεί ταυτόχρονα μια κριτική, τη σκιαγράφηση μιας επιθυμητής διαδικασίας, ένα όραμα και ένα πολιτικό πρόταγμα. Οι προτάσεις της αποανάπτυξης έχουν κερδίσει έδαφος μέσα στην πολύπλευρη κρίση που βιώνουμε, και εν μέρει αποτελούν μια άμεση αντίδραση σε αυτήν. Ωστόσο, οι ιδέες που αυτή πρεσβεύει ακολουθούν τους στο-χασμούς μιας μακράς λίστας δι-ανοητών που εδώ και δεκαετίες αποδομούν τις έννοιες της γραμ-μικής προόδου και της ορθολογι-κής επιλογής, επιφυλάσσονται για

τα οφέλη του παραγωγισμού και της αποδοτικότητας, και επικρί-νουν τη διαρκή οικονομική ανά-πτυξη, η οποία από ένα σημείο και πέρα διευρύνει τις κοινωνι-κές ανισότητες και επιδεινώνει τα οικολογικά προβλήματα, ενώ βασίζεται σε υποθέσεις που αγνο-ούν ακόμα και τους θερμοδυναμι-κούς νόμους!

Με απλά λόγια, η αποανάπτυ-ξη ισχυρίζεται ότι, στις λεγόμενες πλούσιες χώρες της Δύσης, μπο-ρούμε να ζήσουμε καλύτερα με λιγότερα, δουλεύοντας λιγότερο και έχοντας μια αυξημένη ποι-ότητα ζωής, και ότι οι λόγοι που αυτό δεν συμβαίνει είναι σε μεγά-λο βαθμό πολιτικοί και πολιτισμι-κοί. Σε ευρύτερο πλαίσιο λοιπόν, η αποανάπτυξη μας καλεί για μια οργανωμένη και εθελούσια έξοδο από την καπιταλιστική οικονομία της ανάπτυξης που έχει εξελιχθεί σε αυτοσκοπό. Έτσι, στο επίπεδο των αντιλήψεων, η αποανάπτυξη αντιτίθεται στην κυρίαρχη ιδεολο-γία του οικονομισμού, της ιδέας δηλαδή που θεωρεί την οικονομία ως ένα αυτόνομο σύστημα, ξεχω-ριστό από την κοινωνία και την πολιτική. Βλέποντας πέραν από την αύξηση του ΑΕΠ, η μεγέθυνση του οποίου μας παρουσιάζεται ως η ασφαλέστερη οδός για την κοι-νωνική ευημερία, στοχεύει στον επαναπροσδιορισμό των συλλο-γικών αξιών και των κεντρικών στόχων των δημόσιων πολιτικών. Ταυτόχρονα, μέσω της έρευνας, του πειραματισμού και της συμ-μετοχής σε έναν δημοκρατικό διά-λογο αρχίζει να νοηματοδοτεί και να σκιαγραφεί μια ιδεατή μορφή κοινωνικής οργάνωσης.

Στο επίπεδο των θεσμών και των καθημερινών πρακτικών, οι ιδέες της αποανάπτυξης προσφέρουν ένα συνεκτικό και εννοιολογικό πλαίσιο για τις διάφορες προτά-σεις και πρωτοβουλίες οι οποίες γεννούνται μέσα από κοινωνικά

σε μια «κοινωνία αποανάπτυξης», αφού πολλές από τις ιδέες που αυ-τή πρεσβεύει δεν είναι καθόλου καινούργιες ή ξένες. Δεν χρειά-ζεται να κοιτάξουμε περισσότερο από μια με δύο γενιές πίσω για να ξαναανακαλύψουμε τη σημασία της συνεργασίας, της αλληλεγγύ-ης, της φιλοξενίας, και του ρόλου της συνοχής της κοινότητας για την κοινωνική ευημερία. Οι κοι-νωνίες του παρελθόντος εμπερι-είχαν φυσικά και στοιχεία κατα-πίεσης και θα ήταν πολύ απλοϊ-κό να καλούμε σε μια ρομαντική επιστροφή σε μια εξιδανικευμένη επαρχία που δεν υπήρξε ποτέ. Η αποανάπτυξη μας καλεί απλά να μάθουμε από το παρελθόν και να επιλέξουμε τα στοιχεία εκείνα που αξίζει να διασωθούν και μπορούν να συνδιαμορφώσουν τους θεσμούς του σήμερα.

Όσον αφορά την κεντρική πο-λιτική σκηνή, το ζητούμενο είναι αν οι ιδέες της αποανάπτυξης, συνεχίζοντας την παράδοση του ριζοσπαστικού οικολογικού κινή-ματος, μπορούν να τροφοδοτήσουν έναν νέο αριστερό λόγο και πολι-τικό όραμα, καλώντας ουσιαστικά την ριζοσπαστική Αριστερά, αλλά και το ίδιο το οικολογικό κίνημα, να ξεφύγουν από τον οικονομισμό τον οποίο επικρίνουν αλλά εν τέ-λει αναπαράγουν. Η αποανάπτυξη προσφέρει μια νέα αφήγηση για το πού θέλουμε να πάμε, συλλο-γικά ως κοινωνία και προσφέρει ένα λεξιλόγιο, τόσο για να εκφρά-σουμε τη θεμελιώδη κριτική στην «κοινωνία της οικονομικής ανά-πτυξης», όσο και για να αρχίσου-με να συνδέουμε και να νοηματο-δοτούμε τα ψήγματα του «άλλου κόσμου» ο οποίος ξεπηδάει μέσα από τις στάχτες της κρίσης, ενός κόσμου απλότητας, αλληλεγγύης και συνεργασίας. Η αποανάπτυξη δεν προσφέρει μια έτοιμη συνταγή, ούτε προτείνει ένα διαχειριστικό πλάνο εξόδου από την κρίση και επιστροφής σε μια ακαθόριστη ευημερία, μέσω μιας απροσδιόρι-στης ανάπτυξης που θα λύσει όλα μας τα προβλήματα. Αντιθέτως, με το να αποτελεί ένα συλλογικό και συνεκτικό πολιτικό πρόταγ-μα, επιχειρεί να αλλάξει τα ίδια τα όνειρα και τους στόχους της κοινωνίας, και να πυροδοτήσει μια διαδικασία κοινωνικού μετα-σχηματισμού, έτσι ώστε σταδιακά νέες δομές κοινωνικής οργάνωσης να μπορέσουν να αναδυθούν, να ριζώσουν και να ανθίσουν.

Oικοτριβές


Ρουμανία – Επεισοδιακές διαδηλώσεις κατά fracking

Εκατοντάδες ακτιβιστές έχουν κινητοποιηθεί κατά των έργων εκμετάλλευ-σης κοιτασμάτων σχιστολιθικού αερίου (Shale gas) της πετρελαϊκής εταιρεί-ας Chevron στη βορειοανατολική Ρουμανία. Οι διαδηλωτές κατασκήνωσαν για δύο περίπου μήνες έξω από το χώρο διεξαγωγής των έργων. Στις 7 Δε-κεμβρίου διέσπασαν τον αστυνομικό κλοιό και εισήλθαν στο χώρο διεξα-γωγής των έργων.Ως αποτέλεσμα των κινητοποιήσεων, η Chevron ανέστειλε προσωρινά τις εργασίες στην περιοχή. Οι έρευνες για σχιστολιθικό αέριο ξαναξεκίνησαν μετά τη βίαιη απομάκρυνση των διαδηλωτών από τις ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας.Σύμφωνα με εκτιμήσεις της εταιρείας, στη Ρουμανία ενδέχεται να βρίσκονται 51 τρισ. κυβικά πόδια σχιστολιθικού αερίου. Από την πλευρά τους, οι κάτοι-κοι της περιοχής ισχυρίζονται ότι η μέθοδος της υδρορωγμάτωσης (fracking) που χρησιμοποιείται για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων θα δημιουργήσει τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή στην περιοχή και θα βλάψει ανεπανόρ-θωτα την, αγροτική κατά κύριο λόγο, τοπική οικονομία. Ζητούν μάλιστα την παραίτηση του πρωθυπουργού της χώρας Βίκτορ Πόντα ο οποίος ενώ προ-εκλογικά ήταν αντίθετος στην πραγματοποίηση των έργων, μετά την εκλογή του μετατράπηκε σε θερμό υποστηρικτή του σχιστολιθικού αερίου.

Μελέτη του CAN Europe για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στην Ευρώπη

Το Climate Actiom Network (CAN) Europe που αποτελεί το μεγαλύτερο δίκτυο περιβαλλοντικών οργανώσεων στην Ευρώπη, δημοσιοποίησε μελέτη για τις συνέπειες της κλιμα-τικής αλλαγής στην Ευρώπη. Αξιοποιώντας δεκάδες επίση-μες πηγές και αρχεία, η μελέτη παρουσιάσει τις τρέχουσες αλλά και τις αναμενόμενες συνέπειες της κλιματικής αλλα-γής ανά χώρα.

Σύμφωνα με τη μελέτη, όλες οι περιοχές της Ευρώπης θα αντιμετωπίσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλ-λαγής στη ζωή και την υγεία των ανθρώπων, στο περιβάλλον

και την ευημερία των κοινωνιών. Η μελέτη παρακολουθεί τις συνέπειες από διαφορετικές σκοπιές, όπως την περιβαλλοντική, την ιατρική και τη διατροφική και επισημαίνει ότι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής είναι ήδη υπαρκτές σε πολλές περιοχές της Ευρώπης.

Η μελέτη του CAN Europe υπάρχει στον παρακάτω σύνδεσμο: http://www.caneurope.org/resources/latest-publications/636-this-is-climate-change-in-europe Στη σελίδα 32 παρουσιάζεται η κατάσταση στην Ελ-λάδα, ενώ η εικόνα εξωφύλλου της έκδοσης απεικονίζει πλημμύρα στη Θεσσαλονίκη.

Ισημερινός – Δικαστική απόφαση κατά της Chevron

Δικαστήριο του Καναδά δικαίωσε αγρότες και ψα-ράδες από τον Ισημερινό που προσέφυγαν κατά του πετρελαϊκού κολοσσού Chevron, κρίνοντας έγκυ-ρη προηγούμενη απόφαση δικαστηρίου του Ισημε-ρινού που είχε αποφανθεί ότι η Chevron ευθύνεται για τη ρύπανση στο έδαφος και το νερό που έχει προκληθεί εδώ και 3 δεκαετίες σε περιοχές κοντά σε πετρελαιοπηγές της εταιρίας. Από τότε τα θύμα-τα της περιβαλλοντικής μόλυνσης αγωνίζονται για να λάβουν $18 δισ. ως αποζημίωση. Οι ιθαγενείς, σύμφωνα με το δικαστήριο του Οντάριο, έχουν δι-

καίωμα να ζητήσουν την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων της εταιρίας στον Καναδά. Η Chevron είχε αντιδράσει στην αρχική απόφαση την οποία είχε χαρακτηρίσει αποτέλεσμα εκβιασμών και παραχάραξης των αποδεικτικών στοιχείων και προτίθεται να συνεχίσει τη δικαστική διαμάχη προσφεύγοντας με τη σειρά της σε δικαστήριο των ΗΠΑ.

ε ίδαμε . . .

Τα χημικά του Άσαντ καταλήγουν στη Μεσόγειο…

Αφού οι αντιδράσεις στην Αλβανία απέτρεψαν τη μεταφορά των χημικών όπλων της Συρίας εκεί, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους επέλεξαν τα διε-θνή ύδατα μεταξύ Ιτα-λίας-Ελλάδος ως χώρο για την καταστροφή τους. Επιστήμονες επισημαί-νουν ότι οι κίνδυνοι για το θαλάσσιο περιβάλλον στο Λιβυκό και Κρητικό

πέλαγος είναι μεγάλοι και αδιαμφισβήτητοι. Τα απόβλητα της διαδικασίας αυτής θα επηρεάσουν το κλειστό θαλάσσιο οικοσύστημα της Μεσογείου, με απρόβλεπτες επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία, αλλά και άλλες οικονομικές δραστηριότητες, όπως ο τουρισμός. Ήδη στην Ιταλία υπάρχουν αντιδράσεις από πολίτες και αυτοδιοικητικούς θεσμούς, ενώ μέχρι σήμερα, περίπου 9.000 πολίτες έχουν υπογράψει διαδικτυακή έκκληση (στο avaaz.org) προς την ελληνική κυβέρνηση για να αντιδράσει - πράγμα που δυστυ-χώς φαίνεται εξαιρετικά απίθανο...

Κολοράντο, ΗΠΑ - Νέα δημοτική επιχείρηση ενέργειας

Στο Boulder του Colorado οι πολίτες ενέκριναν με μεγάλη πλειοψηφία (τα 2/3 των ψηφοφόρων) την πρω-τοβουλία της δημοτικής αρχής να τερματιστεί η συνερ-γασία τους με τον ενεργειακό κολοσσό Xcel Energy. Στη θέση της, ο Δήμος του Boulder θα δημιουργήσει μια τοπική, κοινωφελή εταιρία παραγωγής και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Στόχος της νέας εταιρίας θα είναι η μείωση των τιμολογίων και η ενίσχυση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών. Τα αναγκαία επενδυτικά κεφάλαια θα αντληθούν από την έκδοση δημοτικών ομολόγων και όχι από την επιβολή νέων φόρων.

Σύμφωνα με τους υποστηρικτές της πρότασης, βασικό πλεονέκτημα του δημοτικού μοντέλου είναι ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται σε τοπικό επίπεδο από αξιωματούχους που λογοδοτούν στην τοπική κοινωνία. Εξάλ-λου, η τοπικότητα δίνει το πλεονέκτημα να προωθηθούν στόχοι τοπικού ενδιαφέροντος, όπως η ενίσχυση της εξοικονόμησης και η προώθηση καθαρών μορφών ενέργειας και τέλος οι επιχειρήσεις αυτές έχουν κοι-νωφελή χαρακτήρα αφού τα κέρδη επανεπενδύονται στην κοινότητα.

Στις ΗΠΑ λειτουργούν περισσότερες από 1000 δημοτικές επιχειρήσεις ενέργειας που εξυπηρετούν πε-ρισσότερους από 50 εκατομμύρια πελάτες.Περισσότερα: http://truth-out.org/news/item/20564-the-transformation-of-americas-energy-economy

Οικοτριβές #10

Documents

Transcript of Οικοτριβές #10