Post on 23-Jan-2017
Γ Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ3 Η ΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Μπακάλης Κώστας history-logotexniablogspotcom
Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλουςΠηγή httpwwwvenetokleiogrΠαναγιώτης Αθανασόπουλος
Την αστική αποκατάσταση ανέλαβε περισσότερο το κράτος και λιγότερο η ΕΑΠ η οποία πρόσφερε οικονομική βοήθεια σε περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων οικοτεχνικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων (όπως η ταπητουργία) Σε αντίθεση με την αγροτική αποκατάσταση η αστική περιλάμβανε μόνο στέγαση και όχι πρόνοια για εύρεση εργασίας Η αστική στέγαση συνάντησε περισσότερα εμπόδια από την αγροτική Ο αριθμός των προσφύγων ήταν μεγάλος τα ανταλλάξιμα (μουσουλμανικά) σπίτια στις πόλεις ήταν λίγα και τα οικιστικά προγράμματα του κράτους καθυστερούσαν λόγω των πολιτικών ανωμαλιών και της κακής οικονομικής κατάστασης κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 Πρόβλημα επίσης αποτελούσε η περιπλάνηση των αστών προσφύγων από πόλη σε πόλη για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα Οι περισσότεροι πρόσφυγες στις πόλεις τα πρώτα χρόνια εργάζονταν περιστασιακά είτε κάνοντας laquoμεροκάματαraquo στις οικοδομές σε εργοστάσια και βιοτεχνίες είτε ως πλανόδιοι μικροπωλητές και μικροκαταστηματάρχες Άλλοι δούλεψαν ως ναυτεργάτες και εργάτες σε δημόσια έργα στις πόλεις ή στην ύπαιθρο (αρδευτικά και αποστραγγιστικά έργα διάνοιξη δρόμων κατασκευή ή επέκταση λιμανιών κά)
Διαφορές με την αγροτική αποκατάσταση
Οι δυσχέρειες της αστικής αποκατάστασης
(Η περιπλάνηση και οι περιστασιακές εργασίες των αστών προσφύγων)
Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλουςΠηγή httpwwwvenetokleiogrΠαναγιώτης Αθανασόπουλος
Η αστική στέγαση ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών της Καισαριανής του Βύρωνα της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι Προκρίθηκε -εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών μονοκατοικιών διπλοκατοικιών τετρακατοικιών μονοώροφων ή διώροφων με ένα ή δύο δωμάτια κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους Η οικοδόμηση των συνοικισμών ελλείψει χρόνου και χρημάτων συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση αποχετευτικό σύστημα οδικό δίκτυο χώροι πράσινου κά) Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου ως προς το εμβαδόν την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα Ιδρύθηκαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγαση τους
Οι αστικοί συνοικισμοί
Η έλλειψη έργων υποδομής
Άλλοι τρόποι στέγασης
Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλουςΠηγή httpwwwvenetokleiogrΠαναγιώτης Αθανασόπουλος
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες που είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Η στέγαση των εύπορων προσφύγων
Οι παραγκουπόλεις των απόρων προσφύγων
Η ΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Διαφορές με την αγροτική αποκατάσταση - Προβλήματα
Την αστική αποκατάσταση ανέλαβε περισσότερο το κράτος και λιγότερο η ΕΑΠ η οποία πρόσφερε οικονομική βοήθεια σε περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων οικοτεχνικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων (όπως η ταπητουργία) Σε αντίθεση με την αγροτική αποκατάσταση η αστική περιλάμβανε μόνο στέγαση και όχι πρόνοια για εύρεση εργασίας Η αστική στέγαση συνάντησε περισσότερα εμπόδια από την αγροτική Τα προβλήματαi Ο αριθμός των προσφύγων ήταν μεγάλος ii τα ανταλλάξιμα (μουσουλμανικά) σπίτια στις πόλεις ήταν λίγα iii και τα οικιστικά προγράμματα του κράτους καθυστερούσαν
λόγω των πολιτικών ανωμαλιών και της κακής οικονομικής κατάστασης κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 iv Πρόβλημα επίσης αποτελούσε η περιπλάνηση των αστών προσφύγων
από πόλη σε πόλη για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα v Οι περισσότεροι πρόσφυγες στις πόλεις τα πρώτα χρόνια
εργάζονταν περιστασιακά είτε κάνοντας laquoμεροκάματαraquo στις οικοδομές σε εργοστάσια και
βιοτεχνίες είτε ως πλανόδιοι μικροπωλητές και μικροκαταστηματάρχες Άλλοι δούλεψαν ως ναυτεργάτες και εργάτες σε δημόσια έργα στις πόλεις ή στην ύπαιθρο (αρδευτικά και
αποστραγγιστικά έργα διάνοιξη δρόμων κατασκευή ή επέκταση λιμανιών κά)
Στην εικόνα εργοστάσιο που έφτιαχνε χαλιά και κεντήματα στο Βύρωνα (Αθήνα) που χτίστηκε από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων Πολλές γυναίκες πρόσφυγες ήξεραν αυτές τις τέχνες και η δουλειά στο εργοστάσιο θα τις βοηθούσε να ζήσουν
Στην εικόνα τα εγκαίνια του
προσφυγικού συνοικισμού στο
Βύρωνα
Η Αστική στέγαση
ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών της Καισαριανής του Βύρωνα της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι Προκρίθηκε -εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών μονοκατοικιών διπλοκατοικιών τετρακατοικιών μονοώροφων ή διώροφων με ένα ή δύο δωμάτια κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους Η οικοδόμηση των συνοικισμών ελλείψει χρόνου και χρημάτων συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση αποχετευτικό σύστημα οδικό δίκτυο χώροι πράσινου κά) Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου ως προς το εμβαδόν την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα Ιδρύθηκαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγαση τους
Όσοι μείναμε ζωντανοί στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε εδώ στην Τούμπα Βάλαμε στην ξυλένια εκκλησιά το εικόνισμα του Ταξιάρχη μας Μπήκαμε κι εμείς στα θαλάματα [=στρατιωτικοί θάλαμοι] Έπειτα μας χτίσαν σπίτια Όταν πια μπήκαμε σε σπίτι πολύ χαρήκαμε ndash Δόξα σοι ο Θεός λέγαμε σπίτι είναι Σπίτι Τη νύχτα θα κλειδώνουμε την Πόρτα Και στήσαμε πια τα εικονοστάσια μας στα ντουβάρια σrsquo αληθινά ντουβάρια Δεν το πιστεύαμε στην αρχή Τη νύχτα ξυπνούσαμε minus Αλήθεια σε σπίτι είμαστε Λέγαμε Μέσα στη νύχτα σηκωνόμαστε Πηγαίναμε στο εικονοστάσι και προσκυνούσαμε laquoΔόξα σοι ο Θεόςraquo λέγαμε και ξαναλέγαμε στην αρχή Έπειτα κι αυτό το συνηθίσαμε(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας κοντά στη Νίγδη) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Βrsquo σ 261
Ξύλινες παράγκες στον προσφυγικό συνοικισμό Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης Δεκαετία 1950 (Oι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο laquoΠροσφυγική Eλλάδαraquo εκδ Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών και Ίδρυμα A Γ Λεβέντη Aθήνα 1992)
1010
Άποψη του προσφυγικού οικισμού στην περιοχή Ποδαράδες της Νέας ΙωνίαςΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ
Σχέδιο για την επέκταση της Κομοτηνής με προσφυγικές γειτονιές (1932)
Άποψη του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Πολλοί πρόσφυγες
οικοδόμησαν οι ίδιοι τις κατοικίες τους λαμβάνοντας
από το κράτος τα απαραίτητα υλικά
Την άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύοπρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιΈξι μήνες μείναμε μέσα εκεί Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην ΚοκκινιάΤότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευεΔουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Αrsquo σ 193-195
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλουςΠηγή httpwwwvenetokleiogrΠαναγιώτης Αθανασόπουλος
Την αστική αποκατάσταση ανέλαβε περισσότερο το κράτος και λιγότερο η ΕΑΠ η οποία πρόσφερε οικονομική βοήθεια σε περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων οικοτεχνικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων (όπως η ταπητουργία) Σε αντίθεση με την αγροτική αποκατάσταση η αστική περιλάμβανε μόνο στέγαση και όχι πρόνοια για εύρεση εργασίας Η αστική στέγαση συνάντησε περισσότερα εμπόδια από την αγροτική Ο αριθμός των προσφύγων ήταν μεγάλος τα ανταλλάξιμα (μουσουλμανικά) σπίτια στις πόλεις ήταν λίγα και τα οικιστικά προγράμματα του κράτους καθυστερούσαν λόγω των πολιτικών ανωμαλιών και της κακής οικονομικής κατάστασης κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 Πρόβλημα επίσης αποτελούσε η περιπλάνηση των αστών προσφύγων από πόλη σε πόλη για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα Οι περισσότεροι πρόσφυγες στις πόλεις τα πρώτα χρόνια εργάζονταν περιστασιακά είτε κάνοντας laquoμεροκάματαraquo στις οικοδομές σε εργοστάσια και βιοτεχνίες είτε ως πλανόδιοι μικροπωλητές και μικροκαταστηματάρχες Άλλοι δούλεψαν ως ναυτεργάτες και εργάτες σε δημόσια έργα στις πόλεις ή στην ύπαιθρο (αρδευτικά και αποστραγγιστικά έργα διάνοιξη δρόμων κατασκευή ή επέκταση λιμανιών κά)
Διαφορές με την αγροτική αποκατάσταση
Οι δυσχέρειες της αστικής αποκατάστασης
(Η περιπλάνηση και οι περιστασιακές εργασίες των αστών προσφύγων)
Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλουςΠηγή httpwwwvenetokleiogrΠαναγιώτης Αθανασόπουλος
Η αστική στέγαση ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών της Καισαριανής του Βύρωνα της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι Προκρίθηκε -εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών μονοκατοικιών διπλοκατοικιών τετρακατοικιών μονοώροφων ή διώροφων με ένα ή δύο δωμάτια κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους Η οικοδόμηση των συνοικισμών ελλείψει χρόνου και χρημάτων συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση αποχετευτικό σύστημα οδικό δίκτυο χώροι πράσινου κά) Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου ως προς το εμβαδόν την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα Ιδρύθηκαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγαση τους
Οι αστικοί συνοικισμοί
Η έλλειψη έργων υποδομής
Άλλοι τρόποι στέγασης
Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλουςΠηγή httpwwwvenetokleiogrΠαναγιώτης Αθανασόπουλος
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες που είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Η στέγαση των εύπορων προσφύγων
Οι παραγκουπόλεις των απόρων προσφύγων
Η ΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Διαφορές με την αγροτική αποκατάσταση - Προβλήματα
Την αστική αποκατάσταση ανέλαβε περισσότερο το κράτος και λιγότερο η ΕΑΠ η οποία πρόσφερε οικονομική βοήθεια σε περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων οικοτεχνικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων (όπως η ταπητουργία) Σε αντίθεση με την αγροτική αποκατάσταση η αστική περιλάμβανε μόνο στέγαση και όχι πρόνοια για εύρεση εργασίας Η αστική στέγαση συνάντησε περισσότερα εμπόδια από την αγροτική Τα προβλήματαi Ο αριθμός των προσφύγων ήταν μεγάλος ii τα ανταλλάξιμα (μουσουλμανικά) σπίτια στις πόλεις ήταν λίγα iii και τα οικιστικά προγράμματα του κράτους καθυστερούσαν
λόγω των πολιτικών ανωμαλιών και της κακής οικονομικής κατάστασης κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 iv Πρόβλημα επίσης αποτελούσε η περιπλάνηση των αστών προσφύγων
από πόλη σε πόλη για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα v Οι περισσότεροι πρόσφυγες στις πόλεις τα πρώτα χρόνια
εργάζονταν περιστασιακά είτε κάνοντας laquoμεροκάματαraquo στις οικοδομές σε εργοστάσια και
βιοτεχνίες είτε ως πλανόδιοι μικροπωλητές και μικροκαταστηματάρχες Άλλοι δούλεψαν ως ναυτεργάτες και εργάτες σε δημόσια έργα στις πόλεις ή στην ύπαιθρο (αρδευτικά και
αποστραγγιστικά έργα διάνοιξη δρόμων κατασκευή ή επέκταση λιμανιών κά)
Στην εικόνα εργοστάσιο που έφτιαχνε χαλιά και κεντήματα στο Βύρωνα (Αθήνα) που χτίστηκε από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων Πολλές γυναίκες πρόσφυγες ήξεραν αυτές τις τέχνες και η δουλειά στο εργοστάσιο θα τις βοηθούσε να ζήσουν
Στην εικόνα τα εγκαίνια του
προσφυγικού συνοικισμού στο
Βύρωνα
Η Αστική στέγαση
ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών της Καισαριανής του Βύρωνα της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι Προκρίθηκε -εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών μονοκατοικιών διπλοκατοικιών τετρακατοικιών μονοώροφων ή διώροφων με ένα ή δύο δωμάτια κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους Η οικοδόμηση των συνοικισμών ελλείψει χρόνου και χρημάτων συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση αποχετευτικό σύστημα οδικό δίκτυο χώροι πράσινου κά) Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου ως προς το εμβαδόν την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα Ιδρύθηκαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγαση τους
Όσοι μείναμε ζωντανοί στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε εδώ στην Τούμπα Βάλαμε στην ξυλένια εκκλησιά το εικόνισμα του Ταξιάρχη μας Μπήκαμε κι εμείς στα θαλάματα [=στρατιωτικοί θάλαμοι] Έπειτα μας χτίσαν σπίτια Όταν πια μπήκαμε σε σπίτι πολύ χαρήκαμε ndash Δόξα σοι ο Θεός λέγαμε σπίτι είναι Σπίτι Τη νύχτα θα κλειδώνουμε την Πόρτα Και στήσαμε πια τα εικονοστάσια μας στα ντουβάρια σrsquo αληθινά ντουβάρια Δεν το πιστεύαμε στην αρχή Τη νύχτα ξυπνούσαμε minus Αλήθεια σε σπίτι είμαστε Λέγαμε Μέσα στη νύχτα σηκωνόμαστε Πηγαίναμε στο εικονοστάσι και προσκυνούσαμε laquoΔόξα σοι ο Θεόςraquo λέγαμε και ξαναλέγαμε στην αρχή Έπειτα κι αυτό το συνηθίσαμε(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας κοντά στη Νίγδη) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Βrsquo σ 261
Ξύλινες παράγκες στον προσφυγικό συνοικισμό Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης Δεκαετία 1950 (Oι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο laquoΠροσφυγική Eλλάδαraquo εκδ Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών και Ίδρυμα A Γ Λεβέντη Aθήνα 1992)
1010
Άποψη του προσφυγικού οικισμού στην περιοχή Ποδαράδες της Νέας ΙωνίαςΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ
Σχέδιο για την επέκταση της Κομοτηνής με προσφυγικές γειτονιές (1932)
Άποψη του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Πολλοί πρόσφυγες
οικοδόμησαν οι ίδιοι τις κατοικίες τους λαμβάνοντας
από το κράτος τα απαραίτητα υλικά
Την άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύοπρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιΈξι μήνες μείναμε μέσα εκεί Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην ΚοκκινιάΤότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευεΔουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Αrsquo σ 193-195
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλουςΠηγή httpwwwvenetokleiogrΠαναγιώτης Αθανασόπουλος
Η αστική στέγαση ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών της Καισαριανής του Βύρωνα της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι Προκρίθηκε -εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών μονοκατοικιών διπλοκατοικιών τετρακατοικιών μονοώροφων ή διώροφων με ένα ή δύο δωμάτια κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους Η οικοδόμηση των συνοικισμών ελλείψει χρόνου και χρημάτων συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση αποχετευτικό σύστημα οδικό δίκτυο χώροι πράσινου κά) Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου ως προς το εμβαδόν την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα Ιδρύθηκαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγαση τους
Οι αστικοί συνοικισμοί
Η έλλειψη έργων υποδομής
Άλλοι τρόποι στέγασης
Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλουςΠηγή httpwwwvenetokleiogrΠαναγιώτης Αθανασόπουλος
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες που είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Η στέγαση των εύπορων προσφύγων
Οι παραγκουπόλεις των απόρων προσφύγων
Η ΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Διαφορές με την αγροτική αποκατάσταση - Προβλήματα
Την αστική αποκατάσταση ανέλαβε περισσότερο το κράτος και λιγότερο η ΕΑΠ η οποία πρόσφερε οικονομική βοήθεια σε περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων οικοτεχνικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων (όπως η ταπητουργία) Σε αντίθεση με την αγροτική αποκατάσταση η αστική περιλάμβανε μόνο στέγαση και όχι πρόνοια για εύρεση εργασίας Η αστική στέγαση συνάντησε περισσότερα εμπόδια από την αγροτική Τα προβλήματαi Ο αριθμός των προσφύγων ήταν μεγάλος ii τα ανταλλάξιμα (μουσουλμανικά) σπίτια στις πόλεις ήταν λίγα iii και τα οικιστικά προγράμματα του κράτους καθυστερούσαν
λόγω των πολιτικών ανωμαλιών και της κακής οικονομικής κατάστασης κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 iv Πρόβλημα επίσης αποτελούσε η περιπλάνηση των αστών προσφύγων
από πόλη σε πόλη για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα v Οι περισσότεροι πρόσφυγες στις πόλεις τα πρώτα χρόνια
εργάζονταν περιστασιακά είτε κάνοντας laquoμεροκάματαraquo στις οικοδομές σε εργοστάσια και
βιοτεχνίες είτε ως πλανόδιοι μικροπωλητές και μικροκαταστηματάρχες Άλλοι δούλεψαν ως ναυτεργάτες και εργάτες σε δημόσια έργα στις πόλεις ή στην ύπαιθρο (αρδευτικά και
αποστραγγιστικά έργα διάνοιξη δρόμων κατασκευή ή επέκταση λιμανιών κά)
Στην εικόνα εργοστάσιο που έφτιαχνε χαλιά και κεντήματα στο Βύρωνα (Αθήνα) που χτίστηκε από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων Πολλές γυναίκες πρόσφυγες ήξεραν αυτές τις τέχνες και η δουλειά στο εργοστάσιο θα τις βοηθούσε να ζήσουν
Στην εικόνα τα εγκαίνια του
προσφυγικού συνοικισμού στο
Βύρωνα
Η Αστική στέγαση
ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών της Καισαριανής του Βύρωνα της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι Προκρίθηκε -εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών μονοκατοικιών διπλοκατοικιών τετρακατοικιών μονοώροφων ή διώροφων με ένα ή δύο δωμάτια κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους Η οικοδόμηση των συνοικισμών ελλείψει χρόνου και χρημάτων συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση αποχετευτικό σύστημα οδικό δίκτυο χώροι πράσινου κά) Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου ως προς το εμβαδόν την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα Ιδρύθηκαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγαση τους
Όσοι μείναμε ζωντανοί στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε εδώ στην Τούμπα Βάλαμε στην ξυλένια εκκλησιά το εικόνισμα του Ταξιάρχη μας Μπήκαμε κι εμείς στα θαλάματα [=στρατιωτικοί θάλαμοι] Έπειτα μας χτίσαν σπίτια Όταν πια μπήκαμε σε σπίτι πολύ χαρήκαμε ndash Δόξα σοι ο Θεός λέγαμε σπίτι είναι Σπίτι Τη νύχτα θα κλειδώνουμε την Πόρτα Και στήσαμε πια τα εικονοστάσια μας στα ντουβάρια σrsquo αληθινά ντουβάρια Δεν το πιστεύαμε στην αρχή Τη νύχτα ξυπνούσαμε minus Αλήθεια σε σπίτι είμαστε Λέγαμε Μέσα στη νύχτα σηκωνόμαστε Πηγαίναμε στο εικονοστάσι και προσκυνούσαμε laquoΔόξα σοι ο Θεόςraquo λέγαμε και ξαναλέγαμε στην αρχή Έπειτα κι αυτό το συνηθίσαμε(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας κοντά στη Νίγδη) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Βrsquo σ 261
Ξύλινες παράγκες στον προσφυγικό συνοικισμό Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης Δεκαετία 1950 (Oι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο laquoΠροσφυγική Eλλάδαraquo εκδ Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών και Ίδρυμα A Γ Λεβέντη Aθήνα 1992)
1010
Άποψη του προσφυγικού οικισμού στην περιοχή Ποδαράδες της Νέας ΙωνίαςΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ
Σχέδιο για την επέκταση της Κομοτηνής με προσφυγικές γειτονιές (1932)
Άποψη του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Πολλοί πρόσφυγες
οικοδόμησαν οι ίδιοι τις κατοικίες τους λαμβάνοντας
από το κράτος τα απαραίτητα υλικά
Την άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύοπρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιΈξι μήνες μείναμε μέσα εκεί Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην ΚοκκινιάΤότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευεΔουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Αrsquo σ 193-195
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλουςΠηγή httpwwwvenetokleiogrΠαναγιώτης Αθανασόπουλος
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες που είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Η στέγαση των εύπορων προσφύγων
Οι παραγκουπόλεις των απόρων προσφύγων
Η ΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Διαφορές με την αγροτική αποκατάσταση - Προβλήματα
Την αστική αποκατάσταση ανέλαβε περισσότερο το κράτος και λιγότερο η ΕΑΠ η οποία πρόσφερε οικονομική βοήθεια σε περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων οικοτεχνικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων (όπως η ταπητουργία) Σε αντίθεση με την αγροτική αποκατάσταση η αστική περιλάμβανε μόνο στέγαση και όχι πρόνοια για εύρεση εργασίας Η αστική στέγαση συνάντησε περισσότερα εμπόδια από την αγροτική Τα προβλήματαi Ο αριθμός των προσφύγων ήταν μεγάλος ii τα ανταλλάξιμα (μουσουλμανικά) σπίτια στις πόλεις ήταν λίγα iii και τα οικιστικά προγράμματα του κράτους καθυστερούσαν
λόγω των πολιτικών ανωμαλιών και της κακής οικονομικής κατάστασης κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 iv Πρόβλημα επίσης αποτελούσε η περιπλάνηση των αστών προσφύγων
από πόλη σε πόλη για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα v Οι περισσότεροι πρόσφυγες στις πόλεις τα πρώτα χρόνια
εργάζονταν περιστασιακά είτε κάνοντας laquoμεροκάματαraquo στις οικοδομές σε εργοστάσια και
βιοτεχνίες είτε ως πλανόδιοι μικροπωλητές και μικροκαταστηματάρχες Άλλοι δούλεψαν ως ναυτεργάτες και εργάτες σε δημόσια έργα στις πόλεις ή στην ύπαιθρο (αρδευτικά και
αποστραγγιστικά έργα διάνοιξη δρόμων κατασκευή ή επέκταση λιμανιών κά)
Στην εικόνα εργοστάσιο που έφτιαχνε χαλιά και κεντήματα στο Βύρωνα (Αθήνα) που χτίστηκε από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων Πολλές γυναίκες πρόσφυγες ήξεραν αυτές τις τέχνες και η δουλειά στο εργοστάσιο θα τις βοηθούσε να ζήσουν
Στην εικόνα τα εγκαίνια του
προσφυγικού συνοικισμού στο
Βύρωνα
Η Αστική στέγαση
ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών της Καισαριανής του Βύρωνα της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι Προκρίθηκε -εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών μονοκατοικιών διπλοκατοικιών τετρακατοικιών μονοώροφων ή διώροφων με ένα ή δύο δωμάτια κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους Η οικοδόμηση των συνοικισμών ελλείψει χρόνου και χρημάτων συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση αποχετευτικό σύστημα οδικό δίκτυο χώροι πράσινου κά) Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου ως προς το εμβαδόν την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα Ιδρύθηκαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγαση τους
Όσοι μείναμε ζωντανοί στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε εδώ στην Τούμπα Βάλαμε στην ξυλένια εκκλησιά το εικόνισμα του Ταξιάρχη μας Μπήκαμε κι εμείς στα θαλάματα [=στρατιωτικοί θάλαμοι] Έπειτα μας χτίσαν σπίτια Όταν πια μπήκαμε σε σπίτι πολύ χαρήκαμε ndash Δόξα σοι ο Θεός λέγαμε σπίτι είναι Σπίτι Τη νύχτα θα κλειδώνουμε την Πόρτα Και στήσαμε πια τα εικονοστάσια μας στα ντουβάρια σrsquo αληθινά ντουβάρια Δεν το πιστεύαμε στην αρχή Τη νύχτα ξυπνούσαμε minus Αλήθεια σε σπίτι είμαστε Λέγαμε Μέσα στη νύχτα σηκωνόμαστε Πηγαίναμε στο εικονοστάσι και προσκυνούσαμε laquoΔόξα σοι ο Θεόςraquo λέγαμε και ξαναλέγαμε στην αρχή Έπειτα κι αυτό το συνηθίσαμε(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας κοντά στη Νίγδη) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Βrsquo σ 261
Ξύλινες παράγκες στον προσφυγικό συνοικισμό Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης Δεκαετία 1950 (Oι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο laquoΠροσφυγική Eλλάδαraquo εκδ Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών και Ίδρυμα A Γ Λεβέντη Aθήνα 1992)
1010
Άποψη του προσφυγικού οικισμού στην περιοχή Ποδαράδες της Νέας ΙωνίαςΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ
Σχέδιο για την επέκταση της Κομοτηνής με προσφυγικές γειτονιές (1932)
Άποψη του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Πολλοί πρόσφυγες
οικοδόμησαν οι ίδιοι τις κατοικίες τους λαμβάνοντας
από το κράτος τα απαραίτητα υλικά
Την άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύοπρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιΈξι μήνες μείναμε μέσα εκεί Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην ΚοκκινιάΤότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευεΔουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Αrsquo σ 193-195
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Η ΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Διαφορές με την αγροτική αποκατάσταση - Προβλήματα
Την αστική αποκατάσταση ανέλαβε περισσότερο το κράτος και λιγότερο η ΕΑΠ η οποία πρόσφερε οικονομική βοήθεια σε περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων οικοτεχνικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων (όπως η ταπητουργία) Σε αντίθεση με την αγροτική αποκατάσταση η αστική περιλάμβανε μόνο στέγαση και όχι πρόνοια για εύρεση εργασίας Η αστική στέγαση συνάντησε περισσότερα εμπόδια από την αγροτική Τα προβλήματαi Ο αριθμός των προσφύγων ήταν μεγάλος ii τα ανταλλάξιμα (μουσουλμανικά) σπίτια στις πόλεις ήταν λίγα iii και τα οικιστικά προγράμματα του κράτους καθυστερούσαν
λόγω των πολιτικών ανωμαλιών και της κακής οικονομικής κατάστασης κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 iv Πρόβλημα επίσης αποτελούσε η περιπλάνηση των αστών προσφύγων
από πόλη σε πόλη για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα v Οι περισσότεροι πρόσφυγες στις πόλεις τα πρώτα χρόνια
εργάζονταν περιστασιακά είτε κάνοντας laquoμεροκάματαraquo στις οικοδομές σε εργοστάσια και
βιοτεχνίες είτε ως πλανόδιοι μικροπωλητές και μικροκαταστηματάρχες Άλλοι δούλεψαν ως ναυτεργάτες και εργάτες σε δημόσια έργα στις πόλεις ή στην ύπαιθρο (αρδευτικά και
αποστραγγιστικά έργα διάνοιξη δρόμων κατασκευή ή επέκταση λιμανιών κά)
Στην εικόνα εργοστάσιο που έφτιαχνε χαλιά και κεντήματα στο Βύρωνα (Αθήνα) που χτίστηκε από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων Πολλές γυναίκες πρόσφυγες ήξεραν αυτές τις τέχνες και η δουλειά στο εργοστάσιο θα τις βοηθούσε να ζήσουν
Στην εικόνα τα εγκαίνια του
προσφυγικού συνοικισμού στο
Βύρωνα
Η Αστική στέγαση
ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών της Καισαριανής του Βύρωνα της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι Προκρίθηκε -εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών μονοκατοικιών διπλοκατοικιών τετρακατοικιών μονοώροφων ή διώροφων με ένα ή δύο δωμάτια κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους Η οικοδόμηση των συνοικισμών ελλείψει χρόνου και χρημάτων συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση αποχετευτικό σύστημα οδικό δίκτυο χώροι πράσινου κά) Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου ως προς το εμβαδόν την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα Ιδρύθηκαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγαση τους
Όσοι μείναμε ζωντανοί στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε εδώ στην Τούμπα Βάλαμε στην ξυλένια εκκλησιά το εικόνισμα του Ταξιάρχη μας Μπήκαμε κι εμείς στα θαλάματα [=στρατιωτικοί θάλαμοι] Έπειτα μας χτίσαν σπίτια Όταν πια μπήκαμε σε σπίτι πολύ χαρήκαμε ndash Δόξα σοι ο Θεός λέγαμε σπίτι είναι Σπίτι Τη νύχτα θα κλειδώνουμε την Πόρτα Και στήσαμε πια τα εικονοστάσια μας στα ντουβάρια σrsquo αληθινά ντουβάρια Δεν το πιστεύαμε στην αρχή Τη νύχτα ξυπνούσαμε minus Αλήθεια σε σπίτι είμαστε Λέγαμε Μέσα στη νύχτα σηκωνόμαστε Πηγαίναμε στο εικονοστάσι και προσκυνούσαμε laquoΔόξα σοι ο Θεόςraquo λέγαμε και ξαναλέγαμε στην αρχή Έπειτα κι αυτό το συνηθίσαμε(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας κοντά στη Νίγδη) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Βrsquo σ 261
Ξύλινες παράγκες στον προσφυγικό συνοικισμό Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης Δεκαετία 1950 (Oι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο laquoΠροσφυγική Eλλάδαraquo εκδ Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών και Ίδρυμα A Γ Λεβέντη Aθήνα 1992)
1010
Άποψη του προσφυγικού οικισμού στην περιοχή Ποδαράδες της Νέας ΙωνίαςΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ
Σχέδιο για την επέκταση της Κομοτηνής με προσφυγικές γειτονιές (1932)
Άποψη του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Πολλοί πρόσφυγες
οικοδόμησαν οι ίδιοι τις κατοικίες τους λαμβάνοντας
από το κράτος τα απαραίτητα υλικά
Την άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύοπρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιΈξι μήνες μείναμε μέσα εκεί Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην ΚοκκινιάΤότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευεΔουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Αrsquo σ 193-195
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Διαφορές με την αγροτική αποκατάσταση - Προβλήματα
Την αστική αποκατάσταση ανέλαβε περισσότερο το κράτος και λιγότερο η ΕΑΠ η οποία πρόσφερε οικονομική βοήθεια σε περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων οικοτεχνικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων (όπως η ταπητουργία) Σε αντίθεση με την αγροτική αποκατάσταση η αστική περιλάμβανε μόνο στέγαση και όχι πρόνοια για εύρεση εργασίας Η αστική στέγαση συνάντησε περισσότερα εμπόδια από την αγροτική Τα προβλήματαi Ο αριθμός των προσφύγων ήταν μεγάλος ii τα ανταλλάξιμα (μουσουλμανικά) σπίτια στις πόλεις ήταν λίγα iii και τα οικιστικά προγράμματα του κράτους καθυστερούσαν
λόγω των πολιτικών ανωμαλιών και της κακής οικονομικής κατάστασης κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 iv Πρόβλημα επίσης αποτελούσε η περιπλάνηση των αστών προσφύγων
από πόλη σε πόλη για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα v Οι περισσότεροι πρόσφυγες στις πόλεις τα πρώτα χρόνια
εργάζονταν περιστασιακά είτε κάνοντας laquoμεροκάματαraquo στις οικοδομές σε εργοστάσια και
βιοτεχνίες είτε ως πλανόδιοι μικροπωλητές και μικροκαταστηματάρχες Άλλοι δούλεψαν ως ναυτεργάτες και εργάτες σε δημόσια έργα στις πόλεις ή στην ύπαιθρο (αρδευτικά και
αποστραγγιστικά έργα διάνοιξη δρόμων κατασκευή ή επέκταση λιμανιών κά)
Στην εικόνα εργοστάσιο που έφτιαχνε χαλιά και κεντήματα στο Βύρωνα (Αθήνα) που χτίστηκε από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων Πολλές γυναίκες πρόσφυγες ήξεραν αυτές τις τέχνες και η δουλειά στο εργοστάσιο θα τις βοηθούσε να ζήσουν
Στην εικόνα τα εγκαίνια του
προσφυγικού συνοικισμού στο
Βύρωνα
Η Αστική στέγαση
ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών της Καισαριανής του Βύρωνα της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι Προκρίθηκε -εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών μονοκατοικιών διπλοκατοικιών τετρακατοικιών μονοώροφων ή διώροφων με ένα ή δύο δωμάτια κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους Η οικοδόμηση των συνοικισμών ελλείψει χρόνου και χρημάτων συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση αποχετευτικό σύστημα οδικό δίκτυο χώροι πράσινου κά) Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου ως προς το εμβαδόν την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα Ιδρύθηκαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγαση τους
Όσοι μείναμε ζωντανοί στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε εδώ στην Τούμπα Βάλαμε στην ξυλένια εκκλησιά το εικόνισμα του Ταξιάρχη μας Μπήκαμε κι εμείς στα θαλάματα [=στρατιωτικοί θάλαμοι] Έπειτα μας χτίσαν σπίτια Όταν πια μπήκαμε σε σπίτι πολύ χαρήκαμε ndash Δόξα σοι ο Θεός λέγαμε σπίτι είναι Σπίτι Τη νύχτα θα κλειδώνουμε την Πόρτα Και στήσαμε πια τα εικονοστάσια μας στα ντουβάρια σrsquo αληθινά ντουβάρια Δεν το πιστεύαμε στην αρχή Τη νύχτα ξυπνούσαμε minus Αλήθεια σε σπίτι είμαστε Λέγαμε Μέσα στη νύχτα σηκωνόμαστε Πηγαίναμε στο εικονοστάσι και προσκυνούσαμε laquoΔόξα σοι ο Θεόςraquo λέγαμε και ξαναλέγαμε στην αρχή Έπειτα κι αυτό το συνηθίσαμε(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας κοντά στη Νίγδη) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Βrsquo σ 261
Ξύλινες παράγκες στον προσφυγικό συνοικισμό Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης Δεκαετία 1950 (Oι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο laquoΠροσφυγική Eλλάδαraquo εκδ Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών και Ίδρυμα A Γ Λεβέντη Aθήνα 1992)
1010
Άποψη του προσφυγικού οικισμού στην περιοχή Ποδαράδες της Νέας ΙωνίαςΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ
Σχέδιο για την επέκταση της Κομοτηνής με προσφυγικές γειτονιές (1932)
Άποψη του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Πολλοί πρόσφυγες
οικοδόμησαν οι ίδιοι τις κατοικίες τους λαμβάνοντας
από το κράτος τα απαραίτητα υλικά
Την άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύοπρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιΈξι μήνες μείναμε μέσα εκεί Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην ΚοκκινιάΤότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευεΔουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Αrsquo σ 193-195
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Στην εικόνα εργοστάσιο που έφτιαχνε χαλιά και κεντήματα στο Βύρωνα (Αθήνα) που χτίστηκε από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων Πολλές γυναίκες πρόσφυγες ήξεραν αυτές τις τέχνες και η δουλειά στο εργοστάσιο θα τις βοηθούσε να ζήσουν
Στην εικόνα τα εγκαίνια του
προσφυγικού συνοικισμού στο
Βύρωνα
Η Αστική στέγαση
ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών της Καισαριανής του Βύρωνα της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι Προκρίθηκε -εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών μονοκατοικιών διπλοκατοικιών τετρακατοικιών μονοώροφων ή διώροφων με ένα ή δύο δωμάτια κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους Η οικοδόμηση των συνοικισμών ελλείψει χρόνου και χρημάτων συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση αποχετευτικό σύστημα οδικό δίκτυο χώροι πράσινου κά) Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου ως προς το εμβαδόν την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα Ιδρύθηκαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγαση τους
Όσοι μείναμε ζωντανοί στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε εδώ στην Τούμπα Βάλαμε στην ξυλένια εκκλησιά το εικόνισμα του Ταξιάρχη μας Μπήκαμε κι εμείς στα θαλάματα [=στρατιωτικοί θάλαμοι] Έπειτα μας χτίσαν σπίτια Όταν πια μπήκαμε σε σπίτι πολύ χαρήκαμε ndash Δόξα σοι ο Θεός λέγαμε σπίτι είναι Σπίτι Τη νύχτα θα κλειδώνουμε την Πόρτα Και στήσαμε πια τα εικονοστάσια μας στα ντουβάρια σrsquo αληθινά ντουβάρια Δεν το πιστεύαμε στην αρχή Τη νύχτα ξυπνούσαμε minus Αλήθεια σε σπίτι είμαστε Λέγαμε Μέσα στη νύχτα σηκωνόμαστε Πηγαίναμε στο εικονοστάσι και προσκυνούσαμε laquoΔόξα σοι ο Θεόςraquo λέγαμε και ξαναλέγαμε στην αρχή Έπειτα κι αυτό το συνηθίσαμε(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας κοντά στη Νίγδη) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Βrsquo σ 261
Ξύλινες παράγκες στον προσφυγικό συνοικισμό Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης Δεκαετία 1950 (Oι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο laquoΠροσφυγική Eλλάδαraquo εκδ Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών και Ίδρυμα A Γ Λεβέντη Aθήνα 1992)
1010
Άποψη του προσφυγικού οικισμού στην περιοχή Ποδαράδες της Νέας ΙωνίαςΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ
Σχέδιο για την επέκταση της Κομοτηνής με προσφυγικές γειτονιές (1932)
Άποψη του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Πολλοί πρόσφυγες
οικοδόμησαν οι ίδιοι τις κατοικίες τους λαμβάνοντας
από το κράτος τα απαραίτητα υλικά
Την άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύοπρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιΈξι μήνες μείναμε μέσα εκεί Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην ΚοκκινιάΤότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευεΔουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Αrsquo σ 193-195
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Η Αστική στέγαση
ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών της Καισαριανής του Βύρωνα της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι Προκρίθηκε -εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών μονοκατοικιών διπλοκατοικιών τετρακατοικιών μονοώροφων ή διώροφων με ένα ή δύο δωμάτια κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους Η οικοδόμηση των συνοικισμών ελλείψει χρόνου και χρημάτων συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση αποχετευτικό σύστημα οδικό δίκτυο χώροι πράσινου κά) Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου ως προς το εμβαδόν την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα Ιδρύθηκαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγαση τους
Όσοι μείναμε ζωντανοί στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε εδώ στην Τούμπα Βάλαμε στην ξυλένια εκκλησιά το εικόνισμα του Ταξιάρχη μας Μπήκαμε κι εμείς στα θαλάματα [=στρατιωτικοί θάλαμοι] Έπειτα μας χτίσαν σπίτια Όταν πια μπήκαμε σε σπίτι πολύ χαρήκαμε ndash Δόξα σοι ο Θεός λέγαμε σπίτι είναι Σπίτι Τη νύχτα θα κλειδώνουμε την Πόρτα Και στήσαμε πια τα εικονοστάσια μας στα ντουβάρια σrsquo αληθινά ντουβάρια Δεν το πιστεύαμε στην αρχή Τη νύχτα ξυπνούσαμε minus Αλήθεια σε σπίτι είμαστε Λέγαμε Μέσα στη νύχτα σηκωνόμαστε Πηγαίναμε στο εικονοστάσι και προσκυνούσαμε laquoΔόξα σοι ο Θεόςraquo λέγαμε και ξαναλέγαμε στην αρχή Έπειτα κι αυτό το συνηθίσαμε(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας κοντά στη Νίγδη) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Βrsquo σ 261
Ξύλινες παράγκες στον προσφυγικό συνοικισμό Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης Δεκαετία 1950 (Oι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο laquoΠροσφυγική Eλλάδαraquo εκδ Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών και Ίδρυμα A Γ Λεβέντη Aθήνα 1992)
1010
Άποψη του προσφυγικού οικισμού στην περιοχή Ποδαράδες της Νέας ΙωνίαςΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ
Σχέδιο για την επέκταση της Κομοτηνής με προσφυγικές γειτονιές (1932)
Άποψη του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Πολλοί πρόσφυγες
οικοδόμησαν οι ίδιοι τις κατοικίες τους λαμβάνοντας
από το κράτος τα απαραίτητα υλικά
Την άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύοπρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιΈξι μήνες μείναμε μέσα εκεί Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην ΚοκκινιάΤότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευεΔουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Αrsquo σ 193-195
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Όσοι μείναμε ζωντανοί στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε εδώ στην Τούμπα Βάλαμε στην ξυλένια εκκλησιά το εικόνισμα του Ταξιάρχη μας Μπήκαμε κι εμείς στα θαλάματα [=στρατιωτικοί θάλαμοι] Έπειτα μας χτίσαν σπίτια Όταν πια μπήκαμε σε σπίτι πολύ χαρήκαμε ndash Δόξα σοι ο Θεός λέγαμε σπίτι είναι Σπίτι Τη νύχτα θα κλειδώνουμε την Πόρτα Και στήσαμε πια τα εικονοστάσια μας στα ντουβάρια σrsquo αληθινά ντουβάρια Δεν το πιστεύαμε στην αρχή Τη νύχτα ξυπνούσαμε minus Αλήθεια σε σπίτι είμαστε Λέγαμε Μέσα στη νύχτα σηκωνόμαστε Πηγαίναμε στο εικονοστάσι και προσκυνούσαμε laquoΔόξα σοι ο Θεόςraquo λέγαμε και ξαναλέγαμε στην αρχή Έπειτα κι αυτό το συνηθίσαμε(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας κοντά στη Νίγδη) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Βrsquo σ 261
Ξύλινες παράγκες στον προσφυγικό συνοικισμό Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης Δεκαετία 1950 (Oι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο laquoΠροσφυγική Eλλάδαraquo εκδ Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών και Ίδρυμα A Γ Λεβέντη Aθήνα 1992)
1010
Άποψη του προσφυγικού οικισμού στην περιοχή Ποδαράδες της Νέας ΙωνίαςΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ
Σχέδιο για την επέκταση της Κομοτηνής με προσφυγικές γειτονιές (1932)
Άποψη του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Πολλοί πρόσφυγες
οικοδόμησαν οι ίδιοι τις κατοικίες τους λαμβάνοντας
από το κράτος τα απαραίτητα υλικά
Την άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύοπρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιΈξι μήνες μείναμε μέσα εκεί Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην ΚοκκινιάΤότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευεΔουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Αrsquo σ 193-195
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
1010
Άποψη του προσφυγικού οικισμού στην περιοχή Ποδαράδες της Νέας ΙωνίαςΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ
Σχέδιο για την επέκταση της Κομοτηνής με προσφυγικές γειτονιές (1932)
Άποψη του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Πολλοί πρόσφυγες
οικοδόμησαν οι ίδιοι τις κατοικίες τους λαμβάνοντας
από το κράτος τα απαραίτητα υλικά
Την άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύοπρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιΈξι μήνες μείναμε μέσα εκεί Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην ΚοκκινιάΤότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευεΔουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Αrsquo σ 193-195
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Σχέδιο για την επέκταση της Κομοτηνής με προσφυγικές γειτονιές (1932)
Άποψη του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Πολλοί πρόσφυγες
οικοδόμησαν οι ίδιοι τις κατοικίες τους λαμβάνοντας
από το κράτος τα απαραίτητα υλικά
Την άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύοπρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιΈξι μήνες μείναμε μέσα εκεί Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην ΚοκκινιάΤότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευεΔουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Αrsquo σ 193-195
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Την άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύοπρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιΈξι μήνες μείναμε μέσα εκεί Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην ΚοκκινιάΤότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευεΔουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Αrsquo σ 193-195
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Απ τα κόκκαλα βγαλμένη
1941-1944
ΚΑΤΟΧΗ
Στις προσφυγικές γειτονιές της
Αθήνας γιγαντώθηκε η λυσσαλέα
στον κατακτητή
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
HYMN TO LIBERTYΣκίτσο του Φωκιωνα Δημητριάδη
httpsendecblogspotgr200910blog-post_28html
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Η στέγαση ευπόρων προσφύγων ndash Οι παραγκουπόλεις των απόρων
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη
στέγαση τους Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες
μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη
ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας
Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες
δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη Εγκαταστάθηκαν
σε καλύβες χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών
ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς
Έτσι σε άθλιες συνθήκες επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Χιλιάδες άποροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε παραγκουπόλεις
Μπορείτε να περιγράψετε ποιες
συνθήκες επικρατούν στους
προσφυγικούς καταυλισμούς
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Αφού μελετήσετε τον πίνακα να βρείτε τις πέντε πόλεις με το μεγαλύτερο ποσοστό γηγενών με το μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών στον πληθυσμό τους Πηγή wwwmuseducgr
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΕ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙΚαισαριανή Βύρωνας Νέα Ιωνία KoκκινιάΝέα Σμύρνη Καλλίπολη
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
ΘΕΜΑ 1Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού
σας βιβλίου να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στέγης οι πρόσφυγες στις πόλεις και στην ύπαιθρο ΠΗΓΗ 1 Η ΕΑΠ και τα λίγα σπίτια που έκτισε στη Λέσβο Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων δεν έκτισε στη Λέσβο κανένα προσφυγικό χωριό για τους αγρότες αφού οι αγρότες πρόσφυγες πήγαν κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια ή στα εξοχικά των Τούρκων ή έκτισαν μικρά οικήματα από πηλό στα χωράφια που χωρίς τίτλους κυριότητας τους είχαν δοθεί την άνοιξη του 1923 για να καλλιεργήσουν Μερικά μόνο σπίτια έκτισε η ΕΑΠ στο χωριό Παναγιούδα και στο χωριό Σκάλα Για την ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τους οι Αϊβαλιώτες πρόσφυγες δεν απευθύνονταν μόνο στις τράπεζες αλλά και στα πολιτικά γραφεία των προσφύγων βουλευτών τους οποίους αποκαλούσαν χαρακτηριστικά laquoημετέρους ηγέταςraquo και απαιτούσαν τη μεσολάβησή τους για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους Ο βουλευτής της περιφέρειάς τους είχε αντικαταστήσει στη συνείδησή τους το Μικτό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ή τη Δημογεροντία του τόπου τους Οι αγρότες Αϊβαλιώτες είχαν συνειδητοποιήσει ότι με την ψήφο τους είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν laquoΈλληνες πολίτεςraquo και ότι η λέξη laquoπρόσφυγαςraquo αφορούσε μόνον την καταγωγή τους και την πρόσκαιρη οικονομική τους κατάσταση αλλά όχι και τη θέση τους μέσα στο ελληνικό κράτος Ήταν αυτό ένα ουσιαστικό βήμα για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 160-161
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
ΠΗΓΗ 2 Έως το 1925 οι αστοί και οι εργάτες Αϊβαλιώτες που έμεναν μέσα στη Μυτιλήνη ή στις συνοικίες που δημιουργήθηκαν στην περιφέρεια απέκτησαν σχετική οικονομική αυτάρκεια και αντιμετώπισαν με δικά τους μέσα τις οικονομικές ανάγκες τους Όμως για να επιλύσουν το πρόβλημα της στέγης χρειάστηκε να περάσει τουλάχιστον μια δεκαετία Η απόκτηση ιδιόκτητης στέγης έγινε με δική τους πρωτοβουλία με την αγορά οικοπέδων όπου ανοικοδόμησαν όπως όπως μικρά σπίτια ή και με την πρόχειρη επισκευή εγκαταλειμμένων σπιτιών που αγόρασαν από τους ντόπιους ή τους παραχωρήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα έναντι της αποζημίωσης που εδικαιούντο από τα ανταλλάξιμα Η συνεισφορά του ελληνικού κράτους στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος ήταν η παροχή προσφυγικού δανείου με μικρό επιτόκιο προς τους δικαιούχους που όμως η εξασφάλισή του απαιτούσε απωθητικές και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 165 ΠΗΓΗ 3 laquoΟι άνθρωποι της δικής μας τάξεως όλοι λίγο πολύ κάτι είχαν στην άκρη έξω από τις Κυδωνίες προβλέποντας την κατάσταση Καταθέσεις επενδύσεις ή είχαν αγοράσει ακίνητα Υπήρχε και το συγγενολόι στην Ελλάδα Έτσι κανείς μας δεν βρέθηκε στους δρόμους Η εργασιακή μας αποκατάσταση μας απασχολούσε πρωτίστως και όχι η στέγηraquo (μαρτυρία Τ Μουμτζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
ΠΗΓΗ 4 laquoΝοικιάσαμε αμέσως σπίτι στην Αχαρνών και δεν είχαμε ανάγκη από καμιά βοήθεια Το 1940 κτίσαμε το δικό μας σπίτι στη Νέα Σμύρνη Ο κήπος του μας έθρεψε στην κατοχή Ο πατέρας μου γρήγορα έγινε κι εδώ πασίγνωστος γιατρός Ξέρετε οι δικοί μας γιατροί εξακολουθούσαν όλη την ζωή τους να ενημερώνονται για την πρόοδο της επιστήμης τους Να μείνουμε λοιπόν σε προσφυγικό συνοικισμό ούτε που το σκεφτήκαμε Κανείς Κυδωνιάτης δεν το καταδέχτηκε Το κράτος έδινε σπίτι σrsquo εκείνους που δήλωναν ότι είχαν ανάγκη και οι Κυδωνιάτες δεν είχαν Κι όσοι είχαν ήταν περήφανοι και δεν το έλεγαν Να σε θεωρούν πρόσφυγα στην πατρίδα σου ήταν πολύ βαρύ Άλλωστε η Ελβετική Ασφάλεια του πατέρα μου έστειλε αμέσως τα χρήματαraquo (μαρτυρία Α Κερεστετζή) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173 ΠΗΓΗ 5 Οι αστοί Κυδωνιάτες που από το 1923 κι έπειτα μετανάστευσαν στην Αθήνα βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στη Λέσβο Κατόρθωσαν με διάφορους τρόπους να βγάλουν από το Αϊβαλί ένα μέρος από τα χρήματά τους ή τα κοσμήματά τους που ρευστοποιώντας το μπόρεσαν να αποκτήσουν στέγη και να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους Έτσι το πρόβλημά τους ήταν εντελώς διάφορο από εκείνο των προσφύγων που αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη Λέσβο Πρώτο τους μέλημα ήταν η εύρεση εργασίας και όχι η απόκτηση στέγης Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 172
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
ΠΗΓΗ 6 laquoΗ Μυτιλήνη ήταν νησί αποκομμένο Δεν μπορούσαμε να ριζώσουμε εκεί Μείναμε ως το rsquo23 ίσως και κάτι μήνες από το rsquo24 Ζήτησα να εργαστώ ως χημικός κοντά σrsquo έναν συμπατριώτη μας για να μην κάνω άσχετη δουλειά από τις σπουδές μου Εκείνος μου συνέστησε να δουλέψω στο Πανεπιστήμιο Έγινα έκτακτος καθηγητής και δούλεψα ως το 1958 Μετά λόγω της ειδίκευσής μου στην Πυρηνική Φυσική δούλεψα ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Ο αδελφός μου Αριστόδημος είναι οικονομολόγος Ο Ελευθέριος οικονομολόγος στη Νυρεμβέργη Ο Βασίλης γεωλόγος και ο Πλάτων πολιτικός μηχανικός Δεν μας ενδιέφερε σε καμιά περίπτωση να στεγαστούμε σε προσφυγικούς συνοικισμούς Οι Κυδωνιάτες ποτέ δεν είχαν τέτοια επιδίωξη γιατί δεν ήθελαν να τους λένε πρόσφυγες Ήταν Έλληνες που έζησαν στην ελληνική Μικρασία όπως ήταν Έλληνες και όσοι έζησαν στην Αλεξάνδρεια στην Κωνσταντινούπολη δηλαδή σε μια ευρύτερη περιφέρεια του Ελληνισμού και ως Έλληνες επέστρεψαν στη Μητρόπολη στην Ελλάδα και όχι ως πρόσφυγες Είπε κανείς τους Έλληνες εξ Αιγύπτου όταν τους έδιωξε ο Νάσερ από την Αίγυπτο τους Κύπριους μετά την Τουρκική κατοχή όσους κατέφυγαν στην Ελλάδα lsquoπρόσφυγεςrsquo Πρόσφυγες θα ήταν αν πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο και προστασία σε άλλη χώρα όπως έκαναν οι Αρμένιοι που ήρθαν το 1922 μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στην Ελλάδα ξένοι ανάμεσα σε ξένους με άλλη γλώσσα ήθη και έθιμα Μείναμε στην αρχή λοιπόν σε νοικιασμένο σπίτι ώσπου κτίσαμε το δικό μαςraquo (Π Κουγιουμτζέλης συνέντευξη Αθήνα Οκτώβριος 1983) Άννα Παναγιωταρέα όπ σ 173
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Αφού μελετήσετε την πηγή να αναφερθείτε στη σχέση του προσφυγικού ζητήματος με την άναρχη δόμηση των ελληνικών πόλεωνΠράγματι η ένταση του στεγαστικού ζητήματος και η έκταση του εποικισμού έθεσαν σε άμεση κίνηση κεντρικούς μηχανισμούς προγραμματισμού σχεδιασμού και κατασκευής Κι ωστόσο το συνολικό πρόγραμμα σχεδιασμού των προσφυγικών οικισμών δεν σχετίστηκε άμεσα ούτε καν έμμεσα με τον σχεδιασμό των πόλεων Η αυτονομία των φορέων (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων υπηρεσίες Πρόνοιας κλπ) οδήγησε σε μια ανεξάρτητη δράση Έτσι ενώ εμφανίζεται η πρώτη ουσιαστική εφαρμογή κοινωνικής κατοικίας και οργανωμένης δόμησης στον ελληνικό χώρο και μάλιστα σε μεγάλη έκταση χάνεται παράλληλα μια ευκαιρία για σχεδιασμό ευρύτερης κλίμακας Στους αγροτικούς και αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η πολεοδομική οργάνωση είναι απλούστατη Κάθε οικισμός σύμφωνα με το νόμο laquoρυμοτομείται προχείρως και χωρίζεται εις οικόπεδαraquo με αποτέλεσμα να προκύπτουν παραλλαγές απλών ορθογωνικών σχεδίων οικοπεδοποίησης από την επανάληψη του βασικού τύπου που συχνά είναι μοναδικός Οι προβλεπόμενοι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι είναι ελάχιστοι συνήθως μορφοποιούνται ως κενά τετράγωνα και προβλέπουν μόνον εντελώς στοιχειώδεις λειτουργίες δηλαδή σχολείο εκκλησία και πλατεία παρόλο που καταλαμβάνουν αδόμητες εκτάσεις στις παρυφές των πόλεων Αυτό σημαίνει ότι ούτε για το μέλλον υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης άλλων λειτουργιών Όσο για τους αστικούς προσφυγικούς οικισμούς η απόστασή τους από την υπάρχουσα πόλη δημιουργεί προβλήματα ασυνέχειας και αδυναμίας προσαρμογής προς τον υπάρχοντα αστικό ιστό Ενώ η πολιτεία είχε θεωρητικά έτοιμο ένα πλαίσιο παρέμβασης το οποίο μάλιστα είχε δοκιμαστεί πειραματικά αρκετές φορές και διορθωθεί σύμφωνα με τις ειδικότερες ανάγκες του ελληνικού χώρου ξαφνικά βρέθηκε υποχρεωμένη να οπισθοχωρήσει
ΘΕΜΑ 2
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Χαρακτηριστική είναι η τύχη του προγράμματος του Α Παπαναστασίου για την ανοικοδόμηση της Ανατολικής Μακεδονίας [hellip] Με την άφιξη των προσφύγων το 1922 τα πολυάριθμα σχέδια που είχαν εκπονηθεί και ενίοτε εγκριθεί εγκαταλείφθηκαν Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν στην αρχική τους θέση σύμφωνα με την εκ των ενόντων εγκατάσταση παλιών και νέων κατοίκων ή με πρόχειρα και τυποποιημένα σχέδια διανομής οικοπέδων του Υπουργείου Γεωργίας Οι εξελίξεις μετά το 1923 χαρακτηρίζονται από τη γενικευμένη εφαρμογή σχεδίων που συνεπάγεται καθοριστικούς συμβιβασμούς και απλουστεύσεις σε σχέση με τις αρχικές laquoπειραματικέςraquo και υποδειγματικές επεμβάσεις Μεταξύ 1923 και 1927 σε μια σχεδόν δραματική προσπάθεια το Υπουργείο Συγκοινωνίας αγωνίστηκε να περισώσει τη γενικότερη πολιτική που μόλις είχε θεσμοποιήσει βομβαρδίζοντας κυριολεκτικά με έγγραφα όλους τους φορείς που υπεισέρχονταν στην εγκατάσταση των προσφύγων (υπουργεία Δημοσίων Έργων Υγιεινής και Πρόνοιας τις νομαρχίες και τις αστυνομικές αρχές) με σκοπό να επιτύχει τουλάχιστον τον συντονισμό των ενεργειών Στις εγκυκλίους του υπενθυμίζει ότι η ίδρυση προσφυγικού οικισμού δίπλα σε αστικό χώρο ισοδυναμεί ουσιαστικά με επέκταση της πόλης και θα πρέπει να εναρμονίζεται προς το νέο ή το υπό εκπόνησιν σχέδιο διότι laquoάλλως θα προκύψουν σοβαρά προβλήματαraquo Αντίστοιχες παρεμβάσεις και υπομνήσεις γίνονται όταν ελεύθεροι δημόσιοι χώροι που είτε προτείνονται είτε υπάρχουν και διαφυλάττονται ως δρόμοι πλατείες κλπ από τα νέα σχέδια καταλαμβάνονται από τις τοπικές αρχές για την εγκατάσταση προσφύγων Δυστυχώς όσο κι αν το αρμόδιο υπουργείο συνιστά να μην επιτρέπονται σε τέτοιους χώρους παρά μόνον κατrsquo εξαίρεσιν και laquoμόνον προχείρου μορφής ξυλόπηκτα παραπήγματαraquo laquoελαχίστων διαστάσεωνraquo laquoεπί θέσεων αποκέντρωνraquo ώστε να μην laquoπαρεμβάλλωσι οιονδήποτε κώλυμα εις την κυκλοφορίαν ή προκαλώσι ζημίας εις λοιπούς κατοίκους ή ιδιοκτήταςraquo οι εκκλήσεις αυτές θα παραμείνουν χωρίς αποδέκτη
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Η παράδοξη αυτή διελκυστίνδα συνεχίστηκε μέχρι το 1927 οπότε ο σχεδιασμός και η ανέγερση προσφυγικών οικισμών αφαιρέθηκαν όχι πλέον σιωπηρά ή έμμεσα αλλά ρητά και κατηγορηματικά από την αρμοδιότητα του Υπουργείου Συγκοινωνίας και τις ρυθμίσεις του ΝΔ 1923 με ειδικούς νόμους και διατάγματα Έτσι με τα ΝΔ του 1927 και 1928 laquoπερί οργανώσεως των Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγιεινής Προνοίας και Αντιλήψεωςraquo ορίστηκε αρμόδιο το υπουργείο Υγιεινής για την ανέγερση οικημάτων και συνοικισμών καθώς και σχολείων εκκλησιών βιομηχανικών και λοιπών καταστημάτων για την αποκατάσταση και τη στέγαση των προσφύγων laquoκαι άνευ της τηρήσεως της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων και πάσης συναφούς προς ταύτην διατάξεωςraquo για το διάστημα της επόμενης τετραετίας Στο τέλος της τετραετίας επεκτάθηκε για μια ακόμη διετία η δυνατότητα υπέρβασης της νομοθεσίας περί σχεδίων πόλεων Τέλος ενώ με το Ν 60761934 υποτίθεται ότι περιορίζεται η παράκαμψη των πολεοδομικών νόμων μόνον εντός των ορίων των υφισταμένων προσφυγικών συνοικισμών διαιωνίζεται ουσιαστικά η πλήρης αναρχία με πολυάριθμες laquoσοφάraquo διατυπωμένες παρεκκλίσεις Οι προσφυγικές
πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα Σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κυριάκο και χτίστηκαν την περίοδο 1933ndash1935
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
ΘΕΜΑ 3
Αφού μελετήσετε την πηγή και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε την κύρια αποστολή της ΕΑΠ ΠΗΓΗ Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η γνωστή ως ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως laquoπανάκειαraquo και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή περισσοτέρων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία Αντίθετα από τους άλλους οικισμούς στη Νέα Ιωνία υπήρξε πιο συγκεκριμένη η έκφραση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΑΠ Βέβαια είναι γνωστό ότι η ΕΑΠ κατηγορήθηκε για την αναποτελεσματικότητα που είχε στον τομέα αυτό και πολλοί ερευνητές θεώρησαν ότι αρνήθηκε να ασχοληθεί με το θέμα Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία - Παράμετρος της αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σ 149
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
ΘΕΜΑ 4
Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στις επαγγελματικές ενασχολήσεις των προσφύγων κατά τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς τους στην Ελλάδα ΠΗΓΗ 1 Επαγγελματική ενασχόληση στη Σύρο Πολλοί από τους πρόσφυγες στεγάστηκαν μόλις έφθασαν σε δημόσια ή επιταγμένα κτίρια Άλλοι που παρέμειναν διασκορπίστηκαν στην πόλη και εκκρεμεί η εξακρίβωση των οικιών που κατοίκησαν Για 100 περίπου οικογένειες απαλλοτριώθηκε ύστερα από συνεχείς πιέσεις της δημοτικής αρχής και των προσφυγικών συλλόγων ειδικός χώρος στην περιοχή Ξηρόκαμπος στις παρυφές της πόλης και συγκροτήθηκε εκεί προσφυγικός συνοικισμός Η δημιουργία του συνδυάστηκε με την προσπάθεια να βρεθούν εργατικά χέρια για τη δοκιμαζόμενη βιομηχανία του νησιού Ανεξαρτήτως του τοπικού ενδιαφέροντος του ζητήματος εφόσον δια της εγκαταστάσεως εργατικών χειρών εν Ερμουπόλει πρόκειται να εξυπηρετηθώσι ακμάζοντες ενταύθα βιομηχανικοί οίκοι φιλοτίμως προσπαθούντες να βελτιώσωσι και επεκτείνωσι τας εργασίας αυτών είνε πολύ ενδιαφέρουσα και η γενικωτέρα άποψις της μονίμου εγκαταστάσεως και απορροφήσεως εκατοντάδων τινών προσφυγικών οικογενειών αίτινες ενδεχομένως αλλαχού μένουσι άεργοι και αχρησιμοποίητοι και δεν πρέπει επίσης να παροραθή το γεγονός της ωφελείας ην θα αρυσθή η Εθνική της χώρας Οικονομία εκ της παρασχεθησομένης τονώσεως της εν Σύρω Βιομηχανίας απεγνωσμένως αγωνιζομένης κατά της ανεπαρκείας των εργατικών χειρών Χ Λούκος laquoΟι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμούποληraquo στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα όπ σσ 208-209
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
ΠΗΓΗ 2 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές χώρες στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά Επιδιώχθηκε πρώτα νrsquo αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δρόμους κατασκευάζουν γέφυρες εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα κυρίως σε τρεις περιοχές στις πεδιάδες των Σερρών της Δράμας και της Θεσσαλονίκης διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών όπως του Αξιού του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος αποξηραίνουν λίμνες όπως του Αχινού Γενιτσών Αρτζάν Αματόβου και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς Έπρεπε ακόμη να γίνουν αρτεσιανά φρέατα υδραγωγεία εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί ο τύφος η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί φαρμακεία κλπ Τα μεγάλα αρδευτικά έργα μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν το θαυμασμό των πολιτισμένων λαών Ο Γερμανός Stephan Ronhart στο έργο του Griechenland von heute γράφει τα εξής χαρακτηριστικά laquoΜια σωστή εποπτική εικόνα αυτών των αληθινά γιγαντιαίων έργων επάνω σrsquo αυτά τα πλατιά εδάφη μπορεί κανείς να τη σχηματίσει μόνον όταν πετάξει πάνω απrsquo αυτάhellip Όποιος πετώντας με το αεροπλάνο επάνω από την Ιταλία από τη Ρώμη ή το Βρινδήσιhellip κατεβαίνει σιγά-σιγά από τα 4000 μέτρα επάνω από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλονίκη βλέπει να παρουσιάζεται εμπρός του βαθμιαία σαν ένα χαλί αυτή η πεδιάδα μεγάλα εύφορα καλλιεργημένα εδάφη όπου πρώτα υπήρχαν ελώδεις εκτάσεις καθαρά χαραγμένα χωράφια από το σκοτεινό καστανό ως το ανοιχτό πράσινο σπαρμένα με τις ασπρουδερές κωμοπόλεις και χωριά που τις διασχίζουν οι φωτερές ταινίες των δρόμων που κι αυτές τις κόβουν κατrsquo ευθείαν ως τη θάλασσα τα σκοτεινά αποξηραντικά κανάλια
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
και όλrsquo αυτά συνορεύουν με το πλατύ βαθυγάλανο τόξο του Θερμαϊκού κόλπου - ένα θαυμαστό έργο ανθρώπινης ενέργειας και προσπάθειαςraquo Το έργο αυτό ήταν πραγματικά ένα ειρηνικό έπος Παρόμοια έργα πολιτισμού στη Νότια Ελλάδα εδραιώνουν τη φήμη των Ελλήνων ως φορέων προόδου στη ΝΑ Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο Ο ίδιος ο Ronart γράφει laquoΣήμερα η Ελλάδα αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6550000 ψυχώνraquo Και σε άλλο σημείο laquoΟ ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό Το μακεδονικό ζήτημα το περίπλοκο μακροχρόνιο πρόβλημα της ευρωπαϊκής διπλωματίας λύθηκε δυναμικά για πάντα με την εγκατάσταση των 23 των 300000 ελληνικών οικογενειών που συνέρρευσαν τα 910 των χωρικών και ένα μεγάλο μέρος των αστών βρήκαν τη νέα τους πατρίδα στη Μακεδονία απrsquo όπου Μωαμεθανοί και Βούλγαροι είχαν μεταναστεύσει με την ανταλλαγή των πληθυσμώνraquo Απ Βακαλόπουλος Νέα Ελληνική Ιστορία όπ σσ 383-385 ΠΗΓΗ 3 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων γυναικών στη Λέσβο Στη Λέσβο το 1923 και για μια πενταετία περίπου λειτούργησε ο laquoΣύνδεσμος παροχής εργασίας εις τα πρόσφυγας γυναίκαςraquo ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες αρχόντισσες στον τόπο τους Επίσης οι laquoΑμερικανοί φίλοι της Ελλάδοςraquo δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες laquoΠοιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι αρχόντισσες των Κυδωνιών που κεντούσαν στην πατρίδα μας για την ευχαρίστησή τους όταν δεν διάβαζαν θα έφτανε η ώρα να κεντούν για να ζήσουν τα παιδιά τους και τους γέρους γονείς τους Δεν είναι υπερβολή να πω ότι στην Μυτιλήνη το κέντημα το έφεραν οι πρόσφυγεςraquo Άννα Παναγιωταρέα όπ σσ 171-172
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
OΜΟΓΕΝΩΝ 2003
ΘΕΜΑ Β 2 Με βάση το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις α Να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα αστικά κέντρα Μονάδες 13 β Να αντιπαραβάλετε τους τρόπους της αστικής αποκατάστασης των απόρων και των εύπορων προσφύγων ΚΕΙΜΕΝΟ Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη [=Ν Ιωνία] στους Ποδαράδες [=Περισσός] στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό τι είχες σ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους γιατί επειδή ήτανε τεχνίτης τον κρατούσανε και τους δούλευε Δουλέψαμε κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι και αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα από το βιβλίο laquoΗ Έξοδοςraquo (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α σ 193-195
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
Παλιά Κοκκινιά Οι παράγκες της Αγίας Σωτήρας (1929)
Τύπος αστικής κατοικίας που κατασκευάστηκε από την ΕΑΠ στην Έδεσσα
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007ΘΕΜΑ Β2
Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα εμπόδια που συνάντησε η αστική στέγαση των Μικρασιατών προσφύγων Μονάδες 25 Πηγή Α΄ [] laquoΣτη Χίο έμεινα ένα χρόνο Μετά πήγα Πάτρα Κόρινθο και τελικά στο Βέλο Εκεί έκανα μερικά χρόνια έχω και σπίτι Από το Βέλο ήρθα στην Αθήνα και μετά πήγα στην Αλεξανδρούπολη στην αδελφή μου κι άνοιξα εστιατόριο Σε λίγο μου κάηκε το μαγαζί κι άνοιξα άλλο εξοχικό Εντωμεταξύ αρρώστησα και ξαναγύρισα στο Βέλο Εκεί καλλιεργούσα περιβόλια Έφυγα όμως πάλι κι ήρθα στην Αθήνα για καλύτεραraquo (Μαρτυρία Νικολάου Παπανικολάου από το χωριό Σαζάκι που βρίσκεται στη χερσόνησο της Ερυθραίας απέναντι από τη Χίο) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 76-77 Πηγή Β΄ laquoΤην άλλη μέρα του Φωτός Ιανουάριο του 1923 πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα Μόλις βγήκαμε περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου Ο γιός μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα Άμα βγήκαμε στον Πειραιά δεν είχαμε πού να μείνουμε Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό στο ύπαιθρο Τρέξαμε πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου σε κάτι αποθήκες μέσα στον Πειραιά Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες από της Σμύρνης τα μέρη όλοιraquo (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τόμ Α΄ σσ 193-195
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010Δ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα α Πώς υλοποιήθηκε η αστική στέγαση των μη εύπορων και η εγκατάσταση των άπορων προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά (μονάδες 15) β Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων αυτών (μονάδες 10)Κείμενο laquoΣτην Αθήνα υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δεκαοκτώ μήνες Διεθνείς αναφορές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς αυτούς συνοικισμούς Μια πόλη των 300000 κατοίκων διογκώθηκε (laquoπρήστηκεraquo) ξαφνικά και έφτασε πάνω από 700000 Οι παροχές νερού κατέρρευσαν ο φωτισμός ήταν κακός και το ότι οι δρόμοι αποτελούνται από λακκούβες δεν προκαλεί και μεγάλη έκπληξη αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν Με την εξαίρεση της Κίνας δεν έχω βρεθεί αλλού πουθενά όπου η αίσθηση ενός τόπου που κατακλύζεται από κόσμο να είναι τόσο οξυμένη Η μόλυνση είναι η μόνη λέξη που μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες διαβίωσης αυτού του πληθυσμού σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο1 [] Συγκεκριμένα στην Καισαριανή υπήρχαν συνολικά 1800 σπίτια για 10800 άτομα Από την ΕΑΠ κατασκευάστηκαν μετά το 1828 τα 350 Έως τότε ο πληθυσμός έμενε σε 1000 πλινθόκτιστα σπίτια και σε 500 ξύλινα παραπήγματα ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων δήλωνε ασχολία την αγροτική Αν αναλογιστεί κανείς ότι έλαβαν βοήθεια σε βοοειδή και πρόβατα ή χοίρους χωρίς να ανεγερθούν στάβλοι εύκολα κατανοούμε ότι οι άνθρωποι και τα ζώα συζούσαν κάτω από την ίδια στέγη Πέρα από τις φρικτές συνθήκες υγιεινής η ύδρευση του προσφυγικού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου ή με υδροπώλες οι οποίοι πωλούσαν το νερό2 Η διεκδίκηση παροχής νερού παραπέμπει σε σύγχρονες γεωπολιτικές διαμάχες ή και ένοπλες συρράξεις στον Τρίτο Κόσμο []raquo Κρητικός Γ laquoΡιζοσπαστικοποίηση της πολιτικής γεωγραφίας του νέου περιαστικού χώρου της Αθήνας μετά την έλευση των μικρασιατών προσφύγωνraquo περ Γεωγραφίες τεύχος 13 φθινόπωρο 2007 εκδ Εξάντας σ 119
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
2013ΘΕΜΑ Δ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται να παρουσιάσετε α) Την αστική στέγαση των προσφύγων όπως αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ από την Αθήνα και τον Πειραιά με τη δημιουργία νέων συνοικισμών (μονάδες 13) και β) τον τρόπο στέγασης των ευπόρων προσφύγων καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ] Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατάσταση στην Ελλάδα της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης Η μοναδική παρηγοριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας Ίσως αν δεν υπήρχε το φυσικό αυτό δώρο να είχε νεκρωθεί ο συνοικισμός καθώς οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται από άθλιες έως αβίωτες Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές όπου παρέμειναν για αρκετό χρονικό διάστημα Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παραπήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια Η επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων [hellip] Η κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες [hellip] Η ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό [hellip] Στο μεγάλο ρεύμα1 οι ακαθαρσίες τα σκουπίδια τα ράκη της ταπητουργίας παρουσίαζαν φρικτό θέαμα Σπ Τζόκας laquoΗ ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και η εγκατάσταση στην Καισαριανήraquo στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα Επιστημονικό Συμπόσιο (11 και 12 Απριλίου 1997) Αθήνα Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας χ χ σ 123
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
2007ΘΕΜΑ Β2 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων ndashεύπορων και άπορωνndash μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών Μονάδες 25 Κείμενο Α Ως το τέλος του 1929 η ΕΑΠ είχε χτίσει 27000 περίπου κατοικίες σε 125 νέους συνοικισμούς και το κράτος 25000 κατοικίες χωρίς να έχει λυθεί το πρόβλημα της άθλιας διαβιώσεως σε αυτοσχέδιες τσίγκινες παράγκες 30000 περίπου προσφυγικών οικογενειών Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ ΙΕ΄ Αθήνα 1978 σ 302 Κείμενο Β Κακήν κακώς μην τα ρωτάς πώς ζούσαμε Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πώς γίνονται συνοικισμοί για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες στον Ποδονίφτη (= Ν Ιωνία) στους Ποδαράδες (= Περισσός) στην Κοκκινιά Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς Πήγαινες εκεί κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ότι είχες σrsquo ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου Ατελείωτα ήτανε ακόμη κεραμίδια δεν είχανε πόρτες δεν είχανε παράθυρα δεν είχανε Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε να μαγειρέψουνε (Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια) Η ΄Εξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) τ Α΄ σ 195
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
ΚΕΙΜΕΝΟ Β [Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΠΟΡΩΝ] Πολύ λίγοι [πρόσφυγες] είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικοδόμηση των κατοικιών τους Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής Οι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας (στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σrsquo αυτή την κατηγορία Το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού Το 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε μεγαλύτερο πλάτος δρόμων Γ Τζεδόπουλος (επιμ) Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες Πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου Υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 22007 σσ 86-87 ΚΕΙΜΕΝΟ Γ [Η ΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ] Ένα ολόκληρο χωριό αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε στα προάστεια της Θεσσαλονίκης προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα [hellip] [Οι καλύβες] είναι [hellip] απερίγραπτα στενάχωρες Με τον τρόπο που έχουν κατασκευαστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές Το καλοκαίρι ο καυτερός ήλιος που πέφτει στις τσίγκινες στέγες μετατρέπει τις παράγκες σε σωστούς φούρνους Όσο θλιβερά κι αν είναι αυτά τα καταλύματα προσφέρουν κάποιου είδους προστασία στους ενοίκους τους [hellip] Όμως και στην καλύτερη περίπτωση [hellip] δεν αντιπροσωπεύουν παρά την κατώτατη βαθμίδα της πολιτισμένης ζωής H Morgenthau H Aποστολή μου στην Αθήνα 1922-Το έπος της εγκατά- στασης μετ Σ Κασεσιάν ΑθήναΤροχαλία 1994 σσ 342-344
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιος φορέας ανέλαβε το έργο της
αστικής αποκατάστασης των προσφύγων και ποια προβλήματα παρουσίαζε αυτή
2 Ποιες ήταν οι διαφορές της αστικής από την αγροτική αποκατάσταση
3 Ποια προβλήματα συνάντησε η αστική αποκατάσταση
4 Ποια επαγγέλματα ασκούσαν στις πόλεις οι μικρασιάτες πρόσφυγες τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα
5 Η δημιουργία των προσφυγικών συνοικισμών
6 Πώς αποκαταστάθηκαν οι εύποροι πρόσφυγες
7 Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν
8 Στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
9 Επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο και στις πόλεις
Προσφυγικές παράγκες στην περιοχή του Ταύρου