ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ Α’ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Χάρτες ρωμαϊκού κράτους (4ος αιώνας μ.Χ.-6ος αιώνας μ.Χ.)

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΧΑΡΤΩΝ

• Αφού συγκρίνετε τους δύο χάρτες που απεικονίζουν το ρωμαϊκό κράτος σε δύο διαφορετικές φάσεις της ιστορίας του, να καταγράψετε τα συμπεράσματά σας

• Α) εδαφική συρρίκνωση τον 6ο αιώνα• Β) κύριος αντίπαλος:οι Γερμανοί

(Βάνδαλοι,Οστρογότθοι,Βησιγότθοι,Σουηβοί)

Το ρωμαϊκό κράτος το 565 μ.Χ

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΧΑΡΤΗ

• Τι παρατηρείς συγκρίνοντας το χάρτη της διαφάνειας 4 με τους χάρτες της διαφάνειας 2;

• Α) εδαφική επέκταση κράτους• Β) τα όρια του ρωμαϊκού κράτους δεν ξεπερνούν

τα αντίστοιχα της περιόδου του Μεγάλου Κωνσταντίνου

• Γ) Ανακατάληψη ενός μέρους της Δύσης (βασίλειο Οστρογότθων) και των παραλίων της Αφρικής

• Δ) το ρωμαϊκό κράτος ξαναγίνεται «μεσογειακό»

MIA ΠΡΩΤΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ

• Αναμένουμε οι μαθητές να αξιολογήσουν θετικά τη θητεία του Ιουστινιανού, αφού την περίοδο της αυτοκρατορίας του το ρωμαϊκό κράτος πέτυχε την εδαφική εξάπλωσή του και ξαναθύμισε σκηνές «από το παρελθόν»

• Είναι,όμως,τελικά «επιτυχημένη» η θητεία του ως αυτοκράτορα;

ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ Α’(527-565)

• Ο αυτοκράτορας που αναβίωσε το ρωμαϊκό μεγαλείο , o τελευταίος «Ρωμαίος» αυτοκράτορας

• Ανηψιός του αυτοκράτορα Ιουστίνου Α’ (518-527)• Διαδέχεται τον θείο του μετά το θάνατό του,ενώ

πιο πριν έχει πάρει τα αξιώματα του πατρικίου και του συναυτοκράτορα

• Βαθιά λατινική και κλασική μόρφωση• Παίζει κάποιο ρόλο η παιδεία και το κλίμα μέσα

στο οποίο ανατρέφεται κάποιος;

Ο Ιουστινιανός (ψηφιδωτό στη Ραβέννα)

Ιουστινιανός και Θεοδώρα

Οικογενειακή κατάσταση

• Παντρεύτηκε τη Θεοδώρα, ταπεινής καταγωγής, με την οποία είχαν κοινές επαφές μέσω των Βένετων

• O γάμος τους έγινε το 524, επειδή υπήρχε νόμος που απαγόρευε το γάμο συγκλητικού και ηθοποιού (η Θεοδώρα άσκησε και αυτό το επάγγελμα)

• Η Θεοδώρα του συμπαραστάθηκε κατά τη Στάση του Νίκα και τον απότρεψε από το να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη

ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΡΓΟ

ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΡΓΟ

• Σύνθεση και αναθεώρηση παλαιότερων νόμων• Στόχος η θέσπιση ενός ενιαίου κώδικα• Εμπνευστής του έργου ο συνεργάτης του

αυτοκράτορα, Τριβωνιανός• 529-534:έκδοση Πανδέκτη,Ιουστινιάνειου Κώδικα,

Εισηγήσεων• Νεαρές:νέοι νόμοι, εκδόθηκαν μετά το 534 και

γράφτηκαν στα ελληνικά. Το τέταρτο και τελευταίο τμήμα του νομοθετικού έργου του αυτοκράτορα

Μία μαρτυρία της εποχής

Κωδικοποίηση του Δικαίου• Ο Ιουστινιανός, επειδή βρήκε τους νόμους

σκοτεινούς λόγω της ανεπίτρεπτης πληθώρας τους και σε εμφανή σύγχυση εξαιτίας των αντιφάσεών τους, τους απάλλαξε από την αταξία των απατηλών λέξεων. Παραμέρισε τις αποκλίσεις τους και τους έδωσε διαρκή ισχύ.

• Προκόπιος, Κτίσματα I 1, έκδ. O. Veh, Μόναχο 1977, 18-19.

Αποτίμηση νομοθετικού έργου

• Η σημασία της ιουστινιάνειας νομοθεσίας ήταν τεράστια για την εξέλιξη του δικαίου. Αποτέλεσε τη βάση για όλες τις μετέπειτα εξελίξεις τόσο στη βυζαντινή αυτοκρατορία όσο και σε πολλά δυτικά ευρωπαϊκά κράτη που υιοθέτησαν τους νόμους του Ιουστινιανού ως βάση για το αστικό δίκαιό τους.

ΠΑΝΔΕΚΤΗΣ

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ

Ιουστινιάνιος κώδικας

Στάση του Νίκα(532 μ.Χ.)• Η πιο σημαντική εξέγερση που έγινε στην πρωτεύουσα

καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας της• Κράτησε μία εβδομάδα• Ο αυτοκράτορας την κατέστειλε σφαγιάζοντας στον

ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης τους στασιαστές με τη βοήθεια των στρατηγών του,Βελισσάριου και Μούνδου

• Αποφασιστική η στάση της Θεοδώρας (μετάπεισε τον αυτοκράτορα λίγο πριν εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη)

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

ΔΗΜΟΙ• Οι Δήμοι: Οι Δήμοι ήταν οργανώσεις του λαού της Κωνσταντινούπολης με

πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα, ενώ ήταν και ιπποδρομιακές ομάδες που έπαιρναν το όνομα τους από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν. Λόγω της αγάπης για τις ιπποδρομίες το μεγαλύτερο μέρος του λαού της πρωτεύουσας ήταν ενταγμένο στους Δήμους.

• Στα χρόνια του Ιουστινιανού μεγάλοι Δήμοι ήταν οι Βένετοι (γαλάζιοι) και οι Πράσινοι. Καθήκοντα τους ήταν η φροντίδα για την οργάνωση και τη διεξαγωγή των αρματοδρομιών, η βοήθεια κατασκευής δημόσιων έργων και η λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση εχθρών. Με την παρουσία των Δήμων, ο ιππόδρομος της πρωτεύουσας απόκτησε ιδιαίτερη πολιτική σημασία. Εκεί ο λαός αποδεχόταν την εκλογή νέου αυτοκράτορα, διατύπωνε τα παράπονα του, αποδοκίμαζε τους κακούς αυτοκράτορες και ασκούσε κριτική για την πολιτική τους.

• Λόγω της μεγάλης δύναμης των Δήμων οι αυτοκράτορες φρόντιζαν να έχουν τον έναν από τους δύο Δήμους με το μέρος του. Οι Βένετοι ήταν πιο αριστοκρατικοί και αυστηρά ορθόδοξοι και υποστηρίζονταν από τον Ιουστινιανό, ενώ οι Πράσινοι ήταν λαϊκότεροι, δεν εχθρεύονταν τον μονοφυσιτισμό και υποστηρίζονταν από τη Θεοδώρα.

Η Θεοδώρα εμψυχώνει τον Ιουστινιανό

Ο ρωμαϊκός στρατός στον Ιππόδρομο

Το αυτοκρατορικό ζεύγος μετά την κατάπνιξη της στάσης

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

• Σφαγή χιλιάδων στασιαστών• Εκτέλεση Υπάτιου• Δήμευση της περιουσίας και εξορία για τους

συγκλητικούς που είχαν στηρίξει τη στάση• Ισχυροποίηση κεντρικής εξουσίας• Ο Ιουστινιανός μπορεί πιά να αφοσιωθεί στην

εξωτερική πολιτική (ανάκτηση Δύσης)• Περιορισμός της δύναμης των δήμων.

Εξωτερική πολιτική

• Ο Ιουστινιανός, αφού ξεκαθάρισε το τοπίο στο εσωτερικό,αποφάσισε να πραγματοποιήσει το όραμά του,την Reconquista (ανάκτηση της Δύσης)

• 532:συμφωνία ειρήνης με τον βασιλιά Χοσρόη Α΄

• 533:ο Βελισσάριος εκστρατεύει νικηφόρα κατά των Βανδάλων (Βόρεια Αφρική)

Χοσρόης Α΄

Βασίλειο των Βανδάλων (526 μ.Χ)

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων-Περσών

• 535-555:καθυπόταξη Οστρογότθων• 540-562:παράλληλος πόλεμος με Πέρσες στα

ανατολικά• 562:υπογράφεται 50ετής συνθήκη ειρήνης

ανάμεσα στα δύο κράτη• 554:το νότιο τμήμα της Ισπανίας ξαναγίνεται

ρωμαϊκή επαρχία

Βασίλειο Οστρογότθων

Βασίλειο Βησιγότθων (γύρω στο 500 μ.Χ.)

Βελισσάριος (ο στρατηγός του Ιουστινιανού)

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ

• Η αντίδραση του γειτονικού κόσμου στη Reconquista, την επανάκτηση δηλαδή του δυτικού ρωμαϊκού κράτους, από τη μια πλευρά, καθώς και οι θυσίες που υπέστησαν οι Βυζαντινοί για να ανταποκριθούν στους μακροχρόνιους πολέμους από την άλλη, προκάλεσαν τη δυσαρέσκεια των πληθυσμών και έγιναν αιτία των εξεγέρσεων που γνώρισε η αυτοκρατορία. Απειλούμενη από εχθρούς εξωτερικούς, κλονισμένη από τις εσωτερικές διαμάχες, η αυτοκρατορία υποχρεώθηκε, από τα μέσα κιόλας του 7ου αιώνα, να εγκαταλείψει τη φιλόδοξη πολιτική της αναβίωσης του ρωμαϊκού μεγαλείου και να ακολουθήσει τη ρεαλιστική πολιτική που της υπαγόρευαν οι περιορισμένες τώρα δυνατότητές της.

Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο εκδ. ελληνικά γράμματα, 2009

Aγία Σοφία

Ιστορικό• Αρχιτέκτονες του ναού ήταν οι γεωμέτρες Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο

Ισίδωρος από τη Μίλητο• Η πρώτη Αγία Σοφία εγκαινιάστηκε το 360 επί της αυτοκρατορίας του

Κωνσταντίου Β΄• Καταστράφηκε από πυρκαγιά το 404 • Ο νέος ναός εγκαινιάστηκε το 415 επί βασιλείας του Θεοδοσίου Β΄ • Κατά τη Στάση του Νίκα το 532, υπέστη μεγάλη φθορά και το κτίσιμο του ναού

που διατηρείται ως σήμερα δρομολογήθηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α'.

• Το οικοδόμημα ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό ρυθμό της τρουλαίας βασιλικής και συνδυάζει στοιχεία της πρώιμης βυζαντινής ναοδομίας, σε πολύ μεγάλη κλίμακα

• Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής ναοδομίας• Ο ναός αποτέλεσε σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας την έδρα

του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως

Κάτοψη ναού

Εσωτερικό ναού

Μία αποτίμηση του έργου του Ιουστινιανού

• Ο Ιουστινιανός ήταν ευφυής, φιλομαθής, εργατικός και πρόσχαρος άνθρωπος. Παράλληλα όμως ήταν τρομερά φιλόδοξος, πανούργος και αδίστακτος. Παρά τις αρκετές επιτυχημένες εκστρατείες και διπλωματικές ενέργειες, η προσπάθειά του να αναβιώσει την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, απελευθερώνοντας αφενός το δυτικό της τμήμα από τα διάφορα βαρβαρικά φύλα και πολεμώντας αφετέρου τους Πέρσες στην Ανατολή με τη βοήθεια των δύο σπουδαίων στρατηγών του Βελισάριου και Ναρσή, τελικά αποδυνάμωσε την άμυνα της Βαλκανικής χερσονήσου με αποτέλεσμα να απειληθεί και η ίδια η Κωνσταντινούπολη.