ΠΡΩΤΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ

Η πολιτισμική αναγέννηση που παρατηρείται στον 9ο και 10ο αιώνα στο

Βυζάντιο διαφέρει από την Ιταλική αναγέννηση του 15ου αιώνα καθώς οι Βυζαντινοί

δεν επιδίωξαν να έρθουν σε ρήξη με το καθιερωμένο διανοητικό μοντέλο ούτε να

επιχείρησαν μια διαφορετική θεώρηση του κόσμου. Μόνο την περίοδο 840-870

παρατηρήθηκαν ορισμένα τέτοια σημάδια στην λογοτεχνία που όμως δεν καθόρισαν

τις μετέπειτα εξέλιξης. Επιπλέον, την περίοδο αυτή δεν παρατηρείται αναγέννηση

των επιστήμων. Η μελέτη της αρχαιότητας έγινε ως προς την πολιτισμική της

έκφραση ενώ το περιεχόμενο της ήταν δευτερεύον. Για αυτό ο βυζαντινολόγος P.

Lemerle πρότεινε την χρήση του όρου «πρώτος βυζαντινός ουμανισμός».

Επιπρόσθετα, πρότεινε να χαρακτηρίσουμε την πολιτισμική δραστηριότητα ως

«εγκυκλοπαιδισμό» λόγω του ότι είναι τυπική.

Η λήξη της εικονομαχίας που ήταν μια νίκη μιας μορφής του ελληνισμού ή

κάποιας μορφής ουμανισμού. Η νίκη αυτή συνοδεύτηκε και από την επιστροφή στις

ρίζες του ελληνίζοντα χριστιανισμού. Ο Φώτιος ήταν η προσωπικότητα όπου μέσα

από το έργο του επιδιώκει να συμφιλιώσει την κλασική παιδεία με το χριστιανικό

πνεύμα και αποτελεί την αφετηρία για τον λεγόμενο ελληνοβυζαντινό πολιτισμό.

Μέσα από το συγγραφικό έργο του Φωτίου βλέπουμε τις προσπάθειες που έκανε να

ανακαλύψει ξανά και να κάνει γνωστή την παράδοση χωρίς να παραβλέπουμε βέβαια

και την ισχυρή του προσωπικότητα που έχει να κάνει με το ηθικό επίπεδο.

Στην Βιβλιοθήκη έργο πριν την πρώτη του πατριαρχεία ο Φώτιος έχει

απέναντι στην ειδωλολατρική λογοτεχνία ανεκτική και μετριοπαθή στάση. Η στάση

του Φωτίου αυτή στηρίζεται στο γεγονός ότι η Ορθοδοξία έχει πλέον επιβληθεί

έναντι της αρχαιοελληνικής θρησκείας. Επιπρόσθετα, η περίοδος αυτή σηματοδοτεί

και το ξεκίνημα ενός βυζαντινού κλασικισμού με θεμέλια χριστιανικά που όμως δεν

θα απορρίπτει αλλά θα χρησιμοποιεί την αρχαία ελληνική λογοτεχνία.

Παρατηρώντας την λογοτεχνία των Βυζαντινών βλέπουμε ότι προσπαθεί να

συνδυάσει δυο διαφορετικούς κόσμους τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και την

χριστιανική θρησκεία.

Επιπλέον, γίνεται φανερή η πρόθεση να συνδυαστεί η κλασική παιδεία με το

χριστιανικό πνεύμα.

Η χρήση του όρου αναγέννηση έχει προβληματίσει τους ειδικούς καθώς την

περίοδο αυτή στο Βυζάντιο έχουμε την ανάπτυξη του ενδιαφέροντος για τον αρχαίο

πολιτισμό ο οποίος αποτέλεσε και έμπνευση.

Η στάση του Φωτίου προς τον Πλάτωνα και την θεωρία των Ιδεών είναι

αυστηρή. Προς τον Αριστοτέλη είναι ποιο ευνοϊκός και θεωρεί ότι είναι χρήσιμος για

τους Χριστιανούς για την μελέτη των ιερών κειμενων. Ο Φωτιος θεωρει τα ιερα

κειμενα ανωτερα από εκει τις κοσμικης επιστημης.

Η κριτική του Φωτίου πάνω στα έργα μας δείχνει τις μεγάλες ικανότητες

που διέθετε ο ίδιος και αντίστοιχο παράδειγμα δεν θα υπήρχε στο Βυζάντιο για

μεγάλο χρονικό διάστημα.