Νεοελληνική ΜετρικήΑντώνης Μιχαηλίδης

Φιλόλογος

Τα δυο βασικά μέτρα είναι: ίΑμβος (τόνος στις Άρτιες

συλλαβές υ-)τΡοχαίος (τόνος στις πεΡιττές

συλλαβές -υ)Στη δημοτική ποίηση μόνο αυτά υπάρχουν

Βάση της νεοελληνικής στιχουργίας ο δυναμικός τονισμός

Ανάπαιστος (υυ-)Δάκτυλος (-υυ)Αμφίβραχυς (υ-υ)

Στην έντεχνη ποίηση εν χρήσει και τα εξής μέτρα

Μετρικά σχήματα Είδη ποδών Παραδείγματα

ίαμβος υ – νερό

τροχαίος – υ τρέχει

ανάπαιστος υ υ – καθαρό στα

δάκτυλος – υ υ δάχτυλα του

αμφίβραχυς ή μεσότονος

υ – υ ανθρώπου

Μνημονικός κανόνας

Ανάλογα με το μέτρο

Ανάλογα με τον αριθμό συλλαβών

Ανάλογα με την τελευταία συλλαβή που τονίζεται

Ανάλογα με την πληρότητα του τελευταίου πόδα

ιαμβικός εφτασύλλαβος οξύτονος ακατάληκτος

τροχαϊκός εννεασύλλαβος παροξύτονος καταληκτικός

αναπαιστικός εντεκασύλλαβος προπαροξύτονος

δακτυλικός δεκαπεντασύλλαβος

μεσοτονικός κτλ.

Ονοματολογία στίχων

Δεν τονίζονται όλες οι άρτιες συλλαβές στον ίαμβο

Δεν τονίζονται όλες οι περιττές συλλαβές στον τροχαίο

Αυτό είναι αρκετά συνηθισμένο Στον ίαμβο μπορεί να τονίζεται και μια

περιττή συλλαβή Στον τροχαίο μπορεί να τονίζεται (πιο

σπάνια) και μια άρτια συλλαβή Υπολογίζονται μόνο οι τόνοι που ακούγονται

και όχι όσοι γράφονται

Ιδιαιτερότητες στιχουργίας

Βαριά| βροντούν|, πικρά| βαρούν υ – | υ – | υ – | υ –| Στο ρη | μοκλή | σι του | Δηρού υ υ |, υ – |, υ υ , | υ – Φύσα |βοριά, |φύσα | Θρακιά - υ |, υ – |, - υ , | υ –

Παραδείγματα ιάμβων

Λευθε|ριά, για| λίγο|πάψε υ υ |- υ | - υ |- υ τώρα| σίμω|σε και| κλάψε - υ | - υ |υ υ | - υ

Παραδείγματα τροχαίων

Ανάπαιστος τα τραγού |δια μου τα |‘λεγες ό |λα υ υ - |υ υ - | υ υ - | υ

ΑμφίβραχυςΗ Δόξα | δεξιά συν | τροφεύειυ – υ | υ - υ | υ - υ

Δάκτυλοςξέρω μια | λύρ’ ακρι | βότατη- υ υ | - υ υ | - υ υ

Παραδείγματα υπόλοιπων μέτρων

είναι η συμπροφορά δύο φωνηέντων που ανήκουν σε διαφορετικές λέξεις σε ένα χρόνο

η αυγή, νύχτά ηταν Του πατέρα σου όταν έλθεις υ υ - υ - υ - υ

Συνίζηση

Όλη σχεδόν η ποίηση πριν και μετά την Άλωση είναι γραμμένη σε αυτόν

από τον 14ο αιώνα μπαίνει και η ομοιοκαταληξία οπότε

η 15σύλλαβη δίστιχη ενότητα κυριαρχεί στην κρητική ποίηση

Ο Σολωμός ιδίως στα μεγάλα του συνθέματα τον καλλιέργησε

ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος 1

ο Παλαμάς επιδίωξε να τον ανανεώσει ο Σικελιανός και ο Σεφέρης οι τελευταίοι

που τον καλλιέργησαν δημιουργικά

δομή του υ- υ-υ- υ-||υ- υ-υ- υ σταθερή η τομή ύστερη από την 8η συλλαβή το πρώτο ημιστίχιο μπορεί να είναι οξύτονο

ή προπαροξύτονο

ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος 2

ιταλικής προέλευσης αρχικά στα κυπριώτικα ερωτικά του 16ου

αιώνα έπειτα στα κρητικά χορικά (Βοσκοπούλα) Σολωμός (Λάμπρος) Μαβίλης τονισμοί (και παρατονισμοί) στην 3η και 7η

συλλαβή που σπάζουν τον ιαμβικό ρυθμό αλλά δημιουργούν μιαν ιδιαίτερη ένταση

ιαμβικός ενδεκασύλλαβος 1

περιπτώσεις ιαμβικού 15σύλλαβου

α΄ημιστίχιο οξύτονο:Σημαίνει ο Θιος, σημαίνει η γης||σημαίνουν τα

επουράνια

α΄ημιστίχιο προπαροξύτονο:Του κύκλου τα γυρίσματα ||π’ ανεβοκατεβαίνου

καθα|ρότα|τον ή|λιο επρο|μηνού|σε υ υ |- υ |υ - |υ υ |υ - |υ

Φυσάει τ’ αεράκι μ’ ανάλαφρη φόρα υ - |υ - |υ υ |- υ|υ - |υ

ιαμβικός ενδεκασύλλαβος 2

συχνός και στα δημοτικά τραγούδια στην έντεχνη ποίηση συνδυασμένος με

εφτασύλλαβο ή σπανιότερα με εννεασύλλαβο

ιαμβικός οχτασύλλαβος

και οι φαναριώτες (Χριστόπουλος, Βηλαράς)

Βηλαράς: Πουλάκι ξένο

ξενιτεμένο και ο Σολωμός και ο Παλαμάς (συλλογή Οι πεντασύλλαβοι)

ιαμβικός πεντασύλλαβος

από πολύ παλιά σε βυζαντινά λαϊκά τραγούδια

στον Πτωχολέοντα Φαναριώτες Σολωμός (σε συνδυασμό με τον

εφτασύλλαβο) Σε γνωρίζω από την κόψη (υυ-υυυ-υ) του σπαθιού την τρομερή (υυ-υυυ-)

τροχαϊκός εφτασύλλαβος

οι Φαναριώτες τον δημιούργησαν με συνδυασμό δύο τροχαϊκών οχτασύλλαβων Θόλωσε και μαύρη τρέχει, ||οδοιπόρε η ζωή σου

- υ υ υ – υ - υ || υ υ - υ υ υ - υ

τροχαϊκός δεκαεξασύλλαβος

Σολωμός επίδραση ιταλικής στιχουργίας σε ελεγειακά ποιήματα (Φαρμακωμένη)

αναπαιστικός δεκασύλλαβος

Σολωμός σε ελεγειακά ποιήματα Η Δόξα δεξιά συντροφεύει υ - υ υ - υ υ - υ

αμφιβραχικός εννεασύλλαβος

δεν ευδοκίμησε ο εκσυγχρονισμός του δακτυλικού εξαμέτρου του έπους

δάκτυλος

οι ωδές γραμμένες σε πεντάστιχες στροφές με

τέσσερις εφτασύλλαβους στίχους και τον πέμπτο στίχο πεντασύλλαβο σταθερός τόνος στην προτελευταία συλλαβή αδιαφορεί για τη θέση των άλλων τόνων

( τους θέτει σε περιττές ή άρτιες συλλαβές) αδιαφορεί για το αν είναι οι στίχοι του

οξύτονοι, παροξύτονοι ή προπαροξύτονοι

καλβικό μέτρο

Ας μη βρέξει ποτέ υυ-υυ-] το σύννεφον, και ο άνεμος υ-υυυ-]υυ σκληρός ας μη σκορπίσει υ-υ-υ-]υ το χώμα το μακάριον υ-υυυ-]υυ

που σας σκεπάζει. υυυ-]υ

παράδειγμα καλβικού μέτρου

ζευγαρωτή (ααββ) πλεχτή (αβαβ) σταυρωτή (αββα) ζευγαροπλεχτή (ααβγγβ) ελεύθερη ή μεικτή (διάφοροι τύποι)

Είδη ομοιοκαταληξίας

Αντώνης Μιχαηλίδης Φιλόλογος ΓΕΛ Θρακομακεδόνων anmih1@gmail.com http://mundusphilologiae.blogspot.com Το υλικό της παρουσίασης βασίζεται στα: Πολίτη Λ., Ιστορία της Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2012 και κυρίως Γεωργιάδου Αγ., Η ποιητική περιπέτεια,

Μεταίχμιο, Αθήνα, 2005.

Ταυτότητα παρουσίασης