2ο Π.Π. Γυμνάσιο Αθηνών

Σκέψεις και προτάσεις για μια δημιουργική σχέση των μαθητώνμε τη Νεοελληνική Λογοτεχνία

Αγάθη ΓεωργιάδουΣάββατο, 10 Δεκεμβρίου 2016

• Η Λογοτεχνία, ως σχολικό μάθημα, έχει σκοπό να καλλιεργήσει στους μαθητές μια δημιουργική σχέση με την ανάγνωση, ώστε να αναπτυχθούν συναισθηματικά κατανοώντας και ερμηνεύοντας αξιόλογα λογοτεχνικά έργα.

•Παραμένει ζητούμενο όχι μόνο η βελτίωση της αναγνωστικής ικανότητας των μαθητών αλλά -κυρίως- η εμφύσηση αγάπης προς τη λογοτεχνία.

•Οι μαθητές, ωστόσο, μπορούν να αναπτύξουν μια βαθύτερη σχέση με τη λογοτεχνία αν το μάθημα συνδεθεί με τα βιώματα και την καθημερινότητά τους.

Το πιλοτικό Π.Σ.

• Αξιοποιώντας τις πολιτισμικές σπουδές θέτει ως βασικό σκοπό της διδασκαλίας της Λογοτεχνίας την «κριτική αγωγή στον σύγχρονο πολιτισμό».

• Συγκεκριμένα, οι μαθητές μυούνται στην κριτική ανάγνωση της λογοτεχνίας και στους τρόπους με τους οποίους αυτή αναπαριστά ή κατασκευάζει την πραγματικότητα.

Βιωματικές δραστηριότητες• Με τις βιωματικές δραστηριότητες οι μαθητές

δεν αποστηθίζουν γνώσεις αλλά τις ανακαλύπτουν μόνοι τους και παράλληλα έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν τις απόψεις του για τη ζωή και τον κόσμο, να συγκρίνουν τις εμπειρίες τους με αυτές του λογοτεχνικού ήρωα, να καλλιεργήσουν τη φαντασία, τη δημιουργικότητα και την κριτική του σκέψη.

• Στο υπόβαθρο της βιωματικής ανάγνωσης του λογοτεχνικού έργου βρίσκονται οι αναγνωστικές θεωρίες:

• η θεωρία της πρόσληψης (rezeptionästhetik) ή αισθητική της πρόσληψης του R. Jauss (1952-1996 και

• η θεωρία της αναγνωστικής ανταπόκρισης (reader-response criticism) του W. Iser (1926-2007).

Το πιλοτικό πρόγραμμα σπουδών της Λογοτεχνίας

• Εισήγαγε παιγνιώδεις τρόπους προσέγγισης του μαθήματος.

• Η διδασκαλία των λογοτεχνικών κειμένων μέσα από θεματικές ενότητες έδωσε μεγαλύτερη ελευθερία και ευελιξία στον φιλόλογο.

• Απελευθέρωσε ακόμα τους μαθητές από την αποστήθιση και τους έδωσε την ευκαιρία να συμμετέχουν ενεργά project.

• Με την πρόταση της διδασκαλίας του ολόκληρου έργου, οι μαθητές κατάφεραν να αποκτήσουν πλήρη εικόνα για τη δομή του, την αλληλουχία των γεγονότων, την πορεία της αφήγησης, την εξέλιξη των προσώπων.

Οι δραστηριότητες αναγνωστικής ανταπόκρισης

• Ο Iser προτείνει τις εξής φάσεις διδασκαλίας του λογοτεχνικού κειμένου (Φρυδάκη, 2003: 170-171):

• στην αρχή διαβάζουμε το κείμενο παραλείποντας λ.χ. τον τίτλο ή το τέλος και ζητάμε από τους μαθητές να σκεφτούν και να καταγράψουν τις σκέψεις τους συμπληρώνοντας τα κενά ανάλογα με τις δικές τους προσδοκίες.

• Στη συνέχεια διαβάζουμε ολοκληρωμένα το κείμενο και συζητάμε τις επιλογές του συγγραφέα συγκριτικά με των μαθητών.

• Η διερεύνηση μάλιστα των αναγνωστικών προσδοκιών των μαθητών με βάση τον τίτλο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αφόρμηση στο προαναγνωστικό στάδιο.

• Οι μαθητές καταθέτουν τις δικές τους σκέψεις εν είδει καταιγισμού ιδεών , στοιχείο που συμβάλλει στη διέγερση του ενδιαφέροντός τους.

• Μια ενδιαφέρουσα τεχνική κατά την αναγνωστική φάση είναι η διακοπτόμενη ανάγνωση και η συμπλήρωση των κενών απροσδιοριστίας.

• Οι μαθητές δηλαδή συμπληρώνουν ό τι νομίζουν ότι θα γίνει στη συνέχεια, πώς θα αντιδράσει ο ήρωας, ποια εξέλιξη μπορεί να έχει ένα επεισόδιο κτλ και οι σκέψεις τους καταγράφονται στον πίνακα και επαληθεύονται ή διαψεύδονται από τη συνέχεια του κειμένου.

• Κατά τη μετα-αναγνωστική φάση μαθητές και εκπαιδευτικός συζητούν τις δικές τους εκδοχές σε σχέση με του συγγραφέα, τις αξιολογούν και αναστοχάζονται για τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουν και κατανοούν ένα λογοτεχνικό κείμενο.

Οι δραστηριότητες δημιουργικής γραφής

• Προτείνεται οι μαθητές να αξιοποιούν ευφάνταστες τεχνικές της βιωματικής μάθησης, όπως τεχνικές λόγου:

• ημερολόγιο, (ψηφιακή) αφήγηση ιστοριών, δημιουργική γραφή ή εικαστικές δημιουργίες ή βιωματικές (ανα)παραστάσεις, θεατρικές τεχνικές, παιχνίδια ρόλων αλλά και ψηφιακά (πολυ)μέσα και υπερκείμενα κ.ά

• Σκοπός της δημιουργικής γραφής στην εκπαιδευτική πράξη δεν είναι να παράγει μελλοντικούς συγγραφείς αλλά να δημιουργεί περισσότερους αναγνώστες της λογοτεχνίας, να καλλιεργεί το γλωσσικό τους όργανο και να βαθαίνει τη λογοτεχνική τους παιδεία.

Τεχνικές αναδημιουργίας του λογοτεχνικού κειμένου

• Ο καταιγισμός ιδεών (brainstorming) • Η δημιουργία τίτλων για ένα ποίημα• Η αφήγηση για το τι απέγιναν οι ήρωες μετά το τέλος του

έργου• Η αλλαγή της αρχής ή του τέλους μιας ιστορίας• Το ξεκίνημα μιας ιστορίας από τη μέση ή το τέλος• Το γράψιμο στίχων σε παραδοσιακή ή μοντέρνα μορφή που

να σχετίζονται με ένα αντικείμενο/θέμα• Η συμπλήρωση λέξεων που λείπουν από ποιήματα,

μαντεύοντας το περιεχόμενό τους από το συγκείμενο.

• Η μετατροπή ενός παραδοσιακού ποιήματος σε μοντέρνο (χωρίς ομοιοκαταληξίες, μέτρο κ.ά.)

• Η αξιοποίηση ενός περιστατικού από την επικαιρότητα ή της δράσης ενός μυθικού ήρωα για το γράψιμο ενός μικρού λογοτεχνικού κειμένου

• Η μίμηση του ύφους ενός συγγραφέα • Η ανταλλαγή ποιητικών στίχων με τη μορφή

μηνυμάτων • Η αξιοποίηση λέξεων που σκέφτονται οι μαθητές ή

που τους δίνει ο εκπαιδευτικός για το γράψιμο ενός ποιήματος ή μιας ιστορίας

• Η επανάληψη μιας φράσης (ενός μοτίβου) με διαφορετικές κάθε φορά συμπληρώσεις

• Η δημιουργία καλλιγραφημάτων, χαϊκού, λίμερικ, μαντινάδων, σονέτων κ.ά.

• Η εικονοποίηση ενός ποιήματος ή η δημιουργία σκίτσων

• Η επιτυχής σύνθεση ανακατεμένων στίχων από ένα ποίημα κ.ά.

Η αξιοποίηση της Τέχνης

• Η Τέχνη μπορεί να αξιοποιηθεί σε όλες τις φάσεις της διδασκαλίας. Οι μαθητές εξοικειώνονται στο συσχετισμό του λογοτεχνικού έργου με άλλες μορφές Τέχνης είτε κατά την προαναγνωστική φάση είτε κατά την ερμηνευτική διαδικασία είτε και ως δραστηριότητα αξιολόγησης.

Η θεατρική αξιοποίηση της λογοτεχνίας

• Τα λογοτεχνικά κείμενα, ιδιαίτερα αυτά που περιέχουν θεατρικά στοιχεία, όπως τόπο, σκηνικό, πρόσωπα που συγκρούονται, διαλέγονται ή μονολογούν, προσφέρονται για την αξιοποίηση δραματικών τεχνικών δημιουργικής ανάγνωσης και γραφής.

• Ποια πρόσωπα προβάλλονται στο κείμενο σε σχέση με το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητά τους;

• Ποια λείπουν ή αποσιωπώνται; • Ποια «φωνή» κυριαρχεί στο κείμενο και ποιες «φωνές»

περιθωριοποιούνται; • Ποια εναλλακτική ιστορία θα μπορούσε να δημιουργηθεί αν

αλλάξουμε το φύλο, τη φυλή ή την εθνικότητα κάποιου χαρακτήρα, το θέμα, την κυρίαρχη συναισθηματική κατάσταση, το κοινωνικό πλαίσιο κ.ά.

• Ποιες είναι οι προθέσεις του συγγραφέα μέσα από τον τρόπο που παρουσιάζει τους χαρακτήρες του; Ποια μηνύματα θέλει να μεταφέρει; Πώς τοποθετεί τον αναγνώστη απέναντι στο κείμενο;

Οι ΤΠΕ

• Είναι λογικό να έχουν πλέον σημαντική θέση και στο μάθημα της Λογοτεχνίας όχι ως απλό χρηστικό εργαλείο μάθησης (αναζήτησης πηγών και πληροφοριών) ούτε και ως ελκυστικό μέσο για την πρόκληση του ενδιαφέροντος των μαθητών με την προσθήκη ήχου και εικόνας στα κείμενα.

• Τα υπερκείμενα και τα πολυτροπικά κείμενα προτείνουν ένα δυναμικό επικοινωνιακό μοντέλο πρόσληψης και συγγραφής της λογοτεχνίας και ένα διαφορετικό είδος ανάγνωσης και δημιουργικής προσέγγισης του κειμένου.

Η αξιολόγηση της Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο

Τα θέματα αναφέρονται: • στην κατανόηση του κειμένου, στις

ιδέες και αξίες (6 μον.)• σε ζητήματα δομής και γλώσσας (6

μον..) και • σε θέμα αναγνωστικής ανταπόκρισης ή

δημιουργικής γραφής με επιλογή (8 μον.).

Κρίτων Αθανασούλης, Παράπονο σκύλου, Α΄ Γυμνασίου

Έχω την όψη ανθρώπου και την καρδιά ενός σκύλου.Φαίνεται θα ’μαι εγκαταλελειμμένο σκυλί, πεινασμένοπου η γειτονιά το ξέρει και τ’ αποδιώχνει με βία.Γι’ αυτό τους ανθρώπους κοιτάζω στα χέρια.Μέρα και νύχτα ο καιρός μέσα μου αλλάζει,η ψυχή μου ντύνεται, γδύνεται, βρέχεται, υποφέρει.Αν προσέξεις, το βλέμμα μου είναι σκυλίσιο.Κατεβαίνει ένα υγρό παράπονο από τα μάτια μουγιατί έλειψεν ο Κύριός μου. Έξω από την εκκλησιάπεριμένω να βγει. O Κύριός μου ας ήταν.Κόσμος πολύς, ευλογημένος, με τα καλά του ντυμένοςμ’ απομακρύνει. Μα ο Κύριός μου δε βγαίνει. Έτσικυλάει η ζωή μου περιμένοντας από γωνιά σε γωνιάαπό όνειρο σ’ όνειρο. Δεν έχω δύναμη άλλη απ’ την δύναμη να περιμένω.Όμως μια μέρα της συνοικίας τα παιδιά, στην ουρά μουτον τενεκέ δέσαν των σκουπιδιών. Έτρεχα αγκομαχώντας.Τέλος αποσύρθηκα κάτω από τον τσίγκο της γειτονιάςπου η βροχή τον κεντούσε. Άκουγα πάνω τα βήματά της.Σα να κοιμόμουν, σαν να ονειρευόμουν εγώ το εγκαταλελειμένο σκυλίμου ήρθε να κλάψω. Όχι βέβαια για μένα που από κειθα μ’ έδιωχναν πάλι. Αλλά γιατί δε θ’ άκουγα τα βήματα της βροχήςπου μ’ έκαναν να ελπίζω πως έρχεται ο Κύριός μου.

• Με την αλληγορία ενός ανθρώπου-σκύλου ο ποιητής επιθυμεί να στηλιτεύσει ένα σοβαρό πρόβλημα της εποχής του, που ανήκει και στη δική μας: τον ξεπεσμό και το μαρτύριο της ζωής των περιθωριακών και άστεγων ανθρώπων/ζώων, οι οποίοι αναζητούν μια καλύτερη τύχη χωρίς αποτέλεσμα.

• Ταυτόχρονα, θίγει και την ανάλγητη συμπεριφορά των χορτάτων και βολεμένων ανθρώπων απέναντί τους.

Η αφόρμηση μπορεί να γίνει :

Με τις αναγνωστικές προσδοκίες

Τι σχήμα λόγου βλέπετε στον τίτλο;

Τι παράπονο μπορεί να έχει ένας σκύλος;

Με προϊδεασμό και αξιοποίηση εικόνας/πίνακα

Τι βλέπετε στην εικόνα; Σε ποια εποχή και χώρο βρίσκονται

οι εικονιζόμενοι; Τι φορούν; Τι κάνουν; Ποια εντύπωση/συναισθήματα

σας προκαλούν; Ποιος νομίζετε ότι τράβηξε αυτή

τη φωτογραφία και γιατί;

Με ανάγνωση του εισαγωγικού σημειώματος του βιβλίου και ερωτήσεις

Έχετε ζώο / ζώα στο σπίτι σας; Θα το εγκαταλείπατε ποτέ, όσοι έχετε; Γιατί; Τι νομίζετε ότι μπορεί να του συμβεί αν ποτέ χανόταν;

Πιστεύετε ότι ισχύει το ίδιο και με τους εγκαταλελειμμένους ανθρώπους;

Έχετε δει άστεγους ανθρώπους και ζώα στο δρόμο; Πού κοιμούνται; Τι τρώνε; Μπορείτε να περιγράψετε την εντύπωση που σας άφησαν;

Με προϊδεασμό και παρακολούθηση ταινίας

Λ.χ. 10΄ (από το 22.45’ ως το 31.10) από μια δραματική ουγγρική ταινία του 2014 με τίτλο «Λευκός θεός», στην οποία ο πατέρας ενός κοριτσιού της επιβάλλει να αποχωριστεί από τον αγαπημένο σκύλο της, τον Χάγκεν, ο οποίος προσπαθεί να επιβιώσει σε μια εχθρική Βουδαπέστη. Απελπισμένη, εκείνη τον αναζητά παντού για να τον σώσει.

Αφηγηματικό μοντέλο του Greimas

 • Υποκείμενα VS Εχθροί /Σύμμαχοι

άνθρωπος/σκύλος γειτονιά, κόσμος πολύς, παιδιά / Κύριος

Δρώντα πρόσωπα VS Λειτουργίες (ενέργειες, πάθη υποκειμένου)

σκύλος/άνθρωπος Αναζητεί τροφή/ διώχνεται με βία/βρέχεται, γδύνεται/ υποφέρει/κλαίει/βασανίζεται/τρέχει/αγκομαχεί/κοιμάται/ονειρεύεται /απελπίζεται/ κλαίει // αναζητεί μάταια τον Κύριο/ προσμένει

  Ιδιότητες (χαρακτηριστικά): πεινασμένος/ εγκαταλελειμμένος/

άστεγος / βασανισμένος / ξεπεσμένος/ λυπημένος / απελπισμένος

Εργασίες αναγνωστικής ανταπόκρισηςΝα συμπληρωθεί ο παρακάτω πίνακας, αποδίδοντας την

αλληγορία με τη δική τους έκφραση:

Εναλλακτικά, θα μπορούσαν να γράψουν μια ιστορία δική τους (δημιουργική γραφή) με θέμα:

«Μια μέρα από τη ζωή μου (ως σκύλος ή άνθρωπος) χωρίς στέγη»

Ευχαριστώ!