Post on 18-Mar-2018
Tetradio 26 (2017)
tetradio26.book Page 1 Monday, April 16, 2018 9:02 AM
tetradio26.book Page 2 Monday, April 16, 2018 9:02 AM
TETRADIO 26
Themanummer
Grieken en de ander
Griekse identiteitsvorming doorheen de eeuwen
Gasteditor: Tine SCHEIJNEN
tetradio26.book Page 3 Monday, April 16, 2018 9:02 AM
o (tetradio) is het Griekse woord voor schrift, cahier.
Tetradio is het tijdschrift van het Griekenlandcentrum van de Universiteit Gent.Dit centrum stelt zich tot doel de belangstelling te bevorderen voor de Griekse cultuur,
in haar evolutie van de oudheid tot vandaag.Tetradio biedt een schriftelijke neerslag van de manifestaties van het voorbije
werkingsjaar, boekbesprekingen en essays.Voor deze laatste rubriek kunnen stukken ingezonden worden naar de redactie.
Griekenlandcentrum, Blandijnberg 2, 9000 Genten de respectieve auteurs
* * *
Contactpersonen van het Griekenlandcentrum:
Gunnar De Boel, voorzitterSien De Groot en Julie Boeten, secretariaat
Contact: griekenlandcentrum@ugent.be
Gasteditor: Tine ScheijnenReekseditores: Kristoffel Demoen & Pieter Borghart
E-mail: Tine.Scheijnen@UGent.be Kristoffel.Demoen@UGent.be Pieter.Borghart@gmail.com
http://www.latijnengrieks.ugent.be/GC/griekenlandcentrum/tetr
* * *
Illustratie op de voorkaft:een fragment uit de Nieuwgriekse vertaling
van de Ilias door Alexandros Pallis (Liverpool 1912); overgenomen uitS. Antoniadis, Het Nieuw-Griekse leerboek, p.302.
ISSN: 0779-1933NUR 639
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of vermenigvuldigd door middel van druk, foto-kopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
tetradio26.book Page 4 Monday, April 16, 2018 9:02 AM
1tetradio 26 (2017)
Inhoudstafel
Woord vooraf _____________________________________________ 3Tine Scheijnen
Over de auteurs ___________________________________________ 9
VOORDRACHTEN GRIEKEN EN DE ANDER
U zei Grieken? Veel namen voor n volk, of veel volkeren met n taal?_________________________________________________ 13
Gunnar De Boel
Grieken en Barbaren ______________________________________ 41Antiek etnocentrisme en kosmopolitisme
Danny Praet
Wachtend op de barbaren ___________________________________ 83Het Byzantijnse Rijk en de ander
Floris Bernard
Wil de echte Griek opstaan? _________________________________ 101Verwantschap en vereenzelviging met de oude Grieken in vroegmodern Europa
Han Lamers
Griekenland: een geschiedenis van migratie ____________________ 131Ioannis Georgakopoulos
tetradio26.book Page 1 Monday, April 16, 2018 9:02 AM
INHOUDSTAFEL
2 tetradio 26 (2017)
ESSAYS
Hoe Euripides tragedies een maatschappelijk debat vertolken_____ 149Ludo Hugaerts
Schijndood in de romans van Henry Fielding __________________ 171De 18de-eeuwse nawerking van een motief uit de antieke romans
Kirsten Ricquier
Elektra in drama en cinema_________________________________ 193Een vergelijking van Euripides en Kakogiannis aan de hand van Aristoteles
Alexander Vandewalle
Is Orestes schuldig? _______________________________________ 219De schuldproblematiek in Griekse Orestestragedies en Nederlandse vertalingen
Lieven Vanhoutte
Boekbespreking __________________________________________ 243
Summaries ______________________________________________ 247
tetradio26.book Page 2 Monday, April 16, 2018 9:02 AM
3tetradio 26 (2017)
Woord vooraf
Hoezeer het rijk zich ook beschouwde als het centrum van dewereld, het was op een vreemde manier afhankelijk van de ande-ren, de barbaren, om zich een plaats te geven. (Floris Bernard)
De ander is per definitie een begrip dat zich enkel laat afbakenen tenopzichte van een andere, wel gedefinieerde eenheid. We zouden dat verbandkunnen uitdrukken in termen van de foto en haar negatief. Wat de n nietis, wordt de ander. Zulk een (letterlijk) negatieve kijk op die andere groepvinden we inderdaad terug bij de Grieken. De term barbaar lijkt in onzemoderne conceptie van die wereld misschien wel n van de centralebegrippen. Eeuwenlang hebben de Grieken zich met veel ijver afgezet tegenbrabbelaars, ongecultiveerden, niet-Grieken. Het zich als wij-groep positio-neren tegenover hen is een sterke strategie om de eigen identiteit te vormenen te consolideren. Dat brengt ons echter paradoxaal genoeg ook in eenpositie van sterke afhankelijkheid tegenover hen. Waar blijft immers hetzelf als zijn negatief verdwenen is? Wat zouden de Grieken zijn zonder hunbarbaren? Het is op deze vragen dat de lezingreeks Grieken en de ander,identiteitsvorming doorheen de eeuwen van het Griekenlandcentrum 2016-2017 een antwoord heeft gezocht. De bundel die nu voor u ligt, biedt eenneerslag van vijf spreekbeurten die de kwestie chronologisch, geografisch enmethodologisch vanuit verschillende hoeken belichten. En de nodige nuanceaan bovenstaande tegenstelling toevoegen.
In de eerste bijdrage lezen we al meteen dat het niet zo evident is omGrieken af te zetten tegen een ander. Wie zijn immers die Grieken zelf?Argiven, Achaiers, Danars, Hellenen, Doorheen hun rijke geschiedenishebben ze naar vele namen geluisterd. Bij oervader Homerus, die een ver-enigd Grieks leger lijkt te plaatsen tegenover gemeenschappelijke vijandTroje, vinden we een merkwaardige spanning tussen enerzijds een veelvoudaan kleine koningen en anderzijds de collectieve structuur en opzet van datgrote leger. Gunnar De Boel vlooit uit hoe de verschillende benamingen dieHomerus schijnbaar willekeurig hanteert voor deze grote groep een productzijn van de complexe taal- en volksontwikkelingen in de Griekse wereldvanaf de vroege Bronstijd.
Dat Grieks een begrip is dat we doorheen de geschiedenis met constantnieuwe schalen moeten wikken en wegen, mag ook blijken uit de volgendebijdragen. De definitie van Grieken is een vraagstuk dat als rode draad door-
tetradio26.book Page 3 Monday, April 16, 2018 9:02 AM
WOORD VOORAF
4 tetradio 26 (2017)
heen de hele bundel loopt. Gunnar De Boel gaat uit van volkeren die in ver-schillende naties na en naast elkaar bestonden, en ook Floris Bernard en Ioan-nis Georgakopoulos zullen op de grenzen van territoriale gebieden terug-komen. Daarnaast komen er doorheen de tijd en onder invloed van een con-stant veranderende wereld ook andere, culturele, filosofische en religieuzecriteria. Wanneer niet landsgrenzen of afkomst maar ideologie en cultuur demaatstaven van het wij gaan bepalen, wordt barbaar blijven een keuze. Ennaarmate de wij-groep wijzigt, verandert evident ook de groep tegen wiemen zich afzet. Zo rollen we van een tegenstelling Griek-Barbaar over indie andere geschiedenisbepalende tegenstelling, Christen-heiden. DannyPraet geeft, als tweede auteur in deze bundel, van deze culturele en filoso-fisch-religieuze ontwikkelingen een mooi overzicht.
Natie en godsdienst komen bij elkaar in het Byzantijnse rijk, dat via zijnporeuze grenzen de meest uiteenlopende, evenzeer vijandige als vriendschap-pelijke betrekkingen met de ander onderhield. Literatuur kan in zon wereldgebruikt worden als wapen om de rollen scherp te stellen, om kritisch te kij-ken naar hoe een rijk haar grenzen bepaalt en verdedigt, hoe het zijn vijandenkiest en of dat wel zo logisch is In het derde hoofdstuk van de themareeksbespreekt Floris Bernard twee literaire teksten die zich in politiek woeligeperiodes van het Byzantijnse Rijk situeren. In de ene vinden we een traditio-neel wij-zij-verhaal, waarin de vreemde oosterling tegen de eigen bescha-ving wordt afgezet (een verhaal dat Praet ons al over het Athene ten tijde vande Perzische oorlogen vertelde). In de andere wordt dat klassieke verwach-tingspatroon omgedraaid en blijkt de buitenlandse generaal het rijk beter vandienst dan zijn eigen keizer. In sommige tijdsgewrichten komt het bescher-men van de eigen identiteit aan op een keuze van loyauteit. Grenzen hoevenniet noodzakelijk scherpe zwarte lijnen te zijn; vaker gaat het om grijze zoneswaarin contact en interactie centraal staan. Het is precies in die gebieden datidentiteiten gevormd worden.
Zo gevarieerd als de definities mogen zijn, na eeuwen hebben de Grie-ken voor zichzelf succesvol een naam gemaakt die kan worden uitgedragen.In tijden waarin de Griekse wereld politiek overspoeld werd door sterkeremachten, bleef de naam van de Grieken, en dan vooral hun culturele reputatie,op kousenvoeten overleven en bij momenten opnieuw furore maken. Het isdan ook niet onlogisch dat we na de middeleeuwen ons perspectief omdraaienen, in plaats van uit Grieks oogpunt de barbaren te beschouwen, nu vanuitdie fameuze ander naar de Griekse cultuur terugkijken. Die laatste leverdeimmers, zoals Han Lamers in het vierde hoofdstuk uiteenzet, in de vroeg-moderne periode een rijke inspiratie aan vooral West- en Noord-Europese
tetradio26.book Page 4 Monday, April 16, 2018 9:02 AM
WOORD VOORAF
5tetradio 26 (2017)
humanisten om hun eigen roots in een roemrijk verleden te verankeren.Bewijzen dat de Grieken en de Griekse taal potentieel voorvaderlijk met pakweg het Frans in relatie stonden? Het kan opgevat worden als weten-schappelijke Spielerei, maar was in sommige gevallen ook pure politiekeernst. De ander wil afstammen van Grieken en op die manier zelf nieuwebarbaren scheppen. De identiteitsvorming gaat verder.
Wat nu als die Grieken, gedreven door noodzaak, uiteindelijk de wijdewereld opzoeken? Het laatste hoofdstuk van de themareeks belicht hoe demoderne Griek, als migrant, zelf de ander wordt in de landen waar hij heen-trekt op zoek naar werk, naar politieke veiligheid en rust. De