¶PO§O°O™

Η ελληνικ γλ�σσα, π�υ �μιλε�ται αδι�κ�πα, με τις �π�ιες αλλαγ�ς της, απ�

τη δε�τερη τ�υλ��ιστ�ν �ιλιετηρ�δα π.�. μ��ρι σμερα και π�υ, κατ� τ� ρ-

τ�ρα Κικ�ρωνα, θεωρε�ται ��ια να λαλε�ται ακ�μη και απ� τ�υς θε��ς, ε�ναι

στεν� συνυφασμ�νη με τ�ν π�λιτισμ�, τ� "�� και τις τ��ες των Ελλνων καθ’

�λη την υπερτρισ�ιλιετ ιστ�ρικ διαδρ�μ τ�υς.

Στη θαυμ�σια αυτ γλ�σσα, την τελει�τερη απ’ �λες τις γλ�σσες, κατ�

τ�υς ��ν�υς μελετητ�ς, συν�θεσαν τα αθ�νατα αριστ�υργματ� τ�υς � θε��ς

%μηρ�ς, �ι τραγικ�� π�ιητ�ς της κλασικς αρ�αι�τητας, �ι αττικ�� ρτ�ρες

κ.�. &ι μεγ�λ�ι αυτ�� πνευματικ�� ταγ�� αναδεικν��νται μ�σα απ� τα �ργα

τ�υς αδιαφιλ�ν�κητ�ι διδ�σκαλ�ι και καθ�δηγητ�ς της ανθρωπ�τητας και

σπ�υδα��ι ανατ�μ�ι της ανθρ�πινης ψυ�ς.

(�ει καταστε� σαφ�ς σε �λ�υς �σ�ι ασ��λ��νται επιστημ�νικ� με γλωσ-

σικ� θ�ματα �τι δεν ε�ναι ε�κ�λη υπ�θεση να καταγρ�ψει κανε�ς πλρως και

να αναλ�σει επιστημ�νικ� μια τ�τ�ια γλ�σσα, η �π��α ευτ��ησε να καλλιερ-

γηθε� απ� υπ�ρ���υς πνευματικ��ς �νδρες.

Για τη συγγραφ τ�υ παρ�ντ�ς π�νματ�ς �λα"α υπ�ψη μ�υ ��ι μ�ν�

τ�υς παλαι�τερ�υς φιλ�λ�γ�υς και γλωσσ�λ�γ�υς �ι �π���ι συν�γραψαν

γραμματικ της αρ�α�ας ελληνικς γλ�σσας, αλλ� και μερικ� απ� τα π�ρ�-

σματα των σ�γ�ρ�νων γλωσσ�λ�γικ�ν θεωρι�ν, �πως τ�υ στρ�υκτ�υραλι-

σμ�� της δ�μ�λ�γ�ας και της μετασ�ηματιστικς γενετικς γραμματικς.

Κυρ�ως �κανα ικαν �ρση των �ρων «φ�νημα», «μ�ρφ�φων�λ�γικ�� καν�-

νες» και «μ�ρφημα».

Επιπλ��ν, κατα"λθηκε πρ�σπ�θεια, παρ�λληλα με τα παρ�υσια*�μενα

και ε�ετα*�μενα γλωσσικ� φαιν�μενα της αρ�α�ας Ελληνικς, να γ�ν�νται

συ�ν�ς αναφ�ρ�ς και για τα αντ�στ�ι�α φαιν�μενα της ν�ας Ελληνικς.

Θ�λω να πιστε�ω �τι τ� "ι"λ�� αυτ� θα "ρει τη δ��υσα ανταπ�κριση απ�

τ�υς μαθητ�ς, τ�υς φ�ιτητ�ς, τ�υς διδ�σκ�ντες καθηγητ�ς και τ�υς μελετη-

τ�ς, πρ�ς τ�υς �π���υς κυρ�ως απευθ�νεται.

Ευπρ�σδεκτη θα ε�ναι κ�θε καλ�πιστη κριτικ, π�υ θα ��ει ως σκ�π� τη

"ελτ�ωση της μελ�της αυτς και την κατ�δει�η της αλθειας.

ΓΕΩΡΓΙ�Σ . ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΑΔΗΣ

¶π¡∞∫∞™ ¶∂ƒπ∂Ã√ª∂¡ø¡

ΠΡ&Λ&Γ&Σ.........................................................................................................................9

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕ�&ΜΕΝΩΝ .........................................................................................11

Συντετμημ�νες λ��εις και "ασικ� σ�μ"�λα..................................................................25

Μ Ε Ρ � Σ Π Ρ Ω Τ �

ΚΕΦΑΛΑΙ& Α′

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣ&Λ&ΓΙΑ

1. (νν�ια, σημασ�α και γνωρ�σματα της γλ�σσας ..................................................29

2. Απ�ψεις και θεωρ�ες για τη γ�νεση της γλ�σσας................................................33

3. Βασικ� �αρακτηριστικ� της γλ�σσας ...................................................................37

ΚΕΦΑΛΑΙ& Β′

ΙΝΔ&ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ &ΙΚ&ΓΕΝΕΙΑ ΓΛΩΣΣΩΝ

1. Η Ελληνικ ανκει στη μεγ�λη ινδ�ευρωπαϊκ �ικ�γ�νεια γλωσσ�ν............40

2. Γενικ� στ�ι�ε�α για τις αδελφ�ς ινδ�ευρωπαϊκ�ς γλ�σσες ................................42

3. Γλ�σσες centum και γλ�σσες satem ........................................................................51

4. Η κ�ιτ�δα των Ινδ�ευρωπα�ων................................................................................53

5. Ανακ�λυψη της συγγ�νειας των ινδ�ευρωπαϊκ�ν γλωσσ�ν ............................54

6. Επανασ�νθεση της Πρωτ�-Ινδ�ευρωπαϊκς .......................................................58

7. Ιστ�ρικ και συγκριτικ γλωσσ�λ�γ�α .................................................................61

ΚΕΦΑΛΑΙ& Γ′

ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΠΕΛΑΣΓ&Ι

1. Η κ�θ�δ�ς των ελληνικ�ν φ�λων στην Ελλ�δα...................................................63

2. Πρ��λληνες Πελασγ��...........................................................................................64

3. GΕλλην, HΕλλIς ...........................................................................................................68

ΚΕΦΑΛΑΙ& Δ′

ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΛΦΑΒΗΤ&

1. Γραπτ�ς λ�γ�ς – Γραφ............................................................................................72

2. Γραμμικ γραφ Α′ και γραμμικ γραφ Β′ ........................................................74

3. Πρ��λευση τ�υ αλφα"τ�υ .....................................................................................77

11

4. Τ� φ�ινικικ� αλφ�"ητ� και �ι ελληνικ�ς τρ�π�π�ισεις και

πρ�σθκες...................................................................................................................81

ΚΕΦΑΛΑΙ& E′

&Ι ΑΡ�ΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΕΚΤ&Ι

1. Ιδια�τερα στ�ι�ε�α της Ελληνικς μετ� την απ�σπασ της

απ� την Ινδ�ευρωπαϊκ ...........................................................................................84

2. Δια�ρεση των αρ�α�ων ελληνικ�ν διαλ�κτων ......................................................86

3. Κ�ιν� στ�ι�ε�α της ιωνικς και της αττικς διαλ�κτ�υ......................................88

4. Η ιωνικ δι�λεκτ�ς και τα γλωσσικ� �αρακτηριστικ� της................................90

5. Αττικ δι�λεκτ�ς.......................................................................................................93

6. Α�αϊκ δι�λεκτ�ς......................................................................................................96

7. Κ�ιν�� γλωσσικ�� �αρακτρες των α�αϊκ�ν διαλ�κτων.....................................97

8. Ιδια�τερ�ι �αρακτρες των διαλ�κτων της "�ρειας α�αϊκς .............................99

I. Λεσ"ιακ δι�λεκτ�ς..........................................................................................99

II. Θεσσαλικ δι�λεκτ�ς......................................................................................100

III. Β�ιωτικ δι�λεκτ�ς.........................................................................................100

9. Ιδια�τερ�ι �αρακτρες των διαλ�κτων της ν�τιας α�αϊκς..............................101

I. Αρκαδικ δι�λεκτ�ς .......................................................................................101

II. Κυπριακ δι�λεκτ�ς .......................................................................................101

III. Παμφυλιακ δι�λεκτ�ς ..................................................................................102

10. Δωρικ δι�λεκτ�ς ...................................................................................................102

11. Κ�ιν� γλωσσικ� γνωρ�σματα των δωρικ�ν διαλ�κτων ....................................104

12. Ιδι�*�ντες �αρακτρες των κυρ�ως δωρικ�ν διαλ�κτων..................................105

I. Λακωνικ..........................................................................................................105

II. Μεσσηνιακ .....................................................................................................106

III. Αργε�α...............................................................................................................106

IV. Κ�ρινθιακ.......................................................................................................106

V. Μεγαρικ..........................................................................................................107

VI. Κρητικ.............................................................................................................107

VII. Ρ�διακ.............................................................................................................108

13. Κ�ιν� �αρακτηριστικ� των "�ρει�δυτικ�ν διαλ�κτων ....................................108

14. Ιδια�τερα �αρακτηριστικ� των "�ρει�δυτικ�ν διαλ�κτων ..............................109

I. Φωκικ..............................................................................................................109

II. Λ�κρικ ............................................................................................................109

III. Αιτωλ�ακαρνανικ.........................................................................................110

IV. Ηπειρωτικ ......................................................................................................111

V. Ηλειακ.............................................................................................................111

VI. Α�αϊκ ..............................................................................................................111

12

°Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ∞Ú¯·›·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜

15. Μακεδ�νικ δι�λεκτ�ς...........................................................................................112

16. Νε�τερα στ�ι�ε�α για πληρ�στερη καταν�ηση τ�υ �ρ�υ «δι�λεκτ�ς» ...........113

17. Πρ�σθκη γραμματικ�� καν�να σε δι�λεκτ� και

παραδε�γματα λειτ�υργ�ας των καν�νων............................................................115

18. Γενικ�τερα α�τια των φωνητικ�ν αλλαγ�ν ........................................................118

Μ Ε Ρ � Σ Δ Ε Υ Τ Ε Ρ �ΦΩΝΗΤΙΚΗ, ΦΩΝ�Λ�ΓΙΑ, Μ�ΡΦ�ΦΩΝ�Λ�ΓΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΣΤ′

&ΡΙΣΜ&Ι ΚΑΙ ΕΝΝ&ΙΕΣ

1. (νν�ια και κλ�δ�ι της φωνητικς.......................................................................123

2. (νν�ια και σημασ�α της φων�λ�γ�ας..................................................................127

3. Φ�νημα: �νν�ια και σημασ�α................................................................................130

4. Μ�ρφ�φων�λ�γ�α...................................................................................................132

ΚΕΦΑΛΑΙ& M′

ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΦΘ&ΓΓ&Ι. ΤΑNΙΝ&ΜΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΑΥΤΩΝ

1. Τα γρ�μματα τ�υ ελληνικ�� αλφα"τ�υ.............................................................134

2. Τα φωνητρια �ργανα ...........................................................................................139

3. Παραγωγ, δια�ρεση και �αρακτηριστικ� των φωνη�ντων ............................142

4. �αρακτηριστικ� και δια�ρεση των συμφ�νων της αρ�α�ας Ελληνικς ........148

5. Δ�φθ�γγ�ι ................................................................................................................156

ΚΕΦΑΛΑΙ& Η′

Τ&Ν&Ι, ΠΝΕΥΜΑΤΑ, ΣΥΛΛΑΒΕΣ, ΣΤΙNΗ

1. Τ�ν�ι και επιτ�νισμ�ς.............................................................................................159

2. Τρισυλλα"ικ�ς ν�μ�ς και καν�νες τ�νισμ��.......................................................161

3. Θ�ση τ�υ τ�ν�υ και �ν�μασ�α λ��εων αν�λ�γα με τ�ν τ�νισμ� τ�υς..............164

4. Oτ�νες και εγκλιτικ�ς λ��εις..................................................................................165

5. & τ�ν�ς των εγκλιτικ�ν..........................................................................................166

6. Πνε�ματα..................................................................................................................167

7. Β�ηθητικ� �ρθ�γραφικ� σημε�α στ� γραπτ� λ�γ�...........................................170

8. Σημε�α στ��ης...........................................................................................................171

9. Συλλα" ....................................................................................................................173

10. Συλλα"ισμ�ς.............................................................................................................175

11. Ευφων�α και ευφωνικ� σ�μφωνα.........................................................................176

12. Συμφωνικ� συμπλ�γματα στην αρ� των λ��εων

της αρ�α�ας Ελληνικς...........................................................................................177

13

∫∂º∞§∞π√ ∞ã

ΚΕΦΑΛΑΙ& Θ′

ΠΑΘΗ ΤΩΝ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ

1. Η �νν�ια των φθ�γγικ�ν παθ�ν και �ι φων�λ�γικ��

μ�ρφ�φων�λ�γικ�� καν�νες..................................................................................181

2. �ασμωδ�α και τρ�π�ι θεραπε�ας της ...................................................................184

3. Συνα�ρεση.................................................................................................................185

4. Κρ�ση........................................................................................................................189

5. (κθλιψη ...................................................................................................................191

6. Συν�*ηση...................................................................................................................194

7. Αφα�ρεση, υφα�ρεση, πρ�σληψη πρ�σθετ�ν ευφωνικ�ν συμφ�νων.........194

8. Μετ�πτωση...............................................................................................................196

9. Συγκ�π, αν�πτυ�η και μετ�θεση φωνη�ντων ..................................................201

10. Αντιμετα��ρηση, αφ�μ��ωση, αν�μ��ωση.........................................................203

11. Εκτ�σεις, αντεκτ�σεις, μετρικ�ς/ρυθμικ�ς εκτ�σεις ..........................................205

12. Πρ�σθετικ� πρ�θεματικ� φωνεντα και �λλα π�θη φωνη�ντων................209

ΚΕΦΑΛΑΙ& Ι′

ΠΑΘΗ ΣΥΜΦΩΝΩΝ ΚΑΙ ΗΜΙΦΩΝΩΝ

1. Απ�"�λ συμφ�νων και ημιφ�νων .....................................................................213

2. Αν�πτυ�η συμφ�νων .............................................................................................216

3. Μετ�θεση επ�νθεση τ�υ j και μεταθ�σεις �λλων συμφ�νων.........................217

4. (νωση συγ��νευση συμφ�νων ........................................................................219

5. Αφ�μ�ι�σεις συμφ�νων ........................................................................................220

6. Αν�μ��ωση συμφ�νων ...........................................................................................223

7. Τρ�π�ς συμφ�νων...................................................................................................226

Μ Ε Ρ � Σ Τ Ρ Ι Τ �Μ�ΡΦ�Λ�ΓΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΙΑ′

Η ΛΕNΗ ΚΑΙ Τ& Μ&ΡΦΗΜΑ

1. Η λ��η και τα πρ�"λματ� της..............................................................................231

2. Μ�ρφ�λ�γ�α: (νν�ια και σημασ�α της ...............................................................236

3. Τ� μ�ρφημα..............................................................................................................237

4. Δια�ρεση των μ�ρφημ�των....................................................................................239

5. Τρ�π γλωσσικ�ν στ�ι�ε�ων κατ’ αναλ�γ�α �λλων συνηθ�στερων................242

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΙΒ′

ΜΕΡΗ Τ&Υ Λ&Γ&Υ ΚΑΙ ΣΤ&Ι�ΕΙΑ ΑΥΤ&Υ – Τ& ΑΡΘΡ&

1. Μ�ρη τ�υ λ�γ�υ .......................................................................................................246

14

°Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ∞Ú¯·›·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜

2. Τ�π�ι των λ��εων, καταλ�εις, �αρακτρας, θ�ματα και ρ�*ες .......................247

3. Πτωτικ� και παρεπ�μενα των πτωτικ�ν.............................................................248

4. Τ� �ρθρ�...................................................................................................................252

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΙΓ′

&Ν&ΜΑΤΑ &ΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ Η ΚΛΙΣΗ Τ&ΥΣ

1. &ρισμ�ς και δια�ρεση των �υσιαστικ�ν..............................................................255

2. &υσιαστικ� π�υ απαντ��ν μ�ν� στ�ν ενικ� μ�ν�

στ�ν πληθυντικ� αριθμ�.........................................................................................256

3. Κλ�ση των πρωτ�κλιτων ασυνα�ρετων �υσιαστικ�ν.........................................257

4. Κλ�ση των πρωτ�κλιτων συνηρημ�νων �υσιαστικ�ν........................................264

5. Δε�τερη κλ�ση των �υσιαστικ�ν ..........................................................................266

6. Δευτερ�κλιτα συνηρημ�να �υσιαστικ� ...............................................................270

7. Αττικ�κλιτα..............................................................................................................272

8. Τρ�τη κλ�ση των �υσιαστικ�ν ...............................................................................274

9. Φωνηεντ�ληκτα �υσιαστικ� της γ′ κλ�σης .........................................................277

10. Συμφων�ληκτα �υσιαστικ� της γ′ κλ�σης ...........................................................286

11. Ημιφων�ληκτα τριτ�κλιτα �υσιαστικ� ...............................................................297

12. Γενικ�ς παρατηρσεις στις καταλ�εις και στ�ν τ�νισμ�

των �ν�μ�των της γ′ κλ�σης ...................................................................................314

13. Αν�μαλα �υσιαστικ� .............................................................................................315

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΙΔ′

ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΚΑΙ Η ΚΛΙΣΗ Τ&ΥΣ

1. &ρισμ�ς και κατηγ�ρ�ες των επιθ�των ................................................................321

2. Ασυνα�ρετα δευτερ�κλιτα επ�θετα.......................................................................323

Τριγεν και τρικατ�ληκτα σε -�ς, -η, -�ν.............................................................323

Τριγεν και τρικατ�ληκτα σε -�ς, -α, -�ν.............................................................324

3. Ασυνα�ρετα δευτερ�κλιτα τριγεν και δικατ�ληκτα επ�θετα σε -�ς, -�ν.......326

4. Συνηρημ�να δευτερ�κλιτα επ�θετα ......................................................................327

Τριγεν και τρικατ�ληκτα.....................................................................................327

Τριγεν και δικατ�ληκτα ......................................................................................328

5. Αττικ�κλιτα επ�θετα ...............................................................................................329

6. Τριτ�κλιτα φωνηεντ�ληκτα επ�θετα....................................................................330

Τριγεν και τρικατ�ληκτα σε -υς, -εια, -υ ���τ�να............................................330

Τριγεν και δικατ�ληκτα σε -υς, -υ (γεν. -υ�ς -ε�ς) .......................................333

7. Τριτ�κλιτα συμφων�ληκτα επ�θετα .....................................................................335

Αφων�ληκτα τρικατ�ληκτα ..................................................................................335

Αφων�ληκτα τριγεν και δικατ�ληκτα ..............................................................338

Αφων�ληκτα διγεν και μ�ν�κατ�ληκτα ...........................................................339

15

∫∂º∞§∞π√ ∞ã

Ενριν�ληκτα και υγρ�ληκτα τριγεν και τρικατ�ληκτα..................................339

Ενριν�ληκτα και υγρ�ληκτα τριγεν και δικατ�ληκτα ...................................341

Ενριν�ληκτα και υγρ�ληκτα διγεν και μ�ν�κατ�ληκτα ................................342

Σιγμ�ληκτα τριγεν και δικατ�ληκτα σε -ης, -ες ...............................................343

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΙΕ′

ΑΝΩΜΑΛΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΚΑΙ ΜΕΤ&�ΕΣ

1. Κλ�ση τ�υ αν�μαλ�υ επιθ�τ�υ π�λ�ς, π�λλ�, π�λ�...........................................347

2. Κλ�ση τ�υ αν�μαλ�υ επιθ�τ�υ μ�γας, μεγ�λη, μ�γα .........................................348

3. Κλ�ση τ�υ αν�μαλ�υ επιθ�τ�υ πρ!�ς, πραε"α, πρ!�ν ......................................349

4. Κλ�ση των αν�μαλων ελλειπτικ�ν επιθ�των σ$ς και φρ�&δ�ς .......................350

5. Μετ���ς .....................................................................................................................351

6. Δευτερ�κλιτες μετ���ς............................................................................................352

7. Τριτ�κλιτες μετ���ς.................................................................................................353

Μετ���ς σε -ας, -ασα, -αν........................................................................................353

Μετ���ς σε -ε(ς, -ε"σα, -)ν .......................................................................................354

Μετ���ς σε -��ς, -�&σα, -*ν ....................................................................................355

Μετ���ς σε -�ς, -&σα, -�ν ........................................................................................356

Μετ���ς σε -ων, -�υσα, -�ν .....................................................................................357

Μετ���ς σε -$ν, -$σα, -$ν ......................................................................................358

Μετ���ς σε -$ν, -�&σα, -�&ν ...................................................................................359

Μετ���ς σε -,ς, -υ"α, -*ς .........................................................................................360

Μετ���ς σε -,ς, -$σα, -/ς ( -*ς) ..........................................................................361

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΙΣΤ′

ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ

1. &ρισμ�ς. Βαθμ�� των επιθ�των.............................................................................363

2. &μαλ�ς σ�ηματισμ�ς μ�ν�λεκτικ�ν παραθετικ�ν............................................365

3. Τα παραθετικ� σε -0τερ�ς, -0τατ�ς και -,τερ�ς, -,τατ�ς.................................366

4. Αναλ�γικ�ς σ�ηματισμ�ς παραθετικ�ν..............................................................367

5. Αν�μαλα παραθετικ�.............................................................................................369

6. Κλ�ση των συγκριτικ�ν σε -(ων (-ων), -ι�ν (-�ν) ................................................371

7. Περιφραστικ� παραθετικ� επιθ�των και μετ���ν ............................................373

8. Ελλειπτικ� παραθετικ� και επ�θετα στερ��μενα παραθετικ�ν......................374

9. Παραθετικ� επιρρημ�των .....................................................................................375

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΙM′

ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ

1. &ρισμ�ς και δια�ρεση των αριθμητικ�ν..............................................................377

16

°Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ∞Ú¯·›·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜

2. Αριθμητικ� επ�θετα................................................................................................377

3. Αριθμητικ� �υσιαστικ� .........................................................................................380

4. Αριθμητικ� επιρρματα ........................................................................................381

5. Π�νακες αριθμητικ�ν .............................................................................................381

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΙΗ′

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

1. &ρισμ�ς και ε�δη των αντωνυμι�ν .......................................................................385

2. Πρ�σωπικ�ς αντωνυμ�ες ........................................................................................385

3. Δεικτικ�ς αντωνυμ�ες .............................................................................................387

4. &ριστικ επαναληπτικ αντωνυμ�α .................................................................390

5. Κτητικ�ς αντωνυμ�ες...............................................................................................392

6. Αυτ�παθε�ς αυτ�παθητικ�ς αντωνυμ�ες ..........................................................393

7. Αλληλ�παθς αλληλ�παθητικ αντωνυμ�α ....................................................395

8. Ερωτηματικ�ς αντωνυμ�ες .....................................................................................396

9. Α�ριστες αντωνυμ�ες ..............................................................................................398

10. Αναφ�ρικ�ς αντωνυμ�ες.........................................................................................400

11. Συσ�ετικ�ς αντωνυμ�ες ...........................................................................................403

12. Π�νακας συσ�ετικ�ν αντωνυμι�ν της αρ�α�ας Ελληνικς ..............................403

13. Π�νακας συσ�ετικ�ν αντωνυμι�ν της ν�ας Ελληνικς.....................................404

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΙΘ′

ΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤ&Ι�ΕΙΑ ΑΥΤΩΝ

Α′ Παρεπ�μενα τ�υ ρματ�ς........................................................................................405

1. &ρισμ�ς τ�υ ρματ�ς..............................................................................................405

2. Διαθ�σεις ..................................................................................................................406

3. Συ*υγ�ες....................................................................................................................410

4. Φων�ς ........................................................................................................................411

5. �ρ�ν�ι .......................................................................................................................412

6. Εγκλ�σεις ..................................................................................................................420

7. Πρ�σωπα ..................................................................................................................424

8. Αριθμ�� .....................................................................................................................425

Β′ Στ�ι�ε�α σ�ηματισμ�� τ�υ ρματ�ς .......................................................................425

1. Κατ�λη�η .................................................................................................................425

2. Θ�μα ..........................................................................................................................426

3. �αρακτρας.............................................................................................................427

4. Α��ηση .....................................................................................................................428

5. Α��ηση στα σ�νθετα και παρασ�νθετα ρματα ................................................431

6. Αν�μαλη α��ηση ....................................................................................................432

17

∫∂º∞§∞π√ ∞ã

7. Αναδιπλασιασμ�ς ...................................................................................................436

8. Ανωμαλ�ες αναδιπλασιασμ�� ...............................................................................438

9. Αττικ�ς αναδιπλασιασμ�ς .....................................................................................440

10. Τ� "�ηθητικ� ρμα ε5μ6..........................................................................................441

ΚΕΦΑΛΑΙ& Κ′

ΒΑΡΥΤ&ΝΑ ΡΗΜΑΤΑ ΣΕ -Ω ΤΗΣ Α′ ΣΥMΥΓΙΑΣ

1. &ρισμ�ς και δια�ρεση των "αρ�τ�νων ρημ�των................................................444

2. Κλ�ση τ�υ "αρ�τ�ν�υ φωνηεντ�ληκτ�υ ρματ�ς λ�-ω

στην ενεργητικ φων............................................................................................445

3. Κλ�ση τ�υ "αρ�τ�ν�υ φωνηεντ�ληκτ�υ ρματ�ς λ�-�μαι

μ�σης φωνς με μ�ση δι�θεση (λ�-�μαι = λ�νω τ�ν εαυτ� μ�υ).......................448

4. Κλ�ση τ�υ "αρ�τ�ν�υ φωνηεντ�ληκτ�υ ρματ�ς λ�-�μαι

μ�σης φωνς με παθητικ δι�θεση (λ�-�μαι = λ��μαι απ� �λλ�ν).................451

5. Συστατικ� στ�ι�ε�α των μ�ν�λεκτικ�ν τ�πων στα ρματα

της α′ συ*υγ�ας ........................................................................................................454

α) Πρ�σωπικ κατ�λη�η.....................................................................................455

") Καταλ�εις τ�υ δυϊκ�� αριθμ�� στα ρματα..............................................457

γ) Θεματικ� φωνεν.............................................................................................458

δ) Εγκλιτικ� φωνεν ............................................................................................459

ε) �ρ�νικ�ς �αρακτρας.....................................................................................459

στ) �ρ�νικ� πρ�σφυμα..........................................................................................460

*) Σ�ηματισμ�ς περιφραστικ�ν �ρ�νων...........................................................460

η) Φαιν�μενικ�ς καταλ�εις ...............................................................................461

θ) Σ�ηματισμ�ς των �ρ�νων των ασυνα�ρετων φωνηεντ�ληκτων

ρημ�των.............................................................................................................462

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΚΑ′

Σ�ΗΜΑΤΙΣΜ&Σ ΤΩΝ �Ρ&ΝΩΝ ΣΤΑ ΑΦΩΝ&ΛΗΚΤΑ ΡΗΜΑΤΑ

1. &ρισμ�ς και δια�ρεση των αφων�ληκτων ρημ�των ..........................................464

2. Σ�ηματισμ�ς τ�υ ενεστ�τα και τ�υ παρατατικ�� ενεργητικς

και μ�σης φωνς ......................................................................................................464

3. Κλ�ση ρημ�των ........................................................................................................468

Κλ�ση τ�υ �υρανικ�ληκτ�υ ρματ�ς τ�ττω τ�σσω (θ. ταγ-)

στ�ν ενεστ�τα και τ�ν παρατατικ� ......................................................................468

Κλ�ση τ�υ �υρανικ�ληκτ�υ ρματ�ς τ�ττ�μαι τ�σσ�μαι (θ. ταγ-)

στ�ν ενεστ�τα και τ�ν παρατατικ� ......................................................................469

Κλ�ση τ�υ �δ�ντικ�ληκτ�υ ρματ�ς 7λπ(8ω (θ. 7λπ(δ-) στ�ν ενεστ�τα

και τ�ν παρατατικ� .................................................................................................470

18

°Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ∞Ú¯·›·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜

Κλ�ση τ�υ �ειλικ�ληκτ�υ ρματ�ς λε(πω (θ. λειπ-) στ�ν ενεστ�τα

και τ�ν παρατατικ� .................................................................................................471

Κλ�ση τ�υ �ειλικ�ληκτ�υ ρματ�ς λε(π�μαι (θ. λειπ-) στ�ν ενεστ�τα

και τ�ν παρατατικ� .................................................................................................472

4. Μ�λλ�ντας και α�ριστ�ς ενεργητικς και μ�σης φωνς...................................472

5. Ενεργητικ�ς παρακε�μεν�ς και υπερσυντ�λικ�ς................................................476

6. Παθητικ�ς μ�λλ�ντας α′ και παθητικ�ς α�ριστ�ς α′ .........................................478

7. Κλ�ση ρημ�των ........................................................................................................479

Κλ�ση τ�υ ενεργητικ�� παρακειμ�ν�υ και υπερσυντελ�κ�υ

τ�υ ρματ�ς τ�ττω ..................................................................................................479

Κλ�ση τ�υ παθητικ�� μ�λλ�ντα α′ και τ�υ παθητικ�� α�ρ�στ�υ α′τ�υ ρματ�ς τ�ττ�μαι .............................................................................................480

8. Παρακε�μεν�ς και υπερσυντ�λικ�ς μ�σης φωνς ..............................................480

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΚΒ′

ΕΝΡΙΝ&ΛΗΚΤΑ ΚΑΙ ΥΓΡ&ΛΗΚΤΑ ΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ Α′ ΣΥMΥΓΙΑΣ

1. Σ�ηματισμ�ς τ�υ ενεστ�τα και τ�υ παρατατικ�� ενεργητικς

και μ�σης φωνς ......................................................................................................483

2. Σ�ηματισμ�ς τ�υ μ�λλ�ντα και τ�υ α�ρ�στ�υ α′ ενεργητικς

και μ�σης φωνς ......................................................................................................488

3. &ι �λλ�ι �ρ�ν�ι των ενριν�ληκτων και των υγρ�ληκτων ρημ�των ................493

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΚΓ′

ΔΕΥΤΕΡ&Ι �Ρ&Ν&Ι ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ

1. Ενεργητικ�ς και μ�σ�ς α�ριστ�ς "′ ......................................................................496

2. Παθητικ�ς μ�λλ�ντας "′ και παθητικ�ς α�ριστ�ς "′ .........................................498

3. Ενεργητικ�ς παρακε�μεν�ς και υπερσυντ�λικ�ς "′ ...........................................501

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΚΔ′

ΣΥΝΗΡΗΜΕΝΑ T ΠΕΡΙΣΠΩΜΕΝΑ ΡΗΜΑΤΑ

1. &ρισμ�ς και δια�ρεση των συνηρημ�νων ρημ�των ...........................................503

2. Κλ�ση τ�υ συνηρημ�ν�υ ρματ�ς τιμ�ω -$ (θ. τιμα-) στ�ν ενεστ�τα και

τ�ν παρατατικ�........................................................................................................504

3. Κλ�ση τ�υ συνηρημ�ν�υ ρματ�ς π�ι�ω -$ (θ. π�ιε-) στ�ν ενεστ�τα και

τ�ν παρατατικ�........................................................................................................506

4. Κλ�ση τ�υ συνηρημ�ν�υ ρματ�ς δ�υλ0ω -$ (θ. δ�υλ�-) στ�ν ενεστ�τα

και τ�ν παρατατικ� .................................................................................................508

5. &ι �λλ�ι �ρ�ν�ι των συνηρημ�νων ρημ�των ......................................................512

19

∫∂º∞§∞π√ ∞ã

6. Ιδιαιτερ�τητες και ανωμαλ�ες στα συνηρημ�να ρματα...................................513

7. Τα ρματα 8$, πειν$, διψ$ και :ρ$μαι...............................................................514

8. Ρματα σε -�ω με μ�ν�σ�λλα"� θ�μα ...................................................................517

9. Τ� ρμα ;ιγ0ω -$ ....................................................................................................519

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΚΕ′

ΣΥMΥΓΙΑ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΣΕ -ΜΙ

1. &ρισμ�ς και δια�ρεση των ρημ�των "′ συ*υγ�ας σε -μι.....................................521

2. Κλ�ση τ�υ συμφων�ληκτ�υ ρματ�ς δε(κνυμι (θ. δεικ-)...................................523

3. Ενεστ�τας, παρατατικ�ς και α�ριστ�ς "′ των φωνηεντ�ληκτων

ρημ�των σε -μι .........................................................................................................525

4. &ι �λλ�ι �ρ�ν�ι των φωνηεντ�ληκτων ρημ�των σε -μι .....................................540

5. Oλλα φωνηεντ�ληκτα ρματα σε -μι....................................................................542

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΚΣΤ′

Α&ΡΙΣΤ&Ι Β′ ΒΑΡΥΤ&ΝΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΚΛΙΝ&ΜΕΝ&Ι

ΚΑΤΑ ΤΑ ΡΗΜΑΤΑ ΣΕ -ΜΙ

1. Ρματα της α′ συ*υγ�ας με α�ριστ� "′ κατ� τα ρματα σε -μι..........................547

2. Παραδε�γματα κλ�σης α�ρ�στων "′ .....................................................................548

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΚM′

ΑΛΛΑ ΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ Β′ ΣΥMΥΓΙΑΣ ΜΕ ΔΙΑΦ&ΡΕΣ ΑΝΩΜΑΛΙΕΣ

1. Τ� ρμα φημ6 ...........................................................................................................551

2. Τ� ρμα ε=μι .............................................................................................................5533. Τ� ρμα �=δα ............................................................................................................5544. Τ� ρμα κε"μαι .........................................................................................................5565. Τ� ρμα κ�θημαι.....................................................................................................5586. Τ� ρμα ?�ικα ..........................................................................................................5597. Τ� ρμα δ�δ�ικα δ�δια........................................................................................5618. & παρακε�μεν�ς (τ�θνηκα) και � υπερσυντ�λικ�ς (7τεθν�κειν)

τ�υ ρματ�ς (Uπ�)θν@�σκω .....................................................................................5629. Τα ρματα Aμ(, :ρ�, εBμαρται και π�πρωται.......................................................564

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΚΗ′

ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ Τ& Σ�ΗΜΑΤΙΣΜ& T ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ

ΤΩΝ �Ρ&ΝΩΝ. ΑΛΛΕΣ ΚΑΤΗΓ&ΡΙΕΣ ΡΗΜΑΤΩΝ

1. Πρ�σφ�ματα ............................................................................................................565

2. Αν�μαλα ρματα κατ� τ� σ�ηματισμ� των �ρ�νων ..........................................566

3. Ελλειπτικ� αν�μαλα ρματα ................................................................................572

4. Ρματα αν�μαλα κατ� τη σημασ�α των �ρ�νων ................................................574

20

°Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ∞Ú¯·›·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜

5. Ρματα απ�θετικ� ..................................................................................................576

6. Ρματα απρ�σωπα τριτ�πρ�σωπα....................................................................577

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΚΘ′

ΤΑ ΑΚΛΙΤΑ ΜΕΡΗ Τ&Υ Λ&Γ&Υ

1. Επιρρματα..............................................................................................................579

2. Π�νακας συσ�ετικ�ν ανταπ�δ�τικ�ν αντωνυμικ�ν επιρρημ�των .............583

3. Πρ�θ�σεις .................................................................................................................584

4. Σ�νδεσμ�ι .................................................................................................................586

5. Επιφωνματα...........................................................................................................591

6. Μ�ρια ........................................................................................................................591

ΚΕΦΑΛΑΙ& Λ′

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΛΕNΕΩΝ

Α. Εισαγωγικ� στ�ι�ε�α ...............................................................................................593

1. &ρισμ�ς – Παραγωγικ�ς καταλ�εις ...................................................................593

2. Διαφ�ρ� μετα�� των κλιτικ�ν και των παραγωγικ�ν καταλ�εων.

Υπ�ρ��υν κλιτικ�ς καταλ�εις στα πρωτ�κλιτα θηλυκ� �υσιαστικ�;...........594

3. Γ�νεση των παραγωγικ�ν καταλ�εων...............................................................597

4. Πρωτ�τυπες και παρ�γωγες λ��εις ......................................................................600

5. Αν�λυση της λ��ης στα τελικ� συστατικ� της....................................................601

B. Παρ�γωγα ρματα ...................................................................................................603

α. Ρματα παρ�γωγα απ� �ν�ματα..........................................................................603

". Ρματα παρ�γωγα απ� �λλα ρματα..................................................................610

γ. Ρματα παρ�γωγα απ� επιρρματα και επιφωνματα....................................611

Γ. Παρ�γωγα �υσιαστικ�.............................................................................................613

α. &υσιαστικ� παρ�γωγα απ� ρματα....................................................................612

�. &υσιαστικ� παρ�γωγα απ� επ�θετα....................................................................615

γ. &υσιαστικ� παρ�γωγα απ� �λλα �υσιαστικ� ...................................................617

1.Υπ�κ�ριστικ�.......................................................................................................617

2.Μεγεθυντικ�.........................................................................................................619

3.Τ�πικ� ...................................................................................................................620

4.Περιεκτικ� ............................................................................................................620

5.Πατρωνυμικ� .......................................................................................................621

6.Γ�νεωνυμικ�.........................................................................................................622

7.Εθνικ� ...................................................................................................................623

8.Παρ�νυμα.............................................................................................................624

Δ. Παρ�γωγα επ�θετα...................................................................................................625

α. Επ�θετα παρ�γωγα απ� ρματα...........................................................................625

1.Ρηματικ� επ�θετα σε -τ�ς....................................................................................625

21

∫∂º∞§∞π√ ∞ã

2. Ρηματικ� επ�θετα σε -τ��ς .................................................................................628

3. Oλλα παρ�γωγα επ�θετα απ� ρματα .............................................................629

�. Επ�θετα παρ�γωγα απ� �ν�ματα (�υσιαστικ� επ�θετα)...............................632

γ. Επ�θετα παρ�γωγα απ� επιρρματα...................................................................636

Ε. Παρ�γωγα επιρρματα............................................................................................637

1. Τ�πικ� επιρρματα.................................................................................................637

2. Τρ�πικ� επιρρματα ..............................................................................................638

3. �ρ�νικ� επιρρματα ..............................................................................................640

4. Π�σ�τικ� επιρρματα ............................................................................................640

ΣΤ. Μ�ρφ�λ�γ�α και μετασ�ηματιστικ γραμματικ .............................................641

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΛΑ′

ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΩΝ ΛΕNΕΩΝ

Α. Στ�ι�ε�α για τη λειτ�υργ�α και τη σημασ�α της σ�νθεσης.................................645

1. &ρισμ�ς και σημασ�α της σ�νθεσης .....................................................................645

2. Γλωσσικ� στ�ι�ε�α π�υ ε�ναι δυνατ� να συντεθ��ν και

να απ�τελ�σ�υν σ�νθετες λ��εις............................................................................648

3. Τ� συνδετικ� συνθετικ� φωνεν -�- ..................................................................649

4. Γλωσσ�λ�γικ αν�λυση σ�νθετων λ��εων της Νε�ελληνικς

πρ�ς πληρ�στερη καταν�ηση �ρισμ�νων στ�ι�ε�ων της σ�νθεσης .................651

Β. Πρ�τ� συνθετικ�.......................................................................................................659

1. Κλιτ� ως πρ�τ� συνθετικ�.....................................................................................659

α. &υσιαστικ� ..........................................................................................................659

". Επ�θετ� .................................................................................................................661

γ. Ρμα ......................................................................................................................661

2. Oκλιτ� ως πρ�τ� συνθετικ�

α. Επ�ρρημα..............................................................................................................662

". Πρ�θεση................................................................................................................662

Τ� «�ρυσ� παρ�γγελμα» τ�υ Σκαλιγ�ρ�υ.......................................................664

γ. Α��ριστα μ�ρια ..................................................................................................665

Γ. Δε�τερ� συνθετικ� ....................................................................................................666

1. Κλιτ� ως δε�τερ� συνθετικ� ..................................................................................666

α. &υσιαστικ� ..........................................................................................................666

". Επ�θετ� .................................................................................................................668

γ. Ρμα ......................................................................................................................668

2. Oκλιτ� ως δε�τερ� συνθετικ�................................................................................670

Δ. Ν�θα σ�νθετα ............................................................................................................670

Ε. Παρασ�νθετα.............................................................................................................671

ΣΤ. Τ�νισμ�ς των σ�νθετων και παρασ�νθετων λ��εων της αρ�α�ας Ελληνικς ..373

22

°Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ∞Ú¯·›·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜

M. Σημασ�α των συνθ�των ............................................................................................6761. &ριστικ� πρ�σδι�ριστικ� σ�νθετα ...............................................................676

2. Αντικειμενικ� σ�νθετα σ�νθετα ε��ρτησης ................................................677

3. Κτητικ� σ�νθετα..................................................................................................678

4. Συνδετικ� παρατακτικ� σ�νθετα .................................................................679

ΚΕΦΑΛΑΙ& ΛΒ′

&Ν&ΜΑΤ&Π&ΙΙΑ, ΜΕΤΑΦ&ΡΑ, ΑΛΛΑΓΗ Τ&Υ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚ&Υ ΕΙΔ&ΥΣ

ΤΩΝ ΛΕNΕΩΝ

1. &ν�ματ�π�ι�α ..........................................................................................................680

2. Μεταφ�ρ�.................................................................................................................682

3. Αλλαγ τ�υ γραμματικ�� ε�δ�υς..........................................................................685

ΕΠΙΜΕΤΡ&

FERDINAND DE SAUSSURE – NOAM CHOMSKY:

ΣΤ&Ι�ΕΙΑ ΑΠ& ΤΗ ΜΕΤΑΣ�ΗΜΑΤΙΣΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

1. Ferdinand de Saussure και ευρωπαϊκ�ς στρ�υκτ�υραλισμ�ς .............................687

2. Παραδειγματικ�ς και συνταγματικ�ς σ��σεις ....................................................691

3. Noam Chomsky και μετασ�ηματιστικ γραμματικ ...........................................692

4. Φωνητικ� �αρακτηριστικ� �ρισμ�νων συμφ�νων της Νε�ελληνικς...........696

5. Καν�νες για τα �ρρινα............................................................................................696

6. Σημασι�λ�γικ διαφ�ρ�π��ηση λ��εων μ�ρφ�λ�γικ� �μ��ων.......................699

ΚΑΤΑΛ&Γ&Σ ΒΑΣΙΚΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΡ�ΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΕ

Τ&ΥΣ �Ρ&Ν&ΥΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ Τ&ΥΣ ............................................................703

ΑΛΛΑ ΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΡ�ΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΕ ΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ Μ&Ν&

ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ Τ&ΥΣ ........................................................................................................727

ΣΗΜΑΣΙ&Λ&ΓΙΚΕΣ ΔΙΑΦ&ΡΕΣ ΜΕΤΑNΥ ΣΥΝΩΝΥΜΩΝ ΛΕNΕΩΝ

T ΦΡΑΣΕΩΝ...................................................................................................................749

ΒΙΒΛΙ&ΓΡΑΦΙΑ..............................................................................................................759

ΠΙΝΑΚΑΣ &ΡΩΝ, ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ &Ν&ΜΑΤΩΝ ΑΡ�ΑΙΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ...765

23

∫∂º∞§∞π√ ∞ã

α = μακρ��ρ�ν� α

α = "ρα���ρ�ν� α

αγγλ. = αγγλικ�

α.ε. = αρ�α�α ελληνικ�

αι. = αι�νας

αιτ. = αιτιατικ

α�ρ. "′ = α�ριστ�ς δε�τερ�ς

απαρ. = απαρ�μφατ�

"λ. = "λ�πε

γεν. = γενικ

δ�τ. = δ�τικ

Ε. = επ�θετ�

επ�θ. = επ�θημα

θ. = θ�μα

κ.�. = και �λλα

κ.ε�. = και ε�ς

κκ. = κλιτικ κατ�λη�η

κλητ. = κλητικ

κτλ. = και τα λ�ιπ�

λατιν. = λατινικ�

μ�λλ. = μ�λλ�ντας

Μ και Π = μ�σ� και παθητικ�

ΜΝΕ = Μεσαιωνικ� και Ν�α Ελληνικ�

μ.�. = μετ� �ριστ�ν

ν.ε. = ν�α ελληνικ�

& = �ν�μα

&Θ = �ν�ματικ� θ�μα

�ριστ. = �ριστικ

&Φ = �ν�ματικ φρ�ση

Π = πρ�ταση

παθητ. = παθητικ�ς

πκ. = παραγωγικ κατ�λη�η

πρ. = πρ�θεση

πρ"λ. = παρ�"αλε

πρ�θ. = πρ�θημα

πρ�στ. = πρ�στακτικ

π.�. = παραδε�γματ�ς ��ρη

π.�. = πρ� �ριστ��

Ρ = ρμα

ΡΘ = ρηματικ� θ�μα

Σ = σ�μφων�

σελ. = σελ�δα σελ�δες

στερ. = στερητικ�

υπ�τακτ. = υπ�τακτικ

Φ = φωνεν

�. Μ. και Π. = �ρ�ν�ι μ�σ�ι και παθη-

τικ��

* (πριν απ� λ��η φρ�ση) = τ�π�ς μη

μαρτυρ��μεν�ς φρ�ση αντιγραμ-

ματικ

∅ = κεν� σ�μ"�λ�

# = �ρι� λ��ης

> = η λ��η π�υ "ρ�σκεται δε�ι� παρ�-

γεται απ� αυτ π�υ ε�ναι αριστε-

ρ�

< = η λ��η π�υ "ρ�σκεται αριστερ�

παρ�γεται απ� αυτ π�υ ε�ναι δε-

�ι�

⇒ = σ�μ"�λ� π�υ δηλ�νει �τι κ�τι αλ-

λ�*ει, μετασ�ηματ�*εται σε κ�τι �λ-

λ�

// = σ�μ"�λ� π�υ περικλε�ει φωνμα-

τα φων�λ�γικ�ς απεικ�ν�σεις

[] = σ�μ"�λ� π�υ περικλε�ει φωνητι-

κ�ς απεικ�ν�σεις

+ = �ρι� μ�ρφματ�ς

25

™YNTETMHMENE™ §E•EI™ KAI BA™IKA ™YMBO§A

MEPOΣ ΠPΩTO

I Σ T O P I K H E I Σ A Γ Ω Γ H

29

E�ναι γνωστ� �τι �ι ανθρ�πινες γν�σεις μεταδ�δ�νται με τη γλ�σσα1, η �π��α

ε�ναι μ�α απ� τις πλ��ν θεμελι�δεις μ�ρφ�ς της ανθρ�πινης συμπεριφ�ρ�ς. H

αν�πτυ�η της γλ�σσας σε καθαρ� �ργαν� �κφρασης και επικ�ινων�ας ε�ναι

�σως τ� μεγαλ�τερ� επ�τευγμα τ�υ ανθρ�π�υ. T�σ� σπ�υδα��ς ε�ναι � ρ�λ�ς της

γλ�σσας στην αν�πτυ�η τ�υ ανθρ�πιν�υ γ�ν�υς, �στε θα ταν πρ�τιμ�τερ� να

αναφερ�μαστε στ� γ�ν�ς αυτ� ως HOMO LOQUENS παρ� ως HOMO SAPIENS.

Για τη γλ�σσα, π�υ ε�ναι τ�σ� αρ�α�α �σ� η ανθρ�πινη κ�ινων�α, ���υν

διατυπωθε� κατ� καιρ��ς δι�φ�ρ�ι �ρισμ��.2 Σημει�ν�υμε εδ� τ�υς ακ�λ�υ-

θ�υς �ρισμ��ς:

α. Γλ�σσα ε�ναι �να διαρθρωμ�ν� σ�στημα αυθα�ρετων φωνητικ�ν συμ"�-

λων, π�υ �ρησιμ�π�ι��νται απ� συγκεκριμ�νη κ�ινων�α ανθρ�πων για τις

π�ικ�λες αν�γκες επικ�ινων�ας τ�υς.

". Γλ�σσα ε�ναι �να η�ητικ� σ�στημα επικ�ινων�ας, τ� �π��� λειτ�υργε� με

KEºA§AIO ∞ ′

°ÏÒÛÛ· Î·È ÁψÛÛÔÏÔÁ›·

1 ŒÓÓÔÈ·, ÛËÌ·Û›· Î·È ÁÓˆÚ›ÛÌ·Ù· Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜

1. Kατ� τ�ν Aδαμ�ντι� K�ρα, «η γλ�σσα ε�ναι �να απ� τα πλ��ν αναπαλλ�τρ�ωτα τ�υ�θν�υς κτματα. Aπ� τ� κτμα τ��τ� μετ���υν �λα τα μ�λη τ�υ �θν�υς με δημ�κρατικν,να ε�πω ��τως, ισ�τητα». O α��διμ�ς K�ρας θεωρε� τη γν�ση της αρ�α�ας Ελληνικς ωςαπαρα�τητη πρ�ϋπ�θεση για την καταν�ηση της ν�ας Ελληνικς: «%π�ι�ς �ωρ�ς τηνγν�σιν της αρ�α�ας επι�ειρε� να μελετσει και ερμηνε�σει την ν�αν απατ�ται απατ�».

2. Για την �νν�ια και τη σημασ�α της γλ�σσας μπ�ρ��με να διατυπ�σ�υμε και τις ακ�λ�υ-θες σκ�ψεις:α. H γλ�σσα μπ�ρε� να θεωρηθε� ως �ργαν� για την �ρευνα και την ερμηνε�α της ανθρ�-

πινης φ�σης και πι� συγκεκριμ�να των ν�ητικ�ν της λειτ�υργι�ν.". H γλ�σσα ε�ναι � καθρ'φτης τ�υ ν�υ.γ. Γλ�σσα ε�ναι �να εσωτερικευμ�ν� σ�στημα ν�μων και αρ��ν, π�υ συσ�ετ�*�υν σημα-

σ�ες με φωνητικ�ς ακ�λ�υθ�ες.δ. H γλ�σσα ε�ναι σπ�υδα��ς παρ�γων τ�υ κ�ινωνικ�� "��υ και τ�υ π�λιτισμ�� των αν-

θρ�πων.ε. Δεν υπ�ρ��υν �υδα�ες και "�ρ"αρες γλ�σσες, αλλ� �υδα��ι και "�ρ"αρ�ι �νθρωπ�ι

και λα��.

τα �ργανα �μιλ�ας και ακ�ς μετα�� των μελ�ν συγκεκριμ�νης κ�ιν�τητας

και �ρησιμ�π�ιε� φωνητικ� σ�μ"�λα, τα �π��α λαμ"�ν�υν αυθα�ρετες και

συμ"ατικ�ς σημασ�ες.

γ. Kατ� τ�ν Aμερικαν� γλωσσ�λ�γ� Edward Sapir (1884-1939), γλ�σσα ε�ναι

μια καθαρ� ανθρ�πινη, μη ενστικτ�δης, μ�θ�δ�ς για τη μετ�δ�ση ιδε�ν,

συναισθημ�των και επιθυμι�ν με τη �ρση εν�ς συστματ�ς εκ�υσ�ως δη-

μι�υργημ�νων συμ"�λων.

O τελευτα��ς αυτ�ς �ρισμ�ς δ�νει �μφαση στα ε�ς:

1. Θεωρε� τη γλ�σσα ως καθαρ� ανθρ�πινη δραστηρι�τητα, παρ�λ� π�υ και

κ�π�ια *�α ���υν υπ�τυπ�δη συστματα επικ�ινων�ας.

2. T�ν�*ει �τι �λ�ι �ι �νθρωπ�ι �ρησιμ�π�ι��ν τη γλ�σσα στις καθημεριν�ς

επαφ�ς τ�υς με τα �λλα μ�λη της �διας γλωσσικς κ�ιν�τητας.

3. Aναφ�ρει �τι η γλ�σσα δε �ρησιμ�π�ιε�ται μ�ν� ως �ργαν� επικ�ινων�ας,

αλλ� και ως μ�σ� �κφρασης των ανθρ�πων.

4. Yπ�γραμμ�*ει �τι η γλ�σσα δεν ε*ναι ενστικτ�δης. Oι �νθρωπ�ι πρ�πει να

μ�θ�υν τη γλ�σσα, η �π��α ε�ναι σ�στημα αυθα�ρετων συμ"ατικ�ν συμ"�-

λων.

O �δι�ς � Sapir μα*� με τ� μαθητ τ�υ Benjamin Lee Whorf (1897-1941) ειση-

γθηκαν την �π�ψη �τι η γλ�σσα εν�ς λα�� καθ�ρ�*ει περι�ρ�*ει τη σκ�ψη

και τη ν�ηση των �μιλητ�ν της. Mε �λλα λ�για, τα �ρια της γν�σης εν�ς λα��

για τα πρ�γματα τ�υ κ�σμ�υ ε�ναι τα �ρια της γλ�σσας τ�υ.

Mπ�ρ��με να π��με �τι η γλ�σσα ε�ναι τ� ισ�υρ�τερ� σ�μ"�λ� της ατ�μι-

κ�τητας μιας κ�ιν�τητας και � ισ�υρ�τερ�ς συνδετικ�ς κρ�κ�ς των μελ�ν της.

(�ει καταστε� συνε�δηση σ’ �λ�υς τ�υς λα��ς �τι η γλ�σσα απ�τελε� σημαντι-

κ� παρ�γ�ντα για την εθνικ+ τ�υς εν-τητα. Για τ��τ�, η πρ�τη εν�ργεια π�υ

�καναν �ι αρ�ηγ�� τ�υ νε�σ�στατ�υ κρ�τ�υς τ�υ Iσραλ ταν η ανα"�ωση της

ε"ραϊκς γλ�σσας, τ�υ φ�ρ�α ιερ�ν α�ι�ν για �λα τα μ�λη τ�υ κρ�τ�υς αυ-

τ��. Γενικ�, παρατηρε�ται �τι κ�θε λα�ς μετ� την απ�κτηση της ανε�αρτη-

σ�ας τ�υ πρ�σπαθε� να επι"�λει την καθι�ρωση της εθνικς τ�υ γλ�σσας ως

πρ�τ� στ�ι�ε�� της εθνικς τ�υ �ντ�τητας και �παρ�ης.

A��*ει να σημειωθε� �τι η γλ�σσα, π�υ �αρακτηρ�*εται ως κ�ινωνικ- φαι-ν-μεν�, δεν ε�ναι μ�ν� α��α αυτ καθαυτ, αλλ� και φ�ρ�ας α�ι�ν. Oι ανθρω-π�λ-γ�ι θεωρ��ν τη γλ�σσα ως μ�ρφ π�λιτισμικς συμπεριφ�ρ�ς, �ι κ�ινω-νι�λ-γ�ι ως αλληλεπ�δραση μετα�� των μελ�ν μιας κ�ιν�τητας, �ι φιλ-σ�φ�ιως μ�σ� ερμηνε�ας της ανθρ�πινης εμπειρ�ας, �ι λ�γ�τ';νες ως καλλιτε�νικ�

μ�σ� και �ι δ<σκαλ�ι της γλ�σσας ως σ�ν�λ� δε�ι�ττων.

30

°Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ∞Ú¯·›·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜

H σ�γ�ρ�νη γλωσσ�λ�γ�α κ�νει δι�κριση μετα�� των �ρων γν,ση της γλ,σ-

σας και :ρ�ση της γλ,σσας. Mε τ�ν �ρ� γν,ση της γλ,σσας γλωσσικ� ικαν0-

τητα (competence) ενν���με την ικαν�τητα των �μιλητ�ν και των ακρ�ατ�ν μιας

συγκεκριμ�νης γλωσσικς κ�ιν�τητας να μιλ��ν και να καταν���ν �πειρες πρ�-

τ�σεις της γλ�σσας τ�υς. Mε τ�ν �ρ� :ρ�ση της γλ,σσας (performance) ενν���με

την πραγματικ �ρση της γλ�σσας σε συγκεκριμ�νες περιπτ�σεις.

H δι�κριση αυτ μετα�� των �ρων competence και performance ε�ναι σπ�υδα�α

και σημαντικ, δι�τι μας δ�νει τη δυνατ�τητα να ε�ηγσ�υμε γιατ� μερικ�ς φ�-

ρ�ς δεν κ�ν�υμε �ρση �ρθ�ν πρ�τ�σεων, �ταν μιλ��με. H διαφ�ρ� π�υ υπ�ρ-

�ει μετα�� των δ�� αυτ�ν �ρων μπ�ρε� να δει�τε� καλ�τερα με τ� ακ�λ�υθ� πα-

ρ�δειγμα απ� την αριθμητικ. T� γεγ�ν�ς �τι �να �τ�μ� γνωρ�*ει �ριστα τ�υς

ν�μ�υς και τις αρ��ς τ�υ π�λλαπλασιασμ�� (competence) δε μας εγγυ�ται �τι τ�

�τ�μ� αυτ� μπ�ρε� να εκτελε� π�λ�πλ�κ�υς π�λλαπλασιασμ��ς και να δ�νει π�-

ντα �ρθ�ς απαντσεις (performance). Aντ�στρ�φα, τ� γεγ�ν�ς �τι �να μικρ� παι-

δ� λ�ει «δ�� επ� δ�� �σ�ν τ�σσερα» δε σημα�νει κατ’ αν�γκη �τι τ� παιδ� αυτ�

��ει καταν�σει π�ρα για π�ρα τις "ασικ�ς αρ��ς τ�υ π�λλαπλασιασμ��.

Mε παρ�μ�ι� σκεπτικ�, τ� γεγ�ν�ς �τι � �μιλητς ��ει γν�ση της γλ�σσας

τ�υ, π�υ τ�υ δ�νει τη δυνατ�τητα να παρ�γει και να καταν�ε� �πειρ� αριθμ�

πρ�τ�σεων, δε σημα�νει κατ’ αν�γκη �τι κατ� την �μιλ�α �λες τ�υ �ι πρ�τ�-

σεις ε�ναι απαλλαγμ�νες απ� λ�θη και κ�θε ε�δ�υς σφ�λματα. Tα δι�φ�ρα λ�-

θη π�υ μπ�ρε� να κ�νει � ιθαγενς �μιλητς κατ� την απαγγελ�α των πρ�τ�-

σεων ε�ναι δυνατ� να �φε�λ�νται σε δι�φ�ρ�υς λ�γ�υς, �πως στην αδυναμ�α

τ�υ να δ�σει πρ�σ�� σ’ αυτ� π�υ λ�ει απ� υπερ"�λικ κ�πωση, στην αδυνα-

μ�α τ�υ να θυμηθε� π�ς �ρ�ισε μια μακρ�σκελ πρ�ταση, καθ�ς και σε π�ικ�-

λ�υς ψυ��λ�γικ��ς και �λλ�υς λ�γ�υς.

E�ναι γνωστ� �τι η γλ�σσα ε�ναι �να σ�ν�λ� αρ��ν και ν�μων καν�νων

π�υ συνδ��υν και συσ�ετ�*�υν σημασ�ες και ακ�λ�υθ�ες φωνημ�των. H δι�κρι-

ση μετα�� τ�υ αφηρημ�ν�υ αυτ�� συστματ�ς των αρ��ν και των καν�νων π�υ

� ιθαγενς, � ντ�πι�ς, �μιλητς κατακτ� (competence) και της πραγματικς

�ρσης της γλ�σσας σε συγκεκριμ�νες περιπτ�σεις (performance) μπ�ρε� να γ�-

νει περισσ�τερ� σαφς, αν πρ�σπαθσ�υμε να ενν�σ�υμε τη διαφ�ρ� π�υ

υπ�ρ�ει αν�μεσα σε μια μ�υσικ συμφων�α (competence) και στην εκτ�λεση αυ-

τς της συμφων�ας (performance). Aνε��ρτητα απ� τ� "αθμ� επιτυ��ας κατ� την

εκτ�λεση αυτς της συμφων�ας, η μ�υσικ συμφων�α αυτ καθαυτ, ως �να α-

φηρημ�ν� μ�υσικ� σ�στημα, παραμ�νει ανεπηρ�αστη. T� αυτ� παρατηρε�ται

και στη γλ�σσα. Παρ�λ� π�υ �ι ιθαγενε�ς �μιλητ�ς διαπρ�ττ�υν δι�φ�ρα γραμ-

31

∫∂º∞§∞π√ ∞ã

ματικ� λ�θη, �ταν μιλ��ν, η δ�μ της γλ�σσας, τ� αφηρημ�ν� δηλαδ γλωσσι-

κ� σ�στημα, παραμ�νει ανεπηρ�αστη. Kαι τ� αφηρημ�ν� αυτ� γλωσσικ� σ�στη-

μα ε�ναι εκε�ν� π�υ *ητ��ν να περιγρ�ψ�υν και να αναλ�σ�υν �ι γλωσσ�λ�γ�ι.

T�ν αγγλικ� �ρ� performance �λλ�ι τ�ν απ�δ�δ�υν με τ�ν ελληνικ� �ρ�

γλωσσικ� πλ�ρωση ("λ. Δ. Θε�φαν�π��λ�υ-K�ντ�� Mετασ:ηματιστικ� Σ�-

νταCη. Aπ0 τη Θεωρ(α στην Πρ�Cη, εκδ. Kαρδαμ�τσα, Aθνα 1989, σελ. 15).

Γλωσσ�λ�γ*α3, τ�ρα, ε�ναι η επιστημ�νικ σπ�υδ και μελ�τη της γλ�σ-

σας. M��ρι και τ� 19� αι�να μ.X. �ι γλωσσ�λ�γ�ι4 ασ��λ��νταν κυρ�ως με τις

λεγ�μενες νεκρ�ς ινδ�ευρωπαϊκ�ς γλ�σσες. Aπ� τις αρ��ς τ�υ 20�� αι�να

���υμε θεαματικ στρ�φ τ�υ ενδιαφ�ρ�ντ�ς των γλωσσ�λ�γων και �λλων

συναφ�ν επιστημ�νων για την επιστημ�νικ περιγραφ, αν�λυση και ερμη-

νε�α των *ωνταν�ν γλωσσ�ν5.

Πρ�πει να τ�νιστε� �τι σμερα η γλωσσ�λ�γ�α ��ει απ�κτσει αυτ�ν�μ*α�ναντι των �λλων επιστημ�ν, και μ�λιστα �ναντι της φιλ�σ�φ�ας και της φιλ�-

λ�γικς κριτικς. A��*ει ακ�μη να σημειωθε� �τι η γλωσσ�λ�γ�α ε�ναι εμπει-

ρικ επιστμη, αφ�� τα δεδ�μ�να της (data) μπ�ρ��ν να γ�ν�υν αντικε�μεν�

παρατηρσεως και �ι καν�νες της δε δ�δ�νται a priori.

32

°Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ∞Ú¯·›·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜

3. O αντ�στ�ι��ς �ρ�ς στα αγγλικ� ε�ναι linguistics. O �ρ�ς glottology glossology ε�ναι απαρ�αι-ωμ�ν�ς και δε �ρησιμ�π�ιε�ται πλ��ν.

4. K�ρι� �ργ� τ�υ γλωσσ�λ�γ�υ ε�ναι η περιγραφ, η αν�λυση και η ερμηνε�α των δι�φ�-ρων γλωσσικ�ν φαιν�μ�νων με επιστημ�νικ� τρ�π�. (ργ� τ�υ γλωσσ�λ�γ�υ δεν ε�ναι ναπρ�καθ�ρ�σει π�ς πρ�πει να μιλ�με ( να γρ�φ�υμε) π�ια μ�ρφ �μιλ�ας ε�ναι η αν�τε-ρη. T� γλωσσ�λ�γ� δεν τ�ν ενδιαφ�ρ�υν μ�ν� μ�α δ�� τρεις γλ�σσες π�υ συμ"α�νει ναγνωρ�*ει, αλλ� �λες �ι γλ�σσες τ�υ κ�σμ�υ. T� ενδιαφ�ρ�ν τ�υ αυτ� για �λες τις γλ�σσεςπρ��ρ�εται κυρ�ως απ� τ�υς στ���υς και τ�υς σκ�π��ς της γλωσσ�λ�γ�ας: τη δημι�υργ�αδηλαδ επιστημ�νικς θεωρ�ας για τη δ�μ της ανθρ�πινης γλ�σσας. %λες �ι γλωσσικ�ςπαρατηρσεις απ�τελ��ν τα δεδ�μ�να π�υ ε�ναι δυνατ� να συστηματ�π�ιηθ��ν και ναερμηνευτ��ν απ� τη γενικ θεωρ�α.

5. H Γλωσσ�λ�γ�α, π�υ �ν�μ�*εται και Γλωσσικ+, κατ�στη αυτ�ν�μη επιστμη στις αρ��ςτ�υ 19�υ αι. Oι περ� τη γλ�σσα �μως μελ�τες ε�ναι παλαι�τατες. Στην αρ�αι�τερη φ�σητης η ελληνικ γλωσσικ ταν απλ�ς «θεραπαιν�δα» και �ργαν� της φιλ�σ�φ�ας και τηςφιλ�λ�γικς κριτικς. Σε αντ�θεση με τ�υς Iνδ��ς γραμματικ��ς, �ι �π���ι αν�λυσαν καιπερι�γραψαν τη γλ�σσα κυρ�ως των ιερ�ν τ�υς "ι"λ�ων με θαυμαστ παρατηρητικ�τητακαι καθ�ρισαν τ�υς γραμματικ��ς καν�νες της με πληρ�τητα, συντ�μ�α και "ρα�υλ�γ�α,�ι αρ�α��ι (λληνες γραμματικ�� δε φ�νηκαν εφ�μιλλ�ι των Iνδ�ν �μ�τ��νων τ�υς καιασ��λθηκαν κυρ�ως με τη γλ�σσα ως μ�σ� �κφρασης της ανθρ�πινης σκ�ψης. T�υς(λληνες γραμματικ��ς απασ��λησαν γενικ�τερα *ητματα, �πως ταν τ� πρ�"λημα τηςγ�νεσης της γλ�σσας, τ� θ�μα τ�υ αν η γλ�σσα ταν «φ�σει G ν0μHω», τ� *τημα της ανα-λ�γ�ας της ανωμαλ�ας στη γλ�σσα κ.�.

Πρ�πει πρ�κατα"�λικ� να �μ�λ�γσ�υμε �τι για τ� θ�μα της γ�νεσης της

γλ�σσας6 τ�π�τα τ� θετικ� δε γνωρ�*�υμε· �σα κατ� καιρ��ς δι�φ�ρ�ι επι-

στμ�νες ε��φρασαν δεν απ�τελ��ν παρ� πιθαν�ς μ�ν� υπ�θ�σεις7.

Γενικ�, ���υν διατυπωθε� π�λλ�ς θεωρ�ες για τη γ�νεση της γλ�σσας, π�υ

"ασ�*�νται σε �μμεσες ενδε��εις, �πως στη γλ�σσα των μικρ�ν παιδι�ν, στη

γλ�σσα των πρωτ�γ�νων κ�ινωνι�ν, στις μετα"�λ�ς π�υ ���υν λ�"ει ��ρα

στις γλ�σσες κατ� τα δι�φ�ρα στ�δια της ιστ�ρικς τ�υς ε��λι�ης, στη συμπε-

ριφ�ρ� των *�ων (π.�. στη συμπεριφ�ρ� τ�υ �ιμπαντ*) και στη συμπεριφ�-

ρ� ελαττωματικ�ν ως πρ�ς την �μιλ�α ανθρ�πων. Σε π�λλ�ς μελ�τες, ��νων

κυρ�ως επιστημ�νων, ��ει δει�τε� �τι �ι πρ�τες λ��εις των νηπ�ων ε�ναι κυρ�ως

�ν�ματα ανθρ�πων (π.�. «μαμ�», «μπαμπ�» κ.�.) και πραγμ�των. Oι πρ�τες

συλλα"�ς π�υ τ� νπι� πρ�φ�ρει ε�ναι συνθως �ι DA, MA, NA, BA, WA. %λες

σ�εδ�ν �ι λ��εις τ�υ νηπ��υ απ�τελ��νται απ� �να σ�μφων�, τ� �π��� ακ�-

λ�υθε�ται απ� �να φωνεν, απ� μ�α διαδ�� συλλα"�ν τ�υ αυτ�� τ�π�υ

(π.�. DADADA). T��τ� ε�ηγε� γιατ� σε μεγ�λ� αριθμ� γλωσσ�ν �ι νηπιακ�ς λ�-

�εις για τη μητ�ρα και τ�ν πατ�ρα ε�ναι MAMA, DADA BABA κ�τι παρ�μ�ι�.

Mπ�ρ��με να υπ�θ�σ�υμε �τι τ�τ�ιες λ��εις ε�ναι δυνατ� να υπρ�αν �ι πρ�-

τες �ναρθρες εκφρ�σεις τ�υ πρωτ�γ�ν�υ ανθρ�π�υ.

33

∫∂º∞§∞π√ ∞ã

6. Aπ� π�λ� παλι��ς �ρ�ν�υς �ι �νθρωπ�ι ε��αν την περι�ργεια να μ�θ�υν π�ι�ι λα�� ε��αν τα

πρωτε�α στ� θ�μα της γλ�σσας. Για τ� θ�μα αυτ� �αρακτηριστικ ε�ναι η αφγηση απ� την

ιστ�ρ�α τ�υ Hρ�δ�τ�υ (2, 2), π�υ ��ει ως ε�ς: O Ψαμμτι��ς, � "ασιλι�ς της Aιγ�πτ�υ, θ�-

λησε να μ�θει π�ι�ς λα�ς ε�ναι αρ�αι�τερ�ς απ� τ� λα� της Aιγ�πτ�υ και συνεπ�ς π�ια

γλ�σσα ε�ναι αρ�αι�τερη απ� την Αιγυπτιακ. Για να "ρει κ�π�ια απ�ντηση στην απ�ρ�α

τ�υ αυτ, επιν�ε� τ� ε�ς τ��νασμα: Παραδ�δει σ’ �να "�σκ� δ�� νε�γ�ννητα παιδι� με την

εντ�λ να τα τρ�φει σε μια ερημικ καλ�"α και να μη "γ�λει π�τ� ��τε λ��η απ� τ� στ�μα

τ�υ μπρ�στ� τ�υς. O "ασιλι�ς π�στευε �τι η πρ�τη λ��η π�υ θα ψ�λλι*αν τα παιδι� θα αν-

κε στην πρ�τη ανθρ�πινη γλ�σσα. Tελικ�, μετ� παρ�λευση διετ�ας, � "�σκ�ς αν�φερε στ�

"ασιλι� �τι τα παιδι� ε�εφ�νησαν τη λ��η Iεκ0ς. O Ψαμμτι��ς, �ταν πληρ�φ�ρθηκε �τι

αυτ�� π�υ �ρησιμ�π�ι��σαν τη λ��η Iεκ0ς για να δηλ�σ�υν τ�ν �ρτ�, τ� ψωμ�, ταν �ι

Φρ�γες, αναγκ�στηκε να παραδε�τε� �τι �ι Φρ�γες ταν αρ�αι�τερ�ι των Aιγυπτ�ων.

7. Σε π�λ� παλι��ς �ρ�ν�υς �ι �νθρωπ�ι, επειδ δεν μπ�ρ��σαν να ερμηνε�σ�υν π�ς δημι-

�υργθηκε η γλ�σσα, υπ�θεσαν �τι δ�θηκε απ�καλ�φθηκε στ� ανθρ�πιν� γ�ν�ς απ�

τ�υς θε��ς.

A��*ει να σημει�σ�υμε εδ� �τι κατ� τ� Mεσα�ωνα ε��ε επικρατσει η εσφαλμ�νη αντ�λη-

ψη �τι η πρ�τη γλ�σσα τ�υ ανθρ�πιν�υ γ�ν�υς ταν η ε"ραϊκ και �τι απ’ αυτν πρ�λ-

θαν �λες �ι �λλες γλ�σσες.

2 Afi„ÂȘ Î·È ıˆڛ˜ ÁÈ· ÙË Á¤ÓÂÛË Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜

Eνδε��εις για τη γ�νεση της γλ�σσας πρ��ρ��νται και απ� τη γλ�σσα των

πρωτ�γ�νων λα�ν. H γλ�σσα των πρωτ�γ�νων λα�ν ε�ναι πρ�σαρμ�σμ�νη

στις υλικ�ς τ�υς αν�γκες. Oι Eσκιμ��ι, για παρ�δειγμα, �ρησιμ�π�ι��ν 250

λ��εις για να απ�δ�σ�υν τ�υς δι�φ�ρ�υς τ�π�υς τ�υ �ι�νι��.

Oρισμ�ν�ι γλωσσ�λ�γ�ι ισ�υρ�*�νται �τι λ��εις π�υ εκφρ�*�υν εντ�λ+,

πρ�σταγ+ πρ�τρ�π+, �πως δ0ς, Kφες, θ)ς κ.�., ε�ναι αρ�αϊκ�ς, γιατ� στις αρ-

�αι�τερες γνωστ�ς μ�ρφ�ς π�λλ�ν γλωσσ�ν �ι πρ�στακτικ�� αυτ�� τ�π�ι σ�η-

ματ�*�νται με γυμν� τ� θ�μα, �ωρ�ς ειδικ� καταληκτικ� στ�ι�ε�� (πρ"λ. τ�υς

λατινικ��ς τ�π�υς dic, duc, fac, fer).

Oλλες ενδε��εις για τη γ�νεση της γλ�σσας πρ��ρ��νται απ� τα *�α, και

μ�λιστα απ� τ�υς πιθκ�υς, π�υ ���υν αναπτυγμ�νη ν�ημ�σ�νη. Oι εκφρα-

στικ�� θ�ρυ"�ι αυτ�ν, �ι συναισθηματικ�ς τ�υς κραυγ�ς, �ι �ειρ�ν�μ�ες κ.�.

�σως δε��ν�υν π�ς � �νθρωπ�ς �ρ�ισε να δημι�υργε� γλ�σσα.

A�ι�λ�γη πηγ ενδε��εων απ�τελε� η συμπεριφ�ρ� των ανθρ�πων π�υ

παρ�υσι�*�υν ελαττ�ματα στην �μιλ�α. Eνδιαφ�ρ�υσα ε�ναι η κατ�σταση

της αφασ(ας. Στην αφασ�α η δ�ναμη της �μιλ�ας, τ�υ λ�γ�υ, ��ει �λικ� μερι-

κ� απ�λεσθε�, κυρ�ως απ� "λ�"η τ�υ εγκεφ�λ�υ. %ταν � ασθενς αρ��*ει να

αναλαμ"�νει απ� την ασθ�νεια αυτ, τ�τε φα�νεται να επαναλαμ"�νει την

�δια λειτ�υργ�α τ�υ νηπ��υ π�υ αρ��*ει για πρ�τη φ�ρ� να �μιλε�.

Aπ� τ�τ�ιες γενικ�ς παρατηρσεις �ρμθηκαν δι�φ�ρες θεωρ�ες για τη γ�-

νεση της γλ�σσας, μερικ�ς απ� τις �π��ες ενδεικτικ� σημει�ν�υμε πι� κ�τω:

1. H καλ��μενη διεθν�ς BOW-WOW θεωρ�α (: �ν�ματ�π�ι(α). H θεωρ�α αυτ

δ��εται �τι αρ�ικ� η γλ�σσα ταν μ�μηση �ων π�υ παρ�γ�νταν στη φ�ση.

Oι �ν�ματ�π�ι�ες ε�ναι κυρ�ως �ν�ματα ρματα π�υ μιμ��νται ��υς, θ�-

ρ�"�υς, κρ�τ�υς και φων�ς *�ων πτην�ν. Λ�γ�υ ��ρη, τ� αρ�α�� ρμα

γρ�φω ε�ναι �ν�ματ�π�ι�α απ� τ�ν �� γρ-γρ π�υ �κανε τ� μετ�λλιν� �ργα-

ν� με τ� �π��� ��ρα*αν κατ� την αρ�αι�τητα τα γρ�μματα π�νω σε λ�θ�υς,

σε πινακ�δες σε �λλη σκληρ �λη. Xαρακτηριστικ� επ’ αυτ�� ε�ναι τ�

ακ�λ�υθ� �μηρικ� �ωρ�� (LIλ. Z, 168-169):

«... π�ρεν δ’ k γε σματα λυγρI

γρ�ψας lν π�νακι πτυκτmn θυμ�φθ�ρα π�λλ�».

(... μ’ απ0κρυφα τ�ν πρ�I�δ�ει σημ�δια

θαν�τ�υ, μες σε διπλωτ0 σαν(δι σκαλισμ�να.)

(απ�δ�ση στη Νε�ελληνικ απ� τ�ν Aλ. Π�λλη)

E�ναι σαφ�ς �τι κατ� τη μ�μηση �ων π�υ παρ�γ�νται στη φ�ση �ρησιμ�-

π�ι��με �να δη υπ�ρ��ν γλωσσικ� σ�στημα, με τα φωνεντα και τα σ�μ-

34

°Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ∞Ú¯·›·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜

φων� τ�υ, με τ�υς καν�νες δ�μς της γλ�σσας κ.�., και στ� σ�στημα αυτ�

πρ�σαρμ�*�υμε τις λ��εις π�υ μιμ��νται ��υς. O �νθρωπ�ς �μως στ� πρ�-

τ� τ�υ στ�δι�, στ� πρ�γλωσσικ�, δε δι�θετε τ�τ�ι� σ�στημα γλ�σσας. Συνε-

π�ς, η μ�μηση π.�. της φωνς τ�υ αλ�γ�υ θα ταν �νας απλ�ς �ρεμετισμ�ς,

�ωρ�ς τ� �ναρθρ� �αρακτηριστικ� της �μιλ�ας. E�ναι λ�ιπ�ν φανερ� �τι η

θεωρ�α αυτ δεν μπ�ρε� να ερμηνε�σει π�ς η γλ�σσα απ�κτησε την �ναρ-

θρη δ�μ της. Aκ�μη, �ι λ��εις π�υ πρ��ρ��νται απ� μ�μηση �ων σε μια

γλ�σσα ε�ναι ελ��ιστες σε σ�γκριση με τ� σ�ν�λ� των λ��εων της γλ�σσας.

T� μικρ� π�σ�στ� των λ��εων αυτ�ν δεν ε�ναι δυνατ� να θεμελι�σει και να

στηρ��ει επαρκ�ς τις απ�ψεις εκε�νων π�υ υπ�στηρ�*�υν τη θεωρ�α αυτ.

2. H λεγ�μενη διεθν�ς POOH-POOH θεωρ�α. Σ�μφωνα με τη θεωρ�α αυτ, η

γλ�σσα δημι�υργθηκε απ� τις ενστικτ�δεις συναισθηματικ�ς κραυγ�ς.

Kατ� συν�πεια, �ι αρ�αι�τερες γλωσσικ�ς εκφρ�σεις ταν τα επιφωνματα,

απλ�ς δηλαδ αναφωνσεις π�υ δλωναν συναισθηματικ�ς καταστ�σεις.

Για τη θεωρ�α αυτ ισ��ει η κριτικ π�υ ασκσαμε και για την πρ�ηγ��με-

νη θεωρ�α.

3. H καλ��μενη YO-HE-HO θεωρ�α. Kατ� τη θεωρ�α αυτ, η γλ�σσα δημι�υρ-

γθηκε απ� τις κραυγ�ς των ατ�μων π�υ ασ��λ��νται σε �μαδικ� �ργ�,

�πως π.�. στην πρ�σπ�θεια �μ�δας ανθρ�πων για τη μετακ�νηση τ�υ κ�ρ-

μ�� εν�ς δ�ντρ�υ για την αν�ψωση εν�ς μεγ�λ�υ λ�θ�υ κ.�. E�ναι γνωστ�

�τι στις περιπτ�σεις αυτ�ς παρ�γ�νται ακ��σια δι�φ�ρες κραυγ�ς. Στις

�μαδικ�ς αυτ�ς πρ�σπ�θειες, π�υ απαιτ��ν μυϊκ δ�ναμη, παγιδε�εται η

αναπν� στ�υς πνε�μ�νες με τ� ερμητικ� κλε�σιμ� της γλωττ�δας. Kατ�

διαστματα �μως αν��γεται η γλωττ�δα και απελευθερ�νεται � α�ρας.

(τσι παρ�γ�νται π�ικ�λ�ι γρυλισμ�� και "�γγητ�. Oι κραυγ�ς αυτ�ς συ-

�ν�τατα απ�τελ��νται απ� �να σ�μφων� και �να φωνεν.

A��*ει να σημειωθε� �τι η θεωρ�α αυτ ��ει δ�� αρετ�ς: α) δ�νει μια πιθαν

ερμηνε�α για τη δ�μ της γλ�σσας και ") ισ�υρ�*εται �τι η γλ�σσα γενν-

θηκε στην κατ�σταση �μαδικς συνεργασ�ας τ�υ ανθρ�π�υ πρ�ς επ�τευ�η

κ�ιν�� �ργ�υ. Παρ� τις αρετ�ς αυτ�ς, η θεωρ�α αυτ ��ει, εκτ�ς των �λλων,

τ� ε�ς "ασικ� μει�ν�κτημα. Πρ�ϋπ�θ�τει μια πρ��ωρημ�νη μ�ρφ κ�ινω-

νικς συνεργασ�ας. E�ναι, �μως, πρ�δηλ� �τι η γλ�σσα ταν αναγκα�α και

πριν απ� τ� στ�δι� αυτ�, πρ�τ�� δηλαδ καταφ�ρ�υν �ι �νθρωπ�ι να φτ�-

σ�υν και να επιτ���υν τη μ�ρφ αυτ της κ�ινωνικς συνεργασ�ας.

4. H θεωρ�α των ;ειρ�ν�μι�ν. Oι υπ�στηρικτ�ς της θεωρ�ας αυτς πρ�"�λ-

λ�υν ως επι�ε�ρημα τη μεγ�λη �ρση των �ειρ�ν�μι�ν απ� τ�υς πρωτ�γ�-

35

∫∂º∞§∞π√ ∞ã

ν�υς κυρ�ως ανθρ�π�υς. Yπ�στηρ�*�υν �τι η �μιλ�α και �ι �ειρ�ν�μ�ες

συνδ��νται στεν� μετα�� τ�υς, γιατ� τα κ�ντρα τ�υ εγκεφ�λ�υ π�υ ελ�γ-

��υν τις κινσεις των �ερι�ν ε�ναι στεν� συνδεδεμ�να με τα κ�ντρα π�υ

ελ�γ��υν τα φωνητικ� �ργανα.

5. H μ�υσικ+ θεωρ�α. H θεωρ�α αυτ δ��εται �τι η γλ�σσα γεννθηκε απ� τα

�σματα, απ� τα τραγ��δια. Kατ� τ� Δαν� γλωσσ�λ�γ� Otto Jespersen, η �μι-

λ�α και η μ�υσικ ε�επγασαν απ� κ�τι αρ�αι�τερ�, π�υ περιε��ε και τις

δ�� αυτ�ς �νν�ιες. T��τ� συν�γεται απ� την ιστ�ρικ ε��ταση της γλ�σ-

σας. Kατ� την ε��ταση αυτ παρατηρ��νται δι�φ�ρες μακρ��ρ�νιες τ�-

σεις. Oι τ�σεις αυτ�ς πρ�πει να υπρ�αν απ� τη γ�νεση της γλ�σσας. Δ��ε-

ται λ�ιπ�ν � Jespersen �τι η γλ�σσα στην αρ� ταν �να ε�δ�ς �σματ�ς �ω-

ρ�ς λ��εις. Oρα, �ι γλ�σσες στ� πρ�τ� τ�υς στ�δι� δεν ταν πρακτικ�ς, αλ-

λ� π�ιητικ�ς και λυρικ�ς και τ� ισ�υρ�τερ� συνα�σθημα πρ�ς δημι�υργ�α

�σματ�ς ταν η αγ<πη.

Πρ�πει, �μως, να παρατηρσ�υμε �τι ε�ναι αμφ�"�λ� αν �ι τ�σεις στη γλ�σ-

σα ε�ναι τ�σ� σταθερ�ς και καθ�λικ�ς �σ� ισ�υρ�*εται � Jespersen. H θεωρ�α

τ�υ δ��εται �τι �ι αυτ�ς γενικ�ς αρ��ς �λα"αν ��ρα σ’ �λες τις γλ�σσες κατ�

τη δι�ρκεια της ιστ�ρικς τ�υς ε��λι�ης.

Γενικ�, στη θεωρ�α αυτ μπ�ρ��με να αντιπαραθ�σ�υμε τα ακ�λ�υθα "ασι-

κ� επι�ειρματα:

α. Oι ιστ�ρικ�ς μας γν�σεις για τις γλ�σσες δεν αν�γ�νται π�λ� στ� παρελ-

θ�ν. Oυσιαστικ� τ�π�τε δε γνωρ�*�υμε για τις γλ�σσες πριν απ� την επ�-

� τ�υ �ρει��λκ�υ.

". Oι αλλαγ�ς π�υ �γιναν στις δι�φ�ρες γλ�σσες δεν ακ�λ��θησαν π�ντ�τε

την αυτ π�ρε�α.

γ. Απ� τις 6.000 περ�π�υ γλ�σσες π�υ μιλι��νται σμερα σ’ �λ� τ�ν κ�σμ�,

�λ�γων μ�ν�ν τα γραπτ� και �λλα μνημε�α αν�γ�νται π�ρα της πρ��ρι-

στιανικς περι�δ�υ.

6. H θεωρ�α της κ�ινωνικ+ς επαφ+ς. Σ�μφωνα με τη θεωρ�α αυτ, η γλ�σσα

γεννθηκε απ� την ενστικτ�δη αν�γκη τ�υ ανθρ�π�υ για επικ�ινων�α.

Kαι η θεωρ�α αυτ "ρ�σκεται σε αδυναμ�α να ερμηνε�σει την �ναρθρη δ�-

μ της γλ�σσας.

36

°Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ∞Ú¯·›·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜

Tα κυρι�τερα �αρακτηριστικ� της γλ�σσας, της κ�θε γλ�σσας, ε�ναι τα ακ�-

λ�υθα:

α. H γλ�σσα ε�ναι γραμμικ+ (linear). %λες �ι γλ�σσες τ�υ κ�σμ�υ ε�ναι ��ι

π�υ ε�ναι δυνατ� να παρασταθ��ν γραμμικ�ς. Σε αντ�θεση με την π�λυ-

φωνικ μ�υσικ, �νας μ�ν� φθ�γγ�ς δ�ναται να λ�γεται κ�θε φ�ρ� στην

�μιλ�α. E�ναι γνωστ� �τι �ι φθ�γγ�ι παρ�γ�νται με διαδ��ικ�ς κινσεις

των �ργ�νων της �μιλ�ας. Kατ� συν�πεια, μπ�ρ��με ακρι"�ς να απεικ�-

ν�σ�υμε την �μιλ�α με τη "�θεια ιδια�τερων συμ"�λων για κ�θε ��, θ�-

τ�ντας τα σ�μ"�λα αυτ� σε γραμμικ διαδ��, η �π��α αντικατ�πτρ�*ει

και αντιστ�ι�ε� στην τ��η κατ� την �π��α �ι ��ι παρ�γ�νται.

". H γλ�σσα ε�ναι εκ�=σια συμπεριφ�ρ<. T��τ� σημα�νει, εκτ�ς των �λλων,

�τι τ� γ�λι�, η κραυγ, � "�ας, τ� φτ�ρνισμα κ.�. δεν απ�τελ��ν γλ�σσα.

γ. H γλ�σσα ε�ναι συστηματικ+ και στ�υς δυνατ��ς σ�ηματισμ��ς φθ�γγων

και στ�υς συνδυασμ��ς σημαντικ�ν στ�ι�ε�ων. Δ�ναται να γ�νει περιγρα-

φ της γλ�σσας με "�ση περι�ρισμ�ν� αριθμ� στ�ι�ε�ων, τα �π��α ε�ναι

δυνατ� να συνδυαστ��ν με περι�ρισμ�ν� αριθμ� τρ�πων και με �ρισμ�νη

τ��η.

δ. H γλ�σσα ε�ναι πλ+ρης σημασ*ας. Oι παραγ�μεν�ι ��ι κατ� την �μιλ�α

συνδ��νται με πρ�γματα και γεγ�ν�τα της καθημερινς *ως και απ�τε-

λ��ν τ� "ασικ� τρ�π� επικ�ινων�ας των ανθρ�πων μιας �μ�ι�γεν��ς κ�ι-

ν�τητας. E�ναι γνωστ� �τι τ� παιδ� καθ�σταται ενεργ� μ�λ�ς της κ�ινων�ας,

ευθ�ς ως απ�κτσει τη δυνατ�τητα να �μιλε�. Eπ�σης, �ι ηγεμ�νες λα�ν και

�ι π�λιτικ�� αρ�ηγ�� διατηρ��ν και επεκτε�ν�υν την επιρρ� τ�υς ��ρη

στην ικαν�τητ� τ�υς να επικ�ινων��ν με τ�υς ανθρ�π�υς με τη γλ�σσα.

ε. K�θε γλ�σσα απ�τελε�ται απ� �ναν �ρισμ�ν� μικρ� αριθμ� φθ�γγων, με τη

λειτ�υργ�α των �π��ων διακρ�ν�νται και διαφ�ρ�π�ι��νται �ι λ��εις. Στη

νε�τερη �ρ�λ�γ�α �ι φθ�γγ�ι αυτ�� καλ��νται φων+ματα (phonemes).

στ. H γλ�σσα δεν ε*ναι 'μφυτη, αλλ� μαθα�νεται και κατακτ�ται.

*. H γλ�σσα ε�ναι >ωνταν-ς �ργανισμ-ς διαρκ�ς ε�ελισσ�μεν�ς. Oι π�ικ�-

λες μετα"�λ�ς π�υ λαμ"�ν�υν ��ρα στη γλ�σσα δε γ�ν�νται απ�τ�μα, αλ-

λ� "αθμηδ�ν και ανεπα�σθητα.

η. H γλ�σσα ε�ναι αυθα*ρετη (arbitrary) και συμ�ατικ+ (conventional). H επι-

κ�ινων�α μετα�� των �μιλητ�ν π�υ �μιλ��ν διαφ�ρετικ�ς γλ�σσες ε�ναι

αδ�νατη, γιατ� δεν υφ�σταται καμι� αναγκα�α σ��ση μετα�� των φθ�γγων

37

∫∂º∞§∞π√ ∞ã

3 B·ÛÈο ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜

και των μηνυμ�των σε δ�� περισσ�τερες γλ�σσες, ακ�μη και �ταν τα μη-

ν�ματα στις γλ�σσες αυτ�ς ε�ναι τα αυτ�. Kατ� συν�πεια, δεν υπ�ρ�ει κα-

μι� �μεση και αναγκα�α σ��ση μετα�� της φ�σεως των πραγμ�των των

ενν�ι�ν μιας γλ�σσας και των γλωσσικ�ν στ�ι�ε�ων με τα �π��α τα πρ�γ-

ματα �ι �νν�ιες εκφρ�*�νται. Συ�ν� μ�λιστα παρατηρε�ται τ� φαιν�μεν�

�τι σε μια και την αυτ γλ�σσα υπ�ρ��υν δ�� περισσ�τερες εναλλακτι-

κ�ς λ��εις εκφρ�σεις για �να και τ� αυτ� αντικε�μεν� για μ�α και την

αυτ �νν�ια.

Mπ�ρ��με λ�ιπ�ν να π��με �τι η σ��ση μετα�� ��υ και σημασ�ας ε�ναι

αυθα�ρετη8. Aν υπρ�ε σ��ση μετα�� ��υ και σημασ�ας, τ�τε θα μπ�ρ��-

σε να υπ�ρ�ει μ�α μ�ν� γλ�σσα. H λεγ�μενη �ν�ματ�π�ι�α δεν μπ�ρε� να

καταρρ�ψει την �π�ψη �τι η γλ�σσα ε�ναι αυθα*ρετη.

38

°Ú·ÌÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ∞Ú¯·›·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜

8. H πρ�τη φιλ�λ�γικ συ*τηση για τη σ��ση μετα�� ��υ και σημασ�ας "ρ�σκεται στ�

δι�λ�γ� τ�υ Πλ�τωνα Kρατ�λ�ς. O δι�λ�γ�ς αυτ�ς μπ�ρε� να �αρακτηριστε� ως τ� πρ�τ�

γλωσσ�λ�γικ� �ργ� της ελληνικς αρ�αι�τητας. K�ρια πρ�σωπα τ�υ διαλ�γ�υ ε�ναι �

Kρατ�λ�ς, � Eρμ�γ�νης και � Σωκρ�της.

Στην αρ� � Σωκρ�της κ�νει αν�λυση των �ων �ρισμ�νων γραμμ�των και διατυπ�νει

τη γν�μη �τι �ρισμ�ν�ι απ� τ�υς ��υς αυτ��ς εκφρ�*�υν φυσικ�ς ιδι�τητες. Για παρ�-

δειγμα, τ� ρ εκφρ�*ει κ�νηση, τ� λ δηλ�νει λει�τητα, τ� ι �αρακτηρ�*εται κατ�λληλ� για

�κφραση λεπτ�ν και στεν�ν πραγμ�των κ.�.

K�ρι�, �μως, θ�μα τ�υ διαλ�γ�υ ε�ναι ε�ν τ� �ν�μα εν�ς πρ�γματ�ς αντικατ�πτρ�*ει και

ανταπ�κρ�νεται στη φ�ση τ�υ �ν�μα*�μεν�υ πρ�γματ�ς. O Kρατ�λ�ς πιστε�ει �τι τ� �ν�-

μα εν�ς αντικειμ�ν�υ ε�ναι συν�πεια της φ�σης τ�υ. Συνεπ�ς, η γλ�σσα ��ει σημασ�α φ�-

σει. Σε αντ�θεση με την �π�ψη τ�υ Kρατ�λ�υ, � Eρμ�γ�νης εκφρ�*ει τη γν�μη �τι τα �ν�-

ματα, �ι �ν�μασ�ες, συμ"ατικ� μ�ν�ν παριστ�ν�υν τα πρ�γματα (: ν0μHω).

Mετα�� των δ�� αυτ�ν αντ�θετων θ�σεων � Σωκρ�της πρ�σπαθε� να λ�"ει ενδι�μεση θ�-

ση. Παρατηρε� �τι η απεικ�νιση των πραγμ�των της φ�σης απ� �να *ωγρ�φ� ε�ναι δυνατ�

να μην ε�ναι ακρι"ς. T� αυτ� συμ"α�νει και με τις λ��εις, �ι �π��ες μπ�ρε� να μην ανταπ�-

κρ�ν�νται στα πρ�γματα, ε�ν � δημι�υργ�ς τ�υς δεν ε�ναι �ριστ�ς. Eπ�σης τ�ν�*ει �τι �ι λ�-

�εις απ�"�λλ�υν συ�ν�τατα την αρ�ικ τ�υς μ�ρφ ως συν�πεια μεταγεν�στερων φων�λ�-

γικ�ν μετα"�λ�ν. Aκ�μη υπ�γραμμ�*ει �τι ελληνικ�ς λ��εις π�υ περι���υν τ� ρ, τ� �π���

εκφρ�*ει κ�νηση, και τ� λ π�υ εκφρ�*ει λει�τητα, σημα�ν�υν εν��τε «δυσκ�λ�α για κ�νηση»

«τρα��τητα», �πως ε�ναι η λ��η σκληρ0ς. E��λλ�υ �ι ��ι των λ��εων π�ικ�λλ�υν απ�

δι�λεκτ� σε δι�λεκτ�. Για παρ�δειγμα, �ι Eρετριε�ς λ�νε σκληρ0τηρ αντ� σκληρ0της.

Eνδιαφ�ρ�ντα ε�ναι και τα ακ�λ�υθα �ωρ�α απ� τ� δι�λ�γ� αυτ�: «Ooκ �pσθα kτι περq

τ�r π�ταμ�r τ�r lν τst Tρ��uα, vς lμ�ν�μ��ει τmn HHφα�στmω, vν N�νθ�ν, φησ�, καλ��υσι θε��,

wνδρες δx Σκ�μανδρ�ν;» (391 e). «GΩσπερ, v νυνδy lλ�γ�μεν, zAστυ�να� τε καq GEκτωρ

�oδxν τnν αoτnν γραμμ�των {�ει πλyν τ�r ταr, kμως ταυτ|ν σημα�νει» (394 b). «}Eστιν

wρα, ~ς {�ικεν, � Kρατ�λε, δυνατ|ν μαθε�ν wνευ �ν�μ�των τI �ντα, ε�περ ταrτα ��τως

{�ει» (438 e).

Aν και η γλ�σσα ε�ναι αυθα�ρετη, �ι �νθρωπ�ι �μως τη �ρησιμ�π�ι��ν

σ�μφωνα με �ρισμ�ν�υς καν�νες. Oι σ��σεις των γλωσσικ�ν στ�ι�ε�ων με-

τα�� τ�υς ε�ναι καν�νικ�ς και μπ�ρ��ν ε�κ�λα να καθ�ριστ��ν. H καν�-

νικ�τητα αυτ των στ�ι�ε�ων της γλ�σσας σημα�νει �τι αυτ� �ρησιμ�π�ι-

��νται σ�μφωνα πρ�ς κ�π�ια συνθκη συμφων�α μετα�� των �μιλητ�ν.

Συνεπ�ς, η γλ�σσα ε�ναι συμ�ατικ+.

θ. H γλ�σσα ��ει μεγ�λη δημι�υργικ+ δ=ναμη (creativity). O ιθαγενς �μιλη-

τς-ακρ�ατς των �μιλ��μενων σμερα γλωσσ�ν μπ�ρε� να απαγγε�λει

και να καταν�σει αναρ�θμητ� πλθ�ς ν�ων πρ�τ�σεων, τις �π��ες π�τ�

δεν ε��ε πρ�ηγ�υμ�νως απαγγε�λει ακ��σει.

Eκτ�ς απ� τ�ν �νθρωπ�, κ�π�ια συστματα επικ�ινων�ας ���υν αναπτυ-

�θε� και απ� �λλ�υς *ωνταν��ς �ργανισμ��ς, �πως απ� τα *�α, τα πτην�,

τα �ντ�μα. Tα μη ανθρ�πινα συστματα επικ�ινων�ας, �πως π.�. αυτ�

των μελισσ�ν, ε�ναι κλειστ< (closed), με την �νν�ια �τι με αυτ� μπ�ρε� να

μετα"ι"αστε� �να μικρ� και συγκεκριμ�ν� σ�ν�λ� διακεκριμ�νων μηνυμ�-

των. Oι �λλ�ι λ�ιπ�ν *ωνταν�� �ργανισμ��, εκτ�ς απ� τ�ν �νθρωπ�, δεν

μπ�ρ��ν να π�ικ�λλ�υν τα μην�ματ� τ�υς και να δημι�υργσ�υν ν�α μη-

ν�ματα, ν�ες «πρ�τ�σεις». Συνεπ�ς, η γλωσσικ δημι�υργικ�τητα �αρα-

κτηρ�*ει μ�ν� τη γλ�σσα των ανθρ�πων.

39

∫∂º∞§∞π√ ∞ã