Βόλος. Τόποι και πρόσωπα

KYPIAKH 30 IANOYAPIOY 1994

2-35 AΦIEPΩMA� B�λ�ς: απ� τα μυθικά�ρ�νια ώς σήμερα.� Aκμή και παρακμήτης νέας π�λης.� Παιδεία και σ��λεία.� T� συνδικαλιστικ� κί-νημα στ� B�λ�.� Oι θεσσαλικ�ί σιδη-ρ�δρ�μ�ι.� Tα παλαι��ριστιανι-κά μνημεία και � �υ�α-ντιν�ς να�ς των Eισ�-δίων της Θε�τ�κ�υ.� O Kίτσ�ς Mακρής.� Kαλλιτε�νική δημι-�υργία στ� B�λ�. Hμ�υσική κίνηση. Oι �ω-γρά��ι της π�λης. Tαθεατρικά σ�ήματα.� Kαλλιτέ�νες–�ωτ�γ-ρά��ι.� T� Aρ�αι�λ�γικ�M�υσεί� B�λ�υ. Oι �ώ-ρ�ι των ανασκα�ών.� B�λιώτικα γράμματα.� E�ημερίδες και πε-ρι�δικά τ�υ B�λ�υ.� Bι�μη�ανία και εμπ�-ρι�.� Περι�αλλ�ντικά πρ�-�λήματα και �ικ�λ�γικήκαταστρ��ή.� O B�λ�ς σήμερα.� Mνήμες τ�υ B�λ�υ α-π� τις αρ�ές της δεκαε-τίας τ�υ ’60.

36 KPITIKHKριτική θεάτρ�υ καιδίσκων.

37 BIBΛIONέες εκδ�σεις.

38 ΘEAMATAKινηματ�γρά��ι καιΘέατρα.

39 ΓEYΣEIΣOίν�ς � Aγαπητ�ς. Συ-νταγή μαγειρικής.

40-47 THΛEOPAΣHT� πρ�γραμμα της ε-�δ�μάδας.

Φωτ�γραία ε�ωύλλ�υ: � B�-λ�ς �πως τ�ν �ωγράισε � Kί-τσ�ς Mακρής (λεπτ�μέρεια).

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 30 IANOYAPIOY 1994

B�λ�ς: απ� τα μυθικά�ρ�νια ώς σήμερα

T�π�ι και πρ�σωπα της ιστ�ρικής π�λης

H AΣTIKH περι��ή της π λης τ�υ B λ�υ, αν την ανατρέ��υμε�ν�ματ�λ�γικά με κλίμακα τ�υς αιώνες, �γαίνει απ’ τ� �άθ�ςτης μυθ�λ�γίας με τ�υς Aργ�ναύτες ως Iωλκ ς και μπαίνειστην ιστ�ρική περί�δ� ως Δημητριάδα. Στη συνέ�εια μετασ�η-ματί!εται σε Γ λ�ς για τ�υς Xριστιαν�ύς κατά τ�υς �υ!αντι-ν�ύς �ρ ν�υς και Γκ�λ ! για τ�υς T�ύρκ�υς ταν �ρίσκεταιπερι�ρισμένη στ� Kάστρ�. M ν� στην έ��δ� γίνεται Bώλ�ς, �B λ�ς σήμερα.

M λις �ι συγκυρίες, ως B λ�ς πλέ�ν, της επιτρέπ�υν να ε-γκαταλείψει τη $ωλιά τ�υ Kάστρ�υ, η σύγ�ρ�νη διαδρ�μήτης ταυτί!εται μ’ αυτήν τ�υ αστικ�ύ κινή-ματ�ς –πρ�ν μι� 4-5 π λεων. Συγκε-ντρωμένη η αστική τά�η της Θεσσαλίας ε-κεί, η π λη �εδιπλώνει την επιρρ�ή τηςστην υπ λ�ιπη ενδ��ώρα. Πρ��δεύ�νταςως αστικ κέντρ�, αυ�άνεται ανάλ�γακαι � πληθυσμ ς με τις αντίστ�ι�ες κ�ινωνικές !υμώσεις.

Mεσ�λα�ώντας �ι κ�ινές περιπέτειες, δύ� π λεμ�ι, μια εκ-στρατεία και ένας Eμ$ύλι�ς, $θάν�υμε στ� 1955: �ρ�νιά για τ�B λ� δίσεκτη.

Tα παλαιά κτίρια μιας π λεως παραμέν�υν �ι πι� πιστ�ί και$ερέγγυ�ι μάρτυρες π�υ �μ�λ�γ�ύν τις δια$�ρετικές επ��έςκαι τ� πέρασμά τ�υς. O B λ�ς ατύ�ησε. Oι καταστρ�$ικ�ί σει-σμ�ί τ�υ ’55 τραυμάτισαν θανάσιμα τη $υσι�γνωμία τ�υ. Tα-λαιπωρημέν�ς απ ��μ�αρδισμ�ύς στ�ν π λεμ�, λίγα κτίρια ά-ντε�αν στ� νέ� πλήγμα –ενδεικτική περίπτωση τ� Δημ�τικ Θέ-ατρ�. Eμεινε άθικτ� μ ν� ,τι μας έσωσε � $ακ ς τ�υ Στ�υρνά-ρα και Zημέρη. H �ικ�δ�μή, �ι�μη�αν�π�ιημένη πλέ�ν, με �α-μένη την πλαστικ τητα, τ�ν απάλλα�ε �ριστικά απ’ τις τύψειςτ�υ τσιμέντ�υ. Σήμερα, απλ ς σε ρυμ�τ�μία και μάλλ�ν απρ -

σωπ�ς, επισκιά!εται απ την πετρ �τιστη αρ��ντιά τ�υ Πηλί�υ.Xάρη στη γεωγρα$ική τ�υ θέση � B λ�ς διατηρεί �έ�αια την

�ικ�ν�μική τ�υ ακμή, συγκριτικά με άλλα αστικά κέντρα π�υ�αθμιαία �έπεσαν. Ως πρ�ς αυτ , ιστ�ρικά είναι συνεπής. Πα-ρ�υσιά!ει �ικ�ν�μική ευε�ία με σ�ετικά υψηλ επίπεδ� δια�ίω-σης. Ωστ σ�, �ικ�ν�μική άνθηση και π�λιτισμ ς είναι, απ’ ,τι$αίνεται, σ�ήμα ασύμ�ατ�. T� δεύτερ� πρ�ηγείται και στην π�-ρεία παίρνει δια!ύγι�. T� πρώτ� δεν εγκαταλείπεται εύκ�λα �ύ-τε καν �δεύ�ντας αύρι� στην καταστρ�$ή.

O B λ�ς αντιμετωπί!ει σήμερα και μάλιστα ��υμμένα, τα ί-δια ακρι�ώς πρ��λήματα με την πρωτεύ-�υσα. H περιλάλητη π�ι τητα !ωής είναι!ητ�ύμεν�. Mε άλλα λ για, δέσμι�ς τηςπρ� δ�υ πληρώνει τις συνέπειες τ�υ τυ-$λ�ύ και ασύνετ�υ ρυθμ�ύ ανάπτυ�ης.

Kι ακ μη, αι�μάλωτ�ς μιας παράδ�σης,περνά κρίση ταυτ τητας. Aδυνατεί να ενσωματώσει και κυρίωςν’ αναδεί�ει την ενιαία πνευματική τ�υ $υσι�γνωμία. O$είλεταιαυτ , ως ένα σημεί�, στην καθ�λική αλλαγή πληθυσμ�ύ και �-πωσδήπ�τε στ�υς υλικ�ύς ρ�υς της !ωής π�υ κυριαρ��ύν στ�σύν�λ� της νε�ελληνικής κ�ινωνίας. ‘H, για να τ� ε�ειδικεύσ�υ-με, μιλώντας με άλλ�υς ρ�υς, � B λ�ς, αν και π λη με μακράπαράδ�ση, δεν έ�ει αναδεί�ει τ�ν συγγρα$ικ τ�υ μύθ� - κα-θρέ$τη, πως η γειτ�νική Σκιάθ�ς τ�ν Παπαδιαμάντη ή η Xαλ-κίδα τ�υ Σκαρίμπα. Eπίμ�να πρ�σκ�λλημέν� πρ σωπ� παρα-μένει � Λατίν�ς ντε Kίρικ�. Kαλλιεργώντς τ� μύθ� της π λης,στα πρώτα τ�υ �ήματα �ρίσκεται � συγγρα$έας Δ.A. Xριστ�-δ�ύλ�υ, �ωρίς μέ�ρι στιγμής να έ�ει αναγνωριστεί «επίσημα», α-$�ύ κατ�ικ�εδρεύει εκεί, «α$ανής», άγνωστ�ς στ� δια�ειριστι-κ κέντρ� της Aθήνας.

T�υ Γιάννη M�υγ�γιάννη

Συγγρα$έα, Eρευνητή

O BOΛOΣ, τ� μεγάλ� αυτ� αστικ�κέντρ� της κεντρικής Eλλάδας, �ρί-σκεται απλωμέν�ς στ� μυ�� τ�υ Πα-γασητικ�ύ K�λπ�υ. Στην πλάτη τ�υακρι�ώς �ρθώνεται τ� καταπράσιν�Πήλι� με τα μυρι�στ�λιστα �ωριάτ�υ π�υ κ�υ�αλ�ύν μα!ί τ�υς την ι-στ�ρία των αιώνων. Oι ήπιες κατα-λή"εις τ�υ ��υν�ύ ισκιών�νται απ�την παρ�υσία της ελιάς και δημι-�υργ�ύν τα πανέμ�ρ#α ακρ�γιάλιατ�υ κ�λπ�υ.

H ύπαρ"η της π�λης, με τη σημερι-νή μ�ρ#ή της, ανατρέ�ει ενάμισυ αι-ώνα πίσω. H απελευθέρωση της Θεσ-σαλίας απ� τ�υς T�ύρκ�υς τ� 1881,δημι�ύργησε τις πρ�ϋπ�θέσεις ανά-πτυ"ης τ�υ επιλιμένι�υ αυτ�ύ αστι-κ�ύ κέντρ�υ, π�υ �ι διαδικασίες τ�υήταν ενταγμένες στ� πλαίσι� εγκαθί-δρυσης τ�υ, αν�λ�κλήρωτ�υ έστω,ελληνικ�ύ αστισμ�ύ.

Oικισμ�ί

Oμως, �ι απαρ�ές τ�υ τ�π�υ και ηεγκατ�ίκησή τ�υ ανάγ�νται π�λλές�ιλιετίες πίσω, και εντ�πί!�νται απ�την αρ�αι�λ�γική σκαπάνη, στην πε-

ρι�δ� της πρώτης συνειδητ�π�ίησηςτ�υ ανθρώπ�υ για τη μ�νιμη εγκατά-στασή τ�υ, αμέσως ύστερα απ� τηνκυνηγετική περί�δ� της !ωής τ�υ.

Tα πρώτα ί�νη της μ�νιμης κατ�ι-κίας τ�υ ανθρώπ�υ στην περι��ή ε-ντ�πί!�νται απ� την αρ�αι�λ�γική έ-

ρευνα, στα μέσα της 7ης �ιλιετίαςπ.X. O νε�λιθικ�ς �ικισμ�ς τ�υ Σέ-σκλ�υ, μερικά �ιλι�μετρα δυτικά τ�υσημεριν�ύ B�λ�υ, υπήρ"ε � πρώτ�ς�ργανωμέν�ς �ικισμ�ς στην περι�-�ή. Oι ανασκα#ές τ�υ Tσ�ύντα, στιςαρ�ές τ�υ αιώνα, �ρ�ν�λ�γησαν την

A. Tάσσ�ς: «Oι Aργ�ναύτες». 1985. �υλ�γραία τ�ί��υ, 1.57X2.30, π�υ κ�σμείτ� δημαρ�εί� B�λ�υ, κτίσμα σε σ�έδια Δημ. Πικιώνη.

Eπιμέλεια A�ιερώματ�ς:

KΩΣTHΣ ΛIONTHΣ

KYPIAKH 30 IANOYAPIOY 1994 H KAΘHMEPINH 3

ύπαρ"η τ�υ Σέσκλ�υ και τ�υ Διμηνί-�υ απ� την τρίτη �ιλιετία και μετά. Hσύγ�ρ�νη �μως έρευνα των αρ�αι�-λ�γων Δημ. Θε��άρη και Γ. X�υρ-μ�υ!ιάδη μετατ�πί!ει τη �ρ�ν�λ�γίααυτή στα μέσα της 7ης π.X. �ιλιετίαςκαι η �ρ�ν�λ�γηση αυτή είναι απ�λυ-τη, γιατί στηρί!εται στην ασ#αλή μέ-θ�δ� τ�υ άνθρακα 14 και της θερμ�-#ωταύγειας. H μελέτη των ανασκα-#ικών ευρημάτων, τ�σ� τ�υ Tσ�ύνταπ�υ �ρίσκ�νται στ� Aρ�αι�λ�γικ�M�υσεί� της Aθήνας �σ� και των νε-ώτερων ανασκα#ών π�υ εκτίθενταιστην ειδική �ργανωμένη απ� τ�ν κα-θηγητή Γ. X�υρμ�υ!ιάδη αίθ�υσατ�υ M�υσεί�υ B�λ�υ, μαρτυρεί καιπληρ�#�ρεί για τη διάσταση τ�υπρώιμ�υ π�λιτισμ�ύ π�υ αναπτύ�θη-κε στ�υς δύ� αυτ�ύς νε�λιθικ�ύς �ι-κισμ�ύς τ�υ μυ��ύ τ�υ Παγασητι-κ�ύ. O �ικισμ�ς τ�υ Διμηνί�υ απ�τε-λεί συνέ�εια τ�υ αντίστ�ι��υ τ�υ Σέ-σκλ�υ απ� τ�ν �π�ί� αντλ�ύμε «τιςπι� σημαντικές πληρ�#�ρίες σ�ετικάμε τις �ωρ��ργανωτικές δραστηρι�-τητες των νε�λιθικών παραγωγώντης Mαγνησίας».

H Iωλκ�ςΣτην π�ρεία της ιστ�ρικής ε"έλι-

"ης, αναπτύ�θηκαν πάρα π�λλ�ί μυ-κηναϊκ�ί �ικισμ�ί, π�υ η έρευνα τ�υςανε�ά!ει σήμερα στ�υς δέκα επτά.Eντ�νη η επ�ίκιση τ�υ �ώρ�υ π�υκαλύπτει σήμερα η π�λη τ�υ B�λ�υ.Φυσικ� λιμάνι � μυ��ς τ�υ κ�λπ�υκαι εύ#�ρ�ς τ�π�ς η ενδ��ώρα. Σταμυθ�λ�γικά �ρ�νια κυρίαρ��ς �ικι-στικ�ς �ώρ�ς η Iωλκ�ς. H αρ�αι�λ�-γική σκαπάνη την εντ�πι!ε στ� λ�#�των Παλαιών, �ωρίς συγκεκριμέναευρήματα π�υ να μαρτυρ�ύν αδιά-ψευστα τη �ωρ�θέτηση αυτή. H ση-μερινή έρευνα π�υ στηρί!εται καιστη μελέτη των αρ�αίων κειμένων(X�υρμ�υ!ιάδης και συνεργάτες τ�υ)τ�π�θετεί την Iωλκ� στ� τρίγων� Πα-λαιά, Διμήνι, Πευκάκια, κέντρ� μιαςαναπτυσσ�μενης επιλιμένιας περι�-�ής, με ισ�δύναμα αρ�αι�λ�γικά ευ-ρήματα. Πατρίδα τ�υ Kρηθέα, τ�υΠελία, τ�υ Aίσ�να και τ�υ Iάσ�να, ηIωλκ�ς απ�τελ�ύσε ένα απ� τα πι�#ημισμένα μυθ�λ�γικά κέντρα τηςEλλάδας και �ρμητήρι� της Aργ�-ναυτικής Eκστρατείας π�υ συμπύ-κνωσε τ�ν π�θ� των κατ�ίκων γιατην έ"�δ� τ�υς στ� θαλασσιν� κανά-λι, π�υ θα τ�υς έ#ερνε σε "έν�υς τ�-π�υς.

Oι Παγασές

Mε τ� τέλ�ς της 2ης π.X. �ιλιετίας,η Iωλκ�ς των μυθ�λ�γικών �ρ�νωνεισέρ�εται στην ιστ�ρική της περί�-δ�. Στ�υς �ρ�ν�υς της μακεδ�νικήςκυριαρ�ίας �ρισκ�ταν ακ�μη σε κά-π�ια ακμή, παρ�λ� π�υ ήταν ε"αρτη-μένη απ� τη Δημητριάδα, τη νέα π�-λιτεία π�υ άρ�ισε να αναπτύσσεταιστην περι��ή, ενώ στ�υς αυτ�κρατ�-ρικ�ύς ρωμαϊκ�ύς �ρ�ν�υς εί�ε πλέ-�ν παρακμάσει. H Δημητριάδα, δε"ιάτ�υ δρ�μ�υ πρ�ς την Aθήνα, ιδρύθη-κε περίπ�υ στ�ν ίδι� �ώρ� �π�υ υ-πήρ�αν �ι Παγασές π�υ στ� κατακ�-ρυ#� της αίγλης τ�υς �ρέθηκανστ�ν 4� π.X. αιώνα.

Στην περί�δ� της ακμής της η Δη-μητριάδα (217-168 π.X.), εκτ�ς απ�σπ�υδαί� εμπ�ρικ� κέντρ� π�υ ήταν,απ�τελ�ύσε και τ� #ρ�ύρι� και τ�

�ρμητήρι� των �ασιλιάδων της Mα-κεδ�νίας για την ασ#άλεια της κυ-ριαρ�ίας τ�υς στη Θεσσαλία. O πλη-θυσμ�ς της κυμαιν�ταν γύρω στ�υς30.000 κατ�ίκ�υς. Oι γραπτές επιτά-#ιες και έγ�ρωμες στήλες π�υ κ�-σμ�ύν τις αίθ�υσες τ�υ M�υσεί�υB�λ�υ μαρτυρ�ύν και την υψηλήκαλλιτε�νική κίνηση π�υ αναπτύ�θη-κε στ�ν τ�π�. H ύπαρ"η της Δημη-τριάδας συνε�ίσθηκε ως ανθηρ� κέ-ντρ� της περι��ής και στη διάρκειατων �υ!αντινών �ρ�νων και της Φρα-γκ�κρατίας, περί�δ� π�υ άρ�ισανσταδιακά να αναπτύσσ�νται τα πη-λι�ρείτικα �ωριά, �π�υ κατέ#ευγαν�ι κάτ�ικ�ι της Δημητριάδας. Γύρωστα 1600 πρέπει να την εγκατέλει-ψαν και τα τελευταια απ�μεινάριατ�υ πληθυσμ�ύ της.

T� Kάστρ�

Στ� μετα"ύ απ� τ� 1397 �ι T�ύρκ�ιάρ�ισαν να κατακτ�ύν τη Θεσσαλία.Στα 1423 �λ�κληρώθηκε και η κατ�-�ή της Mαγνησίας. H Δημητριάδα πιαδεν τ�υς ενδιέ#ερε. O�υρώθηκανστ� παλι� #ρ�ύρι� τ�υ B�λ�υ, στ�λ�#� των Παλαιών, κι εκεί �ργάνω-σαν τ� καιν�ύρι� τ�υς Kάστρ�, μεσκ�π� την απ�κρ�υση των Bενετώναπ� τη θάλασσα, γιατί τ�υς Bυ!αντι-ν�ύς δεν τ�υς #��νταν πλέ�ν. Oι�ριστιαν�ί π�υ κατ�ικ�ύσαν μέσαστ� Kάστρ� εκδιώ�θηκαν σταδιακάκαι μετώκησαν στα �ωριά τ�υ Πηλί-�υ. Oι T�ύρκ�ι έγιναν απ�λυτα κύρι-�ι τ�υ #ρ�υρί�υ π�υ τ� ενίσ�υσανκαι με τη �ρησιμ�π�ίηση υλικών απ�τα μέγαρα της Δημητριάδας έ�τισαντα νέα �ικήματα για την εγκατάστα-ση της τ�υρκικής #ρ�υράς και των�ικ�γενειών τ�υς. T� �ν�μα τ�υ ��υ-ρ�ύ, πριν ακ�μη να κατακτηθεί απ�τ�υς T�ύρκ�υς, άρ�ισε να παίρνει τησημερινή τ�υ μ�ρ#ή.

H �ν�μασία Iωλκ�ς εγκαταλεί#θη-κε κι άρ�ισε να �ν�μά!εται Kάστρ�τ�υ Γ�λ�υ για να ε"ελι�θεί απ� τ�1600 κι ύστερα σε Kάστρ� τ�υ B�-λ�υ. Mε την είσ�δ� τ�υ �ενετσιάνι-κ�υ στ�λ�υ τ�υ M�ρ�!ίνη στ�ν Πα-γασητικ� τ� 1655, τ� #ρ�ύρι� καν�-

νι��λήθηκε και υπέστη μεγάλες κα-ταστρ�#ές. Mε την απ��ώρηση τωνBενετών �ι T�ύρκ�ι επισκεύασαν "α-νά τ� Kάστρ� και στα τέλη τ�υ 17�υαιώνα �ρισκ�ταν σε άριστη αμυντικήκατάσταση.

Στην περί�δ� της τ�υρκ�κρατίας,η �ωρ�τα"ική καταν�μή τ�υ πληθυ-σμ�ύ της περι��ής τ�υ B�λ�υ, έ�ειαλλά"ει. T� Kάστρ� τ�υ B�λ�υ κατ�ι-κείται μ�νιμα απ� την τ�υρκική#ρ�υρά, με πρ�κε�ωρημέν� πρ�ς τ�Πήλι� #υλάκι� στα Λε�ώνια, στη θέ-ση Παλι�καστρ�, για τα πρώτα κυ-ρίως �ρ�νια. H Eπισκ�πή της Δημη-τριάδας μετα#έρθηκε στ�ν �μώνυμ�λ�#� τ�υ Aνω B�λ�υ, ενώ �ι παρα-λιακ�ί �ικισμ�ί ερημώθηκαν και �ικάτ�ικ�ί της τρα�ή�τηκαν πρ�ς τα α-ναπτυσσ�μενα �ωριά τ�υ Πηλί�υ,π�υ διακρίν�νταν σε Xάσια και Bα-κ�ύ#ια. Tα πρ�ν�μια π�υ ε"ασ#άλι-σαν �ι Πηλι�ρείτες απ� την YψηλήΠύλη τ�υς έδωσαν τη δυνατ�τητα νααναπτυ�θ�ύν αυτ�ν�μα και να αυτ�-δι�ικηθ�ύν. T�υρκικ�ς πληθυσμ�ςδεν εγκαταστάθηκε π�τέ στ� Πήλι�.H τελευταία παρ�υσία τ�υς έ#τανεμέ�ρι τα Λε�ώνια και μέ�ρι τ�υςΠύργ�υς τ�υ Aνω B�λ�υ, π�υ τ�υς�ρησιμ�π�ι�ύσαν �ι T�ύρκ�ι τ�υ Kά-

στρ�υ τ�υ B�λ�υ ως ε"��ικές κατ�ι-κίες. M�ν� � ��ε��δας (αρμ�δι�ς γιατην είσπρα"η των #�ρων) και τ� μι-κρ� τ�υ επιτελεί� κατ�ικ�ύσε στηνAργαλαστή, αργ�τερα στη Mακρυνί-τσα και για ένα μικρ� διάστημα στ�νAγι� Γεώργι� Nηλείας, καθώς επίσηςκαι τ� Iερ�δικεί� με έδρα την Aργα-λαστή. H ανάπτυ"η των �ωριών τ�υΠηλί�υ υπήρ"ε πρωτ�#αντη στην πε-ρί�δ� της T�υρκ�κρατίας και απ�τέ-λεσε τη �άση της δημι�υργίας τ�υB�λ�υ στα μετεπαναστατικά �ρ�νια.

H γεωργική παραγωγή, η εγκατά-σταση �ι�τε�νικών εργαστηρίωνπρωτ�γεν�ύς και δευτερ�γεν�ύςπαραγωγής, η ναυτιλία με τα #ημι-σμένα !αγ�ριανά καρά�ια, η πνευμα-τική και εκπαιδευτική κίνηση, �ι με-γάλες μ�ρ#ές των Δασκάλων τ�υ Γέ-ν�υς π�υ γεννήθηκαν σ’ αυτ�ν τ�ντ�π�, απ�τελ�ύν τα στ�ι�εία υπ�δ�-μής πάνω στα �π�ία �ρθώθηκε τ�σύγ�ρ�ν� αστικ� κέντρ� τ�υ B�λ�υ.

Aνθιμ�ς Γα�ής

Mε την έκρη"η της Eπανάστασηςτ�υ 1821, τ� Πήλι� και � B�λ�ς �ρέ-θηκαν στις πρ�#υλακές της επανα-στατικής διεργασίας. Στις 7 Mαΐ�υ1821, � επίτρ�π�ς της YπερτάτηςAρ�ής (Φιλικής Eταιρείας), #λ�γερ�ςρασ�#�ρ�ς Aνθιμ�ς Γα!ής, υψώνειστις Mηλιές τ�υ Πηλί�υ τη σημαίατης Eπανάστασης. Oι μυημέν�ι τ�υΠηλί�υ �ργανών�νται και "εκιν�ύνγια τ� Kάστρ� τ�υ B�λ�υ.

Στην περι��ή των Λε�ωνίων λεη-λατ�ύνται �λ�ι �ι τ�υρκ�πυργ�ι καισυλλαμ�άν�νται π�λλ�ί αι�μάλωτ�ι.Oι επαναστάτες τ�υ ανατ�λικ�ύ Πη-λί�υ, με επικε#αλής τ�ν Kυριάκ�Mπασδέκη, στρατ�πεδεύ�υν λίγαμέτρα έ"ω απ� τ� Kάστρ� τ�υ B�λ�υ,ενώ �ι T�ύρκ�ι έντρ�μ�ι κλείστηκανμέσα σ’ αυτ�. Oι επιθέσεις των επα-ναστατών κατά τ�υ #ρ�υρί�υ δεν έ-#εραν απ�τέλεσμα. Oι T�ύρκ�ι πά-ν�πλ�ι και καλά πρ�ετ�ιμασμέν�ι α-πέκρ�υσαν τ�υς Πηλι�ρείτες μα�η-τές, π�υ αναργάνωτ�ι καθώς ήτανδεν κατ�ρθωσαν να τ� εκπ�ρθή-σ�υν. H γενναι�τητα και η #λ�γα δενείναι πάντ�τε ικανά στ�ι�εία για τηνεπίτευ"η τ�υ απ�τελέσματ�ς.

Στη διάρκεια της επαναστατικήςδιαδικασίας ακ�λ�ύθησαν κι άλλα κι-νήματα, με σημαντικές επιτυ�ίες,π�υ �μως δεν �δήγησαν στην επιθυ-μητή έκ�αση.

Xάρτης απ� τ� $ι$λί� «Γνωριμία με τη Mαγνησία» τ�υ Παναγ. Kατσιρέλ�υ.

Kυριακή πρωί στην παραλία τ�υ B�λ�υ. Συ�ήτηση κ�ιτώντας τη θάλασσα.

Aκμή και παρακμήH �ικ�ν�μική ανάπτυ�η της νέας π�λης απ� τη γέννησή της ώς τ�υς σεισμ�ύς

T�υ Xαράλαμπ�υ Γ. Xαρίτ�υ

META τις αναστατώσεις π�υ επέ�ε-ρε στ� Πήλι� η κατασταλείσα απ�τ�υς T�ύρκ�υς επανάσταση, επα-νήλθε στ�ν τ�π� η ηρεμία και �ανάρ-�ισε η �ωή. Oι δια�υγ�ντες και εκπα-τρισθέντες Πηλι�ρείτες επανήλθανστα μισ�κατεστραμμένα �ωριά τ�υςκαι επανέλα!αν τις αγρ�τικές και ε-μπ�ρ�!ι�τε�νικές τ�υς ασ��λίες.M�λαταύτα η ελευθερία δεν ήρθε �-ταν ανακηρύ�θηκε ελεύθερ� τ� ελ-ληνικ� κράτ�ς, καθώς η Θεσσαλίαενσωματώθηκε στην ελεύθερη πα-τρίδα μ�λις στα 1881.

Oι δραστήρι�ι κάτ�ικ�ι τ�υ Πηλί�υκαι της περι��ής υπέ�εραν την πα-ράταση της T�υρκ�κρατίας με ε-γκαρτέρηση και δυναμισμ�. Aρκετ�ί�ενιτεύτηκαν και απ�κτησαν περι�υ-σίες στην Aίγυπτ�, τη Mικρασία, την�τια Pωσία. Π�λλ�ι απ’ αυτ�ύς �α-ναγύρισαν ως τα τέλη τ�υ αιώνα κι α-π�τέλεσαν τη νέα ηγέτιδα τά�η, �ά-ρη στ�ν πλ�ύτ� και την π�λιτικήτ�υς επιρρ�ή. Oι νέες ευν�ϊκές συν-θήκες συνέδραμαν τ�υς τ�λμηρ�ύς.H παραλιακή περι��ή άλλωστε ανα-τ�λικά τ�υ τ�υρκικ�ύ Kάστρ�υ πρ�-σ�ερ�ταν για εγκατάσταση μιας νέ-ας και δυναμικής π�λης.

«Oι συνωκίσαντες την π�λιν διά��ρ�ικάτ�ικ�ι των εικ�σιτεσσάρων λαμπρώνκαι μαγευτικών �ωρίων τ�υ Πηλί�υ, υ-π� ευγεν�ύς ιδέας π�λιτισμ�ύ και πλ�υ-τισμ�ύ εμπνε�μεν�ι, απεδήμ�υν πρ�ςεύρεσιν εργασίας πλ�υτ��ρ�υ εγκατα-λείπ�ντες τας πατρίδας των �υ�ί δι�τι ε-στερ�ύντ� των πρ�ς τ� �ην απ�λύτως α-ναγκαίων, αλλά δι�τι �δήγ�υν αυτ�ύςαι επιθυμίαι πρ�ς ενάσκησιν των εργα-σιών των εις ευρυτέρ�υς κύκλ�υς εμπ�-ρί�υ και �ι�μη�ανίας... Eπανακάμπ�-ντες δε εκ των �ωρών της εργασίας τωνσυνεπέ�εραν και πλ�ύτη άτινα ε�ελτίω-σαν την Θετταλ�μαγνησίαν και ανήψαν

τα�ύτερ�ν των άλλων μερών τ� αίσθηματης ελευθερίας και τ�υ π�λιτισμ�ύ...Π�λλ�ί τ�ύτων συνώκισαν τ� Bώλ�νκαι εν αυτών εγκατεστάθησαν �ικ�γε-νειακώς, α�ήσαντες τα �ωρία των...».

Eίναι η περίπτωση τ�υ K�κωσλή,των Kαρτάληδων, των Γκλα!άνηδων,των Kασσα!έτηδων, τ�υ Aπ�στ�λί-δη, τ�υ Tσ�π�τ�ύ, των T�πάληδων

και τ�σων άλλων. Παράλληλα συνέρ-ρευσαν στη νέα π�λη Hπειρώτες,Θεσσαλ�ί της ενδ��ώρας, νησιώτεςκαι Mακεδ�νες, π�υ συναπ�τέλεσανμε τ�υς αθρ�α μετ�ικ�ύντες Πηλι�-ρείτες τ�υς πρώτ�υς κατ�ίκ�υς,τ�υς �ικιστές της νέας π�λης τ�υB�λ�υ.

Nέα Π�λη

H νέα π�λη, π�υ επρ�κειτ� να κα-ταστεί η ακμαι�τερη της κεντρικήςEλλάδας, άρ�ισε να κτί�εται στ� μυ-�� τ�υ Παγασητικ�ύ κ�λπ�υ έ�ω απ�τ� τ�υρκικ� Kάστρ� στα μέσα της τέ-ταρτης δεκαετίας τ�υ 19�υ αιώνα.Στην αρ�ή κτίστηκαν (��ι �ωρίς τηναντίδραση των ντ�πιων T�ύρκων τ�υKάστρ�υ) μια σειρά απ� απ�θήκεςκαι μαγα�ιά στην παραλία, για να ε�υ-πηρετ�ύνται �ι εμπ�ρικές κυρίως α-νάγκες των επήλυδων �ριστιανών.Aργ�τερα μετέ�εραν τις �ικ�γένειέςτ�υς, έκτισαν μ�νιμ�τερες στέγες,συγκρ�τησαν τ�υς �ώρ�υς των συ-ναλλαγών τ�υς και �σα η αστική συ-γκέντρωση επι!άλλει. T� �ν�μα τ�υNικ�λά�υ Γάτσ�υ ανα�έρεται ωςπρώτ�υ �ικιστή. Σιγά σιγά �λες �ιδραστηρι�τητες των �ριστιανών κα-τ�ίκων μετα�έρθηκαν απ� την παλιά

συν�ικία στη νέα, �π�υ δραστηρι�-π�ιήθηκαν �ι νέ�ι κάτ�ικ�ι. Σ’ αυ-τ�ύς συγκαταλέγ�νται �ι E!ραί�ι και�ι λιγ�στ�ί Oθωμαν�ί. Aργ�τεραπρ�στέθηκαν αρκετ�ί αλλ�δαπ�ί,π�υ στελέ�ωσαν τα εμπ�ρικά-ναυτι-λιακά γρα�εία και τις συγκ�ινωνίες.Για τις ανάγκες των τελευταίων, αλ-λά και των Eλλήνων λε!αντίνων δη-μι�υργήθηκε νωρίς στ� B�λ� η κα-θ�λική εκκλησία.

Oι π�λλαπλές �ικ�ν�μικές δραστη-ρι�τητες, η διευκ�λυνση των μετα-��ρών απ� τ� λιμάνι και η εγκατά-σταση εργαστηρίων και !ι�μη�ανιώνως τα τέλη τ�υ αιώνα ευν�ησαν την�ικ�ν�μική και κ�ινωνική ανάπτυ�ητων κατ�ίκων. Tην ε�έλι�η της π�ληςαπ�δεικνύει και η ραγδαία αύ�ησητ�υ πληθυσμ�ύ. Eνώ γύρω στα 1860την π�λη κατ�ικ�ύν 1.500 περίπ�υ,στην πρώτη απ�γρα�ή (τ�υ 1881) �ικάτ�ικ�ι τ�υ B�λ�υ έ�τασαν τ�υς5.000. T� 1896 έγιναν 17.000 και τ�1911 �επέρασαν τις 23.000.

E�εγέρσεις

Tην πρ�ϊ�ύσα ανάπτυ�η της π�ληςδεν ανέκ�ψαν �ύτε �ι π�λεμικές πε-ριπέτειες και �ι επαναστάσεις στηδιάρκεια τ�υ 19�υ αιώνα. Δύ� τ�υλά-�ιστ�ν ��ρές πρ�σπάθησαν �ι κάτ�ι-κ�ι της Mαγνησίας να απ�τινά��υντ�ν τ�υρκικ� �υγ�, παρά τις παρα�ω-ρήσεις π�υ εί�αν πρ�σ�έρει �ι σ�υλ-τανικές απ��άσεις τ�υ 1840 και τ�υ1856. T� 1854 η περι��ή επαναστάτη-σε με επικε�αλής τ�ν Nικ. Φιλάρετ�και συμπλ�κές στ�ν Aνω B�λ� και ταπεδινά της Mαγνησίας. T� κίνημασταμάτησε άδ��α τ�ν ίδι� �ρ�ν�.Oργανωμένη καλύτερα υπήρ�ε η ε-πανάσταση τ�υ 1878, ενισ�υμένη α-π� τα απελευθερωτικά κινήματα τ�υελλαδικ�ύ κέντρ�υ. Π�λλ�ί εθελ�-ντές π�λεμιστές έ�τασαν στ� B�λ�και στ� Πήλι� αντιμετωπί��ντας τιςτ�υρκικές δυνάμεις στη Σ�υρ!ιά,στη Mακρινίτσα και στ� Σαρακην�. Oιντ�πι�ι συγκρ�τησαν τις επαναστα-τικές δυνάμεις με ηγέτη τ�ν Zησ.Mπασδέκη και συγκρ�τησαν τ�πικήκυ!έρνηση με επικε�αλής τ�ν Iερ.Kασσα!έτη. H τ�λμη των π�λεμι-στών, �ι ��ρηγίες των εκπατρισμέ-νων Πηλι�ρειτών και η μα�ητικ�τητατων ντ�πιων (ηρωίδα αναδεί�τηκε ηMαργαρίτα - «Mαλλι�ύ�α» - Mπασ-δέκη απ� τη Mακρινίτσα) δεν �άνη-καν αρκετές να κατα!άλ�υν τις υ-πέρτερες τ�υρκικές δυνάμεις και τιςαπ��άσεις των Eυρωπαίων.

H επαναστατημένη Mαγνησία υπ�-�ώρησε στη μά�η τ�υ Σαρακην�ύ(Aπρίλι�ς 1870). Oι θυσίες πάντως (α-κ�μη και �ιλελλήνων, �πως τ�υAγγλ�υ Kαρ Oγλ) δεν πήγαν �αμέ-νες. H ενσωμάτωση της Θεσσαλίαςαπ��ασίστηκε και πραγματ�π�ιήθη-

Aπ� τ� 1943 δυναμική δράση ανέπτυ�ε τ� 54� Σύνταγμα τ�υ EΛAΣ, με επίκεντρ�τ� Πήλι�. Eδώ, �μάδα Mη�ανικ�ύ τ�υ Συντάγματ�ς, στημένη σε π��α για !ωτ�-γρά!ηση, πάνω στα πηλει�ρίτικα ψηλώματα. Στ� $άθ�ς απλώνεται η λίμνη Kάρ-λα (σήμερα απ��ηραμένη), με !�ντ� τ�ν απέραντ� θεσσαλικ� κάμπ�. (Aνέκδ�τη

!ωτ�γρα!ία απ� τ� αρ�εί� τ�υ N. Στ�υρνάρα).

AΦIEPΩMA

Aρκετ�ί Iταλ�ί, μετά τη συνθηκ�λ�γηση, πρ�σ�ώρησαν στ�υς αντάρτες. O Mαρ-σιάν� Φράνκ� θα �ητήσει να $απτιστεί Oρθ�δ��ς. Aριστερά � ανάδ��ς τ�υ, έ!.λ��αγ�ς Γεώργ. Σπυριδάκης, δι�ικητής τ�υ 1/54 τάγματ�ς, θα τ�υ δώσει τ� �ν�-μα Kώστας. Δε�ιά � καπετάνι�ς τ�υ τάγματ�ς, Aγγελ�ς Oικ�ν�μίδης. Στην άκρη,παρακ�λ�υθεί τ� μυστήρι�, � γιατρ�ς Tάκης Σταμ�π�υλ�ς. (Aνέκδ�τη !ωτ�γρα-

!ία απ� τ� αρ�εί� N. Στ�υρνάρα).

KYPIAKH 30 IANOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 5

κε τ� 1881. Στις 2 N�εμ!ρί�υ � ελλη-νικ�ς στρατ�ς, μέσα σε παραλήρημαεθνικ�ύ ενθ�υσιασμ�ύ, έμπαινε στηνέα π�λη τ�υ B�λ�υ. Mια νέα επ��ήάρ�ι�ε για την περι��ή, π�υ δεν ανα-κ�πηκε �ύτε στην περί�δ� της τ�υρ-κικής κατ��ής 1897-98.

Aν�δική π�ρεία

Mετά τη συγκρ�τησή της η νέα π�-λη απ�κτά τη �υσι�γνωμία της. Aπ�τ� 1856 δραστηρι�π�ιείται η «E��-ρεία της νέας π�λεως» π�υ εκδίδειτ� «πρώτ� θέσπισμά» της με καθ�ρι-σμ� των πρ�σ�δων απ� τ�υς παρεπι-δημ�ύντες κατ�ίκ�υς. Tην ίδια �ρ�-νιά η π�λη απ�κτά την πρώτη της εκ-κλησία �ρί��ντας π�λι�ύ�� τ�ν Aγι�Nικ�λα� (στην ίδια περίπ�υ θέση �-π�υ και � σημεριν�ς καθεδρικ�ς �-μώνυμ�ς να�ς). H π�λη –έδρα τ�υMητρ�π�λίτη Δημητριάδ�ς– απ�κτάστις επ�μενες δεκαετίες, να�ύς, κ�ι-ν�τικά και ιδιωτικά �ικ�δ�μήματα καισ��λεία. Nαυτιλιακά, εμπ�ρικά, �ρη-ματ�πιστωτικά γρα�εία, τα�υδρ�-μεί�, πρ��ενεία των κυρι�τερων ευ-ρωπαϊκών κρατών (και τ�υ ελληνι-κ�ύ) και εμπ�ρικά - !ι�τε�νικά κατα-στήματα έδωσαν απ� τις αρ�ές την�ψη εν�ς δραστήρι�υ �ικ�ν�μικ�ύκαι κ�ινωνικ�ύ κέντρ�υ.

Mετά την απελευθέρωση η πάσης�ύσεως ανάπτυ�η ακ�λ�υθεί εύλ�γααν�δική π�ρεία. H συγκέντρωση κε-�αλαίων (εδώ εδρεύ�υν �ι μεγαλύτε-ρ�ι τσι�λικάδες της ενδ��ώρας), η α-νάπτυ�η των συγκ�ινωνιών (� B�λ�ςείναι η κε�αλή τ�υ σιδηρ�δρ�μικ�ύδικτύ�υ πρ�ς τη Λάρισα, τη δυτικήΘεσσαλία και τ� Πήλι�), η πύκνωσητ�υ διαμετακ�μιστικ�ύ �αρακτήρατ�υ λιμανι�ύ, η εγκατάσταση τωνπρώτων !ι�μη�ανιών (υ�αντ�υργία,

μεταλλικές κατασκευές, !ι�μη�ανίεςτρ��ίμων και εργ�στάσια επε�εργα-σίας καπν�ύ) συντελ�ύν στην αστικήανάπτυ�η και στη συγκέντρωση εργα-��μεν�υ πληθυσμ�ύ και υπηρεσιών.

H παραδ�σιακή άρ��υσα τά�η (τα«τ�άκια») ασκεί την �ικ�ν�μική καιπ�λιτική ε��υσία, ενώ παράλληλα υ-περέ��υν και απ�κτ�ύν την πρώτησημασία (ενσωματωμένα στις κ�ινω-νικές αλλαγές της �ώρας) τα αστικάστρώματα. H γέννηση ε�άλλ�υ και ησυγκρ�τημένη έκ�ραση των εργατι-κών στρωμάτων απ�κτ�ύν στ� B�λ�ιδιά��υσα σημασία στις αρ�ές τ�υ20�ύ αιώνα.

H π�λη άλλωστε !ρίσκεται συνε-�ώς στ� επίκεντρ� των διεργασιώνπ�υ συντελ�ύνται σ�ετικά με τη λύ-ση τ�υ αγρ�τικ�ύ �ητήματ�ς.

Oμ�λ�γη της αστικής ανάπτυ�ηςτων κατ�ίκων υπήρ�ε η πνευματική- καλλιτε�νική �υσι�γνωμία τ�υ B�-λ�υ, καθώς δίν�νται πάμπ�λλες ευ-καιρίες αισθητικών (εικαστικά, θέα-τρ�, μ�υσική) και μ�ρ�ωτικών απ�-λαύσεων (ε�αιρετική εκπαιδευτικήσημασία απέκτησαν τα ιδιωτικά εκ-παιδευτικά ιδρύματα της Eμπ�ρικήςσ��λής, απ� τ� 1900, της Γαλλικήςσ��λής καλ�γραίων, απ� τ� 1904 καιτ� Aνώτερ� Δημ�τικ� Παρθεναγω-γεί�, τ� ιστ�ρικ� σ��λεί� π�υ απ�-τέλεσε σταθμ� στην ιστ�ρία των νε-�ελληνικών εκπαιδευτικών μεταρ-ρυθμίσεων). Eνδεικτική της πνευμα-τικής (και ��ι μ�ν�) καλλιέργειαςτων κατ�ίκων της π�λης υπήρ�ε ηπυκνή, μακρ��ρ�νη και σημαντικήκυκλ��ρηση στ� B�λ� εκατ�ντά-δων εντύπων (απ� την απελευθέρω-ση ως σήμερα) με ενδια�έρ�ν πε-ριε��μεν� και σημασία, �πως άλλω-στε η ίδρυση και �ι δραστηρι�τητεςστην π�λη π�λλών και σημαντικών

σωματείων, συνδικαλιστικών (με κυ-ρι�τερ� τ� Eργατικ� Kέντρ� τ�υB�λ�υ), καλλιτε�νικών, π�λιτιστι-κών και επιστημ�νικών.

Πρ�σ�υγες

Σημαντικές στιγμές (και για την ι-στ�ρική ε�έλι�η της π�λης) υπήρ�αν�ι περί�δ�ι τ�υ Πρώτ�υ Π�λέμ�υ τηςMικρασιατικής περιπέτειας και τ�υMεσ�π�λέμ�υ. Aπ� τ� 1922 έ�τασανκαι στ� B�λ� π�λλές �ιλιάδες πρ�-σ�ύγων απ� τη Mικρασία. H εγκατά-σταση και η ενσωμάτωση των πρ�-σ�ύγων, παρά τις εγγενείς δυσ�έρει-ες, ε�ελί�τηκαν �μαλά. Πρ�σ�υγικ�ίσυν�ικισμ�ί δημι�υργήθηκαν στηνπερι��ή τ�υ B�λ�υ, με κυρι�τερ� αυ-τ�ν στην περι��ή /ηρ�καμπ�ς σταδυτικά της π�λης, π�υ μετε�ελί�τηκεστ�ν ακμαί� δήμ� της Nέας Iωνίας. Oιπρ�σ�υγες αιματ�δ�τησαν με εργα-τικά �έρια και ευαισθησία την τ�πική�ικ�ν�μία και κ�ινωνία τ�υ B�λ�υ.

H μετέπειτα ιστ�ρική π�ρεία τηςπερι��ής ακ�λ�ύθησε τις τύ�ες τηςελληνικής κ�ινωνίας, π�υ κατ�ρθω-σε να αντιπαρέλθει τις �ικ�ν�μικέςδυσπραγίες και τις π�λιτικές ανακα-τατά�εις τ�υ Mεσ�π�λέμ�υ. Σημα-ντική !ε!αίως υπήρ�ε η περί�δ�ςτ�υ Δευτέρ�υ Παγκ�σμί�υ π�λέμ�υκαι της Kατ��ής. Oι Γερμαν�ί κατα-κτητές κατέλα!αν την π�λη στις 23Aπριλί�υ τ�υ 1941. Oι στερήσεις και�ι κακ�υ�ίες της κατ��ικής περι�δ�υπ�τέ δεν ανέκ�ψαν τ�υς �ιλ�πρ��-δ�υς κατ�ίκ�υς στ�ν αγώνα της επι-!ίωσης. Παρά την πρ�δ�τική κι εδώδραστηρι�τητα των παρακρατικών�ργανώσεων των συνεργατών τ�υ ε-�θρ�ύ (τ�π�ι μαρτυρί�υ ανα�έρ�-νται �ι �υλακές της �δ�ύ Aλε�άν-δρας, η Kίτρινη απ�θήκη και η πλα-

τεία Eλευθερίας), κατά τη διάρκειατης κατ��ής στ� B�λ� και την περι�-�ή τ�υ αναπτύ�θηκε νωρίς και δυνα-μικ� τ� αντιστασιακ� κίνημα. Aπ� τ�1943 δυναμική δράση ανέπτυ�ε τ�54� Σύνταγμα τ�υ EΛAΣ με επίκε-ντρ� τ� Πήλι�, ενώ πλ�ύσι�ς υπήρ�ε� αντιστασιακ�ς Tύπ�ς π�υ εκδιδ�-ταν στην περι��ή.

Eμ�ύλι�ς

Στην περί�δ� τ�υ Eμ�υλί�υ (τ� νη-σί Tρίκερι στ�ν Παγασητικ� υπήρ�εένας απ� τ�υς τ�π�υς ε��ρίας) καιστην περί�δ� της μεταπ�λεμικής «α-νασυγκρ�τησης», η περι��ή τ�υ B�-λ�υ ακ�λ�ύθησε τις τύ�ες και τις ε-�ελί�εις, π�υ παρ�υσιάστηκαν σ’ �λητη �ώρα. H �ικ�ν�μική και κ�ινωνική�ωή αργά και πειστικά απέκτησε τηνπερί�πτη θέση τ�υ παρελθ�ντ�ς.Στ� τέλ�ς της πρώτης μεταπ�λεμι-κής δεκαετίας � B�λ�ς κατέ�ει τηντέταρτη σε πληθυσμ� θέση της �ώ-ρας με 67.424 κατ�ίκ�υς, μεγάλ�ς α-ριθμ�ς τ�υ �π�ί�υ ��είλεται στηνεισρ�ή ε�αστικ�π�ιημένων αγρ�τών,με ανθ�ύσα �ικ�ν�μία π�υ !ασί�εταιστην αγρ�τική παραγωγή της περι�-�ής και στην παραδ�σιακή !ι�μη�α-νική δραστηρι�τητα. Στην τελευταίαανήκ�υν κατά κύρι� λ�γ� η !ι�μη�α-νία τσιμέντ�υ, η !ι�μη�ανία τσιγά-ρων (Mατσάγκ�ς) και η αλευρ�!ι�μη-�ανία (στ�ι�εία τ�υ O.B.A.). Ωστ�σ�η περί�δ�ς της γενικ�τερης κάμψηςέ�ει αρ�ίσει. Σημαντικ� ρ�λ� στις �ι-κ�ν�μικές και κ�ινωνικές αλλαγέςπ�υ συμ!αίν�υν στην π�λη, έπαι�ε ηθε�μηνία των σεισμών (1955 - 1957),π�υ συντέλεσαν σε π�λλά ώστε νααλλά��υν �ι ρυθμ�ί �ωής και δραστη-ρι�τητας των κατ�ίκων. Mια νέα επ�-�ή άρ�ισε τ�τε για τ� B�λ�.

Aριστερά: Kυριακή των Bαΐων (13.4.41), ημέρα σημαδιακή για τ� B�λ�. Πρώτη γερμανική αερ�π�ρική επιδρ�μή. Δεκατέσσερα $�μ$αρδιστικά, σε αλλεπάλληλα κύμα-τα, θα πρ�σ$άλ�υν την π�λη, σκ�ρπώντας τ�ν �λεθρ�: «Hρθαν/ντυμέν�ι “!ίλ�ι”/... Kαι τα δώρα τ�υς άλλ� δεν ήταν/παρά μ�ν� σίδερ� και !ωτιά». Λακωνικ�ς και �ω-ρίς περιστρ�!ές σε αυτά � π�ιητής. (Φωτ�γρα!ική αναπαράσταση τ�υ N. Στ�υρνάρα). Δε�ιά: Aγέρω��ι, θριαμ$ευταί, γεμάτ�ι έπαρση και π�λεμική υπερ�ψία, �ι Γερ-

μαν�ί μπαίν�υν στ� B�λ�. (Φωτ�γρα!ική αναπαράσταση τ�υ N. Στ�υρνάρα).

Παιδεία και σ�λείαH άνθηση τ�υ εκπαιδευτικ�ύ θεσμ�ύ στην π�λη και �ι μεγάλες μ�ρ�ές των Γραμμάτων

H ΠAIΔEIA στην περι��ή της Mαγνη-σίας υπήρ�ε σταθερ� και επω�ελέςμέλημα των κατ�ίκων (των K�ιν�τή-των, της Eκκλησίας και �ιλ�γενώνανδρών) κατά τη διάρκεια των τελευ-ταίων αιώνων της T�υρκ�κρατίας. Hπερι��ή απ� τις αρ�ές τ�υ 18�υ αιώ-να παρ�υσιά�ει ιστ�ρικ� ενδια�έρ�νπετυ�αίν�ντας να συγκεντρώσει αρ-κετά πρ�ν�μια, πληθυσμ� και π�λί-σματα. H �ικ�ν�μική ευμάρεια, �ι ε-πα�ές με πρ�ηγμέν�υς τ�π�υς και ησυντηρ�ύμενη πνευματική παράδ�-ση έδωσαν στ�υς κατ�ίκ�υς τη δυνα-τ�τητα να ενδια�ερθ�ύν και για τηδημι�υργία σ��λείων. T� γενικ�τερ�άλλωστε κλίμα ευν�ησε την καλλιέρ-γεια των γραμμάτων, ενώ η παρ�υσία�ιλ�γενών δασκάλων και ��ρηγώνκατέστησαν τ� Πήλι� κυρίως έδρασημαντικών σ��λών και "ι"λι�θη-κών, π�υ συνέ"αλαν στη γενικ�τερη

πνευματική ανάπτυ�η των κατ�ίκων.H επίδραση τ�υ Δια�ωτισμ�ύ, η ανά-πτυ�η της εμπ�ρ�μεσιτικής τά�ηςκαι η α�ύπνιση της εθνικής συνείδη-σης εισήγαγαν και στη Mαγνησία τ�ν«έρωτα παιδείας» και τη διάδ�ση τ�υσ��λικ�ύ θεσμ�ύ. O τ�π�ς ανέδει�επ�λλές και περισπ�ύδαστες μ�ρ�έςτων Γραμμάτων με τεράστια ακτιν�-"�λία στ�ν Eλληνισμ� και τις επιστή-μες, λ�γί�υς, συγγρα�είς, εκκλησια-στικ�ύς ηγέτες και "έ"αια ικαν�ύςδασκάλ�υς, π�υ έδρασαν με επιτυ�ίασε εκπαιδευτικά ιδρύματα τ�υ θεσ-σαλικ�ύ, τ�υ ευρύτερα ελληνικ�ύ ήκαι τ�υ ευρωπαϊκ�ύ �ώρ�υ, γεγ�ν�ςπ�υ απ�δεικνύει και την έ�εση πρ�ςτη μάθηση των θεσσαλ�μαγνήτων,αλλά και τη γ�νιμη λειτ�υργία τωντ�πικών σ��λών.

Σ��λεία

Στα κυρι�τερα �ωριά τ�υ Πηλί�υ ι-

δρύθηκαν και λειτ�ύργησαν με μικρήεπιτυ�ία σ��λεία των «K�ινών Γραμ-μάτων» και σε �ρισμένες περιπτώ-σεις και «Aνώτερα».

H ανάπτυ�η της "ι�τε�νικής παρα-γωγής, π�υ εί�ε ως συνέπεια την ε-μπ�ρική δραστηρι�π�ίηση των κατ�ί-κων, η άν�δ�ς των κ�ινωνικών δυνά-μεων των καρα"�κύρηδων (γνωστ�-τερα τα «Zαγ�ριανά καρά"ια») καιτων εμπ�ρ�μεταπρατών π�υ εί�ανκατα�ύγει στις ευρωπαϊκές �ώρες, ησυ�νή επα�ή των κατ�ίκων με τ�υς�έν�υς, η μικρή τ�υρκική παρ�υσίακαι η ανετ�τερη απ� άλλες θεσσαλι-κές περι��ές άσκηση της τ�πικήςαυτ�δι�ίκησης υπήρ�αν �ι "ασικ�ίπαράγ�ντες της α�ύπνισης των Πη-λι�ρειτών, π�υ απέκτησαν περισσ�-τερες ευκαιρίες για μάθηση. Eτσι �σ��λικ�ς θεσμ�ς και η καλλιέργειατων γραμμάτων "ρήκε στα πηλι�ρεί-τικα �ωριά γ�νιμ� έδα��ς.

Aλλά και στην π�λη τ�υ B�λ�υ, α-π� την ίδρυσή της στα μέσα τ�υ 19�υαιώνα, � σ��λικ�ς θεσμ�ς και τ� εν-δια�έρ�ν των κατ�ίκων για την εκ-παίδευση είδαν σημαντική ανάπτυ�η.Ως μέσ� πνευματικής καλλιέργειαςκαι ε��δι� για την επιτυ�ή εκτέλεσητων �ικ�ν�μικών διεργασιών η μ�ρ-�ωση των νεαρών κατ�ίκων επιδιώ-�θηκε να παρασ�εθεί επαρκής καιπλατιά στα πρωτ�"άθμια και δευτε-ρ�"άθμια σ��λεία της π�λης. T� κλί-μα και η επίδραση τ�υ εκπαιδευτικ�ύσυστήματ�ς τ�υ ελεύθερ�υ κράτ�υςεί�αν κι εδώ σημαντικές επιπτώσεις.Oι T�ύρκ�ι ε�άλλ�υ δεν πρ�"αλανσημαντικές αντιρρήσεις στην εγκα-τάσταση σ��λείων.

H δεκτικ�τητα τ�υ περι"άλλ�-ντ�ς, τα εθνικά ιδεώδη με την αλυ-τρωτική απ��ρωση, �ι μετακλήσειςικανών εκπαιδευτικών και ιδίως τ�έντ�ν� ενδια�έρ�ν των τ�πικών πα-ραγ�ντων ευν�ησαν την εγκατάστα-ση και λειτ�υργία σ��λείων στ� B�-

λ� ώς την απελευθέρωση (1881).Hδη στα 1853 δημι�υργήθηκε τ�

πρώτ� μικτ� Aλληλ�διδακτικ� (Πρω-τ�"άθμι�) σ��λεί�. T� πρώτ� αυτ�σ��λεί� στεγάστηκε σε ιδιωτικ� �ί-κημα στην �δ� Δημητριάδ�ς. Πρώτ�ιδάσκαλ�ί τ�υ ανα�έρ�νται �ι Δημη-τρακάκ�ς και Zαννιάδης. Στα 1870, κιενώ εί�ε αυ�ηθεί � πληθυσμ�ς τηςπ�λης και τα μ�ρ�ωτικά ενδια�έρ�-ντα των κατ�ίκων, η K�ιν�τητα έκτι-σε στην πλατεία Aγί�υ Nικ�λά�υ ι-δι�κτητ� διδακτήρι�, π�υ στέγασεστ� ισ�γει� τ� Aλληλ�διδακτικ� (π�υπαρέμεινε αμιγές αρρένων) και στ�νάνω �ρ�� για πρώτη ��ρά τ� πρώ-τ� Eλληνικ� σ��λεί� (Σ��λαρ�εί� αρ-ρένων). Πρώτ�ι Eλλην�διδάσκαλ�ι α-να�έρ�νται �ι N. Nικ�λαΐδης και I.Mελανίδης. Σημειώνεται �τι τ� πρώ-τ� σ��λεί� μέσης εκπαίδευσης περι-λάμ"ανε πέντε τά�εις, τρεις τ�υ κα-τώτερ�υ κύκλ�υ και δύ� θεωρ�ύμε-νες ως «γυμνασιακές». Γι’ αυτ� καιτ� απ�καλ�ύσαν «Hμιγυμνάσι�».

O αμιγής �αρακτήρας τ�υ πρώτ�υδημ�τικ�ύ σ��λεί�υ έ�ερε την ανά-γκη δημι�υργίας τ�υ πρώτ�υ Παρ-θεναγωγεί�υ (σ��λεί�υ θηλέων)στ� B�λ� τ� 1870. Περιλάμ"ανε δη-μ�τικ� σ��λεί� και σ��λαρ�εί�.Πρώτη τ�υ διευθύντρια ανα�έρεταιη Aμαλία Παπασταύρ�υ. Tην ίδια�ρ�νιά λειτ�ύργησε και τ� ε"ραϊκ�δημ�τικ� σ��λεί� ενώ τ� 1877 η α-π��ιτ�ς τ�υ Aρσακεί�υ Mαρία Xα-τ�ηκώστα ήρθε να καλύψει τ� κεν�ως πρ�ς την πρ�σ��λική εκπαίδευ-ση ιδρύ�ντας τ� πρώτ� Nηπιαγω-γεί� τ�υ B�λ�υ.

Mεγάλη έλλειψη παρατηρήθηκεστ�ν ανώτερ� κύκλ� της δευτερ�-"άθμιας εκπαίδευσης, καθώς ώς τηναπελευθέρωση δεν έγινε δυνατ� ναλειτ�υργήσει γυμνάσι� στην π�λη.Kατά τη δεκαετία τ�υ 1870 π�λλέςπρ�σπάθειες κατε"λήθησαν απ� τηντ�πική K�ιν�τητα και τ�ν �ωτισμέν�

B�λ�ς 1945. T� Γυμνάσι� Aρρένων έτ�ιμ� για την παρέλαση της 25ης Mαρτί�υ.Πρώτη εθνική γι�ρτή μετά την απελευθέρωση. (Aρ�εί� Zημέρη).

Aριστερά: O Δελμ�ύ��ς (αριστερά) με τις μαθήτριες και τ� πρ�σωπικ� στ� Παρθεναγωγεί� τ�υ B�λ�υ (1911). Eυλ�γημένη ευκαιρία για την πρώτη δ�κιμή τ�υ Eκπαι-δευτικ�ύ Δημ�τικισμ�ύ: «K�υ!άλησαν εικ�σιπενταετή νεανίαν διά να διαπαιδαγωγήση η!ασκ�ύσας νεανίδας και εις τ� σ��λεί�ν τα πλευρά λέγ�νται παγίδια». Δε-"ιά: Kατηγ�ρ�ύμεν�ι και συνήγ�ρ�ι στη δίκη των «Aθεϊκών» μετά την αθώωση. Oρθι�ι απ� αριστερά Δημ. Σαράτσης, K. Xειρ�γιώργ�ς, K. Zά��ς, Xαρ. Xαρίτ�ς, Aλ.

Δελμ�ύ��ς, Δ.Mπιτσάνης και Σά!!ας Pα%αήλ. Kαθιστ�ί �ι συνήγ�ρ�ι N. Γάτσ�ς, Λ�υκάς Nάκ�ς, Kων. Tριαντα%υλλ�π�υλ�ς και Γ. Πετρίδης.

μητρ�π�λίτη Δωρ�θε� Σ��λάρι� ναιδρυθεί τ� Γυμνάσι� με δαπάνες τηςK�ιν�τητας. H τ�υρκική δι�ίκηση δενενέκρινε π�τέ την εγκατάσταση τ�υΓυμνασί�υ. Oι ενδ�κ�ιν�τικές αντι-θέσεις δεν υπήρ�αν άμ�ιρες γι’ αυτήτην αρνητική ε�έλι�η.

Γυμνάσι�H π�λη απέκτησε τ� πρώτ� της

Γυμνάσι� αρρένων αμέσως μ�λις ηπρ�σάρτηση της Θεσσαλίας στ� ελ-ληνικ� κράτ�ς επέ"αλε την ενιαι�-π�ίηση και τ�υ εκπαιδευτικ�ύ συ-στήματ�ς (BΔ 25-3-1882 «περί συ-στάσεως Γυμνασίων και δι�ρισμ�ύκαθηγητών εν ταις πρ�σαρτηθείσαις�ώραις»). T� Γυμνάσι� αυτ� (μ�να-δικ� μέ�ρι τ� 1921) λειτ�ύργησε ως2τά�ι� κατ’ αρ�ήν και κατ�πιν 4τά-�ι�, απ� τ� 1882 με πρώτ� γυμνα-σιάρ�η τ� �ιλ�λ�γ� Kων. Γ�ύναρη.

M�λις τ� 1905 απέκτησε μ�νιμηστέγη, στ� επι"λητικ� διδακτήρι�τ�υ καταργηθέντ�ς εκπαιδευτηρί�υNικ�λαΐδ�υ στ� κέντρ� της π�λης,�π�υ παρέμεινε ως τη μετεγκατά-στασή τ�υ στην περι��ή Tσιμπ�ύκη,μετά τ�υς σεισμ�ύς τ�υ 1955. Kατάτη διάρκεια τ�υ μεσ�π�λέμ�υ, καισύμ�ωνα με την εκπαιδευτική ν�μ�-θεσία π�υ ίσ�υε ιδρύθηκαν στην π�-λη τ� πρώτ� Γυμνάσι� Θηλέων (απ�τ� 1921 με πρώτ� γυμνασιάρ�η τ�νΓ. Xατ�ηνικ�λά�υ) και τ� Πρακτικ�Λύκει� Aρρένων (απ� τ� 1929 ώς τ�1944). Στ� τέλ�ς της δεκαετίας τ�υ1930 δημι�υργήθηκε και τ� 2� Γυ-μνάσι� αρρένων (απ� τ� 1937, μεπρώτ� γυμνασιάρ�η τ�ν Σωκρ. Πα-παϊωάνν�υ). Tα δημ�σια αυτά δευτε-ρ�"άθμια σ��λεία λειτ�υργ�ύν στηνπ�λη ώς τις μέρες μας τα μ�να ώςτην πρ�σ�ατη επέκταση τ�υ σ��λι-κ�ύ δικτύ�υ. Mετά την απελευθέρω-ση της π�λης και υπ� τ� καθεστώςτ�υ ισ�ύ�ντ�ς ελληνικ�ύ εκπαιδευ-τικ�ύ συστήματ�ς αυ�ήθηκαν και�ργανώθηκαν τα δημ�τικά σ��λείαπρ��δευτικά. Kαμπή στην ανάπτυ�ητων δημ�τικών σ��λείων τ�υ B�λ�υυπήρ�ε η περί�δ�ς της δημαρ�ίαςτ�υ Nικ. Γεωργιάδη (1899-1907) μετην ανέγερση διδακτηρίων τύπ�υΣυγγρ�ύ και τη �ρ�ντίδα στελέ�ω-σης με ικαν�ύς εκπαιδευτικ�ύς. Πα-ράλληλα, η δημ�τική αρ�ή επι�είρη-σε την αναπλήρωση στα κενά της(δημ�σιας δευτερ�"άθμιας) γυναι-κείας εκπαίδευσης τ�υλά�ιστ�ν δύ��ρές με τη συντήρηση «ανωτέ-ρων» τά�εων στα Δημ�τικά Παρθε-ναγωγεία (1902-1907 και 1911-1921).H πρωτ�"άθμια εκπαίδευση αρρέ-νων και θηλέων στ� B�λ� παρ�υσία-σε πρ��δευτική ακμή ώς τη μεταπ�-λεμική και τη σύγ�ρ�νη περί�δ�.

Δημήτρι�ς ΣαράτσηςΔημι�ύργημα της δημ�τικής αρ-

�ής τ�υ B�λ�υ (Παγασών) με ειση-γητή τ� δημ�τικ� σύμ"�υλ�, γιατρ�και πρ��δευτικ� διαν��ύμεν�, Δη-μήτρι� Σαράτση, υπήρ�ε τ� ιστ�ρικ�Aνώτερ� Δημ�τικ� Παρθεναγωγεί�(1908-1911). O Σαράτσης ως εκ�ρα-στής των νεωτεριστικών ιδεών μιαςμερίδας των αστών τ�υ B�λ�υ πρ�-τεινε την ίδρυση μιας αυθύπαρκτηςσ��λής «πρ�ς ευρυτέραν μ�ρ�ωσιντων νεανίδων και την πρακτικήν αυ-τών κατάρτισιν». Oι πρ�τάσεις Σαρά-τση, κατ’ ευτυ�ή συγκυρία συνέπε-σαν με τις αντίστ�ι�ες πρ�θέσειςτ�υ Aλε�. Δελμ�ύ��υ, στ�ν �π�ί� α-νατέθηκε η διεύθυνση τ�υ σ��λεί�υ.Tα κύρια σημεία των καιν�τ�μιών,

π�υ ε�αρμ�στηκαν στ� A.Δ.Π. τ�υB�λ�υ, υπήρ�αν: η αναδιάρθρωσητ�υ αναλυτικ�ύ πρ�γράμματ�ς με τηδιδασκαλία νέων μαθημάτων, με τ�νπερι�ρισμ� της διδασκαλίας αρ�αι�-ελληνικών κειμένων απ� τ� πρωτ�-τυπ�, αλλά με την ά�θ�νη μελέτηκειμένων σε μετά�ραση, με την απ�-δ�ση πρωτεύ�υσας θέσης τ�υ πρ�-γράμματ�ς στ� νε�ελληνικ� π�λιτι-σμ� και τα δημι�υργήματά τ�υ καιτην πριμ�δ�τηση της διδασκαλίαςτης γαλλικής γλώσσας, � κ�ινωνικ�ςπρ�σανατ�λισμ�ς της αγωγής, ηκαλλιέργεια της αυτενέργειας τωνμαθητριών, η πρακτική ω�ελιμ�τητατων παρε��μενων γνώσεων, η κα-τάργηση τ�υ διδακτισμ�ύ ως ιδε�-λ�γίας της επίσημης εκπαίδευσης, ηκατάργηση της δασκαλ�κεντρικήςπαιδαγωγικής μεθ�δ�υ και «η πλ�ύ-σια και ελεύθερη σ��λική �ωή» ωςέκ�ραση της αυτ�ν�μης διαδικασίαςαγωγής με ταυτ��ρ�νη ε�αρμ�γήτων αντιαυταρ�ικών σ�έσεων διδα-σκ�ντων και μαθητριών.

H επιδίω�η, τέλ�ς, να εμπεδωθ�ύν�ι αρ�ές τ�υ κινήματ�ς τ�υ «Eκπαι-δευτικ�ύ Δημ�τικισμ�ύ», με �υσια-στική και ρι��σπαστική καιν�τ�μία τηδιδασκαλία και τη �ρήση της δημ�τι-κής γλώσσας. Στ� σ��λεί� τ�υ B�λ�υεπι�ειρήθηκε ένα πραγματικ� πείρα-μα εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.Ωστ�σ�, τ� πείραμα τ�υ B�λ�υ δενευδ�κίμησε. Oι ρη�ικέλευθες πρ�τά-σεις, � ανεπίκαιρ�ς νεωτερισμ�ς καιη «σκανδαλώδης» διδασκαλία τηςδημ�τικής γλώσσας επέ�εραν τη ρή-�η πρ�ς την ιδε�λ�γική και π�λιτικήν��τρ�πία τ�υ περίγυρ�υ.

Πριν �λ�κληρωθεί � πρώτ�ς κύ-κλ�ς λειτ�υργίας τ�υ σ��λεί�υ, υπ�την πίεση παραγ�ντων της π�λης καιλαϊκή αντίδραση, κατάλληλα ��υμμέ-νη απ� τ�υς αντιπάλ�υς των πρωτα-γωνιστών τ�υ σ��λεί�υ, απ��ασί-στηκε η διακ�πή της λειτ�υργίας τ�υ(2-3-1911).

H γενική κατακραυγή, με �ργαν�έκ�ρασης την ε�ημερίδα «Kήρυ�»,περιήλθε στην αρμ�δι�τητα των δι-καστικών αρ�ών και περιέπλε�ε τ�υςπρωταγωνιστές τ�υ σ��λεί�υ (καιτ�υ εργατικ�ύ κέντρ�υ της π�λης,

π�υ εί�αν αναπτύ�ει σ�σιαλί��υσακαι αναρ�ική δραστηρι�τητα κατάτην ίδια περί�δ�) στη δίνη των «Aθε-ϊκών» τ�υ B�λ�υ π�υ "ρήκε τέλ�ςστη δίκη τ�υ Nαυπλί�υ (1914).

Σ��λές

Παράλληλα πρ�ς τα δημ�τικά καιδευτερ�"άθμια σ��λεία στ� B�λ� α-π� τα τέλη τ�υ περασμέν�υ αιώνα,λειτ�ύργησαν με απ�δ�τικ�τητα ικα-ν�π�ιώντας τις μ�ρ�ωτικές ανάγκεςτων αστών κατ�ίκων, π�λλά ιδιωτικάσ��λεία των δύ� πρώτων "αθμίδων.Tα παλαι�τερα και μακρ�"ι�τερα απ’αυτά υπήρ�αν τ� εκπαιδευτήρι� Nικ.Nικ�λαΐδ�υ (1886 - 1904), τα Eκπαι-δευτήρια Tρυ�. K�ντ�γεωργί�υ(1906 - 1940), η Eμπ�ρική Σ��λή και ησ��λή των Kαθ�λικών Kαλ�γραιώντ�υ «Aγι�υ Iωσή�», ενώ στα μεταπ�-λεμικά �ρ�νια δραστήρια λειτ�ύργη-σε τ� «Λύκει�» Aπ�στ�λ�υ - Tάτσι�υ(1951 - 1981). Tα σ��λεία αυτά περι-εί�αν τά�εις κατά καν�να νηπιαγω-γεί�υ, δημ�τικ�ύ και γυμνασί�υ.Σ��λικά ιδρύματα με ιδιαίτερη σημα-σία λειτ�ύργησαν στ� B�λ� (εκτ�ςτων άλλων ιδιωτικών) και τα ακ�λ�υ-θα: Nυκτεριν� δημ�τικ� σ��λεί� γιαάπ�ρα εργα��μενα παιδιά τ�υ συλ-λ�γ�υ «Πρ�στασία παιδιών» απ� τ�1916, τ� νυκτεριν� μικτ� γυμνάσι�(απ� τ� 1949), η νυκτερινή σ��λήEμπ�ρ�ϋπαλλήλων, �ι επαγγελματι-κές και τε�νικές σ��λές τ�υ Eπιμε-λητηρί�υ B�λ�υ, τ� ανώτερ� εκκλη-σιαστικ� �ρ�ντιστήρι� (απ� τ� 1948,ένα απ� τα πρώτα της �ώρας).

H Eμπ�ρική Σ��λή, μια απ� τιςπρώτες της �ώρας, ιδρύθηκε τ� 1900απ� τ�ν εμπ�ρικ� σύλλ�γ� της π�-λης, για να εκπαιδεύσει τα απαραίτη-τα για την �ικ�ν�μική ανάπτυ�η τηςπερι��ής στελέ�η και στεγάσθηκε σεμεγαλ�πρεπές διδακτήρι� με κληρ�-δ�τημα τ�υ Iω. Kαρτάλη. H σ��λήλειτ�ύργησε ως τριτά�ια ιδιωτική ώςτ� 1918, �π�τε μετε�ελί�θηκε σε τε-τρατά�ια δημ�σια (και μεταπ�λεμικάσε ε�ατά�ια) με γ�νιμη δράση ώς τιςμέρες μας (1977).

H Γαλλική σ��λή των καθ�λικώνKαλ�γραιών τ�υ τάγματ�ς τ�υ «Aγ.Iωσή� της Eμ�ανίσεως» πρωτ�λει-

τ�ύργησε τ� 1904 και συνε�ί�ει μεδιά��ρες μ�ρ�ές ώς σήμερα. Bασικήαπ�στ�λή της υπήρ�ε η διδασκαλίατης γαλλικής γλώσσας και η εκπαί-δευση των νεαρών (θηλέων κατά κα-ν�να) κατ�ίκων της περι��ής καθ�λι-κ�ύ δ�γματ�ς. Γρήγ�ρα �μως ε�ελί-�θηκε σε ιδιωτική σ��λή γενικήςμ�ρ�ωσης σύμ�ωνα με τα γαλλικάπρ�τυπα (και μερική διδασκαλία τωνελληνικών) και λαμπρές επιδ�σεις.

T� πρώτ� σ��λεί� ανώτερης "αθ-μίδας, στ� B�λ�, υπήρ�αν �ι Σ��λέςYπ�μη�ανικών (μη�αν�λ�γων και π�-λιτικών μη�ανικών), π�υ λειτ�ύργη-σαν εδώ κατά τη δεκαετία 1948-1959,με σημαντική παραγωγή τε�νικώνστελε�ών της μεταπ�λεμικής �ικ�-ν�μικής ανάπτυ�ης. Oι B�λιώτες τιςγνώρισαν με την επωνυμία «Mικρ�Π�λυτε�νεί�».

Tελευταί� �ρ�νικά εκπαιδευτικ� ί-δρυμα π�υ ιδρύθηκε με έδρα τ� B�-λ� και ανήκει "ε"αίως στην Aνώτατη"αθμίδα, είναι τ� Πανεπιστήμι� Θεσ-σαλίας. Iδρύθηκε με διάταγμα (Π.Δ.83/7-3-1984) και απ� τ� ακαδ. έτ�ς1988-89 δέ�θηκε τ�υς πρώτ�υς ��ι-τητές στ� Tμήμα Γεωπ�νίας και σταδυ� Παιδαγωγικά Tμήματα (Δημ�τι-κής Eκπαίδευσης και Nηπιαγωγών).Hδη τ� Πανεπιστήμι� Θεσσαλίας "ρί-σκεται σε πλήρη ανάπτυ�η, επιδιώκ�-ντας να απ�κτήσει σταθερή ακαδη-μαϊκή �υσι�γνωμία.

Aν η εκπαιδευτική ιστ�ρία τ�υ B�-λ�υ απ�δεικνύει τ� λαμπρ� παρελ-θ�ν η σημερινή πραγματικ�τητα μετα τ�σα εκπαιδευτήρια και τη μεγάληπρ�σπάθεια π�υ κατα"άλλεται σεκάθε επίπεδ�, απ�δεικνύ�υν τη διά-δ�ση τ�υ εκπαιδευτικ�ύ θεσμ�ύ, �ω-ρίς πάντως να δια��ρ�π�ι�ύν τηνεκπαιδευτική κατάσταση της περι�-�ής απ� τα ανάλ�γα �αιν�μενα π�υεπικρατ�ύν στην υπ�λ�ιπη �ώρα.

A�ί�ει τέλ�ς, να σημειωθεί �τι σή-μερα στ� B�λ� λειτ�υργ�ύν μ�ν� ταδημ�σια πρωτ�"άθμια και δευτερ�-"άθμια σ��λεία (γενικής και επαγ-γελματικής κατεύθυνσης) και κανέναιδιωτικ�. E�αιρ�ύνται απ� τη διαπί-στωση αυτή τα π�λλά �εν�γλωσσακαι �ρ�ντιστηριακά ιδρύματα κάθεκατεύθυνσης και επιπέδ�υ.

Aπ� τ� ακαδημαϊκ� έτ�ς 1988-89 λειτ�υργεί τ� Πανεπιστήμι� Θεσσαλίας με έδρα τ� B�λ�. Oι άλλ�τε απ�θήκες Παπα-στράτ�υ στην παραλία είναι σήμερα δι�ικητικές υπηρεσίες τ�υ Πανεπιστημί�υ.

AΦIEPΩMA

Συνδικαλιστικ� κίνημαΠώς γεννήθηκε και ε�ελί�θηκε � αγώνας των εργα��μένων στ� B�λ�

KATA τη διάρκεια των τελευταίων δε-καετιών τ�υ περασμέν�υ αιώνα η π�-λη τ�υ B�λ�υ �ρίσκεται στη �άσητης ακμής απ� κάθε άπ�ψη. O πληθυ-σμ�ς της π�λης αυ�άνεται καθώςσυρρέ�υν αστ�ί και αγρ�τες απ� τ�Πήλι�, τη θεσσαλική ενδ��ώρα καιάλλες περι��ές της Eλλάδας. Oι συ-γκ�ινωνίες διευκ�λύν�υν τη μετακί-νηση ανθρώπων και αγαθών. Tραπε-"ικά και �ρηματ�πιστωτικά ιδρύματαδιευκ�λύν�υν τις συναλλαγές. T� λι-μάνι, π�υ εκσυγ�ρ�νί"εται, συγκε-ντρώνει μεγάλ� μέρ�ς απ� εισαγ�με-να και κυρίως ε�αγ�μενα πρ�ϊ�ντα.Bι�μη�ανίες, απ�θήκες, εργαστήριασυγκεντρών�υν �ιλιάδες εργα"�με-ν�υς και η παραγωγή αγαθών π�λλα-πλασιά"εται. Tαυτ��ρ�να αναπτύσ-σεται στην π�λη ένα πλήθ�ς απ� υ-πηρεσίες, π�υ ε�υπηρετ�ύν τις ανά-γκες τ�υ �ώρ�υ, αλλά και συγκε-ντρών�υν τα π�λλαπλά στελέ�η εν�ς�ργανισμ�ύ σε �ργασμ� �ικ�ν�μικώνεργασιών και κ�ινωνικής ανάπτυ�ης.

O B�λ�ς �ρίσκεται ήδη στις αρ�έςτ�υ 20�ύ αιώνα σε πλήρη ανάπτυ�η,με σημαντικές –για την επ��ή και τηνπερι��ή– διαστάσεις. H �ικ�ν�μική,�ι�μη�ανική, εμπ�ρική και η κ�ινωνι-κή "ωή απ�δεικνύει την ε�έλι�η τηςπ�λης σε αστικ� και �ικ�ν�μικ� κέ-ντρ�, �π�υ συγκεντρώνεται τ� κε�ά-λαι�, αναπτύσσεται η δευτερ�γενήςκυρίως παραγωγή και �ρίσκ�υν απα-σ��ληση ειδικευμέν�ι και ανειδίκευ-τ�ι εργα"�μεν�ι. O ενεργ�ς πληθυ-σμ�ς περιέ�ει κατά ένα μέρ�ς τ�υςασ��λ�ύμεν�υς με τις υπηρεσίες καιτη δι�ίκηση, και σε ένα ε�ίσ�υ μεγά-λ� π�σ�στ� εργάτες στις παραγωγι-κές και μεταπ�ιητικές μ�νάδες.

H σιδηρ��ι�μη�ανία, �ι αλευρ�-μυλ�ι, �ι σιδηρ�δρ�μ�ι, η υ�α-ντ�υργία και περισσ�τερ� απ� άλλατα εργαστήρια κατεργασίας καπν�ύαπασ��λ�ύν τα περισσ�τερα μέλη

της ��λιώτικης αναπτυσσ�μενης�ι�μη�ανίας.

E�έλι�η

Στ� πλαίσι� αυτ� γεννήθηκε και ε-�ελί�θηκε τ� συνδικαλιστικ� κίνημαστ� B�λ�. H ε�έλι�η των εργατικώνσωματείων, �ι διεκδικητικ�ί αγώνεςκαι η π�λιτική δραστηρι�τητα τωνεργα"�μένων στ� B�λ� απ�τελ�ύντα πι� εμ�ανή στ�ι�εία τ�υ εργατι-κ�ύ κινήματ�ς, π�υ αναπτύ�θηκε σ’αυτή τη γωνιά της �ώρας. T� συνδι-καλιστικ� κίνημα στ� B�λ� απέκτησενωρίς πρωτ�π�ριακ� �αρακτήρα. Kι-νήματα και αγώνες, απεργίες, συνδι-καλιστική δράση, υπερέ��ντα στελέ-�η, ε�ημερίδες με τα�ικ� περιε��με-ν� και δικαστικές περιπέτειες τωνπρωταγωνιστών, τ�π�θετ�ύν τ� πε-ρίγραμμα μιας πλ�ύσιας σε αγώνεςκαι θυσίες ιστ�ρίας τ�υ συνδικαλι-σμ�ύ, καθώς η �ώρα �λ�κληρη ανα-

"ητά την ιδε�λ�γική και κ�ινωνικήτης �υσι�γνωμία.

Aπ� τη μακρά και περιεκτική σεγεγ�ν�τα ιστ�ρία τ�υ ��λιώτικ�υεργατικ�ύ κινήματ�ς στ� B�λ�, θαμπ�ρ�ύσε κανείς να σταθεί σε δυ�τ�υλά�ιστ�ν περι�δ�υς - κατά τηδιάρκεια τ�υ πρώτ�υ μισ�ύ τ�υ αιώ-να μας: την πρώιμη ίδρυση και δρα-στηρι�τητα τ�υ Eργατικ�ύ Kέντρ�υτ�υ B�λ�υ (1908-1914) και τη μα�η-τική δραστηρι�τητα της Πανεργατι-κής Eνωσης (1915-1921), � απ�η��ςτης �π�ίας �τάνει στα γεγ�ν�τατ�υ 1936.

Oι πρώτ�ι εργατικ�ί συνασπισμ�ίστ� B�λ� εμ�ανί"�νται σ�εδ�ν αμέ-σως μετά την απελευθέρωση (1882)και δεν αρκ�ύνται στην αλληλεγγύητων μελών τ�υς, αλλά πραγματ�π�ι-�ύν πρώιμες απεργίες (εργάτες τωνθεσσαλικών σιδηρ�δρ�μων). T� πρώ-τ� σωματεί� ιδρύθηκε τ� 1888 με τηνεπωνυμία «Eργατικ�ς Σύλλ�γ�ς», μεαλληλ��ηθητικ� �αρακτήρα. T�1894 ιδρύθηκε � Σύλλ�γ�ς Eμπ�ρ�ϋ-παλλήλων, τ� 1900 � Σύνδεσμ�ς τυ-π�γρά�ων και συνα�ών επαγγελμά-των. T� 1901 εμ�ανίστηκε τ� πρώτ�σωματεί� των καπνεργατών. Aκ�-λ�ύθησαν π�λλά άλλα, με τ�ν ίδι��αρακτήρα. Π�λλά απ� τα σωματείαήταν μικτά, συμμετεί�αν δηλ. και �ιεργ�δ�τες.

Aρκετά πρώιμη υπήρ�ε στ� B�λ�και η διάδ�ση των σ�σιαλιστικών ιδε-ών. Hδη στα 1894 πραγματ�π�ιήθηκεπ�λυπληθές συλλαλητήρι�, με �μι-λητές εκπρ�σώπ�υς των αθηναϊκώνσυλλ�γων και εκδ�θηκε ψή�ισμα μεαπαιτήσεις για 8ωρη εργασία, αργίατις Kυριακές και σύντα�η στα 50 �ρ�-νια. Eνα άλλ� �αρακτηριστικ� γεγ�-ν�ς για τη διάδ�ση των συνδικαλιστι-κών και �ιλεργατικών ιδεών υπήρ�εη έκδ�ση και κυκλ��ρία στ� B�λ�π�λλών (λιγ�"ωων κατά καν�να) ε-

�ημερίδων στις πρώτες δεκαετίεςτης ανάπτυ�ης τ�υ εργατικ�ύ κινή-ματ�ς, με τίτλ�υς και περιε��μεν�π�υ απη��ύσαν τα επίκαιρα �ιλεργα-τικά ρεύματα.

«Eργατικ� Kέντρ�»

T�ν N�έμ�ρι� τ�υ 1908 γεννήθηκεστ� B�λ�, με πρωτ��υλία καπνερ-γατών, τ� πρώτ� ελληνικ� δευτερ�-�άθμι� σωματεί� με τ� �ν�μα «Eργα-τικ� Kέντρ�». T� Eργατικ� Kέντρ�τ�υ B�λ�υ διαδέ�θηκε τ�ν «Πανερ-γατικ� Σύνδεσμ�», π�υ εί�ε συστα-θεί νωρίτερα με πρ�εδρ� τ� δικηγ�-ρ� Kώστα Zά��. Tρία �ρ�νια νωρίτε-ρα τα καπνεργ�στάσια της π�λης εί-�αν στελε�ωθεί με δραστήρι�υς ερ-γάτες π�υ επανέκαμψαν απ� την Aί-γυπτ� και τη Γερμανία, και μετέ�ε-ραν την επαναστατικ�τητα των ευ-ρωπαϊκών κινημάτων. T�σ� � Σύνδε-σμ�ς �σ� και τ� Eργατικ� Kέντρ�, μεκάπ�ια δια��ρά στην απ�σα�ήνισητων μέσων, εί�αν καταν�ήσει την α-νάγκη γέννησης εν�ς κ�μματ�ς π�υθα εκπρ�σωπ�ύσε τα συμ�έρ�ντατης εργατικής τά�ης. Στην ιδρυτικήπρ�κήρυ�η τ�υ Kέντρ�υ (τα εγκαίνιατ�υ �π�ί�υ έγιναν στις 14-12-1908)υπ�σγραμμί"εται η δια�ώτιση τωνεργατών και η εν�τητα των εργα"�-μένων για την υπ��λή πρ�στατευτι-κών εργατικών ν�μ�σ�εδίων στηB�υλή. Oι διαν��ύμεν�ι τ�υ B�λ�υσυνεργά"�νται άμεσα με τα στελέ�ητ�υ Eργατικ�ύ Kέντρ�υ. Eκτ�ς απ�τ�ν Zά��, π�υ απ�τέλεσε τ�ν κύρι�εμψυ�ωτή των δραστηρι�τήτων τ�υ,� Σ. M�υσ�ύρης, � Δ. Σαράτσης, � A.Δελμ�ύ"�ς και άλλ�ι B�λιώτες επι-στήμ�νες συνεργάστηκαν στην κα-τάστρωση τ�υ Kαταστατικ�ύ και τιςάλλες δραστηρι�τητες (κυρίως τις ε-πιμ�ρ�ωτικές, στη Nυκτερινή Σ��λήμε διαλέ�εις), τ�υ Kέντρ�υ. Aλλά καιτ� ίδι� τ� Kέντρ� επι"ήτησε και δέ-�θηκε την π�λλαπλή συνεργασία επι-�ανών διαν��υμένων απ� την Eλλά-δα (Π. Δρακ�ύλη, «K�ινωνι�λ�γ�υς»κ.ά.), �ωρίς να υι�θετεί πάντα τις ιδε-�λ�γικές τ�υς αντιλήψεις.

O «Eργάτης»

Δημ�σι�γρα�ικ� �ργαν� τ�υ Συν-δέσμ�υ αρ�ικά και μετέπειτα τ�υEργατικ�ύ Kέντρ�υ υπήρ�ε η ε�ημε-ρίδα «O Eργάτης» (1907-1911). H μα-�ητική ε�ημερίδα σ�ράγισε εμ�α-ντικά την πι� γ�νιμη περί�δ� των ι-δε�λ�γικών ανα"ητήσεων και τωνσυνδικαλιστικών δραστηρι�τήτωντων συνασπισμένων εργατών τ�υB�λ�υ. H σ�σιαλιστική �ρ�ιά τωνπρ�σανατ�λισμών τ�υ διακρίνεταιστα περιε��μενα της ε�ημερίδας καιστην απή�ησή της. Στις σελίδες τ�υ«Eργάτη» δημ�σιεύθηκε για πρώτη��ρά στα ελληνικά η μετά�ραση τ�υ«K�μμ�υνιστικ�ύ Mανι�έστ�υ» απ�τ�ν K. Xατ"�π�υλ�. Xαρακτηριστικ�

Oι διαν��ύμεν�ι τ�υ B�λ�υ συνεργά��νταν στενά με τα στελέ�η τ�υ Eργατικ�ύKέντρ�υ. Eνας απ’ τ�υς εμψυ�ωτές των δραστηρι�τήτων και � Δημ. Σαράτσης,(αριστερά) γιατρ�ς με ευρύτερη π�λιτική και κ�ινωνική δράση, με δικιά τ�υ πρω-τ��υλία ιδρύθηκε τ� «Παρθεναγωγεί�». O δικηγ�ρ�ς Σπύρ�ς M�υσ�ύρης, συ-

ντάκτης τ�υ καταστατικ�ύ τ�υ Eργατικ�ύ Kέντρ�υ B�λ�υ (δε#ιά).

1924. Δύ� �ρ�νια μετά την Kαταστρ�$ή, πρ�σ$υγες καπνεργάτες στη διαλ�γήκαπνών. Για π�λλά �ρ�νια λειτ�υργ�ύσαν στ� B�λ� εργαστήρια κατεργασίαςκαπν�ύ. Tα εργαστήρια διαδέ�τηκαν τα μεγάλα καπνεργ�στάσια Mατσάγγ�υ και

Παπαστράτ�υ. (Aρ�εί� Zημέρη).

της ιστ�ρικ�τητας της ε�ημερίδαςαπ�τελεί η δημ�τική γλώσσα, π�υ�ρησιμ�π�ι�ύσε στ� μεγαλύτερ�διάστημα της κυκλ��ρίας της.

Yπ� την ηγεσία τ�υ Eργατικ�ύ Kέ-ντρ�υ �ι εργατικ�ί αγώνες πήρανστ� B�λ� διεκδικητική μ�ρ�ή μετρεις σημαντικές απεργίες, με τηνπρ�ταση �ιλεργατικών ν�μων, μετην �ργάνωση εκδηλώσεων, με τησύμπλευση με τ�υς Θεσσαλ�ύς α-γρ�τες στα γεγ�ν�τα τ�υ Kιλελέρκαι τη σύμπρα�η στη δημι�υργία τωνEργατικών Kέντρων στη Λάρισα καιτ�ν Aλμυρ�.

Ωστ�σ�, η π�λιτική-συνδικαλιστικήδραστηρι�τητα των μελών τ�υ, η έμ-μεση υι�θέτηση επαναστατικών καιαναρ�ικών πρωτ��υλιών, η "ωηρήδιατύπωση διεκδικητικών πρ�ς ��ε-λ�ς των εργα"�μένων μεθ�δων δρά-σης και η δημ�τική γλώσσα τ�υ δη-μ�σι�γρα�ικ�ύ τ�υ �ργάν�υ, πρ�κά-λεσαν την αντίδραση των π�λιτικώνκαι εκκλησιαστικών αρ�ών της πε-ρι��ής και ενέπλε�αν τα �ασικά στε-λέ�η τ�υ στη δίνη των «Aθεϊκών»τ�υ B�λ�υ. H δικαστική δίω�η (Δίκητ�υ Nαυπλί�υ) και � διασκ�ρπισμ�ςτων ηγετών τ�υ, παρά την αθώωσηκαι την απή�ηση της δράσης τ�υ Kέ-ντρ�υ, επέ�εραν τη διάλυση τ�υ Kέ-ντρ�υ και την �ριστική διάκ�πή τηςέκδ�σης τ�υ «Eργάτη» απ� τ� 1911.

«ΠανεργατικήEνωση»

Oρισμένα απ� τα παλαιά στελέ�ητ�υ Eργατικ�ύ Kέντρ�υ τ�υ B�λ�υκαι νέα δυναμικ�τερα δημι�ύργησανένα νέ� συνασπισμ�, την «Πανεργα-τική Eνωση», τ� 1914. Yπ� τη στέγητης (και ενώ εκλείπ�υν �ι διαν��ύμε-ν�ι απ� τ�υς κ�λπ�υς τ�υ), τ� εργα-τικ� κίνημα στ� B�λ� απέ�η δυναμι-κ�τερ�, καθώς τα δεινά των π�λέ-μων και �ι επιπτώσεις των διεθνών ε-�ελί�εων μειών�υν την πρ�σδ�κώμε-νη �ελτίωση των συνθηκών εργα-σίας. Παράλληλα, στ� B�λ�, ανα-πτύσσεται η σ�σιαλιστική δραστη-ρι�τητα με την ίδρυση τ�υ «Σ�σιαλι-στικ�ύ Kέντρ�υ» (1914). Σ��δρ�ί υ-πήρ�αν �ι διεκδικητικ�ί αγώνες τωνεργα"�μένων τ�υ B�λ�υ υπ� την κα-θ�δήγηση της «Πανεργατικής», μεκύρι� κατά καιρ�ύς αίτημα την ε�α-σ�άλιση καλύτερων συνθηκών εργα-σίας και τρ��ής (απεργίες και συλλα-λητήρια κατά αλευρ��ι�μη�άνων).

Tα εργατικά σωματεία της π�ληςαντιπρ�σωπεύτηκαν στα δύ� κρίσι-μα συνέδρια τ�υ 1918, τ� πανεργατι-κ� π�υ κατέλη�ε στην ίδρυση τηςΓΣEE (η «Πανεργατική» εκπρ�σωπή-θηκε απ� τ�ν πρ�ϊστάμεν� της Xαρ.Xαρίτ�, π�υ ε�ελέγη και γραμματέαςτ�υ πρ�εδρεί�υ) και τ� πρώτ� πα-νελλαδικ� σ�σιαλιστικ�, π�υ ίδρυσετ� ΣEKE.

Aπ�κ�ρύ�ωμα των αγώνων της«Πανεργατικής» (η σύνθεση τωνστελε�ών της �π�ίας δια��ρ�π�ιή-θηκε τ� 1919 και άλλα�αν �ι ιδε�λ�-γικ�ί συσ�ετισμ�ί μετα�ύ των μελώντης) υπήρ�αν τα γεγ�ν�τα τ�υ 1921,τα γνωστά ως «Φε�ρ�υαριανά» τ�υB�λ�υ. Mε α��ρμή την υπερτίμησητ�υ ψωμι�ύ πρ�κλήθηκε μεγάλ�συλλαλητήρι� και μια σειρά επεισ�-δια στ� κέντρ� της π�λης (�υσιαστι-κή κατάλυση των αρ�ών τ� διήμερ�15-16 Φε�ρ�υαρί�υ). Πρωταγωνιστέςστις εκδηλώσεις υπήρ�αν �ι εργα"�-μεν�ι τ�υ B�λ�υ, � σ�σιαλιστής ηγέ-της A�ρ. Mπεναρ�για και τα στελέ�η

της «Πανεργατικής» (Kανά�ας, Aπ�-στ�λίδης, Σταυράκης, κ.ά.). H τά�η ω-στ�σ� επε�λήθη με την επέμ�ασηστρατιωτικών και αστυν�μικών δυνά-μεων. Eπακ�λ�ύθησαν αθρ�ες συλ-λήψεις, �υλακίσεις και δίκες τωνπρωταιτίων. H δραστηρι�τητα τ�υσωματεί�υ εκ�ράστηκε εμ�ατικά α-π� τις στήλες τ�υ δημ�σι�γρα�ικ�ύτ�υ �ργάν�υ, «Eργατικής».

T� συνδικαλιστικ� κίνημα τ�υ B�-λ�υ, μετά και τα γεγ�ν�τα αυτά, ρι-"�σπαστικ�π�ιήθηκε και καθ�δηγή-θηκε έκτ�τε κατά κύρι� λ�γ� απ� τ�Σ�σιαλεργατικ� K�μμα (KKE), στηνηγεσία τ�υ �π�ί�υ αναδεί�θηκαν �-ρισμένα απ� τα στελέ�η τ�υ (Γ. K�ρ-δάτ�ς, Θ. Aπ�στ�λίδης, K. Θέ�ς, Δ.Παπαρρήγας, κ.ά.).

Oι έντ�ν�ι κ�ινωνικ�ί αγώνες τ�υMεσ�π�λέμ�υ και �ι μα�ητικές εργα-

τικές κινητ�π�ιήσεις της περι�δ�υείδαν και στ� B�λ� την πραγματ�π�ί-ησή τ�υς. K�ρυ�αία ε�έλι�η της πρ�-μετα�ικής περι�δ�υ και στ� πλαίσι�των λαϊκών ε�εγέρσεων της επ��ήςυπήρ�αν τα τραγικά γεγ�ν�τα τ�υI�υνί�υ τ�υ 1936. Oι εργάτες των ερ-γ�στασίων υ�αντ�υργίας τ�υ B�λ�υ,με την ενεργ� συμπαράσταση τωνεργατών Mετάλλ�υ, διακήρυ�αν μεαπεργίες και συλλαλητήρια την απαί-τηση για αύ�ηση ημερ�μισθίων καικ�ινωνικές παρ��ές. Στις 2 I�υνί�υ,τρεις �ιλιάδες εργάτες (στ�υς �π�ί-�υς πρ�στέθηκαν �ι εργα"�μεν�ιτ�υ καπνεργ�στασί�υ τ�υ Mατσάγ-γ�υ) απαίτησαν την ικαν�π�ίηση τωναιτημάτων τ�υς απ� τ�υς εργ�δ�τεςκαι τ� κράτ�ς. O B�λ�ς έ"ησε τ�τεμεγάλη αναστάτωση, ταρα�ές, αιμα-τηρές συμπλ�κές, συλλήψεις και δί-

κες των πρωταιτίων. Kεντρικ� γεγ�-ν�ς υπήρ�ε η αντιπαράτα�η των α-περγών με τις δυνάμεις καταστ�λήςστην �δ� Δημητριάδ�ς. Tα π�λυδια-σπασμένα εργατικά σωματεία της ε-π��ής πρ�σπάθησαν να π�δηγετή-σ�υν τη λαϊκή �ργή. Eνας νεκρ�ς (N.M�υπαγιατ"ής) και αρκετ�ί άνδρεςκαι γυναίκες, τραυματίες απ� σ�αί-ρες τ�υ στρατιωτικ�ύ απ�σπάσμα-τ�ς, ήταν τα τραγικά θύματα των ε-πεισ�δίων της ημέρας εκείνης. O�ιλιγ�τερ� τραγικές υπήρ�αν �ι συνέ-πειες για δεκάδες άλλ�υς B�λιώτες,π�υ συνελή�θησαν απ� τις Aρ�ές.Δεκάδες στελέ�η των εργατικών σω-ματείων και απλά μέλη ε��ρίστηκαν,ενώ αρκετ�ί καταδικάστηκαν σε μι-κρές ή μεγαλύτερες π�ινές �υλάκι-σης. Eί�ε επι�ληθεί πια η δικτατ�ρίατης 4ης Aυγ�ύστ�υ.

1937. Aργαλει�ί στ� εργ�στάσι� υ$ασμάτων Παπαγεωργί�υ, π�υ απασ��λ�ύσε πάνω απ� 500 εργάτες. Mα�ί με τ� εργ�στά-σι� M�υρτ��ύκ�υ κατασκεύα�αν τα καλύτερα κασμήρια. Mετά τ�ν π�λεμ� σταμάτησαν τη λειτ�υργία τ�υς. (Aρ�εί� Zημέρη).

1938. Πακετάρισμα τσιγάρων στ� εργ�στάσι� Mατσάγγ�υ, π�υ απασ��λ�ύσε πάνω απ� 500 εργάτες και εργάτριες. Tα τσι-γάρα, στη διάρκεια της Kατ��ής, ήταν μέσ� συναλλαγών. O Mατσάγγ�ς σταμάτησε �ριστικά τη λειτ�υργία τ�υ κατά τη δι-

κτατ�ρία ’67-’72. (Aρ�εί� Zημέρη).

AΦIEPΩMA

Θεσσαλικί σιδηρ�δρμιT� δίκτυ� σ�εδιάστηκε και κατασκευάστηκε απ� τ�ν Iταλ� μη�ανικ� E�αρίστ� Nτε Kίρικ�

T�υ Kώστα Aνδρυλιδάκη

Mη�ανικ�ύ τ�υ OΣE, Eρευνητή της Iστ�ρίαςτων Eλληνικών Σιδηρ�δρ�μων

OTAN κατασκευάσθηκαν �ι πρώτ�ιελληνικ�ί σιδηρ�δρ�μ�ι, η εικ�νατων σιδηρ�δρ�μικών μας δικτύωνδεν ήταν εκείνη π�υ παρ�υσιά�εταισήμερα. Δεν υπήρ�ε τ� εν�π�ιημέν�σημεριν� δίκτυ� τ�υ OΣE, αλλά εί�ανιδρυθεί π�λλά τ�πικά, με αυτ�ν�μηλειτ�υργία, δι�ικ�ύμενα απ� ιδιωτι-κές εταιρίες.

H σιδηρ�δρ�μική π�λιτική π�υπρ�ωθ�ύσε τα τ�πικά αυτά δίκτυακαι ��ι ένα �ασικ� π�υ θα διέσ�ι�επ.�. τη �ώρα απ� ν�τ� πρ�ς ��ρράμα�ί με τις απαραίτητες διακλαδώ-σεις τ�υ, ε!αρμ�σθηκε για �ικ�ν�μι-κ�ύς λ�γ�υς. H ιδι�μ�ρ!ία τ�υ ελλη-νικ�ύ εδά!�υς είναι τέτ�ια π�υ τ�κεντρικ� αυτ� δίκτυ� θα απαιτ�ύσεπ�λλά και μεγάλα τε�νικά έργα και ε-π�μένως μεγάλα κ�νδύλια. Aντίθετα,�ι σιδηρ�δρ�μικές κατασκευές σεπεδινά εδά!η ήταν π�λύ πι� εύκ�-λες. Kι επειδή παράλληλα εί�ε ανα-πτυ�θεί σε μεγάλ� �αθμ� η ατμ�-πλ�ϊκή συγκ�ινωνία, ως καταλληλ�-τερη σιδηρ�δρ�μική εκμετάλλευσηδιαμ�ρ!ων�ταν εκείνη κατά την �-π�ία �ι σιδηρ�δρ�μικές γραμμές θασυνδέανε πεδινές περι��ές της εν-δ��ώρας με τα πι� κ�ντινά λιμάνια.

Oι κάτ�ικ�ι των ηπειρωτικών πε-ρι��ών θα μπ�ρ�ύσαν να τα#ιδέψ�υνμε τ� τραίν� μέ�ρι τ� κ�ντιν�τερ� λι-μάνι και απ� εκεί να μετα!ερθ�ύν μεατμ�πλ�ια σε άλλα λιμάνια της �ώ-ρας ή τ�υ ε#ωτερικ�ύ. T� ίδι� θα συ-

νέ�αινε και με τα εμπ�ρεύματα. Θαλειτ�υργ�ύσε δηλαδή ένα σύστημαμικτών μετα!�ρών, με τη στενή συ-νεργασία σιδηρ�δρ�μων και ατμ�-

πλ�ίων. Eτσι παρακαμπτ�ταν η ανά-γκη για σιδηρ�δρ�μικά τα#ίδια διαμέσ�υ �ρεινών δύσκ�λων περι��ών.

H π�λιτική των τ�πικών δικτύων υ-

π�στηρί�θηκε και υλ�π�ιήθηκε απ�τ�ν πρωθυπ�υργ� X. Tρικ�ύπη. H π�-λιτική αυτή ε!αρμ�σθηκε �ωρίς πα-ρέκκλιση επί μια εικ�ασαετία (1880-1900). Eκτ�ς απ� τ� πρώτ� μας σιδη-ρ�δρ�μικ� δίκτυ� διαδρ�μής απ�Aθήνα σε Πειραιά π�υ λειτ�υργ�ύσεαπ� τ� 1869, την εικ�σαετία αυτή #ε-κίνησαν τα δίκτυα της Πελ�π�ννή-σ�υ, της Δυτικής Στερεάς (Kρυ�νέρι- Mεσ�λ�γγι - Aγρίνι�), της Aττικής(Aθήνα - Kη!ισιά, Aθήνα - Λαύρι�)και της Θεσσαλίας (B�λ�ς - Λάρισα,B�λ�ς - Kαλαμπάκα). Πάντως � X.Tρικ�ύπης εί�ε πρ��λέψει παράλλη-λα και ένα �ασικ� δίκτυ�, διαδρ�μήςαπ� Aθήνα σε Λάρισα, με διεθνείςπρ�διαγρα!ές και με πρ��πτική τησύνδεση της �ώρας μας με την τ�υρ-κ�κρατ�ύμενη Mακεδ�νία. Kατ’ επέ-κταση θα εί�αμε σύνδεση και με τις�ώρες της Δυτικής Eυρώπης. Ωστ�-σ� τ� τελευταί� αυτ� δίκτυ� καθυ-στέρησε αρκετά. H κατασκευή τ�υπραγματ�π�ιήθηκε στις αρ�ές τ�υαιώνα μας, με έναρ#η λειτ�υργίας,τμηματικά, απ� τ� 1904 ώς τ� 1908.

Δίκτυ� ΘεσσαλίαςH κατασκευή τ�υ θεσσαλικ�ύ σιδη-

ρ�δρ�μ�υ #εκίνησε σ�εδ�ν τυ�αία.Aπ� την άν�ι#η τ�υ 1881 η κυ�έρνη-ση τ�υ A. K�υμ�υνδ�ύρ�υ εί�ε απ�-!ασίσει τη δημι�υργία δύ� μεγάλωνσιδηρ�δρ�μικών κλάδων. O ένας θαKαρτ πστάλ της επ�ής με τ τραινάκι τυ Πηλίυ να διασ�ί�ει την δ� Δημητριάδς.

O σιδηρδρμικ�ς σταθμ�ς τυ B�λυ, έτυς κατασκευής 1884. Στ διπλαν� κτίρι στεγά�νταν τα γρα�εία της Διευθύν-σεως των Θεσσαλικών Σιδηρδρ�μων. Kατασκευάσθηκε στις αρ�ές τυ αιώνα.

συνέδεε την Aθήνα με την Πάτρακαι � άλλ�ς πάλι την Aθήνα με τηΛάρισα. T�ν I�ύλι� πρ�κηρύσσεται �σ�ετικ�ς μει�δ�τικ�ς διαγωνισμ�ςκαι κατακυρώνεται σε μει�δ�τη. Oμει�δ�της αυτ�ς, πρ�κειμέν�υ να α-ντιμετωπισθεί ευν�ϊκά απ� την Eπι-τρ�πή κρίσεως, στην πρ�σ!�ρά τ�υανέ!ερε �τι μπ�ρεί να αναλά�ει,�ωρίς επι��ρήγηση απ� τ� Kράτ�ς,την επέκταση τ�υ δικτύ�υ τ�υ δια-γωνισμ�ύ απ� τη Λάρισα μέ�ρι τ�B�λ�. H επί πλέ�ν αυτή πρ�σ!�ράγίνεται πράγματι δεκτή απ� τ� υ-π�υργεί�, αλλά μετά λίγες μέρεςναυαγεί η κατασκευή των δύ� μεγά-λων κλάδων για τ�υς �π�ί�υς εί�επρ�κηρυ�θεί � διαγωνισμ�ς. Eτσιπρ��ωρεί απρ�σδ�κητα η «επέκτα-ση« ενώ έ�ει σταματήσει η κατα-σκευή της �ασικής διαδρ�μής απ�Aθήνα σε Λάρισα.

Oι μελέτες για τη �άρα#η της δια-δρ�μής #εκιν�ύν αμέσως. Σημειώ-ν�υμε �τι την επ��ή εκείνη δεν εί�ε�λ�κληρωθεί ακ�μη η ένωση τηςΘεσσαλίας με την Eλλάδα. Παρ’ �λ�π�υ η Θεσσαλία και ένα μέρ�ς τηςHπείρ�υ μας εί�αν ήδη δ�θεί απ� τησυνθήκη τ�υ Bερ�λίν�υ τ� 1878, τ��θωμανικ� κράτ�ς πρ�έ�αλλε διά-!�ρα πρ�σκ�μματα, και έτσι μ�ν�κατά τη διάρκεια τ�υ 1881 άρ�ισαννα απ��ωρ�ύν τα τ�υρκικά στρα-τεύματα.

Kαθώς λ�ιπ�ν τα στρατεύματααυτά απ�σύρ�νταν απ� τ� εσωτερι-κ� πρ�ς τ� B�λ� για να επι�ι�α-σθ�ύν στ�ν τ�υρκικ� στ�λ�, σ�εδ�νταυτ��ρ�να πρ��ωρ�ύσαν και τασυνεργεία π�υ �άρα�αν τη σιδηρ�-δρ�μική γραμμή, απ� Λάρισα σε B�-λ�, με �ρ�νική απ�σταση μ�λις λί-γες μέρες μετά την απελευθέρωσητης κάθε περι��ής. O ελληνικ�ςστρατ�ς μπήκε στ� B�λ�, στην τε-λευταία δηλαδή π�λη π�υ απελευ-θερώθηκε, στις 2 N�εμ�ρί�υ 1881.

Tα εγκαίνια ενάρ#εως κατασκευ-ής τ�υ δικτύ�υ πραγματ�π�ι�ύνταιστις 28 Δεκεμ�ρί�υ 1881, στ� εργ�-τά#ι� της Λάρισας. T� έργ� πρ��ω-ρεί αλλά με αργ� ρυθμ�. Aιτία είναιη π�λιτική αστάθεια της επ��ής.Πράγματι, �ταν την άν�ι#η τ�υ 1882αναλαμ�άνει καιν�ύργια κυ�έρνη-ση, � νέ�ς πρωθυπ�υργ�ς X. Tρι-κ�ύπης θέτει υπ� αμ!ισ�ήτηση �-λες τις πρ�ηγ�ύμενες σιδηρ�δρ�μι-κές συμ�άσεις.

Ωστ�σ� η σύμ�αση τ�υ θεσσαλι-κ�ύ δικτύ�υ δεν καταργείται. Aντί-θετα, επεκτείνεται και σε άλλες δια-δρ�μές. Eτσι, στ� τελικ� της κείμε-ν� �ρί�εται �τι τ� �λ�κληρωμέν�θεσσαλικ� δίκτυ� θα απ�τελείται α-π� δύ� σκέλη. T� ένα: B�λ�ς - Bε-λεστίν� - Λάρισα. T� άλλ�: B�λ�ς -Bελεστίν� - Φάρσαλα - Kαρδίτσα -Tρίκαλα - Kαλαμπάκα. Kατ’ αυτ�ντ�ν τρ�π� τ� λιμάνι τ�υ B�λ�υ συν-δέεται τ�σ� με τ� ανατ�λικ� �σ�και με τ� δυτικ� τμήμα τ�υ θεσσαλι-κ�ύ κάμπ�υ.

Eργ�λήπτης της κατασκευής είναι� �μ�γενής τραπε�ίτης Θε�δωρ�ςMαυρ�γ�ρδάτ�ς απ� την Kωνστα-ντιν�ύπ�λη. Eπειδή, �μως, δεν είναιτε�νικ�ς, περι�ρί�εται μ�ν� στα να�ρηματ�δ�τεί τ� έργ�, ενώ τις ερ-γασίες τις αναθέτει σε τε�νική εται-ρία, με επικε!αλής τ�ν Iταλ� μη�α-νικ� E�αρίστ� ντε Kίρικ�. Στην εται-ρία αυτή � ντε Kίρικ� συνεργά�εταιμε �λ�κληρη �μάδα πεπειραμένωνIταλών, Γάλλων και Bέλγων μη�ανι-

Συνέ�εια στη 12η σελίδα

H δ�ς Δημητριάδς, ένας απ� τυς πι κεντρικύς και πλυσύ�ναστυς δρ�μυς, τ 1905. Συνύπαρ#η παλαιύ και και-νύργιυ: αριστερά απ� τ τραινάκι ένα λαντ�, δε#ιά δύ κάρα, στιλ$ωτής πυ έρ�εται κι εμπρ�ς, πλάτη α�θ��ρς.

O Θε�δωρς Mαυργρδάτς, �ρημα-τδ�της της κατασκευής των Θεσσα-

λικών Σιδηρδρ�μων.

O επικε�αλής της κατασκευαστικήςεταιρίας των Θεσσαλικών Σιδηρδρ�-μων, Iταλ�ς μη�ανικ�ς E. ντε Kίρικ.

H ικγένεια ντε Kίρικ στην αυλή τυσπιτιύ τυς στ B�λ. (Φωτγρα�ία

Σ. Στυρνάρας, 1897).

B�λς 1937. T τραινάκι διασ�ί�ντας τν παραλιακ� δρ�μ. Aριστερά τ μέγαρ Σαρα��πυλυ, �τισμέν γύρω στα 1890σε σ�έδι Γάλλυ αρ�ιτέκτνα. Eί�ε πλύσια εσωτερική και ε#ωτερική διακ�σμηση και η σ�ίτα μικρ� θεατράκι για ιδιωτι-κές παραστάσεις. Mε την κατάληψη της Θεσσαλίας απ� τυς Tύρκυς, Eτέμ Πασάς εγκατέστησε τ επιτελεί τυ. Mε

τυς σεισμύς άλλα#ε πρσωπικ�τητα. Aπκε�αλισμέν στεγά�ει την «E#ωραϊστική Λέσ�η».

Γρα�ική πρεμιέρα, μετά τη διακπή λειτυργίας, στις 4 Aπριλίυ 1993. Mετ�ή των Σιδηρδρ�μων Θεσσαλίας, Aθήνα 15 Mαΐυ 1886.

κών, γεγ�ν�ς π�υ απ�τελεί ασ!αλήεγγύηση για την καλή εκτέλεση τ�υέργ�υ.

Aπ� τις αρ�ές τ�υ 1883 �ι εργασίεςπρ��ωρ�ύν συστηματικά και με γ�ρ-γ�ύς ρυθμ�ύς. Oι μεγάλες πλημμύ-ρες τ�υ !θιν�πώρ�υ τ�υ ιδί�υ έτ�υςαπ�τελ�ύν α!�ρμή για επιπλέ�ν ενί-σ�υση των τε�νικών έργων. Στις 22Aπριλί�υ 1884 πραγματ�π�ι�ύνται ταεγκαίνια ενάρ#εως λειτ�υργίας τ�υπρώτ�υ σκέλ�υς, απ� B�λ� σε Λάρι-σα. T� άλλ� σκέλ�ς παραδίδεται σεκυκλ�!�ρία τμηματικά και η �λη δια-δρ�μή, απ� B�λ� σε Kαλαμπάκα, αρ-�ί�ει να λειτ�υργεί απ� τ�ν I�ύνι�τ�υ 1886.

H σημασία τ�υ B�λ�υ

H συνεισ!�ρά τ�υ B�λ�υ στην α-νάπτυ#η της σιδηρ�δρ�μικής συ-γκ�ινωνίας στη Θεσσαλία #εκινά ήδηαπ� την έναρ#η της κατασκευής τ�υδικτύ�υ. Oι πρώτ�ι μη�ανικ�ί π�υ θ’αρ�ίσ�υν τ� έργ� !θάν�υν ατμ�-πλ�ϊκά είτε απ� την Aθήνα είτε απ�την Kωνσταντιν�ύπ�λη, κι απ��ι�ά-��νται στ� B�λ�.

Στ� ίδι� λιμάνι !θάν�υν επίσης και�ι πρώτες �μάδες ειδικευμένων τε-�νικών μα�ί με τα κατάλληλα εργα-λεία. T� κεντρικ� εργ�τά#ι� εγκαθί-σταται στην περι��ή ανάμεσα στ� σι-δηρ�δρ�μικ� σταθμ� και στην παρα-λία. Aπ� τα πρώτα έργα π�υ κατα-σκευά��νται είναι η σιδηρ�δρ�μικήαπ��άθρα για να διευκ�λύνεται η εκ-!�ρτωση τ�υ σιδηρ�δρ�μικ�ύ υλι-κ�ύ π�υ κατα!θάνει απ� μέρα σε μέ-ρα, με μεγάλα ατμ�πλ�ια. T� υλικ�είναι κατά �άση γαλλικ� και �ελγικ�,κατασκευασμέν� στα καλύτερα ερ-γ�στάσια της επ��ής.

Aπ� τα πρώτα κτίρια ήταν και � σι-δηρ�δρ�μικ�ς σταθμ�ς B�λ�υ. Σύμ-!ωνα με δημ�σιεύματα της επ��ήςπαρ�υσία�ε εικ�να κ�μψής έπαυλης.T� κτίρι� διασώ�εται μέ�ρι σήμερα,σε π�λύ καλή κατάσταση. Aπ�τελείνησίδα π�υ θυμί�ει παλιές επ��ές, ε-νώ τ� περι�άλλ�ν με τις γύρω �ικ�-δ�μές έ�ει αλλά#ει εντελώς.

Eπίσης στην περι��ή τ�υ σταθμ�ύκατασκευάσθηκαν �ι απ�θήκες τωνεμπ�ρευμάτων και �ι κεντρικές σιδη-ρ�δρ�μικές εγκαταστάσεις επισκευ-ών. T� σιδηρ�δρ�μικ� εργ�στάσι�τ�υ B�λ�υ απ�τελ�ύσε υπ�δειγμα ε-πισκευαστικ�ύ συνεργεί�υ και ήτανε#�πλισμέν� με τα πλέ�ν πρ�ηγμέναμη�ανήματα της επ��ής. Mια κεντρι-

κή ατμ�μη�ανή περιέστρε!ε ά#�νεςπ�υ εκτείν�νταν καθ’ �λ� τ� μήκ�ςτ�υ κτιρί�υ τ�υ εργ�στασί�υ, στερε-ωμέν�ι στην �ρ�!ή τ�υ. Aπ� τ�υς ά-#�νες αυτ�ύς η κίνηση μεταδιδ�τανμε ιμάντες στ� κάθε μη�άνημα.

Oλες αυτές �ι εγκαταστάσεις αλλάκαι γενικ�τερα �λ� τ� θεσσαλικ� δί-κτυ� υπαγ�ταν στις κεντρικές δι�ι-κητικές υπηρεσίες των σιδηρ�δρ�-μων π�υ έδρευαν στ� B�λ�, υπ� τ�νδιευθυντή, ενώ τ� δι�ικητικ� συμ-��ύλι� εί�ε έδρα την Aθήνα.

Oταν πλέ�ν άρ�ισε να λειτ�υργείκαν�νικά � θεσσαλικ�ς σιδηρ�δρ�-μ�ς, � B�λ�ς υπήρ#ε τ� πρώτ� �ρ�-νικά ελληνικ� λιμάνι �π�υ ήκμασαν�ι μικτές μετα!�ρές. Παράρτημα τ�υκεντρικ�ύ σταθμ�ύ τ�υ B�λ�υ υπήρ-�ε στη σιδηρ�δρ�μική απ��άθρα τ�υ

λιμανι�ύ. Hταν � λεγ�μεν�ς «Παρα-θαλάσσι�ς» σταθμ�ς ή «Σκάλα», τ�υ�π�ί�υ � σταθμάρ�ης ήταν πλ�ίαρ-��ς. Oι σιδηρ�δρ�μικές γραμμές έ-!θαναν μέ�ρι τ� άκρ� της απ��ά-θρας, �π�υ υπήρ�αν μη�ανήματα!�ρτ�εκ!�ρτώσεως εμπ�ρευμάτων,απ� τα �αγ�νια στα πλ�ία και αντί-στ�ι�α. Oι σιδηρ�δρ�μ�ι Θεσσαλίαςεί�αν αγ�ράσει και !�ρτηγίδες (μα-�ύνες) �ι �π�ίες, υπ� τις �δηγίες τ�υπλ�ιάρ��υ - σταθμάρ�η, ��ηθ�ύσανστις !�ρτ�εκ!�ρτώσεις.

Eίναι �αρακτηριστικ� �τι σε δια!η-μιστικά έντυπα της επ��ής ή σε τιμ�-λ�για �ι�μη�ανικών εταιριών τ�υ B�-λ�υ παρ�υσιά�εται σ�εδιασμέν� τ�τρίπτυ�� Eργ�στάσι� - Σιδηρ�δρ�-μ�ς - Aτμ�πλ�ι�, τ� �π�ί� συμ��λί�ειτη συνεισ!�ρά των μικτών μετα!�-

ρών στη �ι�μη�ανική και �ικ�ν�μικήανάπτυ#η της π�λης.

E�αρίστ� ντε Kίρικ�O Iταλ�ς μη�ανικ�ς E�αρίστ� ντε

Kίρικ� απετέλεσε έναν απ� τ�υς �α-σικ�ύς συντελεστές της δημι�υργίαςκαι στη συνέ�εια της αναπτύ#εωςτων θεσσαλικών σιδηρ�δρ�μων. Kατ’αρ�ήν υπήρ#ε, �πως είπαμε, � επί κε-!αλής της τε�νικής εταιρίας π�υτ�υς κατασκεύασε. Hταν � ιθύνωνν�υς τ�υ μεγάλ�υ σιδηρ�δρ�μικ�ύεργ�τα#ί�υ π�υ εκτειν�ταν στις με-γαλύτερες θεσσαλικές π�λεις, καιταυτ��ρ�να εκπρ�σωπ�ύσε τ�ν �ρη-ματ�δ�τη Θ. Mαυρ�γ�ρδάτ� σε �λεςτις διατυπώσεις με τις Δημ�σιεςAρ�ές.

Aλλά η δραστηρι�τητα τ�υ Iταλ�ύμη�ανικ�ύ δεν σταματά με την περά-τωση τ�υ έργ�υ. T� 1890 επιλέγεταιμέλ�ς τ�υ Δι�ικητικ�ύ Συμ��υλί�υστην Aθήνα. Eίναι � μ�ν�ς τε�νικ�ςστ� Δ.Σ., ενώ �λα τα άλλα μέλη είναιτραπε�ίτες, δι�ικητές συνήθως τωνTραπε�ών π�υ απ�τελ�ύν τ�υς μετ�-��υς της σιδηρ�δρ�μικής εταιρίας.Ως μη�ανικ�ς � ντε Kίρικ� έ�ει ανα-λά�ει �λες τις τε�νικές αρμ�δι�τη-τες, και συνεργά�εται στενά με τ�νδιευθυντή της εταιρίας π�υ εδρεύειστ� B�λ�. Oταν την άν�ι#η τ�υ 1896�ηρεύει η θέση τ�υ διευθυντή, η δι-εύθυνση της εταιρίας ανατίθεταιστ�ν ντε Kίρικ� � �π�ί�ς μετα�αίνειστ� B�λ� και παραμένει μέ�ρι τ� τέ-λ�ς τ�υ 1898.

Tην περί�δ� αυτή πρωτ�λειτ�υρ-γεί και τ� «τρενάκι τ�υ Πηλί�υ». T�πρώτ� τμήμα τ�υ, απ� τ� B�λ� μέ�ριτα Λε�ώνια, κατασκευά�εται τη διε-τία τ�υ 1894-96. T� υπ�λ�ιπ� τμήμααπ� τα Λε�ώνια μέ�ρι τις Mηλιές, τηνπερί�δ� 1900-03. T� έργ� πραγματ�-π�ιείται με �ρηματ�δ�τηση των θεσ-σαλικών σιδηρ�δρ�μων και υπ� τηνεπί�λεψη τ�υ ντε Kίρικ�. Tην τελευ-ταία αυτή περί�δ� (1900-03), υπ� τηνεπί�λεψη τ�υ ίδι�υ μη�ανικ�ύ, κατα-σκευά�εται και τ� τριώρ�!� νε�κλα-σικ� κτίρι� της διευθύνσεως τωνθεσσαλικών σιδηρ�δρ�μων, δίπλαστ� σταθμ� τ�υ B�λ�υ.

O�υρωματικά έργα

Tην άν�ι#η τ�υ 1897 #εσπά � ελλη-ν�κυπριακ�ς π�λεμ�ς. O ντε Kίρικ�,σε άμεση συνεργασία με τ�ν ελληνι-κ� στρατ� π�υ έ�ει ήδη συγκεντρω-θεί στα σύν�ρα, κατασκευά�ει ��υ-ρωματικά έργα για να πρ�στατεύσει

Συνέ�εια απ� την 11η σελίδα

T��ρτ�ι ντε Kίρικ «Aυτπρσωπγρα�ία», 1920. Λάδι σε μυσαμά 50 x 39,5 cm. Staatsgalerie Moderner Kunst, Munich.

τ� σιδηρ�δρ�μικ� δίκτυ�, και πρ�πά-ντων τη γραμμή και τις γέ!υρες. Oπ�λεμ�ς #εσπά τ�ν Aπρίλι�. Mετά τιςπρώτες μά�ες � ελληνικ�ς στρατ�ςυπ��ωρεί. Xιλιάδες τρ�μ�κρατημέ-ν�ι �ωρικ�ί απ� τ� εσωτερικ� τηςΘεσσαλίας κατη!�ρί��υν πρ�ς τηθάλασσα. Tα τρένα κιν�ύνται αστα-μάτητα μετα!έρ�ντας στρατιώτες,τραυματίες και πρ�σ!υγες. Tα στρα-τεύματα επι�ι�ά��νται σε ατμ�πλ�ια.Oι πρ�σ!υγες πρ�σπαθ�ύν να επι�ι-�ασθ�ύν σε κάθε πλε�ύμεν�, να #ε-!ύγ�υν πρ�ς τη ν�τια Eλλάδα. OιT�ύρκ�ι μπαίν�υν στ� B�λ�, κατα-λαμ�άν�υν και τις σιδηρ�δρ�μικές ε-γκαταστάσεις και τ�π�θετ�ύν δικ�τ�υς διευθυντή.

T� σιδηρ�δρ�μικ� δίκτυ� έ�ει υπ�-στεί μεγάλες καταστρ�!ές. Tμήματαγραμμής #ηλωμένα, γε!ύρια κατε-στραμμένα, τηλέγρα!�ς ανύπαρ-κτ�ς, σταθμ�ί ερημωμέν�ι και λεη-λατημέν�ι, και τ� μεγαλύτερ� μέρ�ςτ�υ πρ�σωπικ�ύ πρ�σ!υγες. O ντεKίρικ�, παρ’ �λ� π�υ δρα πλέ�ν �ω-ρίς �υσιαστική αρμ�δι�τητα, συνε�ί-�ει τ�ν αγώνα.

Eρ�εται σε συνενν�ηση ως Iταλ�ςυπήκ��ς με τ�ν αρ�ηγ� της τ�υρκι-κής εισ��λής, τ�υς πρ�#έν�υς τωνμεγάλων δυνάμεων και με τ�υς αρ-�ηγ�ύς των στ�λων τ�υς, στ� λιμάνιτ�υ B�λ�υ. Eπίσης, συνενν�είται μετ� Δ.Σ. στην Aθήνα και με τ�ν Θ.Mαυρ�γ�ρδάτ� στην Kωνσταντιν�ύ-π�λη, π�υ με τη σειρά τ�υ �ρίσκεταισε συνε�ή επα!ή με τ�υς T�ύρκ�υςυπ�υργ�ύς και με τ�ν Pώσ� πρε-σ�ευτή της Π�λης. Eπειτα απ� μεγά-λες πρ�σπάθειες, 73 ημέρες μετάτην είσ�δ� των T�ύρκων στ� B�λ�,τα τρένα της Θεσσαλίας #αναγυρ-ν�ύν στα ελληνικά �έρια. O ντε Kίρι-κ�, αναλαμ�άν�ντας και πάλι τη δι-εύθυνση, συγκεντρώνει τ� διαλυμέ-ν� πρ�σωπικ�, επισκευά�ει τ� τρ�-�αί� υλικ� και τα τε�νικά έργα, #ανα-θέτει σε λειτ�υργία τα δρ�μ�λ�για.Παράλληλα, ��ηθάει τ�ν θεσσαλικ�πληθυσμ� και με άλλ�υς τρ�π�υς.Παρα�ωρεί σιδηρ�δρ�μικ�ύς �ώ-ρ�υς για τη στέγαση των πρ�σ!ύ-γων, τ�υς πρ�σ!έρει συσσίτι� με έ-#�δα των σιδηρ�δρ�μων και ��ηθάειγια την επιστρ�!ή στα σπίτια τ�υς,θέτ�ντας σε κυκλ�!�ρία έκτακτες α-μα#�στ�ι�ίες.

Aνε#άρτητα απ� τις σιδηρ�δρ�μι-κές τ�υ δραστηρι�τητες, � ντε Kίρι-κ� υπήρ#ε και μέλ�ς κρατικών επι-τρ�πών για την κατασκευή υδραυλι-κών έργων στη Θεσσαλία, επέ�λεψεπ�ικίλα άλλα τε�νικά έργα και έδινεπρ�θυμα τε�νικές συμ��υλές σε �-π�ι�ν τ�υ τις �ητ�ύσε.

Σημειών�υμε, τέλ�ς, �τι � E�αρί-στ� ντε Kίρικ� είναι πατέρας τ�υ με-γάλ�υ �ωγρά!�υ T�ι�ρτ�ι� ντε Kίρι-κ�, π�υ θεωρείται απ� τ�υς πλέ�νπρωτ�π�ριακ�ύς καλλιτέ�νες τ�υ αι-ώνα μας, καθώς και τ�υ Aντρέ ντε Kί-ρικ� π�υ με τ� ψευδώνυμ� Aλμπέρτ�Σα�ίνι� ανεδεί�θη α#ι�λ�γ�τατ�ς�ωγρά!�ς, μ�υσικ�ς και πρ�πάντωνπε��γρά!�ς, με ιδιαίτερη πρ�σ!�ράστα ιταλικά γράμματα. O T�ι�ρτ�ι�γεννήθηκε στ� B�λ� τ� 1888 καισπ�ύδασε στη Σ��λή Kαλών Tε�νώντ�υ Π�λυτε�νεί�υ. O Aντρέας γεννή-θηκε στην Aθήνα τ� 1891 και σπ�ύ-δασε στη Λε�ντει� Σ��λή και στ�Ωδεί� της Aθήνας. T� 1906, ένα �ρ�-ν� μετά τ� θάνατ� τ�υ Iταλ�ύ μη�α-νικ�ύ, η �ήρα τ�υ και �ι δύ� γι�ί τ�υέ!υγαν απ� την Eλλάδα.

T�σ� � T�ι�ρτ�ι� ντε Kίρικ� �σ� και� Aλμπέρτ� Σα�ίνι� ανα!έρ�υν π�λ-

λές !�ρές στα �ι�λία τ�υς περιστα-τικά απ� την παιδική τ�υς �ωή στηνAθήνα, αλλά και στ� B�λ�, �π�υ έ�η-σαν την περί�δ� 1896-98. Eπί πλέ�ν,� T�ι�ρτ�ι� ντε Kίρικ�, στ�υς περί!η-μ�υς «μετα!υσικ�ύς» πίνακές τ�υπαρ�υσιά�ει, υπ� μ�ρ!ή συμ��λαί-�υ, π�λλές παιδικές τ�υ αναμνήσειςκαι ιδιαίτερα αναμνήσεις απ� τη σι-δηρ�δρ�μική �ωή τ�υ B�λ�υ.

Nεώτερα �ρ�νιαT� δίκτυ� των θεσσαλικών σιδηρ�-

δρ�μων �λ�κληρώθηκε τ� 1903. Aπ�τ�τε και παρ’ �λες τις κατά καιρ�ύς�ικ�ν�μικές τ�υ δυσ�έρειες, τ� δί-

κτυ� παρ�υσίασε ικαν�π�ιητική ανά-πτυ#η και ��ήθησε κατά τ� δυνατ�ντην �ικ�ν�μία της Θεσσαλίας. Aπ�τ� 1884 ως τ� 1955, δηλαδή κατά τηδιάρκεια των 70 �ρ�νων π�υ �ι θεσ-σαλικ�ί σιδηρ�δρ�μ�ι λειτ�ύργησανως αυτ�ν�μ�ι (τ� 1955 ενσωματώθη-καν στ�υς ΣEK), υπάρ��υν π�λλάσυμ�άντα π�υ συνθέτ�υν την ιστ�-ρία τ�υς.

Eνδεικτικά ανα!έρ�υμε τα επ�με-να. Kυκλ�!�ρία αστικ�ύ σιδηρ�δρ�-μ�υ μέσα στην π�λη τ�υ B�λ�υ, στηδιαδρ�μή της γραμμής B�λ�υ - Πηλί-�υ. Συνεργασία σιδηρ�δρ�μ�υ Θεσ-σαλίας με τ�υς σιδηρ�δρ�μ�υς Aθή-νας - Λάρισας - Συν�ρων, μετά τ�

1908. Eπεισ�δια τ�υ Kιλελέρ. Xρήσηαυτ�κινηταμα#ών. Συμμετ��ή στηνεπιστράτευση τ�υ ’40. B�ήθεια πρ�ςτην Eθνική Aντίσταση.

T�σ� τα συμ�άντα αυτά �σ� καιπ�λλά άλλα π�υ δεν έ��υμε τη δυνα-τ�τητα να αναπτύ#�υμε λ�γω στεν�-τητας �ώρ�υ, δεί�ν�υν �τι � θεσσα-λικ�ς σιδηρ�δρ�μ�ς εί�ε παί#ει με-γάλ� ρ�λ� και στην κ�ινωνική �ωήτης Θεσσαλίας, αλλά και έ�ει συμ�ά-λει σε μεγάλ� �αθμ� στη διαμ�ρ!ω-ση της πρ�σ!ατης ιστ�ρίας της.

Eτσι στη συνείδηση τ�υ θεσσαλι-κ�ύ λα�ύ τ�π�θετείται σε στάθμηπ�λύ ψηλ�τερη απ� εκείνη π�υ δι-και�ύται ένα μη�άνημα.

T τραινάκι τυ B�λυ πυ έκανε τη διαδρμή απ� τν σιδηρδρμικ� σταθμ� μέ�ρι τν Aναυρ. Kάθε ατμμη�ανή εί�ε τδικ� της �νμα. Eδώ είναι η Mαίρη, γρα�ικ� �ευγάρι με τν πληθωρικ� σιδηρδρμικ� Γιωργ. Xλέ$α. (Aρ�εί Zημέρη).

Δκιμές στη σιδηρδρμική γέ�υρα τυ �ειμάρρυ «Tα#ιάρ�ης», λίγ έ#ω απ� τις Mηλιές. H γέ�υρα μελετήθηκε απ� τνE$αρίστ ντε Kίρικ –τρίτς απ� δε#ιά με τ μαύρ κστύμι– και παρυσιά�ει την ιδιμρ�ία να �έρει τη σιδηρδρμική

γραμμή σε καμπύλη πάνω σε μεταλλική κατασκευή.

Παλαι��ριστιανικά μνημείαKαι � �υ�αντινς νας των Eισ�δίων της Θε�τκ�υ στην Eπισκ�πή Aνω Bλ�υ

Tης Aσπασίας Nτίνα

Aρ�αι�λ�γ�υ της 7ης E��ρείας Bυ�αντινώνAρ�αι�τήτων

H MAΓNHΣIA απ�τελ�ύσε μια απ�τις σημαντικ�τερες περι��ές της πα-λαι��ριστιανικής και �υ�αντινήςΘεσσαλίας. H ευν�ϊκή γεωγρα�ικήθέση είναι η αιτία της δημι�υργίαςστην περι��ή αυτή σημαντικών π�λε-ων ή �ικισμών π�υ ταυτ��ρ�να ήτανκαι σημαντικά λιμάνια. Π�λλ�ί απ�τ�υς αρ�αί�υς �ικισμ�ύς της Mαγνη-σίας ε%ακ�λ�υθ�ύν να ��υν την πα-λαι��ριστιανική επ��ή στις ίδιες θέ-σεις, �πως η Δημητριάδα, �ι Φθιώτι-δες Θή�ες, η Iωλκ�ς, κ.α.

Oι Φθιώτιδες Θή�ες και η Δημη-τριάδα είναι τα δύ� γνωστ�τερα πα-λαι��ριστιανικά κέντρα της Mαγνη-σίας.

Στη θέση της αρ�αίας π�λης Παγα-σαί - Δημητριάς συνέ�ι�ε να �ει η πα-λαι��ριστιανική Δημητριάδα. Tα ση-μαντικ�τερα μνημεία της είναι: Bασι-λική A΄ ή �ασιλική της Δαμ�κρατίας.

Mνημεία

H συστηματική ανασκα�ή άρ�ισετ� 1969 απ� τ�ν V. Milojcic. Oλ�κλη-ρώθηκε τ� 1972(1). Aναγνωρίστηκανπέντε �ικ�δ�μικές περί�δ�ι στη �α-σιλική. H πρώτη �ρ�ν�λ�γείται γύρωστα 400 και ήταν τρίκλιτη μικρών δια-στάσεων. Oι υπ�λ�ιπες τέσσεριςστ�υς δύ� επ�μεν�υς αιώνες μέ�ριτα τέλη τ�υ 6�υ αι. μ.X. Aπ� τη δεύ-τερη μέ�ρι την τελευταία περί�δ� ηαρ�ική �ασιλική έλα�ε μεγαλύτερεςδιαστάσεις, πρ�στέθηκαν νάρθηκαςκαι αίθρι�, �απτιστήρι� στη �αρειάπλευρά και πρ�σκτίσματα δυτικά τ�υαιθρί�υ. Για την κατασκευή τ�υ μνη-μεί�υ έγινε �ρήση αρ�ιτεκτ�νικ�ύ υ-λικ�ύ απ� την ελληνιστική π�λη.

Ψη�ιδωτά π�υ κ�σμ�ύσαν τα δά-πεδα �λων σ�εδ�ν των �ώρων σώθη-καν σε καλή κατάσταση. Tα θέματά

τ�υς είναι κυρίως γεωμετρικά. Oπωςκαι �ι �ώρ�ι της �ασιλικής ανήκ�υνσε διά��ρες �άσεις. Δωρήτρια τωνψη�ιδωτών τ�υ κυρίως να�ύ και τ�υνάρθηκα ήταν η «λαμπρ�τάτη Δαμ�-κρατία;» απ� την �π�ία �ν�μάστηκεη �ασιλική.

Eνδια�έρ�ν παρ�υσιά��υν �ι τ�ι-��γρα�ίες π�υ κάλυπταν τ�υς τ�ί-��υς τ�υ κυρίως να�ύ, τ�υ �απτιστη-ρί�υ και των στ�ών τ�υ αιθρί�υ. Ση-μαντικές �ι παραστάσεις μιας �μά-δας τ�ι��γρα�ιών απ� τ� αίθρι� �-π�υ εικ�νί��νται μια μεγάλη π�λη (ί-σως η Iερ�υσαλήμ ή η Bηθλεέμ) κα-θώς και τ�πία με δένδρα π�υ συν�-δεύ�νται απ� επιγρα�ές - ανα��ρέςστα �ι�λικά κείμενα. Aπ�καλύ�θη-καν και τ�ι��γρα�ίες με απεικ�νί-σεις τ�πίων.

Σε απ�σταση 250 μ. δυτικά της �α-σιλικής A απ�καλύ�θηκε κ�σμικ� α-

ψιδωτ� κτίρι� με ψη�ιδωτ� δάπεδ�.Iσως πρ�κειται για την �ικία της Δα-μ�λρατίας. Bασιλική B (κ�ιμητηρια-κή) extra muros(2).

Aπ�καλύ�θηκε απ� τ�ν Δ. Θε��ά-ρη τ� 1963 στ�υς πρ�π�δες τ�υ λ�-��υ τ�υ Πρ��ήτη Hλία. Συνε�ίστηκεη ανασκα�ή στα 1972 απ� τ�ν V.Milojcic. Eίναι τρίκλιτη �ασιλική μενάρθηκα και πρ�σκτίσματα. T� δάπε-δ� τ�υ πρεσ�υτερί�υ είναι στρωμέν�με ψη�ιδωτ� στ� �π�ί� υπάρ�ει η ε-πιγρα�ή π�υ ανα�έρει �τι 6 πρ�σω-πα δαπάνησαν για την κατασκευήτ�υ. Σημαντική η ανα��ρά τ�υ �ν�-ματ�ς Oνήσιμ�ς.

Tα δάπεδα των πλαγίων κλιτών εί-ναι στρωμένα με πήλινες πλάκες.Aρ�ιτεκτ�νικά μέλη απ�καλύ�θηκανστ� �ώρ� τ�υ Iερ�ύ. /ε�ωρί�ει μαρ-μάριν� διάτρητ� θωράκι�. O να�ς�ρ�ν�λ�γείται στα τέλη τ�υ 4�υ αι.

μ.X., με �άση ν�μισματικά ευρήματα.Xρήση τ�υ νεκρ�τα�εί�υ της αρ-

�αίας π�λης της Δημητριάδας έγινεκαι κατά την παλαι��ριστιανική και�υ�αντινή περί�δ�. Tά��ι απ�καλύ-�θηκαν και σε άλλα σημεία της π�-λης καθώς και έ%ω απ� αυτή. Oι πα-λαι��ριστιανικ�ί τά��ι ήταν �ι περισ-σ�τερ�ι κτιστ�ί κι�ωτι�σ�ημ�ι καιπεριεί�αν λίγα κτερίσματα κυρίωςγυάλινα αγγεία. Στην κ�ιμητηριακή�ασιλική �ρέθηκαν επιτύμ�ιες ενεπί-γρα�ες στήλες.

Σύμ�ωνα με τα «Θαύματα τ�υ Aγί-�υ Δημητρί�υ» στ� �΄ μισ� τ�υ 7�υαι. στα παράλια τ�υ Παγασητικ�ύκ�λπ�υ και μάλιστα «στα των Θη�ώνκαι Δημητριάδ�ς μέρη είναι εγκατα-στημένη η σλα�ική �υλή Bελεγε�ί-τες». Mετά τη μαρτυρία αυτή και ώςτ�ν 9� αι., σ’ �λη δηλαδή τη διάρκειατων λεγ�μενων σκ�τεινών αιώνων,καμιά πληρ��ρία δεν έ��με για τιςπ�λεις ��ι μ�ν� της Mαγνησίας αλλάκαι �λ�κληρης της Θεσσαλίας.

T� λιμάνι της Δημητριάδας ευημε-ρεί σ’ �λη τη διάρκεια της �υ�αντινήςπερι�δ�υ, �πως συμπεραίν�υμε κυ-ρίως απ� τις πηγές(3)..T�ν 14� αι. ηΔημητριάδα παραδίδεται και με τ� �-ν�μα Mίττα(4). Mετά τη τ�υρκική κα-τάκτηση άρ�ισε να παρακμά�ει, ενώστα τέλη τ�υ 16�υ αι. �λ�ς � πληθυ-σμ�ς της εί�ε μετ�ικήσει στην περι�-�ή τ�υ B�λ�υ και κυρίως στα �ωριάτ�υ Πηλί�υ(5).

Iωλκς

Στη συν�ικία Παληά B�λ�υ ή Kά-στρ� B�λ�υ, �π�υ �ρισκ�ταν η αρ-�αία Iωλκ�ς, τα αρ�αι�λ�γικά δεδ�-μένα μας �δηγ�ύν στ� συμπέρασμα�τι η θέση αυτή κατ�ικήθηκε στηνπαλαι��ριστιανική, �υ�αντινή μεσ�-�υ�αντινή και τα τελευταία �υ�αντι-νά �ρ�νια �π�τε εμ�ανί�εται με τ� �-ν�μα Γ�λ�ς ή Γώλ�ς. Mετά την τ�υρ-κική κατάκτηση στ� Φρ�ύρι� τ�υ Γ�-

O υ�αντιν ς να ς των Eισ�δίων της Θε�τ κ�υ στ� λ �� της επισκ�πής, η -ρεια πλευρά.

Aριστερά: ΠΔημητριάδα. H ψη�ιδωτή επιγρα�ή της δωρήτριας Δαμ�κρατίας στ� ανατ�λικ τμήμα τ�υ δαπέδ�υ τ�υ κεντρικ�ύ κλίτ�υς της ασιλικής της Δα-μ�κρατίας. Δε!ιά: Παληά B λ�υ. Λεπτ�μέρεια ψη�ιδωτ�ύ δαπέδ�υ της ασιλικής.

ωνπι-

λ�υ εγκαταστάθηκε � T�ύρκ�ς δι�ι-κητής και �ι πρώτ�ι T�ύρκ�ι κάτ�ι-κ�ι, ενώ �ι �ριστιαν�ί μετ�ίκησανστις πλαγιές τ�υ Πηλί�υ.

Mε τις ανασκα�ές της 7ης E��ρεί-ας Bυ�αντινών Aρ�αι�τήτων Λάρισαςτα τελευταία �ρ�νια απ�καλύ�θηκανπ�λλά λείψανα παλαι��ριστιανικήςπερι�δ�υ �πως:

1) Tμήματα τ�υ παλαι��ριστιανι-κ�ύ τεί��υς.

2) Παλαι�ριστιανική �ασιλική απ�-καλύ�θηκε κατά τις εργασίες δια-μ�ρ�ωσης της πλατείας Aγίων Θε�-δώρων, ν�τια απ� τ� σύγ�ρ�ν� να�,πάνω σε αρ�αι�τερ� κτίσμα. Aνα��-ρά στη θέση αυτή εί�ε κάνει � N.Γιανν�π�υλ�ς(6). H �ασιλική πιθαν�νεκτείνεται σε γειτ�νικ� ιδιωτικ� �ι-κ�πεδ�, απ� την ανασκα�ή τ�υ �π�ί-�υ έ��υν πρ�έλθει π�λλά αρ�ιτεκτ�-νικά μέλη και ψη�ιδωτ� δάπεδ�(7).Π�λλά παλαι��ριστιανικά αρ�ιτεκτ�-νικά μέλη, κι�ν�κρανα, επιθήματα,θωράκια, κί�νες, �ρέθηκαν διάσπαρ-τα στην ανωτέρω περι��ή ή περισυλ-λέ�θηκαν απ� την περι��ή τ�υ τ�υρ-κικ�ύ τεμέν�υς.

3) Παλαι��ριστιανικ� λ�υτρ� τωναρ�ών τ�υ 4�υ αι. μ.X., απ�καλύ�θη-κε στην �δ� Σ�υλί�υ. Περιελάμ�ανεαψιδωτ� λ�υτήρα, λείψανα δυ� αι-θ�υσών υπ�καύστ�υ (Caldarium), αί-θ�υσα ψυ�ρ�ύ (Frigidarium) και αί-θ�υσα �λιαρ�ύ (Teridarium).

4) Tμήμα επίσης εν�ς λ�υτρ�ύστην �δ� Φερών ίδιας επ��ής με τ�πρ�ηγ�ύμεν� και με ανάλ�γ�υς �ώ-ρ�υς.

5) Nεκρ�τα�εί� τ�υ παλαι��ρι-στιανικ�ύ �ικισμ�ύ δυτικά τ�υ λ��υτων Aγίων Θε�δώρων στη θέση τ�υεργ�στασί�υ της Eταιρείας Oιν�-πνευματ�π�ιίας, �π�υ �ρισκ�ταν καιτ� αρ�αί� νεκρ�τα�εί�. Eρευνήθη-καν π�λλ�ί κτιστ�ί κι�ωτι�σ�ημ�ι τά-��ι και καμαρ�σκέπαστ�ι �ωρίς κτε-ρίσματα. Kαι άλλ�ι παλαι��ριστιανι-κ�ί τά��ι �ρέθηκαν σε νεκρ�τα�εί��ρεια τ�υ λ��υ, στη συν�ικία τηςNέας Iωνίας. Eνδια�έρ�υσες �ι επι-τύμ�ιες ενεπίγρα�ες στήλες.

6) Στ� παλαι��ριστιανικ� τεί��ςδιαπιστώθηκαν �υ�αντινές επισκευ-ές και πρ�σθήκες, �ρέθηκαν επίσης�υ�αντιν�ί τά��ι, �υ�αντινά αρ�ιτε-κτ�νικά μέλη και θησαυρ�ς �υ�αντι-νών ν�μισμάτων.

7) Kατά τ� έτ�ς 1991 σε �ικ�πεδ�τ�υ Δήμ�υ B�λ�υ, στα Παλιά �π�υ ε-πρ�κειτ� να ανεγερθεί η Yπερτ�πικήAγ�ρά απ�καλύ�θηκαν ύστερα απ�ανασκα�ική έρευνα της 7ης E��ρεί-ας Bυ�αντινών Aρ�αι�τήτων, η ν�-τι�ανατ�λική γωνία της ��ύρωσης σεμήκ�ς 40 μ. T� τμήμα της ��ύρωσηςαυτής απ�τελείται απ� τεί��ς πλά-τ�υς 2.50 μ. και δύ� τετράγων�υςπύργ�υς, ε%ωτερικών διαστάσεων:Πύργ�ς 1: 4.50X5.30 μ. και Πύργ�ς 2:5.30X6.00 μ. T� πλάτ�ς της τ�ι��π�ι-ίας των πύργων κυμαίνεται απ� 1.10-1.30 μ. H τ�ι��π�ιία τ�υ τεί��υς πα-ρ�υσιά�ει τρεις �άσεις: α) η κατώτε-ρη σε κ�ινή τ�ι��π�ιία με �ρήση λί-θων ελα�ρά κατεργασμένων δια��-ρων διαστάσεων και παλαι�τέρ�υ υ-λικ�ύ σε μεγάλες διαστάσεις με συν-δετικ� μείγμα κ�υρασάνι, �) �ώνη ύ-ψ�υς 1.20 μ. με �ρήση αρ�αι�τερ�υυλικ�ύ (μαρμάριν�ι δ�μ�ι με στ�ι-�εία μ�λυ�δ�συνδέσεων, δ�μ�ι ελ-ληνιστικ�ύ τεί��υς της Δημητριάδας

κ.ά.) με συνδετικ� μείγμα κ�υρασάνι,γ) η υψηλ�τερη �άση απ� κ�ινή τ�ι-��π�ιία με ακατέργαστ�υς λίθ�υςκαι ασ�εστ�κ�νία για συνδετικ�μείγμα.

E��υν �ρησιμ�π�ιηθεί σπ�ραδικάκαι μαρμάρινα μέλη π�υ �ρ�ν�λ�-γ�ύνται στην πρωτ��υ�αντινή περί�-δ�. Aπ� τη στάθμη τ�υ νερ�ύ τ� ύ-ψ�ς τ�υ σω��μέν�υ τεί��υς είναι2.50 μ. Σε σύγκριση με τμήματα της��ύρωσης π�υ σώ��νται στη ��ρειακαι δυτική πλευρά της αρ�αίας π�-λης �αίνεται �τι τ� τεί��ς εί�ε ακ�μηπ�λύ ύψ�ς π�υ μπ�ρεί να υπ�λ�γι-σθεί στα 7-8 μ. Oι δύ� τετράγων�ιπύργ�ι δεν συνδέ�νται �ργανικά μετ� τεί��ς, πράγμα π�υ σημαίνει τηνπρ�σθήκη τ�υς σε μεταγενέστερη ε-π��ή. H ��ύρωση έ�ει κατασκευα-σθεί πάνω σε αρ�αι�τερα κτίρια πι-θαν�ν της ύστερης ρωμαι�κρατίας.

Σε απ�σταση 11.50 μ. ανατ�λικάτ�υ τεί��υς απ�καλύ�θηκε τ�ι��-π�ιία με κατεύθυνση παράλληληπρ�ς αυτ� και με την ανατ�λική τηςπλευρά σκαρπωτή. Aπ�τελ�ύσε έναείδ�ς «πρ�τει�ίσματ�ς». Σε απ�στα-ση 14.50 μ. ανατ�λικά τ�υ πρ�τει�ί-σματ�ς �ρέθηκαν λείψανα άλλης τ�ι-��π�ιίας παράλληλης. Mετα%ύ τωνδύ� τ�ί�ων εδημι�υργείτ� τά�ρ�ς.

H παλαι�τερη �άση τ�υ τεί��υςμπ�ρεί να τ�π�θετηθεί στα πρώιμαπαλαι��ριστιανικά �ρ�νια, επ��ή κα-τά την �π�ία υ�ίστατ� συν�ικισμ�ς

ακμαί�ς επί τ�υ Φρ�υρί�υ B�λ�υ σανπρ�άστι� της Δημητριάδ�ς.

Eπισκευή της ��ύρωσης έγινε σύμ-�ωνα με τ�ν Πρ�κ�πι� (Πρ�κ�πί�υ,Περί κτισμάτων, IV, 3,232 «κάστρ�νΔημητριάς») στην επ��ή τ�υ I�υστι-νιαν�ύ– η �ώνη με τ� αρ�αί� υλικ�.Eπι�ε�αιώνεται λ�ιπ�ν η υπ�θεσηπ�υ εκ�ράστηκε τελευταία �τι στηΔημητριάδα ανήκε πιθαν�ν � �ικι-σμ�ς της Iωλκ�ύ, �π�υ έ��υν διαπι-στωθεί π�λλά παλαι��ριστιανικά και�υ�αντινά λείψανα. Σημειώνεται �τιδεν �ρέθηκαν λείψανα τεί��υς πα-λαι��ριστιανικ�ύ στη θέση της πα-λαι��ριστιανικής π�λης της Δημη-τριάδας.

H μαρτυρία λ�ιπ�ν τ�υ Πρ�κ�πι�υσύμ�ωνα με την �π�ία η π�λη %ανα-τει�ίστηκε στην επ��ή τ�υ I�υστινια-ν�ύ, με μεγάλη πιθαν�τητα ανα�έ-ρεται στ�ν �ικισμ� της Iωλκ�ύ και �-�ι σ’ εκείν�ν της Δημητριάδ�ς. Eπι-σκευή και συμπλήρωση τ�υ τεί��υςέγινε κατά τη �υ�αντινή περί�δ�. Πε-ρί τ� τέλ�ς της �υ�αντινής περι�δ�υθα πρ�στέθηκαν �ι δύ� πύργ�ι γιαμεγαλύτερη ενίσ�υση της άμυναςτης ��ύρωσης και πιθαν�ν τ� πρ�τεί-�ισμα και η τά�ρ�ς. Tελευταία επι-σκευή και συμπλήρωση τ�υ τεί��υςπιθαν�ν να έγινε μετά την καταστρ�-�ή της ��ύρωσης τ�υ B�λ�υ απ� τ�νM�ρ��ίνι τ� 1655 (8). Mία κάτ�ψη τ�υKάστρ�υ τ�υ B�λ�υ τ�υ έτ�υς 1888έ�ει δημ�σιευθεί στ� �ι�λί� τ�υ K.

Λιάπη «T� Kάστρ� τ�υ B�λ�υ μέσαστ�υς αιώνες», B�λ�ς 1991, �π�υ υ-πάρ�ει και �λη η �ι�λι�γρα�ία για τ��ώρ� αυτ�.

Oικισμς

Σημειώνεται �τι και στη συν�ικίατ�υ Aγί�υ Kωνσταντίν�υ στ� B�λ� τατελευταία �ρ�νια κατά τις εκσκα�έςθεμελίων για ανέγερση �ικ�δ�μών έ-��υν επισημανθεί και ανασκα�εί ευ-ρήματα παλαι��ριστιανικής επ��ής(λείψανα κτιρίων, αρ�ιτεκτ�νικά μέ-λη, δάπεδα κ.ά., τα �π�ία μας �δη-γ�ύν στ� συμπέρασμα �τι ��ι μ�ν�στη θέση των Παλαιών αλλά και στηνπερι��ή αυτή θα πρέπει να ανα�ητη-θεί παλαι��ριστιανικ�ς �ικισμ�ς π�υ�πωσδήπ�τε υπήρ%ε η συνέ�εια ρω-μαϊκ�ύ. Συγκεκριμένα, έπειτα απ� α-νασκα�ές της 7ης E��ρείας Bυ�α-ντινών Aρ�αι�τήτων απ�καλύ�θη-καν: Kατά τ� 1990 σε ιδιωτικ� �ικ�-πεδ� στην �δ� Δεληγιώργη, αίθρι�κτιρί�υ παλαι��ριστιανικής περι�δ�υκαι κατά τ� 1991 σε ιδιωτικ� �ικ�πε-δ� στη διασταύρωση των �δών Γαλ-λίας Δεληγιώργη, τμήμα κτιρί�υ πα-λαι��ριστιανικής περι�δ�υ και αρ�ι-τεκτ�νικά μέλη.

Παλαι�τερα τ� 1932 π�λύ κ�ντάστα πρ�ηγ�ύμενα εί�αν έλθει σε�ως λείψανα αρ�ιτεκτ�νικά και ψη-�ιδωτ� δάπεδ�, γεγ�ν�ς π�υ ενισ�ύ-ει την άπ�ψη �τι η περι��ή αυτή τ�υB�λ�υ ήταν κατ�ικημένη.

Bυ�αντινς νας

K�ντά στ� B�λ� στ� λ�� της Eπι-σκ�πής Aνω B�λ�υ υπάρ�ει � να�ςτων Eισ�δίων της Θε�τ�κ�υ (9). Aπ�τ�ν �υ�αντιν� να� της επισκ�πής–π�υ ανακαινίστηκε σύμ�ωνα με επι-γρα�ή τ� 1639– σώ�εται μ�ν� η κ�γ-�η και μέρ�ς τ�υ ανατ�λικ�ύ τ�ί��υ.Πιθανή �ρ�ν�λ�γηση τ�υ μνημεί�υστα τέλη τ�υ 12�υ αι. Στ�υς τ�ί��υςτ�υ να�ύ ��ρει�, ανατ�λικ� και δυτι-κ� είναι εντ�ι�ισμένα ή αναρτημέναπ�λλά �υ�αντινά ανάγλυ�α απ� τα �-π�ία %ε�ωρί��υν τα κ�μμάτια απ� τησαρκ��άγ� της Aννας Mαλιασηνής,συ�ύγ�υ τ�υ δεσπ�τη της Δημητριά-δας Nικ�λά�υ Mαλιασην�ύ. H σαρκ�-�άγ�ς είναι ακρι�ώς �ρ�ν�λ�γημένηανάμεσα στα �ρ�νια 1274-1276. Aλλα�υ�αντινά ανάγλυ�α �υλάσσ�νταιμέσα στ� να� της Eπισκ�πής. T�σπ�υδαι�τερ� απ� αυτά με παράστα-ση της Παναγίας π�υ �δηγεί τ� μικρ�Xριστ� στ� μ�να�� Λε�ντι�.

Σημειώσεις1) Peter Marzolff, Grabungen im Bereich der

Damokratia – Basilika, Demetrias V, Bonn 1987, σ.63-267 �π�υ και η πρ�γενέστερη �ι�λι�γρα�ία.

2) Δ.P. Θε��άρης, A.Δ. 18 (1963) B1 Xρ�νικά, σ.139-140, V. Milojcic, A.Δ. 28 (1973) B2 Xρ�νικά, σ.342, πιν. 308.

3) A. A�ραμέα, H Bυ�αντινή Θεσσαλία μέ�ριτ�υ 1204, Aθήνα 1974, σ. 136-141.

4) N.Δ. Παπα�ατ�ής, H περι��ή τ�υ B�λ�υ απ�άπ�ψη ιστ�ρική και αρ�αι�λ�γική, B�λ�ς 1946, σ.56, J. Koder und Fr. Hild, Hellas und Thessalia,Tabula Imperii Byzantini, Band I, Wien 1976 σ. 145.

5) N.Δ. Παπα�ατ�ής �.π. σ. 33, 56.6) N.I. Γιανν�π�υλ�ς, T� Φρ�ύρι�ν τ�υ B�λ�υ,

EEBΣ, τ�μ. 8, 1931, σ. 110-131, � ίδι�ς, Παλαι��ρι-στιανική Eπιγρα�ή και Παλαι��ριστιανικ�ν Nε-κρ�τα�εί�ν B�λ�υ, EEBΣ τ�μ. 12, 1936 σ. 401-410.

7) E. Δεϊλάκη A.Δ. 29 (1973/74) B2 Xρ�νικά σ.546-547. Λ. Δερι�ιώτης, La Thessalie, Actes de laTable Ronde 21-24, Juillet 1975, Lyon, σ. 293-299.

8) Coronelli, Description Geographique etHistorique de la Moree, Paris 1686, τ�μ. 11, σ. 216-219.

9) Π. Aσημακ�π�ύλ�υ–Aτ�ακά, Παλαι��ρι-στιανική και Bυ�αντινή Mαγνησία, σ. 159, �π�υκαι η πρ�γενέστερη �ι�λι�γρα�ία.

Bυ�αντινά ανάγλυ�α εντ�ι#ισμένα στην ανατ�λική πλευρά τ�υ να�ύ της Eπισκ�πής.

T� σπίτι τ�υ Kίτσ�υ Mακρή π�υ μετατρέπεται σε �μώνυμ� Λα�γρα�ικ� Kέντρ� με έκθεση της συλλ�γής και η �ι�λι�θήκη σε παράρτημα της Bι�λι�θήκης τ�υ Πανε-πιστημί�υ Θεσσαλίας (αριστερά). T� δωμάτι� υπ�δ��ής θα παραμείνει ως έ�ει (δε!ιά).

O Kίτσ�ς MακρήςH ανεκτίμητη συνεισ� ρά τ υ στη μελέτη και έρευνα της λαϊκής τέ�νης

T�υ Γ. X�υρμ�υ#ιάδη

Kαθηγητή της Πρ�ϊστ�ρικής Aρ�αι�λ�-γίας στ� A.Π.Θ.

Σ’ ENA α�ιέρωμα στην π�λη τ�υ B�-λ�υ θα ήταν παράλειψη αν δεν συμπε-ριλάμ�ανε στις σελίδες τ�υ και μιασυγκεκριμένη ανα��ρά στ�ν Kίτσ�Mακρή. O�ι �έ�αια πως με μια τέτ�ια,σ�εδ�ν τυπική ανα��ρά θα κατ�ρθω-νε κανείς να απ�καλύψει τη σημασίατ�υ έργ�υ τ�υ μέσα απ� μια πλήρηπ�σ�τική ή π�ι�τική ανάλυσή τ�υ, αλ-λά τ�υλά�ιστ�ν, θα υπενθύμι�ε πωςστην π�λη αυτή έ�ησε και δ�ύλεψε έ-νας άνθρωπ�ς και πως τα απ�τελέ-σματα της δ�υλειάς τ�υ ανάδει!αν τιςα!ίες της ελληνικής λαϊκής τέ�νης.Θα υπενθύμι�ε, δηλαδή, πως � Kίτσ�ςMακρής δεν ήταν απλώς ένας τ�πικ�ςλ�γι�ς. Δεν ήταν ένας σ��λαστικ�ςμελετητής των !ε�ασμένων αρ�είωνμιας π�λης ή μιας περι��ής με σκ�π�την ανα�ήτηση τ�υ υλικ�ύ π�υ θα ικα-ν�π�ι�ύσε τη δική τ�υ, πρ�σωπική ε-ρευνητική διάθεση.

Hταν λα�γρά��ς με τη �αθιά σημα-σία της λέ!ης, την πρώτη σημασία τηςλέ!ης, ήταν δηλαδή � ερευνητής τ�υλα�ύ απ� «μέσα». Δεν ήταν, με άλλαλ�για, απλώς � σ��λιαστής των μ�ρ-�ών της λαϊκής τέ�νης, �ύτε � �υδέ-τερ�ς παρατηρητής των «διαστάσε-ων». Eί�ε τ�ν τρ�π� να υπερ�αίνει τα�αιν�μενα και να ανα�ητάει πίσω απ’αυτά την �υσία της λαϊκής τέ�νης. Nαανα�ητάει, δηλαδή, τ� υλικ� εκείν�π�υ τις πι� π�λλές ��ρές δεν περι-γρά�ει, αλλά ταυτί�εται με την ιστ�ρία

Bι λ γική σ�έση

O K. Mακρής δεν ήταν �παδ�ς μιαςσυγκεκριμένης «σ��λής» Δεν ήτανμέλ�ς της μιας ή της άλλης θεωρίας,δεν ακ�λ�υθ�ύσε τ� ένα ή τ� άλλ� ε-πιστημ�νικ� «παράδειγμα». Eκείν�π�υ πρ�σδι�ρι�ε τ�ν τρ�π� ανάπτυ-!ης της έρευνάς τ�υ ήταν πρωτ’ απ’�λα η πρ�σωπική, σ�εδ�ν �ι�λ�γικήσ�έση τ�υ με τα πράγματα.

Eπ�μένως, �ωρίς να είναι ένας ε-μπειριστής, �ύτε ένας ψυ�ρ�ς πραγ-

ματ�λ�γ�ς, ά�ηνε τα ίδια τα πράγμα-τα, με τις �υσικές τ�υς διαστάσεις, νατ�ν �ειραγωγ�ύν. Aυτ�ς είναι και �λ�γ�ς π�υ σ�εδία�ε μ�ν�ς τ�υ τα α-ντικείμενα των μελετών τ�υ. Tα �ω-γρά�ι�ε, τα �ρωμάτι�ε, τα αρ�ει�θε-τ�ύσε. &�δευε ατελείωτες ώρες γι’αυτ�. Kαι �αιρ�τανε. Δεν τ�ν έ�λεπεπ�τέ κανείς κ�υρασμέν� και απαισι�-δ�!�. Σ�υ έδινε πάντα την εντύπωση�τι !εκιν�ύσε για πρώτη ��ρά. Mε τηνίδια �ρε!η και �αρά.

Aυτή η στενή �υσική επα�ή με ταπράγματα τ�υ έδινε τη δυνατ�τητανα ανακαλύπτει λεπτ�μέρειες π�υ αλ-λιώς θα τ�υ έμεναν άγνωστες και μέ-σα απ� αυτή την άγν�ια θα ήταν δυ-νατ� να �δηγηθεί σε ερμηνείες ιδε�-λ�γικές. Eρμηνείες, δηλαδή, π�υ π�λ-λές ��ρές !επερν�ύν τις συνιστώσεςτης τε�νικής, τ�υ υλικ�ύ, της �ικ�ν�-μίας και κατα�εύγ�υν στην περι��ή

της μετα�υσικής και καμιά ��ρά των�υλετικών απ�ψεων. Aυτ� με �δηγείακ�μα να πω πως � K. Mακρής κάθε��ρά π�υ τελείωνε μια επιμέρ�υς έ-ρευνα σ�υ έδινε την εντύπωση πως έ-�γαινε ανανεωμέν�ς � ίδι�ς. Aυτ�δεί�νει πως δεν στεκ�ταν έ!ω απ� ταλαϊκά κατασκευάσματα σαν ένας ψυ-�ρ�ς σ�εδιαστής ή σαν ένας καλλι-γρά��ς αριθμ�μέτρης. Περν�ύσε μέ-σα σ’ αυτά, λ�υ��ταν την �υσία τ�υςκαι μέσα απ� αυτήν πρ�έκυπτε ως άν-θρωπ�ς, ως συνάνθρωπ�ς. Στ� κάτωκάτω αυτή είναι και η αληθινή μαςσ�έση με την τέ�νη είτε είναι λ�γιαείτε λαϊκή: αυτή π�υ μας αναδεί�νειως υπ�κείμενα μιας συμπερι��ράςανθρωπιστικής και πρ��δευτικής.

Oταν ανέ�αινε στην κ�υρασμένηγ�ργ�να τ�υ, στ� ετ�ιμ�ρρ�π� VWτ�υ, για να !εκινήσει για ένα καιν�ύρ-γι� ερευνητικ� τα!ίδι, δεν ή!ερε π�τε

θα γυρίσει �ύτε με π�ια ευρήματα στ�λα�γρα�ικ� τ�υ σακ�ύλι. A�ηνε νατ�ν παρασέρνει τ� απρ�σδ�κητ�. T�ενδε��μεν� τ�υ απρ�σδ�κητ�υ. Aκ�-λ�υθ�ύσε, επ�μένως μια «υπ�θεσηεργασίας» π�υ δεν τ�ν απασ��λ�ύσεπ�λύ, αν θα στεκ�ταν δυνατ� να τηνεπαληθεύσει ή ��ι. Aυτά ακρι�ώς τατα!ίδια τ�υ, αυτές �ι ανα�ητήσειςτ�υ, �ι θανατη��ρες ανα�ητήσειςτ�υ, �πως απ�δεί�τηκε, με τ� τελευ-ταί� τα!ίδι τ�υ ήταν μια αέναη �υγήαπ� την «ένν�μη» τά!η της �ωής εν�ςσυνηθισμέν�υ, ακαδημαϊκ�ύ ερευνη-τή, άρα μια αέναη ανα�ήτηση τ�υ αν-θρωπιστικ�ύ και τ�υ συγκεκριμέν�υ.

Tων στ�ι�είων εκείνων, δηλαδή π�υθα τ�ν ��ηθ�ύσαν να κατασκευάσειμια νέα θεωρία. O�ι για να ανατρέψειτην πρ�ηγ�ύμενη, αλλά για να επαλη-θεύσει τη ρευστ�τητα εν�ς κ�σμ�υπ�υ μ�ν� αν κατ�ρθωνε να τ�ν συλ-λά�ει πάνω στις στιγμές της δυναμι-κής τ�υ ανάπτυ!ης, δηλαδή πάνωστις στιγμές της αλλαγής τ�υ, θαμπ�ρ�ύσε και να τ�ν καταν�ήσει.

Γι’ αυτ� πιστεύω πως θα ήταν λά-θ�ς, σ��αρ� λάθ�ς, να μελετήσει κα-νείς τ� έργ� τ�υ στα πλαίσια εν�ς συ-γκεκριμέν�υ, ακαδημαϊκ�ύ πρ�γράμ-ματ�ς. Nα τ� περιγράψει δηλαδή, ωςστ�ι�εί� μιας θεωρητικής παράδ�σηςή μιας θεωρητικής ανακ�λ�υθίας μετην κατεστημένη σημασία των λέ!ε-ων. Kαι τ� λέω αυτ�, γιατί πιστεύωπως τ� έργ� τ�υ δεν απέ�ει π�λύ απ�τ� να λειτ�υργήσει και αυτ� �πως λει-τ�υργ�ύν τα ίδια τα πράγματα τηςΛαϊκής Tέ�νης.

E!ω απ� μια γεωμετρική , πρ�καθ�-ρισμένη λ�γική. E!ω απ� πρ�κατα-σκευασμέν�υς �ρισμ�ύς. Bαθιά, �-μως, π�λύ �αθιά στην ψυ�ή τ�υ α-πλ�ύ λαϊκ�ύ ανθρώπ�υ, γιατί αυτ�ς, �απλ�ς λαϊκ�ς άνθρωπ�ς έδει�νε στ�νK. Mακρή τη θεωρία τ�υ, αυτ�ς και τημέθ�δ� τ�υ.

Eτσι, λ�ιπ�ν, π�υ τα σκέ�τ�μαι �λααυτά πιστεύω πως � Kίτσ�ς Mακρήςδεν είναι απλώς ένας σημαντικ�ς π�-λίτης τ�υ B�λ�υ, αλλά μια αλησμ�νη-τη και π�λύτιμη μ�ρ�ή τ�υ πανελλή-νι�υ �ασανισμέν�υ κ�σμ�υ!

Kίτσ�ςMακρής(Λάρισα,1917 -Aθήνα,1988).Λα�γρά-��ς, κε-ντρικήμ�ρ�ήστ� �ώρ�της έ-ρευναςκαι μελέ-της τηςλαϊκήςτέ�νης, ι-δίως τ�υΠηλί�υκαι τηςHπείρ�υ.Aπ� τ�1926 δέ-θηκε μετην π�λητ�υ B�-λ�υ

H #ωγρα�ιά τ�ύτη (λεπτ�μέρεια) ιστ�ρεί τ� B�λ� και τ� Πήλι� ��ι �πως τη �λέπ�υν τα μάτια αλλά �πως την έ�ει στην καρδιά τ�υ � Kίτσ�ς Mακρής π�υ τη δ�ύλεψετην άν�ι!η τ�υ 1959.

T� δωμάτι� με τη συλλ�γή. T� έργ� «Oι νε�νυμ��ι» τ�υ Θε��ιλ�υ στ� κέντρ� και επάνω τ�ι��γρα�ία τ�υ Παγώνη π�υ παρ�υσιά#ει τη Xαλκίδα (1832).

Kαλλιτε�νική δημι υργίαOι πρώτ�ι μ�υσικ�ί και τ� έργ� των μ�υσικών συν�λων τ�υ B�λ�υ

Συγγρα�έα, Eρευνητή

TO π�λιτιστικ� �αιν�μεν� τ�υ B�λ�υείναι άμεσα συναρτημέν� με την ανά-πτυ�η τ�υ αστικ�ύ αυτ�ύ κέντρ�υ καιτις διαδικασίες ε�αστικ�π�ίησής τ�υ.Oι διεργασίες εκσυγ�ρ�νισμ�ύ και με-ταλλαγής της ελληνικής κ�ινωνίας απ�τις αρ�ές τ�υ αιώνα, και η απ�δέσμευσήτης απ� τις συνθήκες «παρακμής» π�υτην �αρακτήρι�αν, !ρήκαν στ� B�λ�πρ�σ��ρ� έδα��ς π�υ τις επέτρεψαν ναπρ��ωρήσ�υν στη γενικ�τερη αναμ�ρ-�ωση τ�υ τ�υ κ�ινωνικ�ύ πλαισί�υ καιστη δημι�υργία των πρ��πτικών γένε-σης και διεύρυνσης τ�υ π�λιτιστικ�ύ�αιν�μέν�υ.

Στ� κατώ�λι τ�υ εικ�στ�ύ αιώνα, �B�λ�ς !ρισκ�ταν σε μια πρωτ��αντηπ�ρεία �ικ�ν�μικής ανάπτυ�ης. Eπιλι-μένι� κέντρ� �πως ήταν, με ανθ�ύσες!ι�μη�ανικές και εμπ�ρικές εγκαταστά-σεις, ε�ειδικευμέν� εργατικ� δυναμικ�και έδρα πρ��ενικών αρ�ών των περισ-σ�τερων ευρωπαϊκών κρατών, εισέρ��-νταν δυναμικά στ�ν στί!� της παραγω-γικής δράσης π�υ τ�υ ε�ασ�άλι�ε τηντρίτη θέση στα αναπτυσσ�μενα αστικάκέντρα της Eλλάδας. H διαπάλη των ι-δε�λ�γικών ρευμάτων της επ��ής ά�η-σε αδρά τα σημάδια της στην πρ�κ�πήτ�υ τ�π�υ. H πνευματική �υσι�γνωμίατης π�λης διαμ�ρ�ώθηκε ταυτ��ρ�ναμε τ�υς γ�ργ�ύς της π�λης ε�αστικ�π�ί-ησής της και τ� γερ� �ικ�ν�μικ� υπ�!α-θρ� π�υ ε�ασ�αλίστηκε απ� τη διαδικα-σία αυτή. O π�λιτισμ�ς εν�ς τ�π�υ, μετην ένν�ια της παραγωγής π�λιτιστικ�ύπρ�ϊ�ντ�ς αλλά και τη δυνατ�τητα κυ-κλ��ρίας τ�υ, ώστε να γίνει κτήμα τ�υευρύτερ�υ ανθρώπιν�υ συν�λ�υ, πρ�ϋ-π�θέτει �ικ�ν�μικές συνθήκες κατάλλη-λες π�υ θα συμ!άλλ�υν στην απρ�σκ�-

πτη λειτ�υργία τ�υ �αιν�μέν�υ. Σε συν-θήκες μι�έριας και ανέ�ειας, π�λιτισμ�ςδεν παράγεται. O B�λ�ς ευτύ�ησε νακαλλιεργήσει �λα τα είδη της πνευματι-κής και καλλιτε�νικής δημι�υργίας. Γιατις ανάγκες αυτ�ύ τ�υ α�ιερώματ�ς θακαταγράψ�υμε τα επιτεύγματα στ�υς�ώρ�υς της μ�υσικής, τ�υ θεάτρ�υ καιτων εικαστικών.

H M�υσική

Mέ�ρι τ� 1900 η μ�υσική κίνησητ�υ B�λ�υ ήταν περι�ρισμένη. Hκαλλιέργεια της μ�υσικής περι�ρι��-ταν στις εκτελέσεις μικρών �ρ�η-

στρών εγ��ρδων στα παραλιακά κα-�ενεία και κα�ωδεία καθώς και στιςλίγες συναυλίες π�υ έδινε η μικρή�ιλαρμ�νική της «Φιλ�πτω��υ Aδελ-��τητ�ς».

T� 1901, μια �μάδα B�λιωτών με ε-πικε�αλής τ�ν Nίκ� P�γκ�τη και τ�νγιατρ� Δημήτρη Σαράτση, π�υ πί-στευαν στην ανάγκη ε!άπλωσης τηςμ�υσικής, ως στ�ι�εί�ν ευρύτερηςκαλλιέργειας και ��ι μ�ν� ατ�μικήςκ�ινωνικής κατα!ίωσης, ίδρυσαν τη«M�υσική Eταιρεία B�λ�υ» με �ιλ�-δ�!ες πρ��πτικές και πλατύ πρ�-γραμμα δράσης. Oργανώθηκε αμέ-σως η Φιλαρμ�νική με διευθυντή τ�ν

αρ�ιμ�υσικ� Antonio Bifermo καθώςκαι η Σ��λή δημι�υργίας στελε�ώνμικτής �ρ�ήστρας, με υπεύθυν� τ�νκαθηγητή θεωρητικών στ� Ωδεί�Aθηνών Desiré Paque π�υ εγκατα-στάθηκε μ�νιμα στ� B�λ�. Aπ� τ�1902 ώς τ� 1904 � μ�υσ�υργ�ς Δι�-νύσης Λαυράγκας έδωσε τη δική τ�υπν�ή στη δραστηρι�τητα της «M�υ-σικής Eταιρείας B�λ�υ» κι απ� ’κει κιύστερα � καθηγητής μ�υσικής Bασί-λης K�ντης και η Aννέτα Pαψή-Tσ�-λάκη, πρ�σ�εραν τις θετικές τ�υς υ-πηρεσίες στην Eταιρεία, π�υ διαλύ-θηκε τ� 1908 απ� �ικ�ν�μικές δυ-σκ�λίες. H πρώτη αυτή και σημαντική

Aριστερά: T� Ωδεί� B�λ�υ (Tσ�λάκη) σε καλλιτε�νική εκδήλωση στις αρ�ές της δεκαετίας τ�υ ’20. Oρθι�ι στ� κέντρ� �ι Bασ. K�ντης και Aνέτα Tσ�λάκη... (Aπ� τ��ι�λί� τ�υ Φ.N. B�γιατ�ή «T� Θέατρ� στ� B�λ�».). Δε"ιά: Aρντα Mαντικιάν –υψί$ων�ς, Γιαν. Παπαδ�π�υλ�ς– πιάν� στην Aίθ�υσα Λέσ�ης B�λ�υ στις 19 Iαν. τ� ’66.

Eκδήλωση π�υ �ργάνωσαν �ι «Φιλ�τε�ν�ι B�λ�υ».

H «Eνωσις Φιλ�μ�ύσων» τ� 1933 μπρ�στά στ� Δημ�τικ� Θέατρ�. Aρ�ιμ�υσικ�ς Mι�αήλ Π�ττ�ύμπνη.

AΦIEPΩMA

πρ�σπάθεια έθεσε τα θεμέλια της ε-γκαθίδρυσης των μ�υσικών σπ�υδώνστ�ν τ�π�.

M�υσικές �υσι�γνωμίες

Mέ�ρι τ� 1940, �ι κυρίαρ�ες μ�υσι-κές �υσι�γνωμίες τ�υ τ�π�υ υπήρ-�αν �ι Bασίλης K�ντης και AννέταTσ�λάκη, συνεργάτες στην αρ�ή καιαπ� τ� 1926 με αυτ�ν�μη � καθέναςπ�ρεία. H πληθώρα των μ�υσικώνπ�υ ανέδει!αν μαρτυρεί και τ� σ�&α-ρ� έργ� π�υ επιτελ�ύσαν.

Oι συναυλίες π�υ έδιναν και �ι δια-λέ!εις π�υ �ργάνωναν, διεύρυνανσημαντικά τ� επίπεδ� της μ�υσικήςγνώσης τ�υ κ�ιν�ύ. Eνα απ� τα α!ι�-λ�γ�τερα επιτεύγματα της περι�δ�υαυτής υπήρ!ε η δημι�υργία, στη δε-καετία 1930-’40, της Συμ�ωνικήςOρ�ήστρας B�λ�υ απ� τ�ν εμπνευ-σμέν� δάσκαλ� και μαέστρ� BασίληK�ντη, η �π�ία συσπείρωσε �λα ταμ�υσικά ταλέντα της π�λης στηνπρ�σπάθεια παραγωγής μ�υσικ�ύπρ�ϊ�ντ�ς ανώτερης π�ι�τητας. Hτελευταία συναυλία της Oρ�ήστραςαυτής δ�θηκε τ� N�έμ&ρι� τ�υ 1951,δύ� μήνες μετά τ� θάνατ� τ�υ K�-ντη, υπ� τη διεύθυνση τ�υ Aγαμ.M�υρτ��π�υλ�υ.

Στην ίδια περί�δ� τ�υ μεσ�π�λέ-μ�υ, εκτ�ς απ� τα ωδεία τ�υ K�ντηκαι της Tσ�λάκη, λειτ�υργεί απ� τ�1922 η M�υσική Σ��λή τ�υ Nίκ�υ Kα-ραγιανν�π�υλ�υ και απ� τ� 1934 ηΣ��λή Φωνητικής M�υσικής τηςEλ&ετίδας Iρμας Tρίνιγγερ - Hλιάδη,η �π�ία μ�ρ�ωσε, εκπαίδευσε και α-νέδει!ε μια πλειάδα μ�νωδών και σ�-λίστ με ευρύτερη πανελλαδική ακτι-ν�&�λία.

X�ρωδίες

Στ� �ώρ� της �ργανικής και ��ρω-διακής μ�υσικής δημι�υργίας, � τ�-π�ς έ�ει να επιδεί!ει σημαντικά επι-τεύγμτα π�υ γαλ�ύ�ησαν γενιές �-λ�κληρες. (εκινώντας απ� τη Φιλαρ-μ�νική και Mανδ�λινάτα της M�υσι-κής Eταιρείας, θ’ ακ�λ�υθήσει η �η-μισμένη X�ρωδία τ�υ Eργατικ�ύ Kέ-ντρ�υ με μαέστρ� τ�ν Bασίλη K�ντη,η X�ρωδία και Mανδ�λινάτα τ�υOρ�αν�τρ��εί�υ υπ� τ�ν Nίκ� Kα-ραγιανν�π�υλ�, η X�ρωδία τ�υEλληνικ�ύ Ωδεί�υ με τ�ν Bασίλη K�-ντη, η X�ρωδία της Kαπν�&ι�μη�α-νίας Mατσάγγ�υ π�υ την �ργάνωσεκαι τη διηύθυνε � Pώσ�ς εμιγκρέ Mι-�αήλ Π�τ�ύμνιν, π�υ λίγ� αργ�τεραίδρυσε και τη X�ρωδία και Mανδ�λι-νάτα της Eνωσης Φιλ�μ�ύσων. Στα1937 ιδρύθηκε απ� τ�ν μαέστρ� Σω-κράτη Διανέλλ� και υπάρ�ει μέ�ρισήμερα, η «B�λιώτικη X�ρωδία», μεμεγάλα επιτεύγματα και διακρίσειςστη ��ρωδιακή μ�υσική. A!ι�σημείω-τη υπήρ!ε και η δραστηρι�τητα της«Aντάρτικης X�ρωδίας» τ�υ 54�υΣυντάγματ�ς τ�υ EΛAΣ Πηλί�υ, π�υ�ργανώθηκε στα &�υνά απ� τ�ν μαέ-στρ� Nτίν� Πάντα.

Στη μεταπ�λεμική περί�δ� � B�-λ�ς συνέ�ισε τη μ�υσική τ�υ παρά-δ�ση και πρ�ώθησε την εμπέδωσητων μ�υσικών σπ�υδών. H ύπαρ!ητων Ωδείων της π�λης, στα �π�ία τε-λευταία πρ�στέθηκε και τ� Δημ�τικ�Ωδεί� με τα �ιλ�δ�!α εκπαιδευτικάπρ�γράμματά τ�υ, η δραστηρι�π�ίη-ση στην εικ�σαετία 1965-1985 τ�υσυλλ�γ�υ «M�υσικά Nιάτα», η συνέ-

�ιση της δράσης και η αναδι�ργάνω-ση των ��ρωδιακών συγκρ�τημάτωνκαι η πρωτ��αντη δραστηρι�τητατ�υ συλλ�γ�υ «Φιλ�τε�ν�ι B�λ�υ»στη δι�ργάνωση, απ� τ� 1995 μέ�ρισήμερα, εκατ�ντάδων συναυλιώνκλασικής μ�υσικής, με την μετάκλη-ση των καλύτερων ελληνικών και ευ-ρωπαϊκών σ�ημάτων μ�υσικής δωμα-τί�υ, �ρ�ηστρών και διάσημων σ�λί-στ, δημι�ύργησαν τ� κατάλληλ� κλί-μα μ�υσικής διαπαιδαγώγησης τ�υευρύτερ�υ κ�ιν�ύ. K�ντά σ’ �λα αυ-τά υπήρ!αν και �ι επίλεκτ�ι δάσκαλ�ιπ�υ διαμ�ρ�ών�υν μέ�ρι σήμερα τιςμ�υσικές συνειδήσεις. A!ί�ει να ανα-�ερθ�ύν ενδεικτικά �ρισμέν�ι απ’τ�υς παλι�τερ�υς: Aγαμ. M�υρτ��-π�υλ�ς, Λέλα Σταμ�ύλη, Kική K�ντη,Nίκη Θωμά-Eπι�ανεί�υ, MαίρηM�υρτ��π�ύλ�υ, Mπάμπης Kε�α-ΐδης, Kική Oικ�ν�μάκη, Nαταλία καιEλλη Aδάμ, Λέλα Aλτιντ�π, ΠερικλήςΣακελλαρίδης, κ.ά.

Δημ�τικ� Ωδεί�

H παρέμ&αση τ�υ Δήμ�υ B�λ�υστα π�λιτιστικά δρώμενα της π�λης,π�υ !εκίνησε στα μέσα της δεκαε-τίας τ�υ ’80, εί�ε και την ευεργετικήτης επίδραση στα μ�υσικά τεκταιν�-μενα. H αναδι�ργάνωση τ�υ Δημ�τι-κ�ύ Ωδεί�υ με τ� ευρύ πλέ�ν πλαίσι�μ�υσικών σπ�υδών, υπ� τη διεύθυν-ση τ�υ συνθέτη Δημήτρη Mαραγκ�-π�υλ�υ π�υ πρ�ΐσταται και τ�υ M�υ-σικ�ύ Tμήματ�ς τ�υ Kαλλιτε�νικ�ύOργανισμ�ύ τ�υ Δήμ�υ B�λ�υ, η λει-τ�υργία τ�υ ε!αίσι�υ Δημ�τικ�ύ Θε-άτρ�υ, τ�υ καλύτερ�υ στ�ν ελληνικ��ώρ� ύστερα απ� τ� Mέγαρ� M�υσι-κής, η ύπαρ!η δυ� πιάνων STEINWAY(τ� ένα των «Φιλ�τέ�νων, και τ� άλλ�τ�υ Kαλλιτε�νικ�ύ Oργανισμ�ύ), π�υν’ ανταπ�κρίν�νται στις υψηλές α-παιτήσεις των &ι�ρτ�υ��ων εκτελε-στών, η δημι�υργία μ�υσικών συν�-λων απ� τα σπλά�να τ�υ Ωδεί�υ μεπανελλαδική ακτιν�&�λία και η ίδρυ-

ση –τελευταί� απ�κτημα της π�λης–της «Συμ�ωνικής Oρ�ήστρας B�-λ�υ» π�υ την καθ�δηγεί, την εμπνέεικαι τη διευθύνει � αρ�ιμ�υσικ�ς Aλέ-!ανδρ�ς Mυράτ, με &�ηθ� τ� Γάλλ�Kριστ�� Λ�υρέ, �έρν�υν τ�ν B�λ�στην πρωτ�π�ρία των μ�υσικώνδρωμένων της �ώρας.

E!άλλ�υ, η συνεργασία τ�υ Kαλλι-τε�νικ�ύ Oργανισμ�ύ τ�υ Δήμ�υ μετ�ν Σύλλ�γ� «Oι Φίλ�ι της M�υσι-κής» και τ� Mέγαρ� M�υσικής Aθη-

νών, ε!ασ�αλί�ει τις εμ�ανίσεις στ�B�λ� μ�υσικών σ�ημάτων υψηλ�ύ ε-πιπέδ�υ. A!ί�ει στ� σημεί� αυτ� ναανα�ερθεί και η εμ�άνιση της Eθνι-κής Λυρικής Σκηνής στην π�λη, σταεγκαίνια λειτ�υργίας τ�υ Δημ�τικ�ύΘεάτρ�υ, στις 14 Iαν�υαρί�υ 1989 μετην �περα «Nτ�ν T��&άνι» τ�υ M�-τσαρτ και τ�ν επ�μεν� �ρ�ν� με τ�ν«Oθέλλ�» τ�υ Bέρντι και τ�ν «Bα-�τιστικ�» τ�υ Σακελλαρίδη. Hταν ηπρώτη και μ�ναδική έ!�δ�ς τ�υ Λυ-ρικ�ύ μας Θεάτρ�υ στην περι�έρεια.

Σ�λίστAπ� τη νεώτερη γενιά των B�λιω-

τών σ�λίστ με πανελλήνια και π�λλές��ρές πανευρωπαϊκή εμ&έλεια, ε-κτ�ς απ� τις καθιερωμένες διεθνώςυψι�ών�υς, I�υλία Tρ�ύσσα, ΛίλαAδαμάκη και Mίνα Π�λυ�ρ�ν�υ, μπ�-ρ�ύμε να σημειώσ�υμε τ�υς πιανίτεςNτίν� Mαστρ�γιάννη, E�η Παπαθω-μαΐδη, Kατερίνα Ψαρρή, Aννα Γερά-ση, Π�λυ Bασιλεί�υ, Nε&ιάνα K�ύλ-τσε&α &ι�λί, Θανάσης Kυρτ�ίδης �-μπ�ε, Aργύρης Mπατσκίνης και Aπ�-στ�λης Παρασκευάς κιθάρα, Kατερί-να και Mαρία Z�υμπέκη κιθάρα και ησ�πράν� Σύλ&ια Tσιμπανάκ�υ π�υκέρδισε �έτ�ς την υπ�τρ��ία «Mα-ρία Kάλλας» απ� τ� Mέγαρ� M�υσι-κής, �ωρίς � κατάλ�γ�ς να είναι πε-ρι�ριστικ�ς.

Aν κ�ντά σ’ �λα αυτά, πρ�σθέσ�υ-με τη σημαντική συνεισ��ρά τωνΩδείων τ�υ B�λ�υ στη διεύρυνσητης μ�υσικής παιδείας, στην ανάδει-!η ταλέντων και στη δι�ργάνωση συ-ναυλιών, καθώς επίσης και την πραγ-ματ�π�ίηση, κάθε καλ�καίρι τ�υ«Διεθν�ύς Φεστι&άλ Kιθάρας» τ�υKώστα K�τσιώλη και των M�υσικώνΣεμιναρίων υψηλ�ύ επιπέδ�υ π�υδι�ργανών�νται στ� X�ρτ�, τ�υς κα-λ�καιριν�ύς μήνες, απ� τ� IδρυμαAγγελίνη, μπ�ρ�ύμε να �ρ�θετήσ�υ-με τ� εύρ�ς της μ�υσικής αναταρα-�ής π�υ πραγματ�π�ιείται στ� B�λ�.

T� Δημ�τικ� Ωδεί� αναπαλαιωμέν� σε νέα π�ρεία. Δίπλα τ�υ διακρίνεται τ� σύγ�ρ�ν� Πνευματικ� Kέντρ� T�ι�ρτ�ι� ντε Kίρικ�.

Tα τελευταία �ρ�νια έντ�νη είναι ηδραστηρι�τητα τ�υ Kαλλιτε�νικ�ύOργανισμ�ύ B�λ�υ σε μ�υσικές εκ-

δηλώσεις.

Oι �ωγρά�ι της π�ληςTO εικαστικ� αιν�μεν� τ�υ B�λ�υακ�λ�υθεί πιστά την π�ρεία ανάπτυ-�ης της π�λης. T� εικαστικ� δημι-�ύργημα, κυρίως στ� �ώρ� της �ω-γραικής, �ρήκε ιλ��εν� περι�άλ-λ�ν τ�σ� για την ώθηση της καλλιτε-�νικής δημι�υργίας �σ� και για τηδιακίνηση των πρ�ϊ�ντων της. Tα α-στικά σπίτια τ�υ B�λ�υ εί�αν ανάγκηδιακ�σμησής τ�υς με πίνακες ιδιαί-τερης α�ίας, και για τ� σκ�π� αυτ�διαθέτ�νταν μεγάλα π�σά. O �ωγρά-�ς–ωτ�γρά�ς Στέαν�ς Στ�υρ-νάρας, απ� τα τέλη τ�υ περασμέν�υακ�μη αιώνα, διέ�εε στην π�λη τ�μήνυμά της εικαστικής δημι�υργίας.O T�ι�ρτ�ι� ντε Kίρικ�, π�υ γεννήθη-κε και μεγάλωσε σ’ αυτ�ν τ�ν τ�π�,πήρε τα πρώτα ερεθίσματα απ� τ�νπερι�άλλ�ντα �ώρ�, π�υ τα ενσωμά-τωσε κατ�πιν σ’ �λ�υς σ�εδ�ν τ�υςπίνακές τ�υ. Aτμ�μη�ανές, �αγ�νια,καμάρες, μαντρ�τ�ι��ι. H ύση καιτ� ��υν� των Kενταύρων, α�ρμέςγια εικαστική διατύπωση.

Σύλλ�γ�ς Φιλ�τέ�νων

H δεκαετία τ�υ 1920 στάθηκε κα-θ�ριστική για την ευρεία διάδ�σητης �ωγραικής τέ�νης στ� B�λ�. Hύπαρ�η τ�υ «Συλλ�γ�υ των Φιλ�τέ-�νων» υπήρ�ε απ�ασιστικ�ς παρά-γ�ντας στη διαμ�ρωση των καλλι-τε�νικών συνειδήσεων π�υ λειτ�υρ-γ�ύσαν ως αμίδρ�μη σ�έση μετα�ύτ�υ δημι�υργ�ύ και τ�υ απ�δέκτη.Tην περί�δ� αυτή, η π�λη διαθέτειμεγάλη και �ριστικά διαμ�ρωμένηαστική τά�η, π�υ σύ�ει απ� δυναμι-κ�τητα και παλμ�. H ανα�ήτηση καλ-λιτε�νικών και πνευματικών διε��-δων, π�υ θα διεύρυναν τ� γνωστικ�,αισθητικ� και ιδε�λ�γικ� περι�άλ-λ�ν, απ�τελ�ύσε αίτημα των ανθρώ-πων και τη συγκρ�τ�ύσαν. T� πρώτ�μεγάλ� �ήμα πρ�ς την κατεύθυνσηαυτή υπήρ�ε η δι�ργάνωση απ� τ�υς«Φιλ�τε�ν�υς» της ΠανελλήνιαςEκθεσης Zωγραικής και Γλυπτικής,π�υ εγκαινιάστηκε στις 11 Mαΐ�υ1923, και η �π�ία ιλ��ένησε 150 συ-ν�λικά έργα. Aκ�λ�ύθησε, λίγ� αρ-γ�τερα, η Πανθεσσαλική Eκθεση Zω-γραικής και π�λλές ατ�μικές και �-μαδικές εκθέσεις με τη συμμετ��ήκαι πλέ�ν επωνύμων �ωγράων τηςεπ��ής: Mαλέας, Γι�λδάσης, Aστε-ριάδης, K�ντ�γλ�υ, Tάκης Kαλμ�ύ-��ς, Γεράσιμ�ς Bώκ�ς, Σπ. Bασιλεί-�υ, Π�λ. Pέγκ�ς, Σπ. K�κκιν�ς, κα-θώς επίσης και έργα των Nικ. Λύτρα,Xατ�ή, Bικάτ�υ, Θωμ�π�υλ�υ, Mπι-σκίνη, Iακω�ίδη, P�ϊλ�ύ, Γ�υναρ�-π�υλ�υ, Aντ. Π�λυκανδριώτη κ.ά. Tααστικά σπίτια τ�υ B�λ�υ εμπλ�ύτι-σαν τις συλλ�γές τ�υς με σπάνι�υςκαι εκλεκτ�ύς πίνακες.

Σ��λή Zωγρα�ικής

T�ν Φε�ρ�υάρι� τ�υ 1926 άρ�ισενα λειτ�υργεί η «Σ��λή Zωγραι-

κής» τ�υ «Συλλ�γ�υ των Φιλ�τέ-�νων» με υπεύθυν�υς και διδάσκ�-ντες τ�υς �ωγρά�υς Kώστα Γκέσκ�και Σπ. Bυτωρ�π�υλ�. H λειτ�υργίατης δεν �επέρασε τ�ν ενάμιση �ρ�-ν�, στάθηκε �μως ικανή να διπλασιά-σει τη νέα γενιά των καλλιτε�νών.Σημαντική ώθηση στην καλλιέργειατης �ωγραικής τέ�νης, στ� B�λ�, έ-δωσε η παρ�υσία, δραστηρι�π�ίησηκαι διδα�ή, στην περί�δ� 1920-1940,πλειάδας �ωγράων, π�υ, ε�δια-σμέν�ι με ακαδημαϊκή παιδεία, διέ-�εαν τη γνώση και την αισθητικήτ�υς αντίληψη στ�υς υπ�λ�ιπ�υςκυ��ρ�ύμεν�υς καλλιτέ�νες. Kιαυτ�ί ήταν �ι Nικήτας Γρίσπ�ς, Σπύ-ρ�ς Bυτωρ�π�υλ�ς, Σπ. K�κκιν�ς,Γερ. Bώκ�ς, K. Mαλέας, Γ. K�σμαδ�-π�υλ�ς, Γ. Δι�μήδης, Kώστας Γκέ-

σκ�ς, Δημ. Γι�λδάσης, Aγήν. Aστε-ριάδης. Tην ίδια περί�δ� και νωρίτε-ρα ακ�μη, � Θε�ιλ�ς �ωγράι�εστ�υς τ�ί��υς των καενείων τ�υB�λ�υ και τ�υ Πηλί�υ, �ωρίς να δίνεικανένας σημασία, μέ�ρι τ� 1939 π�υτ�ν ανέσυρε � Kίτσ�ς Mακρής απ�την αάνεια.

Στη διάρκεια της κατ��ής και τωνμετακατ��ικών ανωμάλων περι�-δων, τ� εικαστικ� αιν�μεν� παρα-μερίστηκε απ� τις πρ�τεραι�τητεςτ�υ κ�ινωνικ�ύ �ί�υ. O αγώνας τηςεπι�ίωσης παραμέρι�ε τέτ�ιες δρα-στηρι�τητες. Mεμ�νωμέν�ι �ωγρά-�ι υπήρ�αν και δραστηρι�π�ι�ύ-νταν στ� �ώρ� αυτ�ν. Mαθητές �ιπερισσ�τερ�ι των δασκάλων π�υ α-ναέρθηκαν πρ�ηγ�υμένως. Kάπ�ι-ες ατ�μικές και �μαδικές εκθέσειςντ�πιων �ωγράων συντηρ�ύσαν τ�καλλιτε�νικ� κλίμα, ενώ παράλληλαεπώνυμ�ι �ωγρά�ι της Aθήνας ε�έ-θεταν τα έργα τ�υς. Aπ� τ�υς B�-λιώτες μπ�ρ�ύμε ενδεικτικά να ανα-έρ�υμε τ�υς Xρυσ�ύλα Zώγια, Kώ-στα Θετταλ�, Kώστα Zήση, Λεων.Kακαλιάγκ�, Bασίλη Bασαρδάνη,Θανάση Φάμπα, Παλαι�λ�γ� Θε�λ�-γ�, Σταύρ� Zήση, Παλαι�λ�γ� Σ�υλι-κιά, Γιώργ� Παναγιωτάκη, KώσταT�αμτ�ή, Γιάννη Mι�αηλίδη, Σ�ύλαK�υμπή, Γιάννη Παπαϊωάνν�υ, Aνέ-στη Θε�δωρ�π�υλ�, Δημ. Kαπ�γιαν-νάκη, Nτ�ρα Λι�αν�ύ κ.ά.

Nέα πν�ή

H δημι�υργία τ�υ Eργαστηρί�υZωγραικής και ελεύθερ�υ σ�εδί�υτη δεκαετία τ�υ ’80, απ� τ� Kαλλιτε-�νικ� και Πνευματικ� Eντευκτήρι�B�λ�υ, με υπεύθυνη τη �ωγρά�Nτ�ρα Λι�αν�ύ, έδωσε γερή ώθησηστην καλλιέργεια της �ωγραικής

τέ�νης. H ανέγερση τ�υ μεγάρ�υτ�υ «Kέντρ�υ Tέ�νης» T�ι�ρτ�ι� ντεKίρικ�, απ� τ�ν Δήμ� B�λ�υ, δίνειτην ευκαιρία στ�υς ιλ�τε�ν�υς τηςπ�λης νά ’ρ��νται σ’ επαή με τ� ει-καστικ� αιν�μεν�, ελληνικ� και πα-γκ�σμι�, α�ύ �ι �ώρ�ι τ�υ μεγάρ�υμπ�ρ�ύν να ιλ��ενήσ�υν μεγάλεςεκθέσεις. Hδη έ��υν παρ�υσιαστείέργα της συλλ�γής Πιερίδη, τηςEθνικής Πινακ�θήκης, της συλλ�γήςKώστα Iωαννίδη και αναδρ�μικές εκ-θέσεις των Bασίλη Θε��αράκη, Aρι-στ�μένη Aγγελ�π�υλ�υ, Kώστα K�-ντ�γιάννη, γλυπτά της Aθηνάς Π�λι-τ�π�ύλ�υ - Kάρκστεν, �ωγραικήτ�υ Παλαι�λ�γ�υ Θε�λ�γ�υ και τε-λευταία τ�υ �ωγρά�υ Mι�άλη Bαμ-�ακάρη.

Παράλληλα με τ� �ώρ� αυτ�, λει-τ�υργεί και η «Γκαλερί 4», η �π�ίαπαρ�υσιά�ει α�ι�λ�γες εκθέσεις, ε-νώ τ�ν περασμέν� Δεκέμ�ρι� εγκαι-νιάστηκε και η νέα Δημ�τική Aίθ�υσαTέ�νης «Xρυσ�ύλα Zώγια», �π�υ�ρίσκ�υν ιλ��ενη στέγη �ι καλλιτέ-�νες τ�υ τ�π�υ. H συνεισ�ρά τ�υKαλλιτε�νικ�ύ Oργανισμ�ύ τ�υ Δή-μ�υ B�λ�υ και στ�ν τ�μέα αυτ�ν εί-ναι καθ�ριστική. Yπεύθυνη λειτ�υρ-γίας τ�υ τ�μέα αυτ�ύ είναι η ιστ�ρι-κ�ς της τέ�νης Xρύσα Δραντάκη.

Nέα γενιά

Aπ� τη νέα γενιά των B�λιωτώνκαλλιτε�νών μπ�ρ�ύμε να σημειώ-σ�υμε τα �ν�ματα των Mι�άλη Bαμ-�ακάρη, Γιάννη Παπαϊωάνν�υ, Γιάν-νη Σκ�τεινιώτη, Nίτας Oικ�ν�μ�υ,Aρ�δίτης Πάσ��υ, Γιώργ�υ Kαε-νταράκη, Aπ�στ�λη Δ�ση, OυρανίαςKαλαμπ�κα, Θανάση Eυσταθί�υ, τ�υωτ�γρά�υ Mι�άλη Π�ρναλη, τηςκεραμίστριας Oλγας Συάκη - Φρα-γκ�υδάκη, �ωρίς η παράθεση να εί-ναι περι�ριστική.

H διακ�σμηση των κ�ιν��ρηστων�ώρων τ�υ B�λ�υ με γλυπτά πραγ-ματ�π�ιήθηκε, πάλι με παρέμ�ασητης δημ�τικής αρ�ής, την τελευταίαδεκαετία. Yπάρ��υν έργα των γλυ-πτών Mέμ�υ Mακρή, Θανάση Φάμπα,Παπαγιάννη, Φιλ�λα�υ, Nικ�λα, Γε-ντέκ�υ, Tσ�υκνιδή κ.ά. Eικαστικ� γε-γ�ν�ς μεγάλ�υ μεγέθ�υς απ�τελεί ηιλ�τέ�νηση των �υλ�γραιών π�υκ�σμ�ύν την είσ�δ� τ�υ Δημαρ�εί�υB�λ�υ, στις θέσεις π�υ πρ�έ�λεψε �σ�εδιαστής τ�υ αρ�ιτέκτ�νας Δημ.Πικιώνης. Πρ�κειται για τα �κτώ με-γάλα ταμπλ� (τα δύ� διαστάσεων,1,60x4,25, και έ�ι διαστ. 1,60x2,33)π�υ ανατέθηκαν στ�ν �αράκτη Tάσ-σ�, τ�υ �π�ί�υ �μως � πρ�ωρ�ς θά-νατ�ς μας άησε μ�ν�ν τα τέσσερα.Tα υπ�λ�ιπα ιλ�τε�νήθηκαν απ�τ�υς �αράκτες Tάκη Kατσ�υλίδη,Mαίρη Σ��ινά, Mαριάννα 7ενάκη καιΓιάννη Γ�υρ�ή. Πρ�κειται για έναμνημειακ� σύν�λ� υψηλής αισθητι-κής, μέσα απ�τ� �π�ί� περνά η απει-κ�νιση της ιστ�ρίας τ�υ B�λ�υ.

T� τ�αμί στα Πάλκα, �πως τ� σ�εδίασε� Δημήτρης Γι�λδάσης τ� 1934 για τ��ι�λί� «Xρ�νικά τ�υ B�λ�υ» τ�υ A.

Tριγκώνη.

Pήγας Bελεστινλής τ�υ γλύπτη Mέμ�υ Mακρή (1986) με !�ντ� τ� νέ� Δη-μ�τικ� Θέατρ�.

AΦIEPΩMA

H συνεισ��ρά των εικαστικών τε�νών στην π�λιτιστική �ωή τ�υ B�λ�υ

Θεατρική πρωτ�π�ρίαH συγκρ�τηση α�ι�λ�γων σ�ημάτων και η παρ�υσίαση σημαντικών παραστάσεων

H ΘEATPIKH κίνηση τυ B�λυ εκίνη-σε απ� τις αρ�ές τυ αιώνα. Tα πρώιμαστι�εία θεατρικών παραστάσεων ανι-�νεύνται στα πρώτα μεταπελευθερω-τικά �ρ�νια - 1881 κι ύστερα. T �αιν�-μεν �μως εντάθηκε απ� τ 1897, πυανεγέρθηκε τ Δημτικ� Θέατρ τηςπ�λης. Mε τη δημιυργία της απαράμιλ-λης αυτής θεατρικής στέγης, η π�ληάρ�ισε να �ιλ ενεί τα καλύτερα θεα-τρικά σ�ήματα πυ διέθετε η Eλλάδα,αλλά και τα εισαγ�μενα –κυρίως Iταλι-κά– απ� τ ε ωτερικ�. H θεατρική «πιά-τσα» τυ B�λυ, απτέλεσμα της αστι-κής τυ ανάπτυ ης και της γενικ�τερηςκυλτύρας πυ ενδημύσε, μαγνήτι!ετυς αθηναϊκύς θιάσυς, πυ θεω-ρύσαν πλέν καθήκν τυς να μετα-�έρυν τις παραστάσεις τυς και στB�λ.

H Mαρίκα Kτπύλη, η Σαπ�ώ Aλκαί-υ, Xρ. Nέ!ερ, Nίκς P!άν, η Eλί!αKα$$αδά, ι Λεπενιώτης, Xρυσμάλληςκαι Φώτης Σαμαρτ!ής και μια πλειάδαάλλων εκλεκτών καλλιτε�νών, έδωσανεπανειλημμένα παραστάσεις στην π�λη,τ�σ στ Δημτικ� Θέατρ �σ και στιςπαραλιακές αίθυσες «Aργυλλά» και«A�ίλλει». Oι εμ�ανίσεις αυτές των α-θηναϊκών θιάσων συμπεριλάμ$αναν τ�-σ θέατρ πρ�!ας και επιθεώρησης �-σν και περέτας και αρ�αίυ δράμα-τς, ενώ ι περιδεύντες τ�τε στηνEλλάδα ιταλικί θίασι παρυσία!ανOπερες και περέτες.

Aυτ�νμ θεατρικ� πρϊ�ν επι�ειρή-θηκε να δημιυργηθεί απ� τη δεύτερηδεκαετία τυ αιώνα κι ύστερα. H Σ�λήKντγεωργίυ, τ Ωδεί της AνέτταςTσλάκη και τ Eργατικ� Kέντρ B�λυπρσπάθησαν να συγκρτήσυν κάπιαθεατρικά σ�ήματα, πυ �μως δεν επέ-ρασαν τα �ρια της πρωτ�λειας ερασιτε-�νικής δημιυργίας. H μ�νη πρσπάθειαπυ εί�ε ευρύτερη απή�ηση και κατα- ιώθηκε καλλιτε�νικά, υπήρ ε η δημι-υργία τυ θεατρικύ πυρήνα τυ «Συλ-λ�γυ των Φιλ�τε�νων» με επικε�αλήςτυς �λγερύς Kώστα Aθανασάκη και

Aρ. Bεκιαρέλη, πυ συμμετεί�αν σταθεατρικά δρώμενα ως ηθπιί και σκη-νθέτες. Oι παραστάσεις τυ σ�ήματςαυτύ ήσαν ε αιρετικές και δεν εί�αντίπτε να !ηλέψυν απ� τις παρ�μιεςτων αθηναϊκών θιάσων. Kρυ�αί γεγ-ν�ς στην πρεία αυτή αλλά ταυτ��ρνακαι απ�δει η της σ$αρής δυλειάς ή-ταν η σύμπρα η τυ Aιμίλιυ Bεάκηστην παράστσαη της «ΦλωρεντινήςTραγωδίας» τυ Oσκαρ Oυάιλντ, πυ ηέναρ ή της έγινε στις 28 Oκτω$ρίυ1922. Aργ�τερα συνεργάστηκαν με τθεατρικ� αυτ� σ�ήμα Xριστ��ρςNέ!ερ και Θωμάς Oικν�μυ, πίςσυνέ$αλε απ�ασιστικά στη θεατριακήδιαπαιδαγώγηση τυ κινύ με τις δια-λέ εις και τα μαθήματα πυ πραγματ-πιύσε. H συνεργασία τυ Θωμά Oικ-ν�μυ με τυς «Φιλ�τε�νυς« διακ�πη-κε τ 1927, με τν θάνατ� τυ.

Aμέσως μετά, τ 1928, ιδρύεται ηΔραματική Σ�λή B�λυ, πυ λειτυρ-γύσε στα πλαίσια δραστηρι�τητας τυΩδείυ K�ντη και εί�ε πλαισιωθεί απ�τα εναπμείναντα στελέ�η τυ θεάτρυτων Φιλ�τε�νων. Yπεύθυνς της Δρα-ματικής Σ�λής σκηνθέτης KώσταςKρντηράς, πυ παρέμεινε στ B�λμέ�ρι τέλς τυ 1930, δημιυργώνταςμια άλλη θεατρική υπδμή. H πρώτηπαράσταση με τν «Δανειστή» τυ Aυγ.Στρίντμπεργκ δ�θηκε στις 10 Nεμ$ρί-υ 1928.

Mεγαλύτερη διάρκεια απ� �λα αυτάτα θεατρικά σ�ήματα εί�ε τ παιδικ� θέ-ατρ της Aνέττας Tσλάκη. Aπ� τ 1920ώς τ 1940, ι παραστάσεις ήταν ενδια-�έρυσες, πυ τελικά απέ$λεπαν στηδημιυργία μιας κάπιας κσμικής κίνη-σης �ωρίς υσιαστικές καλλιτε�νικέςεκ�άνσεις.

H ύπαρ η των $λιώτικων θεατρικώνσ�ημάτων, στην πρπλεμική επ�ή υ-πήρ ε απ�ασιστική για την καλλιέρ-γεια της θεατρικής παιδείας και τη δημι-υργία θεατρ��ιλυ κινύ ��ι �μως ι-κανή για τη σ�ηματπίηση θεατρικώνκαταστάσεων με μ�νιμη και σταθερή

πρπτική. T μεράκι και η �λ�γα δεναρκύν πάντα για την επίτευ η τυ απ-τελέσματς. H γνώση και η εμπειρία τυθεατρικύ γίγνεσθαι είναι απαραίτηταστι�εία για τη μνιμπίηση τυ θε-σμύ. Kαι η Eλλάδα της περι�έρειας,στην πρπλεμική επ�ή, δεν εί�ε τηδυνατ�τητα να συμμετάσ�ει στη διερ-γασία αυτή.

Mετά τν π�λεμ τις ανάγκες των πα-ραστάσεων ε υπηρετύσαν τα κινημα-τθέατρα «Θέτις», «Kύμματα», «A�ίλ-λειν», «Λυρικ�ν» και «Aττίκ», έως πριναπ� πέντε �ρ�νια πυ αππερατώθηκετ καινύργι Δημτικ� Θέατρ B�λυ.Σ’ αυτές τις αίθυσες τ κιν� τυ B�-λυ ευτύ�ησε να παρακλυθήσει τιςκαλύτερες παραστάσεις των αθηναϊκώνθιάσων, πυ στη μεταπασ�αλινή περί-δ κάθε �ρ�νυ, επισκέπτνταν την π�-λη. Tα θεατρικά «μπυλύκια» πυ αρ-γ�τερα άρ�ισαν να ε�ρμύν στην ελ-ληνική επαρ�ία, δεν εί�αν ακ�μη σ�ημα-τπιηθεί κι �σα υπήρ�αν δεν εί�αν θέ-ση στ B�λ.

Στ Aρ�αί Θέατρ Δημητριάδαςπυ λειτύργησε ως θεατρικ�ς �ώρςαπ� τ 1961 έως τ 1966, �ιλ ενήθη-καν πλλά και α ι�λγα θεατρικά σ�ή-ματα με παραστάσεις υψηλύ επιπέδυ.T Θέατρ τυ Pντήρη, τ Aρμα Θεά-τρυ, τ Θέατρ Tέ�νης, Θυμελικ�ςΘίασς, τ Eλληνικ� Λαϊκ� Θέατρ έ�ε-ραν κντά στ $λιώτικ κιν� την αρ-�αία αλλά και την σύγ�ρνη δραματυρ-γία. T επι�είρημα της Mαίρης Bεάκη ναιδρύσει στ B�λ Σ�λή Δραματικής Tέ-�νης τ 1960, δεν κράτησε πλύ. H επ-�ή ήταν πρ�ωρη για τέτια εγ�ειρήμα-τα. H ανάγκη της θεατρικής απκέντρω-σης, μετά τ 1975, δημιύργησε τιςπρώτες περι�ερειακές εστίες μ�νιμηςθεατρικής παραγωγής. Στ B�λ δημι-υργήθηκε η «Θεατρική Λέσ�η B�λυ»με υπεύθυν σκηνθέτη τν ΣπύρBρα�ωρίτη και στελέ�η τ Nίκ Σκυλ-δήμ, τν Λάκη Kαραλή, τν MάνMπαλλή, τη Bίκυ Ψαλτίδυ, τν ΠαντήKυτσά�τη, κ.ά. T έργ πυ παρήγαγε

η Θεατρική Λέσ�η υπήρ ε α ισήμαντμε ακτιν$λία μέσα κι έ ω απ� τηνEλλάδα. Πέρυσι μετα�έρθηκε η έδρατης στην Aθήνα.

Aπ� τ 1988 άρ�ισε να λειτυργεί τ«Eργαστήρι Δραματικής Tέ�νης», ε-νταγμέν στις δραστηρι�τητες τυKαλλιτε�νικύ Oργανισμύ τυ ΔήμυB�λυ, με υπεύθυν τν Λάκη Kαραλή,ενώ παράλληλα υπήρ ε κινητικ�τηταγια τη δημιυργία μ�νιμυ Δημτικύθεατρικύ σ�ήματς, �ωρίς τελικά ιπρσπάθειες να τελεσ�ρήσυν. T«Eργαστήρι» με τυς κυ�ρύμενυςηθπιύς, έδωσε τέσσερις παραστά-σεις έργων α ιπρ�σεκτες, πυ πρμη-νύσαν καλύτερες θεατρικές μέρες. OKώστας Nταλιάνης πυ ανέλα$ε τ 1992τη διεύθυνση τυ Δημτικύ Θεάτρυμε μια, πλλά υπσ��μενη, παραγωγή,έπεσε στ κεν�. «O θρίαμ$ς τυ Eρω-τα» τυ Mαρι$� πυ ανέ$ηκε στη σκηνήτυ Δημτικύ Θεάτρυ, στις 9/5/92 δενικανπίησε τ κιν�. H ιδέα συγκρ�τη-σης μ�νιμυ Δημτικύ Θεάτρυ εγκα-ταλεί�θηκε πρς τ παρ�ν, για να συνε-�ίσει η Bίκυ Ψαλτίδυ την Παιδική τηςΣκηνή.

Στ μετα ύ απ� τ �θιν�πωρ τυ1992 ι ηθπιί Bασίλης Mητσάκης καιAμαλία Γκι!ά μετέ�εραν τυς «Θεατές»απ� την Aθήνα στ B�λ, με πρπτικήμ�νιμης εγκατάστασης. Aνέ$ασαν πέ-ρυσι μ’ επιτυ�ία τ «Eπικίνδυν παι�νί-δι» τυ Mαν. Kρρέ και �έτς τν «Πει-ρασμ�» τυ :εν�πυλυ. T θέμα τηςδημιυργίας μ�νιμυ θεατρικύ σ�ήμα-τς απ� τν Kαλλ. Oργανισμ� τυ Δή-μυ ανα!ωπυρώθηκε και πάλι. H τραγω-δ�ς και σκηνθέτις Λυδία Kνι�ρδυ α-νέλα$ε πλέν τη διεύθυνση τυ Δημτι-κύ Θεάτρυ B�λυ και με $ηθ� τη Bί-κυ Ψαλτίδυ πρ�ωρύν στην αναδιρ-γάνωση τυ θεάτρυ. Tην Tετάρτη 29Δεκεμ$ρίυ ανε$άστηκε τ έργ τηςΛύλας Aναγνωστάκη «O H�ς τυ �-πλυ» πυ ά�ησε τις καλύτερες εντυ-πώσεις και πυ θα παί!εται μέ�ρι τ τέ-λς Iανυαρίυ.

Σκηνή απ την παράσταση της «Φλωρεντινής τραγωδίας», απ τ� Σύλλ�γ� Φιλ�τέ�νων Bλ�υ (28.10.1992). Δε�ιά �Aιμίλι�ς Bεάκης στ� ρλ� τ�υ Σιμνε και αριστερά τ� �εύγ�ς Bεκιαρέλη (Mπιάνκα–Γ�υίδ�ς). Aπ τ� !ι!λί� τ�υ Φ.N.

B�γιατ�ή «T� θέατρ� στ� Bλ�», εκδ. «Mνήμες», Aθήνα 1987.

A#ίσα τ�υ 1910 απ την κωμωδία «O Mπε-μπές», π�υ παρ�υσιάστηκε στ� Δημ�τικ Θέα-

τρ� Bλ�υ.

AΦIEPΩMA

Kαλλιτέ�νες - �ωτ γρά� ιOι πρωτπρι τε�νίτες της �ωτγρα�ίας στ Bλ και τ πλύσι δημιυργικ έργ τυς

Συγγρα�έα, ερευνητή

H TEXNH της �ωτ�γρα�ίας, απ� τηνπρώτη της εμ�άνιση, ��ύσε στ� πε-ριθώρι� της �ωγρα�ικής, μέ�ρι τιςαρ�ές τ�υ αιώνα μας, �π�τε με τη�ελτίωση των τε�νικών μέσων άρ�ι-σε να αυτ�ν�μείται. Eτσι δεν είναιτυ�αί� πως �ι πρώτ�ι καλλιτέ�νες�ωτ�γρά��ι στην Eλλάδα εί�ανσπ�υδάσει τη �ωγρα�ική ή �αρακτι-κή τέ�νη και στην π�ρεία ασ��λήθη-καν πια μ�ναδικά με τη �ωτ�γρα�ία.

O B�λ�ς στ� μεσ�π�λεμ�, εί�ε τηντύ�η να διαθέτει μερικ�ύς α�ι�λ�-γ�υς �ωτ�γρά��υς �πως �ι Διαμα-ντ�π�υλ�ς, Iωσά�ατ, Mπασδέκης,Aντ. Pα�ανίδης, Στέ�αν�ς Στ�υρνά-ρας και Kώστας Zημέρης. Oπ�ι� α-πεικ�νιστικ� υλικ� διασώ�εται σήμε-ρα τ� �ρωστάμε σ’ αυτ�ύς και κυ-ρίως στ�υς δύ� τελευταί�υς π�υκαλλιέργησαν ιδιαίτερα την τέ�νητης �ωτ�γρα�ίας, τ�σ� στ� στ�ύ-ντι� �σ� και στ� �υσικ� περι�άλλ�ν.Πρ�σωπ�γρα�ίες, �ικ�γενειακές�ωτ�γρα�ίες, �ωτ�γρα�ίες εκδη-λώσεων, τ�πία, επι�ρωματισμένα καιασπρ�μαυρα καρτ - π�στάλ �λα αυτάτα καλλιτε�νικά επιτεύγματα π�υ ητιμή τ�υς σήμερα, στ� �ρηματιστή-ρι� των συλλεκτικών ειδών, είναι αρ-κετά ανε�ασμένη.

Στέ�ανς Στυρνάρας

O Στέ�αν�ς Στ�υρνάρας γεννήθη-κε στη Zαγ�ρά τ�υ Πηλί�υ τ� 1867.Eντεκα �ρ�νων �ρέθηκε στη Σμύρνηδ�υλεύ�ντας σε εμπ�ρικ� κατάστη-μα και λίγ� αργ�τερα στην Aθήνα �-π�υ παρακ�λ�ύθησε μαθήματα στηνAνωτάτη Σ��λή Kαλών Tε�νών επί ε-�τά �ρ�νια, σπ�υδά��ντας �ωγρα�ι-

κή και �αρακτική(1). Δάσκαλ�ς τ�υ �Nικη��ρ�ς Λύτρας. Tη �ωτ�γρα�ικήτέ�νη την έμαθε στη διάρκεια τωνσπ�υδών τ�υ, δια�ά��ντας τη σ�ετι-κή γαλλική �ι�λι�γρα�ία. Συνάμα ερ-γα��ταν κάν�ντας �αρακτικά σε �ύλ�για την εικ�ν�γρά�ηση των �ι�λίωνκαι περι�δικών, πριν ε�ευρεθεί ητσιγκ�γρα�ία. T� 1889 � Στ�υρνάραςεγκαθίσταται �ριστικά στ� B�λ� κι ή-ταν � πρώτ�ς πτυ�ι�ύ��ς �ωγρά��ς.Στην αρ�ή ασ��λήθηκε με τη �υ�α-ντινή αγι�γρα�ία και την κ�σμική �ω-γρα�ική, δημι�υργώντας έργα απαι-τήσεων. T� 1892 άν�ι�ε δικ� τ�υ καλ-λιτε�νικ� �ωτ�γρα�εί�, στην �δ�Eρμ�ύ και K�υταρέλια, ε��πλισμέν�με τα τελει�τερα μη�ανήματα της ε-π��ής κι εκεί πάντρεψε τη �ωγρα�ι-κή με τη �ωτ�γρα�ική τέ�νη(2).Στρατευμέν�ς στ�ν π�λεμ� τ�υ1897, π�λεμ�ύσε και �ωτ�γρά�ι�ε.Aπεικ�νισε έτσι τις μά�ες BρύσηςTυρνά��υ, Bελεστίν�υ, Λ�σ�ακί�υκαι Πρ��ήτη Hλία Tυρνά��υ(3).

O Στέ�αν�ς Στ�υρνάρας, εκτ�ς α-π� τα π�ρτρέτα, �ωτ�γρα�ικά και

�ωγρα�ισμένα, περιηγήθηκε �ωτ�-γρα�ί��ντας τ� Πήλι�, τη Θεσσαλία,τη Φθιώτιδα, τη B�ρει� Eύ��ια καιμετά τ�υς Bαλκανικ�ύς π�λέμ�υς,τ� Aγι� Oρ�ς, τη Mακεδ�νία και τ�1920 τη Mικρά Aσία. Aπ� τ� πλ�ύσι�αυτ� �ωτ�γρα�ικ� υλικ� π�υ συγκέ-ντρωσε, γενικές κυρίως απ�ψεις, �ρ-γάνωσε και ε�έδωσε τη μεγάλη σειράτων επι�ρωματισμένων λιθ�γρα�ι-κών καρτών με αρίθμηση, π�υ σήμε-ρα είναι δυσεύρετες. T� 1907 παίρνειμέρ�ς στην Παγκ�σμια NαυτικήEκθεση τ�υ Mπ�ρντ�, συμμετέ��-ντας με 50 �ωτ�γρα�ίες.

Eκεί τιμήθηκε με Aργυρ� Bρα�εί�και τιμητικ� δίπλωμα και αμέσως με-τά τ� Bασιλικ� Aυλαρ�εί� τ�υ απέ-νειμε τ�ν τίτλ� τ�υ �ωτ�γρά��υ τηςABY τ�υ Διαδ��υ Kωνσταντίν�υ.Πληρ��ρίες ανε�ακρί�ωτες λένεπως κ�ντά τ�υ μαθήτεψε τη �ωγρα-�ική ή ευαισθητ�π�ιήθηκε καλλιτε-�νικά σε μικρή ηλικία, � T�ι�ρτ�ι� ντεKίρικ�, π�υ επισκεπτ�ταν συ�νά τ�καλλιτε�νικ� �ωτ�γρα�εί� τ�υ(4). OΣτέ�αν�ς Στ�υρνάρας πέθανε στις

22 Aυγ�ύστ�υ 1928, α��ύ εί�ε πραγ-ματ�π�ιήσει ένα τεράστι� καλλιτε-�νικ� έργ�, π�υ τ� συνέ�ισαν τα παι-διά τ�υ Kώστας μέ�ρι τ� 1965 και Nί-κ�ς μέ�ρι τ� 1993.

Aντώνης Pα�ανίδης

Tην ίδια επ��ή παράλληλη �ωτ�-γρα�ική τέ�νη ασκ�ύσε στ� B�λ� και� Aντώνης Pα�ανίδης, αδελ��ς τ�υ�ωγρά��υ Γιάννη Pα�ανίδη π�υ έ�η-σε και πέθανε στ� M�να��. T� καλλι-τε�νικ� �ωτ�γρα�εί� τ�υ ήταν ε-γκατεστημέν� στη γωνία Eρμ�ύ καιT�πάλη απ� τ� 1898, � ίδι�ς δε ασ��-λ�ύνταν με τα �ωτ�γρα�ικά π�ρτρέ-τα και τις �ικ�γενειακές �ωτ�γρα-�ήσεις, π�υ στην περί�δ� εκείνη ευ-δ�κιμ�ύσαν ιδιαίτερα α��ύ �ι �ωγρα-�ικές πρ�σωπ�γρα�ίες άρ�ισαν ναστ�ι�ί��υν ακρι�ά και μπ�ρ�ύσαν νατις απ�κτήσ�υν μ�ν�ν �ι ευπ�ρ�τε-ρ�ι. Iδιαίτερη συμ��λή στη διεύρυν-ση και ανα�άθμιση των καλλιτε�νι-κών στ��ων τ�υ �ωτ�γρα�εί�υAντώνη Pα�ανίδη, απ�τέλεσε τ� γε-γ�ν�ς της συνεργασίας τ�υ, απ� τ�1916, με τ�ν Kώστα Zημέρη, σπ�υ-δαγμέν� καλλιτέ�νη με ιδιαίτερεςευαισθησίες και �ραματισμ�ύς π�υκράτησε ως τ� 1940, για να συνε�ι-στεί απ� κει κι ύστερα με τ�ν Zημέ-ρη και τ� γι� τ�υ Iππ�κράτη(5).

Kώστας Zημέρης

O Kώστας Zημέρης γεννήθηκε τ�1886 στ� Kατη�ώρι τ�υ Πηλί�υ. Mετην απ��ίτησή τ�υ απ� την Eμπ�-ρική Σ��λή B�λ�υ, �ρέθηκε τ� 1904στην Aμερική, �π�υ αναγκάστηκε νακάνει �ίλια δύ� επαγγέλματα για τηνεπι�ίωσή τ�υ. Eνα τυ�αί� γεγ�ν�ςστάθηκε ικαν� να αναδεί�ει τ� καλ-λιτε�νικ� τ�υ ταλέντ�. Σε μια εκδή-λωση της Λέσ�ης «T� πινέλ� και τ�μ�λύ�ι» σκιτσάρισε τ� διευθυντήτης, � �π�ί�ς ενθ�υσιάστηκε τ�σ�απ� την ακρί�εια τ�υ σ�εδί�υ π�υτ�υ επέτρεψε να παρακ�λ�υθεί δω-ρεάν τα μαθήματα της Λέσ�ης, σκι-τσάρ�ντας και �ωγρα�ί��ντας μ�-ντέλα εκ τ�υ �υσικ�ύ(6). Eκεί έμαθεκαι την τέ�νη της �ωτ�γρα�ίας καιτων μεγεθύνσεων. Oι Bαλκανικ�ίΠ�λεμ�ι τ�ν έ�εραν πίσω στηνEλλάδα και απ� τ� 1916 συνεταιρί�ε-ται με τ�ν Aντ. Pα�ανίδη και μένειμ�νιμα πια στ� B�λ�.

Yστερα απ� τ�ν ε��πλισμ� των ερ-γαστηρίων τ�υ Φωτ�γρα�εί�υ με ταπι� σύγ�ρ�να μη�ανήματα, � KώσταςZημέρης άρ�ισε δυναμικά τ� καλλι-τε�νικ� τ�υ έργ�. Iδρυτικ� μέλ�ςτ�υ «Oδ�ιπ�ρικ�ύ Oμίλ�υ B�λ�υ(7)»και απ� τα �ασικά τ�υ στελέ�η, γύρι-σε περπατώντας �λ�κληρ� τ� Πήλι�και τη Θεσσαλία, περι��ές π�υ τις�ωτ�γρά�ισε σε �λες τις στιγμές

Aυτ�πρ�σωπ�γρα�ία τ�υ �ωγρά��υ - �ωτ�γρά��υ Στέ�αν�υ Στ�υρνάρα.

O �ωτ�γρά��ς N. Στ�υρνάρας (αυ-τ�πρ�σωπ�γρα�ία) συνε�ί��νταςτην παράδ�ση τ�υ πατέρα τ�υ Στέ-�αν�υ, μετά τ�ν π�λεμ� ήλθε στηνAθήνα. Aπε�ίωσε μ�λις πρ�σ�ατα.

τ�υς με ιδιαίτερη ευαισθησία καιπρ��πτική, γνωρί��ντας να διαλέγειαριστ�τε�νικά την ώρα λήψης, τ��ως, την αρμ�νία, την ισ�ρρ�πία καιτην �ργάνωση τ�υ θέματ�ς τ�υ(8).Mε τ� τεράστι� αυτ� �ωτ�γρα�ικ�υλικ� συγκρ�τησε � Zημέρης τ� 1924τ� Tμήμα T�πίων Πηλί�υ και Θεσσα-λίας, με εκατ�ντάδες ασπρ�μαυρακαρτ-π�στάλ και επι�ρωματισμένεςαπ� τ�ν ίδι� μεγεθύνσεις, π�υ δημ�-σιεύ�νται σε περι�δικά της Eυρώ-πης, της Aιγύπτ�υ και της Aμερικής.Παράλληλα �μως μ’ αυτά καλλιερ-γ�ύσε και τη �ωγρα�ική τέ�νη, τ�σ�με λάδια �σ� και με τ� πενάκι, κι ά-�ησε ανεπανάληπτα δείγματα αυτήςτ�υ της ικαν�τητας.

T� ιδιαίτερ� �αρακτηριστικ� τηςτέ�νης τ�υ Kώστα Zημέρη, αυτ� α-κρι�ώς π�υ τ�ν δια��ρ�π�ίησε απ�τ�ν �μ�τε�ν� τ�υ Στέ�αν� Στ�υρ-νάρα, ήταν �τι σε αντίθεση με τ�ντελευταί� π�υ αρκ�ύνταν στη �ω-τ�γρά�ιση γενικών απ�ψεων, �ω-ριών, τ�πίων και �ώρων, � Zημέρηςπλησίασε με τ� �ακ� τ�υ τ� θέμακαι τ� μελέτησε. O Στ�υρνάρας στά-θηκε έ�ω απ� τ� �ωρι� και τις γρα-�ικ�τητές τ�υ, � Zημέρης μπήκε μέ-σα σ’ αυτ� και εντ�πισε τα ιδιαίτερα�αρακτηριστικά, αναδεικνύ�νταςτην �υσία τ�υ �ώρ�υ, σε συνδυασμ�τις περισσ�τερες ��ρές με την αν-θρώπινη παρ�υσία. Πλησίασε τα �τί-σματα, τις �ρύσες, τις εκκλησίες, τακαλντερίμια κι �λα τα δημι�υργήμα-τα της ανώνυμης καλλιτε�νικής έκ-�ρασης, τα �ωτ�γρά�ισε και συνέ-θεσε έργα αυτ�ν�μης έμπνευσηςκαι αισθητικής. Iδιαίτερα ευαίσθη-τ�ς καλλιτέ�νης, κατ�ρθωνε μέσααπ� τ� �ακ� τ�υ να τιθασεύει τ� θέ-μα τ�υ και να τ� �ργανώνει �πωςτ�ν καθ�δηγ�ύσαν �ι καλλιτε�νικέςτ�υ παρ�ρμήσεις.

Eκθέσεις

O κατάλ�γ�ς των εκθέσεων τ�υKώστα Zημέρη είναι μεγάλ�ς, απ� τ�1924 μέ�ρι τ� θάνατ� τ�υ. Oι δυ� τε-λευταίες πραγματ�π�ιήθηκαν ύστε-ρα απ� τ� 1980 π�υ πέθανε, η μιαστην γκαλερί Eψιλ�ν Mι τ�υ B�λ�υτ� 1981 με θέμα «Παλι�ς B�λ�ς» καιη άλλη στην Aθήνα απ� τ�υς «Φίλ�υςτ�υ Πηλί�υ», τ� 1986. Tιμήθηκε μεδύ� Xρυσά Bρα�εία στη ΔιεθνήEκθεση Θεσσαλ�νίκης, ενώ �ι �ωτ�-γρα�ίες τ�υ δημ�σιεύ�νται μέ�ρισήμερα παντ�ύ. Iδιαίτερ�ι σταθμ�ίστην καλλιτε�νική π�ρεία τ�υ KώσταZημέρη υπήρ�αν �ι συμμετ��ές τ�υσε διεθνείς εκθέσεις. T� 1925 συμμε-τέ�ει με 15 �ωτ�γρα�ίες τ�υ στηνEκθεση Kαλών Tε�νών στ� SalonInternationale de Photographie τ�υKαλαί της Γαλλίας, απ� 2 Aυγ�ύστ�υέως 13 Σεπτεμ�ρί�υ, �π�υ και �ρα-�εύεται. Mε α��ρμή τη συμμετ��ήτ�υ αυτή, τ� γαλλικ� περι�δικ� τέ-�νης La Revue Moderne σε ειδικ� άρ-θρ� επαινεί τη �ωτ�γρα�ική τ�υ τέ-�νη και τ�νί�ει τα ιδιαίτερα �αρακτη-ριστικά της καθώς και τις λεπτές ευ-αισθησίες π�υ πρ�σδι�ρί��υν την ι-δι�τητά τ�υ ως καλλιτέ�νη – �ωτ�-γρά��υ, δημ�σιεύ�ντας μάλιστα καιμια απ� τις καλύτερες �ωτ�γρα�ίεςτ�υ(9). Eνα �ρ�ν� αργ�τερα παίρνειμέρ�ς με δύ� έργα τ�υ στη διεθνήέκθεση Φωτ�γρα�ίας στη Walker ArtGallery τ�υ Λί�ερπ�υλ της Aγγλίας,

απ� 13 Mαρτί�υ μέ�ρι 6 Aπριλί�υ1926, �π�υ και πάλι διακρίνεται. Tέ-λ�ς τ� περι�δικ� «Eικ�ν�γρα�ημένητης Eλλάδ�ς» σε σ�ετικ� διαγωνισμ�π�υ δι�ργάνωσε, τίμησε τ�ν KώσταZημέρη με 2� Bρα�εί�(10). O Zημέρηςπέθανε τ� �θιν�πωρ� τ�υ 1980 σε η-λικία 94 �ρ�νων, ενώ συνέ�ι�ε να ερ-

γά�εται μέ�ρι την τελευταία τ�υπν�ή.

H �ωτ�γρα�ική τέ�νη στ� B�λ�τ�υ μεσ�π�λέμ�υ καλλιεργήθηκε, �-πως είδαμε, απ� �ωγρά��υς – �ωτ�-γρά��υς με ιδιαίτερες σπ�υδές, γι’αυτ� και τα επιτεύγματά τ�υς διέθε-ταν �λα τα πρ�σ�ντα της καλλιτε�νι-

κής δημι�υργίας. O Στέ�αν�ςΣτ�υρνάρας και � Kώστας Zημέρηςυπήρ�αν �ι κυρι�τερ�ι εκπρ�σωπ�ιαυτής της �μάδας, π�υ ά�ησαν ένασημαντικ� έργ� ιδιαίτερα �ρήσιμ�σήμερα, τ�σ� απ� την αισθητική τ�υάπ�ψη �σ� και απ� την αρ�ειακήτεκμηρίωση πρ�σώπων, πραγμάτωνκαι καταστάσεων τ�υ ��λιώτικ�υ π�-λιτισμ�ύ τ�υ μεσ�π�λέμ�υ.

Yπ�σημειώσεις:1) Nίκ�υ Στ�υρνάρα: «Mια αναδρ�μή στα

περασμένα». Φωτ�γρα�ικ� Λεύκωμα τ�υπατέρα τ�υ Στέ�αν�υ Στ�υρνάρα με διά��-ρες ενδια�έρ�υσες πληρ��ρίες και �ωτ�-γρα�ίες. Aθήνα �.�. Kυκλ��ρησε με την ευ-καιρία των εγκαινίων της μ�νιμης έκθεσηςδια�ανειών απ� τ�ν παλι� B�λ�, στ� Δημαρ-�εί� τ�υ B�λ�υ τ� 1981.

2) «Hμερ�λ�γι� της Φιλ�πτώ��υ Aδελ��-τητ�ς B�λ�υ», B�λ�ς 1899, σελ. 151-152.

3) Στ� ίδι� σελ. 152.4) O ίδι�ς πάντως � Nτε Kίρικ� δεν ανα-

�έρει π�υθενά τ�ν Στ�υρνάρα («Aναμνήσειςαπ� τη "ωή μ�υ». Yψιλ�ν Aθήνα 1985).

5) Tα περισσ�τερα στ�ι�εία είναι αντλημέ-να απ� τ� αρ�εί� τ�υ Kώστα Zημέρη, π�υ εί-�ε την καλ�σύνη να θέσει υπ�ψη μ�υ � γι�ςτ�υ Iππ�κράτης.

6) B. άρθρ� τ�υ Kίτσ�υ Mακρή, ε�. «HΘεσσαλία» 31.10.37.

7) O Oδ�ιπ�ρικ�ς Oμιλ�ς B�λ�υ ιδρύθηκετ� 1922 και μέσα στ�υς καταστατικ�ύς σκ�-π�ύς τ�υ ήταν και η πνευματική καλλιέργειατων μελών τ�υ, μέσω της επα�ής τ�υς με τη�ύση. T� πρώτ� Δ.Σ. τ�υ Oμίλ�υ απαρτίστη-κε απ� τ�υς Nίκ� Π�ρ�υρ�γένη πρ�εδρ�,Eυάγ. T"άν� αντιπρ�εδρ�, Σπύρ� Tσερ-μπερτ"ή γραμματέα, Hλία Γαλαν�ύδη έ��-ρ�, Γεώργι� Bαρδάκη ταμία και Pήγα Pεπα-νά επιμελητή. (Πανθεσσαλικ� Hμερ�λ�για-κ� Λεύκωμα �.π. 162-163).

8) «Φιλ�τεν�ς», τεύ��ς A΄, σελ. 33.9) «La Revue Moderne Illustree des Arts et

de la Vie. Paris 1926, σελ. 19-20.10) Bλ «Eικ�ν�γρα�ημένη της Eλλάδ�ς»,

τεύ��ς 2, Aθήνα Φε*ρ�υάρι�ς 1925, σελ. 24.

O Στ. Στ�υρνάρας (1867–1928) μαθητής τ�υ Λύτρα, τ� 1892, συνδυά��ντας τη �ωγρα�ική και �ωτ�γρα�ική τέ�νη, αν�ίγει�ωτ�γρα�εί� στ� B�λ�. Aπαθανάτισε �λ�κληρη τη Θεσσαλία και ήταν � μ�ν�ς Eλληνας �ωτ�γρά��ς στ�ν ατυ�ή π�λεμ�

τ�υ ’97, �π�υ και τραυματίστηκε. Eδώ, σε υπαίθρια �ωτ�γρά�ηση, μετα$ύ ’10 και ’20.

O �ωτ�γρά��ς– �ωγρά��ς K.Zημέρης(1886–1980) μεπαρ�υσία, απ�τ� 1918 στ� B�-λ�, απαθανάτι-σε τ� Πήλι� καιτην π�λη.Oργάνωσε πά-νω απ� μια δε-κάδα εκθέσεις,στην Eλλάδακαι τ� ε$ωτερι-κ�, απ�σπώ-ντας διάκρισηστην έκθεσητ�υ Kαλαί τ�’26. Tην παρά-δ�ση συνε�ί�ει� γι�ς τ�υ,Iππ�κράτης.

Πήλιν� �μ�ίωμα μυκηναϊκ�ύ άρματ�ς. 15�ς αι. π.�. M�υσεί� B�λ�υ.

Xρυσά σκ�υλαρίκια απ� τ� Πελινναί� Θεσσαλίας. 3�ς αι. π.X. M�υσεί� B�λ�υ

AΦIEPΩMA

Aρ�αι�λ�γικM�υσεί� Bλ�υ

Φιλ��ενεί μ�ναδικά και εντυπωσιακά

ευρήματα απ� τ�ν θεσσαλικ� �ώρ�

Tης Aνθής Mπάτ�ι�υ - Eυσταθί�υ

Aρ�αι�λ�γ�υ, της IΓ΄ E��ρείαςΠρ�ϊστ. και Kλασ. Aρ�αι�τήτων B�λ�υ

TO APXAIOΛOΓIKO M�υσεί� B�λ�υ ρίσκεται στ� ανατ�λικ� άκρ� τηςπαραλίας της π�λης, στ� άθ�ς εν�ςκαταπράσιν�υ κήπ�υ.

Oι ανασκα�ές τ�υ καθηγητή Aπ.Aρ ανιτ�π�υλ�υ στις αρ�ές τ�υ αιώ-να, στ� �ώρ� της αρ�αίας Δημητριά-δας και � πλ�ύτ�ς των ευρημάτων α-π� τα �π�ία σημαντικ�τερα και εντυ-πωσιακ�τερα ήταν �ι γραπτές επι-τύμ ιες στήλες, στάθηκαν η α��ρμήγια την ίδρυση τ�υ M�υσεί�υ.

Eτσι τ� 1909 με δωρεά τ�υ Π�ρτα-ρίτη Γεωργί�υ Aθανασάκη, �τίστηκετ� M�υσεί� B�λ�υ, ένα κ�μψ� νε�-κλασικ� κτίρι�, π�υ πρ�σ�ατα κηρύ-�θηκε διατηρητέ� μνημεί�. Για π�λ-λές δεκαετίες τ� κτίρι� αυτ� λει-τ�ύργησε �υσιαστικά ως απ�θήκη.

Στ� M�υσεί� εκτίθενται ευρήματααπ� �λ� σ�εδ�ν τ� θεσσαλικ� �ώρ�,α��ύ ως τ� 1973 η Θεσσαλία απ�τε-λ�ύσε μια ενιαία αρ�αι�λ�γική περι-�έρεια με έδρα τ� B�λ�.

H μ�ρ�ή της έκθεσης π�υ αντικρί-&ει � επισκέπτης δεν είναι �μ�ι�γε-νής �σ�ν α��ρά τ�ν τρ�π� και τα μέ-σα έκθεσης τ�υ αρ�αι�λ�γικ�ύ υλι-κ�ύ. Aυτ� ��είλεται στ� γεγ�ν�ς �τι�ι επιστήμ�νες π�υ την επιμελήθη-καν εργάστηκαν σε δια��ρετικές�ρ�νικές περι�δ�υς, εί�αν �πως εί-ναι �υσικ� δια��ρετικά τε�νικά μέσαγια την επίτευ'η εν�ς ικαν�π�ιητι-κ�ύ απ�τελέσματ�ς, η �ρηματ�δ�τη-ση ήταν κατά καν�να ελά�ιστη έωςανεκτή και ε'έ�ρα&αν �πως είναι �υ-σικ� � καθένας τη δική τ�υ αντίληψηγια τ�ν τρ�π� έκθεσης τ�υ αρ�αι�-λ�γικ�ύ υλικ�ύ.

T� ίδι� τ� κτίρι� τ�υ M�υσεί�υ μετις ψηλ�τά ανες αίθ�υσες, τ�ν πε-ρι�ρισμέν� εκθεσιακ� �ώρ� με δεδ�-μέν�υς τ�υς ά'�νες κίνησης μέσα σ’αυτ�ν δημι�υργεί δεσμεύσεις καιδυσκ�λίες στη σωστή και επαρκή έκ-θεση τ�υ υλικ�ύ.

Παρ’ �λα αυτά �λ�ι �σ�ι μ��θησανγια την παρ�υσίαση τ�υ αρ�αι�λ�γι-κ�ύ υλικ�ύ μέσα σ’ αυτ�, αντιμετώπι-σαν με μεγαλύτερη ή μικρ�τερη κατάπερίπτωση επιτυ�ία τ� δύσκ�λ� �ω-τισμ� των ευρημάτων (αίθ�υσες με�υσικ� �ως απ� μεγάλα παράθυρα,αλλά και τε�νητ� �ωτισμ� π�υ �ρειά-&εται ακ�μη αρκετές ελτιώσεις).

H έκθεση τ�υ αρ�αι�λ�γικ�ύ υλι-κ�ύ π�υ έστησαν τ� 1961 �ι Δημ. καιMαρία Θε��άρη διατηρείται σε δύ�

απ� τις αίθ�υσες τ�υ M�υσεί�υ. O α-είμνηστ�ς Δ.P. Θε��άρης, E��ρ�ςτης Aρ�αι�λ�γικής Περι�έρειαςΘεσσαλίας απ� τ� 1955 και αργ�τερακαθηγητής της Πρ�ϊστ�ρικής Aρ�αι-�λ�γίας στ� A.Π.Θ., συνεπικ�υρ�ύ-μεν�ς απ� τη Mαρία Θε��άρη, έστη-σαν την πρώτη έκθεση τ� 1961 μετάτην επισκευή τ�υ κτιρί�υ απ� τις &η-μιές των σεισμών τ�υ 1955.

Γραπτές στήλες

T�π�θέτησαν τις γραπτές στήλεςτης Δημητριάδας σε πρ�θήκες πά-νω σε �τιστά άθρα παράλληλα μετ�υς τ�ί��υς δύ� αιθ�υσών, και τ�-π�θέτησαν τ� υπ�λ�ιπ� υλικ� (αγ-γεία και μικρά ευρήματα) σε 'ύλινεςπρ�θήκες.

Aργ�τερα, τ� 1975, � EπιμελητήςAρ�αι�τήτων στ� M�υσεί� B�λ�υ κ.Γ. X�υρμ�υ&ιάδης, καθηγητής τηςΠρ�ϊστ�ρικής Aρ�αι�λ�γίας απ� τ�1982 στ� A.Π.Θ. πρ��ώρησε σε επα-νέκθεση τ�υ αρ�αι�λ�γικ�ύ υλικ�ύσε τρεις αίθ�υσες, π�υ είναι γνω-στές ως αίθ�υσα τ�υ Nε�λιθικ�ύ π�-λιτισμ�ύ και αίθ�υσες των τα�ικώνεθίμων. Oι απ�ψεις τ�υ κ. Γ. X�υρ-μ�υ&ιάδη για τ�ν συγκεκριμέν� τρ�-π� έκθεσης έ��υν εκτεθεί αναλυτικάαπ� τ�ν ίδι� (AAA IX 1976, σ.1-13) καιείναι γνωστές στ�υς ειδικ�ύς.

H ασική ιδέα πάνω στην �π�ίαδ�ύλεψε, ήταν �τι τ� M�υσεί� δενπρέπει να λειτ�υργεί μ�ν� ως M�υ-σεί� της αρ�αίας τέ�νης αλλά να εί-ναι και �ώρ�ς �π�υ � επισκέπτης θαμπ�ρεί να παρακ�λ�υθεί την ιστ�ρίατ�υ αρ�αί�υ π�λιτισμ�ύ.

Δ�θηκε επ�μένως στις τρεις πρ�α-να�ερθείσες αίθ�υσες, εκπαιδευτι-κ�ς �αρακτήρας έτσι ώστε � επισκέ-πτης να μην θαυμά&ει απλώς ωραίααντικείμενα αλλά να πληρ��ρείταιγια τ�ν παραγωγικ�, �ικ�ν�μικ�, ιδε-�λ�γικ� τ�μέα της &ωής στην αρ�αι-�τητα.

Για να επιτύ�ει αυτ�ν τ� σκ�π� ε-κτ�ς απ� την κατάλληλη επιλ�γή καιδιάτα'η τ�υ υλικ�ύ πρ��ώρησε σεμια ρη'ικέλευθη τ�μή: κατάργησε τιςπρ�θήκες. Mε τ�ν τρ�π� αυτ� τ� αρ-�αι�λ�γικ� αντικείμεν� γίνεται πι��ικεί� και η επα�ή τ�υ επισκέπτη μεαυτ� πι� άμεση.

Aυτ�ς � τρ�π�ς έκθεσης ακ�λ�υ-θείται και απ� τ�υς νεώτερ�υς αρ-�αι�λ�γ�υς της IΓ’ E��ρείας Πρ�ϊ-στ�ρικών και Kλασικών Aρ�αι�τήτωνστις περι�δικές εκθέσεις π�υ γίν�-νται στ�ν πρ�θάλαμ� τ�υ M�υσεί�υB�λ�υ και στ�ν �ώρ� τ�υ παλι�ύ

E��ρεί�υ, �υσικά στ� μέτρ� π�υ ναμην μπαίν�υν σε κίνδυν� τα π�λυτι-μ�τερα απ� τα εκθέματα.

Nέα εκθέματα

Στ�ν πρ�θάλαμ� τ�υ M�υσεί�υ,π�υ �ν�μάστηκε «αίθ�υσα Θε��ά-ρη» εκτίθενται ευρήματα απ� τιςπρ�σ�ατες ανασκα�ές της E��ρεί-ας, σε τέσσερις θεματικές εν�τητεςανάλ�γα με την πρ�έλευση και τη�ρ�ν�λ�γησή τ�υς.

H πρώτη περιλαμ άνει εκθέματα α-π� τά��υς ελληνιστικής επ��ής π�υπρ�έρ��νται απ� ένα τα�ικ� τύμ �

της ευρύτερης περι��ής των αρ�αί-ων Φερών.

Oι τά��ι αυτ�ί εί�αν την ιδιαιτερ�-τητα να διασώ&�υν και �ργανικά υλι-κά, γι’ αυτ�ν ακρι ώς τ� λ�γ� � έναςαπ� αυτ�ύς π�υ μετα�έρθηκαν στ�M�υσεί�, εκτίθεται επίσης στ�ν πρ�-θάλαμ�.

Στη δεύτερη πρ�θήκη παρ�υσιά-&εται υλικ� απ� την Πετρ�μαγ�ύλα,ένα πρ�ϊστ�ρικ� �ικισμ� τ�υ τέλ�υςτης νε�λιθικής επ��ής και πρώιμηςXαλκ�κρατίας. Tην τρίτη εν�τητα α-π�τελ�ύν ευρήματα μυκηναϊκής,γεωμετρικής και κλασικής επ��ήςκαι την τέταρτη ευρήματα απ� �ι-

Kύπελλ� με γραπτή διακ�σμηση. 4η �ιλιετία π.X. M�υσεί� B�λ�υ.

Πήλινες κ�υτάλες και σ�υρωτήρια νε�λιθικής επ��ής.M�υσεί� B�λ�υ.

Eπιτύμ�ια γραπτή στήλη τ�υ «Mενέλα�υ». 3�ς αι. π.X.M�υσεί� B�λ�υ.

Eπιτύμ�ια στήλη με παράσταση νεκρ�δειπν�υ. 3�ς αι. π.X. M�υσεί� B�λ�υ.

κίες και ιερά κλασικής επ��ής.Στις δύ� αίθ�υσες μια δε'ιά και μια

αριστερά της «αίθ�υσας Θε��άρη»εκτίθενται �ι γραπτές επιτύμ ιεςστήλες της Δημητριάδας, λαμπράδείγματα ελληνιστικής &ωγρα�ικής.

Στην αίθ�υσα δε'ιά τ�υ πρ�θαλά-μ�υ σε πρ�θήκες είναι εκτεθειμένααγγεία και μικρά ευρήματα (κ�σμή-ματα, ειδώλια, �πλα κ.λπ.) μυκηναϊ-κής και γεωμετρικής επ��ής απ�διά��ρες θέσεις της Mαγνησίας αλ-λά και άλλων θέσεων της δυτικήςΘεσσαλίιας (Δράνιστα, E'άλ��,Aγριλιά).

Στην αίθ�υσα αριστερά τ�υ πρ�-θαλάμ�υ εκτίθενται ευρήματα κλα-σικής και ελληνιστικής επ��ής (αγ-γεία, ειδώλια, κ�σμήματα, ν�μίσμα-τα κ.λπ.).

Στη νε�λιθική αίθ�υσα � �ώρ�ς εί-ναι �ργανωμέν�ς έτσι ώστε να �η-θάει τ�ν επισκέπτη «να μάθει» τ� νε-�λιθικ� π�λιτισμ�.

Eτσι, μετά την επι λητική στρωμα-τ�γρα�ία �π�υ κανείς μπ�ρεί να πα-ρακ�λ�υθήσει την ε'έλι'η και τη δια-δ��ή των π�λιτιστικών �άσεων τηςνε�λιθικής επ��ής, ακ�λ�υθ�ύν ταστ�ι�εία για την �ργάνωση τ�υ �ώ-

ρ�υ (�μ�ιώματα, σ�έδια και πρ�πλά-σματα κατ�ικιών), για τις διατρ��ι-κές συνήθειες (είδη διατρ��ής καιτρ�π�ι παρασκευής της τρ��ής) γιατην κατασκευή και τη �ρήση λίθινωνκαι �στέινων εργαλείων, την αγγει�-πλαστική, την ειδωλ�πλαστική κα-θώς και για τη �ρήση και κατασκευήσ�ραγίδων και κ�σμημάτων.

Στ�ν πρ�θάλαμ� της αίθ�υσας τ�υνε�λιθικ�ύ π�λιτισμ�ύ υπάρ��υνδύ� πρ�θήκες με παλαι�λιθικ� υλικ�της Θεσσαλίας π�υ πρ�έρ�εται κυ-ρίως απ� τις ��θες τ�υ Πηνει�ύ.

Στις δύ� αίθ�υσες �π�υ μπ�ρεί κα-

νείς να παρακ�λ�υθήσει την ε'έλι'ητων τα�ικών εθίμων, γίνεται κατ’ αρ-�ήν η σ�εδιαστική παρ�υσίαση τωνδια��ρων ειδών τά�ων απ� την με-σ�ελλαδική ώς την ελληνιστική επ�-�ή και παρ�υσιά&�νται �ρισμένες κα-τηγ�ρίες κτερισμάτων �πως �ρυσάκ�σμήματα, �πλα, �άλκινα αγγεία καιάλλα κτερίσματα �πως τ� περί�ημ�μυκηναϊκ� άρμα απ� τ� Mεγάλ� M�-ναστήρι.

Aκ�λ�υθεί η αναπαράσταση των ε-θίμων τα�ής, με τά��υς και τα κτερί-σματα π�υ συν�δεύ�υν την τα�ή κά-θε επ��ής.

Oι �ώρ�ι των ανασκα ώνΔιμήνι

O ΠPOΪΣTOPIKOΣ �ικισμς τ�υ Διμη-νι�ύ είναι γνωστς απ τις αρ�έςτ�υ αιώνα.

Kατ�ικήθηκε απ τ� τέλ�ς της 5ης�ιλιετίας π.X. δηλ. κατά τη νεώτερηνε�λιθική. Kατ�ίκηση διαπιστώθηκεκαι κατά τη Xαλκ�κρατία στην τελευ-ταία !άση της �π�ίας, π�υ συμπίπτειμε τη Mυκηναϊκή επ��ή δημι�υργεί-ται ένας εκτεταμέν�ς �ικισμς στιςανατ�λικές υπώρειες τ�υ �αμηλ�ύλ!�υ.

O μυκηναϊκς �ικισμς, σύμ!ωναμε τα νέα ανασκα!ικά δεδ�μένα,ταυτί#εται με την Iωλκ.

Δημητριάδα

H πλη πήρε τ� ν�μά της απ τ�νιδρυτή της Δημήτρι� Π�λι�ρκητήπ�υ τ� 293/2 π.X. συν�ίκησε τις μι-κρές κώμες της περι��ής και δημι-�ύργησε μια πλη $άση και �ρμητή-ρι� των Mακεδνων για τη Θεσσαλίακαι τη ντια Eλλάδα.

H πλη ήκμασε και αναδεί�θηκε σε

μεγάλ� εμπ�ρικ κέντρ� απ τ� 217ώς τ� 168 π.X.

Aπ τα μνημεία της πλης σώ#�-νται τα τεί�η της σε έκταση περίπ�υ8 �λμ., τ� θέατρ�, τ� συγκρτηματ�υ Aνακτρ�υ, �ι πεσσ�ί τ�υ ρω-μαϊκ�ύ υδραγωγεί�υ και π�λλά κτί-ρια της πλης δημσια και ιδιωτικά.H πλη �τίστηκε με τ� ιππ�δάμει�σύστημα.

Παλιά B�λ�υ, Λ��ςAγ. Θε�δώρων

H συν�ικία Παλιά, $ρίσκεται στηνείσ�δ� τ�υ Bλ�υ και διατηρεί λεί-ψανα κατ�ίκησης λων των επ��ών,απ τ� τέλ�ς της νε�λιθικής ώς τιςμέρες μας. Kάτω απ τ� μεσαιωνικκάστρ� στη δυτική πλευρά τ�υ λ-!�υ έ��υν απ�καλυ!θεί λείψανα μυ-κηναϊκών κτιρίων.

H νεκρπ�λη αυτής της θέσης $ρί-σκεται στα BΔ τ�υ λ!�υ, είναι π�λύεκτεταμένη και δίνει κατά καιρ�ύςπλ�ύσι� αρ�αι�λ�γικ υλικ.

A.M.-E.

Δημητριάδα. Aπ�ψη τ�υ αρ�αι�λ�γικ�ύ �ώρ�υ. O νε�λιθικ�ς �ικισμ�ς τ�υ Διμηνι�ύ

T� Θέατρ� Δημητριάδ�ς. H π�λη πήρε τ� �ν�μά της απ� τ�ν Δημήτρι� Π�λι�ρκητή. Oι πεσσ�ί, ή αλλιώς «Δ�ντια», τ�υ Pωμαϊκ�ύ υδραγωγεί�υ της Δημητριάδ�ς.

Παλιά. Aπ�ψη της ανασκα"ής π�υ πραγματ�π�ίησε � Δ. P. Θε��άρης.

AΦIEPΩMA

B�λιώτικα γράμματαOι πνευματικ�ί άνθρωπ�ι της π�λης και η σπ�υδαία λ�γ�τε�νική πρ�σ��ρά τ�υς

Aριστερά: O γνωστ�ς ιστ ρικ�ς Γιάνης K ρδάτ ς. Φωτ γρα�ία απ� κατα�ώρηση στ «Πανθεσσαλικ� Λεύκωμα», τ υ 1922 Δε!ιά: O κ σμ καλ�γερ ς Zωσιμάς Eσ�ιγμενί-της, πρ�σωπ τ υ νέ υ δια�ωτισμ ύ στ B�λ , εκδ�της τ υ Hμερ λ γί υ «H Φήμη» και ιδρυτής της $ι$λι θήκης «Oι τρεις Iεράρ�αις». (Eργ τ υ Γρηγ�ρη Σκ υ$αρά).

T�υ Γιώργ υ A. Παναγιώτ υ

Π�ιητή, Bι�λι�γρά �υ

O NIKOΣ Eγγ�ν�π�υλ�ς, απ� τ�υς ωνταν�ύς στυλ��άτες της ελληνι-κής πνευματικής κληρ�ν�μιάς, στ�

σημαντικ� π�ίημά τ�υ «H μπαλάντατης ψηλής σκάλας», �π�υ στιγματί- �νται �ι B�λιώτες ως δράστες της�ωλ�τητας τ�υ ωγρά��υ Θε��ι-λ�υ, επειδή κάπ�ι�ι τρά�η!αν τησκάλα ενώ εκείν�ς �ιλ�τε�ν�ύσε

κάπ�ια επιγρα�ή στ� B�λ�, θεωρείως εκ�ραστές της αέναης παρ�υ-σίας της π�λιτείας τρεις «!έν�υς»:τ�ν T ι�ρτ ι� Nτε Kίρικ�, τ�ν Θε��ι-λ� Xατ ημι�αήλ και τ�ν A�ραάμMπεναρ�για, δηλαδή άτ�μα «μη γη-γενή» για την π�λη. H διαμά�η γιατην αναγνώριση ως B�λιωτών, εκτ�ςεκείνων π�υ διαμέν�υν ισ��ια στηνπ�λη, των μέτ�ικων σ’ αυτήν και ε-κείνων π�υ �ι περιστάσεις ώθησανστ�ν εκπατρισμ�, �ρίσκεται τα τε-λευταία �ρ�νια σε μεγάλη �!υνση.

Kάπ�ι�ι μελετητές θεωρ�ύν α-κραι�νή B�λιώτη μ�ν�ν �π�ι�ν ανά-λωσε τ� �ί� τ�υ απ�κλειστικά στ�B�λ� και διαγρά��υν ή «μ�ιρά �υν»τη δημι�υργία των υπ�λ�ιπων.

Kαταγρά��ντας την ιστ�ρία των��λιώτικων γραμμάτων δεν πρ�κει-ται να ασπαστ�ύμε αυτή τη μ�ν�με-ρή αντιμετώπιση, α��ύ μάλιστα κά-π�ι�ι B�λιώτες της διασπ�ράς, σε α-ντίθεση με τ�υς γηγενείς, έ��υνγνωρίσει την πανελλήνια κατα!ίωση.Eίναι θεμιτ� –ωστ�σ�– να καταγρα-��ύν εκπρ�σωπ�ι τάσεων και πρ�-τάσεων, στάσεων και καταστάσεων,

ώστε να απ��ευ�θεί η ατέρμ�νη �-ν�ματ�λ�γία, περιττή σε εργασίατης μ�ρ�ής π�υ δ�κιμά εται εδώ.

Πρώτ�ι πυρήνεςΣτ� δεύτερ� μισ� τ�υ περασμέ-

ν�υ αιώνα και ιδιαίτερα αμέσως με-τά την απελευθέρωση τ�υ B�λ�υ τ�1881 εμ�ανί �νται �ι πρώτ�ι πυρή-νες π�λιτιστικής δράσης, απ� άτ�μαπ�υ πρέρ��νται �ασικά απ� τ� Πή-λι�. Συνε�ιστές, ίσως της πλ�ύσιαςδράσης των δασκάλων τ�υ ελληνι-κ�ύ δια�ωτισμ�ύ, τ�υ Aνθιμ�υ Γα- ή, τ�υ Γρηγ�ρι�υ Kωνσταντά, τ�υΔανιήλ Φιλιππίδη και τ�σων άλλων.(ενιτεμέν�ς στην Aθήνα � Δήμ�ςΠαπαθανασί�υ απ� τη Δράκια μετέ-�ει ενεργά στ� δημ�κρατικ� κίνημακατά τ�υ Oθωνα και λι�ελλ�γρα�είεναντί�ν των μ�ναρ�ικών παρεμ�ά-σεων στη δημ�σια ωή τ�υ Γεωργί-�υ A΄. Στ� ύστερ� δια�ωτιστικ� κλί-μα, παρά τις �π�ιες ταλαντώσειςτ�υ, ανήκει και � Zωσιμάς Eσ�ιγμε-νίτης. Mετα�ρά ει K�μ��ύκι�, δια-σώ ει στα έντυπά τ�υ τα ντ�κ�υμέ-

E!ώ�υλλ τ υ Hμερ λ γί υ «H Φήμη» π υ ε!έδιδε Zωσιμάς Eσ�ιγμενίτης. Συνέ�εια στην 28η σελίδα

ντα της μετα�υ αντινής ιστ�ρίαςτης Θεσσαλίας, δημι�υργεί την πρ-ώτη στην Eλλάδα ιδιωτική δανειστι-κή �ι�λι�θήκη και δ�κιμά ει την τα-πείνωση να τ�υ αρνηθ�ύν τη δωρεάτης πλ�ύσιας �ι�λι�θήκης τ�υ στηνπ�λη τ�υ B�λ�υ, τ�σ� �σ� �ύσε, �-σ� και μετά θάνατ�ν.

Eνα τμήμα της, δί�ως τα έγγρα�αιστ�ρίας πέντε αιώνων π�υ συνέλε-!ε διατρέ��ντας τη Θεσσαλία, ή τ�αρ�εί� ε�ημερίδων π�υ διατηρ�ύ-σε, διασώ εται στη �ι�λι�θήκη«Tριών Iεραρ�ών» στ� B�λ�.

20�ς αιώνας

Mε την αυγή τ�υ Eικ�στ�ύ Aιώναεμ�ανί εται μια �μάδα «πριμιτί�»π�ιητών με πι� γνωστή την τριάδαNικ�λα�ς Mαργωμέν�ς, Aγησίλα�ςHλι�π�υλ�ς και Iωάννης Παπαγιάν-νης, π�υ –αργ�τερα– θα στ�ι�ηθ�ύνδίπλα της �ι «μωντί» Φάνης Mιρά-νας και Mήτσ�ς Θώμ�ς.

Παράλληλη είναι και η ανάπτυ!ητων ανθρωπιστικών και ιστ�ρικώνσπ�υδών με πρ�ε!άρ��ντες τ�ν ι-στ�ρικ� Περικλή X. Aπ�στ�λίδη,τ�ν επίσης ιστ�ρικ� συγγρα�έα τηςκλασικής «Θεσσαλίας» και �ωτειν�δήμαρ�� Παγασών (B�λ�υ) Nικ�λα�Γεωργιάδη, τ�ν γραμματ�λ�γ� Pή-γα Kαμηλάρη, τ�ν θεωρητικ� τ�υKιλελέρ με τ� σύγγραμμά τ�υ «Περίμ�ρτής και κ�λλίγων» Σ��κλήTριαντα�υλλίδη και τ�υς νε�τε-ρ�υς Γεώργι� Φιλάρετ� «πατέρατης ελληνικής δημ�κρατίας» καισυγγρα�έα σειράς π�λιτει�λ�γικώνκαι άλλων μελετών, τ�ν κ�ινωνικ�ανθρωπ�λ�γ� Σπύρ� Σπυρίδη, τ�νιστ�ρικ� της περι��ής Δημήτρι�Tσ�π�τά, τ�ν �ικ�ν�μ�λ�γ� Στράτ�Παπαϊωάνν�υ, τ�ν μεσαιων�λ�γ�Περικλή Mαργαρίτη ή τ�ν ν�μικ�Nικ�λα� Γάτσ�.

Διαν�ητές

Παράλληλα δρα μια �μάδα δια-ν�ητών π�υ είναι περισσ�τερ� συν-δεδεμένη με τ�ν κύκλ� τ�υ «N�υ-μά» και τ�ν κ�ινωνικ� δημ�τικισμ�,με κυρίαρ�η παρ�υσία στη στήρι!ητ�υ Σ�σιαλεργατικ�ύ Kέντρ�υ B�-λ�υ, μετε!έλι!η της «Aδελ��τη-τας» και τ�υ Aνώτερ�υ Παρθενα-γωγεί�υ. Bρα�ί�νας αυτής της �μά-

δας � γιατρ�ς Δημήτρης Σαράτσης,π�υ στήρι!ε κάθε δημι�υργική πρ�-σπάθεια στ� B�λ� για περισσ�τερααπ� 50 �ρ�νια, πριν τ�ν «θερίσει»αυτ�δικ� ��ημα, πρ�σ�έρ�ντας πα-ράλληλα εκλαϊκευμένες υγει�ν�λ�-γικές μελέτες.

Στα �ρ�νια τ�υ Παρθεναγωγεί�υ�ρέθηκε στην π�λη � Aλέ!ανδρ�ςΔελμ�ύ �ς και σ��λάρ�ης στηνAργαλαστή υπηρετ�ύσε � KώσταςBάρναλης. Eίναι γνωστ� τ� επεισ�-δι� στ� �ωρι� Mετ��ι π�υ �ι �ωρικ�ίπετρ��λησαν τ�υς «μαλλιαρ�ύς»π�υ πήγαν εκδρ�μή στ� Bάρναλη (τινα κάνει κι � «λα�ς των μ�υν�ύ�ων»�ταν τ� επίσημ� κράτ�ς απαγ�ρευενα απ��ι�αστεί απ� κρ�υα ιερ�-πλ�ι� στ�ν Πειραιά � επι�ανήςγλωσσ�λ�γ�ς Nικ�λάι Tρ�υμπέ-τσκ�ϊ για να μη μετα�έρει ρ�ύ�λιαστ�υς «�αλαστές της γλώσσας»).Στην ίδια �μάδα ανήκει και � πρώτ�ςκριτικ�ς σ��λιαστής λ�γ�τε�νικώνκαι θεατρικών πραγμάτων στ� B�λ�,� Στέ�αν�ς Π. Zωγρα�ίδης π�υ �ά-θηκε σε π�λύ νεαρή ηλικία. Στ�«N�υμά» συνεργά εται � Xρήστ�ςOρειν�ς κι η Aιμιλία Oρειν�ύ.

H εκμετάλλευση απ� κάπ�ι�υςπηλι�ρίτες της καλλιέργειας �αμπα-κι�ύ και των Aιγυπτίων έ�ερε στη�ώρα τ�υ Nείλ�υ αρκετ�ύς κατ�ί-κ�υς της περι��ής τ�υ Πηλί�υ ως υ-παλλήλ�υς των �ι�μη�άνων, αλλάκαι σε ανα ήτηση τύ�ης.

Σημαντική είναι η λ�γ�τε�νικήπρ�σ��ρά τ�υ Πέτρ�υ Mάγνη, π�ιη-τή στ��αστικ�ύ και σατιρικ�ύ π�υθέλησε να μετα�ληθεί σε αντι-Kα-�ά�η και �έ�αια απέτυ�ε. O Bαγγέ-λης Σκ�υ�αράς έ�ει πρ�σ�έρει πριναπ� 40 �ρ�νια μια δίτ�μη έκδ�ση«Aπάντων» τ�υ Mάγνη. Στην Aίγυ-πτ� έ ησαν και δημι�ύργησαν καιαρκετ�ί άλλ�ι πηλι�ρίτες. Σημειώ-ν�υμε τ�ν π�ιητή Eυστράτι� Nέ�,τ�ν πε �γρά�� Kώστα Tσαγκαράδακαι τ�ν αρ�ειακ� σημειωματ�γρά��Aπ�στ�λ� Kωνσταντινίδη, αδελ��τ�υ Mάγνη.

O απ�δημ�ς λ�γ�ς συμπληρώνε-ται τα μεσ�π�λεμικά �ρ�νια με τ��ριστιαν�λάτρη π�ιητή Γεώργι�Δ�ύρα π�υ δρα κύρια στην Aθήνακαι τ� λαμπρ� διαν�ητή ΔημήτρηKαπετανάκη π�υ �άθηκε πρ�ωραστ� π�λεμικ� Λ�νδίν�.

Στη Mητρ�π�λη διαμ�ρ�ών�ντανδύ� τάσεις στ�ν πρώιμ� μεσ�π�λε-μ�. H πρώτη !εκιν�ύσε απ� τα δημ�-

τικιστικά κηρύγματα των «ν�υμαδι-κών», άλλ�τε απαλλαγμένη απ� κ�ι-νωνιστικ�ύς πρ�σδι�ρισμ�ύς, �πωςστα λ�γ�γρα�ήματα τ�υ AργύρηΠατσιαντά, τ�υ Aλέκ�υ Πλατανιώτηκαι –κύρια– της Eλένης Παρασκευ�-π�ύλ�υ, αδελ�ής τ�υ Kωνσταντί-ν�υ Θε�τ�κη κι άλλ�τε επηρεασμέ-νη �αθύτατα απ� αυτές, �πως σταπρώτα πε �γρα�ήματα τ�υ KώσταNταϊ�ά και στ�ν κύκλ� π�υ υπ�στή-ρι!ε τ� λαϊκ� αυτ�δια�ειριστικ� πεί-ραμα τ�υ 1921, �π�υ έδρασε και �A�ραάμ Mπεναρ�για. H δεύτερη τά-ση σ�ετί εται με τ� έργ� τ�υ Aλέ-!ανδρ�υ Παπαδιαμάντη, με αυθεντι-κ�τερ� εκπρ�σωπ� της τ�ν α!ι�λ�-γ� πε �γρά�� Eυστάθι� Bλά��.

Oι δύ� αυτές τάσεις �δεύ�υν, μετις αναπ��ευκτες συγκλίσεις, πρ�-σμί!εις και εναντιώσεις, παράλληλακαι τα επ�μενα �ρ�νια, τ�σ� στ� έρ-γ� τ�υ Δημήτρη Kασσα�έτη, π�ιητήτων «Kρίνων τ�υ γιαλ�ύ» και γνω-στ�τερ� ως π�λιτικ�, �σ� και σταπ�ιητικά γυμνάσματα τ�υ ΦαίδωναMακρή και στ� «Tραγ�ύδι τ�υ ��υ-ν�ύ» τ�υ Kώστα Kαλαντ ή, π�υ συ-νέ�ισε με εκπαιδευτικές –κύρια– με-λέτες στα ύστερα �ρ�νια ή στις πρ�-σπάθειες γνωριμίας με την αλλ�δα-πή τ�υ A. Mαρπ�υτ �γλ�υ.

Iστ�ρικά μελετήματα με π�λικ� α-στέρι τ�ν ιστ�ρικ� υλισμ� παρ�υ-σιά ει � Γιάνης K�ρδάτ�ς, π�υ, πέρααπ� τις �π�ιες αντιδράσεις πρ�κα-λ�ύν τα συμπεράσματα κάπ�ιων έρ-γων τ�υ, πρέπει να τ�υ καταλ�γι-στεί τ� �ιλέρευν� και � μ��θ�ς γιατη συγκέντρωση αρ�ειακών μνημεί-ων, καθώς και μια !ε�ωριστή περί-πτωση των ��λιώτικων γραμμάτων,� Aθως Tριγκώνης.

O Tριγκώνης σπ�ύδασε δημ�σι�-γρα�ία στη Σ�ρ��ννη, παρ�υσίασεστα γαλλικά τη διδακτ�ρική τ�υ δια-τρι�ή για την αντιμετώπιση της �α-σιστικής επιδρ�μής της μ�υσ�λινι-κής Iταλίας στην Kέρκυρα τ� 1924απ� τ�ν ευρωπαϊκ� Tύπ� και μια π�-λύ �ρήσιμη �σ� και �ρηστική ιστ�-ρία τ�υ B�λ�υ «Tα �ρ�νικά τ�υ B�-λ�υ», π�υ ανατυπώθηκε πρ�σ�ατα,για να πεθάνει σε ηλικία 38 ετώνστ� ιταλικ� στρατ�πεδ�� της Λάρι-σας τ� 1942.

Tάκης Oικ�ν�μάκηςH λαϊκίστικη «�ιλεργατική» π�λιτι-

κή της δικτατ�ρίας Mετα!ά επέ�αλεστ�ν �ώρ� τ�υ Tύπ�υ την Kυριακή

αργία, δί�ως να στενα�ωρήσει τ�υςεκδ�τες, επιτρέπ�ντας την έκδ�σηεπτά �ύλλων την ε�δ�μάδα, πρ�κα-λώντας την εμ�άνιση «�ιλ�λ�γικώνσελίδων» στα �ύλλα - κ�νσέρ�εςτης Δευτέρας.

Στ�ν B�λ� η αρτι�τερη �ιλ�λ�γικήσελίδα παρ�υσιά εται στην ε�ημερί-δα «Θεσσαλία» π�υ κατηύθυνε �διαν�ητής Tάκης Oικ�ν�μάκης. Π�ι-ητής παλαμικ�ύ γέν�υς και ά!ι�ς με-τα-ηθ�γρα�ικ�ς πε �γρά��ς � Oι-κ�ν�μάκης είναι � δεύτερ�ς κατ��ι-κ�ς νεκρ�ς των ��λιώτικων γραμμά-των. H πύρινη αρθρ�γρα�ία τ�υ ενα-ντί�ν τ�υ ψευδ��λα�ικ�ύ «κρά-τ�υς» της Πίνδ�υ υπ� τ�ν Διαμαντή,π�υ τ�υ εί�ε στ�ι�ίσει αρκετές διώ-!εις, πρ�κάλεσε τ�ν θάνατ� τ�υ απ�εγκε�αλικ� επεισ�δι� �ταν �ι γκε-σταπίτες �ρμ�ύσαν να τ�ν συλλά-��υν. H �ιλ�λ�γική σελίδα της«Θεσσαλίας» συγκέντρωσε �,τι τ� α-!ι�λ�γ� και ωνταν� σε πανελλήνιακλίμακα. Eδώ πρωτ�παρ�υσιά εται �Mενέλα�ς Λ�υντέμης με τα διηγή-ματα της συλλ�γής «Tα πλ�ία δεν ά-ρα�αν», εδώ κι � Kίτσ�ς A. Mακρήςμε κείμενα εικαστικών τε�νών καισκίτσα, εδώ !εδιπλών�υν τις μελε-τητικές και κριτικές δε!ι�τητές τ�υς� Γιάννης Σια�λέκης, � Γιάννης Mα-μάκης, � Aπ�στ�λ�ς Kαλτσιδ�π�υ-λ�ς, � Aνδρέας Tσ�ύ�ης.

Oι «Φίλ�ι των Γραμμάτων», � σύλ-λ�γ�ς π�υ συντ�νι ε τα πάντα γύρωαπ� τη σελίδα, καλεί στ�ν B�λ� �μι-λητές της α!ίας τ�υ Aγγελ�υ Σικε-λιαν�ύ, τ�υ Στρατή Mυρι�ήλη ή τ�υΓιάννη Σκαρίμπα, �ργανώνει εκθέ-σεις ωγρα�ικής, εκδρ�μές, πρ�-σκυνήματα, αναδι�ργανώνει την π�-λιτιστική κατατ�μή της π�λιτείας.

Λίγ� αργ�τερα, στα �ρ�νια της Kα-τ��ής δρα η «Πνευματική Πρωτ�π�-ρία Nέων» (Π.Π.N.) με εκδ�σεις καιάλλες εκδηλώσεις. Πρωτ�παρ�υσιά- �νται � Λευτέρης Pα�τ�π�υλ�ς, �Λευτέρης Π�ρτ�κάλ�γλ�υ, η NίκηK�υτσ�ρ�δη, ενώ σημαντική είναικαι η συμ��λή τ�υ Kίτσ�υ Mακρή καιτ�υ Γιάννη Σια�λέκη.

O Λευτέρης Pα�τ�π�υλ�ς έγινεγνωστ�ς ως π�ιητής πανελλήνια ταπρώτα μετακατ��ικά �ρ�νια και συ-νέ�ισε την π�ρεία τ�υ αργ�τερα.Aπ� τις κατ��ικές συλλ�γές «Kαλ�-σύνη» και «E�τά πληγές» π�υ ε!έ-δωσε η Π.Π.N., συνέ�ισε με την«Aπ�στασία» και τ�υς «Διάττ�ντες»,σημασι�δ�τώντας πρώιμα την «π�ί-ηση της ήττας», ενώ διακρίθηκε καιστην κριτική σημειωματ�γρα�ία.Δείγματα πε �γρα�ικ�ύ έργ�υ π�υμπ�ρ�ύσε να ε!ελι�θεί θεαματικά ανυπήρ�ε η δημι�υργική συνέ�εια πα-ρ�υσίασαν � Π�ρτ�κάλ�γλ�υ και ηK�υτσ�ρ�δη.

Kίτσ�ς A. Mακρής

O Kίτσ�ς A. Mακρής, σημεί� ανα-��ράς για την ιστ�ρία της λαϊκήςτέ�νης στ�ν τ�π� μας, δίπλα στ�νΘε��ιλ�, τ�ν Σπαθάρη, τ�ν Bαμ�α-κάρη, τ�ν Πικιώνη, τ�ν Ψά��, τη Xα-τ ημι�άλη, την Tαρσ�ύλη, �λ�υςτ�υς α!ι�μα��υς της γνησι�τητας,ανάστησε τ� έργ� τ�υ Θε��ιλ�υστην πηλι�ρείτικη �άση τ�υ με τηνέ!��η πραγματεία τ�υ 1939 και τ�σ�στα �ρ�νια της Kατ��ής, �σ� και μετ�υς σεισμ�ύς και στ� σύν�λ� τ�υ�ί�υ τ�υ, πρ�σπάθησε να περισώσει

Συνέ�εια απ� την 27η σελίδα

E!ώ�υλλ τ υ περι δικ ύ «Φιλ�τε-�ν ς». Tα τρία πρώτα τεύ�η ήταν �ι-λ τε�νημένα απ� τ &ωγρά� Σπύρ

Bυτωρ�π υλ .

E!ώ�υλλ τ υ δεκαπενθήμερ υ περι δικ ύ της θεσσαλικής πνευματικής &ωής

«Θεσσαλικά Γράμματα».

τα απ�μεινάρια της παραδ�σιακήςλαϊκής κληρ�ν�μιάς πρ�σ�έρ�νταςέργ� σημαντικ� στη ρωμι�σύνη. Oπνευματικ�ς B�λ�ς ακ�λ�υθεί ταμεταπ�λεμικά �ρ�νια τις συνι ήσειςκαι μεταπτώσεις της π�λιτείας, τιςσυνεκ��ρές και κατα�υθίσεις τ�υκ�ινωνικ�ύ τ�πί�υ, �πως σημαδεύ-τηκε απ� την Kατ��ή, τ�ν Eμ�ύλι�,αλλά και τ�υς σεισμ�ύς, τις τ�σεςμετ�ικήσεις και !εν��ρίες. Mιατ�ι��γρα�ία π�υ έκτυπα παρ�υσιά- εται στ� έργ� των αυθεντικών δη-μι�υργών τ�υ τ�π�υ μας.

O π�ιητής Θανάσης Kωστα�άρας,�ασικ�ς εκπρ�σωπ�ς της «γενιάςτ�υ ’50», της «γενιάς της ήττας», μεπ�ιητικές καταθέσεις �πως «O γυ-ρισμ�ς», η «Kατάθεση», τα «Συ-μπληρώματα», «O μ�υγγ�ς τραγ�υ-διστής», ως τ� τελευταί� «Στ� �ά-θ�ς τ�υ "ρώματ�ς», καταθέσεις «έ-ως θανάτ�υ / τη δύσκ�λη σκάλα τηςμυστικής απ�κάλυψης / ανε�αίν�-ντας», σημαδεύει αυτ� τ� αι�μηρ�τ�πί�.

Mια δεύτερη �ωνή, παραμελημέ-νη κάπ�τε κι απ� δική της ευθύνη, �Mένι�ς M�υρτ �π�υλ�ς, συνεκ�έ-ρει τ�ν πρ�σεισμικ� B�λ� έως τ�σήμερα. Π�ιητής, στ��αστής, μ�υσι-κ�ς και μ�υσικ�λ�γ�ς, με ελά�ιστητυπωμένη εργασία, αλλά π�λ�ς έλ-!ης για τ�υς επιγεν�μεν�υς.

Στη σεισμική δεκαετία τ�υ B�λ�υεμ�ανί �νται και κάπ�ι�ι άλλ�ι «μι-ν�ρες», �πως η Eρση Σαράτση, �Σταύρ�ς Bασαρδάνης, η Aπ�στ�λίαNάν�υ. Eμ�ανί εται επίσης μια �α-ρακτηριστική περίπτωση εν�ς σ�ε-δ�ν αυτ�δίδακτ�υ πε �γρά��υ π�υστικτ�γρα�εί τ� αγρ�τικ� ήθ�ς, ωςτην αστική τ�υ μετα–δ�λίευση.

Πρ�κειται για τ�ν Hλία Λε��ύση,π�υ απ� τ� «Eνας "ειμώνας απ� τη#ωή μ�υ» και την «Eπιστρ��ή στ� α-λέτρι» πρ��ωρεί σε πι� σύνθετεςτ�ι��γρα�ήσεις (και κάπ�τε ασύνε-τες αγι�γρα�ήσεις) σε κατ�πιν�τε-ρα κείμενά τ�υ, κερδί �ντας ιδιαίτε-ρα στ�ν τ�μέα της ��ρμας. Στα ίδιαπάνω – κάτω �ρ�νια κερδί ει την α-ναγνώριση � �ιλ�λ�γ�ς Nίκ�ς Πα-πα�ατ ής, με την ενασ��λησή τ�υμε τ�ν Παυσανία, έ��ντας πρ�σ�έ-ρει πρ�ηγ�ύμενα την αρ�αι�λ�γικήτ�π�γρα�ία της Mαγνησίας και συ-στηματ�π�ιεί τ� μετα�ραστικ� τηςέργ� η K�ρνηλία Nιώτη. Iδιαίτερ�ςλ�γ�ς α!ί ει για τ�ν μεσαιων�λ�γ�Bαγγέλη Σκ�υ�αρά, μελετητή καιεκδ�τη σημαντικών ιστ�ρικών κει-μένων, �πως τ� «Xρ�νικ� της Συ-κής», αναστηλωτή της �ι�λι�θήκηςZαγ�ράς και τ�υ Iωάννη Πρίγκ�υ, μεμια λέ!η �ρήσιμ�υ στ�ν τ�π� και τηνεπιστήμη ερευνητή.

A!ι�λ�γη παρ�υσία έ��υν και κά-π�ι�ι πανεπιστημιακ�ί διδά��ι, �πως� Aπ�στ�λ�ς Bακαλ�π�υλ�ς ή � Nί-κ�ς Παντα �π�υλ�ς.

Γενιά τ�υ ’60

H π�ιητική γενιά τ�υ ’60 εκπρ�σω-πείται απ� μερικές α!ι�λ�γες πα-ρ�υσίες πανελλήνιας εκ��ράς κι α-κτιν��λίας. Σημειών�νται τα �ν�-ματα της Mαντώς Aρα�αντιν�ύ, τ�υΓιάννη Φάτση, τ�υ Παυσανία Γκάλι-�υ, τ�υ Nίκ�υ Mπα ιάνα, τ�υ Πέ-τρ�υ Kυπριωτέλη, τ�υ Iάσ�να Eυαγ-γέλ�υ και τ�υ Mι�άλη Mπάστα.

H Mαντώ Aρα�αντιν�ύ, με �αλα-

ρ�ύς δεσμ�ύς με την π�λη σήμερα,έ�ει ασ��ληθεί συστηματικά με τ�έργ� τ�υ T έιμς T �ις και έ�ει γρά-ψει π�ίηση εκδ�μένη με τ�ν επανα-λαμ�αν�μεν� τίτλ� «Γρα�ή», π�ίη-ση με έντ�ν� παλίμψη στ� μετα-υ-περεαλιστικής στάσης. Aπ�η��ι τηςπ�ιητικής γενιάς τ�υ ’50 ανι�νεύ�-νται στην π�ίηση τ�υ Γιάννη Φάτση,ιδιαίτερα στις συλλ�γές της πρώτηςπερι�δ�υ («E!�λ�θρεμ�ς», «Πλή-θ�ς», «Tύμ��ς»), ενώ � ΠαυσανίαςΓκάλι�ς στην «Aδυναμία» παρ�υ-σιά ει με �!ύτατη διεισδυτικ�τητατ� γεγ�ν�ς κατ’ ευθείαν ως σύμ��-λ� και � Nίκ�ς Mπα ιάνας πρ�σ�έ-ρει μια π�λύ ενδια�έρ�υσα σύ ευ!ητης παραδ�σιακής ��ρμας τ�υ ε-λευθερ�στι��υ π�ιήματ�ς με την α-δυναμία να καταν�ηθεί η δέ�υσαπραγματικ�τητα τ�υ περίγυρ�υ, αλ-λά και η διάψευση �ραμάτων. O Πέ-τρ�ς Kυπριωτέλης –π�υ είναι καισημαντικ�ς πε �γρά��ς: «Tα έκθε-τα τ�υ Θε�ύ», «Kαρταλέικα»– στ�«Mετεωρ�λ�γικ� δελτί�» �ιώνει μεενδ�σκ�πική τρυ�ερ�τητα τα παθή-ματα της γενιάς τ�υ, ενώ � Iάσ�ναςEυαγγέλ�υ, π�λυγρα��τατ�ς μεθητεία και στην απ��θεγματ�γρα-�ία και � λιγ�λ�γ�ς Mι�άλης Mπά-στας συμπληρών�υν την �μάδα.

Στην ίδια γενιά ανήκει και � δια-ν�ητής και σημαντικ�ς κριτικ�ς κι-νηματ�γρά��υ Nίκ�ς K�λ��ς, ενώστην ίδια �ρ�ν�λ�γική διάσταση κι-νείται μια �μάδα �ρ�νικ�γρά�ων καισημειωματ�γρά�ων, �πως η NίτσαK�λι�ύ, � Γιάννης M�υγ�γιάννης, �

Kώστας Λιάπης και � Σωτήρης Kα-ραθάν�ς.

Nα υπ�γραμμιστεί η πρ�σ��ράστην π�λη τ�υ B�λ�υ τ�υ σκυρια-ν�ύ αρ�αι�λ�γ�υ Δημήτρη PήγαΘε��άρη και για τις αρ�αι�γνωστι-κές τ�υ εργασίες και για την ώθησηπ�υ έδωσε σε π�λιτιστικά πράγματατης π�λης.

Nε�τερη γενιά

Σε μια νε�τερη γενιά ανήκει � μ�-νιμ�ς κάτ�ικ�ς τ�υ B�λ�υ A. K. Xρι-στ�δ�ύλ�υ, καθώς και π�λλ�ί απ�-δημ�ι: � Θανάσης Nιάρ��ς, � Mι-�αήλ Mήτρας, � Bασίλης Στεριάδης,η Mαγδαληνή Tσιρ�γιάννη και άλ-λ�ι. O Aθανάσι�ς K. Xριστ�δ�ύλ�υέ�ει γράψει π�ίηση, ένα ε!αιρετικήςευαισθησίας πλησίασμα στη σε�ερι-κή π�ίηση κι έ�ει μεταγλωττίσει μεενάργεια κάπ�ια !ένα κείμενα, απ�τα �π�ία ως τ�π�ς α!ιωσύνης δεί-�νεται � «Mπ�μπυ Nτικ η �άλαινα».

O Θανάσης Θ. Nιάρ��ς, εκτ�ς απ�συνεκδ�της της λαμπρής «Λέ!ης»είναι ένας ε!αιρετικά ευαίσθητ�ςδέκτης των μηνυμάτων τ�υ «κ�-σμ�υ», τ�σ� στα π�ιητικά τ�υ, �σ�και στα δ�κιμιακά τ�υ κείμενα. E�ειπαρ�υσιάσει τις π�ιητικές συλλ�γές«24 νυ"τερινά τραγ�ύδια» και«Eρως έρωτας» και μια σειρά απ�συλλ�γές δ�κιμίων εμπ�τισμένωνμε γνώση, αγωνία και μεστά ν�ήμα-τα. Eκείν� π�υ έ�ει σημασία στ�Nιάρ�� (και δεν είναι η μ�ναδική πε-ρίπτωση αυτής της συντρ��ιάς) εί-

ναι τ� π�σ� κ�ντά �ρίσκεται στ� B�-λ� και τα πραγματικά, τα δια�ρ�νικάπρ��λήματά τ�υ, με π�ση ανησυ�ίακαι πρ�σ��ή τα αντιμετωπί ει.

O Mι�αήλ Mήτμας ασ��λείται συ-στηματικά με ένα είδ�ς εικαστικήςγρα�ής π�υ κινείται στις παρυ�έςτης «συγκεκριμένης π�ίησης». Tασύμ��λα των λέ!εων, ως γραμμικ�μετείκασμα των συμ��λων τ�υ κ�-σμ�υ, απ�δ�μ�ύνται απ� τ�υς ιδι�-ρυθμ�ύς τ�υς, απ�κωδικ�π�ι�ύνταικαι τραυματί �νται απ� μια σειρά ε-πιν�ημένων παρεμ�άσεων π�υ επι-�ειρεί να περιγράψει, ��ι �ωρίς απ�-τυ�ίες και ακρ�τητες, ένα �πωσδή-π�τε �α�τικ� σύμπαν.

O Bασίλης Στεριάδης ασκείται μεεπιτυ�ία τ�σ� στ�ν π�ιητικ� («O κ.I��», «T� ιδιωτικ� αερ�πλάν�»,«Nτικ � �λ�μ�ς», «T� �αμέν� κ�-λιέ», «O πρ�π�νητής παίκτης») �σ�και στ�ν πε � («H κατηγ�ρία A I»)λ�γ�. Θραύσματα μιας υπάρ��υσαςπραγματικ�τητας, στην πι� πε ή εκ-δ��ή της, συναρμ�λ�γ�ύνται σε έναδεύτερ� υπερ�ατικ�, μα δι�λ�υ με-τα�υσικ�, επίπεδ�.

Aνάλ�γα δι�υής, ανάμεσα στ�νπ�ιητικ� και τ�ν πε � λ�γ�, είναικαι η παρ�υσία της MαγδαληνήςTσιρ�γιάννη.

Mελετητής της εκπαιδευτικής πα-ράδ�σης τ�υ B�λ�υ, �πως εμ�ανί- εται στα «Aθεϊκά» και τ�υς πρωτα-γωνιστές τ�υς, � Xαράλαμπ�ς Xαρί-τ�ς έ�ει πρ�σ�έρει καλ� έργ� στη��λιωτ�γνωσία. Tη διάδ�ση τηςγνώσης υπηρετ�ύν επίσης � Δ. Πα-ντελ�δήμ�ς και η Pίτσα Φράγκ�υKικίλια.

Nα σημειωθ�ύν και δύ� νεκρ�ί, ��αμηλ��ων�ς αισθαντικ�ς Δημή-τρης Πλίτσης και � Oδυσσέας M�υ-ντ�ύλιας π�υ � θάνατ�ς τ�υ στέρη-σε απ� την π�λη ένα �ργανωτικ�πνεύμα και ένα ευαισθητ�π�ιημέν�δέκτη.

Mια νε�τατη γενιά αναπτύσσεταιήδη στην π�λη και την περι�έρειάτης, αλλά και στις π�λυάνθρωπες«απ�ικίες». Σημειώνεται η σημαί-ν�υσα παρ�υσία κάπ�ιων �ωνών, �-πως �ι π�ιητές Nίκ�ς Bαραλής καιΘανάσης B�γιατ ής, η �ιλ�λ�γ�ςXαρά Mπακ�νικ�λα Γεωργ�π�ύλ�υ,� κριτικ�ς Xρήστ�ς Παπαγεωργί�υ,αλλά και μερικών άλλων, π�υ, �λ�ιτ�υς, �ρίσκ�νται σε π�ρεία.

H διαδρ�μή αυτή, μέσα απ� δαιδα-λώδεις και δυσδιάκριτες δια�άσειςστην ιστ�ρία των γραμμάτων τ�υB�λ�υ είναι περισσ�τερ� ενδεικτικήτων τάσεων π�υ κυριάρ�ησαν καικάπ�ιων �ρ�σημων στην �λη π�ρείατης. Στα περι�ρισμένα �ριά της δενήταν δυνατ�ν να �ωρέσει μια ε!α-ντλητική επίκληση έργων και �ν�μά-των. Aλλωστε για κάπ�ιες �άσειςτης και μερικά απ� τα �ν�ματα έ�ειαρ�ίσει να αναπτύσσεται μια στ�ι-�ειώδης �ι�λι�γρα�ία π�υ είναι α-νάγκη να διευρυνθεί, αλλά και ναπαρασ�εθ�ύν �ι δυνατ�τητες γιατην έκδ�ση πηγών και ��ηθημάτωνπ�υ �ντως υπάρ��υν.

Σημείωση: «Eπτά Hμερών»: O Γιώργ�ς A.Παναγιώτ�υ έ�ει γράψει και εκδώσει π�ιητι-κές συλλ�γές ανθ�λ�γίες, κριτικά και ιστ�ρι-κά μελετήματα και έ�ει συστηματικά ασ��λη-θεί με την καταγρα ή δημ�σιευμάτων ε η-μερίδων και την τεκμηρίωση τ�υ κ�ιν��υ-λευτικ�ύ έργ�υ.

O π ιητής Πέτρ ς Mάγνης στην Aλε!άνδρεια τ 1928, π υ θέλησε να μετα$λη-θεί σε αντι-Kα$ά�η και απέτυ�ε.

AΦIEPΩMA

Tα έντυπα τ�υ Bλ�υE�ημερίδες και περι�δικά απ�τελ�ύν �ωνταν� κε�άλαι� της ιστ�ρίας της π�λης

T�υ Γιώργ�υ A. Παναγιώτ�υ

Π�ιητή, Bι�λι�γρά �υ

THN ημέρα π�υ � ελληνικ�ς στρα-τ�ς απελευθέρωνε τ� B�λ�, στις 2N�εμ�ρί�υ 1881, κυκλ��ρ�ύσεστην π�λη και η πρώτη ε�ημερίδα.Eπρ�κειτ� για τη «Θεσσαλία» τ�υKωνσταντίν�υ Σακελλαρίδη, π�υεί�ε �εκινήσει τη διαδρ�μή της ένα�ρ�ν� πρωτύτερα στην Aθήνα καιμετα�ερ�ταν αυθημερ�ν στ�ν ε-λεύθερ� B�λ�. Στα 113 �ρ�νια π�υμεσ�λά�ησαν, έκτ�τε, παρ�υσιά!�-νται στην π�λη σ�εδ�ν εκατ� τίτλ�ιε�ημερίδων, καθώς και περίπ�υπέντε δεκάδες τίτλ�ι περι�δικών.Mια συγκ�μιδή α�ι�πρ�σεκτη, π�υ,στην ιστ�ρική διαδρ�μή της π�λι-τείας, έ�ει συμ�άλει απ��ασιστικάστη διαμ�ρ�ωση τ�υ πρ�σώπ�υτης. O B�λ�ς και τα έντυπά τ�υ α-κ�λ�υθ�ύν μια αλληλ�δραστικήσ�έση στην π�ρεία τ�υ �ρ�ν�υ με�σες παράλληλες, επάλληλες ή υ-πάλληλες �δεύσεις.

Mε �σες επιμέρ�υς ανακ�λ�υ-θίες και διαταρά�εις αυτής της σ�έ-σης κ�ινων�ύν �ι ιδι�μ�ρ�ες συνι-στώσες τ�υ B�λ�υ. Aλλά και με �-σες πρ�σπάθειες έ��υν επι�ειρηθείγια να υπάρ�ει, με �πλ� τ�ν Tύπ�,μια �ειραγώγηση κι ένας σκ�π�ύμε-ν�ς πρ�σδι�ρισμ�ς της π�λιτείας.Kρ�ύσεις και συγκρ�ύσεις με ιδιαί-τερη σημασία για τ�ν ειδ�π�ιημέν�ερευνητή.

O B�λ�ς, � εκτ�ς Kάστρ�υ B�λ�ς,είναι ένα απ� τα νεώτερα π�λίσματαστ�ν ελλαδικ� �ώρ�. Γύρω στ� 1830δημι�υργ�ύνται �ι πρώτες �ικήσειςεκτ�ς Kάστρ�υ πρ�ς την κατεύθυν-ση της σημερινής π�λης και γύρωστ� 1850 τα κτίσματα αυτά παίρν�υνμ�ρ�ή �ικισμ�ύ. O B�λ�ς γνώρισε,αυτά τα 150 ή 170 �ρ�νια, μια κατα-κ�ρυ�η �ικ�ν�μική και πληθυσμια-κή άνθηση λ�γω γεωγρα�ικών συ-σ�ετισμών και ιστ�ρικών συγκυ-ριών, περνώντας απ� τη μεταπρατι-κή κ�ινωνία στη �ι�μη�ανική δι�-γκωση και απ� εκεί στη σημερινή α-μή�ανη πρ�σπάθεια επαναπρ�σδι�-ρισμ�ύ της ταυτ�τητάς τ�υ, μέσα α-π� συνι!ήσεις και συγκλίσεις τηςκ�ινωνικής τ�υ �υσι�γνωμίας.

Δεν είναι άμ�ιρη γι’ αυτ� η �ίαιηαπώλεια –διά μιας– των στρωματώ-σεων εκείνων π�υ μπ�ρ�ύσαν ναμ�ρ��π�ιήσ�υν την ανάκαμψή τ�υ.Συγκεκριμένα, �ι σεισμ�ί απ�μάκρυ-ναν πριν απ� 40 �ρ�νια απ� την π�-λη �λ�υς εκείν�υς π�υ εί�αν τη δυ-νατ�τητα να «αμυνθ�ύν» με τη �υ-γή, ενώ έ�εραν στην π�λη ένα ετε-ρ�κλητ� πληθυσμιακ� δυναμικ� π�υακ�μη δεν έ�ει, π�λιτιστικά τ�υλά-�ιστ�ν, α��μ�ιωθεί με την παραδ�-μένη μ�ρ�ή της π�λιτείας. Mια διά-σταση π�υ έντ�να ανι�νεύεται καιστα έντυπα της π�λης.

H «Θεσσαλία» τ�υ K. Σακελλαρίδηέ!ησε συν�λικά 18 �ρ�νια, με μια τε-

τρά�ρ�νη διακ�πή ως τ� 1902. Tηνεπ�μένη της απελευθέρωσης τ�υB�λ�υ κυκλ��ρησε η δεύτερη�ρ�νικά ε�ημερίδα, η «Φωνή τ υΛα ύ» τ�υ Aντωνί�υ Kαρα�ατσέ-λ�υ. Aλλές σημαντικές ε�ημερίδεςτ�υ περασμέν�υ αιώνα, τ� «Eθνικ�νMεγαλεί ν» τ�υ μακεδ�ν�λάτρη N.P�υσσ�π�υλ�υ κι ακ�μη � �ρα�ύ-�ι�ς «Pήγας τ υ Λα ύ», έντυπα μεέντ�νες τις απη�ήσεις των ιδεώντης Γαλλικής K�μμ�ύνας, έκδ�σητ�υ 1885.

Στις 25 Mαΐ�υ 1898, μια άλλη«Θεσσαλία» αρ�ί!ει να !ει στ�ν κ�-σμ� τ�υ αντιμ�νι�υ, π�υ και σήμε-ρα, έπειτα απ� 95 �ρ�νια, συνε�ί!ειτ�ν ακάματ� �ί� της. Tην ε�έδωσε �Δημ�σθένης Pί!�ς, εκδ�της αργ�-τερα και της ε�ημερίδας «T Φως»στη Θεσσαλ�νίκη.

Στ�υς διευθυντές και αρ�ισυντά-κτες της «Θεσσαλίας» καταλέγ�νται� Xριστ�δ�υλ�ς Kε�αλάς, μετέπει-τα επίσκ�π�ς Πενταπ�λεως, � «ανα-�ωρητής» της Oρθ�δ��ίας άγι�ςNεκτάρι�ς της Aίγινας, � Θ. Xατ!η-

γώγ�ς, � μα�ητής Tάκης Oικ�ν�μά-κης, � Bασίλης Mιμίδης, � A�ιλλέαςOρ�ανίδης, � Στέ�αν�ς Mήτσι�υ. Hε�ημερίδα ε�αγ�ρά!εται τ� 1994 α-π� τ�υς αδελ��ύς Παρασκευ�π�υ-λ�υ και εδώ και δύ� �ρ�νια περνάστην ιδι�κτησία τ�υ Kωνσταντίν�υΛ�ύλη.

«Πανθεσσαλική»Oι κ�ινωνικές !υμώσεις στην π�λη

και την ευρύτερη περι��ή της Θεσ-σαλίας αντανακλ�ύν και στ�ν Tύπ�τ�υ B�λ�υ. O δικηγ�ρ�ς Σ��κλήςTριαντα�υλλίδης �ι��υλκεί υπέρτων κ�λίγων τ�υ κάμπ�υ με π�ικίλεςμ�ρ�ές δράσης, στις �π�ίες περι-λαμ�άνεται και η ε�ημερίδα «Παν-θεσσαλική». ε�ημερίδα π�υ τεκμη-ρίωσε θεωρητικά τ� μ�ίρασμα τηςγης στ�υς �υσικ�ύς δ�υλευτές τηςκαι πρ�ετ�ίμασε τ� Kιλελέρ. Παράλ-ληλα με τ� αγρ�τικ� !ήτημα στην ί-δια την π�λιτεία, �ι υπ�πρ�ν�μι�ύ-��ι �ι�μη�ανικ�ί εργάτες �ργνανώ-ν�νται και ενεργ�π�ι�ύνται στ�ν«Πανεργατικ�ν Σύνδεσμ�ν “H Aδελ-

��της”», τ�ν πρ�άγγελ� τ�υ Eργα-τικ�ύ Kέντρ�υ. H Aδελ��τητα εκδί-δει απ� τ� 1908 έως τ� 1911 τ� ε-�δ�μαδιαί� έντυπ� «O Eργάτης»,π�υ ��ι άδικα θεωρείται σταθμ�ςστην π�ρεία τ�υ ελλαδικ�ύ Tύπ�υ.

Eυτυ�ώς, ανακ�ινώθηκε πρ�σ�α-τα η ύπαρ�η εν�ς «σώματ�ς» της ε-�ημερίδας αυτής, π�υ ήταν ύπ�πτηπ�λλά �ρ�νια, στ� αρ�εί� Γ. Zωιτ�-π�υλ�υ (Γ.Δ. Zι�ύτ�υ). O Πανεργα-τικ�ς Σύνδεσμ�ς στηρί!ει με �λεςτις δυνάμεις και τ� νεωτεριστικ�παρθεναγωγεί� τ�υ B�λ�υ. O διευ-θυντής τ�υ «Eργάτη», άλλωστε,Kωνσταντίν�ς I. Zά��ς, γνωρί!ει τιςκατασταλτικές συνέπειες π�υ ακ�-λ�ύθησαν τα «Aθεϊκά τ�υ B�λ�υ».

«Kήρυκας»

H αντίδραση στ� �ργανωμέν� α-γρ�τικ� και εργατικ� κίνημα �ρήκεε�αρμ�γή στ�ν �ώρ� τ�υ Tύπ�υ τ�ν«Kήρυκα», την ε�ημερίδα τ�υ Δη-μ�σθένη K�ύρτ��ικ, π�υ εκδιδ�τανστ�ν B�λ� τη δεκαετία 1908-1917.Παράλληλα συγκινητικές ήταν �ιπρ�σπάθειες τ�υ Δημήτρη A. Tσι-μπ�ύκη να ενημερώσει π�λιτικά καιπ�λιτιστικά τ�υς συμπατριώτες τ�υμέσα απ� τις ε�ημερίδες, π�υ δια-δ��ικά κυκλ��ρησε, τ�ν «Tύπ�»και την «Πρωΐα Θεσσαλίας». H ιδε�-λ�γική διαπάλη συνε�ί!εται απ� τ�νKώστα Nταϊ�ά, π�υ μετεί�ε στ�ν κύ-κλ� τ�υ «Eργάτη» με την «Πρ��δ�»τ�υ 1916, ε�ημερίδα στην �π�ία συ-νεργάστηκε και � Nτίν�ς Θε�τ�κης.

«Tα�υδρ�μ�ς»

Στις 16 Δεκεμ�ρί�υ 1916, � αγρ�-τιστής Aλέ�ανδρ�ς Mέρ�ς κυκλ�-��ρεί τ�ν «Tα�υδρ�μ », τη δεύτε-ρη σε μακρ��ι�τητα ε�ημερίδα �τυB�λ�υ, π�υ και αυτή ε�ακ�λ�υθείνα εκδίδεται και σήμερα. Mετά τ�νθάνατ� τ�υ Mέρ�υ, π�υ διετέλεσεκαι ��υλευτής τ� 1926 με τ�ν Παπα-ναστασί�υ, καθώς και τ� 1958 και1963, η ε�ημερίδα κληρ�ν�μείται α-π� τ�υς αδελ��ύς Πώπ�τα.

Στα μεσ�π�λεμικά �ρ�νια, ε�ημε-ρίδες π�υ απ�σα�ήνι!αν τ� κ�ινωνι-κ� τ�πί� ι�νηλατώντας την κατά�α-ση τ�υ B�λ�υ υπήρ�αν –επίσης– η«Λαϊκή Φωνή» τ�υ Γ. Πάστρα, η «Ση-μαία» τ�υ I. Γκλά�ατ�υ, � «Nέ ς K�-σμ ς» τ�υ A. Aμδάρη, η «Eνωση»των μικρ�μεσαίων με διευθυντέςτ�ν Aθω Tριγκώνη και τ�ν ΦαίδωναMακρή και η «Nέα Eλλάς» τ�υ B.Aπ�στ�λίδη. H έκδ�ση μιας ε�ημε-ρίδας τα �ρ�νια αυτά απ�μακρύνε-ται απ� την παλιά �ικ�τε�νη διαδι-κασία, απαιτεί περισσ�τερες πάγιεςεγκαταστάσεις και κε�άλαια. Στα-ματά ακ�μη η έκδ�ση �ρα�ύ�ιων ε-ντύπων, π�υ ε�έ�ρα!αν τ�πικές π�-λιτικές �μάδες ή «τ!άκια», ίδι�ν τωνέως τ� 1910 �ρ�νων (να πρ�στεθείεδώ η ε�ημερίδα «Eγερσις», �ργα-ν� της π�λιτικής μερίδας T�πάλη

Πρώτες σελίδες σημερινών ε�ημερίδων τ�υ B�λ�υ. Eγραψαν και γρά��υν γιαδεκαετίες την ιστ�ρία της π�λης.

στις δημαιρεσίες τ�υ 1906, η �π�ίααπ�υσιά!ει απ� τ�ν κατάλ�γ� τηςεργασίας μ�υ «O Tύπ ς τ υ B�-λ υ», AΘM, B�λ�ς 1979). T� σ�ήματων ε�ημερίδων μεγαλώνει και �ισελίδες αυ�άν�νται, ενώ αρ�ί!ει ητηλεγρα�ική διασύνδεση με ειδησε-�γρα�ικά πρακτ�ρεία και κάπ�τε-κάπ�τε η συνεργασία με ανταπ�κρι-τές στις μεγάλες πρωτεύ�υσες τηςEυρώπης, κυρίως ��ιτητές π�υσπ�ύδα!αν εκεί.

Σημαντική υπήρ�ε η παρ�υσία τ�υαντιστασιακ�ύ Tύπ�υ στ� B�λ�. Kύ-ρι�ς π�λ�ς η «Aναγέννηση» με εκ-δ�τη τ�ν Θανάση Tσ�υπαρ�π�υλ�και διευθυντή τ�ν Φαίδωνα Mακρή.

Στα μεταπ�λεμικά �ρ�νια εκδίδ�-νται αρκετές ε�ημερίδες, κάπ�τεκαι ε�ειδικευμένης ύλης, �πως τ�«Θάρρ ς» τ�υ Kώστα Παπαδ�π�υ-λ�υ, τ� «Φως» τ�υ Aλέκ�υ Tράκα, η«Mαγνησία» τ�υ Aντώνη Πατσιαντάκαι η «Eνημέρωση» τ�υ ΔημήτρηΓιαννακ�π�υλ�υ.

Πέντε ε�ημερίδες

Σήμερα, κυκλ��ρ�ύν στ� B�λ�πέντε ε�ημερίδες: τρεις ημερήσιες,�ι παλιές «Θεσσαλία» και «Tα�υδρ�-μ ς» και � «Nέ ς Δρ�μ ς» τ�υ Θα-νάση Πώπ�τα και δύ� ε�δ�μαδιαίες:τ� «Eμπρ�ς τ υ B�λ υ» τ�υ Nίκ�υΔιαμαντ�π�υλ�υ και η ε�δ�μαδιαίαέκδ�ση της «Θεσσαλίας» «Πρωινήτης Δευτέρας».

Tυπ�γρά��ι

Mιλώντας για τις ε�ημερίδες τ�υB�λ�υ, είναι ανάγκη να ανα�ερθ�ύ-με σε κάπ�ι�υς παλι�ύς τυπ�γρά-��υς, �πως � I. Φ. Mπέμπ�ς, � A. Kα-ρα�ατσέλ�ς ή � I.N. Δ�μέστι��ς, μακύρια σε κάπ�ι�υς εργάτες τ�υ Tύ-π�υ-δημ�σι�γρά��υς.

Kάπ�ια �ν�ματα ανα�έρθηκαν ή-δη σπ�ραδικά. Για τα περισσ�τερααπαιτ�ύνται ειδικές μ�ν�γρα�ίες,αλλά και συγκέντρωση των κειμέ-νων τ�υς, ώστε να γίν�υν πρ�σιτάστ� σημεριν� κ�ιν�. Tα �ρ�ν�γρα-�ήματα τ�υ Aθω Tριγκώνη, τ�υ Tά-κη Σαρακην�ύ ή E�ήμερ�υ (TάκηOικ�ν�μάκη), τ�υ Aγνωστ�υ (Kαλ-λι�πη K. Πάντ�υ) τ�υ Φ.M. (ΦαίδωναMακρή). Tα μα�ητικά κείμενα και �ισελίδες μαγνητ�λατρίας, ντ�κ�υ-μέντα για την τ�πική ιστ�ρία τ�υλά-�ιστ�ν των ίδιων, αλλά και π�λλώνάλλων.

T�υ Γεωργί�υ Σακελλαρίδη-Θετ-ταλ�μάγνητ�ς, τ�υ Kωνσταντίν�υ

Zά��υ, τ�υ Σ��κλή Tριαντα�υλλί-δη, τ�υ Aλέκ�υ Mέρ�υ, τ�υ Aστέρι-�υ Aμδάρη, τ�υ Aλέκ�υ Tράκα. Δί-�ως να λησμ�ν�ύνται �ι παρ�υσίεςτης Nίτσας K�λι�ύ, τ�υ KώσταMπαρμπάτσαλ�υ, τ�υ Θ�δωρ�υ Δη-μ�π�υλ�υ, τ�υ Δημήτρη Xρήστ�υκαι των νεωτέρων Δημήτρη Mπάτσι-�υ, Bαγγέλη Σ�υσ�υρή, Θανάση Σα-μαρά και τ�σων άλλων. Oι ε�ημερί-δες τ�υ B�λ�υ είναι ένα !ωνταν�κε�άλαι� της ��λιώτικης ιστ�ρίας.

Περι�δικά

Παράλληλη η �ρ�νηματιστικήδιεργασία των περι�δικών π�υ εκ-δ�θηκαν στην π�λη τ�υ B�λ�υ.

Aκρ�γωνιαί�ς λίθ�ς της περιήγη-σης τα δύ� περι�δικά π�υ ε�έδωσετ�ν περασμέν� αιώνα � κ�σμ�καλ�-γερ�ς με τ� μ�να�ικ� σ�ήμα Zωσι-μάς Eσ�ιγμενίτης. H «Φήμη» πρώτακαι � «Πρ μηθέας» κατ�πιν πρ�-σ�έρ�υν στ�ν ιστ�ρικ� μελετητή τ�παν�ραμα της π�λης τ�υ 19�υ αιώ-να διά�αν�, παράλληλα με τις αρ-�αι�λ�γικές εργασίες τ�υ π�λύ ση-μαντικ�ύ ερασιτέ�νη N. I. Γιανν�-π�υλ�υ, αλλά και τις θε�λ�γικές α-ναιρετικές θέσεις τ�υ Eσ�ιγμενίτη.

Δεύτερ�ς σταθμ�ς, ��ι λιγ�τερ�σημαντικ�ς απ� τ�ν πρώτ�, � «Φιλ�-τε�ν ς», �ργαν� τ�υ �μ�τιτλ�υ σω-ματεί�υ με εκδ�τη τ�ν Aρ. Bεκιαρέ-λη και εμψυ�ωτή τ�ν Aθανασάκη,σημεί� ανα��ράς στην ιστ�ρία τωνελληνικών λ�γ�γε�νικών περι�δι-κών τ�υ Mεσ�π�λέμ�υ.

Eπ�μεν�ι σταθμ�ί τα «ΘεσσαλικάΓράμματα», περι�δικ� νέων αμέσωςμετά την Kατ��ή, η «Aγι ρείτικη Bι-$λι θήκη», με πρ�σ��ρά στ� αντι-κείμεν� της, τ�υ Σωτήρη Σ��ινά, τατρία τεύ�η π�υ κυκλ��ρεί τ� 1952η «Eπ �ή» με εκδ�τη τ�ν Γ. N. Πα-παγεωργί�υ και «ψυ�ή» τ�ν Λευτέ-ρη Pα�τ�π�υλ�, τ� ένα και μ�ναδι-κ� τεύ��ς της «Aργώς». O Δημή-τρης P. Θε��άρης πρ�σ�έρε στηναρ�αι�γνωσία τα «Θεσσαλικά», ενώτ� 1965 παρ�υσιά!εται � «Δίαυλ�ς»,με μ�λις τρία τεύ�η, απ� τ�υς Γιάν-νη Φάτση και Hλία Λε��ύση.

O Λευτέρης Pα�τ�π�υλ�ς πρωτ�-παρ�υσιά!ει στ� B�λ� τις «Παρ υ-σίες», έντυπ� π�υ θα πραγματ�π�ι-ήσει και αθηναϊκ�ύς �ηματισμ�ύς,μετε�ελιγμέν� σε «ανθ�λ�γικ�» πε-ρι�δικ�. Περι�δική έκδ�ση θεσσα-λ�γνωσίας τ� «Aρ�εί ν ΘεσσαλικώνMελετών», π�υ εκδίδει η EταιρίαΘεσσαλικών Eρευνών, συνέστειλεγρήγ�ρα τις �ιλ�δ��ίες τ�υ τίτλ�υ

τ�υ, με απ�τέλεσμα να εμ�ανιστ�ύνανάλ�γα περι�δικά επιστημ�νικήςυ�ής σε �λ�υς τ�υς θεσσαλικ�ύςν�μ�ύς, απ�δυναμών�ντας τη δυ-νατ�τητα δραστικής παρέμ�ασηςστ�ν τ�μέα των θεσσαλικών σπ�υ-δών και διασπείρ�ντας δυσανάλ�γατην εμ�έλειά τ�υς.

Aκ�λ�ύθησαν τα «Kείμενα τ υB�λ υ», π�υ �εκίνησε � Hλίας Λε-��ύσης, τ� «Σ�ήμα Λ�γ υ» των Kω-στή Aκρί��υ - Xρίστ�υ Παπαγεωργί-

�υ, καθώς και δύ� εκδ�σεις τωνOTA. H «Nέα Iωνία» και � «B�λ ςμας», π�υ �ρ�ντι!ε � καλ�ς δημ�-σι�γρά��ς Γιάννης Mαντίδης καιπ�υ η αναστ�λή της έκδ�σής τ�υ εί-ναι λάθ�ς των δημ�τικών αρ�ών.

Tρία περι�δικά

Σήμερα, στ� B�λ� κυκλ��ρ�ύντρία περι�δικά: ένα π�ικίλης ύλης,�ι «Ωρες», και δύ� λ�γ�τε�νικά, τ�«P�πτρ » τ�υ Γιώργ�υ Tσιντσίνη,π�υ εκδίδει και τις «Ωρες» και διευ-θύνει τ�ν �μώνυμ� εκδ�τικ� �ίκ�,και η «Eλευσις» των Eκδ�σεων«Oμηρ�ς» τ�υ Δημ�σθένη Πετρ�ύ-τσ�υ.

H περιδιά�αση στην κ�ινωνία τωνμέσων για να �λ�κληρωθεί, στα πε-ρι�ρισμένα �ρια μιας δημ�σι�γρα�ι-κής ανα��ράς, είναι ανάγκη να ανα-�ερθεί στην ύπαρ�η δύ� τηλε�πτι-κών σταθμών και δεκάδων ραδι�-�ωνικών σταθμών, εκτ�ς εκείν�υτης EPT, στην π�λη τ�υ B�λ�υ.

Tα έντυπα τ�υ B�λ�υ πλε�νε-κτ�ύν απέναντι στα υπ�λ�ιπα ελλη-νικά, επειδή κατά τ� μεγαλύτερ��αθμ� τ�υς είναι απ�δελτιωμένα.

Πρέπει να ��ηθηθεί η �λ�κλήρω-ση αυτής της πρ�σπάθειας και ηδιάσωση της ύλης τ�υς, είτε με μι-κρ��ιλμ�γρά�ηση είτε με σάρωσηλέι!ερ. Oσ� είναι ακ�μη καιρ�ς, πριννα �αθ�ύν ανεπίστρ��α.

O Aθως Tριγκώνης, λαμπρή �υσι�γνωμία της δημ�σι�γρα�ίας στ� B�λ�. Δυ-στυ�ώς έ�υγε νέ�ς, θύμα της �ασιστικής κατ��ής.

Aριστερά: � Tάκης Oικ�ν�μάκης, μα�ητική μ�ρ�ή ως αρ�ισυντάκτης της «Θεσ-σαλίας». Δε#ιά: � Aλέ#ανδρ�ς Mέρ�ς κυκλ��ρεί τ�ν «Tα�υδρ�μ�» στις 16 Δε-κεμ$ρί�υ 1916, τη δεύτερη σε μακρ�$ι�τητα ε�ημερίδα τ�υ B�λ�υ, π�υ εκδίδε-

ται ως σήμερα.

Aριστερά: H πρώτη σ�σιαλιστική ε�ημερίδα «O Eργάτης», (20 Δεκεμ$ρί�υ 1908). Διευθυντής της � δικηγ�ρ�ς Kων. I. Zά-��ς. Δε#ιά: Λ�γ�τυπα απ� τέσσερις παλιές ε�ημερίδες τ�υ B�λ�υ. H «Θεσσαλία» της 8ης Mαΐ�υ 1886 (δεν είναι αυτή π�υσυνε�ί'ει σήμερα), � «Λα�ς» της 26ης I�υνί�υ 1907, η «Πανθεσσαλική» της 13ης Σεπτεμ$ρί�υ 1909 και � «Kήρυ#» της 11ης

Iαν�υαρί�υ 1911.

AΦIEPΩMA

Bι�μη�ανία και εμπ�ρι�Eργ�στάσια και λιμάνι μετέτρεψαν την π�λη σε σημαντικ� διαμετακ�μιστικ� κέντρ�

Tης Nίτσας K�λι�ύ

Δημ�σι�γρά�υ

«O B�λ�ς απ� τα πρώτα �ρ�νια της ί-δρυσής τ�υ έγινε γνωστ�ς ως κέ-ντρ� εμπ�ρί�υ και αργ�τερα �ι�μη-�ανίας, αλλά πρωτίστως ως «σκάλα»εισαγωγών και ε�αγωγών. Eί�ε άλλω-στε τη �ήμη αυτή και απ� τα �ρ�νιατης T�υρκ�κρατίας �ταν απ� τ� λι-μάνι τ�υ κάστρ�υ τ�υ B�λ�υ ε�άγ�-νταν πρ�ϊ�ντα τ�υ Πηλί�υ, σιτάριατης Θεσσαλίας και �ι�τε�νικά είδητ�υ τ�π�υ (μάλλινες κάπες, μετά�ια�αμ�ακερά, νήματα κ.λπ.). Στ� Γεω-γρα�ικ� Λε�ικ� π�υ εκδ�θηκε στηBενετία τ� 1826, ανα�έρεται �τι �B�λ�ς ή Γ�λ�ς «έ�ει λιμένα εις τ�ν�π�ί�ν διε�άγεται μέγα εμπ�ρι�ν».Aς μη λησμ�νείται �τι και �ι Πηλι�-ρείτες, �ι �π�ί�ι απ�τέλεσαν αργ�-τερα τ�ν πρώτ� πυρήνα της νέας π�-λης, εί�αν �αρακτηριστεί απ� τ�υς�έν�υς περιηγητές ως εύπ�ρ�ι επι-�ειρηματίες με εμπ�ρικές επιδ�σειςκαι ως δραστήρι�ι �ι�τέ�νες με απα-ράμιλλες πρ��δ�υς. T� 1836 � Iωάν.Λε�νάρδ�ς ανα�έρει στη «Nεώτατητης Θεσσαλίας Xωρ�γρα�ία» τ�υτ�ν B�λ� ως εμπ�ρική σκάλα «με λι-μένα �ωρητικ�ν» και πρ�σθέτει:

«O Bώλ�ς είναι �ύτως εις τ� εμπ�-ρι�ν ευδιατεθειμέν�ς, ώστε και πρ�εκατ�νταετηρίδ�ς ε�θ�νείτ� απ�τ�υς εν Θεσσαλ�νίκη εμπ�ρ�υς. Mά-λιστα δε τώρα δια την πλησιεστάτηνγειτ�νίαν τ�υ ελληνικ�ύ κράτ�υς,π�λλ�ί Eλληνες μετέ�ησαν εδώ καιέκτισαν εις την Aκρ�γυαλιάν τ�υΦρ�υρί�υ απ�θήκας και εργαστήρια,�π�υ εμπ�ρευ�μεν�ι "ώσιν εν υπ�-λήψει. Eις τα �λίγα καλά κτίρια ταύταευρίσκ�νται και κα�ενεία με δωμά-τια δια μπιλιάρδα, �π�υ �ι Eλληνεςκατά μίμησιν των Eυρωπαίων συνα-θρ�ι"�μεν�ι συνδιαλέγ�νται περί

δια��ρων εμπ�ρικών υπ�θέσεων καιτ� π�λισμάτι�ν αναλαμ�άνει καλήναύ�ησιν».

Aυτ�ί �ι ευυπ�ληπτ�ι έμπ�ρ�ι��ρτωναν απ� τ�ν B�λ� καπνά, λά-δια, σιτάρια, υ�αντά, μετά�ια και έ-�ερναν απ� λιμάνια τ�υ ε�ωτερικ�ύ(Kωνσταντιν�ύπ�λη, Tεργέστη, Mασ-σαλία, Λι��ρν�, Λ�νδίν� αλλά και α-π� τη Θεσσαλ�νίκη π�υ ανήκε κι αυ-τή ακ�μη στην Eυρωπαϊκή T�υρκία)διά��ρα αναγκαία είδη διατρ��ήςκαι ένδυσης, γυαλικά και άλλα μικρ�-πράγματα ως τ� θυμίασμα και τ� �ι-τρι�λι!

Eίκ�σι �ρ�νια αργ�τερα απ� τ�νΛε�νάρδ�, τ� 1857, � Γάλλ�ς πρ��ε-ν�ς στη Θεσσαλ�νίκη M. Γκι γρά�ειγια τ� λιμάνι τ�υ B�λ�υ:

«Kάθε έμπ�ρ�ς πρέπει να γνωρί"ηαυτή τη Σκάλα δι�τι τα π�λυάριθμαπρ�ϊ�ντα της Θεσσαλίας καταλήγ�υν�λα σ�εδ�ν εκεί. O B�λ�ς στέλνει

δημητριακ�ύς καρπ�ύς και "ώα στηνEλλάδα. Λάδια, δημητριακά, μετά�ι,δέρματα και κηρί στην Eυρώπη. Δη-μητριακά, λάδι, �υλεία, καπνά στηνT�υρκία και λάδια, καπνά στην Aίγυ-πτ�. H Θεσσαλ�νίκη εισάγει λάδια α-π� τη Zαγ�ρά».

Eνας άλλ�ς Γάλλ�ς, � περιηγητήςEμίλ I�αμπέρ, στις εντυπώσεις τ�υπ�υ δημ�σιεύθηκαν τ� 1872, περι-γρά�ει τ� λιμάνι ως ευρύ και ασ�α-λές και ανα�έρει �τι � B�λ�ς «είναι�ύτως ειπείν η απ�θήκη τ�υ εμπ�ρί-�υ της Θεσσαλίας μετά της Eλλάδ�ςκαι της Aνατ�λής».

Στ� μετα�ύ τ� 1852 ιδρύθηκε στ�B�λ� πρακτ�ρεί� αυστριακών ατμ�-πλ�ίων τ�υ Λ�υδ και αργ�τερα εγκα-ταστάθηκαν και πρ��εν�ι Aυστρίας,Aγγλίας, Γαλλίας και Iταλίας.

Kίνηση

H εμπ�ρική κίνηση συνε�ίστηκε με-τά την πρ�σάρτηση της Θεσσαλίαςστ� ελληνικ� κράτ�ς (1881), κάτι π�υπρ�σε�αν ιδιαίτερα �σ�ι επισκέ�θη-καν τ�ν B�λ� κατά τα αμέσως επ�με-να �ρ�νια, δημ�σι�γρά��ι και άλλ�ι.Xαρακτηριστικές είναι �ι εντυπώσειςτ�υ Aριστ�τέλη K�υρτίδη, π�υ δημ�-σιεύθηκαν στην «Eστία» τ� 1887:

«T� υπέρ τ�ν B�λ�ν πλανώμεν�ν �-νειρ�ν είνε τ� �ρήμα. Eκ των τριώνατμ�κινήτων αλευρ�μύλων και τωνδύ� σιδηρ�υργείων τ�υ, εκ τ�υ επίτων μεγάλων απ��αθρών και της ευ-ρείας πρ�κυμαίας συνωστισμ�ύ αν-θρώπων πάσης πρ�ελεύσεως, εκ τ�υ�αρέ�ς άσθματ�ς των εκ��ρτων�-ντων ατμ�πλ�ίων, εκ των πληρ�υσώντ�ν λιμένα κραυγών των ναυτών καιτων �αρκάρηδων, εκ των διασ�ι"�-ντων τας �δ�ύς και τας αγυιάς �αμά-ληδων, εκ των τριγμών των ��ρτη-γών αμα�ίων, εν σάκκ�ις, εν �αρελί-�ις, εν κ��ινί�ις, εν ασκ�ίς, εν δέμα-

σιν, εν πίθ�ις μετα�ερ�ντων σίτ�ν,καπν�ν, έλαι�ν, �ίν�ν, κ�υκ�ύλια,πατάτες, μήλα, κάστανα εκπέμπεται�λ�γερά τις μέριμνα πρ�ς απ�κτησινκέρδ�υς, νυ�θήμερ�ς π�θ�ς π�λε-ως, ήτις εγείρεται την αυγήν, �πωςτ� α�ίωμα τ�υ Aπελλ�ύ “�υδεμία η-μέρα άνευ γραμμής” μετα�άλλη επίτ� εμπ�ρικ�ν “�υδεμία ημέρα άνευδρα�μής”»...

Στη σημασία τ�υ λιμανι�ύ τ�υ B�-λ�υ και τ�υ εμπ�ρί�υ τ�υ ανα�έρθη-κε και � συγγρα�έας Aλέ�. Φιλαδελ-�εύς, υ�ηγητής �ιλ�λ�γίας, τ�νί*�-ντας στ� �ι�λί� τ�υ «Aκτίνες εκ τηςΘεσσαλίας» (1987) �τι «�λιγίστ�υςλιμένας έ�ει να επιδεί�η η Eλλάς �-μ�ί�υ κάλλ�υς, ευρύτητ�ς, καν�νι-κ�τητ�ς και γρα�ικ�τητ�ς» και �τι«επίνει�ν �ύσα συμπάσης της Θεσ-σαλίας η π�λις κέκτηται εμπ�ρι�νσπ�υδαι�τατ�ν. Tετρακ�σια και πλέ-�ν ατμ�πλ�ια κατ’ έτ�ς εισέρ��νταιεις τ�ν λιμένα».

Eμπ�ρικ�ς Σύλλ�γ�ς

T� 1897 ιδρύθηκε και � Eμπ�ρικ�ςΣύλλ�γ�ς B�λ�υ με διακ�σια μέληκαι πλ�ύσια και π�λυσ�ιδή δραστη-ρι�τητα, παρά την ανασταλτική τάσηπ�υ σημειώθηκε κατά την τ�υρκικήKατ��ή (1897-98) και μερικά �ρ�νιακατ�πιν. O Σύλλ�γ�ς δημι�ύργησεTμήμα Στατιτικής με σ��αρή επιστη-μ�νική συγκρ�τηση και τ� 1900 ίδρυ-σε Eμπ�ρική Σ��λή υψηλών στ��ων.T� 1901 ε�έδωσε σε �ι�λί� έναν θαυ-μάσι� Oδηγ� B�λ�υ και ν�μ�ύ Mα-γνησίας με πλήθ�ς στ�ι�είων και πε-ριγρα�ών. Aνάμεσα σ’ αυτές και η δι-θυραμ�ική για την π�λη:

«O B�λ�ς είνε η αληθής π�λις τωνμυρμήγκων και των καστ�ρων, είνεπ�λις πρ��ωρ�ύσα δι’ αλμάτων, είνε� μ�ναδικ�ς λιμήν της π�λυτρ��υΘεσσαλίας, τ� κεντρικ�ν αυτής ε-μπ�ρεί�ν, η καν�νικ�τέρα, ωραι�τέ-ρα και καιν�υργεστέρα αυτής π�-λις... Oι κάτ�ικ�ί τ�υ "ωηρ�ί, εργατι-κ�ί, δειν�ί έμπ�ρ�ι, "ηλωταί παντ�ςκαλ�ύ. Aι απ�θήκαι τ�υ μέγισται, ταεμπ�ρικά καταστήματά τ�υ πλ�ύσια,η �ι�μη�ανία τ�υ �σημέραι "ω�γ�-νείται, αι �ικ�δ�μαί, η πρ�κυμαία, αι�δ�ί, αι πλατείαι, τα δημ�σια κατα-στήματά τ�υ πρ�δίδ�υν �λα τάσινκαταπληκτικής πρ��δ�υ».

Eπιμελητήρια

Kαθώς κυλ�ύσαν �ι δεκαετίες τ�υεικ�στ�ύ αιώνα, η �ικ�ν�μία τ�υ B�-λ�υ συνέ�ισε την ανι�ύσα, αλλά εν-διάμεσα δ�κιμάστηκε απ� αλλεπάλ-ληλες περι�δ�υς κάμψης και κρίσης.O επι�ειρηματικ�ς κ�σμ�ς συσπει-ρώθηκε για την επίλυση των πρ��λη-μάτων τ�υ στ�ν Eμπ�ρικ� Σύλλ�γ�και σε διά��ρ�υς άλλ�υς, αλλά και

B�λ�ς 1946. Eκ �ρτωση �υλείας απ� τ� ε�ωτερικ�. T� λιμάνι τ�υ B�λ�υ και μετάτην Kατ��ή �ρησίμευε ως τ�π�ς εισαγωγής ή ε�αγωγής, για �λη την Kεντρική

Eλλάδα. (Aρ�εί� Zημ�ύρη).

O POΛOΣ τ�υ λιμανι�ύ για την �ι-κ�ν�μική ανάπτυ�η της περι��ήςτ�υ B�λ�υ ήταν πάντα καθ�ριστι-κ�ς. Aλλά θα ήταν αδύνατ� να α-νταπ�κριθεί τ� λιμάνι στ�ν πρ��ρι-σμ� τ�υ ως μεγάλ�υ διαμετακ�μι-στικ�ύ αν δεν διαμ�ρων�ταν με α-νάλ�γα έργα και δεν ε��πλι!�τανμε τα απαιτ�ύμενα μέσα.

Oταν � B�λ�ς πρ�σαρτήθηκε στ�ελληνικ� κράτ�ς (1881), τ� λιμάνιτ�υ δεν διέθετε παρά 5-6 �ύλινες α-π�"άθρες, ιδι�κτητες και αυτές,π�υ ανήκαν σε μεγαλεμπ�ρ�υς τηςεπ��ής και εκτείν�νταν μπρ�στάστις απ�θήκες τ�υς. Aπ� τ� 1892και μετά, σε διά�ρες �ρ�ν�λ�γίες,έγιναν σημαντικά έργα με επι�ωμα-τώσεις, κρηπιδώματα, κυματ�θραύ-στες, πρ�"λήτες, λιμεν�"ρα�ί�νες,απ�θήκες, σιλ�, κτίρια γραείων, ε-

κ"αθύνσεις και άλλα απαραίτητα.Ως τ�ν B΄ Παγκ�σμι� Π�λεμ� �

συνδυασμ�ς των σιδηρ�δρ�μικώνκαι των θαλάσσιων μετα�ρών ευ-ν�ησε τ� λιμάνι τ�υ B�λ�υ και τ�κατέτα�ε τρίτ� στη σειρά των λιμα-νιών της �ώρας, στην ίδια δηλαδήσειρά π�υ κατατά�θηκε � B�λ�ςκαι ως "ι�μη�ανικ� κέντρ�. Mετά,�μως, τ� 1940 σημειώθηκε κάμψηστην εμπ�ρική και τη "ι�μη�ανικηδραστηρι�τητα, �πως και στην κί-νηση τ�υ λιμανι�ύ, α�ύ η τεράστιαανάπτυ�η των �δικών μετα�ρώνμε �ρτηγά αυτ�κίνητα περι�ρισεσημαντικά τις σιδηρ�δρ�μικές καιτις θαλάσσιες. Σήμερα τ� λιμάνι τ�υB�λ�υ ε�ακ�λ�υθεί να κατέ�ει τηντρίτη θέση, αλλά σε μεγάλη απ�-σταση απ� τ�ν Πειραιά και τη Θεσ-σαλ�νίκη.

στα επιμελητήρια. T� 1919 ιδρύθηκετ� Eμπ�ρικ� και Bι�μη�ανικ� Eπιμε-λητήρι�. T� 1925 ιδρύθηκε τ� Eπαγ-γελματικ� και Bι�τε�νικ� Eπιμελητή-ρι� και τ� 1988 τα δύ� επιμελητήριασυγ�ωνεύθηκαν στ� Eπιμελητήρι�Mαγνησίας με τέσσερα τμήματα:• Eμπ�ρικ� με επι�ειρήσεις σήμερα2.446• Bι�μη�ανικ� με επι�ειρήσεις σήμε-ρα 87• Eπαγγελματικ� με επι�ειρήσεις σή-μερα 6.879• Bι�τε�νικ� με επι�ειρήσεις σήμερα4.710

Σύν�λ� επι�ειρήσεων ν�μ�ύ Mα-γνησίας 14.122.

H ανάπτυ�η

Oπως πρ�κύπτει απ� τ�ν παραπά-νω πίνακα, υπερτερ�ύν σήμερα σε α-ριθμ� τα επαγγελματικά και εμπ�ρι-κά καταστήματα, αλλά απ� πλευράς�ικ�ν�μικών μεγεθών είναι αναμ�ι-σ�ήτητ� �τι � μεγαλύτερ�ς συντελε-στής ανάπτυ�ης της περι��ής στά-θηκε η μεταπ�ιητική δραστηρι�τητα.H τ�πική �ι�μη�ανική δραστηρι�τη-τα άρ�ισε με αρκετή καθυστέρηση,έναν σ�εδ�ν αιώνα μετά την έναρ�ητης �ι�μη�ανικής επανάστασης, α-��ύ άλλωστε μ�λις τ� 1881 (2 N�εμ-�ρί�υ) έγινε ελληνικ�ς � μικρ�ς τ�τεB�λ�ς των 5.000 κατ�ίκων. Στην απ�-γρα�ή τ�υ 1991 τ� π�λε�δ�μικ� συ-γκρ�τημα B�λ�υ-Nέας Iωνίας εί�επληθυσμ� 117 �ιλιάδων κατ�ίκων.

Mετά την πρ�σάρτηση τ�υ 1881, ηανάπτυ�η πρ��ώρησε με γ�ργά �ή-ματα, �άρη στ� λιμάνι, στην κατα-σκευή τ�υ θεσσαλικ�ύ σιδηρ�δρ�μι-κ�ύ δικτύ�υ, π�υ άρ�ισε να λειτ�υρ-γεί σταδιακά απ� τ� 1884 και στηνπρ�σέλκυση επι�ειρηματιών απ� τ�Πήλι�, την άλλη Θεσσαλία και τη ν�-τια Eλλάδα, αλλά και στην πρ�σ��ράεργατικών �εριών απ� περι��ές κ�-ντινές και μακρινές. Στα εργατικά �έ-ρια πρ�στέθηκαν μετά τ� 1992 και τα�έρια �ιλιάδων Mικρασιατών πρ�-σ�ύγων, π�υ απ�ρρ��ήθηκαν κυ-ρίως στην καπνεργασία και σε διά��-ρα εργ�στάσια.

O B�λ�ς υπήρ�ε ακ�μη π�λ�ς έλ-�ης κε�αλαι�ύ�ων, π�υ ίδρυσαν α-�ι�λ�γες τ�πικές τράπε*ες. Παράλ-ληλα αναπτύ�θηκε πρωτ�π�ριακ�εργατικ� και σ�σιαλιστικ� κίνημα καιείναι �αρακτηριστικ� �τι στ� B�λ� ι-

δρύθηκε τ� πρώτ� εργατικ� κέντρ�της �ώρας τ� 1908.

Bι�μη�ανίες

H πρώτη �ι�μη�ανική μ�νάδα ήτανη Σιδηρ��ι�μη�ανία Σταματ�π�ύλ�υπ�υ ιδρύθηκε τ� 1883. Δημι�υργ�ςτης � αρ�ιτέκτων και μη�ανικ�ς Mε-λέτι�ς Σταματ�π�υλ�ς, � �π�ί�ς σεδημ�σίευμά τ�υ 1900 μας δίνει τ�π�ρτρέτ� της �ι�μη�ανίας περι��ήςB�λ�υ στην παιδική της ηλικία. Συ-γκεκριμένα κατά κλάδ� ανέ�ερε:

Aλευρ�π�ιία: Aντιπρ�σωπεύεται α-π� τέσσερα ατμ�κίνητα εργ�στάσια200 ίππων με 16 *εύγη μυλ�λίθων καιμε τέλεια ε�αρτήματα. Hμερήσια πα-ραγωγή 45.000 �κάδες αλεύρων.

Mακαρ�ν�π�ιεία: Δύ�, ένα ατμ�κί-νητ� και άλλ� ιππ�κίνητ�.

Aρτ�π�ιεί�: Eνα ατμ�κίνητ�.Kαρ��ελ�ν�π�ιεί�: Eνα ως πα-

ράρτημα εν�ς μη�αν�υργεί�υ.Mη�αν�υργεία: Tρία ατμ�κίνητα

με 250 τε�νίτες. Eπιπλέ�ν υπάρ�εικαι τ� μη�αν�υργεί� των Σιδηρ�δρ�-μων Θεσσαλίας για τις δικές τ�υς α-νάγκες. Aπ� τα μη�αν�υργεία τα δύ�σπ�υδαι�τερα καταγίν�νται κυρίωςστην κατασκευή γεωργικών μη�ανώνκαι εργαλείων πρ�ωρισμένων για τηΘεσσαλία και τη λ�ιπή Eλλάδα. «Πρ�τινων δε ετών κάμν�υσιν ε�αγωγήντ�ι�ύτων (πρ� πάντων αρ�τρων) καιεις την T�υρκικήν Aυτ�κρατ�ρίαν».

Bυρσ�δεψεία: Tρία, απ� τα �π�ία

τ� ένα ατμ�κίνητ�, κατεργα*�μεν�και στα�ίδα.

Π�τ�π�ιεία: Διά��ρα κατεργα*�-μενα �ιν�πνεύματα Eυ��ίας.

Eπιπλ�π�ιεία: Aρκετά απ� τα �π�ίατ� ένα ατμ�κίνητ�, πλ�υτισμέν� με�υλ�υργικά μη�ανήματα τελευταί�υσυστήματ�ς.

Παγ�π�ιεί�: Eνα ατμ�κίνητ�, π�υ ι-δρύθηκε πρ� έτ�υς (1899).

Kλιν�π�ιεί�: Eνα μικρ� π�υ διευ-θύνεται απ� ειδικ� τε�νίτη, με ατελή�μως, μέσα. «Aι κλίναι τ�υ κατ’ απ�-μίμησιν των αγγλικών εμπ�δί*�υναρκετά την ε� Aγγλίας εισαγωγήν».O ίδι�ς κατασκευά*ει και πλάστιγγεςδεκαδικές.

Y�αντήρι�: Eνα με δέκα εργαλει-�ύς, π�υ κατασκευά*ει εγ�ώρια υ�ά-σματα.

Kεραμ�πλαστική: Yπάρ��υν δύ�εργ�στάσια π�υ κατασκευά*�υν �λατα είδη της κεραμ�πλαστικής �ικ�-δ�μών, με τη �ρησιμ�π�ίηση ειδικήςαργίλ�υ απ� την περι�έρεια Bελε-στίν�υ.

Eκτ�ς απ� τα παραπάνω εργ�στά-σια στην π�λη, υπάρ��υν μερικάστην επαρ�ία. Tα σπ�υδαι�τερα:

Στ� Δήμ� Iωλκ�ύ (Aνω B�λ�ς) περίτα δέκα υδρ�κίνητα εργ�στάσια α-λευρ�μήλων, τα �π�ία υπήρ�αν καιεπί T�υρκ�κρατίας. Tα περισσ�τεραε�ελτίωσαν τα μη�ανήματά τ�υς.

Στ� Δήμ� Mακρυνίτσας είναι ιδρυ-μένα διά��ρα �υρσ�δεψεία, π�υ ευ-κ�λύν�νται απ� τα υπάρ��ντα εκείά�θ�να νερά.

Στ� Δήμ� Φερών (Bελεστίν�) υ-πάρ�ει σπ�υδαί� εργ�στάσι�, υδρ�-κίνητ� και ατμ�κίνητ� συγ�ρ�νως, α-λευρ�μύλ�υ με μακαρ�ν�π�ιεί�.

Στ� Δήμ� Nηλείας (στ� �ωρι� Λε-�ώνια) υπάρ�ει επίσης υδρ�κίνητ�εργ�στάσι� αλευρ�μύλ�υ με τα τε-λει�τερα μη�ανήματα. K�ντά τ�υ υ-πάρ�ει και υδρ�κίνητ� εργ�στάσι�μετα��υργίας, π�υ απασ��λεί περίτα 100 κ�ρίτσια απ� τα γύρω �ωριά.

Στ� Δήμ� Mηλεών (στην παραλίαKαλά Nερά) ιδρύθηκε πρ�ς έτ�υς(1899) μεγάλ� ατμ�κίνητ� ελαι�υρ-γεί� με τέλεια υδραυλικά πιεστήριακαι λ�ιπά μη�ανήματα πρ�ς έκθλιψηελαιών και καθαρισμ� τ�υ ελαι�λά-δ�υ. Στ� εργ�στάσι� αυτ� πρ�στίθε-ται και παράρτημα ε�αγωγής πυρη-νελαί�υ με διθει�ύ�� άνθρακα.

Aν�δ�ς

Aυτά συνέ�αιναν τ� 1900.Kατά τ� πρώτ� μισ� τ�υ εικ�στ�ύ

αιώνα η �ι�μη�ανική ανάπτυ�η μπ�-ρεί να �αρακτηρισθεί αλματική, κα-θώς εκτ�ς απ� τις δύ� μέγάλες σιδη-ρ��ι�μη�ανίες (Σταματ�π�ύλ�υ καιΓκλα�άνη - Kα*ά*η) και άλλες μικρ�-τερες, εμ�ανί*εται ρωμαλέ�ς � κλά-δ�ς της κλωστ�ϋ�αντ�υργίας με αρ-κετές μ�νάδες ανάμεσα στις �π�ίεςδύ� μεγάλες �ίρμες, απ� τις μεγαλύ-τερες ελληνικές τ�υ Παπαγεωργί�υκαι τ�υ M�υρτ*�ύκ�υ, με πρ�σωπικ��ιλιάδων ατ�μων. Δυναμική επίσηςπαρ�υσία κάνει και � κλάδ�ς της Kα-πν��ι�μη�ανίας με κ�ρυ�αία επι�εί-ρηση τη �ι�μη�ανία Mατσάγγ�υ, π�υέ�θασε τ� 1947-1948 να κατακτήσειτην πρώτη θέση στην Eλλάδα με κα-τανάλωση 180-200 �ιλ. κιλών σιγαρέ-των τ�ν μήνα και απασ��ληση 1.850ατ�μων. Hταν ακ�μη α�ι�λ�γη η πρ�-�δ�ς στην αλευρ�μη�ανία και τη μα-καρ�ν�π�ιία, στην τσιμεντ�π�ιία μετ� μεγάλ� εργ�στάσι� της AΓET«Oλυμπ�ς», στην κεραμ�π�ιία, τη�υρσ�δεψία, τη �αλ�αδ�π�ιία, τη με-τα��υργία, την �ιν�πνευματ�π�ιία,τη λιθ�γρα�ία, την παγ�π�ιία και άλ-λ�υς κλάδ�υς.

Kατά τ�ν π�λεμ� 1940-41, αλλά καιστη συνέ�εια κατά την Kατ��ή και ταδύσκ�λα �ρ�νια π�υ ακ�λ�ύθησαν, ητ�πική �ι�μη�ανία υπέστη πλήγματα,�πως άλλωστε και �ι �ι�μη�ανίεςτων άλλων περι��ών. Στην επ�μενηδεκαετία η �ι�μη�ανία τ�υ B�λ�υδέ�θηκε καιν�ύργια κτυπήματα ε�αι-τίας των μεγάλων σεισμών 1954-55.Aκ�λ�υθεί με υπαιτι�τητα και άλλωνπαραγ�ντων μια περί�δ�ς ανεπα-ν�ρθωτης κρίσης με �δυνηρή συνέ-πεια να �δηγηθ�ύν τελικά σε �ριστι-κ� κλείσιμ� μεγάλες παραδ�σιακές�ι�μη�ανίες (σιδηρ��ι�μη�ανίες, υ-�αντ�υργίες, καπν��ι�μη�ανία).

Στη διάρκεια της τελευταίας 25ε-τίας αρκετές �ωτεινές αναλαμπέςαιθρίασαν τ�ν �ι�μη�ανικ� �ρί*�ντα,α��ύ δεκάδες καιν�ύργιες μ�νάδεςεγκαταστάθηκαν στη �ι�μη�ανικήπερι��ή π�υ ιδρύθηκε τ� 1965, αλλάκαι εκτ�ς αυτής.

Eπι�ειρήσεις

Aπ� τα τέλη �μως της δεκαετίαςτ�υ 1970 και μετά � �γκ�ς τ�υ δυνα-μικ�ύ παρακ�λ�υθεί μια π�ρεία συρ-ρίκνωσης. H απασ��ληση αυ�ήθηκεμεν σημαντικά, αλλά απ� τα μέσα τηςδεκαετίας τ�υ 1980 και μετά διαπι-στώνεται τάση κάμψης. Δεν στερεί-ται σημασίας τ� γεγ�ν�ς �τι στ� θεσ-σαλικ� διαμέρισμα απ� τ� 1984 �ι θέ-σεις απασ��λησης π�υ �άν�νταιπρ�έρ��νται σε π�σ�στ� 93,7% απ�τ� ν�μ� Mαγνησίας.

Σύμ�ωνα με στ�ι�εία τ�υ 1988 π�υανακ�ινώθηκαν απ� τ� Eργατικ� Kέ-ντρ� B�λ�υ, �ι �ι�μη�ανικές και �ι�-τε�νικές επι�ειρήσεις τ�υ ν�μ�ύ Mα-γνησίας ανέρ��νται σε 2.488 με14.612 απασ��λ�ύμεν�υς.

Oμως στην τελευταία πενταετία έ-κλεισαν μερικές σημαντικές νέες μ�-νάδες, ενώ άλλες περι�ρισαν τ� πρ�-σωπικ� με συνέπεια τ� �άσμα της α-π��ι�μη�άνισης να �αίνεται απειλη-τικ�. T� Eργατικ� Kέντρ� B�λ�υ υ-π�λ�γί*ει σε 2.500 και πλέ�ν τις θέ-σεις εργασίας π�υ �άθηκαν και εκπέ-μπει, μα*ί με άλλ�υς τ�πικ�ύς ��-ρείς, σήμα κινδύν�υ.

O B�λ�ς πρ�σ�ερ�ταν ανέκαθενγια μεταπ�ίηση, εμπ�ρία και ε�αγω-γές, γι’ αυτ� και εύλ�γα ανησυ�εί �-ταν διαπιστώνει συρρίκνωση εν�ςτ�σ� σημαντικ�ύ για την υπ�στασήτ�υ τ�μέα.

H άλλ�τε Aπ�θήκη Kαπν�ύ, τ�π�ς μαρτυρί�υ στη διάρκεια της Kατ��ής. H περι-��ητη Kίτρινη Aπ�θήκη.

Tην τελευταία 25ετία αρκετές καιν�ύργιες μ�νάδες εγκαταστάθηκαν στη νέα�ι�μη�ανική περι��ή π�υ ιδρύθηκε τ� 1965.

AΦIEPΩMA

Oικ�λ�γική καταστρ��ήO B�λ�ς αντιμετωπί�ει πρ��λήματα απ� τη μ�λυνση τ�υ Παγασητικ�ύ και την ατμ�σ�αιρική ρύπανση

T�υ Kώστα B�λιώτη

Πρ�έδρ�υ της Eταιρίας Περι�άλλ�ντ�ς Mαγνησίας

OΣOI έ��υν γνωρίσει τ� Πήλι� και τηMαγνησία είναι ερωτευμέν�ι με τις�υσικές τ�υς �μ�ρ�ιές. Tη θάλασσα,τα ��υνά, τα �ωριά και τα νησιά. Oσ�ι��υν σ’ αυτ� τ�ν τ�π� διακατέ��νταιαπ� μια αγωνία: αυτ� τ� �μ�ρ�� πε-ρι�άλλ�ν να μείνει �μ�ρ�� και καθα-ρ�. Kαι η ανησυ�ία είναι �άσιμη �τανκ�ινή είναι η αντίληψη για τη γενικ�-τερη υπ��άθμιση τ�υ περι�άλλ�-ντ�ς σε παγκ�σμι� επίπεδ�. Aς δ�ύ-με �μως τα �ασικ�τερα περι�αλλ�-ντικά πρ��λήματα περι�άλλ�ντ�ςτης Mαγνησίας.

O Παγασητικ�ς

O Παγασητικ�ς είναι γνωστ� �τι εί-ναι ένας κλειστ�ς και στεν�ς κ�λ-π�ς. Συνεπώς η ανανέωση των νε-ρών τ�υ είναι π�λύ αργή. Eπίσης δενέ�ει κάθετη ανάμει#η (κύματα) ώστενα �#υγ�νώνεται τ� νερ� και να α-π�ρρυπαίνεται � κ�λπ�ς.

Mεγάλη πληγή για τ�ν Παγασητικ�απ�τελεί η απ�στραγγιστική σήραγ-γα της Λίμνης Kάρλα. Mέσα απ� αυτήδι��ετεύ�νται στ�ν Παγασητικ� ε-κτ�ς απ� τα �υτ��άρμακα και λιπά-σματα της περι��ής της Λάρισας καιαπ��λητα των �ι�μη�ανιών της πε-ρι��ής αυτής.

Oι πηγές ρύπανσης τ�υ Παγασητι-κ�ύ είναι: σήραγγα με �ι�μη�ανικήπερι��ή, δίκτυ� απ��έτευσης, Θεσ-σαλική Oιν�πνευματική, AΔEΛKAN(�ι�μη�ανία τ�ματ�π�λτ�ύ), ελαι�-τρι�εία, λιπάσματα – �υτ��άρμακα,κ�νσερ��π�ιεία, ��ιρ�στάσια, κ.ά.

Eλαι�τρι�εία

H μεγαλύτερη απ� τις πηγές ρύ-πανσης είναι τα ελαι�τρι�εία και ε-#αιτίας της �λιγωρίας και αδια��ρίαςσυγκεκριμένων υπηρεσιών της N�-μαρ�ίας, δεν έ�ει αντιμετωπιστεί.Σύμ�ωνα με την Eνωση Eλλήνων Xη-μικών ένα μέσ� ελαι�τρι�εί� έ�ει ρυ-παντικ� ��ρτί� π�υ αντιστ�ι�εί σεμια π�λη 30.000 κατ�ίκων. Kαι επειδή

στην περι��ή μας λειτ�υργ�ύν περί-π�υ 40 ελαι�τρι�εία τ� σύν�λ� τηςρύπανσης με απ�δέκτη τη θάλασσακαι τη στεριά αντιστ�ι�εί σε μια π�λημεγαλύτερη απ� τη Θεσσαλ�νίκη.

T� πρ��λημα τ�υ νερ�ύ είναι σα-�ώς ένα απ� τα πι� σημαντικά τ�πικάπρ��λήματα. Συνδέεται με την αύ#η-ση της κατανάλωσης π�υ ��είλεταιστη «�ελτίωση» των συνθηκών �ωήςκαθώς και την αύ#ηση τ�υ πληθυ-σμ�ύ της π�λης. Oι παρ��ές νερ�ύαυ#άν�νται με ρυθμ� 800-1.000 τ��ρ�ν�. H ετήσια κατανάλωση για �έ-τ�ς υπ�λ�γί�εται περίπ�υ σε 11 εκα-τ�μμύρια κυ�ικά μέτρα νερ�ύ. H αύ-#ηση της κατανάλωσης υπ�λ�γί�εταισε 5% τ� �ρ�ν�.

Oι κύριες πηγές υδρ�δ�τησης σεκαλ� νερ� είναι της K�υκ�υρά�αςκαι της Kαλιακ�ύδας. Yπάρ��υν μιασειρά άλλες γεωτρήσεις απ� τις �-π�ίες ε#�ικ�ν�μ�ύνται �ι πρ�σθετεςανάγκες σε νερ� τ� �π�ί� �μως δενείναι καλής π�ι�τητας. H ΔEYAMB έ-�ει στρέψει την πρ�σ��ή της σε πη-γές τ�υ Aνατ�λικ�ύ Πηλί�υ και τηςπερι��ής της Kάρλας για την ε#�ικ�-ν�μηση μεγαλυτέρων π�σ�τήτων νε-

ρ�ύ για την κάλυψη των αναγκών τηςεπ�μενης δεκαετίας.

Aτμ�σ�αιρική ρύπανση

Eίναι γεγ�ν�ς �τι η ατμ�σ�αιρικήρύπανση στ� B�λ� δεν συγκρίνεταιμε τ� τεράστι� πρ��λημα της Aθή-νας και της Θεσσαλ�νίκης. E��υν�ανεί �μως τα πρώτα σημάδια π�υδεί�ν�υν �τι αν δεν λη�θ�ύν μέτρα,σύντ�μα και � B�λ�ς θα είναι μια μι-κρ�γρα�ία της Aθήνας. Oι τιμές τ�υδι�#ειδί�υ τ�υ α�ώτ�υ και τ�υ ��-ντ�ς σε �ρισμένες περιπτώσεις έ-��υν #επεράσει τα �ρια επι�υλακής.Aνεπίσημα έ�ει πρ�σ�ατα δημ�σιευ-τεί έρευνα τ�υ Παν/μί�υ Θεσ/νίκηςγια πνευμ�ν�λ�γικά πρ��λήματα σεπαιδιά τ�υ B�λ�υ π�υ δεν έ��υν τί-π�τα να �ηλέψ�υν απ� αυτά της K�-�άνης και της Πτ�λεμαΐδας.

H Θεσσαλική Oιν�πνευματική μπ�-ρ�ύμε να π�ύμε �τι εκτ�ς απ� τα υ-γρά λύματα π�υ επι�αρύν�υν τ�νΠαγασητικ� K�λπ� εκλύει και αέριαλύματα π�υ εν��λ�ύν �λη τη γύρωπερι��ή. Eίναι λ�ιπ�ν απαραίτητη ημετεγκατάσταση τ�υ εργ�στασί�υτ�υ �π�ί�υ η άδεια λειτ�υργίας είναιάγνωστ� απ� π�τε έλη#ε.

Στα παραπάνω πρέπει να πρ�σθέ-σ�υμε τ� τεράστι� πρ��λημα τηςτσιμεντ�σκ�νης απ� την AΓET. Oι��ρειες κυρίως συν�ικίες αλλά και �-λ�ς � B�λ�ς και η Aγριά, κυρι�λεκτι-κά ��μ�αρδί��νται απ� σύννε�α τσι-μεντ�σκ�νης. H λήψη μέτρων απ�την AΓET, η απαγ�ρευση �π�ιασδή-π�τε παραπέρα επέκτασής της και ημετεγκατάστασή της μέ�ρι τ� 2.000είναι απαραίτητα για την ανακ�ύ�ισητης γύρω περι��ής απ� την ��λησηπ�υ πρ�καλεί.

Στην ατμ�σ�αιρική ρύπανση τηςπ�λης συμ�άλλει σημαντικά και τ�

εργ�στάσι� �αλυ��υργίας τ�υ Bελε-στίν�υ ιδιαίτερα �ταν καίει σκραπ και�ι άνεμ�ι έ��υν κατεύθυνση πρ�ς τ�B�λ�. H ατμ�σ�αιρικη ρύπανση επι-�αρύνεται επίσης απ� τα κυκλ��-ριακά πρ��λήματα τα �π�ία συμ�άλ-λ�υν στην αύ#ηση των παραμέτρων�ωτ��ημικ�ύ νέ��υς π�υ έ�ει � B�-λ�ς. Iδιαίτερα τις ώρες και περι�-δ�υς αι�μής. Mε την ευκαιρία αυτήα#ί�ει να σημειωθεί �τι η έλλειψη �ώ-ρων στάθμευσης π�υ υπ��ρεώνειτ�υς �δηγ�ύς να παρκάρ�υν παρά-ν�μα επιδεινώνει αισθητά τ� κυκλ�-��ριακ� πρ��λημα.

O Kραυσίνδωνας είναι ένας �εί-μαρρ�ς π�υ �ωρί�ει τ� Δήμ� τ�υB�λ�υ απ� τ�ν Δήμ� της N. Iωνίας.T� πρ��λημα τ�υ Kραυσίνδωνα υ-πήρ#ε στ�ι�εί� μεγάλης έντασηςστ� παρελθ�ν στην περι��ή μας. Πι-στεύ�υμε �τι η επικάλυψη τ�υKραυσίνδωνα θα μπ�ρ�ύσε να απ�-δει�θεί ένα ακ�μα λάθ�ς σαν αυτ�π�υ διαπρά�θηκε με την απ�#ήραν-ση της λίμνης Kάρλα.

Σκ�υπιδ�τ�π�ς

Eίναι π�λύ εντυπωσιακ� τ� θέαμαγια τ�ν επισκέπτη τ�υ σκ�υπιδ�τ�-π�υ. Σε έκταση 212 στρεμ. � σκ�υπι-δ�τ�π�ς περιμένει τα πρ�γράμματαανακύκλωσης των Δήμων για να μπ�-ρέσει να ανακ�υ�ιστεί. Πρ��λήματααπ� πυρκαγιές εκεί επιδεινών�υντην ήδη επι�αρυμένη ατμ�σ�αιρατης π�λης. Xρειά��νται και έργα υ-π�δ�μής στ� σκ�υπιδ�τ�π�, ένα απ�τα �π�ία είναι η στεγαν�π�ίηση τ�υπυθμένα για την πρ�στασία τ�υ υπε-δά��υς. Oσ� για τη �α��ύ�α �π�υπηγαίν�υν τα ��θρ�λύματα π�υ είναιεκτ�ς δικτύ�υ απ��έτευσης, διαρ-κώς κρίνεται ανεπαρκής και �ρειά��-νται νέα έργα επέκτασης.

Θαλάσσι� πάρκ�

O ��ς ε#α�άνισης της �ώκιας«M�να��ς» �δήγησε την EOK σε συ-νεργασία με τ� ελληνικ� κράτ�ς στηδημι�υργία θαλάσσι�υ πάρκ�υ στησυστάδα νησιών π�υ �ρίσκ�νται κ�-ντά στην Aλ�νησ�. Παρ’ �λα αυτά η�ώκια «M�να��ς» ε#ακ�λ�υθεί να α-πειλείται με ε#α�άνιση για διά��-ρ�υς λ�γ�υς. E��υν διατυπωθείπρ�τάσεις, �ι �π�ίες είναι αναγκαί�να υλ�π�ιηθ�ύν ώστε να διασωθεί η�ώκια πριν είναι αργά.

H περι��ή της Mαγνησίας είναιδυστυ�ώς μια περι��ή με π�λλά �ι-κ�λ�γικά πρ��λήματα, τα �π�ίαπρ�κύπτ�υν απ� τις ανθρωπ�γενείςδραστηρι�τητες �ι �π�ίες είναι έ-ντ�νες σ’ αυτήν. Eπι�άλλεται, λ�ι-π�ν, η π�λιτεία να λά�ει έγκαιρα τααπαραίτητα μέτρα για να πρ�λη-�θ�ύν καταστάσεις, �ι �π�ίες δύ-σκ�λα στ� μέλλ�ν θα είναι δυνατ�ννα αντιστρα��ύν.

Oι καιρ�ί δεν περιμέν�υν.T� εργ�στάσι� τσιμέντων «Oλυμπ�ς», μετα�ύ B�λ�υ - Aγριάς, τ� 1925. Πρώτη

�άση λειτ�υργίας τ�υ. (Aρ�εί� Zημέρη).

Mια εστία μ�λυνσης και καταστρ��ής τ�υ περι�άλλ�ντ�ς τα τσιμέντα «Hρα-κλής». K�λ�σσιαία �ι�μη�ανική μ�νάδα σήμερα, «τρώει τ� ��υν�» και πρ��άλλε-

ται ως τ� μεγαλύτερ� τσιμεντάδικ� της ηπειρωτικής Eυρώπης.

O B�λ�ς σήμεραAντιμετωπίει σημαντικά πρ��λήματα π�λιτιστικής και �ικιστικής ανάπτυ�ης

T�υ Kώστα Tσαμπά�η

ΣTHN AΓKAΛIA τ�υ Παγασητικ�ύ,στ�ν ιερ� �ώρ� π�υ ύμνησαν �ι αρ-�αίες M�ύσες και η μυθ�λ�γία, � B�-λ�ς αναπτύσσεται, �αδί�ει πρ�ς τ�2000 μέσα απ� την π�λυμ�ρ�ία τωναναγκών και ανα�ητήσεών τ�υ. Tααμ�ίδρ�μα �αρακτηριστικά της μελ-λ�ντικής μεγαλ�ύπ�λης (κυκλ��-ριακ�, ρύπανση) και της παραδ�σια-κής �μ�ρ�ιάς (καλή ρυμ�τ�μία, αρ-�ιτεκτ�νικά νε�κλασικά κτίρια, γει-τ�νιές), π�υ διατηρείται �άρη στηναυτενέργεια τ�υ π�λίτη και τις κα-τευθύνσεις «�ωντανών» ��ρέων, εί-ναι παρ�ντα και συν�δεύ�υν σε κά-θε �ήμα τ�ν επισκέπτη.

O B�λ�ς είναι παράλληλα γνωστ�κέντρ� διερ��μεν�υ τ�υρισμ�ύπρ�ς τ� παραλιακ� και ν�τι�ανατ�-λικ� Πήλι�, εμπ�ρικ� και �ι�μη�ανι-κ� λιμάνι, κ�μ��ς Eυρώπης και M.Aνατ�λής, π�υ �ι δραστηρι�τητέςτ�υ συνδέ�νται με �υσικές καλλ�-νές τ�υ Πηλί�υ (Π�ρταριά, Mακρυνί-τσα, Aγριά). Oλ�κληρ�ς � μυ��ς τ�υΠαγασητικ�ύ K�λπ�υ και τ�υ δυτι-κ�ύ Πηλί�υ με την π�λη, δίν�υν τ�«σκαρί�ημα» μιας πανέμ�ρ�ης �ικι-στικής εν�τητας με πρ��λήματα καιαναπτυ$ιακή πρ��πτική.

O B�λ�ς, αντιμετωπί�ει π�λύμ�ρ-�� και σημαντικ� κυκλ��ριακ�πρ��λημα. Στ�ν κεντρικ� ιστ� τηςπ�λης, �π�υ δι��ετεύεται απ� Aθή-να, Θεσσαλ�νίκη, Λάρισα και Πήλι��λη η κυκλ��ριακή κίνηση, αυτή«ε$υπηρετείται» με τρεις μ�ν�ν �δι-κές αρτηρίες (Iάσ�ν�ς, Δημητριά-δ�ς, Aναλήψεως), με απ�τέλεσμα ναδημι�υργείται κ�μ��ύ�ι�ν. K�ντά σε�λα αυτά, την περι��ή «τέμν�υν»συγκ�ινωνιακά τα �αριά ��ρτηγάαυτ�κίνητα της AΓET με 250 διελεύ-σεις ημερησίως και τα ��ήματα των

εταιριών πετρελαι�ειδών, π�υ έ��υντις εγκαταστάσεις τ�υς, στις παρυ-�ές της π�λης, πρ�ς τ� παραλιακ�Πήλι�. H δημ�τική αρ�ή ε$άλλ�υ �ή-τησε απ� τη ΔE τ�υ Πανεπιστημί�υΘεσσαλίας να ε$ασ�αλισθ�ύν �ι α-παραίτητ�ι �ώρ�ι στάθμευσης γύρωαπ� τα κτίριά τ�υ στ� B�λ�, για ν’ α-π�συμ��ρηθεί τ� κέντρ�.

Oι Δήμ�ι B�λ�υ και Nέας Iωνίαςπ�υ συγκρ�τ�ύν τ� π�λε�δ�μικ� συ-γκρ�τημα και ��ρείς (TEE Mαγνη-σίας, Eπιμελητήρι�) �ήτησαν κατ’ ε-πανάληψη την έντα$η τ�υ έργ�υ τηςπερι�ερειακής παράκαμψης σταπρ�γράμματα της EOK, εντά�θηκετελικά μ�ν�ν η μελέτη �ωρίς να υ-πάρ$ει μέ�ρι στιγμής ανάθεση.

Π�λιτισμ�ς

Για τ�ν π�λιτιστικ� τ�μέα υπερη-�ανεύεται � B�λ�ς. T� κέντρ� �ά-ρ�υς στ� Δήμ�, � �π�ί�ς ανέθεσεπρ�σ�ατα στη Λυδία K�νι�ρδ�υ τηδιεύθυνση της Δημ�τικής Σκηνήςτ�υ Δημ�τικ�ύ Θεάτρ�υ και στις 17Δεκεμ�ρί�υ δ�θηκε η �ετινή πρε-μιέρα με τ� έργ� της Λ�ύλας Aνα-γνωστάκη «O ή��ς τ�υ �πλ�υ».

Στην π�λη ε$άλλ�υ λειτ�υργεί ε-δώ και ένα περίπ�υ �ρ�ν� � θίασ�ς«Θεατές» των Bασ. Mητσάκη καιAμαλίας Γκι�ά, π�υ ήδη δίνει παρα-στάσεις τώρα στ� Γαλλικ� Iνστιτ�ύ-τ� με τ� έργ� τ�υ Γρ. *εν�π�υλ�υ«Πειρασμ�ς».

Παράλληλα λειτ�υργ�ύν με επιτυ-�ία Δημ�τικ� Ωδεί� με τη διεύθυνσητ�υ Δημ. Mαραγκ�π�υλ�υ, σ��λέςμ�υσικής, ��ρ�ύ, θεατρικ� εργα-στήρι, σ��λή ε�αρμ�σμένων τε-�νών κ.λπ., �λα αυτά π�υ συνιστ�ύνμια σπ�υδαία π�λιτιστική υπ�δ�μή.

Σύντ�μα ε$άλλ�υ υπ�λ�γί�εται ναγίν�υν τα εγκαίνια τ�υ Λα�γρα�ι-

κ�ύ Kέντρ�υ «Kίτσ�υ Mακρή» καιστη διάρκεια Λα�γρα�ικ�ύ Συνεδρί-�υ π�υ θα �ργανώσει τ� Πανεπιστή-μι� Θεσσαλίας στ� B�λ�. H �ικ�γέ-νεια τ�ύ εκλιπ�ντ�ς παρα�ώρησεδύ� �ρ�νια μετά τ� θάνατ� τ�υ τ�σπίτι της �δ�ύ A�εντ�ύλη (νυν K.Mακρή), τη λα�γρα�ική συλλ�γή, τη�ι�λι�θήκη και τ� �ωτ�γρα�ικ� αρ-�εί� τ�υ πασίγνωστ�υ λα�γρά��υστ� ίδρυμα, τ� �π�ί� και απ�τελείπαράρτημα τ�υ Oργανισμ�ύ Bι�λι�-θήκης.

O λα�γρα�ικ�ς θησαυρ�ς της ι-διωτικής συλλ�γής τ�υ Kίτσ�υ Mα-κρή π�υ παρα�ωρήθηκε τ�ν I�ύνι�τ�υ 1990 στ� Πανεπιστήμι� Θεσσα-λίας περιλαμ�άνει 25 έργα τ�υ Θε�-�ιλ�υ, 5 τ�ι��γρα�ίες των Παγώνη-δων –πατέρα και γι�υ– καθώς και4.000 �ωτ�γρα�ίες, 7.000 δια�άνει-ες, 4.000 �ι�λία και περι�δικά και569 αντικείμενα ($υλ�γλυπτα, κερα-μικά, μπρ�ύντ�ινα και ασημένια).

Eίκ�σι έ$ι (26) έργα �ωγρα�ικής�ρίσκ�νται πρ�ς συντήρηση στ�εργαστήρι� τ�υ Δημήτρη Zα�αρί-�υ. Aμέσως μετά την παρα�ώρησητης συλλ�γής, τ� Πανεπιστήμι�Θεσσαλίας �ήτησε τη συνεργασίατης Eλληνικής Eταιρίας Λα�γρα-�ίας και M�υσει�λ�γίας για την εκ-π�νηση μ�υσειακής μελέτης και μεστ�� τη μετατρ�πή της συλλ�γήςσε μ�υσεί� π�υ θα λειτ�υργεί μεσύγ�ρ�νες πρ�διαγρα�ές συντή-ρησης, έκθεσης και ασ�άλειας τωνεκθεμάτων.

Πρ��λήματα

Πάνω απ� 35.000 κυ�ικά νερ�ύ α-παιτ�ύνται καθημερινά για την υ-δρ�δ�τηση τ�υ π�λε�δ�μικ�ύ συ-γκρ�τήματ�ς B�λ�υ και τα τελευ-ταία �ρ�νια με την αν�μ�ρία και τη

δραματική υπ��ώρηση της απ�δ�-σης των πηγών τ�υ Πηλί�υ, η Δημ�-τική Eπι�είρηση Yδρευσης Aπ��έ-τευσης είναι αναγκασμένη να θέτεισε λειτ�υργία τα αντλι�στάσιά τηςπ�υ αντλ�ύν υ�άλμυρ� νερ�.

M�ν�μ�ς στ��ς η υλ�π�ίηση τηςσύγ�ρησης των πηγών της Λαγωνί-κας της κ�ιν�τητας Π�υρί�υ, η �-π�ία �μως αντιδρά έντ�να παρ�τι �B�λ�ς δέ�εται να πρ�πληρώσει 90εκ. δρ�. για τ� νερ� των πρώτωντριών �ρ�νων... Πρ�σ�ατα επιτεύ-�θηκε η σύγ�ρηση των πηγών Π�ρ-ταριάς, �μως, �ι π�σ�τητες π�υ δι�-�ετεύ�νται πρ�ς στιγμήν, �άσει τηςσυμ�ωνίας, στ� δίκτυ� ύδρευσηςτης π�λης κρίν�νται ανεπαρκείς.

T� Πανεπιστήμι�, η π�λιτιστική υ-π�δ�μή, τ� λιμάνι με την α$ι�λ�γη ε-μπ�ρική τ�υ κίνηση, η �ι�μη�ανία(παρ�τι δ�κιμά�εται με απανωτάκλεισίματα εργ�στασίων) και τ� ε-μπ�ρι� και τ� παραλιακ� Πήλι� «δί-ν�υν» σήμερα τη �υσι�γνωμία τ�υπ�λε�δ�μικ�ύ συγκρ�τήματ�ς B�-λ�υ (120.000 κάτ�ικ�ι), � �π�ί�ς δια-θέτει σημαντικ�ύς δείκτες ανάπτυ-$ης στ�υς κύρι�υς κ�ινωνικ�ύς και�ικ�ν�μικ�ύς τ�μείς.

O B�λ�ς παράλληλα ε$απλώνεται�ικιστικά με τα�ύτατ�υς ρυθμ�ύς,στα πρ�τυπα της άναρ�ης μεγαλ�ύ-π�λης, με �λα τα πρ��λήματα π�υσυνεπάγ�νται. Aπαίτηση και ανάγκηνα διατηρήσει την παραδ�σιακή �-μ�ρ�ιά τ�υ.

Aπψη της παραλίας τυ B�λυ. Στ κέντρ ι απθήκες Παπαστράτυ, σήμερα διικητικές υπηρεσίες τυ Πανεπιστημίυ και δε�ιά Aγις Kωνσταντίνς, έργ τυαρ�ιτέκτνα Aρισττέλη Zά�υ.

T� αρ�ειακ �ωτ�γρα�ικ υλικ τ�υα�ιερώματ�ς πρ�έρ�εται απ τα αρ-�εία: Στ�υρνάρα, Zημέρη, KώσταAνδρ�υλιδάκη και Γιώργ�υ Φώτ�υ.B�ήθησαν η Aίγλη Δημ�γλ�υ τ�υ Δή-μ�υ Bλ�υ και � Γιάννης Kαλ�τυ��ςτης K�ιντητας Aγριάς.

KPITIKH

Tης Παρής Σπίν�υ

TΩPA π�υ � κύκλ�ς των γι�ρτώνέκλεισε, τώρα π�υ �ι θ�ρυ�ώδειςδίσκ�ι με τις εμπ�ρικές κυκλ��-ρίες τ�υ 1993 σίγασαν, ήρθε η ώρανα ακ�υστ�ύν �ι συλλ�γές με κ�μ-μάτια π�υ αντέ��υν στ� �ρ�ν�. Hσυνεργασία των Mάιλς Nτέι�ιςκαι Kυίνσι T��υν στ� �εστι�άλτ�α� τ�υ M�ντρέ και η συναυλίαμε την �π�ία � Mπμπ Nτίλανγι�ρτασε την τριαντά�ρ�νη πα-ρ�υσία τ�υ στη δισκ�γρα�ία, α-π�τελ�ύν δύ� !ε�ωριστά γεγ�ν�-τα στην ιστ�ρία της σύγ�ρ�νηςμ�υσικής.

«MILES & QUINCY «Live atMontreux» (Warner). H τελευταία

�ωντανή εμ�άνιση τ�υ MάιλςNτέι�ις στ� �εστι�άλ τ�α� τ�υM�ντρέ τ� 1991, υπ� τη διεύθυνσητ�υ K�υίνσι T��υνς δίν�υν τ� ι-διαίτερ� στίγμα τ�υ άλμπ�υμ. Oμάγ�ς της τρ�μπέτας π�υ εμπλ�ύ-τισε με πέντε μικρές επαναστάσειςτην ιστ�ρία της τ�α�, ερμηνεύεισυνθέσεις απ� τα άλμπ�υμ «MilesAhead», «Porgy and Bess»,«Sketches of Spain» και τ� σημα-διακ� τ�υ 1949 «Bablicity». Aδια-�ιλ�νίκητ�ς πρωταγωνιστής, ητρ�μπέτα τ�υ Nτέι�ις, σε αρμ�νι-κή συν�μιλία με τ�υς σ�λίστες Kέ-νι Γκάρετ και P�νι Oυάλας και μετην η�ητική υπ�στήρι!η των �ρ-�ηστρών των T��ρτ� Γκραντ� καιT�ιλ E�ανς. O δίσκ�ς περιλαμ�ά-νει επίσης τ� ιστ�ρικ� της συναυ-λίας και μια αναδρ�μή στη συνερ-γασία των Nτέι�ις - E�ανς.

BOB DYLAN «The 30thaniversary concert celebration»(Sony). Tριάντα �ρ�νια γεμάτα α-π� ανεπανάληπτες μελωδίες, μα-�ητικ�ύς στί��υς και αμέτρητεςδιακρίσεις, μετρά � Mπ�μπ Nτί-λαν. Tριάντα �ρ�νια μ�να�ικήςπεριπλάνησης στα μ�ν�πάτια τηςμ�υσικής, π�υ κατέλη!αν σ’ έναμαραθώνι� ε�ρταστικ� κ�ντσέρτ�στη Nέα Y�ρκη. Δεκάδες �ιλιάδεςθεατών συγκεντρώθηκαν για νατιμήσ�υν τ�ν τρ��αδ�ύρ� τηςρ�κ, ενώ �ν�μαστ�ί συνάδελ��ίτ�υ, �πως �ι Λ�υ Pιντ, Στί�ι Γ�υ-�ντερ, P�ν Γ�υντ, Nιλ Γιανγκ,Eρικ Kλάπτ�ν, Kρίσι Xάιντ, T�μΠέτι, ερμήνευσαν κ�μμάτια τ�υ(Like a Rolling Stone, Blowin inthe wind, Seven days κ.ά.), άλλ�τεμιμ�ύμεν�ι τ� ύ��ς τ�υ και άλλ�-τε δ�κιμά��ντας νέες εκτελέσεις.X�ρταστικ�ς � τριπλ�ς δίσκ�ς(διπλ� CD) π�υ περιλαμ�άνει τατραγ�ύδια της συναυλίας... μην α-π�γ�ητευθείτε �μως π�υ δεν θαακ�ύσετε �ύτε μια ν�τα απ� τ�νMπ�μπ Nτίλαν...

ΔIΣKOI

O υμήν τ�υ κακ�ύ«K�κκινα �ανάρια» στ� Θ. Aλάμπρα και «Σετσ�υάν» στην Πάτρα

T�υ Γιάννη Bαρ�έρη

«Πνιγμέν�υ καρα�ι�ύ σάπι� σανίδι,�λη η �ωή μ�υ τ�υ �αμ�ύ!M’ απ� την κ�λασή μ�υ σ�υ �ωνά�ω:— Eικ�να σ�υ είμαι, K�ινωνία και σ�υ

μ�ιά�ω!»Γαλατεία Kα�αντ�άκη, «Aμαρτωλ�»

H ΣYΓKYPIA έ�ερε τα �ήματά μ�υ σεδρ�μ�υς εταιρών... Eδώ και στην Πά-τρα, δηλαδή στ�ν Πειραιά και στ� Σε-τσ�υάν...

O Στ. �αρ�άκ�ς, με συγκινημένηαλλά ��ι μελ�δραματική μ�υσική ε-πικάλυψη, έστησε ν�σταλγικά μπρ�-στά στα μάτια τ�υ σημεριν�ύ θεατήτ� θεατρικ� τ�υ Aλ. Γαλαν�ύ «K�κκι-να �ανάρια» (1962). Πρ�κειται για έ-να �ρ�νικ� της πάλαι π�τέ ένδ�#ηςπειραϊκής «Tρ�ύμπας» και των κακ�-�ημων κ�ριτσιών της, τ� �π�ί� αρ-γ�τερα μετα�έρθηκε και στ�ν κινη-ματ�γρά�� (1963). Eκείν� π�υ, πέρααπ� την παρελθ�ντ�λ�γική γρα�ικ�-τητα, διασώ&εται στην παράστασητ�υ σκην�θέτη �αρ�άκ�υ είναι η α-#ι�λ�γη πρ�σπάθειά τ�υ να &ωντανέ-ψει τ� κείμεν� αυτ� ��ι ως μια ερεθι-στική, ��θαλμ�π�ρνική τυμ�ωρυ�ίααλλά ως έναν απ�λ�γισμ� εταιρι-σμ�ύ ψυ�ών. T� καθεστώς των πρ�-στατών, της ματρ�νας και τ�υ μπαρμε τα υπ�σ��μενα �υσσινί σεπαρέ,περνάει μέσα απ� τ� έργ� τ�υ Γαλα-ν�ύ ως κ�ινωνι�λ�γική ανάλυση τ�υ�αιν�μέν�υ για να καταλή#ει στην ά-π�ψη �τι η έτσι και τ�τε �ργανωμένηπ�ρνεία υπήρ#ε απ�τ�κ�ς των πελα-τειακών σ�έσεων τ�υ καπιταλιστικ�ύμ�ντέλ�υ. Bέ�αια, μέσα απ� τις δια-πλεκ�μενες ανε#άρτητες ιστ�ρίεςτων σιτι&�μένων κ�ριτσιών και των�νείρων τ�υς για απεγκλω�ισμ�, γιακαθαρτήρι� κλί�αν� υμεναί�υ και γιαπερμαγκανάτ επανέντα#ης και παι-δ�π�ιίας, η τε�νική τ�υ Γαλαν�ύ δεναπ��εύγει τ� μελ�. Mήπως �μως με-λ�δραματική δεν ήταν τελικά η μ�ί-ρα αυτ�ύ τ�υ περιθωρί�υ;

O �αρ�άκ�ς, πρ��ανώς μνήμωντης καλής, �πως λένε, παλιάς παρά-στασης τ�υ Δαμιαν�ύ αλλά και τηςταινίας, με τη ��ήθεια τ�υ λιτ�ύ ενπ�ιήσει και π�ιητικ�ύ εν λιτ�τητι Σ.Xαρατσίδη στα σκηνικά και κ�στ�ύ-μια, �ργάνωσε ένα σύν�λ� πειστικ�,με σκηνές ρωμαλέες στ�ν κυνισμ� ήστην ανθρωπιά τ�υς, �ωρίς ευκ�λίεςκαι αισθητικές �υδαι�τητες. Aν εί�εεπιτα�ύνει τ�υς ρυθμ�ύς, αν δεντρενάρι&ε μερικά επ�υσιώδη επεισ�-δια, η πρά#η αναπαλαίωσης θα εί�εαμεσ�τερη δραστικ�τητα και τ� πα-ν�ραμά τ�υ θα εγκαθιστ�ύσε πληρέ-στερα τ�ν παρελθ�ντα �ρ�ν� ως θε-ατρικά ενεστώτα. Παρά ταύτα, τηνψί�α της ψυ��ύλας και τ� κλίμα τ�υτσαλαπατημέν�υ θήλε�ς ε#ασ�άλι-σαν σε μεγάλ�υς ρ�λ�υς με εικαστι-

κή πρ�σαρμ�γή, αντ��ή, εναλλαγέςκαι σκληρ� λυρισμ� η Nατ. Mανίσαληκαι η Eλ. Φίλιππα. Π�ν� και ειλικρί-νεια στη γριά �άρισε η Eιρ. Iγγλέση·αν εί�ε ��ηθ� (Π. Aναστασ�π�υλ�ς),θα κερδί&αμε ένα γνήσια πατιναρι-σμέν� δίδυμ�. O Στ. Zαλμάς κ�μισετ� κύρ�ς τ�υ «τσαμπ�υκά», ενώ η M.T&ιραλίδ�υ (μαντάμ) α�έθηκε σε μιαεπίπεδη και ισ�τ�νη μανιέρα μάγκι-κης αναλγησίας �ωρίς απ��ρώσεις.

� � �

T�ν υμένα τ�υ κακ�ύ θέλησε ναδιατρήσει � Mπρε�τ στ�ν «Kαλ� άν-θρωπ� τ�υ Σετσ�υάν». H νεαρή π�ρ-νη Σεν - Tε, θύμα της καλ�σύνης της,μεταμ�ρ�ώνεται στ�ν σκληρ� ε#ά-δελ�� της Σ�υί - Tα για να πρ�ασπί-σει τ� συμ�έρ�ν και την επι�ίωσήτης. O Mπρε�τ �μιλεί μέσω εν�ς αρ-κετά μπαγιάτικ�υ μαρ#ισμ�ύ περί α-ρετής και κακίας, περί αλλαγής τ�υκ�σμ�υ και ��ι της ανθρώπινης �ύ-σης. T� κινέ&ικ� αυτ� παραμύθι (τ�υ�π�ί�υ τ� �υσικ� περι�άλλ�ν μάλ-λ�ν περι�ρ�νήθηκε για... μπρε�τι-κ�ύς λ�γ�υς απ� τ� σκηνικ� και τηνένδυση της Λ. Πε&αν�ύ) ανέ�ασε στ�ΔHΠEΘE Πατρών � Στ. Nτ�υ�ε#ής.Δυστυ�ώς τ� θαύμα τ�υ θέρ�υς μετις «Kυράδες τ�υ Oυίνδσωρ» δεν ε-πανελή�θη. Πιστ�ς, �αίνεται, στις α-π�στασι�π�ιητικές δ�#ασίες, πρ�τί-μησε μια παράσταση ελασσ�νων τ�-νων, μακρηγ�ρ�ύσα και π�λύ λίγ�διασκεδαστική. Eνώ, ας π�ύμε, � Πλ.

Aνδριτσάκης συνέθεσε μ�τί�α πρ�ςτη σωστή κατεύθυνση, η μ�υσική πα-ρέμ�αση ήταν π�σ�τικά ελά�ιστη καιη α�ελής �λ�συρ�τητα της παρα��-λής έμεινε σ�εδ�ν αδιάσπαστη. Πρέ-πει ίσως να απ��ασίσ�υμε πως �,τιμένει απ� την μπρε�τική μαγεία απ�-δίδεται �ταν εμπράκτως �ι σκην�θέ-τες πρ�δώσ�υν τις μπρε�τικές συ-νταγές και θεωρίες και επανακάμ-ψ�υν στις κλασικές μεθ�δ�υς. Mακαι � Mπρε�τ - σκην�θέτης αυτές υι-�θετ�ύσε με τις αρωγές των Nέ�ερ,Bάιλ ή Nτεσά�υ. Tην ευελι#ία της με-τά�ρασης (A. K�λτσιδ�π�ύλ�υ) π�υεπι�είρησε να παρακ�λ�υθήσειγλωσσικά τα εκάστ�τε ήθη και συν-θήκες, δεν συμμερίστηκε η σκην�θε-σία. Eτσι, ηθ�π�ι�ί δυνατ�τήτων πα-ρέμειναν σε μια υπ�κριτική αναπ�-γείωτ�υ ρεαλισμ�ύ (Σταλάκης, Δρα-κ�π�ύλ�υ) ή θαμπής σ�υρντίνας (M.Παπαδημητρί�υ ως Σεν - Tεν, γιατίστ�ν Σ�υί - Tα πέτυ�ε έναν ανάγλυ-�� αυταρ�ισμ�). Eνα πηγαί� �ι�ύμ�ρδιέσω&ε π�τε - π�τε τη B. K�κκα.Aντίθετα, τ� ένστικτ� �δήγησε στηλάμψη ευκταίων &ωηρών �ρωματι-σμών παραμυθι�ύ την Oδ. Iωάνν�υκαι τ�ν �ντως έ#�� Oυάνγκ τ�υ K�-σμά Φ�υντ�ύκη. Στ� �΄ μέρ�ς, �μ�-λ�γώ πως η εικ�να �ελτιώθηκε. Hταν�μως ήδη αργά: η θρυλική «επική» α-�ήγηση, απ�δυναμωμένη μέσα στη�αλαρ�τητα, εί�ε πια �άσει την �π�ιαδυναμική πρ��πτική της ως σύνθεσηαλληγ�ρικ�ύ κ�ινωνικ�ύ «gestus».

T� σκηνικ� της πρώτης παράστασης των «K�κκινων �αναριών» τ� 1962 (24/2),στ� θέατρ� «Π�ρεία», απ� τ�ν σκην�γρά�� Στ. Oρ�ανίδη και σκην�θεσία Aλέ!ηΔαμιαν�ύ. H μ�υσική τ�υ Σταύρ�υ $αρ%άκ�υ, πρωτ�γρά�τηκε για εκείνη την πα-

ράσταση. (Σκίτσ� Eλλη Σ�λ�μωνίδ�υ - Mπαλάν�υ)

BIBΛIO«Eκκλησιαστής, μαται�της μαται-

�τήτων...», μετ. Aλέ�ανδρ�ς Iσα-ρης, επιμ. σ��λια M.Z. K�πιδάκης,εκδ�σεις «Oλκ�ς», Aθήνα 1993, σ.σ.104.

Kείμεν� τ� �π�ί� ως πρ�σ ατα απ�-διδ�ταν στ�ν Σ�λ�μώντα αλλά π�υ σή-μερα � συγγρα έας τ�υ θεωρείται ά-γνωστ�ς, � «Eκκλησιαστής» της Πα-λαιάς Διαθήκης γρά τηκε κατα τ� �΄ ή-μισυ τ�υ 3�υ αιώνα π.X. και ασ!�λείται�σ� κανένα άλλ� έργ� της παγκ�σμιας

λ�γ�τε!νίας με τη μαται�τητα των αν-θρωπίνων επηρεά"�ντας �αθύτατα λ�-γ�τέ!νες, σκην�θέτες, "ωγρά �υς,μ�υσικ�ύς. O «Eκκλησιαστής», κείμε-ν� π�υ λ�γω τ�υ «αιρετικ�ύ» τ�υ !α-ρακτήρα περιελή θη στ�ν καν�να μ�-λις τ� 100 μ.X., για πρώτη �ρά μετα- ρά"εται πλήρως στη γλώσσα μας καισ!�λιά"εται. Στ� επίμετρ� τ�υ � καθη-γητής M.Z. K�πιδάκης γρά ει για τ�συγγρα έα, τ�ν !ρ�ν� και τ�ν τ�π�συγγρα ής τ�υ έργ�υ, τις συγγένειεςκαι τις επιδράσεις καθώς και για τ�ν η-δ�ν�θηρικ� πεσιμισμ� τ�υ Eκκλησια-στή. Στην έκδ�ση περιλαμ�άνεται και ημετά ραση των E�δ�μήκ�ντα.

«K�ινωνικές επιστήμες: σε ανα�ή-τηση τ�υ π�λιτικ�ύ», επιμ. Nίκ�ςK�υτσιαράς, έκδ�ση τ�υ περι�δικ�ύ«Δια�ά�ω», Aθήνα 1993, σ.σ. 253.

Mε την ευκαιρία των δεκαπέντε!ρ�νων της εκδ�τικής τ�υ παρ�υσίας,τ� περι�δικ� «Δια�ά"ω» �ργάνωσεσυνέδρι� με θέμα «K�ινωνικές επιστή-μες: σε ανα"ήτηση τ�υ π�λιτικ�ύ».Στ�ν παρ�ντα τ�μ� δημ�σιεύ�νται �ιεισηγήσεις και �ι συ"ητήσεις π�υ ακ�-λ�ύθησαν, με σκ�π� τη διερεύνησητων σ!έσεων π�λιτικής και κ�ινωνι-κών επιστημών καθώς και την ανί!νευ-ση των πρ�ϋπ�θέσεων για την ε%έλι%ητης σ!έσης αυτής. Δημ�σιεύ�νται κεί-μενα των M. Aντ�νώπ�υλ�υ, Π. Γέ-μπτ�υ, Π. Kα"άκ�υ, H. Kατσ�ύλη, N.K�υτσιαρά, B. Kρεμμυδά, Γ. Kριμπά,A. Kύρτση, Θ. Λίπ��ατς, N. Mαρα�έ-για και Σ. Παπασπηλιώπ�υλ�υ.

Lewis Carroll «H Aλίκη στη �ώρατων θαυμάτων», μετ. Pένα Pώσση -Zαΐρη, εκδ�σεις «Pώσση», Aθήνα1993, σ.σ. 126, τιμή 2.200 δρ�.

H λιμν�ύλα με τα δάκρυα, τ� θε�-τρελ� πάρτι τ�υ λαγ�ύ, τ� παι!νίδι κρί-κετ με τη �ασίλισσα και η μεγαλ�πρέ-πεια της δίκης δίδ�νται με επιδε%ι�τη-τα και αντασία. O "ωγρά �ς PeterWeevers εικ�ν�γρα εί τις περιπέτειεςτης Aλίκης με δεκάδες "ωγρα ιές �ι �-π�ίες συλλαμ�άν�υν τ� πνεύμα τ�υ αι-δεσιμ�τατ�υ Charles LutwidgeDodgson ή αλλιώς Carroll Lewis �τανδημι�υργεί τ� αριστ�ύργημα της παι-δικής λ�γ�τε!νίας και κλασικ� έργ�της αγγλικής πε"�γρα ίας τα τελευ-ταία εκατ� !ρ�νια. «H Aλίκη στη !ώρατων θαυμάτων».

KYKΛOΦOPHΣAN

Mέτρια ν�υ έλαTης Eλισά�ετ Kτιά

Hλίας K�υτσ�ύκ�ς «Mαύρ� π�υλίστ� �λέμμα», εκδ�σεις «Kαστανιώ-τη», Aθήνα 1993, σ.σ. 139.

Mερικές απ� τις σελίδες στη ν�υ-�έλα τ�υ Hλία K�υτσ�ύκ�υ έ��υν έ-να ιδιαίτερ� ύ!�ς και μια μελαγ��λίαπ�υ εντυπώνεται. Aλλες, πάλι, απ�-τελ�ύνται απ� μελ�δραματικές απ�-στρ�!ές, εύκ�λ� πνεύμα και τετριμ-μέν�υς συλλ�γισμ�ύς π�υ κατα-στρέ!�υν τ� έργ� ως σύν�λ�. Mένειωστ�σ� η ωραία ιδέα της ιστ�ρίαςκαι η κατά τ�π�υς πραγμάτωσή της.

M�ρ!ές π�υ καθώς συγκεντρών�-νται γύρω απ� τ�ν αυτ�κλητ� αρ�η-γ� τ�υς θυμί��υν τη !ρ�υρά στ�ν πί-νακα «Nυ�τερινή περίπ�λ�ς» τ�υPέμπραντ, �ι ήρωες δεν είναι παράτρ�!ιμ�ι σε ψυ��θεραπευτήρι� τηςKεντρικής Eυρώπης. T�ν περισσ�τε-ρ� καιρ� � αρ�ηγ�ς Λ��αγ�ς Mπάνι-γκ K�κ �ει μέσα σε μια αδιάκ�πη �-νειρ�π�ληση. O�ι �μως μ�ν�ν αυτ�ς,αλλά και � �μ�λ�γ�ς τ�υ, θεραπευ-τής Σ�υλτς, π�υ τ�ν παρακ�λ�υθείπρ�σπαθώντας να απ�κωδικ�π�ιήσειτ�ν τρ�π� π�υ λειτ�υργεί � ε�αιρετι-κά ανεπτυγμέν�ς εγκέ!αλ�ς τ�υ α-σθεν�ύς τ�υ. Bρισκ�μαστε στα 1998.Oι �ρ�ι ανάλυσης στ�υς �π�ί�υς κα-τα!εύγ�υν γιατρ�ς και α!ηγητής γιανα παρακ�λ�υθήσ�υν την ανθρώπι-νη σκέψη καθώς περιπλανιέται σεμ�ν�πάτια απρ�σιτα και σκ�τεινά,παραπέμπ�υν στην ηλεκτρ�νική επι-στήμη (μνήμη RAM, ROM, εντ�λέςescape και alternative)· και κατ’ επέ-κτασιν στ� α!ήγημα της επιστημ�νι-κής !αντασίας.

Aπ� την αρ�ή της ν�υ�έλας, θερα-πευτής και ��ηθητικ� πρ�σωπικ��ρίσκ�νται σε επι!υλακή δεδ�μέν�υ�τι �ι σημειώσεις τ�υ Λ��αγ�ύ απ�-καλύπτ�υν �τι � αρ�ηγ�ς –�αρακτη-ρισμέν�ς ως επικίνδυν�ς για παλαι�-τερ� εμπρησμ�– μελετά να �δηγήσειτη !ρ�υρά τ�υ σε μια τελική επίθεσηγια την καταστρ�!ή τ�υ συστήμα-τ�ς. Kαι αυτή ακρι�ώς η τελική επί-θεση –π�υ λαμ�άνει �ώρα στην τε-λευταία σελίδα τ�υ �ι�λί�υ– είναισυγκινητική, δι�τι � Λ��αγ�ς και �ι

τρ�!ιμ�ι π�υ τ�ν ακ�λ�υθ�ύν, �ικει-��ύλως θα ρι�τ�ύν στ� κεν� υπα-κ�ύ�ντας στ� ασίγαστ� πάθ�ς π�υδιακατέ�ει τ�ν αρ�ηγ� τ�υς για μια�λική απελευθέρωση.

Δυστυ�ώς, � π�ιητικ�ς ρυθμ�ς α-νάπτυ�ης της ν�υ�έλας διατηρείταιώς τ� μέσ�ν περίπ�υ τ�υ �ι�λί�υ.Aπ� εκεί και πέρα, �λ� και συ�ν�τε-ρα τ� έργ� είναι γεμάτ� απ� ε�ε�η-τημέν�υς, τετριμμέν�υς ή κεν�ύςν�ήματ�ς σ��λιασμ�ύς π�υ δεί-�ν�υν διάθεση να απ�καλύψ�υν ένα�αθύτερ� ν�ημα, τ� �π�ί� ωστ�σ� ε-�αντλείται σε κ�υ�έντες �πως «Nαείσαι αριστερ�ς και να πείθεις τ�υςδε�ι�ύς πως κι αυτ�ί είναι. Aπλώςπαραπλανώνται πιστεύ�ντας στην η-λιθι�τητα της ιδι�κτησίας, στ� άδικ�

της κληρ�ν�μιάς, ενώ ένας πραγμα-τικ�ς ιδι�κτήτης δεν θα επέτρεπε νατ�υ κλέψ�υν την ύψιστη �αρά ναμ�ιρά�εται με τ�υς άλλ�υς τη �αράαπ� τη �αρά των άλλων στην ιδι�κτη-σία – αν την πρ�σ!έρει» ή «Πώς πάειη ν�υ�έλα;» θυμάται πως έγρα!ε μιαν�υ�έλα κάπ�τε, μια �μ�ρ!η ν�υ�έ-λα για κάπ�ι�ν π�υ έ�ανε σιγά σιγάτ�ν εαυτ� τ�υ, κι εί�ε !τάσει στη σε-λίδα ενενήντα, και τ�τε σταμάτησε.«Γιατί σταμάτησες να γρά!εις;» τ�νρωτ�ύσαν κι αυτ�ς απαντ�ύσε:«Σταμάτησα απ� αγάπη για τ�υς !ί-λ�υς μ�υ συγγρα!είς, δεν είναι σω-στ� να γράψω μια τ�σ� �μ�ρ!η ν�υ-�έλα και να τ�υς αναγκάσω να αυτ�-κτ�νήσ�υν �ά��ντας τα μ�λύ�ιατ�υς στ�ν κ... τ�υς».

T� «Mαύρ� π�υλί στ� λέμμα» τ�υ Hλία K�υτσ�ύκ�υ

NEEΣ EKΔOΣEIΣ

«T Δείπν των α�ιωματικών τυ Tάγματς Aγίυ Γεωργίυ» (λεπτμέρεια) τυΦρανς Xαλς.

Tρία �ι�λία �ένης πε��-γρα!ίας απ� συγγρα!είς μεμεγάλη εμπ�ρική απή�ησηστη Δυτική Eυρώπη κυκλ�-!�ρ�ύν στα ελληνικά.

T��ύλιαν Mπαρνς «Σκα-ντ��ιρ�ς», μετ. Δημ�-σθένης K�ύρτ��ικ, εκδ�-σεις «Ψυ��γι�ς», Aθήνα1993, σ.σ. 143.

Σε κάπ�ια �αλκανική !ώρα,τ� κ�μμ�υνιστικ� καθεστώς έ-!ει καταρρεύσει και � γηραι�ςσταλινικ�ς ηγέτης τ�υ πρ�κει-ται να δικαστεί.

E αρμ�"�ντας για άλλη μια

�ρά επιδέ%ια τη μέθ�δ� τ�υσυνδυασμ�ύ δια �ρετικώνστιλ –απ� τ�ν εσωτερικ� μ�ν�-λ�γ� ως τ� δημ�σι�γρα ικ�ρεπ�ρτά"– � T"�ύλιαν Mπαρ-νς � �π�ί�ς έλα�ε για τ� έργ�τ�υ αυτ� τ� γαλλικ� �ρα�εί�Femina, δημι�υργεί ένα δικα-στικ� θρίλερ π�υ ανατέμνεισυγ!ρ�νως τα κ�ινωνικά, π�-λιτικά και κυρίως συνειδησια-κά πρ��λήματα στις !ώρες τ�υτέως «υπαρκτ�ύ σ�σιαλι-σμ�ύ».

Πατρίτσια Xάισμιθ «Oι α-πρ�σκλητ�ι…», μετ. Σταύ-

ρ�ς Παπασταύρ�υ, εκδ�-σεις «Γνώση», Aθήνα 1993,σ.σ. 588.

Oταν � Pίτσαρντ Oλντερ-μαν «ανακαλύπτει» τ� Xρι-στιανισμ� και γίνεται ανα-τικ�ς �παδ�ς της ΠρώτηςEκκλησίας τ�υ Eυαγγελί�υτ�υ Xριστ�ύ, ένας αμείλικτ�ςπ�λεμ�ς %εσπάει ανάμεσα σ’εκείν�ν και στ� μεγαλύτερ�γι� τ�υ Aρθ�υρ.

Kαι �ταν � P�μπι, � μικρ�-τερ�ς γι�ς τ�υ, υι�θετεί τις α-π�ψεις τ�υ πατέρα τ�υ, η �ι-κ�γένεια θα �δηγηθεί σε μία

αναπάντε!η τραγωδία.Mαργκερίτ Nτιράς «Γιαν

Aντρέα Στάινερ», μετ. BάσωNικ�λ�π�ύλ�υ, Nίκη Douge,εκδ�σεις «Nέα Σύν�ρα»,Aθήνα 1993, σ.σ. 125.

Π�τέ δεν μίλησε καλύτερα ηMαργκερίτ Nτιράς για τη μυ-στηριώδη θλίψη π�υ κατ�ικείστην καρδιά των �μ�ρ ων κα-λ�καιριών, γι’ αυτή την ανία-τη μελαγ!�λία π�υ σιγ�τρα-γ�υδά απ� τ� ένα �ι�λί� στ�άλλ�, απ� μια επ�!ή στην επ�-μενη, �πως στ� �ι�λί� της«Γιαν Aντρέα Στάινερ».

AA££HHNNAA™™A' ΠPOBOΛHΣ

AABOPA* (T. Iππ�κράτ�υς, 6423271 - 6462253 Air Condition Nύ�τες πρεμιέρας (περιπ. K) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.ABANA AΣΣOΣ-ONTEON* (Λ. Kη�ισίας 234. 6715905) Στιγμι�τυπα (K) Ωρες 5.50-9.30 μ.μ.AEΛΛΩ* (Πατησίων, 8214675) Στιγμι�τυπα (K) Ωρες 6.50-10.30 μ.μ.Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλι Aπ�γευμα ώρα 4.50 μ.μ.AΘHNA (A�ύδ�υ 93, Aνω Iλίσια, τηλ. 77.92.568) Aλαντίν (κιν. σ�έδια K) Ωρες 4.20-6.20-8.20-10.20 μ.μ. Mεταγλωττι-σμέν� 4.20-6.20 μ.μ. και 8.20-10.20 μ.μ. με υπ�τιτλ�υςAΘHNA* (Στάση Kε�αλληνίας, τηλ. 8233149) Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 3.40-6.10-8.40-11 μ.μ.AΘHNAION* (T. Aμπελ�κήπων, τηλ. 7782122) Air ConditionEνας τέλει�ς κ�σμ�ς (περιπ.) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.AΛE�ANΔPA* (Kαλλιθέα. Tηλ. 9560306)P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμωδ. K) Ωρες 6.40-8.50-11 μ.μ.AΛE�ANΔPA* (Πατησίων - O.T.E., Tηλ. 8219298 - 8832666)Tα �ρ�νια της αθω�τητας (περιπέτεια K) Ωρες 5.40-8.20-11 μ.μ. AΛOH* (Πατησίων 300 - Iακω�άτων 25, 2237660)Iνδ�κίνα (περιπ. K) Ωρες 5-7.45-10.30 μ.μ.AΛΦABIΛ–BAR CINEMA* (Tέρμα Mαυρ�μ., τηλ. 6460521)Mαθήματα πιάν�υ (K) Ωρες 6.45-8.50-11 μ.μ. AMΠEΣE* (Oδ. B�υλιαγμένης τηλ. 9011063)`Sliver (ερωτ. A) Ωρες 6.10-8.20-10.30 μ.μ.ANΔOPA* (Eρυθρ�ς Σταυρ�ς, τηλ. 6919815) Aλαντίν (κιν. σ�έδια K) Ωρες 3-5-7-9-11 μ.μ.Mεταγλωττισμέν� 3-5-7 μ.μ. και 9-11 μ.μ. με υπ�τιτλ�υςANEΣIΣ* (Tέρμα Aμπελ�κήπων τηλ. 7782316 - 7785449)Tα �ρ�νια της αθω�τητας (περιπ. K) Ωρες 5.40-8.20-11 μ.μ.ANNA NTOP* (Γλυ�άδα τηλ. 8946617)Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 3.30-6-8.30-11 μ.μ.AΠOΛΛΩN* (Oδ�ς Σταδί�υ, τηλ. 3236811)Tα �ρ�νια της αθω�τητας (περιπ. K) Ωρες 5-7.45-10.30 μ.μ.AΣTEPIA AΣΣOΣ - ONTEON* (Kη�ισίας 334, τηλ. 6208521)Eνας τέλει�ς κ�σμ�ς (περιπ.) Ωρες 5-7.45-10.30 μ.μ.AΣTOP* (Σταδί�υ τηλ. 3231297)Eνας τέλει�ς κ�σμ�ς (περιπ.) Ωρες 5.50-8.05-10.20 μ.μ.AΣTPON* (Tέρμα Aμπελ�κήπων τηλ. 6922614)Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 4-6.10-8.40-11 μ.μ.AΣTY* (Oδ�ς K�ραή τηλ. 3221925)Nύ�τες πρεμιέρας (περιπ. K) Ωρες 4.45-7.30-10.15 μ.μ.ATΛANTIΣ* (Λ. B�υλιαγμένης Πλ. Kαλ�γήρων τηλ. 9711511) P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμωδ. K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.ATTAΛOΣ* (Nέα Σμύρνη τηλ. 9331280)

Eνας τέλει�ς κ�σμ�ς (περιπ.) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.ATTIKA* (Πλατεία Aμερικής, τηλ. 8674252 - 8674078) Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 3.40-6.10-8.40-11 μ.μ.ATTIKON* (Oδ�ς Σταδί�υ, τηλ. 3228821) Aντί� Παλλακίδα (περιπέτεια K) Ωρες 4-7.10-10.30 μ.μ.AΦAIA* (Kαλλιθέα, τηλ. 9595534) Πυρετ�ς στη Nέα Oρλεάνη περιπ. K) Ωρες 7-9-11 μ.μ.AXIΛΛEYΣ* (Πατησίων 177, τηλ. 8656355) P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμωδ. K) Ωρες 6.40-8.50-11 μ.μ.ΓAΛA�IAΣ* (Aρ�ή Λεω�. Mεσ�γείων, τηλ. 7773319)P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμωδ. K) Ωρες 6.40-8.50-11 μ.μ.Aλαντίν Aπ�γευμα ώρα 3-4.49 με υπ�τιτλ�υςΔANAOΣ* (Λεω��ρ� Kη�ισίας - Παν�ρμ�υ, 6922655) Διαθέτει καιparkingAνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 3.40-6.10-8.40-11 μ.μ.ΔIANA* (Hλ. Σταθμ. Mαρ�ύσι, τηλ. 8028587) Aλαντίν (κιν. σ�έδ. K) Ωρες 4.30-6.30-8.30-10.30 μ.μ.4.30-6.30 μ.μ. μεταγλωττισμέν� και 8.30-10.30 μ.μ. με υπ�τιτλ�υςEΛΛH* (Oδ�ς Aκαδημίας, τηλ. 3632789) Λευτέρης Δημακ�π�υλ�ς (ελληνικ�) Ωρες 6-8.10-10.30 μ.μ.EMΠAΣΣY* (Πατριάρ��υ Iωακείμ 5 K�λωνάκι, τηλ. 7220903) Στιγμι�τυπα (K) Ωρες 6.50-10.30 μ.μ.ETOYAΛ* (Πλατεία Δα�άκη Kαλλιθέα τηλ. 9510042-9592611) Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 3.40-6.10-8.40-11 μ.μ.ZINA* (Λ. Aλε%άνδρας στ. Σ�νια 6422714) Nτέι" Πρ�εδρ�ς για μια μέρα (περιπ. K) Ωρες 8.45-11 μ.μ.Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλι Aπ�γευμα 4.30-6.30 μ.μ.IΛION (Tρ�ίας Πατησίων στάση Aγγελ�π�ύλ�υ, τηλ. 8810602) Aλαντίν (κιν. σ�έδια K) Ωρες 5-7-9-11 μ.μ.Mεταγλωττισμέν� 5-7 μ.μ. και 9-11 μ.μ. με υπ�τιτλ�υςINTEAΛ* (Oδ. Πανεπιστημί�υ, τηλ. 3626720)Kίκα τ�υ Aλμ�δ��αρ (ερωτ. κωμωδ.) Ωρες 5.40-8.10-10.40 μ.μ.KAΛYΨΩ* (Δημ. Σταδί�υ, Kαλλιθέα 9510950, 9510909)Στιγμι�τυπα (K) Ωρες 5.50-9.30 μ.μ.KIN/ΦIKH ΛEΣXH THΣ ETAIPEIAΣ EΛΛHNΩN ΣKHNOΘETΩN (T�-σίτσα 11 - E%άρ�εια, τηλ. 8223205) Πρ��λές κάθε Δευτέρα ώρα 8.00-10.00 μ.μ. Aλλ� γράμμα - O γα-λα#ίας τ�υ Mπ�νι�υέλKINHMATOΘEATPO PE� (Πανεπιστημί�υ 48, 3625842) P�μπ�κ�π 3 (περιπ. K) Kαθημερινώς 8-10 μ.μ. KOPONET* (Oδ�ς Φρύνης Παγκράτι τηλ. 7521521 - 9029964)Eνας τέλει�ς κ�σμ�ς (περιπ.) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.Aπ�γευμα ώρα 3.30 μ.μ. Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλιMAPΓAPITA* (Πλατεία Δα�άκη Kαλλιθέα, τηλ. 9568370)Kίκα τ�υ Aλμ�δ��αρ (ερωτ. κωμωδ.) Ωρα 11 μ.μ.Aπ�γευμα 6.30-8.40 μ.μ Aλαντίν μεταγλωττισμέν�MAPOYΣI AΣΣOΣ-ONTEON 1* (Λ. Kη�ισίας 215 Mαρ�ύσι. 6208939)Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 5.10-7.40-10.10 μ.μ.MAPOYΣI AΣΣOΣ - ONTEON 2* (Λ. Kη�ισίας 215 τηλ. 6208939)

Nτέι" Πρ�εδρ�ς για μια μέρα (περιπ. K) Ωρα 8.15-10.30 μ.μ.Aπ�γευμα ώρα 4-6.05 μ.μ. Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλιMETAΛΛEION* (Παγκράτι, τηλ. 7511515) Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 5.20-7.50-10.20 μ.μ.METPOΠOΛITAN* (B�υλ/νης Πλ. Kαλ�γήρων τηλ. 9706010) Eνας τέλει�ς κ�σμ�ς (περιπ.) Ωρες 4.50-7.35-10.20 μ.μ.Aπ�γευμα ώρα 2.45 μ.μ. Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλιMΠPONTΓOYAIH* (Πατησίων - Aγ. Mελετί�υ, τηλ. 8620232)P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμωδ. K) Ωρες 6.40-8.50-11 μ.μ.NANA* (B�υλιαγμένης, τηλ. 9711285) Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 5.10-7.40-10.10 μ.μ.NIPBANA* (Λεω�. Aλε%άνδρας, τηλ. 6469398) Στιγμι�τυπα (K) Ωρες 6.50-10.30 μ.μ.OΠEPA AΣΣOΣ - ONTEON* (Oδ�ς Aκαδημίας 57. Tηλ. 3622683)Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 5.20-7.50-10.20 μ.μ.OPΦEYΣ* (Aρτέμων�ς 57 - Aγ. Iωάννης B�υλ/νης, 9019724)Aγριες νύ�τες (περιπ. A) Ωρες 8.10-10.30 μ.μ.Aπ�γευμα ώρα 5.45 Nτένις � τρ�μερ�ςOΣKAP* (A�αρνών 330 - K. Πατήσια. 2281563)Aπ’ τ� �ι�νι (ελλην.) Ωρες 8.50-10.50 μ.μ.Aπ�γευμα 5-7 μ.μ. Aλαντίν Mεταγλωττισμέν�ΠAΛAΣ* (Παγκράτι, 7515434)Iνδ�κίνα (περιπ. K) Ωρες 4.35-7.20-10.20 μ.μ.Kυριακή πρωί ώρα 11.15 Tα τα#ίδια τ�υ Γκι�ύλι"ερ - Λ�ύκι Λ�υκ ΠΛAZA* (Λ. Kη�ισίας Φλ�κα, τηλ. 6921667 - 6917722)P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμωδ. K) Ωρες 6.40-8.50-11 μ.μ.ΠTI ΠAΛAI* (Bασ. Γεωργί�υ B' Pι*άρη, τηλ. 7291800 - 7243707)P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμωδ. K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.PAΔIO ΣITY AΣΣOΣ - ONTEON* (Πατησίων Στάση Λυσσιατρεί�,τηλ. 8674832)Eνας τέλει�ς κ�σμ�ς (περιπ.) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.ΣOΦIA (Aργυρ�ύπ�λη τηλ. 9927447, 9917094) Addams Family 2 (κωμωδ. K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.ΣTOYNTIO* (Πλ. Aμερικής, τηλ. 8619017) Λευτέρης Δημακ�π�υλ�ς (ελληνικ�) Ωρες 6.40-8.50-11 μ.μ.TITANIA* (Πανεπ.-Θεμιστ. 3611147)Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 2.50-5.20-7.50-10.20-12.30 μ.μ.TPIANON (Πατησίων-K�δριγκτών�ς, τηλ. 8215469)Tα μαύρα $εγγάρια τ�υ έρωτα (A) Ωρες 8.30-11 μ.μ.Aπ�γευμα ώρα 6.30 μ.μ. Nτένις � τρ�μερ�ςTPOΠIKAΛ AΣΣOΣ-ONTEON* (Kαλλιθέα, 9594422) Eνας τέλει�ς κ�σμ�ς (περιπ.) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.ΦIΛIΠ AΣΣOΣ-ONTEON* (Πλ. Aμερικής - Θάσ�υ 11, 8612476)Aγριες νύ�τες (περιπ. A) Ωρες 6-8.30-11 μ.μ

HMIKENTPIKOI

AΛEKA (Zωγρά��υ, τηλ. 7773608)Πυρετ�ς στη Nέα Oρλεάνη (περιπ. K) Ωρες 6.30-8.30-10.30 μ.μ.ANTAMΣ* (Aιγάλεω, τηλ. 5989226)Eνας τέλει�ς κ�σμ�ς (περιπ.) Ωρες 5-7.30-10 μ.μ.NTAΛIA (Aιγάλεω, τηλ. 5981432)P�μπ�κ�π 3 (περιπ. K) Ωρες 6.20-8.20-10.20 μ.μ.ΣΠOPTIΓK (N. Σμύρνη, τηλ. 9333820)P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμωδ. K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.

TPIA AΣTEPIA (N. Hράκλει�, τηλ. 2826873)P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμωδ. K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.ΦOIBOΣ (Περιστέρι, τηλ. 5711105)Eνας τέλει�ς κ�σμ�ς (περιπ.) Ωρες 5.50-8.20-10.45 μ.μ.

ΣYNOIKIAKOI

ANNA NTOP (πλατ. Γλυ�άδας, τηλ. 89.46.617)Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 3.30-6-8.30-11 μ.μ.

ΠPOAΣTIΩN

ΔIANA* (Mαρ�ύσι, τηλ. 8028587) Aλαντίν (κιν�ύμ. σ�έδια K) Ωρες 4.20-6.20-8.20-10.20 μ.μ.4.20-6.20 μ.μ μεταγλωττισμέν� και 8.20-10.20 μ.μ. με υπ�-τιτλ�υςΠAΛΛAΣ (Eλευσίνα, τηλ. 5546990)O $υγάς (περιπ. K) ΠOΛITIΣTIKO KENTPO NEΩN ΛIOΣIΩN (Aγ. Φαν�υρί�υ 99,τηλ. 2637395)Kάθε Παρασκευή - Kυριακή ώρες 6.30-8.30 μ.μ. H διπλή%ωή της Bερ�νικα (K) - Kυριακή πρωί ώρα 11.00 T� κ�ρίτσιμ�υ (K)ΣOΦIA (Aργυρ�ύπ�λη, τηλ. 9927447) Addams Family 2 (κωμωδ. K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.

¶¶EEIIPPAAIIAAA' ΠPOBOΛHΣ

AΠOΛΛΩN* (Πασαλιμάνι, τηλ. 4297502)Eνας τέλει�ς κ�σμ�ς (περιπ.) Ωρες 4.40-7.25-10.10 μ.μ.ATTIKON ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ* (Πλ. Aγ. Kωνστα-ντίν�υ - Hρώων Π�λυτ., τηλ. 4175897)P�μπέν των δασών �ι ήρωες με τα κ�λάν (κωμωδ. K) Ωρες 6-8.10-10.20 μ.μ.ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ MOΣXATOY (Hλεκτρικ�ςΣταθμ�ς, τηλ. 4816276) M�ν� Παρασκευή - Kυριακή ώρα 8.30 μ.μ. Δημ�τικ�ς Θίασ�ς.Kείμενα: Bαμ��υνάκη. Σκην.: Xατ*άκη απ� 29/1-2/2/94ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ PE� (Aγ. Δι�νύσι�ς) Addams Family 2 (κωμωδ. K) Ωρες 5.50-8.05-10.20 μ.μ.ZEA (Πασαλιμάνι τηλ. 4521388) Aνήθικη πρ�ταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 5.10-7.40-10.10 μ.μ.KINHMATOΓPAΦIKH ΛEΣXH ΔHMOY NIKAIAΣ (Hλι�υπ�λεως- 7ης Mαρτί�υ, τηλ. 4915598)Kάθε Παρασκευή και Σά��ατ� ώρα 9 μ.μ. Oικ�πεδα με θέαΠNEYMATIKO KENTPO ΔHMOY KOPYΔAΛΛOY (Γρηγ. Λα-μπράκη -Tα%ιαρ�ών, τηλ. 4970475)M�ν� Σά��ατ� - Kυριακή Λε�λ�. Kυριακή πρωί Oι περιπέτειεςτ�υ Xακ ΦινΣINE AKPOΠOΛ (Tα%ιαρ�ών 44-K�ρυδαλλ�ς, 4952232)Aλαντίν (κιν�ύμενα σ�έδια K)Δευτέρα O $υγάς (K)ΣINEAK ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ* (Πλατεία Δημαρ-�εί�υ τηλ. 4115354)Πυρετ�ς στη Nέα Oρλεάνη (περιπ. K) Ωρες 6.20-8.20-10.20μ.μ.ΦΩΣ (B' Mεραρ�ίας τηλ. 4520982)Eναρ%η απ� πρωίας δύ� έργα Φ�ρτρες - σε#

ΘEAMATA

ΘEATPA

KINHMATOΓPAΦOI

Eπειδή �ι ώρες πρ��λών μπ�ρεί να δια��ρ�π�ιηθ�ύν κατά μερικά λεπτά, πρ�τιμήστεπρώτα να τηλε�ωνείτε.

Oι κινηματ�γρά��ι π�υ έ'�υν * διαθέτ�υν Nτ)λμπι Στέρε�.

AΘHNA (Δεριγνύ & Πατησίων, τηλ. 82.37.330). Nιλ Σάιμ�ν «Eνα αταίριαστ� *ευγάρι». Π. Φι-λιππίδης, T. Xαλκιάς. ΠAIΔIKH ΣKHNH. «Oνειρ�π�ληση». M�τσαρτ «Mαγικ�ς Aυλ�ς».T. Zα�αρι�υδάκη. K. Λα�ς (Kυρ. 11 π.μ., 3 μ.μ.).

AΘHNΩN (B�υκ�υρεστί�υ 10, τηλ. 32.35.524). Eυγ. O’ Nηλ «Πέρα απ’ τ�ν �ρί*�ντα». Kατε-ρίνα Mαραγκ�ύ, Γ. Kαρατ*�γιάννης

AKAΔHMOΣ (Iππ�κράτ�υς 17 & Aκαδημίας, τηλ. 36.25.119, 36.03.835). Δ. Ψαθά «Eνας �λά-κας και μισ�ς». Δ. Πιατάς. ΠAIΔIKH ΣKHNH: T. Γεωργέλη «O K�ντ�ρε�υθ�ύλης και ηΠ�νηρή Aλεπ�ύ» - «H K�κκιν�σκ�υ�ίτσα και � Λύκ�ς Tρελ�γιατρ�ς» (Kυρ. 11 π.μ. - 3μ.μ.).

AKPOΠOΛ (Iππ�κράτ�υς 9 - 11, τηλ. 36.08.666, 36.43.700). Nέα Eλληνική Σκηνή. Aριστ��ά-νη «Λυσιστράτη». Θ. Kαρακατσάνης.

AΛAMΠPA (Πατησίων και Στ�υρνάρη 53, τηλ. 52.27.497, 52.44.400). Aλ. Γαλαν�ύ «Tα K�κ-κινα Φανάρια». M. T*ιραλίδ�υ, Στ. Zαλμάς, Eλ. Φίλιππα, Eιρ. Iγγλέση.

AΛIKH (Aμερικής 4, τηλ. 32.44.146). Mπέρναρ Σω «Ωραία μ�υ Kυρία». Aλ. B�υγι�υκλάκη,Στ. Ληναί�ς, Γ. M�σ�ίδης.

ALDEBARAN (Xαρ. Tρικ�ύπη 134, τηλ. 36.12.217). Iδε�θέατρ� Aντώνη Aναστασάκη «K�-σμ�γ�νία Oρέστη» (Παρ., Σά�., Kυρ. 9.15 μ.μ.).

AΛKYONIΣ (I�υλιαν�ύ 42-46, τηλ. 88.15.402). KENTPIKH ΣKHNH: Eρ. Iψεν «O E�θρ�ς τ�υΛα�ύ». Γ. Mεσσάλας, Γ. Δάνης. ΠAIΔIKH ΣKHNH: «Eνας κλ��υν γελάει και κλαίει» (Kυρ.11.30 π.μ. - 3 μ.μ.).

AΛΦA (Πατησίων 57 & Στ�υρνάρη, τηλ. 52.38.742, 52.25.032). Mπωμαρσαί «Oι γάμ�ι τ�υ Φί-γκαρ�». Γ. Παρτσαλάκης, Δ. Xατ�ύπη. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Eπιθεώρηση «Δώσε μ�υ νακάνω μία». Eλ. Γερασιμίδ�υ, Bασ. Bασιλ�π�υλ�ς, Φ. Nτεμίρη.

AMAPOYΣIOY (Παλαι�λ�γ�υ 9, Πλ. Kασταλλίας, τηλ. 80.25.134). Eταιρεία Θεάτρ�υ «Διθύ-ραμ��ς». Kαμύ «H παρε%ήγηση».

AMIPAΛ (Aμερικής 10, τηλ. 36.39.385). Aριελ Nτ�ρ�μαν «O Θάνατ�ς και η κ�ρη». ΘέμιςMπα*άκα, Mάν�ς Bακ�ύσης, Γιώργ�ς Kώνστας.

AMOPE (Πριγκηπ�ννήσων 10, τηλ. 64.42.869, 64.68.009). KENTPIKH ΣKHNH: Π�λ Kλ�ντέλ«H Aνταλλαγή» Λυδία Φωτ�π�ύλ�υ, Λ. Γεωργακ�π�υλ�ς. E>ΩΣTHΣ: Στί�εν Mπέρκ��«T� τέλ�ς τ�υ �ίκ�υ των Aσερ». ΠAIΔIKH ΣKHNH: Tάκη Σαρρή «Oνείρ�υ Oδύσσεια».Θέατρ� K�ύκλας (Kυρ. 11 π.μ., 3 μ.μ.)

AMΦI-ΘEATPO Aδριαν�ύ 111, Πλάκα, τηλ. 32.33.644). Στρίντμπεργκ «Oνειρ�δραμα». ΛήδαTασ�π�ύλ�υ.

ANAΛYTH (Πατησίων 72 & Aντωνιάδ�υ). T. Oυίλιαμς «O Γυάλιν�ς K�σμ�ς». Kάκια Aναλυ-τή, Zωή Pηγ�π�ύλ�υ, B. Στ�γιαννίδης.

ANTIΘEATPO (Tήν�υ 14 και Πατησίων, τηλ. 82.20.207). Aυγ. Στρίντμπεργκ «O X�ρ�ς τ�υΘανάτ�υ». M. >εν�υδάκη.

AΠΛO ΘEATPO (X. Tρικ�ύπη 4, Kαλλιθέα, πίσω απ� τ� Πάντει�, τηλ. 92.29.605, 92.32.118).Γιώργ�υ Διαλεγμέν�υ «Λ�γω Φάτσας». Aλέκα Παΐ*η, Nτενί* Mπαλτσα�ιά, Σπύρ�ς Kα-λ�γήρ�υ.

AYΛAIA (K�υντ�υριώτ�υ και 2ας Mεραρ�ίας, Πασαλιμάνι, τηλ. 42.96.414). K. Παπαπέτρ�υ«Πέτα τη μαμά απ’ τ� παράθυρ�». M. Λε*ές, N. Γκίνη. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Eταιρεία Θεά-τρ�υ «Πρ�σωπεί�». Mι�ύ*ικαλ «T� νησί τ�υ Mάγ�υ Πρ�σπερ�υ». Kώστας A�ραμιώτης(Kυριακή 11 π.μ.- 3μ.μ.)

AX MAPIA (Σ�λωμ�ύ 20, τηλ. 36.39.217, 36.30.086). Aλ. Δ�υμά, υι�ύ «H κυρία με τας καμε-λίας». T. Xρυσικάκ�ς, Π. Xατ*ηκ�υτσέλης.

BEAKH (Στ�υρνάρη 32, τηλ. 52.23.522). Eναλλά%: Δ. Kε�αΐδη - E. Xα�ιαρά «Δά�νες και Πι-κρ�δά�νες». Στ. Φασ�υλής, Γ. Mπέ*�ς, M. Xρυσ�μάλλης, K. Pηγ�π�υλ�ς. ***«Kαπέλα».K. Zα�αράκης, Xρ. Στέργι�γλ�υ.

BEMΠO (Kαρ�λ�υ 18, τηλ. 52.29.519, 52.21.767). Nιλ Σάιμ�ν «Sweet Charity».Σμαρ�ύλα Γι�ύ-λη, Xρήστ�ς Π�λίτης, Mαριάννα T�λη.

BEPΓH (B�υκ�υρεστί�υ 1, τηλ. 32.35.235). Zαν K�κτώ «Tα ιερά τέρατα». Xρ. Φράγκ�ς, T*.P�υσέα.

BPETANIA (Πανεπιστημί�υ 7, τηλ. 32.21.579). Y� Zαμιάκ «O κύρι�ς Aμιλκάρ». N. Tσακίρ�-γλ�υ, Xρ. Δια�άτη, Π. Xαϊκάλης.

ΓKΛOPIA (Iππ�κράτ�υς 7, τηλ. 36.09.400). Σαί%πηρ «T� ημέρωμα της στρίγγλας». Γ. Kιμ�ύ-λης, M. Παπακωνσταντίν�υ.

ΔHMOTIKO ΘEATPO ΠEIPAIA (τηλ. 41.78.351). «Aγάπη, πάμε... κρε�άτι». Γ. Πάντ*ας, M. Iω-αννίδ�υ.

ΔIANA (Iππ�κράτ�υς 7, τηλ. 36.26.956). A. Σακελλάρι�υ - Z. Γιαννακ�π�υλ�υ. «Oι Γερμαν�ί%ανάρ��νται». Σ. M�υστάκας, M. Mπ�νέλλ�υ.

ΔIAYΛOΣ (Πε*�δρ�μ�ς Δράκ�υ 9, ύψ�ς Λ. Συγγρ�ύ 70-Φι%, τηλ. 92.39.588, 92.21.060). M�υσι-κή παράσταση για παιδιά. «H Γ�ργ�να τα%ιδεύει τ�ν μικρ� Aλέ%ανδρ�». Mαρί*α Kω�

(Kυρ. 3 μ.μ.).ΔIONYΣIA (Aμερικής 10, τηλ. 36.24.021). Aντ�ν Tσέ�ω� «O Γλάρ�ς». K. Δανδ�υλάκη, Γ. Φέρ-

της. B΄ ΣKHNH. A. Pέιν�λντς, M. Mπ�υ�ίνι «T*�ρνταν». K. Δανδ�υλάκη (Δευτ., Tρ., 8.15μ.μ.).

EΘNIKO ΘEATPO - KOTOΠOYΛH / PE� (Πανεπιστημί�υ 48, τηλ. 33.01.880). T*�ρτ* Oργ�υελ –διασκευή Πίτερ X�λ. «H �άρμα των *ώων».

EΘNIKO ΘEATPO - KATINA ΠA�INOY / PE� (Πανεπιστημί�υ 48, τηλ. 33.01.880). M�λιέρ�υ «OMισάνθρωπ�ς». Σμ. Σμυρναί�υ, Tρ. Kαρατ*άς.

EΘNIKO ΘEATPO - KENTPIKH ΣKHNH (Aγ. Kωνσταντίν�υ 22, τηλ. 52.33.322, 52.23.242). Mα-ν�λη K�ρρέ «H Kατάληψη». Δ. Λιγνάδης.

EΘNIKO ΘEATPO - NEA ΣKHNH (Aγ. Kωνσταντίν�υ 22, τηλ. 52.33.322, 52.23.242). Zαν Zενέ«Oι Δ�ύλες». Aντ. Bαλάκ�υ, B. Zα�ιτσιάν�υ, K. Xέλμη.

EΛYZE (Nυμ�αί�υ 12, Iλίσια, τηλ. 77.82.354, 77.71.766). Xανς Kρίστιαν Aντερσεν «Mαγεμέν�ιKύκν�ι». Παιδαγωγική Σκηνή T*ένης Φωτί�υ (Σα�. 3 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ., 3 μ.μ.).

EΛΠIΔAΣ (Aριστ�τέλ�υς 53 & Σμύρνης, τηλ. 82.29.030). T.X. Mάνερς «Πεγκ, καρδ�ύλα μ�υ...».Eλενα Tσαλδάρη.

EMΠPOΣ (Pήγα Παλαμήδη 2 - Ψυρρή, τηλ. 32.38.990). KATΩ OPOΦOΣ. Στί�εν Mπέρκ�� «ΣανEλληνας». Kλ. Γρηγ�ριάδης, P. Oικ�ν�μίδ�υ. EΠANΩ OPOΦOΣ. Nτέι�ιντ Mάμετ «Aμερικα-νικ�ς B�ύ�αλ�ς». Δ. Kαταλει��ς, Γ. Kέντρ�ς, Δ. Tάρλ��υ.

E�APXEIΩN (Θεμιστ�κλέ�υς 69, τηλ. 33.00.879). Aρθ�υρ Mίλλερ «T� Tίμημα». T. B�υτέρης,Aν. Δεκα�άλλα.

EPEYNAΣ (Iλισίων 21, Zωγρά��υ, τηλ. 77.80.826). T. K�ύσνερ. «Oι άγγελ�ι στην Aμερική».Δ. Π�ταμίτης, B. Kύρ�υ. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Nτ. Γ�υντ «O άνθρωπ�ς–ψωμί». Aγγ. Bελ�υδά-κη. Σα�. 5 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. – 3 μ.μ.).

ΘEATPO 28 (M�σ��νησίων 28, πλ. Aμερικής, τηλ. 86.43.263). Aϊρα Λέ�ιν «T� δωμάτι� της Bε-ρ�νικα». Π. M�ντανάρη, K. Tσάκωνας.

ΘEATPO 44 (Zαΐμη 44, E%άρ�εια, τηλ. 82.36.752, 82.30.384). I�ν Λ�ύκα Kαρατ*ιάλε «Mια Φ�υρ-τ�υνιασμένη Nύ�τα». Γ. Mασαλάς, M. B�υράκη.

ΘEATPO TOY HΛIOY (Φρυνί��υ 10, Πλάκα, τηλ. 32.31.591, 92.27.784). Zαν K�κτώ «ΣατανικήMη�ανή». A. Παπασπύρ�ς, Δ. Bασιλειάδ�υ, K. Π�λυ�ρ�ν�π�ύλ�υ. ΠAIΔIKH ΣKHNH.T*έιμς Mπάρι «Πήτερ Παν». Δ. Bασιλειάδ�υ, Aντ. Διαμαντής (Σα��. 4 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. – 4μ.μ.

ΘEATPO TEXNHΣ-KAPOΛOΣ KOYN (Δ. Aρε�παγίτ�υ και Φρυνί��υ 14, τηλ. 32.22.464,32.36.732). Σαί%πηρ «Oπως σας αρέσει». Γ. Λα*άνης, K. Γέρ�υ, Π. M�υστάκης.

ΘEATPO TEXNHΣ-YΠOΓEIO (Πεσμα*�γλ�υ 5, τηλ. 32.28.706, 32.29.703). Λ�ρκα «Γέρμα». PένηΠιττακή.

ΘEATPAKI (Aδμήτ�υ 54, τηλ. 86.41.322, 86.52.505). Γ. Zέριγγα «Περίσκεψη».ΘEATPIKH ΣKHNH (Nά%�υ 84 - Πλ. K�λιάτσ�υ, τηλ. 22.36.890). Nτέι�ιντ Mάμετ «Tέρμα τα γκά-

*ια». Aντ. Aντωνί�υ, N. Aσίκη.ΘEMEΛIO (Λέσ��υ 3, τηλ. 86.43.310). K. Γκ�λντ�νι «O Iμπρεσάρι�ς απ� τη Σμύρνη». N. Bα-

σταρδής.ΘYMEΛH (M�σ��νησίων 32 πλ. Aμερικής, τηλ. 86.57.677). T. Oυίλλιαμς «Γυάλιν�ς K�σμ�ς».

Eλλη B�*ικιάδ�υ. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Γ. Σπίρι «Xάιντι, η μικρ�ύλα των ��υνών» (Σα�. 4 μ.μ.,Kυρ. 11.15 π.μ.- 4 μ.μ.).

IΛIΣIA (Παπαδιαμαντ�π�ύλ�υ 4, τηλ. 72.16.317). Aλαν Eϊκμπ�ρν «Συνέ�η και τ�υ �ρ�ν�υ».Aντ. Kα�ετ*�π�υλ�ς, Γ. B�ύρ�ς.

KAΛOYTA (Πατησίων 249, τηλ. 86.75.888 - 86.11.311). N. Kαμπάνη - B. Mακρίδη «Kαι μα*ί και...μ�ν�ς». B. Tσι�ιλίκας, Aννα Kαλ�υτά. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Θίασ�ς «Θεατρικ�ί Oρί*�ντες».Στ. Σπυρ�π�υλ�υ «Σαλτσ�για�υρτ�π�λεμ�ς στ� σ�ύπερ μάρκετ» - μι�ύ*ικαλ (Σά�., Kυρ. 3μ.μ.).

KAΠΠA (Kυψέλης 2, τηλ. 88.31.068). «T� Hμερ�λ�γι� της Aννας Φρανκ». Δημ. Παπαμι�αήλ,Eλένη K�ύρκ�υλα.

KAPAΓKIOZHΣ KOYKΛOΘEATPO Θ. ΣΠYPOΠOYΛOY (Λαμπρινής – Eρσης 9, πλ. Λαμπρινής,τηλ. 26.29.046, 29.32.000). (Kυρ. 11.00 π.μ.–5.30 μ.μ.)

KAPAΓKIOZHΣ TOY AΘANAΣIOY (Πν. Kέντρ� Δήμ�υ M�σ�άτ�υ, Πλ. Mεταμ�ρ�ώσεως, τηλ.41.31.226, 90.11.636). Παραστάσεις Kαραγκι�*η (Kυρ. 11.30 π.μ.)

KNΩΣΣOΣ (Kνωσσ�ύ 11, τηλ. 86.77.070, 86.24.463). K. Γκ�λντ�νι. «H ερωτευμένη υπηρέτρια».Λ. Tσάγκας, Eλ. Nα*λίδ�υ.

ΛAMΠETH (Λ. Aλε%άνδρας 106, τηλ. 64.63.685). Γ�υίλιαμ Nτ. Xι�υμ «Πρ�σε%ε τ� σκαλ�πάτι».Γρ. Bαλτιν�ς, K. Kαράντη, Φ. Σ��ιαν�ς.

ΛHΔPA (Kέκρ�π�ς 12, Πλάκα, τηλ. 32.29.440). X�υρμ�ύ*η «O �αρτ�παίκτης». Γ. Mά*ης, Γ.Zώη. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Mάν�υ K�ντ�λέ�ντ�ς «O EE απ� τ’ άστρα».

ΛYPIKH ΣKHNH - OΛYMΠIA (Aκαδημίας 59, τηλ. 36.12.461) Π�υτσίνι «T�σκα» (Kυρ., Σα�.)MEΓAPO MOYΣIKHΣ – AIΘOYΣA ΦIΛΩN THΣ MOYΣIKHΣ. Kαμεράτα (Kυρ.), Kρατική Oρ�ή-

στρα Aθηνών (Παρ.), Philarmonia Orchestra (Σά�.). AIΘOYΣA ΔHMHTPHMHTPOΠOYΛOY. Kαμεράτα (Δευτ.), Hagen Quartet (Tρ., Tετ.).

METAΛΛA�H (Yμηττ�ύ 56 και Mαραθών�ς - αίθ�υσα Γκ�υέρνικα - Kαμίνια, τηλ. 48.28.647,41.30.761). Aν. Mπελεγρή «O Mέταλλ�ς, � Kλ��υν και � K�κκιν�ς».

MINΩA (Πατησίων 91, τηλ. 82.10.048 - 82.32.578). Eνεκεν - Bέμπερ «Kυρία Πρ�έδρ�υ». B. Tρι-�ύλλη, Π. K�ντ�γιαννίδης.

MONTEPNOI KAIPOI - ΠAPOΔOΣ (Γεννηματά 20, τέρμα Παν�ρμ�υ, τηλ. 69.29.090). Aντ�νTσέ�� «Θεί�ς Bάνιας» (Παρ., Σα�., 9.15) ΠAIΔIKH ΣKHNH. Θεατρικ� Παι�νίδι - Oμάδα Πά-ρ�δ�ς (Σα�. 3 μ.μ. - 4.30 μ.μ.).

MOYΣOYPH (Πλ. Kαρύτση 6, τηλ. 32.32.391). K. Γ�υ�τερ�α�υ* «T� τραγ�ύδι μας». Aγγ. Aντω-ν�π�υλ�ς, B. Παναγ�π�ύλ�υ, Eλ. Φωτί�υ.

MΠPONTΓOYAIH (Πατησίων και Aγ. Mελετί�υ, τηλ. 86.20.231). Δ. Ψαθά «H �αρτ�παί�τρα».Pένα Bλα��π�ύλ�υ, Eρρ. Mπρι�λας.

OΔOY ANTIOXEIAΣ (Aντι��είας 1 και Πιπίν�υ, τηλ. 88.32.050). Φραντς Kά�κα «η Δίκη». Π.Oικ�ν�μ�π�ύλ�υ, Aντ. Aλε%ί�υ.

OΔOY EPMOY (Eρμ�ύ 106, M�ναστηράκι, τηλ. 32.14.950, 86.40.555). Λ�ρκα «H θαυμαστήμπαλωματ�ύ». M Pα*ή, T. Xρυσ�ύλης.

OΔOY KEΦAΛΛHNIAΣ (Kε�αλληνίας 16, τηλ. 88.38.727). T. Nτ�ρστ «O Φερνάντ� Kραππ�υ έγραψε ένα γράμμα». Mπ. Aρ�ανίτη, Γ. B�γλης.

OΔOY KYKΛAΔΩN (Kε�αλληνίας και Kυκλάδων 11, Kυψέλη, τηλ. 82.17.877). «Nέα Σκηνή»Λευτέρη B�γιατ*ή. Γ. X�ρτάτση «Kατσ�ύρμπ�ς». N. Z�ρμπάς, Στ. Λι�αθιν�ς.

OPBO (B�υκ�υρεστί�υ 3, τηλ. 32.31.259). E. Bέστ�αλ «Eσύ και τα σύννε�ά σ�υ». OλγαΠ�λίτ�υ, Aλκ. Γάσπαρη.

ΠANEΛΛHNION (Λεω�. Συγγρ�ύ 106, τηλ. 92.34.197) Mπεθ Xένλι «Eγκλήματα καρδιάς».Kατερίνα Bασιλάκ�υ, Aννα Φ�νσ�υ, Eύα K�ταμανίδ�υ.

ΠEPOKE (Oδυσσέως 2 - Πλ. Kαραϊσκάκη, τηλ. 52.40.040, 52.32.132). Eπιθεώρηση «Aπ� τ�ω� στ� Πασ...ω�». Στ. Ψάλτης, N. Παπαναστασί�υ.

ΠEIPAMATIKO ΘEATPO THΣ ΠOΛHΣ (Σταδί�υ 4, τηλ. 32.22.035). Mπ. Tσικληρ�π�υλ�υ«Kραυγές κυριών». M. K�υνελάκη, A. Παππά.

ΠOΛYTEXNO (Mαυρ�μι�άλη 157 & Δ. Aκρίτα - Παναθήναια, τηλ. 64.26.666, 64.11.048).Παιδική Σκηνή. Aλαν Eϊκμπ�ρν «A�ρατ�ι Φίλ�ι». Δημ. Iωακειμίδης (Kυρ. 11 π.μ.-3 μ.μ.).

ΠOPTA (Mεσ�γείων 59, τηλ. 77.11.333). Σ. Xιλ - Σ. Mάλατρατ «H γυναίκα με τα μαύρα». Aλ.Aλε%ανδράκης, Δ. Kατρανίδης. MIKPH ΠOPTA >ένιας Kαλ�γερ�π�ύλ�υ. Pάινερ Xά�-�ελντ «O M�ρμ�λης» (Σα�. 3 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. - 3 μ.μ.).

PIAΛTO - ΘIAΣOΣ ’81 (Kυψέλης 54 & Aγ. Mελετί�υ, τηλ. 82.18.973, 88.27.000). Γκ�λντ�νι«Kα�γάδες στην Kι�τ*α». N. Δα�νής, Γ. Γεωγλερής, N. Nικ�λά�υ. ΠAIΔIKH ΣKHNH.Θίασ�ς ’81. «Oι περιπέτειες τ�υ Bαρ�ν�υ Mιν�ά�υ*εν» (Kυρ. 11 π.μ.-3 μ.μ.).

POEΣ (Eυμ�λπιδών 39, Kεραμεικ�ς, τηλ. 34.79.426). Δ. Kε�αΐδη «T� τά�λι». Γ. Συμεωνί-δης, M. Mαυρ�ματάκης (σκην. Aρης Pέτσ�ς).

ΣHMEIO (Xαρ. Tρικ�ύπη 10, πίσω απ� τ� Πάντει�, τηλ. 92.29.579). Bασίλη Zιώγα «O Δ�νKι�ώτης σε νέες περιπέτειες». Iωάννα Mακρή, Xρήστ�ς Γαλάνης.

ΣOYΠEP ΣTAP (Aγ. Mελετί�υ και Πατησίων, τηλ. 86.42.888). Eπιθεώρηση «Δώσε τ�ύρταστ� λα�». Nτίν�ς Hλι�π�υλ�ς, Nίκ�ς Pί*�ς, Zω*ώ Σαπ�υντ*άκη.

ΣTOA (Mπισκίνη 55 Zωγρά��υ, τηλ. 77.02.830). Mπ�στ «Mήδεια». Λ. Πρωτ�ψάλτη, Θ. Πα-παγεωργί�υ.

ΣTOYNTIO - IΛIΣIA (Παπαδιαμαντ�π�ύλ�υ 4, τηλ. 72.16.317). Tένεσι Oυίλιαμς «Δεν μπ�-ρώ να �ανταστώ τ� αύρι�» Σκην. Aκη Δα�ή (έως 31/1)

ΣYΓXPONO ΘEATPO (N�ρντά�υ 12–14, Πλ. Γκύ*η, τηλ. 64.58.222). Πέτερ Bάις «H ανά-κριση». Bασίλης Διαμαντ�π�υλ�ς, Mαρίνα Γεωργί�υ.

ΣΦENΔONH (Mακρή 4 και Δι�ν. Aρε�παγίτ�υ, Mακρυγιάννη, τηλ. 92.35.296). M�ρ�ές α-π� τ� έργ� τ�υ Bι*υην�ύ. Aννα K�κκίν�υ.

TEXNOXΩPOΣ (Πρώην εργ�στάσι� Φι%, Πατησίων 307, στάση Kλωναρίδη). Oμάδα Θέαμα.«Στ� �άθ�ς ...�άθ�ς αμέτρητ�».

TZENH KAPEZH (Aκαδημίας 3, τηλ. 36.36.144, 36.25.520). Aρθ�υρ Mίλλερ «O θάνατ�ς τ�υEμπ�ράκ�υ». K. Kα*άκ�ς, Δ. Mπεμπεδέλη, Γ. Kυρίτσης. Παιδική Σκηνή: «Παιδική Aυ-λαία» Γ. Kαλατ*�π�υλ�υ. Aριστ��άνη «Eιρήνη» (Kυρ. 11 π.μ. - 3 μ.μ.).

ΦOYPNOΣ (Mαυρ�μι�άλη 168, τηλ. 64.60.748, 64.20.451). Σ. Σαμπάνη «Στην απ�ικία τωνκαταδίκων». Δ. Bασιλ�π�υλ�ς.

XATZHXPHΣTOY (Πανεπιστημί�υ 38, τηλ. 36.27.248, 36.10.171). Λ. Mι�αηλίδη - B. Mακρί-δη «T� ...κ�ρ�ιδ� της �ρ�νιάς». Π. Mι�αλ�π�υλ�ς, Γ. M�ρτ*�ς.

E� OPIΣMOY, τ� κρασί είναι τ� πρ�ϊ�ν π�υ παρά-γεται απ�κλειστικά και μ�ν� απ� την αλκ��λική �ύμωση �λι-κή ή μερική των νωπών στα�υλιών (σπασμένων ή ��ι) ή ακ�-μη και γλεύκ�υς (μ�ύστ�υ) στα�υλιών.Kατά συνέπεια, διά-��ρ�ι �αρακτηρισμ�ί, �πως vin de peche (κρασί απ� ρ�δάκι-ν�), ή vin de poire, (κρασί απ� α�λάδι) ή ακ�μη vin de kiwiκ.τ.λ., θεωρ�ύνται ανακρι"είς. Eτσι, τ� �αιν�μεν� της μετα-τρ�πής των σακ�άρων τ�υ μ�ύστ�υ σε κρασί είναι γνωστ� ωςAλκ��λική Zύμωση. Aυτ� δηλαδή π�υ απλά � λα�ς �ν�μασε«"ράσιμ�» τ�υ κρασι�ύ ��είλεται, �πως έ��υμε ανα�έρει ήδηαρκετές ��ρές, στην παρ�υσία μικρ�σκ�πικών μυκήτων, π�υείναι γνωστ�ί ως �ύμες.

Oι �ύμες αυτές π�υ μ�ιά��υν με τη γύρη της άν�ι#ης και"ρίσκ�νται πάνω στη �λ�ύδα των ρ�γών, μπ�ρ�ύν να παρά-γ�υν δια��ρετικ�ύς τύπ�υς κρασι�ύ, ανάλ�γα με τις συνθή-κες �ιν�π�ίησης, την π�ικιλία και τις κλιματ�λ�γικές συνθή-κες. Tα επιτραπέ�ια λ�ιπ�ν κρασιά, γνωστά παλαι�τερα καιως �ίν�ι ευρείας κατανάλωσης (vins de table), είναι κρασιάπ�υ ��είλ�υν να έ��υν κτηθέντα αλκ��λικ� τίτλ� ��ι κατώτε-ρ� απ� 8,5% vol - 9% vol, ανάλ�γα με την αμπελ�υργική �ώ-νη παραγωγής τ�υς. Eνώ τα VQPRD (vins de qualite, produitsdans une region determinee), π�υ στην Eλλάδα ανήκ�υν στηνκατηγ�ρία των Oίνων Oν�μασίας Πρ�έλευσης, υπ�κεινται σεελέγ��υς τ�σ� �σ� α��ρά τη �ώνη καλλιέργειας και την καλ-λιεργ�ύμενη π�ικιλία �σ� και την ένταση και τις ε�αρμ�σμέ-νες τε�νικές �ιν�π�ίησής τ�υς.Eιδικά στη Γαλλία τα VQPRDπεριλαμ"άν�υν τα VDQS (vins determines de qualitesuperieure) και τα AOC (vins d’ appellation d’ originecontrolees), ενώ στη �ώρα μας υπάρ��υν �ι OΠAΠ (�ίν�ι �ν�-μασίας πρ�έλευση κυρίως #ηρ�ί) και �ι OΠE (�ίν�ι �ν�μα-σίας πρ�έλευσης κυρίως γλυκείς).

Tα λευκά και ερυθρά κρασιά παρ�υσιά��υν σημαντικέςδια��ρές μετα#ύ τ�υς, �ι �π�ίες δεν εντ�πί��νται μ�ν� στ��ρώμα αλλά επεκτείν�νται γενικ�τερα στη σύστασή τ�υς καιείναι άμεσα συνδεδεμένες με την π�ικιλία, τις κλιματ�λ�γικέςσυνθήκες και �υσικά την τε�νική της �ιν�π�ίησης. Tα λευκάκρασιά πρ�έρ��νται απλώς απ� �ύμωση γλεύκ�υς στα�υ-λιών. Στα ερυθρά κρασιά η διαδικασία της εκ�ύλισης είναι αυ-τή π�υ �δηγεί στη γευστική τ�υς αρμ�νίας. Xωρίς εκ�ύλισημπ�ρ�ύμε να πάρ�υμε απ� μαύρα στα�ύλια λευκ� κρασί, π�υπιθαν�ν να τ� συναντήσετε ως bianc de noir. Xαρακτηριστικ�παράδειγμα στη Γαλλία απ�τελεί η σαμπάνια (� καμπανίτης�ίν�ς), ενώ στην Eλλάδα μπ�ρ�ύμε ν’ ανα�έρ�υμε τ� M�σ��-�ίλερ� της Mαντινείας.

O δια�ωρισμ�ς ανάμεσα στα #ηρά και τα γλυκά κρασιά γί-νεται με "άση τ� π�σ�στ� σακ�άρων π�υ περιέ��νται σε έναλίτρ� κρασι�ύ. Eτσι έ��υμε:

Eίδ�ς Kρασι�ύ Π�σ�στ Σακ�άρων�ηρά κρασιά μικρ�τερ� απ� 4γρ./λ.Hμί#ηρα 4-12 γρ./λίτρ�Hμίγλυκα 12-45 γρ./λίτρ�Γλυκά 5 γρ./λίτρ�

Γλυκά κρασιά κατά καν�να είναι τα λευκά κρασιά. Ωστ�σ�,δια�έρ�υν απ� τα vins de liqueurs, τα δικά μας μιστέλια, π�υγίν�νται με πρ�σθήκη αλκ��λ. H ευγενής σήψη (τ� στα�ύδια-σμα δηλαδή της ρ�γας απ� τ� μύκητα botryti) �αρακτηρί�ει έ-να είδ�υς γλυκ�ύ κρασι�ύ της περι��ής Sauternes της Γαλ-λίας, δίν�ντας κρασιά με την πρ�σωπικ�τητα μιας «άγλυκηςγλύκας», μ�ναδικά στ�ν κ�σμ�. Eνας άλλ�ς τύπ�ς κρασι�ύπ�υ συναντάμε στην παγκ�σμια αγ�ρά, είναι τα α�ρώδη, μεκύρι� εκπρ�σωπ� τ�υς τη μεγάλη κυρία απ� την Kαμπανία,την περί�ημη σαμπάνια. Kύρι� �αρακτηριστικ� αυτ�ύ τ�υκρασι�ύ είναι η έντ�νη έκλυση CO2, πρ�ϊ�ντ�ς απλής αλκ��-λικής �ύμωσης, κατά την εκπωμάτωση της �ιάλης. Στην πλει-�ν�τητά τ�υς τα α�ρώδη κρασιά είναι λευκά κρασιά, �ωρίς νααπ�κλείεται και η παρ�υσία �ρισμένων ρ��έ.

Στη methode champenoise, η δεύτερη �υμωση πραγματ�-π�ιείται απ�κλειστικά εντ�ς της �ιάλης. Bέ"αια, υπάρ��υνμέθ�δ�ι λιγ�τερ� δαπανηρές, �π�υ η δεύτερη �ύμωση λαμ"ά-νει �ώραν εντ�ς δε#αμενής και τα κρασιά αυτά λέγ�νται �ίν�ικλειστής δε#αμενής (cuve close).Στα α�ρώδη κρασιά, η πίεσητ�υ ανθρακικ�ύ ανυδρίτη �θάνει τα 6 bars, ενώ στα cremantτα 3 bars.Eκτ�ς απ� τ�υς �υσικ�ύς α�ρώδεις �ίν�υς, υπάρ-��υν και αερι�ύ��ι �ίν�ι στ�υς �π�ί�υς τ� CO2 πρ�έρ�εται α-π� πρ�σθήκη και ��ι απ� αλκ��λική �ύμωση.

Yπάρ��υν, τέλ�ς, τα λεγ�μενα ελα�ρά κρασιά (light wines)ή ακ�μη κρασιά �ωρίς αλκ��λ (wine coulers). Πρ�κειται για�αμηλ�"αθμα π�τά π�υ γίν�νται με "άση τ� κρασί και �ρω-στ�ύν τη διάδ�σή τ�υς στ� ευρύ καταναλωτικ� κ�ιν�, σε δύ�"ασικά στ�ι�εία. Λίγες θερμίδες – �λη η γεύση.

ΓEYΣEIΣOINOΣ O AΓAΠHTOΣ

Xρώματα και γεύσεις

T�υ Δημήτρη Xατ�ηνικ�λά�υ

T�υ Hλία Δελλ�γλ�υ

Mηλ�πιτα με κρέμαTης Mαρίας Xαραμή

ΨEMA και παραμύθι συναπ�τελ�ύν τη διπλή �-ψη της μη-αλήθειας. T� πρώτ� με ψυ�ή λακέ κι-νείται δ�λίως. Aντιθέτως, τ� παραμύθι σκ�πείστην απ�λαυση, στ� ακαρτέρητ� θάμπωμα,στην έκπλη�η. Mετα�έρω τ� σ�ήμα στην εικ�-ν�γρά�ηση των συνταγών μαγειρικής, για νασας μαρτυρήσω πως �ι τά�α δελεαστικές �ωτ�-γρα�ίες π�υ λιμπί!εστε στα περι�δικά και τα "ι-"λία μας είναι μια ψεματ�ύκλα και μισή. Φιλάωσταυρ� πως τα εδέσματα ωμά σ�εδ�ν, μπ�γιατί-!�νται και πασαλεί"�νται μ’ ένα !ελέ για να σαςγυαλίσ�υν. H glossy �ιλ�σ��ία τ�υ Eλληνα εκ-δ�τη πρ�σέτι είναι κακέκτυπ� �ένων εντύπων.H πρ�σ�μ�ιά!�υσα στ� παραμύθι εναλλακτική

θα αντλ�ύσε την �πτική κάλυψη των συνταγώναπ� τη δε�αμενή της τέ�νης. Eίτε πρ�σ�έρ�-ντας σε Eλληνες !ωγρά��υς τη δυνατ�τητα νααπεικ�νίσ�υν ένα �αγητ� είτε διαλέγ�ντας μέ-σα απ� τ�υς θησαυρ�ύς γνωστών και μη έργων.Nεκρή �ύση είναι ένας �ρ�ς μακά"ρια ατυ�ής.A��ύ �ι !ωγρα�ιές π�υ υπ�δηλών�νται έτσι,κάθε άλλ� παρά στ� θάνατ� παραπέμπ�υν.Aσ�αλώς υπάρ��υν και μελαγ��λικές νεκρές

�ύσεις. Oπως εκείνες π�υ περιέ��υν τη θε�λ�-γική θεματική της μαται�τητας. O �ρ�ν�ς – Kρ�-ν�ς άπληστ�ς �θείρει και σαπί!ει τα �ρ�ύταστ�υς πίνακες των σκ�τεινών Φλαμανδών. Kαι �Γκ�για, πρ�κειμέν�υ να τ�ν ε��ρκίσει, !ωγρα�ί-!ει αδη�άγα ρ�λ�για πλάι στις λι��υδιές. Oι ευ-�ρ�συνες εικαστικές παραστάσεις ρέ�υν κρ�υ-νηδ�ν κατά τ�ν 18� αι. με ε�έ��ντα γαστρ�ν�μι-κ� �ρωστήρα αυτ�ν τ�υ Chardin. Eδώ παιγνιδί-!ει μια δέσμη �ωτ�ς στα διά�ανα π�τήρια, μισ�-γεμάτα με γλυκ� κρασί μελί σαν τ�πά!ι, τα !�υ-μερά ρ�δάκινα �αμ�γελ�ύν πρ�καλώντας τηναιωνι�τητα, λίγ� ακ�μη και θ’ απλώσετε τ� �έριστα μπισκ�τα και στ� ρ�δ�ψημέν� μπρι�ς (M�υ-σεί� Λ�ύ"ρ�υ) π�υ καμαρώνει τ�υρλωτ�.Θα διακρίναμε επίσης τις υπαίθριες και τις γα-

στριμαργικές !ωγρα�ιές δωματί�υ. Σκηνές αγ�-ράς, �πως, ας π�ύμε, η μανά"ισσα τ�υ FranzSnyders π�υ μα!ί με τη μαϊμ�υδίτσα της στέκειπάνω σε μια παραδείσια πληθώρα λα�ανικών,κερνώντας τ�ν αγαπητικ� της. Eμπρεσι�νιστι-κές σκηνές «γευμάτων στη �λ�η» ή τα λαϊκά τσι-μ�ύσια π�υ με μαστ�ριά απέδωσε � Renoir.Στ�υς κλειστ�ύς �ώρ�υς διαπρέπ�υν �ι σπιτ�-γατ�ι Oλλανδ�ί με ψυ�ρά �ρώματα. Kαι δεν θαπαραλείψω τ�ν αγαπημέν� μ�υ Bonnard π�υτραγ�υδάει την �ικεία καθημεριν�τητα, !ωγρα-�ί!�ντας γλυκίσματα στ� τραπέ!ι τ�υ πρωιν�ύκαι μεις νιώθ�υμε τη μυρωδιά τ�υ κα�έ και τηςμ�λις �υπνημένης σάρκας.Kατ’ ε��ήν, �μως, !ωγρά��ς των !α�αρωτών

και των γλυκών λ�γαριά!εται � εκ M�ρα"ίας

Georg Flegel, π�υ έ!ησε στη Φραγκ��ύρτη. Tιτσ�υρέκια, τι γαλέττες, τι πιτ�ύλες και �ρ�ύταμε καντι�!ά�αρη και μια μέλισσα πετά με μια πε-ταλ�ύδα, θρησκευτικ�ί συμ"�λισμ�ί της ανά-στασης, της πνευματικής γλυκύτητας, της ψυ-�ής.

Θα "ρ�ύμε νεκρές �ύσεις πλ�ύσιες σαν την«αλληγ�ρία της γεύσης» π�υ �τιά�ανε απ� κ�ι-ν�ύ � P�ύμπενς με τ�ν Mπρέγκελ, έναν τερά-στι� πίνακα π�υ δύσκ�λα περιγρά�εται, και άλ-λες λιτές με ελά�ιστα στ�ι�εία, επιρρ�ή τηςAντιμεταρρύθμισης. Iερές π�υ παρ�υσιά!�υνψωμί και κρασί, τα δώρα της Θείας Mετάληψης.Kαι αμαρτωλές �πως � «E�η"�ς με ένα καλάθι�ρ�ύτα» τ�υ Carravagio, π�υ τ�σ� θαυμά!ω. T�σγ�υρ�μαλλ� αγ�ρι π�υ �λ�ι γνωρί!ετε, με τααμπελ��υλλα στις καστανές μπ�ύκλες, γέρνειπίσω τ� κε�άλι !υγιά!�ντας τ� "άρ�ς των �ρ�ύ-των και τα μάτια τ�υ θαμπών�υν, λες, μέσα στηνπά�νη της απ�λαυσης.

Παραμυθί–α η τέ�νη, καλ�ί μ�υ �ίλ�ι, και �-ταν ακ�μη εικ�νί!ει τα ε�ήμερα δικά μας παρα-σκευάσματα. Tιμά, α�ιώνει, υψώνει τ�ν άνθρω-π�. Aρνηθείτε, λ�ιπ�ν, έστω σιωπηλά, τα «�αγη-τά» - μαϊμ�ύδες π�υ σας σερ"ίρ�υν υπ�τιμώ-ντας τ� γ�ύστ� σας. H σημερινή μηλ�πιτα έρ�ε-ται απ� τις Galettes τ�υ Monet.

Yλικά για 8 μερίδες

Για την τάρτα: 180 γρ. μπισκ�τα "ανίλιας τριμμένα, 50 γρ. "�ύ-

τυρ� ανάλατ� παγωμέν�Για τη γέμιση:5 μήλα Tριπ�λεως καθαρισμένα, 60 γρ. "�ύτυρ�

ανάλατ�, 6 κρ�κ�υς + 2 αυγά, 60 γρ. !ά�αρη,0,30 cl κρέμα γάλακτ�ς, 2 κ.σ. brandy

Eκτέλεση

Πρ�θερμαίν�υμε τ� ��ύρν� στ�υς 170°. K�-"�υμε τα 50 γρ. "�ύτυρ� σε κ�μματάκια και α-ναμιγνύ�υμε με τα μπισκ�τα. Στρών�υμε τ� μίγ-μα σε ��ρμα τάρτας 26 εκ. Ψήν�υμε επί 15΄.

K�"�υμε τα μήλα σε κ�μματάκια και τα "ρά-!�υμε με τ� "�ύτυρ� επί 15΄ σε �αμηλή �ωτιάκαι σκεπασμένα. Tα "γά!�υμε με τρυπητή κ�υ-τάλα. Pί�ν�υμε στην κατσαρ�λα τ� brandy. 9ύ-ν�υμε τα υπ�λείμματα των μήλων με �ύλινηκ�υτάλα και "ρά!�υμε επί 1΄, ώστε να ε�ατμισθείτ� μισ� brandy. Πρ�σθέτ�υμε την κρέμα και"ρά!�υμε επί 4–5΄ σε �αμηλή �ωτιά. Aναμιγνύ-�υμε τ�υς κρ�κ�υς με τη !ά�αρη. T�υς πρ�σθέ-τ�υμε στην κρέμα, αναμιγνύ�ντας συνε�ώς. T�μίγμα πρέπει να δέσει ελα�ρώς �ωρίς να πάρει"ράση. Aπ�σύρ�υμε απ� τη �ωτιά και πρ�σθέ-τ�υμε τα 2 αυγά. Aναμιγνύ�υμε καλά. Στρών�υ-με τα μήλα στην τάρτα. Περι�ύν�υμε με τηνκρέμα. Ψήν�υμε επί 35΄ στ�υς 170°.

THΛEOPAΣH

Tηλε�πτικές επι�ειρήσειςMπ�ρεί η τηλεραση ν’ αλλά�ει τακτική και λειτ�υργία υι�θετώντας νέα πρτυπα;

Tης Π�πης Διαμαντάκ�υ

ΠIΣΩ απ τα γελάκια και τα ημίγυμναπερι�ερμενα κάλλη της P�ύλας K�-ρ�μηλά, πίσω απ τις σκανδαλ�λ�γι-κές συνεντεύ�εις τ�υ Nίκ�υ Xατ�ηνι-κ�λά�υ, τ�υς ερωτικ�ύς ακκισμ�ύςστ� �ακ της Mαλ�ίνας Kάραλη, τηντελετ�υργική ανάδει�η της ανθρώπι-νης ε�αθλίωσης σε τηλε�πτικ θέα-μα απ τη Σεμίνα Διγενή και τ�ν Kώ-στα Xαρδα�έλα, τη $�ντρ�κ�μμένηαναπαράσταση τ�υ κ�υτσ�μπ�λι�ύυπ τ� �ως των πρ��λέων τ�υ Nί-κ�υ Mαστ�ράκη, τις υστερικές ��υ-τιές «αυτ�κτ�νίας» τ�υ Πάν�υ Πανα-γιωτπ�υλ�υ στ�υς λάκκ�υς της θε-αματικτητας, υπάρ$ει ένα και μν�μέσ�, ένας και μν� σκ�πς, μία καιμνη αρ$ή και α�ία, η εμπ�ρική τηλε-ραση, η επι$είρηση τηλεραση.

Eπειδή λ� αυτ τ� διάστημα, π�λ-λές κριτικές για τη λειτ�υργία τ�υμέσ�υ είδαν τ� �ως της δημ�σιτη-τας, μερικές απ αυτές εί$αν στ$�και συγκεκριμένα πρσωπα ή εκπ�-μπές, τ� ερώτημα, π�υ τίθεται καιμν� για τη συνέ$ιση τ�υ πρ��λημα-τισμ�ύ, για να μη πνιγ�ύν για μια α-κμη ��ρά �ι τελευταίες κ�ρώνεςτης αμ�ισ�ήτησης και της αντίδρα-σης μέσα στ� $υλ της τηλε�πτικήςμας καθημεριντητας, είναι ένα καιαπλ: «μπ�ρεί η τηλερασή μας να έ-$ει άλλη τακτική και λειτ�υργία απαυτήν, π�υ κατακρίν�υμε;».

Aρ�ές

Mελετητής της επικ�ινωνιακής έ-κρη�ης � Kίνγκσλεϊ Γ�υίντμερ στ��ερ απ�λ�γισμ τ�υ για τα MέσαMα�`ικής «Eπικ�ινωνίας» συμπυκνώ-νει σε μια μν� �ράση τις �ασικές,πιθανν κατακριτέες αλλά πρ�ς τ�παρν μ�ναδικές, αρ$ές της λει-τ�υργίας τ�υς: «T� ανταγωνιστικ� ε-μπ�ρικ� πνεύμα, � μη�ανικ�ς υπ�λ�-γισμ�ς τ�υ �ρ�ν�υ (ώστε η εμπειρίασπάνια να �ρίσκει μια �ργανικήδιάρκεια), τα πλ�ύσια ντεκ�ρ (ώστετ� πλαστ� και τ� ψεύτικ� να �επερνάκάθε ενδε��μενη �υσία), η επαγγελ-ματ�π�ίηση της σ��υ μπί�νες (ώστεη �τυπητή ��ντρ�κ�πιά και � αδαήςναρκισσισμ�ς να δίν�υν παντ�ύ τ�ντ�ν�), τ� στιλι�άρισμα της ψυ�αγω-γίας (ώστε η κ�σμια διασκέδαση ναπερι�ρί�ει τη σ��αρ�τητα – σε μια υ-στερική άρνηση κάθε ν�ήματ�ς, �ι�ιρτ�υ��ι �ασκ�γελ�ύν συνε�ώςμε τ� τίπ�τε), αυτή η τελετ�υργικήκατεργασία είναι η τέ�νη τ�υ �λ�υπράγματ�ς και σ�εδ�ν �λη η τέ�νηπ�υ τ�υ αναλ�γεί».

Mε άλλα λγια, η μα�ικτητα τ�υμέσ�υ τηλεραση και �ι τε$νικές π�υ

απαιτεί, τ�υ στερ�ύν τις πι� π�λλέςηθικές και αισθητικές αρετές, τις �-π�ίες διαθέτ�υν τα έργα τέ$νης. Mεστ$�, σ� γίνεται μεγαλύτερες μά-�ες θεατών για να επι�ιώσει ως επι-$είρηση, η τηλεραση δεν μπ�ρείπαρά να θέσει ως �άση της �ι�μη$α-ν�π�ιημένης παραγωγής της «πρ�ϊ-ντα» ελκυστικά για «ακαλλιέργητα α-κρ�ατήρια», πως θα ’λεγαν �ι λγι�ικαι θεωρητικ�ί της κ�ινωνίας, π�υ α-σκ�ύν κριτική στη «μα�ική κ�υλτ�ύ-ρα» των MME.

Aντίδραση

H τηλερασή μας δεν έ$ει κάνειτίπ�τε άλλ� απ τ� να επιλέ�ει καινα αναδεί�ει τα πρσωπα εκείνα,π�υ επιτυ$ώς θα υπ�στηρί��υν μετην πρ�σωπικτητά τ�υς τα «ελκυ-στικά της πρ�ϊντα», $ωρίς αμ�ι-σ�ητήσεις, �ι �π�ίες έ$�υν τ�ν κίν-δυν� να μειώσ�υν τη μα�ικτητάτ�υς. Mε συνέπεια η P�ύλα K�ρ�μη-λά υπ�στηρί�ει αυτή την τηλεραση.Συνειδητά ή $ι, είναι πρ�σωπικήτης υπθεση.

T� απ�τέλεσμα είναι τι έ$ει κα-θιερωθεί ως «�ιρτ�υ��ς» αυτής τηςάνευ ν�ήματ�ς «στιλι�αρισμένης ψυ-$αγωγίας» θέτ�ντας τ�ν εαυτ τηςστην υπηρεσία των εμπ�ρικών στ-$ων τ�υ καναλι�ύ. Δεν της έ$ει �ητη-θεί τίπ�τε περισστερ� απ αυτπ�υ κάνει. Δεν υπάρ$ει τ� «αντίπα-λ�ν δέ�ς», τ�υλά$ιστ�ν στην ελληνι-κή τηλεραση και μέ$ρι να αρ$ίσ�υννα γίν�νται �ανερά τα σημάδια αντί-

δρασης τ�υ κ�ιν�ύ, π�υ αναπ�ευ-κτα θα �έρ�υν η ευημερία και η μρ-�ωση, αλλά και η πλή�η απ την επα-νάληψη, �ι «Xαμ�γελαστ�ί» παρ�υ-σιαστές «Πρωινών ρ��ημάτων», �Nίκ�ς Xατ�ηνικ�λά�υ κ.λπ. θα κά-ν�υν αυτ ακρι�ώς π�υ μπ�ρ�ύν και«έ$ει πέραση». Aυτ �ητ�ύν �ι επι-$ειρήσεις - κανάλια, αυτ δίν�υν.

Aλλ� �έ�αια αν τ� «ν�ήμων κ�ιν»αναγνωρί��ντας τη δύναμη τ�υ μέ-σ�υ να πρ��άλλει πρτυπα και την ε-��υσία π�υ ασκ�ύν �ι εικνες τ�υ, α-νησυ$εί για τ�ν ��μ�αρδισμ «σκ�υ-πιδιών», π�υ υ�ίσταται για τ� πσ�επηρεά�ει συνειδήσεις ή παί�ει ρλ�στη διαμρ�ωση της μελλ�ντικήςκ�ινωνίας ή μάλλ�ν στην απ�δυνά-μωση της κ�ινωνικής συν�$ής.

Kαι αυτ γιατί πλέ�ν γνωρί��υμε -τι �ι «τηλεθεατές ανταπ�κρίν�νται–στα μηνύματα τ�υ μέσ�υ– ψυ�ανα-γκαστικά μάλλ�ν παρά κριτικά, $ιτσ� μαθαίν�ντας και ερμηνεύ�νταςτην πραγματικτητα, σ� ε��ρκί��-ντας και τελετ�υργικ�π�ιώντας τ�ν«απειλητικ κσμ�».

Eπι�ειρήσεις

T� πρ�λημα επ�μένως δεν τίθε-ται για τα πρσωπα, αλλά και για τιςτηλε�πτικές επι$ειρήσεις, π�υ $ρη-σιμ�π�ι�ύν τα πρσωπα εκείνα, τα �-π�ία θα υπηρετήσ�υν σ� γίνεται κα-λύτερα τις επιλ�γές τ�υς. Eίναι ιδα-νική η P�ύλα K�ρ�μηλά για τις επιλ�-γές τ�υ ANT1 και δεν είναι δική τηςευθύνη τ� τι τ� κανάλι δεν έ$ει εκ-

π�μπή για τ� θέατρ� ή τ� �ι�λί� υπ�-$ρεών�ντας την ίδια, αλλά και σκη-ν�θέτες και συγγρα�είς να συνυ-πάρ��υν στ� �μ�γεν�π�ιημέν�, πλα-στ και άνευ ν�ήματ�ς τηλε�πτικσκηνικ τ�υ Ciao ή τ�υ «Πρωιν�ύ κα-�έ». Δεν ευθύνεται η ίδια για τις παι-δαγωγικές επιλ�γές της μητέρας ε-κείνης, π�υ πήρε περι$αρής τηλέ�ω-ν� στ� Ciao πριν μερικές ε�δ�μάδεςγια να πει τι � «6$ρ�ν�ς γις τηςδεν $άνει εκπ�μπή της P�ύλας». Aυ-τ τ� παιδί αν μεγαλώνει με μ�ναδι-κά πρτυπα τα «ηθικώς και αισθητι-κώς παρηκμασμένα» της τηλερα-σής τ�υ, δεν είναι ευθύνη των αν-θρώπων π�υ τα ενσαρκών�υν και �ι�π�ί�ι σε τέτ�ιες εκδηλώσεις δενδιακρίν�υν παρά αυτ π�υ �ι ίδι�ι α-π�καλ�ύν «αγάπη τ�υ κ�ιν�ύ» ή καιτη δικαίωση των «κπων» τ�υς.

Φυσικά και �ε$ωρί��υν απ τ�ν �-μ�γεν�π�ιημέν� τηλε�πτικ π�λτ�ρισμένα «πρ�ϊντα», π�υ έ$�υν τα$αρακτηριστικά ενς «έργ�υ Tέ-$νης», τα �π�ία τρ��δ�τ�ύν συ�η-τήσεις και πρ��ληματισμ�ύ για τ�κατά πσ�ν η τηλεραση είναι Tέ-$νη, με την ένν�ια της αναπαράστα-σης, τη δε�ι�τε$νία, τη δημι�υργίαμιας αυτν�μης ευαισθησίας, μν�π�υ αυτές �ι περιπτώσεις είναι ανε-�άρτητες απ τις πρ�θέσεις των κα-ναλιών και ��είλ�νται στ� �ε$ωριστταλέντ� �ρισμένων δημι�υργών, π�υυπ�τάσσ�υν –$ι $ωρίς κστ�ς– τ�μέσ� στις δικές τ�υς εκ�ραστικές ι-καντητες ή ανησυ$ίες.

Eίναι � Λάκης Λα�π�υλ�ς, �ι σύγ-$ρ�νες κωμωδίες των Pέππα - Παπα-θανασί�υ, τα ντ�κιμαντέρ τ�υ ΛάκηΠαπαστάθη και τ�υ Φώτ�υ Λαμπρι-ν�ύ, �ι αππειρες τ�υ Kώστα K�υ-τσ�μύτη για τηλεραση υψηλώνπρ�διαγρα�ών, τ�υ Nίκ�υ Nικ�-λαΐδη, π�υ θα δ�ύμε σύντ�μα, είναι� Παύλ�ς Tσίμας με τ� «Mετρ» τ�υ,είναι � Nάσ�ς Aθανασί�υ με την«Eκπ�μπή» τ�υ, λ�ι τ�υς εκπρσω-π�ι μιας τηλερασης, π�υ απ�δει-κνύει τι ένα «ελκυστικ πρ�ϊν»δεν είναι απαραίτητα και $αμηλώνπρ�διαγρα�ών.

Aν αυτή η τηλεραση επικρατήσει–είναι υπθεση των επιλ�γών τ�υκ�ιν�ύ– ττε και μν�ν ττε και η τη-λεραση θα $αρά�ει άλλη επι$ειρη-ματική στρατηγική, υι�θετώντας τανέα πρτυπα. Eκτς εάν δε$θ�ύμετην απαισιδ��η πρ�λεψη τ�υ Γ�υί-ντμερ «εάν δεν γίν�υν ρι�ικές κ�ινω-νικές και π�λιτισμικές ανακατατά-�εις, μπ�ρ�ύμε να υπ�θέσ�υμε, τι�ι μελλ�ντικές τε$ν�επικ�ινωνίες θαυπηρετήσ�υν σε μεγάλ� �αθμ ταδγματα και τις ε��υσίες τ�υ παρελ-θντ�ς».

H τηλε�ραση επιλέγει και αναδεικνύει τα πρ�σωπα εκείνα, π�υ επιτυ�ώς θα υπ�-στηρί��υν με την πρ�σωπικ�τητά τ�υς τα «ελκυστικά της πρ�ϊ�ντα», και �ωρίς

αμ�ισ!ητήσεις, �ι �π�ίες έ��υν τ�ν κίνδυν� να μειώσ�υν τη μα#ικ�τητά τ�υς.

AΦIEPΩMA

«O B�λ�ς π�υ λαταρ�ύσα»Mνήμες απ την πλη και τ�υς ανθρώπ�υς της στις αρ�ές της δεκαετίας τ�υ ’60

T�υ Θανάση Θ. Nιάρ�υ

KAΘE π�λη είναι �ι άνθρωπ�ί της και�ι μνήμες τ�υς απ’ αυτήν. Kι �ταν �ιάνθρωπ�ι �ύγ�υν, �εύγει κι η π�λημα�ί τ�υς κι είναι πια μια άλλη π�ληαυτή π�υ υπάρ�ει στη θέση της, π�υθα �ήσει �σ� και �ι άνθρωπ�ι π�υτην γνωρί��υν στη σημερινή τηςμ�ρ�ή. Mια π�λη δεν είναι π�τέ μία,είναι π�λλές π�λεις, άπειρες, �σ�ικαι �ι άνθρωπ�ι π�υ έ��υν αναμνή-σεις απ’ αυτήν. Για έναν τέτ�ι� B�λ�λα�ταρώ να γράψω, α��ύ είναι ώρεςπ�υ ν�μί�ω πως �,τι "έρω εγώ γι’ αυ-τ�ν, κανείς δεν πρ�κειται να τ� "α-ναθυμηθεί.

Oπως συμ#αίνει άλλωστε και μετ�υς ανθρώπ�υς. Oσ� κι αν ν�μί��υ-με πως �ι ίδι�ι γνωρί��υμε καλά τ�νεαυτ� μας, �ταν πεθαίν�υν άνθρω-π�ι π�υ μας εί�αν γνωρί�ει, πεθαίνεικι ένα κ�μμάτι τ�υ εαυτ�ύ μας, α��ύλεπτ�μέρειες π�υ διατηρ�ύσαν �ι ί-δι�ι για μας, εμείς �ι ίδι�ι δεν τις εί-�αμε πρ�σέ"ει στ�ν εαυτ� μας.

Kι � B�λ�ς της δεκαετίας τ�υ ’60,ή μάλλ�ν των αρ�ών της δεκαετίαςτ�υ ’60 (για να �ρησιμ�π�ιήσει τη δε-καετία αυτή ως τίτλ� εν�ς #ι#λί�υτ�υ � Θανάσης Bαλτιν�ς μπ�ρεί καινα σημαίνει πως είναι μια δεκαετία ε-"έ��υσα μέσα στ� σύν�λ� τ�υ εικ�-στ�ύ αιώνα), στ�ι�ειώνεται απ� τ�#ι#λι�πωλεί� τ�υ Γιάννη Λιαναρίδη.Στα ρά�ια τ�υ ανακαλύπταμε έκπλη-κτ�ι ��ι μ�ν� τα «Aγ�υρα �ρ�νια»τ�υ Kρ�νιν, αλλά ελληνική και "ένη

πε��γρα�ία πρώτης γραμμής, π�υ σί-γ�υρα με τ� να είναι κάτι παραπάνωαπ� πρ��δευτική με τα μέτρα της ε-π��ής εκείνης, η ε"ασ�άλισή της καιη μετα��ρά της σε μιαν επαρ�ιακήπ�λη, δεν θα ήταν ανώδυνη για τ�νσπ�υδαί� αυτ� #ι#λι�πώλη. O τρ�-π�ς επιπλέ�ν π�υ την τ�π�θετ�ύσεανάμεσα στα άλλα #ι#λία ήταν τέτ�ι-�ς ώστε για μεν τ�ν συντηρητικ� ναμην κινεί υπ�ψίες, αλλά και � υπ�-ψιασμέν�ς τα�ύτατα να #ρίσκει εκεί-ν� π�υ ήθελε.

Aν τ� #ι#λι�πωλεί� τ�υ Λιαναρίδη,τ� αισθάν�νταν ως κατα�ύγι� �σ�ιδεν #�λεύ�νταν με τα αθλήματα, τ�π�δήλατ� και τ� κα�ενεί�, τ� ίδι� θαέπρεπε να πει κανείς και για τις τ�πι-κές ε�ημερίδες π�υ ευτυ�ώς ε"ακ�-λ�υθ�ύν να θάλλ�υν ακ�μη, τη«Θεσσαλία» και τ�ν «Tα�υδρ�μ�».Kαθώς τις αναπ�λώ τώρα με τη μ�ρ-�ή τ�υς της επ��ής εκείνης, η στάσητ�υς σε �ειρ�γρα�α μαθητών, π�υ ηαντίδρασή τ�υς και μ�ν�ν στ�ν α-σ�υκτικ� περίγυρ� τ�υς έκανε να�αντά��νται τ�ν εαυτ� τ�υς πρ��ρι-σμέν� για «κάτι άλλ�», ή σε �ειρ�-γρα�α ευρυμαθέστατων και καλλιερ-γημένων ανθρώπων π�υ επίστευανπως θα ανε#άσ�υν τ� «επίπεδ�» τηςπ�λης με τ� να «αδειάσ�υν» στις ε-�ημερίδες τις αγωνίες τ�υς, �πως �Γκ�ντάρ και � Xάιντεγκερ περισσ�-τερ� τ�ύς τις υπέθαλπαν παρά �ι συ-νάνθρωπ�ί τ�υς, η στάση λ�ιπ�ν τωνε�ημερίδων ήταν κάτι περισσ�τερ�απ� ανεκτική, ήταν απερί�ρασταστ�ργική.

Yπήρ�αν και κάπ�ια άλλα σημεία -κατα�υγές μέσα στην π�λη για τ�νάνθρωπ� π�υ δ�κιμα��ταν και αν τ�«A�ίλλει�ν» και τ� «Λυρικ�ν» με τιςπαραστάσεις τ�υ «Eθνικ�ύ Θεά-τρ�υ» ή των άλλων θιάσων, �ταν έρ-��νταν στ�ν B�λ�, ήταν �ρατά απ’ �-λ�υς, τ� γρα�εί� τ�υ πε��γρά��υHλία Λε��ύση, π�υ στεγα��ταν στ�ισ�γει� μιας διώρ��ης �ικ�δ�μήςστην �δ� Δημητριάδ�ς, ήταν πάνταπρ�θυμ� να δε�τεί τ�ν καθένα, π�υήθελε ένα �ώρ� για να στεγάσει τηναγωνία, τ� πρ�#λημα ή τη διάθεσήτ�υ για πέταγμα.

Aλλωστε τ� πρώτ� κι�λας #ι#λί�τ�υ Λε��ύση «Eνας �ειμώνας απ�τη �ωή μ�υ» �π�υ «μυθικά» μνημει-

ων�ταν η γύρω απ� τ�ν B�λ� περι�-�ή, σε «μυθικ�» μετέτρεπε κάθε πέ-ρασμα απ� τ� γρα�εί� τ�υ των αντι-πρ�σωπειών, για να παραμένει αυτ��ωνταν� και ανα�ητήσιμ� μετά τ�σα�ρ�νια.

Kαι αν ίσως πια δεν τ� θυμ�ύνται�ύτε �ι ίδι�ι π�υ τ� έπρα"αν, η έκδ�-ση εν�ς περι�δικ�ύ τα �ρ�νια εκείναμε τ�ν υψιπετή τίτλ� «Aργώ», υπήρ-"ε τ� έναυσμα για να αισθανθ�ύνπ�λλ�ί πως �ι δυνάμεις π�υ κυ��-ρ�ύνταν μέσα τ�υς ήρθε η ώρα να#ρ�υν τη διέ"�δ� τ�υς. Eστω και αντ� περι�δικ�, π�υ στις πρ�γραμματι-κές τ�υ δηλώσεις δια#άσαμε τ� κα-ταπληκτικ� «primum vivere, deindephilosophare», δεν πρ��ώρησε πέ-ραν τ�υ πρώτ�υ τεύ��υς. Για να ακ�-λ�υθήσει λίγα �ρ�νια αργ�τερα έναάλλ� περι�δικ�, � «Δίαυλ�ς» π�υστάθηκε τυ�ερ�τερ� α��ύ ε"έδωσετρία στη σειρά τεύ�η.

Oσ� �μως και αν τα περι�δικά απ�-δεί�ν�νταν τελικά άτυ�α, �ι πνευμα-τικ�ί άνθρωπ�ι θα πρέπει να κιν�ύ-νταν δραστήρια, γιατί ήταν μια μεγά-λη επιτυ�ία ν’ ακ�ύσει κανείς στηναίθ�υσα της «E"ωραϊστικής» τ�ν Zή-ση Σκάρ� να μιλάει με θέμα «Eργασίακαι Tέ�νη» και να τ�ν πρ�λ�γί�ει μά-λιστα � Λέων K�υκ�ύλας. Kαι θα πρέ-πει να είναι την ίδια περίπ�υ επ��ή,π�υ η T�ένη Kαρέ�η πρωτ�#γαλτητ�τε θιασάρ�ης, έπαι"ε στ� «Λυρι-κ�ν» τ�ν «Mατωμέν� Γάμ�» τ�υΛ�ρκα π�υ �ταν της τ� ανέ�ερα εί-κ�σι πέντε �ρ�νια αργ�τερα, είπε μεπαράπ�ν�: «Oλ�ι θυμ�ύνται πωςστην παράσταση εκείνη υπ�δυ�μ�υντη νύ�η, αλλά έ��υν "ε�άσει πως έ-κανα επίσης και τ� �εγγάρι». Ωστ�σ�δεν μπ�ρώ να ε"ηγήσω (και δεν εν-ν�ώ, #έ#αια, τ�ν Σκάρ�, τ�ν K�υκ�ύ-λα και την Kαρέ�η), γιατί κανέναν δενεί�α ακ�ύσει να μιλάει για τ� πριν α-π� δέκα σ�εδ�ν �ρ�νια απ� την επ�-�ή αυτή, πέρασμα τ�υ Aλμπέρ Kαμίαπ� τ�ν B�λ�.

Eί�ε μάλιστα επισκε�τεί τις εγκα-τεστημένες στ� πάρκ� τ�υ Γεωργί�υσκηνές �π�υ διδάσκ�νταν �ι μαθη-τές τ�υ Γαλλικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ, γιατί�ι σεισμ�ί τ�υ 1953 εί�αν γκρεμίσειτα περισσ�τερα κτίρια της π�λης.Eντ�νη υπάρ�ει πάντα η επιθυμία ν’ανατρέ"ω στις ε�ημερίδες τ�υ B�-λ�υ της επ��ής εκείνης, για να διαπι-στώσω την έκταση π�υ εί�ε πάρει σ’αυτές η επίσκεψη τ�υ Kαμί, α��ύ κά-θε άλλ� παρά συνηθισμέν� γεγ�ν�ςθα μπ�ρ�ύσε να θεωρηθεί για τηνπ�λη η περιδιά#αση ανάμεσά μας, έ-στω για λίγ�, τ�υ δημι�υργ�ύ της«Παν�ύκλας» και τ�υ «/έν�υ», τέσ-σερα �ρ�νια πριν απ’ την απ�ν�μή σ’αυτ�ν τ�υ #ρα#εί�υ «N�μπέλ» και έ-"ι πριν απ� τ� θάνατ� τ�υ σε αυτ�κι-νητιστικ� δυστύ�ημα.

B λ�ς 1957. Kατηητικ ν σ�λεί�ν. Στην πρώτη σειρά � π�ιητής Θανάσης Nιάρ-�ς (1�ς απ’ αριστερά) και � Kώστας Kαραγιάννης, διευθυντής της Tράπε�ας Πί-στεως (4�ς απ’ αριστερά). Στην τρίτη σειρά � π�ιητής και �ι�λι�γρά��ς Γιώργ�ς

Παναγιώτ�υ (1�ς απ’ αριστερά).

O B λ�ς σε καρτ-π�στάλ τ�υ 1900, ταν � νε�κλασικισμ ς κυριαρ�ύσε.

Βόλος. Τόποι και πρόσωπα

Documents

Transcript of Βόλος. Τόποι και πρόσωπα

Πρόσωπα στη Ρωμαϊκή Ιστορία

· Web viewΠιστωτικά Ιδρύματα, καθώς και με συναλλασσόμενα τρίτα πρόσωπα, συντάσσοντας σχετικό αίτημα

Ο άνθρωπος με τα 1000 πρόσωπα και τη μια και μοναδική φωνή

Τα πρόσωπα του κρασιού της Σαντορίνης

Γλώσσα ΣΤ΄, επανάληψη 1ης ενότητας: ΄΄Ταξίδια , τόποι, μεταφορικά μέσα΄΄

ααπποττελεεσμαατικότητα ... · 2017. 12. 8. · επίπεδα CCuu Πυριανιάν Νικόλαος Μεταπτυχιακή Διατριβή Βόλος,

Πρόσωπα που σχετίζονται με την ελληνική Επανάσταση

Luigi Pirandello -Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα

· 1 Βόλος, 29/06/2020 Αριθμ. Πρωτ.: 21928 ΕΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΡΟ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Βόλος, 18 - 10 - 2019 ΝΟΜΟΣ …‘ΔΑΜ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗΣ_3.pdf · διαφήμιση ως τουριστικού προορισμού

Άγιοι Τόποι & Ιορδανία › cyberlogic › Root › ImagesUI › ... · 2018-01-31 · Αποδράστε με τη σιγουριά και την ποιότητα

Φυσική Ε΄. Ενότητα 3. Κεφάλαιο 1: Η ενέργεια έχει πολλά ΄΄πρόσωπα΄΄

Τα πρόσωπα της επανάστασης του 1821

SYNTHETIC BIOLOGY: FROM OMICS …ee.uth.gr/sites/default/files/procurement_attachments/...Βόλος, 06.03.2017 Πρόσκληση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος για

150509_Περιφερειακή ανάπτυξη και Τουρισμός. Έτοιμοι για απογείωση; @ Βόλος

Κεφάλαιο 7. Πρόσωπα, οικογένεια και περιουσία › bitstream › 11419 › 5278 › 1 › 09...109 Κεφάλαιο 7. Πρόσωπα, οικογένεια

Βόλος, Σεπτέμβριος 2011 · διαδεδομένος στην καθημερινότητά μας. ... τα κλειδιά, τα σήματα, οι κάρτες είναι

Πρόσωπα & Γυμνά

Πρόσωπα και δοκιμασίες

δικτυακοί τόποι για φιλολόγους