2I.            ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM

Brenno duce Galli, apud Alliam flumen delētis legiōnibus Rōmanōrum, evertērunt urbem Romam praeter Capitōlium, pro quo immensam pecuniam accepērunt. Tum Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Vēientānam praedam non aequo iure divīsam, absens dictātor est factus; is Gallos iam abeuntes secūtus est: quibus interemptis aurum omne recēpit. Quod illic appensum civitāti nomen dedit: nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensātum est. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogātus reversus est.

Μετάφραση

Με αρχηγό το Βρέννο οι Γαλάτες, αφού κατέστρεψαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων κοντά στον Αλία ποταμό, κατέστρεψαν εντελώς την πόλη της Ρώμης, εκτός από το Καπιτώλιο για το οποίο ως αντάλλαγμα πήραν τεράστια χρηματικά ποσά. Τότε ο Κάμιλλος, που είχε βρεθεί εξόριστος για πολύ καιρό κοντά στην Αρδέα εξαιτίας της λείας από τους Βήιους που δεν είχε μοιραστεί ακριβοδίκαια εκλέχτηκε δικτάτορας αν και απουσίαζε. αυτός ακολούθησε τους Γαλάτες ενώ ήδη αποχωρούσαν: αφού τους εξολόθρευσε πήρε πίσω όλο το χρυσάφι. Επειδή αυτό ζυγίστηκε εκεί, έδωσε το όνομα στην πολιτεία: ονομάζεται δηλαδή Πίσαυρο επειδή εκεί ζυγίστηκε το χρυσάφι. Μετά από αυτή την πράξη γύρισε στην εξορία από όπου όμως επέστρεψε, αφού παρακλήθηκε.

 Απόλυτες Αφαιρετικές

    Brenno duce  : (abl. abs.), Με αρχηγό το Βρέννο cum Brennus dux esset /erat

       delētis legiōnibus : (abl. abs.) αφού κατέστρεψαν τις λεγεώνες cum Galli legiones delevissent

     quibus interemptis : (abl. abs.) αφού τους εξολόθρευσε cum Camillus eos interemisset

1

23. ΕΝΑΣ ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣAegrotabat Caecina Paetus, maritus Arriae, aegrotabat et filius. Filius mortuus est. Huic Arria funus ita paravit, ut ignoraretur a marito; quin immo cum illa cubiculum mariti intraverat, vivere filium simulabat, ac marito persaepe interroganti, quid ageret puer, respondebat: "Bene quievit, libenter cibum sumpsit". Deinde, cum diu cohibitae lacrimae vincerent prorumperentque, egrediebatur: tum se dolori dabat et paulo post siccis oculis redibat. … Scribonianus arma in Illyrico contra Claudium moverat: fuerat Paetus in partibus eius et, occiso Scriboniano, Roman trahebatur. Erat ascensurus navem. Arria milites orabat, ut simul inponeretur. Non impetravit: conduxit piscatoriam naviculam ingentemque navem secuta est.

ΜετάφρασηΟ Καικίνας Παίτος, σύζυγος της Αρρίας, ήταν άρρωστος, άρρωστος ήταν και ο γιος . Ο γιος πέθανε. Η Αρρία του ετοίμασε κηδεία με τέτοιο τρόπο ώστε να αγνοείται από το σύζυγός της. Όχι μόνο αυτό αλλά και κάθε φορά που εκείνη έμπαινε στην κρεβατοκάμαρα του συζύγου, προσποιόταν ότι ζούσε ο γιος και στο σύζυγο που ρωτούσε πολύ συχνά, τι έκανε το παιδί, απαντούσε: «κοιμήθηκε καλά,πρόθυμα πήρε την τροφή του». Έπειτα όταν τα δάκρυά της που συγκρατιούνταν για πολύ ώρα, νικούσαν και ξεσπούσαν, έβγαινε έξω· τότε παραδινόταν στον πόνο και λίγο αργότερα ξαναγύριζε με στεγνά τα μάτια. … Ο Σκριβωνιανός είχε στασιάσει στην Ιλλυρία εναντίον του Κλαυδίου. Ο Παίτος είχε πάει με το μέρος του και αφού σκοτώθηκε ο Σκριβωνιανός, μεταφερόταν σιδηροδέσμιος στη Ρώμη. Επρόκειτο να ανέβει σε πλοίο. Η Αρρία παρακαλούσε τους στρατιώτες να επιβιβαστεί μαζί του. Δεν το κατόρθωσε. Νοίκιασε ψαράδικο πλοιάριο και ακολούθησε το μεγάλο πλοίο.

Οι δευτερεύουσες προτάσεις με υποτακτική

         ut ignoraretur a marito: δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση (μετατροπή σε ενεργ. φωνήð ut maritus funus ignoraret. Εκφέρεται με παρατατικό γιατί το ρήμα της κύριας πρότασης είναι σε ιστορικό χρόνο.

         quin immo cum illa cubiculum mariti intraverat: δευτερεύουσα χρονική πρόταση: εισάγεται με τον επαναληπτικό cum γι’ αυτό εκφέρεται με οριστική και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν

         quid ageret puer: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση

         cum diu cohibitae lacrimae vincerent prorumperentque: δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις: Εκφέρονται με παρατατικό γιατί το ρήμα της κύριας πρότασης egrediebatur είναι σε ιστορικό χρόνο. Με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum

         se dolori dabat: Το se είναι άμεσο αντικείμενο (άμεση αυτοπάθεια)

         ut simul inponeretur: δευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση (αντικ. στο orābat). Ως βουλητική πρόταση εκφέρεται με υποτακτική, παρατατικού γιατί το ρήμα της κύριας πρότασης βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο.

2

24 ΤΟ ΠΑΘΗΜΑ ΕΝΟΣ ΨΕΥΤΗCum P. Cornelius Nasīca ad Ennium poētam venisset eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, Nasīca sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse. Accipe nunc quid postea Nasīca fecerit. Paucis post diēbus cum Ennius ad Nasīcam venisset et eum a ianuā quaereret, exclamāvit Nasīca se domi non esse, etsi domi erat. Tum Ennius quod Nasīca tum aperte mentiebātur: “Quid?” inquit “Ego non cognosco vocem tuam?” Visne scire quid Nasīca responderit? “Homo es impudens. Ego cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse; tu mihi ipsi non credis?”

Μετάφραση

Όταν ο Πόπλιος Κορνήλιος Νασικάς είχε έρθει στον Έννιο τον ποιητή και σ’ αυτόν, που ζητούσε τον Έννιο από την πόρτα, η υπηρέτρια είπε ότι αυτός δεν ήταν στο σπίτι, ο Νασικάς κατάλαβε ότι εκείνη είπε αυτό με διαταγή του αφεντικού της κι ότι εκείνος ήταν μέσα. Μάθε τώρα τι έκανε στη συνέχεια ο Νασικάς. Λίγες μέρες αργότερα όταν ο Έννιος ήρθε στο Νασικά και τον ζητούσε από την πόρτα, ο Νασικάς φώναξε ότι δεν ήταν στο σπίτι, αν και ήταν σστο σπίτι. Τότε ο Έννιος, αγανάκτισμένος, επειδή ο Νασικάς έλεγε ψέματα τόσο φανερά είπε: «Τι είναι(τι λες); εγώ δε γνωρίζω τη φωνή σου;» Θέλεις να μάθεις τι απάντησε ο Νασικάς; Ἑίσαι αναιδής άνθρωπος. «Εγώ όταν σε ζητούσα, πίστεψα την υπηρέτριά σου ότι δεν ήσουν στο σπίτι. Εσύ δεν πιστεύεις σ΄’εμένα τον ίδιο;»

Συντακτικές παρατηρήσεις

         Cum P. Cornelius Nasīca ad Ennium poētam venisset eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse: δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις: εισάγονται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρονται με υποτακτική υπερσυντελίκου γιατί το ῥ. εξάρτησης (sensit) βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

         iussu: στερεότυπη αφαιρετική απόλυτη της αιτίας, δεν κλίνεται.

         quid postea Nasīca fecerit: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας (αντικείμενο του ρήματος accipe), εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid, εκφέρεται με υποτακτική παρακειμένου γιατί το ῥ. της κ. πρότασης βρίσκεται σε αρκτικό χρόνο και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.

         Paucis post diēbus cum Ennius ad Nasīcam venisset et eum a ianuā quaereret: δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις: εισάγονται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρονται με υποτακτική υπερσυντελίκου η πρώτη γιατί εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν, με υποτακτική παρατατικού η δεύτερη γιατί εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν

         etsi domi erat: δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση, εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi, εκφέρεται με

3

οριστική παρατατικού και δηλώνει το πραγματικό. Η εναντιωματική πρόταση εκφράζει μια πραγματική κατάσταση, παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

         quod Nasīca tum aperte mentiebātur: Αιτιολογική ουσιαστική πρόταση μετά από ρήμα ψυχικού πάθους (αντικείμενο της μετοχής indignātus), εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod, με οριστική παρατατικού γιατί εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία στο παρελθόν.

         quid Nasīca responderit: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας, εκφέρεται με υποτακτική παρακειμένου γιατί το ῥ. της κ. πρότασης βρίσκεται σε αρκτικό χρόνο (Visne scire) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.

         cum te quaererem: : δευτερεύουσα χρονική πρόταση εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού γιατί το ῥ. εξάρτησης (credidi) βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν.

4

25 ΠΩΣ ΕΝΑ ΣΥΚΟ ΣΤΑΘΗΚΕ ΑΦΟΡΜΗ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΙ Η ΚΑΡΧΗΔΟΝΑ

Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex Carthagine ostendensque patribus «Interrogo vos» inquit «quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore». Cum omnes recentem esse dixissent, «Atqui ante tertium diem» inquit «scitōte decerptam esse Carthagine. Tam prope a muris habēmus hostem! Itaque cavēte periculum, tutamini patriam. Opibus urbis nolite confidere. Fiduciam, quae nimia vobis est, deponite. Neminem credideritis patriae consultūrum esse, nisi vos ipsi patriae consulueritis. Mementōte rem publicam in extremo discrimine quondam fuisse!” Statimque sumptum est Punicum bellum tertium, quo Carthago deleta est.

Μετάφραση

Κάποια μέρα ο Κάτωνας έφερε στο βουλευτήριο ένα πρώιμο σύκο από την Καρχηδόνα και δείχνοντας το στους Συγκλητικούς «Σας ρωτω» είπε «πότε νομίζετε ότι κόπηκε αυτό το σύκο από το δέντρο». Όταν όλοι είπαν ότι ήταν φρέσκο, «κι όμως» είπε «να ξέρετε ότι κόπηκε στην Καρχηδόνα πριν από τρεις μέρες. Τόσο κοντά στα τείχη έχουμε τον εχθρό! Επομένως να φυλάγεστε από τον κίνδυνο, να προστατεύετε την πατρίδα. Μην έχετε εμπιστοσύνη στις δυνάμεις της πόλης. Να αποβάλετε την αυτοπεποίθηση, που είναι υπερβολική σε σας. Κανένα να μη πιστέψετε πως θα φροντίσει για την πατρίδα, αν εσείς οι ίδιοι δεν φροντίσετε για την πατρίδα Να θυμάστε ότι η πολιτεία βρέθηκε κάποτε στον έσχατο κίνδυνο!» Και αμέσως άρχισε ο τρίτος Καρχηδονιακός πόλεμος, κατά τον οποίο η Καρχηδόνα καταστράφηκε.

Συντακτικές παρατηρήσεις

quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας, σύγχρονο στο παρόν

Cum omnes recentem esse dixissent: δευτερεύουσα χρονική πρόταση εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντ.γιατί το ῥ. εξάρτησης βρίσκεται σε ιστορικό

χρόνο και εκφράζει προτερόχρονο στο παρελθόν

  quae nimia vobis est : αναφορική προσδιοριστική

nisi vos ipsi patriae consulueritis: υποθετική με απόδοση το Neminem credideritis patriae consultūrum esse ,ανοικτή υπόθεση στο Μέλλον- Πλάγιος Λόγος

quo Carthago deleta est: αναφορική προσδιοριστική στο bellum

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

5

Α'ΣΥΖΥΓΙΑ

←  puto ←  iterrogo

Β' ΣΥΖΥΓΙΑ

←  caveo-cavi-cautum-cavēre.

Γ΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

←  affero, attuli, allatum, affere3 ←  ostendo, ostendi, ostensum, ostendĕre3 ←  decerpo, decerpsi, decerptum, decerpĕre3 ←  dico, dixi, dictum, dicĕre3 ←  confido, confisus sum et confisum, confidĕre3 ←  depono, deposui, depositum, deponĕre3 ←  credo, credidi, creditum, credĕre3 ←  consulo, consului, consultum, consulĕre3 ←  sumo, sumpsi, sumptum, sumĕre3

et

←  nolo, nolui, - , nolle ←  memini, meminisse (ελλειπτικό)

27          ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΩΡΙΜΑΖΕΙ ΟΠΩΣ ΟΙ ΚΑΡΠΟΙ

Cum Accius ex urbe Rōmā Tarentum venisset,) ubi Pacuvius grandi iam aetāte recesserat, devertit ad eum. Accius, qui multo minor natu erat, tragoediam suam, cui “Atreus” nomen est, ei desideranti lēgit. Tum Pacuvius dixit sonōra

6

quidem esse et grandia quae scripsisset, sed vidēri tamen ea sibi duriōra et acerbiōra. “Ita est” inquit Accius “ut dicis; neque id me sane paenitet; meliōra enim fore spero, quae deinceps scribam. Nam (quod in pomis est, idem esse aiunt in ingeniis: quae dura et acerba nascuntur, post fiunt mitia et iucunda; sed quae gignuntur statim viēta et mollia, non matūra mox fiunt sed putria”.

Μετάφραση

Όταν ο Άκκιος από την πόλη της Ρώμης ήρθε στον Τάραντα, όπου ο Πακούβιος είχε σε μεγάλη πια ηλικία αποσυρθεί, έμεινε σ’ αυτόν. Ο Άκκιος, ο οποίος ήταν πολύ μικρότερος σε ηλικία, διάβασε σ’ αυτόν, που το επιθυμούσε, την τραγωδία στην οποία το όνομα «Ατρέας». Τότε ο Πακούβιος είπε ότι ήταν βέβαια ηχηρά και μεγαλειώδη όσα είχε γράψει, αλλά όμως του φαίνονταν ότι ήταν κάπως τραχιά και άγουρα. «Έτσι είναι» είπε ο Άκκιος, όπως τα λες· ούτε μετανιώνω βέβαια γι’ αυτό. Γιατί ελπίζω ότι θα είναι κάπως καλύτερα, αυτά που θα γράψω στη συνέχεια. Γιατί αυτό που συμβαίνει με τους καρπούς, το ίδιο λένε πως συμβαίνει και με τα πνεύματα: όσοι γεννιούνται σκληροί και πικροί, αργότερα γίνονται ώριμοι και γλυκοί· αλλά όσοι γεννιούνται από την αρχή μαραμένοι και μαλακοί, αργότερα δε γίνονται ώριμοι αλλά σάπιοι.

Συντακτικές παρατηρήσεις

ii.        Cum Accius ex urbe Rōmā Tarentum venisset: δευτερεύουσα χρονική πρόταση: εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρονται με υποτακτική υπερσυντελίκου γιατί το ῥ. εξάρτησης (devertit) βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

iii.      ubi Pacuvius grandi iam aetāte recesserat: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο Tarentum

iv.      qui multo minor natu erat: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο Accius.

v.         multo: Ablativus mensurae, Αφαιρετική του μέτρου , ποσού ή διαφοράς

vi.        cui “Atreus” nomen est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο tragoediam

vii.       quae scripsisset: Αναφορική ουσιαστική, υποκείμενο στο απαρέμφατο esse. (πλάγιος λόγος)

viii. ut dicis: απλή παραβολική ως προς τον τρόπο πρόταση, απόδοση του Ita est

ix.        quae deinceps scribam: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο εννοούμενο ea

x.          quod in pomis est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο idem

7

xi.        quae dura et acerba nascuntur, quae gignuntur statim viēta et mollia: αναφορικές προτάσεις προσδιοριστικές στο εννοούμενο ea

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Α'ΣΥΖΥΓΙΑ

←  spero1

Β' ΣΥΖΥΓΙΑ

←  video, vidi, visum, vidēre2 ←  videor, visus sum, vidēri2 ←  paenitet, paenituit,-, paenitēre2 (+ Acc. +Gen.)

Γ΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

←  recedo -cessi –cessum - recedĕre3 ←  deverto -verti -versum -vertĕre3

←   lego, legi, lectum legĕre 3 ←  dico, dixi, dictum, dicĕre3 ←  scribo, scripsi, scriptum, scribĕre3 ←  nascor -natus sum, nasci3 ←  gigno genui genitum, gignĕre 3

Δ΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

←  venio, vēni, ventum, venīre4 ←  fio, factus sum, fieri4

 sum, fui, esse

 aio, aiebam

  Praesens Imperfectum  Singularis Pluralis Singularis Pluralis

1. Pers aio --- aiebam aiebamus2. Pers ais --- aiebas aiebatis3. Pers ait aiunt aiebat aiebant

28      Ο ΔΡΑΠΕΤΗΣ ΔΟΥΛΟΣAesōpi nostri Licinus servus tibi notus Rōmā Athēnas fūgit. Is Athēnis apud Patrōnem Epicurēum paucos menses pro libero fuit, inde in Asiam abiit. Postea Plato quidam Sardiānus, cum eum fugitīvum esse ex Aesōpi litteris cognovisset, hominem comprehendit et in custōdiam Ephesi tradidit. Tu, hominem investīga, quaeso, summāque diligentiā vel Rōmam mitte vel Epheso rediens tecum dedūc. Noli spectāre quanti homo sit. Parvi enim preti est, qui tam nihili est. Sed,

8

propter servi scelus et audaciam, tanto dolōre Aesopus est adfectus, ut nihil ei gratius possit esse quam recuperatio fugitīvi.

Μετάφραση

Του Αισώπου μας ο υπηρέτης ο Λίκινος, γνωστός σε σένα, δραπέτευσε από τη Ρώμη στην Αθήνα. Αυτός έμεινε μερικούς μήνες ως ελεύθερος στο Πάτρωνα τον Επικούρειο, από κει έφυγε στην Ασία. Έπειτα κάποιος Πλάτωνας από τις Σάρδεις, όταν έμαθε από γράμμα του Αισώπου ότι αυτός ήταν δραπέτης, συνέλαβε τον άνθρωπο και τον παρέδωσε στη φυλακή στην Έφεσο. Εσύ αναζήτησε τα ίχνη του ανθρώπου, σε παρακαλώ, και με πολύ μεγάλη φροντίδα είτε στείλ’τον στη Ρώμη είτε επιστρέφοντας από την Έφεσο φέρ’ τον μαζί σου. Μη σε απασχολήσει πόσο αξίζει ο άνθρωπος. Γιατί είναι μικρής αξίας, όποιος είναι τόσο τιποτένιος. Αλλά, εξαιτίας της ελεεινής πράξης και του θράσους του δούλου, ο Αίσωπος οργίστηκε τόσο πολύ, ώστε τίποτε δε θα μπορούσε να του είναι πιο ευχάριστο από την επανάκτηση του δραπέτη.    

Αιτιατική Αφαιρετική Γενική τοπικήdomum,  (pl.: domos) domo domi 

προς το σπίτι από το σπίτι στο σπίτι 

Το ρήμα eo ii (īvi) itum, īre είναι ανώμαλο. Προέρχεται από τη ρίζα ei- (πρβ. εἶ-μι), που μπροστά από σύμφωνο συναιρείται σε ī. Μπροστά από φωνήεν εκπίπτει το i της ρίζας ei- και το θέμα γίνεται e

α) cum eum … cognovisset: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με τον ιστορικό – αφηγηματικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

β) quanti homo sit: είναι δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση με υποκειμενική χροιά ως αντικείμενο της φράσης noli spectare, εισάγεται με τη συσχετική αντωνυμία quanti, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (noli spectare – ενεστώτας) και δηλώνει το σύγχρονο, σύμφωνα με την ακολουθία των χρόνων (ή σε σχέση με την κύρια πρόταση).

γ) qui tam nihili est : είναι δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, ονοματική ως υποκείμενο του ρήματος est, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και δηλώνει το πραγματικό.

δ) ut nihil … possit … fugitivi: είναι δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση, εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (adfectus est - παρακείμενος με σημασία ενεστώτα) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν – μέλλον. Το αποτέλεσμα θεωρείται ως κάτι το υποκειμενικό.

Noli spectāre quanti homo sit: ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ: quanti homo est?

9

29 Ο ΟΚΤΑΒΙΑΝΟΣ, Ο ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΡΑΚΙ

Cum Octavianus post victoriam Actiacam Romam rediret, homo quidam ei occurit corvum tenens; instituerat haec dicere: "Ave, Caesar, victor imperator". Caesaris multum interfuit corvum emere; itaque viginti milibus sestertium eum emit. Id exemplum sutorem quendam incitavit, ut corvum doceret parem salutationem. Diu operam frustra impendebat; quotiescumque avis non respondebat, sutor dicere solebat "Oleum et operam perdidi". Tandem corvus salutationem didicit et sutor, cupidus pecuniae, eum Caesari attulit. Audita salutatione Caesar dixit: " Domi satis salutationum talium audio". Tum venit corvo in mentem verborum domini sui: "Oleum et operam perdidi". Ad haec verba Augustus risit emitque avem tanti, quanti nullam adhuc emerat.

Μετάφραση

Όταν ο Οκταβιανός μετά τη νίκη στο Άκτιο επέστρεψε στη Ρώμη, κάποιος άντρας πήγε να τον συναντήσει κρατώντας ένα κοράκι. Το είχε διδάξει να λέει τα εξής: "Χαίρε Καίσαρα, νικητή αυτοκράτορα". Ο Καίσαρας ενδιαφέρθηκε πολύ να αγοράσει το κοράκι. Το αγόρασε λοιπόν για είκοσι

10

χιλιάδες σηστέρτιους. Αυτό το παράδειγμα παρακίνησε κάποιον τσαγκάρη να μάθει σ' ένα κοράκι παρόμοιο χαιρετισμό. Για πολύ καιρό κόπιαζε μάταια. Κάθε φορά που το πουλί δεν ανταποκρινόταν, ο τσαγκάρης συνήθιζε να λέει: "Έχασα το λάδι και τον κόπο μου (Κρίμα στον κόπο μου)". Επιτέλους το κοράκι έμαθε το χαιρετισμό και ο τσαγκάρης επιθυμώντας χρήματα, το έφερε στον Καίσαρα. Ο Καίσαρας αφού άκουσε το χαιρετισμό, είπε: Στην πατρίδα ακούω πολλούς τέτοιους χαιρετισμούς. Τότε στο μυαλό του κορακιού ήρθαν τα λόγια του κυρίου του: " Έχασα το λάδι και τον κόπο μου (Κρίμα στον κόπο μου)". Σ’ αυτά τα λόγια γέλασε ο Καίσαρας και αγόρασε το πουλί τόσο, όσο ποτέ μέχρι τότε δεν είχε αγοράσει.

Παρατηρήσεις

α) cum Octavianus … rediret: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με τον ιστορικό – αφηγηματικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

β) ut corvum doceret … salutationem: είναι δευτερεύουσα βουλητική πρόταση, έμμεσο αντικείμενο του ρήματος incitavit, εισάγεται με το βουλητικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (incitavit) και δηλώνει αναφορά στο παρελθόν.

γ) quotiescumque … respondebat: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με τον επαναληπτικό χρονικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με οριστική παρατατικού, γιατί δηλώνει επανάληψη στο παρελθόν.

30 Ο ΛΙΚΙΝΙΟΣ ΜΟΥΡΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΗΘΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ   Hic vero, iudices, et fuit in Asia viro fortissimo, patri suo, magno adiumento in periculis, solacio in laboribus, gratulationi in victoria fuit. Et si habet Asia suspicionem quandam luxuriae, Murenam laudare debemus, quod Asiam vidit sed in Asia continenter vixit. Quam ob rem accusatores non Asiae nomen Murenae obiecerunt, ex qua laus familiae, memoria generi, honos et gloria nomini constituta est, sed aliquod flagitium ac dedecus aut in Asia susceptum aut ex Asia deportatum. Meruisse vero stipendia in eo bello virtutis fuit; patre imperatore libentissime meruisse pietatis fuit; finem stipendiorum patris victoriam ac triumphum fuisse felicitatis fuit.

Μετάφραση

Αυτός όμως, δικαστές, και βρέθηκε στην Ασία και έναν άνδρα γενναιότατο, τον πατέρα του, βοήθησε πολύ στους κινδύνους, παρηγόρησε στους μόχθους, συγχάρηκε στη νίκη. Και εάν η Ασία έχει κάποια υποψία τρυφής, οφείλουμε να επαινέσουμε το Μουρήνα, επειδή είδε την Ασία, αλλά έζησε στην Ασία με εγκράτεια. Για το λόγο αυτό οι κατήγοροί του δε μάμφθηκαν το Μουρήνα για το όνομα «Ασία», από την

11

οποία δημιουργήθηκε ο έπαινος για την οικογένειά του, η υστεροφημία για τη γενιά του, η τιμή και η δόξα για το όνομά του, αλλά (τον κατηγόρησαν) για κάποιο όνειδος και (κάποια) ντροπή που είτε παραλήφθηκε στην Ασία ή μεταφέρθηκε από την Ασία. Το ότι όμως υπηρέτησε τη θητεία του σ’ αυτό τον πόλεμο υπήρξε δείγμα ανδρείας. Το ότι υπηρέτησε πάρα πολύ πρόθυ μα όταν ο πατέρας του ήταν στρατηγός υπήρξε δείγμα σεβασμού. το ότι το τέλος της θητείας του συνέπεσε με τη νίκη και το θρίαμβο του πατέρα του υπήρξε δείγμα καλής τύχης.

Συντακτική Ανάλυση Δευτερευουσών Προτάσεων

α) Υποθετικός Λόγος:ανοικτή υπόθεση στο παρόν.

Et si habet Asia suspicionem quandam luxuriae, Murenam laudare debemus  

Υπόθεση: si habet Asia suspicionem quandam luxuriae (si + οριστική ενεστώτα).

Απόδοση: Murenam laudare debemus (οριστική ενεστώτα).

β) quod Asiam vidit, sed … vixit: είναι δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις, εισάγονται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod, εκφέρονται με οριστική παρακειμένου και δηλώνουν πραγματική – αντικειμενική αιτιολογία.

γ) ex qua … constituta est: είναι δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στη λέξη Asiae, εισάγεται με εμπρόθετο προσδιορισμό ex qua, ο οποίος περιέχει την αναφορική αντωνυμία qua, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και δηλώνει το πραγματικό.

31 Η ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ ΔΕΝ ΒΓΑΙΝΕΙ ΠΑΝΤΑ ΣΕ ΚΑΛΟ

Bello Latino T. Manlius consul nobili genere natus exercitui Rōmanōrum praefuit. Is cum aliquando castris abīret, edixit ut omnes pugnā abstinērent. Sed paulo post filius eius castra hostium praeterequitāvit et a duce hostium his verbis proelio lacessītus est; "Congrediāmur, ut singulāris proelii eventu cernātur, quanto miles Latīnus Rōmāno virtūte antecellat". Tum adulescens, viribus suis confīsus et cupiditāte pugnandi permōtus, iniussū consulis in certāmen ruit; et fortior hoste, hastā eum transfixit et armis spoliāvit. Statim hostes fugā salūtem petivērunt. Sed consul, cum in castra revertisset, adulescentem, cuius operā hostes fugāti erant, morte multāvit

Μετάφραση

Στο Λατινικό πόλεμο ο Τίτος Μάνλιος ύπατος, που καταγόταν από αριστοκρατική γενιά, ήταν αρχηγός του στρατού των Ρωμαίων. Αυτός, όταν κάποτε έφευγε από το στρατόπεδο, διέταξε να απέχουν όλοι από τη μάχη. Αλλά λίγο αργότερα ο γιος του πέρασε έφιππος μπροστά από το

12

στρατόπεδο των εχθρών και μ' αυτά τα λόγια προκλήθηκε σε μάχη από τον αρχηγό των εχθρών: "Ας μονομαχήσουμε, για να κριθεί από την έκβαση της μονομαχίας πόσο ο Λατίνος στρατιώτης υπερέχει στην ανδρεία από το Ρωμαίο". Τότε ο νεαρός έχοντας εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και παρασυρμένος από την επιθυμία για μάχη, παρά τη διαταγή του υπάτου όρμησε στον αγώνα. Και δυνατότερος από τον εχθρό το διαπέρασε με το δόρυ και τον απογύμνωσε από τα όπλα. Αμέσως οι εχθροί ζήτησαν τη σωτηρία στη φυγή. Αλλά ο ύπατος, όταν επέστρεψε στο στρατόπεδο, τιμώρησε με θάνατο το νεαρό, χάρη στη δράση του οποίου οι εχθροί είχαν τραπεί σε φυγή.

32 ΕΝΑΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣPleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplōrum vetustas; quae iacērent in tenebris omnia, nisi litterārum lumen accederet. Quam multas imagines fortissimōrum virōrum -non solum ad intuendum, verum etiam ad imitandum- scriptōres et Graeci et Latīni nobis reliquērunt! Quas ego, cupidus bene gerendi et administrandi rem publicam, semper mihi proponēbam. Colendo et cogitando homines excellentes animum et mentem meam conformābam. Sic enim -laudem et honestatem solum expetendo, omnes cruciātus corporis et omnia pericula mortis parvi esse ducendo- me pro salūte vestrā in tot ac tantas dimicatiōnes obicere potui.

Μετάφραση

Όλα τα βιβλία είναι γεμάτα, οι λόγοι των σοφών είναι γεμάτοι , γεμάτη είναι η αρχαιότητα από παραδείγματα. Όλα αυτά θα βρίσκονταν στο σκοτάδι, αν δεν τα συνόδευε το φως της λογοτεχνίας. Πόσο πολλές εικόνες γενναιότατων ανδρών μας κληροδότησαν οι συγγραφείς, και οι Έλληνες και οι Λατίνοι, όχι μόνο για να τις κοιτάζουμε, αλλά και για να τις μιμούμαστε! Αυτές εγώ, επιθυμώντας τη σωστή διοίκηση και να διαχείριση της πολιτείας, πάντα έβαζα μπροστά μου ως πρότυπα. Με το να λατρεύω και να αναλογίζομαι έξοχους ανθρώπους διέπλαθα την ψυχή

13

και το πνεύμα μου. Γιατί έτσι – με το να επιδιώκω δηλαδή μόνο τον έπαινο και την τιμή και με το να θεωρώ όλα τα βάσανα του σώματος και όλους τους κινδύνους του θανάτου μικρής αξίας – για τη σωτηρία σας μπόρεσα να ριχθώ σε τόσο πολλούς και τόσο μεγάλους αγώνες.

         Παρατηρήσεις

α) quae iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet (= όλα αυτά θα βρίσκονταν στο σκοτάδι, αν δεν τα συνόδευε το φως των Γραμμάτων).

Υπόθεση: nisi litterarum lumen accederet = nisi + υποτακτική Πρτ.

Απόδοση: quae iacerent in tenebris omnia = υποτακτική Πρτ.

Αντίθετο του πραγματικού στο παρόν.

συντακτική και γραμματική αναγνώριση των γερουνδίων του κειμένου

← Ad intuendum: εμπρόθετη αιτιατική, γερούνδιο σκοπού← Ad imitandum: εμπρόθετη αιτιατική, γερούνδιο σκοπού← bene gerendi: γεν. αντικειμρνική στο επίθετο cupidus ← administrandi: γεν. αντικειμρνική στο επίθετο cupidus ← Colendo: αφαιρετική του τρόπου ← cogitando: αφαιρετική του τρόπου ← expetendo: αφαιρετική του τρόπου , επεξήγηση στο sic← ducendo: αφαιρετική του τρόπου , επεξήγηση στο sic

34 Ο ΣΚΙΠΙΩΝΑΣ Ο ΑΦΡΙΚΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ

Cum Africānus in Literno esset, complures praedonum duces forte salutātum ad eum venērunt. Tum Scipio, cum se ipsum captum venisse eos existimasset, praesidium domesticōrum in tecto conlocāvit. Quod ut praedōnes animadvertērunt, abiectis armis ianuae appropinquavērunt et clarā voce Scipiōni nuntiavērunt (incredibile audītu!) virtūtem eius admirātum se venisse. Haec postquam domestici Scipiōni rettulērunt, is fores reserāri eosque intromitti iussit. Praedōnes postes ianuae tamquam sanctum templum venerāti sunt et cupide Scipiōnis dextram osculāti sunt. Cum ante vestibulum dona posuissent, quae homines deis immortalibus consecrāre solent, domum revertērunt.

Μετάφραση

Όταν ο Αφρικανός ήταν στο Λίτερνο, πολλοί αρχηγοί ληστών ήρθαν τυχαία σ’ αυτόν, για να χαιρετήσουν επίσημα. Τότε ο Σκιπίωνας, επειδή είχε νομίσει ότι αυτοί ήρθαν για να συλλάβουν αυτόν τον ίδιο, εγκατέστησε στο σπίτι φρουρά από οικιακούς δούλους. Όταν οι ληστές το παρατήρησαν, αφού κατέθεσαν τα όπλα, πλησίασαν στην πόρτα και με δυνατή φωνή ανάγγειλαν στο Σκιπίωνα (απίστευτο στο άκουσμα!) ότι ήρθαν για να θαυμάσουν την ανδρεία του. Όταν οι δούλοι ανέφεραν αυτά στο Σκιπίωνα, αυτός διέταξε να ανοιχθούν οι πόρτες και να μπουν αυτοί μέσα. Οι ληστές προσκύνησαν τις παραστάδες της πόρτας σαν ιερό ναό και με πάθος φίλησαν το δεξί χέρι του Σκιπίωνα. Όταν τοποθέτησαν μπροστά στην

14

είσοδο δώρα, τα οποία συνηθίζουν οι άνθρωποι να προσφέρουν στους αθάνατους θεούς, επέστρεψαν στο λημέρι τους.

Παρατηρήσεις

i.            Το σουπίνο είναι ρηματικό ουσιαστικό αρσενικού γένους. Έχει μόνο δύο τύπους σε -um και σε -u. Σουπίνο διαθέτουν και τα αποθετικά ρήματα, αφού έχουν κυρίως ενεργητική σημασία.

ii.         Ο τύπος σε -um δείχνει το σκοπό της κίνησης (τελική μετοχή της ελληνικής)Ο σκοπός με ρήματα που δείχνουν κίνηση μπορεί να εκφραστεί εκτός από το σουπίνο, με εμπρόθετη αιτιατική του γερουνδίου και με γενική του γερουνδίου με την causā (gratiā)

iii.         Μπορεί να έχει και αντικείμενο

iv.        Ο τύπος σε -u εκφράζει την αναφορά

Συντακτικές Παρατηρήσεις α) cum Africanus … esset: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με τον ιστορικό – αφηγηματικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν.

β) cum se … existimasset: είναι δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, εισάγεται με τον αιτιολογικό cum, για να δηλωθεί μία εσωτερική λογική διεργασία, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (conlocavit) και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

γ) ut quod … animadverterunt: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

δ) postquam haec … retulerunt: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο postquam, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και εκφράζει το προτερόχρονο.

ε) cum ante … posuissent: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με τον ιστορικό – αφηγηματικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

στ) quae homines … solent: είναι δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο dona, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και εκφράζει το πραγματικό.

ζ) tamquam (postes) sanctum templum (essent): παραβολική υποθετική πρόταση στο postes της κύριας πρότασης. Εισάγεται με το παραβολικό υποθετικό tamquam, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού και εκφράζει σύγχρονο στο παρελθόν.

15

36 ΜΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΔΩΡΟΔΟΚΙΑΣManius Curius Dentātus maximā frugalitāte utebātur, quo facilius divitias contemnĕre posset. Die quodam Samnitium legāti ad eum venērunt. Ille se in scamno assidentem apud focum et ex ligneo catillo cenantem eis spectandum praebuit. Samnitium divitias contempsit et Samnītes paupertātem eius mirāti sunt. Nam cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, ut eo uterētur, vultum risu solvit et protinus dixit: " Supervacaneae, nē dicam ineptae, legatiōnis ministri, narrāte Samnitibus Manium Curium malle locupletibus imperāre quam ipsum fieri locuplētem; et mementōte me nec acie vinci nec pecuniā corrumpi posse".

Μετάφραση

Ο Μάνιος Κούριος Δεντάτος ήταν πάρα πολύ ολιγαρκής, για να μπορεί ευκολότερα

να περιφρονεί τα πλούτη. Κάποια μέρα ήρθαν σ’ αυτόν οι απεσταλμένοι των

Σαμνιτών. Εκείνος παρουσιάστηκε σ’ αυτούς για να το δουν να κάθεται δίπλα στη

φωτιά σ’ ένα σκαμνί και να τρώει από ένα ξύλινο πιάτο. Περιφρόνησε τα πλούτη των

Σαμνιτών και οι Σαμνίτες θαύμασαν τη φτώχεια του. Δηλαδή, όταν του είχαν

προσφέρει πολύ χρυσάφι σταλμένο από το δημόσιο ταμείο, για να το χρησιμοποιήσει

όπως θέλει, χαλάρωσε το πρόσωπο του με το γέλιο κι αμέσως είπε: «Της περιττής,

για να μην πω της ανόητης πρεσβείας πρεσβευτές , διηγηθήτε στους Σαμνίτες πως ο

Μάνιος Κούριος προτιμά να εξουσιάζει τους πλουσίους, από το να γίνει ο ίδιος

πλούσιος. Και θυμηθείτε πως εγώ ούτε στη μάχη μπορώ να νικηθώ ούτε με να

διαφθαρώ χρήματα»

16

Παρατηρήσεις

1. Οι τελικές προτάσεις είναι επιρρηματικές.2. Εκφράζουν το σκοπό για τον οποίο γίνεται η πράξη μιας άλλης

πρότασης. 3. Εισάγονται με το σύνδεσμο ut αν είναι καταφατικές και με το

σύνδεσμο nē αν είναι αρνητικές. 4. Εκφέρονται πάντα με υποτακτική.

Ιδιομορφία ως προς την ακολουθία χρόνων: Εκφέρονται μόνο με υ π ο τ α κ τ ι κ ή ε ν ε σ τ ώ τ α (εξάρτηση από αρκτικό χρόνο) για αναφορά στο παρόν

5. και π α ρ α τ α τ ι κ ο ύ (εξάρτηση από ιστορικό χρόνο) για αναφορά στο παρελθόν·

6. π.χ. Legati aurum adferunt, ut Curius eo utatur

Legati aurum attulērunt, ut Curius eo uterētur

7.    Οι τελικές προτάσεις εισάγονται με το σύνδεσμο quo, όταν ακολουθεί συγκριτικός βαθμός επιθέτου ή επιρρήματος π.χ. quo facilius divitias contemnere posset για να μπορεί ευκολότερα να περιφρονεί τα πλούτη. Επίσης χρησιμοποιείται παρενθετικά (nē dicam…)8. Στην κύρια πρόταση μπορεί να προηγούνται επιρρήματα ή φράσεις που σημαίνουν «γι’ αυτό το σκοπό», «με αυτή την πρόθεση» (eo consilio, ut…, eā mente, ut…) πράγμα που δείχνει ότι η πρόταση είναι τελική.

Μετά από ρήματα που σημαίνουν δίνω, παραδίδω, παρέχω, το γερουνδιακό εκφράζει σκοπό (πρβ. Το απαρέμφατο του σκοπού της ελληνικής

Legatis se spectandum praebuit

Ο σκοπός εκφράζεται και με εμπρόθετο γερούνδιο ή εμπρόθετο γερουνδιακό (βλ. τα μαθ. ΧΧΧΙΙ, ΧLΙΧ)· επίσης με τη δοτική του σκοπού (XXX) με το σουπίνο σε -um (XXXIV Π4) και με εμπρόθετο ουσιαστικό σε αιτιατική πτώση.

cum ad eum … attulissent: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με τον αφηγηματικό χρονικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

οι τελικές προτάσεις του κειμένου (σύνδεσμος, έγκλιση, ακολουθία) ← quo facilius … posset: είναι δευτερεύουσα τελική πρόταση, εισάγεται με τον

τελικό σύνδεσμο quo, γιατί ακολουθεί επίρρημα συγκριτικού βαθμού, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (utebatur – παρατατικός) –αναφορά στο παρελθόν.

← ut eo uteretur: είναι δευτερεύουσα τελική πρόταση, εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (attulissent – υπερσυντέλικος) – αναφορά στο παρελθόν.

← ne dicam ineptae: είναι δευτερεύουσα τελική πρόταση, εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ne, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (narrate – ενεστώτας) – αναφορά στο παρόν.

17

37. Η ΚΑΤΑΡΑ ΤΩΝ ΕΜΦΥΛΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ

In eum locum res deducta est, ut, nisi qui deus vel casus aliqui subvenerit, salvi esse nequeāmus. Equidem, ut vēni ad urbem, non destiti omnia et sentīre et dicere et facere, quae ad concordiam pertinērent; sed tantus furor omnes invaserat, ut pugnāre cuperent, etsi ego clamābam nihil esse bello civili miserius. Omnia sunt misera in bellis civilibus, sed nihil miserius quam ipsa victoria: ea victōres ferociōres impotentioresque reddit, ut, etiamsi natūrā tales non sint, necessitāte esse cogantur. Bellōrum enim civilium exitus tales sunt semper, ut non solum ea fiant, quae velit victor, sed etiam ut victor obsequātur iis, quorum auxilio victoria parta sit.

Μετάφραση

Σε τέτοιο σημείο έχουν οδηγηθεί τα πράγματα, ώστε, αν δε βοηθήσει κάποιος θεός ή κάποιο τυχαίο περιστατικό. να μην μπορούμε να είμαστε σώοι, Εγώ βέβαια, όταν ήρθα στην πόλη , δε σταμάτησα και να πιστεύω και να λέω και να πράττω όλα όσα στόχευαν στην ομόνοια· Αλλά τόση μανία τους είχε πιάσει όλους, ώστε να επιθυμούν να μάχονται , αν και εγώ φώναζα ότι τίποτα δεν είναι πιο αξιοθρήνητο από τον εμφύλιο πόλεμο. Όλα είναι αξιοθρήνητα στους εμφύλιους πολέμους, αλλά τίποτα δεν είναι πιο αξιοθρήνητο από την ίδια τη νίκη: αυτή κάνει τους νικητές αγριότερους και πιο αχαλίνωτους απ’ ότι συνήθως, ώστε, ακόμη κι αν δεν είναι τέτοιοι από τη φύση τους, από ανάγκη να αναγκάζονται να γίνουν. Γιατί οι εκβάσεις των εμφυλίων πολέμων είναι πάντα τέτοιες , ώστε να γίνονται όχι μόνο αυτά, τα οποία θέλει ο νικητής, αλλά ακόμη ο νικητής να κάνει το χατίρι εκείνων, με τη βοήθεια των οποίων κερδήθηκε η νίκη.

Παρατηρήσεις

Οι επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις.

1.      Εισάγονται με το σύνδεσμο ut + δυνητική υποτακτική

(άρνηση: ut non, ut nemo) και αναγνωρίζονται εύκολα από τα επιρρήματα (sic, ita, tam, adeo) ή τις αντωνυμίες (talis, tantus), που συνήθως προηγούνται στην κύρια πρόταση.

18

2.      Εκφέρονται συνήθως με υ π ο τ α κ τ ι κ ή ε ν ε σ τ ώ τ α για αναφορά στο παρόν και υ π ο τ α κ τ ι κ ή π α ρ α τ α τ ι κ ο ύ για αναφορά στο παρελθόν.(Ιδιομορφία στην Ακολουθία των Χρόνων)

tantus furor omnes invādit, ut pugnāre cupiant

tantus furor omnes invāsit, ut pugnāre cuperent

3.      Όταν το ρήμα της κύριας πρότασης βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο, τότε στη συμπερασματική μπορεί να έχουμε υποτακτική παρακειμένου όταν κατά την άποψη του ομιλητή, το αποτέλεσμα θεωρείται ότι έχει ολοκληρωθεί στο παρελθόν.

tantus terror omnes invāsit, ut nemo arma caperet

tantus terror omnes invāsit, ut nemo arma ceperit (παρακείμενος)

4.      Δεν πρέπει να συγχέονται με τις ουσιαστικές συμπερασματικές προτάσεις, οι οποίες χρησιμοποιούνται ως αντικείμενο ρημάτων ή υποκείμενο απροσώπων εκφράσεων που σημαίνουν συμβαίνει

Συντακτικές Παρατηρήσεις

ut, nisi qui … nequeamus: υποθετικός λόγος– ΑΝΟΙΧΤΗ ΥΠΟΘΕΣΗ.Πλάγιος Λόγος Υπόθεση: nisi qui … subvenerit: nisi + υποτακτική παρακειμένου,

απόδοση: ut salvi esse nequeamus ð υποτακτική ενεστώτα.

Εξαρτημένος υποθετικός λόγος από το deducta est.

Στον ευθύ λόγο θα ήταν: nisi qui deus subvenerit (οριστική συντελεσμένου μέλλοντα), salvi esse nequimus (οριστική ενεστώτα).

ut veni ad urbem: δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και δηλώνει το προτερόχρονο.

quae ad … pertinerent: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο omnia, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με υποτακτική, γιατί δηλώνει το ενδεχόμενο ή δυνατό να συμβεί (δυνητική υποτακτική), χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου non destiti και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

etsi ego … miserius: είναι δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση, εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi, εκφέρεται με οριστική παρατατικού και δηλώνει το πραγματικό. Ειδικότερα εκφράζει μια πραγματική κατάσταση, παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

etiamsi … non sint: δευτερεύουσα παραχωρητική πρόταση, εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο etiamsi, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (reddit – ενεστώτας) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

19

quae velit victor: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο ea, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, λόγω έλξης από την προηγούμενη υποτακτική (fiant). Κανονικά vult

quorum … parta sit: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο iis, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quorum, εκφέρεται με υποτακτική μέλλοντα, λόγω έλξης από την προηγούμενη υποτακτική (obsequatur). Κανονικά parta est

38 Η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΚΑΙΚΙΛΙΑΣ

Caecilia, uxor Metelli, dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis, ipsa fecit omen. Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedebat expectabatque dum aliqua vox congruens proposito audiretur. Tandem puella, longa mora standi fessa, rogavit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. Tum Caecilia puellae dixit: "ego libenter tibi mea sede cedo". Hoc dictum paulo post res ipsa confirmavit. Nam mortua est Caecilia, quam Metellus, dum vixit, multum amavit; postea is puellam in matrimonium duxit

Μετάφραση

Η Καικιλία, η σύζυγος του Μετέλλου, ενώ επιδίωκε την εμφάνιση κάποιου γαμήλιου οιωνού για την κόρη της αδελφής της σύμφωνα με το αρχαίο έθιμο, η ίδια δημιούργησε τον οιωνό. Μια νύχτα δηλαδή καθόταν για πολλή ώρα σε κάποιο μικρό ιερό με την κόρη της αδελφής της και περίμενε, μέχρι να ακουστεί κάποια φωνή που να ανταποκρινόταν στο σκοπό . Κάποτε πια η κοπέλα, επειδή κουράστηκε από την πολλή ορθοστασία, ζήτησε από τη θεία της να της παραχωρήσει για λίγο τη θέση της. Τότε η Καικιλία είπε στη κοπέλα: «Εγώ πρόθυμα σου παραχωρώ τη θέση μου». Αυτό το λόγο η ίδια η πραγματικότητα λίγο αργότερα επαλήθευσε. Πέθανε δηλαδή η Καικιλία, την οποία ο Μέτελλος, όσο έζησε, την αγάπησε πολύ. Έπειτα αυτός οδήγησε την κοπέλα σε γάμο (παντρεύτηκε την κοπέλα).

Παρατηρήσεις

dum more … sororis: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο dum, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και δηλώνει το σύγχρονο και συγκεκριμένα μια συνεχιζόμενη πράξη.

dum aliqua … audiretur: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο dum, δηλώνει το υστερόχρονο (παρατατικός) και εκφέρεται με υποτακτική γιατί η πράξη περιγράφεται ως προσδοκία ή επιδίωξη.

20

  ut sibi … cederet: είναι δευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση, έμμεσο αντικείμενο του ρήματος rogavit, εισάγεται με το βουλητικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (rogavit ) και δηλώνει αναφορά στο παρελθόν.

  dum vixit: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο dum, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και δηλώνει το σύγχρονο και συγκεκριμένα παράλληλη διάρκεια.

quam … amavit: είναι δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο Caecilia, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quam, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και δηλώνει το πραγματικό.

40 ΑΚΛΟΝΗΤΗ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΙΣ ΑΠΕΙΛΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑ

Sulla, occupāta urbe, senātum armātus coēgerat ut C. Marius quam celerrime hostis iudicarētur. Cuius voluntāti nemo obviam ire audēbat; solus Quintus Mucius Scaevola augur de hac re interrogātus sententiam dicĕre noluit. Quin etiam cum Sulla minitans ei instāret, dixit is Sullae: "Licet mihi ostendas agmina militum, quibus curiam circumsedisti; licet mortem minitēris, nunquam tamen ego hostem iudicābo Marium. Etsi senex et corpore infirmo sum, semper tamen meminero urbem Rōmam et Italiam a Mario conservātam esse.

Μετάφραση

Ο Σύλλας, αφού κατέλαβε τη Ρώμη, συγκάλεσε οπλισμένος τη Σύγκλητο, για να κηρυχθεί όσο γινόταν πιο γρήγορα ο Γάιος Μάριος εχθρός. Κανείς δεν τολμούσε να πάει αντίθετα στη θέληση του. Μόνο ο Κόιντος Μούκιος Σκαιόλας, ο οιωνοσκόπος, όταν του ζητήθηκε η γνώμη γι΄ αυτό, αρνήθηκε να ψηφίσει. Κι επιπλέον, όταν ο Σύλλας απειλητικά ασκούσε πίεση πάνω του, αυτός είπε στο Σύλλα: «Ακόμη κι αν μου δείξεις τα αγήματα των στρατιωτών, με τα οποία περικύκλωσες το Βουλευτήριο ακόμη, κι αν με απειλήσεις με θάνατο, εγώ  ποτέ όμως δε θα κηρύξω το Μάριο εχθρό. Αν και είμαι γέρος και είμαι αδύναμος στο σώμα, πάντα όμως θα θυμάμαι ότι η πόλη Ρώμη και η Ιταλία σώθηκαν από το Μάριο.

Παρατηρήσεις

Εναντιωματικές προτάσεις Οι εναντιωματικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις.

Εκφράζουν μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Εισάγονται με τους συνδέσμους:

← etsi / etiamsi / tametsi, quamquam + Οριστική (αν και, ακόμη κι αν), οι οποίοι ενισχύονται στην κύρια πρόταση με το tamenQuamquam multa scis, tamen non omnia scis. - Ακόμη κι αν ξέρεις πολλά, δεν τα ξέρεις όλα.

← cum /  licet+ Υποτακτική (Ακόμη κι αν, αν και, παρόλο που, μολονότι) ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ

21

Παραχωρητικές προτάσεις Οι παραχωρητικές προτάσεις εκφράζουν μια υποθετική κατάσταση που -κι

αν δεχτούμε ότι αληθεύει- δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Εισάγονται με τους συνδέσμους:

etiamsi + Οριστική ή Υποτακτική (κι αν)

quamvis, ut,  licet  + Υποτακτική (όσο κι αν)

Παρατηρήσεις

ut C. Marius … iudicaretur: δευτερεύουσα τελική πρόταση, εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (coegerat – υπερσυντέλικος) και δηλώνει αναφορά στο παρελθόν.

cum Sulla … instaret: δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο cum, που εδώ είναι ιστορικός – αφηγηματικός, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

quibus … circumsedisti: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στη λέξη agmina, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quibus, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου.

οι εναντιωματικές και παραχωρητικές προτάσεις του κειμένου (σύνδεσμος, εκφορά, ακολουθία)

licet mihi … militum,licet mortem miniteris: είναι δευτερεύουσες παραχωρητικές προτάσεις, εισάγονται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο licet, εκφέρονται με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτώνται από αρκτικό χρόνο (iudicabo – μέλλοντας) και δηλώνουν το σύγχρονο στο παρόν. Εκφράζουν μια υποθετική κατάσταση που όμως δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

etsi senex … sum: είναι δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση, εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και δηλώνει το πραγματικό. Εκφράζει μια πραγματική κατάσταση, παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης

22

41 ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΕ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ, ΟΧΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΙΛΑΣ

Curius et Fabricius, antiquissimi viri, et his antiquiōres Horatii plane ac dilucide cum suis locūti sunt; non Sicanōrum aut Pelasgōrum, qui primi colluisse Italiam dicuntur, sed aetātis suae verbis utebantur. Tu autem, proinde quasi cum matre Evandri nunc loquāris, sermōne abhinc multis annis iam obsolēto uteris, quod neminem scire atque intellegere vis, quae dicas. Quin, homo inepte, taces, ut consequāris, quod vis? Sed antiquitātem tibi placēre dicis, quod honesta et bona et modesta sit. Sic ergo vive, ut viri antīqui, sed sic loquere,ut viri aetātis nostrae; atque id quod a C. Caesare scriptum est, habe semper in memoriā et in pectore: "tamquam scopulum, sic fugias verbum insolens atque inaudītum".

Μετάφραση

Ο Κούριος και ο Φαβρίκιος, πανάρχαιοι άνδρες, και οι παλιότεροι απ’ αυτούς Οράτιοι καθαρά και με διαύγεια μιλησαν με τους σύγχρονους τους. Δε χρησιμοποιούσαν τη γλώσσα των Σικανών ή των Πελασγών, που λένε ότι πρώτοι κατοίκησαν την Ιταλία, αλλά της εποχής τους. Εσύ όμως σαν να μιλάς τώρα με τη μητέρα του Ευάνδρου χρησιμοποιείς γλώσσα απαρχαιωμένη εδώ και πολλά χρόνια πια, , επειδή δε θέλεις να ξέρει και να καταλαβαίνει κανείς τι λες. Γιατί, ανόητε άνθρωπε, δε σωπαίνεις, για να πετύχεις αυτό που θέλεις; Λες όμως πως σου αρέσει η αρχαιότητα γιατί τάχα είναι τιμημένη και καλή και σεμνή. Έτσι λοιπόν να ζεις όπως οι αρχαίοι , αλλά έτσι να μιλάς όπως οι άνθρωποι της εποχής μας. Και να΄ χεις πάντα στη μνήμη σου και στην καρδιά σου αυτό που γράφθηκε από το Γάιο Καίσαρα : «Σαν το σκόπελο , έτσι να αποφεύγεις την ασυνήθιστη και την πρωτάκουστη λέξη».

Οι παραβολικές (συγκριτικές) προτάσεις

Οι παραβολικές (συγκριτικές) προτάσεις είναι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις που λειτουργούν ως δεύτερος όρος σύγκρισης, με πρώτο όρο συνήθως την κύρια πρόταση.

Διακρίνονται σε:

Απλές παραβολικές

Η σύγκριση αφορά δύο πράξεις που είναι ή θεωρούνται πραγματικές.

Εισάγονται με τους συνδέσμους:

23

← Atque (=ac) και et + Οριστική μετά από επίθετα και επιρρήματα που δηλώνουν ισότητα, ομοιότητα και τα αντίθετά τους: (dis)similes, par, aequus, idem, alius: similiter, partier, contra

        Ut, sicut -  ita (sic) ... ut  (έτσι … όπως). Οι προτάσεις αυτές εκφράζουν τον τρόποUt severis, ita metes. - Όπως σπέρνεις θα θερίσειςsic dicit, ut sentit. - Μιλάει σύμφωνα με όσα πιστεύει.

        quam με επίθετα και επιρρήματα θετικού βαθμού

        quam με ρήματα tam ... quam - έτσι …όπωςnemo tam stultus est quam ille - κανείς δεν είναι τόσο ανόητος όσο εκείνος

        quo ... eo / quanto ... tanto (πριν από συγκριτικό ή και υπερθετικό)- Quo citius, eo melius, Quanto celerius, tanto melius. (abl. mens.)

Υποθετικές παραβολικές

Η σύγκριση αφορά μια υποθετική πράξη ή κατάσταση.

Εισάγονται με τους συνδέσμους:

← ut si, velut si, tamquam (si), quasi, proinde (perinde) quasi + Υποτακτική

  ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ

Παρατηρήσεις

qui primi … dicuntur: είναι δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στις λέξεις Sicanorum και Pelasgorum, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui, εκφέρεται με οριστική, το πραγματικό.

quod neminem … vis: είναι δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία.

quae dicas: είναι δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής άγνοιας, ονοματική ως αντικείμενο των απαρεμφάτων scire και intellegere, εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quae, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από απαρέμφατα ενεστώτα και αυτά από ρήμα αρκτικού χρόνου (vis – ενεστώτας) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν.

ut consequaris: είναι δευτερεύουσα τελική πρόταση, εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (taces – ενεστώτας) και εκφράζει αναφορά στο παρόν.

quod vis: είναι δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στη λέξη id που εννοείται στην προηγούμενη πρόταση (αντικείμενο του ρήματος consequaris), εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα.

24

quod … sit: είναι δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (dicis – ενεστώτας) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν. Η υποτακτική φανερώνει μία υποκειμενική αιτιολογία.

quod a C. Caesare scriptum est: είναι δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στη λέξη id, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (πραγματικό).

 

οι παραβολικές προτάσεις του κειμένου (εισαγωγή, εκφορά, ακολουθία)

← proinde quasi cum matre Evandri nunc loquāris: είναι δευτερεύουσα υποθετική παραβολική πρόταση, εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο proinde quasi, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (uteris – ενεστώτας) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν.

← ut viri antiqui (vivebant): είναι δευτερεύουσα παραβολική πρόταση του τρόπου, εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με οριστική παρατατικού - πραγματικό.

← ut (loquuntur) … nostrae: είναι δευτερεύουσα παραβολική πρόταση του τρόπου, εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και εκφράζει το πραγματικό.

← tamquam verbum scopulus sit: είναι δευτερεύουσα υποθετική παραβολική πρόταση, εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο tamquam, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (fugias –Ενεστώτας) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν.

25

42 Ο Κικέρωνας και η συνωμοσία του Κατιλίνα

Nonnulli sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae imminent, non videant, aut ea, quae vident, dissimulent: qui spem Catilīnae mollibus sententiis aluērunt coniurationemque nascentem non credendo confirmavērunt; quorum auctoritātem secūti multi, non solum improbi verum etiam imperīti, si in hunc animadvertissem, crudeliter et regie id factum esse dicerent. Nunc intellego, si iste in Manliāna castra pervenerit, quo intendit, neminem tam stultum fore, qui non videat coniuratiōnem esse factam, neminem tamimprobum, qui non fateātur.

Μετάφραση

Υπάρχουν μερικοί σ’ αυτήν τη Σύγκλητο, που είτε δε βλέπουν αυτά, τα οποία πλησιάζουν απειλητικά, είτε προσποιούνται ότι δε βλέπουν αυτά, τα οποία βλέπουν· αυτοί εξέθρεψαν την ελπίδα του Κατιλίνα με επιεικείς αποφάσεις και επιβεβαίωσαν τη συνωμοσία που γεννιόταν με το να μη την πιστεύουν . Επειδή πολλοί ενέργησαν υπό την επιρροή τους, όχι μόνο φαύλοι, αλλά και άπειροι, , αν τον είχα τιμωρήσει, θα έλεγαν ότι αυτό έγινε με σκληρό και τυραννικό τρόπο. Τώρα καταλαβαίνω ότι, αν αυτός φτάσει στο στρατόπεδο του Μάνλιου, όπου κατευθύνεται, κανείς δε θα είναι τόσο ανόητος, ώστε να μη βλέπει ότι έγινε συνωμοσία, ,κανείς τόσο αχρείος, ώστενα μην το ομολογήσει.

Παρατηρήσεις

qui aut ea non videant: δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική πρόταση, συμπερασματική. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα(το συμπέρασμα θεωρείται υποκειμενικό), γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (sunt – ενεστώτας) και δηλώνει αναφορά στο παρόν.

quae imminent: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στη λέξη ea της προηγούμενης πρότασης, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και δηλώνει το πραγματικό.

aut ea dissimulent: δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική πρόταση συμπερασματική. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui, (η πρόταση συνδέεται με την (α) παρατακτικά με το aut – aut), εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα(το συμπέρασμα θεωρείται υποκειμενικό), γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (sunt – ενεστώτας) και δηλώνει αναφορά στο παρόν.

quae vident: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στη λέξη ea της προηγούμενης πρότασης, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και δηλώνει το πραγματικό.

Υποθετικός λόγος:

26

υπόθεση si in hunc animadevertissem,

απόδοση crudeliter … dicerent.Υπόθεση: si + υποτακτική υπερσυντελίκουΑπόδοση: υποτακτική παρατατικού. (Αντίθετο του πραγματικού στοπαρελθόν στην υπόθεση και στο παρόν στην απόδοση).

Υποθετικός λόγος:

υπόθεση si iste … pervenerit,(Υπ. Παρακειμένου)

απόδοση fore. (απαρέμφατο μέλλοντα) (εξαρτημένος υποθετικός λόγος)

ΈΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ: si…pervenerit, erit Ανοικτή υπόθεση στο Παρόν Μέλλον 

quo intendit: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο castra, εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα quo, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και δηλώνει το πραγματικό.

qui non … factam: δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική πρόταση, συμπερασματική, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (το συμπέρασμα θεωρείται υποκειμενικό), γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (fore: απαρέμφατο ενεστώτα και αυτό από το ρήμα intellego – ενεστώτας) και δηλώνει αναφορά στο παρόν..

qui non fateatur: δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική πρόταση και συγκεκριμένα συμπερασματική. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα(το συμπέρασμα θεωρείται υποκειμενικό), γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (fore, απαρέμφατο ενεστώτα και αυτό από το ρήμα intellego – ενεστώτας) και δηλώνει το αναφορά στο παρόν.

27

43 Η ΟΡΓΗ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣNum ad hostem vēni et captīva in castris tuis sum? In hoc me longa vita et infēlix senecta traxit, ut primum exsulem deinde hostem te vidērem? Qui potuisti populāri hanc terram, quae te genuit atque aluit? Non tibi ingredienti fines patriae ira cecidit? Quamvis infesto et mināci animo perveneras, cur, cum in conspectu Rōma fuit, tibi non succurrit:  “intra illa moenia domus ac penates mei sunt, mater coniux liberique”? Ergo ego nisi peperissem, Rōma non oppugnarētur; nisi filium habērem, lībera in līberā patriā mortua essem. Ego nihil iam pati possum nec diu miserrima futūra sum: at contra hos, si pergis, aut immatūra mors aut longa servitus manet.

ΜετάφρασηΜήπως ήρθα σε εχθρό και είμαι αιχμάλωτη στο στρατόπεδό σου; Σε τέτοιο σημείο με οδήγησε η μακρόχρονη ζωή και τα δυστυχισμένα γηρατειά, ώστε να σε δω πρώτα εξόριστο κι έπειτα εχθρό; Πώς μπόρεσες να λεηλατήσεις αυτή τη χώρα που σε γέννησε και σε ανέθρεψε; Δε σου πέρασε η οργή όταν πέρασες τα σύνορα της πατρίδας (σου); Ακόμη κι αν είχες φτάσει με τόσο εχθρική και απειλητική διάθεση, γιατί, όταν είδες τη Ρώμη, δε σου πέρασε από το μυαλό: “μέσα σ’ εκείνα τα τείχη βρίσκονται το σπίτι και οι θεοί μου, η μάνα, η σύζυγος και τα παιδιά (μου)”; Λοιπόν, αν εγώ δε είχα γεννήσει, η Ρώμη δε θα πολιορκούνταν• αν δεν είχα γιο, θα πέθαινα ελεύθερη σε ελεύθερη πατρίδα. Εγώ τίποτα πια δεν μπορώ να πάθω κι ούτε θα είμαι για πολύ καιρό πάρα πολύ δυστυχισμένη: αντίθετα όμως αυτούς, αν συνεχίσεις, τους περιμένει ή πρόωρος θάνατος ή μακρόχρονη σκλαβιά.

Παρατηρήσεις

num … veni: απλή κύρια ευθεία ερώτηση ολικής άγνοιας, εισάγεται με το num, γιατί ξέρουμε ότι η απάντηση θα είναι αρνητική (ρητορική ερώτηση), εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και δηλώνει το πραγματικό.

et captiva … sum: απλή κύρια ευθεία ερώτηση ολικής άγνοιας, εισάγεται με το num που εννοείται (η πρόταση συνδέεται με την προηγούμενη παρατακτικά με το et), γιατί ξέρουμε ότι η απάντηση θα είναι αρνητική (ρητορική ερώτηση), εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και δηλώνει το πραγματικό.

ut primum … viderem: δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση, εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού(το συμπέρασμα θεωρείται υποκειμενικό), γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (traxit ð  Παρακείμενος με σημασία ιστορικού χρόνου) για αναφορά στο παρελθόν.

28

in hoc me … traxit: απλή κύρια ευθεία ερώτηση ολικής άγνοιας, εισάγεται χωρίς να προηγείται κανένα ερωτηματικό μόριο, για να δοθεί έμφαση.

qui potuisti … terram: είναι ευθεία ερώτηση μερικής άγνοιας, εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα qui, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και δηλώνει το πραγματικό.

quae te genuit atque aluit: δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις, προσδιοριστικές στη λέξη terram, εισάγονται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρονται με οριστική παρακειμένου και δηλώνουν το πραγματικό.

quamvis … perveneras: δευτερεύουσα παραχωρητική πρόταση, εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο quamvis, γιατί ακολουθεί επίθετο, εκφέρεται με οριστική, γιατί ακολουθείται η ποιητική σύνταξη του συνδέσμου, υπερσυντελίκου αναλογικά προς το quamquam (εναντιωματικός σύνδεσμος).

cum … fuit: δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και δηλώνει το πραγματικό.

cur tibi non succurrit: κύρια ευθεία ερωτηματική πρόταση, μερικής άγνοιας, εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα cur, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και δηλώνει το πραγματικό.

Υποθετικός λόγος: υπόθεση – ergo ego nisi peperissem, απόδοση – Roma non oppugnaretur. Έχουμε δηλαδή: υπόθεση – nisi & υποτακτική υπερσυντελίκου, απόδοση – υποτακτική παρακειμένου (υποθετικός λόγος, αντίθετο του πραγματικού – με υπόθεση στο παρελθόν και απόδοση στο παρόν).

Υποθετικός λόγος: υπόθεση – nisi filium haberem, απόδοση – essem. Έχουμε δηλαδή: υπόθεση – nisi & υποτακτική παρατατικού, απόδοση – υποτακτική παρατατικού ((υποθετικός λόγος, αντίθετο του πραγματικού στο παρόν).

Υποθετικός λόγος: υπόθεση – si pergis, απόδοση - … manet. Έχουμε δηλαδή: υπόθεση – si & οριστική Ενεστώτα, απόδοση – οριστική ενεστώτα (υποθετικός λόγος, ανοιχτή υπόθεση στο παρόν).

29

44 Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΤΥΡΑΝΝΩΝHaec est tyrannōrum vita, in quā nulla fides, nulla caritas, nulla fiducia benevolentiae stabilis esse potest; tyrannis omnia semper suspecta atque sollicita sunt; nullus locus amicitiae eis est. Nescio enim quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet. Coluntur tamen simulatiōne dumtaxat ad tempus. Quodsi forte, ut fit plerumque, cecidērunt, tum intellegitur, quam fuerint inopes amicōrum. Hoc est quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem: "Tum intellexi, quos fīdos amicos habuissem, quos infīdos, cum iam neutris gratiam referre poteram".

Μετάφραση

Τέτοια είναι η ζωή των τυράννων, στην οποία δεν μπορεί να υπάρξει καμιά εμπιστοσύνη, καμιά αγάπη, καμία πίστη σε σταθερή φιλία: Στους τύραννους πάντα όλα είναι ύποπτα και ταραγμένα. Η φιλία δεν έχει καμία θέση σ’ αυτούς. Γιατί αγνοώ ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν, τον οποίο φοβάται, ή αυτόν, που νομίζει πως τον φοβάται. Στους τυράννους εντούτοις (οι άνθρωποι) δείχνουν υποκριτικό σεβασμό, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα. Αν όμως ίσως, όπως συμβαίνει συνήθως, χάσουν την εξουσία, τότε γίνεται κατανοητό πόσο τους έλειπαν οι φίλοι. Αυτό είναι που λένε ότι είπε ο Ταρκύνιος, όταν ήταν εξόριστος: «Τότε μόνο κατάλαβα ποιους είχα πιστούς φίλους και ποιους ψεύτικους, όταν δεν μπορούσα πια να ανταποδώσω τη χάρη ούτε στον ένα ούτε στον άλλο».

Παρατηρήσεις

Εξαρτημένες (Πλάγιες) ερωτήσεις Ερωτηματική λέξη + Υποτακτική (ουσιαστική ερώτηση)

ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ

Rogo, quid facias. - Ρωτάω τι κάνεις.

-ne / num (μερικής αγνοίας) / utrum / an + Υποτακτική (αν) (διμελείς ερωτήσεις)Rogo, veneritne. = Rogo, num venerit. - Ρωτάω αν ήρθε.

Οι πλάγιες ερωτήσεις περιέχουν ερώτηση εξαρτημένη από ρήματα ερωτηματικά (Rogo, quid facias), λεκτικά, γνωστικά, αποπειρατικά. Είναι ουσιαστικές προτάσεις (υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση). Εισάγονται με ερωτηματικά μόρια, ερωτηματικές και αναφορικές αντωνυμίες και επιρρήματα (όπως και οι ευθείες ερωτήσεις).

Εκφέρονται πάντα με υποτακτική σύμφωνα με την ακολουθία των χρόνων. Τα ερωτηματικά μόρια num και -nĕ στον πλάγιο λόγο χρησιμοποιούνται χωρίς

διαφορά στη σημασία, το nonnĕ (αν δεν) χρησιμοποιείται μόνο με το ρήμα quaero. Στις διμελείς πλάγιες ερωτήσεις το «ή όχι» εκφράζεται με το necnĕ (στις ευθείες ερωτήσεις με το an non)

Πλάγιες ερωτήσεις εισάγονται και με το μετά από ρήματα που σημαίνουν αναμονή (exspecto) ή απόπειρα (conor, tempto). Επίσης εισάγονται με το μετά τα: haud scio, nescio (αγνοώ), dubito (αμφιβάλλω), incertum est (είναι αβέβαιο).

Συντακτικές Παρατηρήσεις

30

in qua nulla fides … potest: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο vita. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία (in) qua με οριστική ενεστώτα, γιατί δηλώνει το πραγματικό.

quis possit diligere eum,, aut eum: πλάγιες ερωτήσεις αντικείμενα στο nescio. Εισάγονται με την ερωτηματική αντωνυμία quis (μερικής αγνοίας), εκφέρονται με υποτακτική (όπως όλες οι πλάγιες ερωτήσεις) ενεστώτα, γιατί εξαρτώνται από αρκτικό χρόνο (nescio) και εκφράζουν το σύγχρονο στο παρόν.

quem metuat, a quo se metui putet: δευτερεύουσες αναφορικές προσδιοριστικές στο eum της προηγούμενης πλάγιας ερώτησης. Εισάγονται με τις αναφορικές αντωνυμίες quem και (a) quo, εκφέρονται με υποτακτική (λόγω πλαγίου λόγου) ενεστώτα, γιατί εξαρτώνται από το diligere, που έχει θέση αρκτικού χρόνου, γιατί εξαρτάται από το possit, και εκφράζουν το σύγχρονο στο παρόν.

ut fit plerumque: δευτερεύουσα απλή παραβολική – συγκριτική πρόταση του τρόπυ , εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα, γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που θεωρούνται αντικειμενική πραγματικότητα.

quam fuerint … amicorum: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικς άγνοιας, ως υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα intellegitur. Εισάγεται με το ποσοτικό επίρρημα quam (μερικής άγνοιας), εκφέρεται με υποτακτική παρακειμένου, γιατί το ρήμα εξάρτησης (intellegitur) είναι αρκτικού χρόνου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.

quod Tarquinium … exulantem: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο ενν. id της κύριας πρότασης που προηγείται. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα, γιατί δηλώνει το πραγματικό.

quos fidos … habuisset, quos infidos: δευτερεύουσες πλάγιες ερωτήσεις, αντικείμενα του intellexi. Εισάγονται με την ερωτηματική αντωνυμία quos (μερικής αγνοίας) και εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο (intellexi) και εκφράζουν το προτερόχρονο στο παρελθόν.

cum … poteram: δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον καθαρά χρονικό cum και εκφέρεται με οριστική παρατατικού, γιατί μας πληροφορεί απλώς για το χρόνο κατά τον οποίο έγινε κάτι (η πρόταση διατηρεί την οριστική, γιατί λειτουργεί ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο).

οι πλάγιες ερωτήσεις του κειμένου σε ευθείες.

         Quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet?

         Quam inopes amicōrum fuerunt?

         Quos fīdos amicos habui, quos infīdos?

31

45 ΜΙΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΑΠΤΕΡΩΝΕΙ ΤΟ ΗΘΙΚΟ ΤΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ

Caesar ex captīvis cognoscit quae apud Cicerōnem gerantur quantōque in periculo res sit. Tum cuidam ex equitibus Gallis persuadet ut ad Cicerōnem epistulam deferat. Curat et providet nē, interceptā epistulā, nostra consilia ab hostibus cognoscantur. Quam ob rem epistulam conscriptam Graecis litteris mittit. Legātum monet ut, si adīre non possit, epistulam ad amentum tragulae adliget et (intra castra abiciat). In litteris scribit se cum legionibus celeriter adfore. Gallus, periculum veritus, costituit ut tragulam mitteret. Haec casu ad turrim adhaesit et tertio post die a quodam milite conspicitur et ad Cicerōnem defertur. Ille epistulam perlegit militesque adhortatur ut salutem sperent.

Μετάφραση

Ο Καίσαρας πληροφορείται από τους αιχμαλώτους τι συμβαίνει στο στρατόπεδο του Κικέρωνα καιπόσο επικίνδυνη είναι η κατάσταση. Τότε πείθει κάποιον από τους Γαλάτες ιππείς να μεταφέρει μια επιστολή στον Κικέρωνα. Φροντίζει και προνοεί να μη μαθευτούν τα σχέδιά μας από τους εχθρούς, αν αρπαγεί η επιστολή πριν φτάσει στον προορισμό της. Γι’ αυτό το λόγο στέλνει επιστολή γραμμένη στα ελληνικά. Συμβουλεύει τον απεσταλμένο, αν δεν μπορέσει να πλησιάσει, να δέσει την επιστολή στον ιμάντα του ακοντίου και να το ρίξει μέσα στο στρατόπεδο. Στην επιστολή γράφει ότι θα είναι παρών γρήγορα με τις λεγεώνες του. Ο Γαλάτης, επειδή φοβήθηκε τον κίνδυνο, αποφάσισε να ρίξει το ακόντιο. Αυτό τυχαία καρφώθηκε σ’ ένα πύργο και τρεις μέρες αργότερα γίνεται αντιληπτό από κάποιο στρατιώτη και μεταφέρεται στον Κικέρωνα. Εκείνος διαβάζει την επιστολή ως το τέλος και προτρέπει τους στρατιώτες να ελπίζουν στη σωτηρία.

Βουλητικές προτάσεις

Οι βουλητικές προτάσεις εκφέρονται με υποτακτική ενεστώτα (εξάρτηση από αρκτικό χρόνο) και παρατατικού (εξάρτηση από ιστορικό χρόνο) όπως και οι τελικές.

Δεν πρέπει να συγχέονται με τις τελικές που είναι επιρρηματικές. Αντιστοιχούν προς το τελικό απαρέμφατο της ΑΕ. Μετά από ρήματα που σημαίνουν φροντίζω αντιστοιχούν προς της πλάγιες ερωτήσεις της ΑΕ.

οι βουλητικές προτάσεις ισοδυναμούν με τελικό απαρέμφατο

π.χ. costituit ut tragulam mitteret ð costituit tragulam mittĕre.

          Παρατηρήσεις

quae apud … gerentur quanto … sit: Πλάγιες ερωτήσεις μερικής άγνοιας, αντικείμενα στο cognoscit. Εισάγονται με τις ερωτηματικές αντωνυμίες quae και quanto εκφέρονται με υποτακτική (όπως όλες οι πλάγιες ερωτήσεις) ενεστώτα, γιατί εξαρτώνται από αρκτικό χρόνο (cognoscit) και δηλώνουν το σύγχρονο στο παρόν.

ut ad Ciceronem … deferat: δευτερεύουσα βουλητική πρόταση, αντικείμενο στο ρήμα persuadet. Εισάγεται με το βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι βουλητικές προτάσεις) ενεστώτα, επειδή το ρήμα εξάρτησης (persuadet) είναι αρκτικού χρόνου. αναφορά στο παρόν.

32

ne, intercepta … cognoscantur: δευτερεύουσα βουλητική πρόταση, αντικείμενο στα ρήματα curat και providet. Εισάγεται με το βουλητικό σύνδεσμο ne, γιατί είναι αποφατική, εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι βουλητικές προτάσεις) ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από ρήματα αρκτικού χρόνου (curat, providet) και δηλώνει αναφορά στο παρόν – μέλλον.

ut – epistulam … adliget et intra … abiciat: δευτερεύουσες βουλητικές προτάσεις, αντικείμενα στο ρήμα monet . Εισάγονται με το βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατικές, εκφέρονται με υποτακτική (όπως όλες οι βουλητικές προτάσεις) ενεστώτα, γιατί το ρήμα εξάρτησης (monet) είναι αρκτικού χρόνου, αναφορά στο παρόν.

si adīre non possit: Υποθετική πρόταση με απόδοση τις βουλητικές ut adliget et abiciat, εξαρτημένος υποθετικός λόγος, εκφράζει το πραγματικό, σε ευθύ λόγο θα ήταν: si adīre non potes/ poteris, adliga et abice.

ut tragulam mitteret: δευτερεύουσα βουλητική πρόταση, ως αντικείμενο στο constituit. Εισάγεται με το βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι βουλητικές προτάσεις) παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (constituit), αναφορά στο παρελθόν.

ut salutem sperent: δευτερεύουσα βουλητική πρόταση, αντικείμενο στο ρήμα adhortatur. Εισάγεται με το βουλητικό σύνδεσμο ut, επειδή είναι καταφατική, εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι βουλητικές προτάσεις) ενεστώτα γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (adhortatur) για αναφορά στο παρόν. γιατί εξαρτάται από αρκτικό

χρόνο (adhortatur).

46 ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΜΠΑΙΝΕΙ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΙΚΟ

Philosophi mundu)m censent regi numine deōrum; eum esse putant quasi commūnem urbem et civitatem hominum et deōrum, et unum quemque nostrum eius mundi esse partem; ex quo illud natūrā consequitur, ut commūnem utilitātem nostraw anteponāmus. Ut enim leges omnium salūtem singulōrum

33

salūti antepōnunt, sic vir bonus et sapiens et legibus parens consulit utilitāti omnium plus quam unīus alicuius aut suae. Nec magis vituperandus est proditor patriae quam proditor commūnis utilitātis, aut coommūnis salūtis desertor propter suam utilitātem et salūtem. Ex quo fit, ut laudandus is sit, qui pro re publicā cadat, quod decet cariōrem nobis esse patriam quam nosmet ipsos.

Μετάφραση

Οι φιλόσοφοι πιστεύουν ότι ο κόσμος κυβερνάται από τη βούληση των θεών. Θεωρούν ότι αυτός είναι σαν πόλη και πολιτεία ανθρώπων και θεών και ότι ο καθένας μας ξεχωριστά είναι μέρος αυτού του κόσμου. Απ’ αυτό το δεδομένο προκύπτει από τη φύση να βάζουμε το γενικό καλό πάνω από το ατομικό. Γιατί, όπως οι νόμοι βάζουν τη γενική ευημερία πάνω από την ατομική, έτσι ο σωστός και σοφός άνδρας και ο υπακουος στους νόμους φροντίζει περισσότερο για την ευημερία του συνόλου παρά για την ευημερία ενός οποιουδήποτε ατόμου ή τη δική του. Και δεν πρέπει να επικρίνεται περισσότερο ο προδότης της πατρίδας παρά ο προδότης του κοινού συμφέροντος ή όποιος λιποτακτεί από τη γενική ευημερία για χάρη της ατομικής του ωφέλειας και ευημερίας. Έτσι συμβαίνει ώστε να πρέπει να επαινείται όποιος πέφτει για την πατρίδα, γιατί αρμόζει να είναι η πατρίδα πιο αγαπητή σε μας παρά εμείς οι ίδιοι.

47 Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΦΙΛΑΡΕΣΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΣ

Iulia, Augusti filia, matūre habēre coeperat canos, (quos legere secrēte solēbat). Hac re audīta Augustus voluit filiam deterrēre (quominus id faceret). Eo consilio aliquando repente intervēnit oppresitque ornatrīces. (Etsi super vestem eārum

34

deprehendit canos), tamen Augustus dissimulāvit eos vidisse et aliiis sermonibus tempus extraxit, (donec induxit mentionem aetatis). Tum interrogāvit filiam, (utrum post aliquot annos cana esse mallet an calva). (Cum illa respondisset) “ego, pater, cana esse malo”, mendacium illi pater obiēcit: “Non dubito (quin calva esse nolis). Quid ergo non times (nē istae te calvam faciant?)”

ΜετάφρασηΗ Ιουλία, η κόρη του Αυγούστου, είχε αρχίσει να έχει πρόωρα άσπρες τρίχες, τις οποίες συνήθιζε να βγάζει κρυφά. Όταν ο Αύγουστος πληροφορήθηκε αυτό το πράγμα θέλησε να αποθαρρύνει την κόρη του από το να κάνει. Μ’ αυτό το σχέδιο εμφανίστηκε κάποτε απρόοπτα και έπιασε επ’ αυτοφώρω τις κομμώτριες. Αν και αντολήθφηκε άσπρες τρίχες πάνω στο φορεμά τους, ο Αύγουστος όμωςπροσποιήθηκε ότι δεν τις είδε και παρέτεινε το χρόνο με άλλες κουβέντες, ώσπου έφερε τη συζήτηση στο θέμα της ηλικίας . Τότε ρώτησε την κόρη του ποιο από τα δυο θα προτιμούσε σε μερικά χρόνια να είναι ασπρομάλλα ή φαλακρή. Όταν εκείνη απάντησε: «εγώ, πατέρα, προτιμώ να είμαι ασπρομάλλα», ο πατέρας της πρόβαλε σ’ εκείνη το εξής ψεύτικο επιχείρημα: «δεν αμφιβάλλω πως δε θέλεις να είσαι φαλακρή. Γιατί λοιπόν δε φοβάσαι μήπως αυτές εδώ σε κάνουν φαλακρή»;

    Ενδοιαστικές προτάσεις

Ουσιαστικές προτάσεις που εκφράζουν φόβο. Εισάγονται με το nē (φόβος μήπως γίνει κάτι) ή με το nē

non ή το ut (φόβος μήπως δε γίνει κάτι). Εκφέρονται πάντα με υποτακτική(ΙΔΙΟΜΟΡΦΗ

ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ)

      Προτάσεις του quominus και του quin.

Ουσιαστικές προτάσεις που εξαρτώνται από ρήματα που σημαίνουν εμποδίζω ή αρνούμαι εισάγονται με το quominus ή το nē. Με άρνηση έχουμε το quin

Εκφέρονται πάντα με υποτακτική(ΙΔΙΟΜΟΡΦΗ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΧΡΟΝΩΝ)

Προτάσεις του quominus και του quin ακολουθούν και μετά από εκφράσεις όπως per me stat quominus, non multum abest quin. Τέλος προτάσεις του ακολουθούν μετά από εκφράσεις που σημαίνουν δεν αμφιβάλλω (non dubito quin)

Οι ενδοιαστικές προτάσεις, καθώς και οι προτάσεις του quominus και του quin εκφέρονται με υποτακτική ενεστώτα και παρατατικού, εκτός κι αν το περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης έχει ήδη πραγματοποιηθεί, οπότε εκφέρονται με υποτακτική παρακειμένου.

Συντακτικές Παρατηρήσεις

quos legere secrēte solēbat: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στη λέξη canos. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quos και εκφέρεται με οριστική παρατατικού, γιατί δηλώνει το πραγματικό.

quominus id faceret: δευτερεύουσα πρόταση ενδοιαστική του quominus, ως έμμεσο αντικείμενο στο απαρέμφατο deterrēre. Εισάγεται

35

με τον ενδοιαστικό σύνδεσμο quominus, γιατί εξαρτάται από ρήμα που σημαίνει «εμποδίζω», εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι προτάσεις του quominus, γιατί το περιεχόμενό τους εκφράζει την πρόθεση του υποκειμένου του ρήματος της κύριας πρότασης) παρατατικού, επειδή εξαρτάται από το απαρέμφατο deterrēre, που έχει θέση ιστορικού χρόνου, αφού εξαρτάται από το voluit και δηλώνει αναφορά στο παρελθόν.

etsi … canos: δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi και εκφέρεται με οριστική παρακειμένου, γιατί εκφράζει μια πραγματική κατάσταση, παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Στην κύρια πρόταση υπάρχει το tamen, που μας βοηθά να καταλάβουμε το είδος της δευτερεύουσας που προηγείται.

donec … aetatis: δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο donec και εκφέρεται με οριστική παρακειμένου, γιατί δηλώνει το υστερόχρονο (πράξη που ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη) – χρόνος καθαρός.

utrum post … an calva: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματικήολικής άγνοιας, ως έμμεσο αντικείμενο του ρήματος interrogavit. Η πρόταση είναι διμελής. Εισάγεται με το utrum (α΄ μέλος) … an (β΄ μέλος), εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι πλάγιες ερωτήσεις) παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (interrogavit) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

cum illa respondisset: δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό – διηγηματικό cum, εκφέρεται με υποτακτική (γιατί υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση μεταξύ δευτερεύουσας και κύριας πρότασης, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους) υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (obiecit) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

quin calva … nolis: δευτερεύουσα ενδοιαστική πρόταση του quin, ως αντικείμενο στο ρήμα non dubito. Εισάγεται με τον ενδοιαστικό σύνδεσμο quin (γιατί το ρήμα εξάρτησης συνοδεύεται από άρνηση), εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι προτάσεις του quin, γιατί το περιεχόμενό τους εκφράζει την πρόθεση του υποκειμένου του ρήματος της κύριας) ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (non dubito) και δηλώνει αναφορά στο παρόν – μέλλον.

ne istae … faciant: δευτερεύουσα ενδοιαστική πρόταση, ως αντικείμενο στο ρ. non times. Εισάγεται με τον ενδοιαστικό σύνδεσμο ne, επειδή δηλώνει φόβο μήπως συμβεί κάτι, εκφέρεται με υποτακτική (όπως όλες οι ενδοιαστικές προτάσεις, γιατί το περιεχόμενό τους αφορά κάτι το ενδεχόμενο ή πιθανό) ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (non times) και δηλώνει αναφορά στο παρόν – μέλλον.

49. ΤΟ ΕΛΑΦΙ ΤΟΥ ΣΕΡΤΩΡΙΟΥ Cerva alba eximiae pulchritudinis Sertorio a Lusitano quodam dono data erat. Sertorius omnibus persuasit cervam instinctam numine Dianae, conloqui secum et docere, quae utilia factu essent. Si quid durius ei videbatur, quod imperandum militibus esset, a cerva sese monitum esse praedicabat. Ea cerva quodam die fugit et perisse credita est. Cum aliquis Sertorio nuntiavisset cervam inventam esse, Sertorius eum iussit tacere ; praeterea praecepit ut eam postero die repente in eum locum emitteret, in quo ipse cum

36

amicis futurus esset. Postridie eius diei Sertorius, admissis amicis in cubiculum suum, dixit eis visum in somno sibi esse cervam, quae perisset, ad se reverti. Cum cerva, emissa a servo, in cubiculum Sertorii introrupisset, admiratio magna orta est.

ΜετάφρασηΕνα άσπρο ελάφι εξαιρετικής ομορφιάς δόθηκε από κάποιο Λουζιτανό στο Σερτώριο ως δώρο Ο Σερτώριος τους έπεισε όλους πως το ελάφι κατευθυνόμενο από τη θεά Άρτεμη μιλούσε μαζί του και του υπέδειχνε τι ήταν χρήσιμο να κάνει. Αν κάτι του φαινόταν κάπως σκληρ’ο, το οποίο έπρεπε να διατάξει στουςτρατιώτες, διακήρυσσε πως τον είχε συμβουλυτεί από το ελάφι. Το ελάφι αυτό έφυγε κάποια μέρα καιέγινε πιστευτό πως είχε πεθάνει. Όταν κάποιος ανάγγειλε στο Σερτώριο πως το ελάφι είχε βρεθεί, ο Σερτώριος τον διέταξε να σιωπήσει. Ακόμη του έδωσε οδηγίες να το αφήσει ξαφνικά ελεύθερο την επομένη σ’ αυτό το μέρος όπου θα βρισκόταν αυτός με τους φίλους του. Την άλλη μέρα ο Σερτώριος αφπούδέχτηκε τους φίλους του στην κρεβατοκάμαρα του, τους είπε πως είχε δει στο ύπνο του ότι το ελάφι, που είχε πεθάνει, ξαναγύρισε κοντά του. Όταν το ελάφι, αφού αφέθηκε ελεύθερο από το δούλο , όρμησε στην κρεβατοκάμαρα του, προκλήθηκε μεγάλη κατάπληξη.

ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ

ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ                              ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣo    Κύριες προτάσεις                            ειδικό απαρέμφατο.

κρίσεωςo    Κύριες προτάσεις                            βουλητική πρόταση ή ειδ.

απαρέμφ. o    Ευθεία ερώτηση                              πλάγια ερώτησηo    Δευτερεύουσες προτάσεις            διατηρούν το είδος τους +

Υπ/κή

Α. ΚΥΡΙΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΡΙΣΕΩΣΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

οριστική ενεστώτα/παρατατικού απαρέμφατο ενεστώταοριστική παρακειμένου/υπερσυντελίκου

απαρέμφατο παρακειμένου

οριστική μέλλοντα/συντελ.μέλλοντα

απαρέμφατο μέλλοντα

δυνητική υποτακτική απαρέμφατο μέλλονταυποτακτική του απραγματοποίητου

απαρέμφατο παρακειμένου ενεργ. περιφραστικής συζυγίας

ΠΡΟΣΟΧΗ!o    δε μας ενδιαφέρει το ρήμα εξάρτησης (αρκτικός-ιστορικός

χρόνος).o    το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου τίθεται πάντα σε

αιτιατική, (me/te/se/nos/vos/se).o    το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου, αν εξαρτάται από

παθητικό/λεκτικό ή δοξαστικό ρήμα, δε δηλώνεται.

37

Β. ΚΥΡΙΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

προστακτική/βουλητική υποτακτική

α) βουλητική πρόταση[ut (καταφατική)/ne (αρνητική), υποτακτ. ενεστώτα/παρατατικού ανάλογα με το χρόνο εξάρτησης].β) τελικό απαρέμφατο[πάντα σε ενεστώτα, με υποκείμενο σε αιτιατική (ετεροπροσ.) ή ονομαστική (ταυτοπροσ.)]γ) σπάνια υποτακτική

noli/nolite + απαρέμφατο αρνητική βουλητική πρόταση.

Γ. ΕΥΘΕΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

οριστικήυποτακτικήδυνητική υποτακτική

απορηματική υποτακτικήενεστώτας ενεστώτας (από αρκτικό χρόνο)

παρατατικός (από ιστορικό χρόνο)

παρακείμενος παρακείμενος (από αρκτικό χρόνο)υπερσυντέλικος (από ιστορικό χρόνο)

μέλλοντας ενεστώτας ενεργητ. περιφρ. συζυγία (από αρκτικό χρόνο)παρατατικός ενεργητ. περιφρ. συζυγία (από ιστορικό χρόνο)

ΠΡΟΣΟΧΗ!o    το «ή όχι» δηλώνεται με το necne (διμελείς πλάγιες ερωτήσεις).o    οι ευθείες ερωτήσεις που δεν εισάγονται με κάποιο εισαγωγικό

μόριο στον πλάγιο λόγο εισάγονται με το num, ne, none (εξάρτηση από ρήμα quaero).

o    οι πλάγιες ερωτήσεις εισάγονται: an non μετά από nescio (αγνοώ), dubito (αμφιβάλλω), incertum est (είναι αβέβαιο).si μετά από ρήματα που σημαίνουν απόπειρα ή αναμονή,  conor, ex(s)pecto

Δ. ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

οριστική/υποτακτική υποτακτική

ΠΡΟΣΟΧΗ!o    τηρείται ο κανόνας ακολουθίας των χρόνων.

38

o    η υποτακτική μιας δευτερεύουσας πρότασης πλαγίου λόγου στον ευθύ λόγο αντιστοιχεί με οριστική του ίδιου χρόνου ή μέλλοντα.

o    τα απαρέμφατα του ευθύ λόγου διατηρούνται στον πλάγιο λόγο.

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

ego se/ipse/ille/is-ea-idtu ille/is-ea-id

meus-a-um suus-a-um/ipsorum-arum-orumnoster-a-um suus-a-um/ipsorum-arum-orumtuus-a-um illius/eius

vester-ra-rum illorum-arum-orumhic-haec-hoc

iste-a-ud ille-a-ud/is-ea-id

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

nunc (τώρα tunc,tum (τότε)hodie (σήμερα) eo/illo die (εκείνη την ημέρα)

cras (αύριο) postero die/postridie (την άλλη ημέρα)

heri (χτες) pridie (την προηγούμενη ημέρα)adhuc (μέχρι τότε) ad id/ad hoc tempus (μέχρι

εκείνη τη στιγμή)hic (εδώ) ibi/illic (εκεί)

hoc loco (σε αυτόν τον τόπο) illo loco (σε εκείνον τον τόπο)

ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΑΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ

ειδικό απαρέμφατο         ενεστώτα         παρακειμένου         μέλλοντα

κύρια πρόταση κρίσεως με οριστική

         οριστική ενεστώτα         οριστική παρακειμένου         οριστική μέλλοντα

τελικό απαρέμφατοβουλητική πρόταση

κύρια πρόταση επιθυμίας (με προστακτική ή βουλητική/προτρεπτική υποτακτική)

πλάγια ερώτηση (με υποτακτική) ευθεία ερώτησηενεστώτας/παρατατικός ενεστώταςπαρακείμενος/υπερσυντέλικος παρακείμενοςενεργ. περιφραστ. συζυγία ενεστώτα/παρατατικού

μέλλοντας

δευτερεύουσα πρόταση (με υποτακτική)

δευτερεύουσα πρόταση (με οριστική ή υποτακτική)

ΠΡΟΣΟΧΗ!o    μεταβάλλεται ΜΟΝΟ ο χρόνος, ανάλογα με το χρόνο του ρήματος

εξάρτησης.

39

49 Η ΠΟΡΚΙΑ ΚΑΙ Ο ΒΡΟΥΤΟΣ

Porcia, Bruti uxor, cum viri sui consilium de interficiendo Caesare cognovisset, cultellum tonsorium quasi ungium resecandōrum causā poposcit eōque velut forte se vulnerāvit. Clamōre deinde ancillārum in cubiculum vocātus Brutus ad eam obiurgandam vēnit, quod tonsōris praeripuisset officium. Cui secrēto Porcia “non est hic” inquit “temerarium factum meum, sed certissimum indicium amōris mei erga te tale consilium molientem: experīri enim volui, quam aequo animo me fero essem interemptūra, si tibi consilium non ex sententiā cessisset”.

Μετάφραση

Η Πορκία, σύζυγος του Βρούτου, όταν έμαθε το σχέδιο του άντρα της για τη δολοφονία του Καίσαρα ζήτησε ένα ξυράφι μανικιουρίστα δήθεν για να κόψει τα νύχια της και μ’ αυτό δήθεν τυχαία επειδήγλίστρησε αυτοτραυματίστηκε. Έπειτα ο Βρούτος, αφού κλήθηκε στην κρεβατοκάμαρά της από τις φωνές των υπηρετριών, ήρθε για να τη μαλώσει, επειδή τάχα είχε κλέψει την τέχνη του μανικιουρίστα. Σ’ αυτόν η Πορκία είπε κρυφά: «αυτό δεν είναι μια ασυλλόγιστη πράξη μου, αλλά μια βεβαιότατη απόδειξη της αγάπης μου για σένα που μηχανεύεσαι τέτοιο σχέδιο. Δηλαδή θέλησα να δοκιμάσω με πόση αταραξία εξολ’οθρευα τον εαυτό μου (θα αυτοκτονούσα) με το σιδερένιο εργαλείο, αν το σχέδιο σου δεν πήγαινε κατ’ ευχήν».

Η Γερουνδιακή Έλξη

o Η μετατροπή του γερουνδίου (ενεργητική σύνταξη) σε γερουνδιακό (παθητική σύνταξη) ονομάζεται γερουνδιακή έλξη.

o Κατά τη μετατροπή αυτή το αντικείμενο του γερουνδίου τρέπεται στην πτώση που είναι το γερούνδιο, διατηρώντας τον αριθμό του, και το γερούνδιο τρέπεται σε γερουνδιακό που συμφωνεί με το αντικείμενο -που αποτελεί πλέον υποκείμενό του- σε γένος, αριθμό και πτώση.

o Για παράδειγμα στη φράση gerendi rem publicam (να διοικώ την πολιτεία), όπου το γερούνδιο είναι σε γενική, το αντικείμενο (αιτιατική) rem publicam θα τραπεί σε γενική, διατηρώντας τον αριθμό του (rei publicae) και το γερουνδιακό θα συμφωνήσει μαζί του σε γένος, αριθμό και πτώση, gerendae.

Ενεργητική σύνταξη: gerendi rem publicam (γερούνδιο σε γενική)Παθητική σύνταξη: gerendae rei publicae  (γερουνδιακό σε γενική)

o Κατά τη μετατροπή αυτή το αντικείμενο του γερουνδίου, τίθεται πλέον ως υποκείμενο του γερουνδιακού.

40

Η Διαφοροποίηση προκύπτει, επίσης, επειδή σε αντίθεση με το γερούνδιο που είναι ρηματικό ουσιαστικό, ουδετέρου γένους, με 4 μόλις πτώσεις, το

γερουνδιακό είναι ρηματικό επίθετο που διαθέτει και τα τρία γένη και τους δύο αριθμούς, οπότε μπορεί να ακολουθήσει το υποκείμενό του, όχι μόνο ως προς την

πτώση, αλλά και ως προς το γένος και τον αριθμό.

Η γερουνδιακή έλξη είναι υποχρεωτική στις εξής περιπτώσεις:

α) Όταν έχουμε εμπρόθετο τύπο του γερουνδίου (causa, gratia + γενική / ad, in + αιτιατική / de, ex, in, ab + αφαιρετική), με αντικείμενο σε πτώση αιτιατική. β) Όταν η σύνταξη επιβάλλει να χρησιμοποιήσουμε τη δοτική του γερουνδίου (συνήθως με επίθετα που δηλώνουν κατάλληλος), με αντικείμενο σε αιτιατική.

Η γερουνδιακή έλξη είναι προαιρετική , όταν έχουμε απρόθετη γενική ή αφαιρετική γερουνδίου με αντικείμενο σε αιτιατική.

Η γερουνδιακή έλξη δεν είναι δυνατή , όταν αντικείμενο του γερουνδίου είναι το ουδέτερο αντωνυμίας ή επιθέτου,καθώς και όταν το γερούνδιο ανήκει σε αμετάβατο ρήμα.

Η Γερουνδιακή Έλξη στα κείμενα:

Κείμενο 32: προαιρετικήΕνεργητική σύνταξη                                                    Παθητική σύνταξη gerendi rem publicam (απρόθ. γενική)                        gerendae rei publicae administrandi rem publicam (απρόθ. γενική)              administrandae rei publicae colendo homines (απρόθ. αφαιρετική)                        colendis hominibusexpetendo laudem et honestatem (απρόθ. αφαιρ)       expetenda laude et honestate

Στο ίδιο κείμενο έχουμε και δυο εμπρόθετα γερούνδια: ad intuendum (για να ατενίζουμε) / ad imitandum (για να μιμούμαστε), (ad + αιτιατική) στα οποία η γερουνδιακή έλξη θα ήταν υποχρεωτική, αν είχε τεθεί το νοηματικό αντικείμενο imagines (εικόνες). Οπότε αν μας δοθεί ως αντικείμενο το imagines, η έλξη θα έχει ως εξής:Ενεργητική σύνταξη                                                    Παθητική σύνταξηad intuendum imagines                                               ad intuendas imagines ad imitandum imagines                                               ad imitandas imagines

Κείμενο 49 Υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη : οι μετατροπές έχουν γίνει ήδη Παθητική σύνταξη                                                      de interficiendo Caesare (αφαιρετική)                        unguium resecandorum causa (γενική)                       ad eam obiurgandam (αιτιατική)                                

41

Ο προσδιορισμός του σκοπού

Μπορεί να εκφραστεί με 5 τρόπους:

α) Με Τελική Πρόταση: εισαγωγή με το ut (ne όταν είναι αρνητικές) και εκφέρονται πάντοτε με Υποτακτική -ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνωνΈτσι, έχουμε: Υποτακτική Ενεστώτα, όταν η εξάρτηση είναι από ρήμα αρκτικού χρόνου και Υποτακτική Παρατατικού, όταν η εξάρτηση είναι από ρήμα ιστορικού χρόνου. β) Με Αναφορική Τελική Πρόταση, εισαγόμενη με την αναφορική αντωνυμία qui-quae-quod και εκφερόμενη πάντοτε με Υποτακτική, όπως ακριβώς και οι Τελικές προτάσεις. γ) Με αιτιατική του σουπίνου (-um) δ) Με causa ή gratia + γενική γερουνδίου ή γερουνδιακούε) Με ad + αιτιατική γερουνδίου ή γερουνδιακούsos Στις περιπτώσεις (δ,ε), εφόσον υπάρχει αντικείμενο σε αιτιατική, είναι

υποχρεωτική η γερουνδιακή έλξη, η μετατροπή δηλαδή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική.

Η Δήλωση του Σκοπού στα κείμενα

Κείμενο 31o Congrediamur, ut cernatur (ας μονομαχήσουμε, για να κριθεί) [Δευ/σα

Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Ενεστώτα, επειδή εξαρτάται από Αρκτικό χρόνο (ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων)]

Congrediamur, qui cernamur (ας μονομαχήσουμε, για να κρίνουμε) [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, στην οποία γίνεται χρήση ενεργητικής σύνταξης. Η εκφορά με υποτακτική, λόγω της ιδιομορφίας στην ακολουθία των χρόνων.] Αν διατηρούσαμε την παθητική σύνταξη θα είχαμε: quod cernatur (για να κριθεί αυτό) Congrediamur cretum [αιτιατική σουπίνου] Congrediamur cernendi causa [causa + γενική γερουνδίου] Congrediamur ad cernendum [ad + αιτιατική γερουνδίου] Επειδή δεν τίθεται αντικείμενο σε αιτιατική σ’ αυτή την πρόταση, δεν έχουμε γερουνδιακή έλξη.

Κείμενο 32o ad intuendum (για να ατενίζουμε) [εμπρόθετη αιτιατική γερουνδίου που

δηλώνει σκοπό. Δεν τίθεται αντικείμενο γι’ αυτό δεν έχουμε γερουνδιακή έλξη.]

ut intueremur [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού (intueor: αποθετικό), επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (reliquerunt) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)] qui intueremur [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

42

intuitum [αιτιατική σουπίνου]intuendi causa [causa + γενική γερουνδίου] (αν τεθεί ως αντικείμενο το imagines, θα έχουμε υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη)

o ad imitandum (για να μιμούμαστε) [εμπρόθετη αιτιατική γερουνδίου που δηλώνει σκοπό. Δεν τίθεται αντικείμενο γι’ αυτό δεν έχουμε γερουνδιακή έλξη.]

ut imitaremur [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού (imitor: αποθετικό), επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (reliquerunt) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]qui imitaremur [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]imitatum [αιτιατική σουπίνου]imitandi causa [causa + γενική γερουνδίου] (αν τεθεί ως αντικείμενο το imagines, θα έχουμε υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη)

Κείμενο 34o praedonum duces forte salutatum ad eum venerunt (ήλθαν τυχαία σε αυτόν

αρχηγοί ληστών για να τον χαιρετίσουν) [salutatum: αιτιατική σουπίνου, που δηλώνει τον σκοπό της κίνησης]

ut salutarent [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (venerunt) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)] qui salutarent [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]salutandi causa [causa + γενική γερουνδίου]ad salutandum [ad + αιτιατική γερουνδίου]

o cum se ipsum captum venisse eos existimasset (επειδή νόμισε ότι αυτοί είχαν έρθει για να συλλάβουν τον ίδιο) [captum: αιτιατική σουπίνου, που δηλώνει τον σκοπό της κίνησης]

ut se ipsum caperent [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]qui se ipsum caperent [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]sui ipsius capiendi causa [causa + γενική γερουνδιακού] υποχρ. γερουνδιακή έλξηad se ipsum capiendum [ad + αιτιατική γερουνδιακού] υποχρ. γερουνδιακή έλξη

o Praedones virtutem eius admiratum se venisse (venerunt: σε ευθύ λόγο) (οι ληστές είχαν έλθει για να θαυμάσουν την ανδρεία του)

ut virtutem eius adimararentur [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού (admiror: αποθετικό), επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]qui virtutem eius adimararentur [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]praedones venerunt virtutis eius admirandae causa υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη, καθώς έχουμε αντικείμενο σε αιτιατική virtutem] praedones venerunt ad virtutem eius admirandam υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη, καθώς έχουμε αντικείμενο σε αιτιατική virtutem]

Κείμενο 36o quo facilius divitias contemnere posset (για να μπορεί ευκολότερα να

περιφρονεί τα πλούτη) [Δευ/σα Τελική πρόταση, εισαγόμενη με το quo επειδή

43

ακολουθεί συγκριτικός βαθμός επιρρήματος (facilius), με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (utebatur) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

qui facilius divitias contemnere posset [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]Το ρήμα possum δεν έχει σουπίνο και γερούνδιο, οπότε ο σκοπός δεν μπορεί να δηλωθεί με άλλους τρόπους.

o ut eo uteretur (για να το χρησιμοποιήσει) [Δευ/σα Τελική πρόταση, με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (attulissent) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

qui eo uteretur [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]usum eo [αιτιατική σουπίνου]utendi eo causa [causa + γενική γερουνδίου], δεν έχουμε γερουνδιακή έλξη. καθώς είναι το ουδέτερο αντωνυμίας.) ad utendum eo [ad + αιτιατική γερουνδίου] δεν έχουμε γερουνδιακή έλξη. καθώς είναι το ουδέτερο αντωνυμίας.)

Κείμενο 40o ut C. Marius quam celerrime hostis iudicaretur (για να κηρυχθεί όσο το

δυνατόν πιο γρήγορα ο Γάιος Μάριος εχθρός) [Δευ/σα Τελική πρόταση, με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (coegerat) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

qui C. Marium iudicaret hostem (για να κηρύξει τον Γ. Μάριο εχθρό) Με ενεργητική σύνταξη στην Αναφορική Τελική. Ή a quo iudicaretur C. Marius hostis (για να κηρυχθεί από αυτόν ο Γ. Μάριος εχθρός) Με παθητική σύνταξη στην Αναφορική Τελική. iudicatum C. Marium hostem [αιτιατική σουπίνου]C. Marii hostis iudicandi causa [το causa + γενική γερουνδίου, υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη, καθώς έχουμε αντικείμενο σε αιτιατική C. Marium] ad C. Marium hostem iudicandum [το ad + αιτιατική γερουνδίου, υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη, καθώς έχουμε αντικείμενο σε αιτιατική C. Marium]

Κείμενο 41o ut consequaris (για να πετύχεις) [Δευ/σα Τελική πρόταση, με Υποτακτική

Ενεστώτα, καθώς εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (taces) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

qui consequaris [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Ενεστώτα, επειδή εξαρτάται από αρκτικό χρόνο, (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]consecutum [αιτιατική σουπίνου]consequendi causa [causa + γενική γερουνδίου]ad consequendum [ad + αιτιατική γερουνδίου]

Κείμενο 49 o unguium resecandorum causa (για να κόψει τα νύχια) causa + γενική

γερουνδιακού, το οποίο προέκυψε με υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη, καθώς υπήρχε αντικείμενο σε γενική ungues

ut ungues resecaret [Δευ/σα Τελική πρόταση, με Υποτακτική Παρατατικού, καθώς υπάρχει εξάρτηση από ιστορικό χρόνο (poposcit) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)] quae resecaret ungues [το quae αναφέρεται στο Porcia. Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

44

unguies resectum[αιτιατική σουπίνου]ad ungues resecandos [ad + αιτιατική γερουνδιακού, υποχρ. γερουνδιακή έλξη]

o Brutus ad eam obiurgandam venit (Ο Βρούτος ήλθε για να τη μαλώσει) [ad + αιτιατική γερουνδιακού, υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη].

ut eam obiurgaret [Δευ/σα Τελική πρόταση, με Υποτακτική Παρατατικού, καθώς υπάρχει εξάρτηση από ιστορικό χρόνο (venit) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)] qui obiurgaret eam [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]eam obiurgatum. [αιτιατική σουπίνου]Brutus venit obiurgandae eius causa [causa + γενική γερουνδιακού, υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη]

Ανάλυση μετοχών σε προτάσεις στα κείμενα των Λατινικών

Οι επιρρηματικές και οι επιθετικές μετοχές μπορούν να αναλυθούν στο αντίστοιχο είδος πρότασης.

Για να αναλύσουμε μια μετοχή, θα πρέπει να γνωρίζουμε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς του ανάλογου είδους πρότασης.

Θα πρέπει, επίσης, να λαμβάνουμε υπόψη μας το χρόνο στον οποίο βρίσκεται το ρήμα εξάρτησης (αρκτικός – ιστορικός). Αρκτικοί χρόνοι είναι: Ενεστώτας, Μέλλοντας, Παρακείμενος, Συντελεσμένος Μέλλοντας. Ιστορικοί χρόνοι είναι: Παρατατικός, Παρακείμενος με σημασία Αορίστου, Υπερσυντέλικος.

Μια μετοχή Ενεστώτα θα τραπεί σε ρήμα Ενεστώτα, αν εξαρτάται από αρκτικό χρόνο ή σε Παρατατικό, αν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο. (Η έγκλιση του ρήματος εξαρτάται από το σύνδεσμο εισαγωγής)

Μια μετοχή Παρακειμένου θα τραπεί σε ρήμα Παρακειμένου, αν εξαρτάται από αρκτικό χρόνο ή σε Υπερσυντέλικο, αν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο. [Συχνά, όμως, η μετατροπή γίνεται είτε στον ένα χρόνο είτε στον άλλο, ανεξάρτητα από το χρόνο εξάρτησης] (H έγκλιση του ρήματος εξαρτάται από το σύνδεσμο εισαγωγής)

Μια μετοχή Μέλλοντα θα τραπεί σε Οριστική Μέλλοντα ή σε Υποτακτική Ενεστώτα ή Παρατατικού  Ενεργητικής Περιφραστικής Συζυγίας.

SOS

Η μετοχή Ενεστώτα δηλώνει το σύγχρονο, η μετοχή Παρακειμένου το Προτερόχρονο, η μετοχή Μέλλοντα το υστερόχρονο.

Εναντιωματικές Μετοχές

[Οι εναντιωματικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις. Εκφράζουν μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Εισάγονται με τους συνδέσμους etsi, tametsi, quamquam + Οριστική και με τους συνδέσμους cum και licet + Υποτακτική.]

45

Κείμενο 21 absens: Εναντιωματική Μετοχή, Ενεστώτα, με ρήμα εξάρτησης Ιστορικού χρόνου (factus est: Παρακείμενος). Η μετοχή δηλώνει το σύγχρονο, με την πράξη που εκφράζει το ρήμα εξάρτησης, και θα μετατραπεί σε χρόνο Παρατατικό.

etsi aberat (Οριστική Παρατατικού)licet abesset (Υποτακτική Παρατατικού)

Αιτιολογικές Μετοχές

Οι αιτιολογικές προτάσεις είναι προτάσεις επιρρηματικές. Δηλώνουν την αιτία του περιεχομένου μιας άλλης πρότασης, συνήθως της κύριας. Εισάγονται με τους συνδέσμους quod, quia, quoniam (quando). Όταν η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή, τότε η έγκλιση που αναμένεται είναι η Οριστική. Αντίθετα, όταν η αιτιολογία είναι υποθετική ή υποκειμενική (δηλαδή εκφράζει την άποψη του υποκειμένου της κύριας πρότασης), η έγκλιση είναι λογικά η Υποτακτική.Αιτιολογικές προτάσεις εισάγονται και με το σύνδεσμο cum και εκφέρονται πάντοτε με Υποτακτική. Ο λόγος που έχουμε την Υποτακτική είναι επειδή συνήθως η αιτιολογία είναι το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής λογικής διεργασίας.Όταν στην αιτιολογική πρόταση υπάρχει Υποτακτική, τηρείται γενικά η ακολουθία των χρόνων.Κείμενο 21appensum: Αιτιολογική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο. quod illic appensum erat (Οριστική Υπερσυντέλικου. Αντικειμενική Αιτιολογία) quod illic appensum esset (Υποτακτική Υπερσυντέλικου. Υποκειμενική/Υποθετική Αιτιολογία)

Κείμενο 24indignatus: Αιτιολογική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο.quod Ennius indignatus erat (Οριστ. Υπερσυντέλικου. Αντικειμενική Αιτιολογία)quod Ennius indignatus esset (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Υποκειμενική Αιτιολογία)cum Ennius indignatus esset (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Εσωτερική λογική διεργασία)

Κείμενο 27desideranti: Αιτιολογική Μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το Σύγχρονο. Εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (legit: Παρακείμενος) quod desiderabat (Οριστ. Παρατατικού. Αντικειμενική Αιτιολογία)quod desideraret  (Υποτ. Παρατατικού. Υποκειμενική Αιτιολογία)cum desideraret  (Υποτ. Παρατατικού. Αποτέλεσμα εσωτερικής λογικής διεργασίας)

Κείμενο 31confisus: Αιτιολογική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο.

quod confisus erat     (Οριστ. Υπερυντέλικου. Αντικειμενική Αιτιολογία)quod confisus esset    (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Υποκειμενική Αιτιολογία)

46

cum confisus esset     (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Εσωτερική λογική διεργασία)

permotus: Αιτιολογική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο.

quod permotus erat   (Οριστική Υπερσυντέλικου. Αντικειμενική Αιτιολογία)quod permotus esset  (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Υποκειμενική Αιτιολογία)cum permotus esset   (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Εσωτερική λογική διεργασία)

Κείμενο 38fessa: Αιτιολογική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο. quod fessa erat          (Οριστ. Υπερσυντέλικου. Αντικειμενική Αιτιολογία)quod fessa esset         (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Υποκειμενική Αιτιολογία)cum fessa esset           (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Εσωτερική λογική διεργασία)

Κείμενο 45veritus: Αιτιολογική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο.

quod veritus erat       (Οριστ. Υπερσυντέλικου. Αντικειμενική Αιτιολογία)quod veritus esset      (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Υποκειμενική Αιτιολογία)cum veritus esset        (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Εσωτερική λογική διεργασία)

Κείμενο 48instinctam: Αιτιολογική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο.quod instincta etat     (Οριστ. Υπερσυντέλικου. Αντικειμενική Αιτιολογία)quod instincta esset   (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Υποκειμενική Αιτιολογία)cum instincta esset     (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Εσωτερική λογική διεργασία)

Κείμενο 49velut elapso: Ατιολογική Μετοχή, Υποκειμενικής ή Υποθετικής αιτιολογίας, καθώς συνοδεύεται από το velut, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο. quod elapsus esset (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Υποκειμενική / Υποθετική Αιτιολογία)

47

Υποθετικές Μετοχές

Η υποθετική μετοχή αναλύεται σε πρόταση ανάλογα με το είδος του υποθετικού λόγου που σχηματίζει. Στη λατινική γλώσσα υπάρχουν τρία είδη υποθετικών λόγων: 1) Το πρώτο είδος εκφράζει Υπόθεση Ανοικτή, χωρίς δηλαδή να δηλώνεται αν αληθεύει ή όχι: si + Οριστική οποιουδήποτε χρόνου – Απόδοση: οποιαδήποτε έγκλιση. 2) Το δεύτερο είδος εκφράζει Υπόθεση Αντίθετη προς την πραγματικότητα (ή το απραγματοποίητο): si + Υποτ. Παρατατικού (υπόθεση και απόδοση) για το παρόν, si + Υποτ. Υπερσυντέλικου (υπόθεση και απόδοση) για το παρελθόν. 3) Το τρίτο είδος εκφράζει Υπόθεση Δυνατή ή Πιθανή: si + Υποτ. Ενεστώτα (υπόθεση και απόδοση) για το παρόν-μέλλον

Κείμενο 45intercepta: Υποθετική Μετοχή, Γνήσια Αφαιρετική Απόλυτη, Παρακειμένου, που σχηματίζει εξαρτημένο υποθετικό λόγο. intercepta epistula – ne ... cognoscantur (Βουλητική Πρόταση)

Εξαρτημένος Υποθετικός ΛόγοςSi intercepta sit (Υποτακτική Παρακειμένου) – ne cognoscantur (Υποτ. Παθ. Ενεστώτα)

Ευθύς Υποθετικός Λόγος Si intercepta erit (Οριστ. Συντ. Μέλλοντα) – ne cognita sint (απαγόρευση, που ισοδυναμεί με Αποτρεπτική Υποτακτική) Ο Υποθετικός Λόγος που σχηματίζεται ανήκει στο πρώτο είδος: Ανοικτή Υπόθεση στο μέλλον.

48

Χρονικές Μετοχές

Οι χρονικές προτάσεις εκφράζουν: 1. Κάτι το σύγχρονο: Στην περίπτωση αυτή εισάγονται με τους συνδέσμους:

dum, quoad, quadium και εκφέρονται με Οριστική. Ειδικότερα, ο συγχρονισμός περιλαμβάνει δύο κατηγορίες: α) Παράλληλη διάρκεια (= εφόσον, όσο). β) Μια συνεχιζόμενη πράξη (= χρονική πρόταση), στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη (= κύρια πρόταση). Η χρονική πρόταση εισάγεται μόνο με το dum (= ενώ) και εκφέρεται πάντα με την Οριστική του Ενεστώτα, οποιοσδήποτε κι αν είναι ο χρόνος της κύριας πρότασης.

2. Κάτι το προτερόχρονο. Στην περίπτωση αυτή οι χρονικές προτάσεις εισάγονται με τους συνδέσμους: postquam (=αφού), ubi, ut (=όταν, μόλις), simulac (simul atque), cum primum (=μόλις). Εκφέρονται με Οριστική, που για το παρελθόν είναι συνήθως η Οριστική του Παρακειμένου (ή του Υπερσυντελίκου).

3. Κάτι το υστερόχρονο. Στην περίπτωση αυτή οι χρονικές προτάσεις εισάγονται με τους συνδέσμους antequam (ant quam), priusquam (prius quam), dum, donec, quoad. Εκφέρονται με Οριστική, όταν η πράξη ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη, και με Υποτακτική, όταν η πράξη περιγράφεται ως προσδοκία ή επιδίωξη.

Για τις διηγήσεις του παρελθόντος χρησιμοποιείται πολύ συχνά ο σύνδεσμος cum με Υποτακτική Παρατατικού (για πράξη σύγχρονη) και Υπερσυντελίκου (για πράξη προτερόχρονη). Ο cum αυτός, που αποδίδεται με το «όταν», είναι γνωστός ως ιστορικός ή διηγηματικός. Ο χρονικός cum με Οριστική μας πληροφορεί απλώς για το χρόνο που έγινε κάτι. Αντίθετα, ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση∙ δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους. Είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην Υποτακτική. α) Ο cum με Υποτακτική (ιστορικός-διηγηματικός) χρησιμοποιείται μόνο για το παρελθόν.β) Ο cum με Οριστική χρησιμοποιείται και για το παρόν και για το παρελθόν και για το μέλλον. [Ο cum με Οριστική έχει μια σειρά από ιδιαίτερες χρήσεις, στις οποίες δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει ο ιστορικός cum. Εκφράζει δηλαδή την επανάληψη (επαναληπτικός), το ξαφνικό γεγονός (αντίστροφος cum) κτλ.]

49

Κείμενο 21abeuntes: Χρονική Μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το σύγχρονο dum iam abeunt (dum + Οριστική Ενεστώτα. Μια συνεχιζόμενη πράξη, στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη.)cum abirent (ιστορικός cum + Υποτακτική Παρατατικού. Με βάση την Ακολουθία των Χρόνων, το Σύγχρονο στο Παρελθόν, δηλώνεται με Υποτ. Πρτ., όταν έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο: secutus est: Οριστ. Παρακειμένου)

rogatus: Χρονική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

postquam rogatus est (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο στο παρελθόν) cum rogatus esset (ιστορικός cum + Υποτ. Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο στο παρελθόν, σύμφωνα με τους κανόνες της Ακολουθίας των Χρόνων, με εξάρτηση από ιστορικό χρόνο reversus est)

Κείμενο 25ostendens: Χρονική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το σύγχρονο.

dum ostendit (dum + Οριστική Ενεστώτα) cum ostenderet (ιστορικός cum + Υποτ. Παρατατικού, σύγχρονο στο παρελθόν, με εξάρτηση από ιστορικό χρόνο inquit)

Κείμενο 28rediens: Χρονική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν

dum redis (dum + Οριστική Ενεστώτα, για να δηλωθεί το σύγχρονο στο παρόν)Η μετοχή δεν μπορεί να αναλυθεί με τον ιστορικό cum, γιατί αυτός ο σύνδεσμος χρησιμοποιείται μόνο για διηγήσεις του παρελθόντος.

Κείμενο 40interrogatus: Χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν

postquam interrogatus est (postquam + Οριστ. Παρακειμένου = Προτερόχρονο)cum interrogatus esset (ιστορικός cum + Υποτ. Υπερσυντελίκου = Προτερόχρονο στο παρελθόν, με εξάρτηση από ιστορικό χρόνο noluit)

Κείμενο 43ingredienti: Χρονική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το σύγχρονο

dum ingrederis (dum + Οριστική Ενεστώτα = Σύγχρονο)cum ingredereris (ιστορικός cum + Υποτ. Παρατατικού = Σύγχρονο στο παρελθόν, με εξάρτηση ιστορικού χρόνου cecidit / Ακολουθία των χρόνων)

Κείμενο 44exulantem: Χρονική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το σύγχρονο

dum exulat (dum + Οριστ. Ενεστώτα = σύγχρονο)cum exularet (ιστορικός cum + Υποτ. Παρατατικού = σύγχρονο στο παρελθόν, εξάρτηση από ιστορικό χρόνο dixisse)

Κείμενο 48

50

emissa: Χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

postquam cerva emissa est a servo (postquam + Οριστ. Παρακειμένου = προτερόχρονο) cum cerva emissa esset a servo (ιστορικός cum + Υποτ. Υπερσυντελίκου = προτερόχρονο στο παρελθόν, με εξάρτηση ιστορικού χρόνου introrupisset)

Κείμενο 49vocatus: Χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

postquam vocatus est (postquam + Οριστ. Παρακειμένου = προτερόχρονο) cum vocatus esset (ιστορικός cum + Υποτ. Υπερσυντελίκου = προτερόχρονο στο παρελθόν, με εξάρτηση ιστορικού χρόνου venit)

Απόλυτες Μετοχές

Στα λατινικά η χρήση της απόλυτης μετοχής είναι πολύ πιο συχνή από ό,τι στα αρχαία ελληνικά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η λατινική δε διαθέτει ενεργητική μετοχή για το παρελθόν. Εντελώς ιδιόμορφη είναι η απόλυτη αφαιρετική που αποτελείται από ένα «υποκείμενο» και ένα ουσιαστικό (που δηλώνει αξίωμα, ηλικία, επάγγελμα) ή ειδικό επίθετο.

Ιδιόμορφη Απόλυτη Αφαιρετική Μετοχή

Κείμενο 21Brenno duce: Ιδιόμορφη Αφαιρετική Απόλυτη Χρονική μετοχή, που δηλώνει το σύγχρονο

dum Brennus dux est (dum + Οριστική Ενεστώτα = σύγχρονο)     cum Brennus dux erat (χρονικός cum + Οριστική Παρατατικού)cum Brennus dux esset (ιστορικός cum + Υποτ. Παρατατικού, σύγχρονο στο παρελθόν, εξάρτηση από ιστορικό χρόνο everterunt)

Κείμενο 30patre imperatore: Ιδιόμορφη Αφαιρετική Απόλυτη Χρονική μετοχή, που δηλώνει το σύγχρονο

dum pater imperator est (dum + Οριστική Ενεστώτα = σύγχρονο)cum pater imperator erat (χρονικός cum + Οριστική Παρατατικού)cum pater imperator esset (ιστορικός cum + Υποτ. Παρατατικού, σύγχρονο στο παρελθόν, εξάρτηση από ιστορικό χρόνο fuit)

Νόθη Αφαιρετική Απόλυτη Χρονική Μετοχή

Η μετοχή αυτή αποκαλείται νόθη, γιατί το υποκείμενό της είναι επί της ουσίας το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος, τίθεται εντούτοις σε αφαιρετική και λειτουργεί ως απόλυτη.

Κείμενο 21

51

deletis legionibus [a Gallis]: Νόθη αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

cum Galli legiones delevissent (ιστορικός cum + Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο) postquam Galli legiones deleverunt  (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο στο παρελθόν)

quibus interemptis [a Camillo]: Νόθη αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

cum Camillus eos interemisset (ιστορικός cum + Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο ) postquam Camillus eos interemit (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο στο παρελθόν)

Κείμενο 29audita salutatione [a Caesare]: Νόθη αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

cum Caesar salutationem audivisset (ιστορικός cum + Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο) postquam Caesar salutationem audivit (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο στο παρελθόν)

Κείμενο 34abiectis armis [a praedonibus]: Νόθη αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

cum praedones aram abiecissent (ιστορικός cum + Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)postquam praedones arma abiecerunt (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)

Κείμενο 40occupata urbe [a Sulla]: Νόθη αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

cum Sulla urbem occupavisset (ιστορικός cum + Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)postquam Sulla urbem occupavit (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)

Κείμενο 47hac re audita [ab Augusto]: Νόθη αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

cum Augustus hanc rem audivisset (ιστορικός cum + Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)postquam Augustus hanc rem audivit (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)

Κείμενο 48

52

admissis amicis [a Sertorio]: Νόθη αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο

cum Sertorius amicos admisisset (ιστορικός cum + Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)postquam Sertorius amicos admisit (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)

Γνήσια Αφαιρετική Απόλυτη Χρονική Μετοχή

Κείμενο 23occiso Scriboniano: Γνήσια αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονοcum Scribonianus occisus esset (ιστορικός cum + Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)postquam Scribonianus occisus est (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)

Επιθετικές ΜετοχέςΟι επιθετικές μετοχές τρέπονται σε Αναφορικές προτάσεις, που εισάγονται με την αναφορική αντωνυμία qui-quae-quo. Μια μετοχή Ενεστώτα θα τραπεί σε ρήμα Ενεστώτα, αν εξαρτάται από αρκτικό χρόνο ή σε Παρατατικό, αν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο.Μια μετοχή Παρακειμένου θα τραπεί σε ρήμα Παρακειμένου, αν εξαρτάται από αρκτικό χρόνο ή σε Υπερσυντέλικο, αν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο.

Κείμενο 21divisam: Επιθετική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο και προσδιορίζει τη λέξη praedam quae non divisa erat (Οριστική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο, factus est) Κείμενο 23

interroganti: Επιθετική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το Σύγχρονο και προσδιορίζει τη λέξει marito

qui interrogabat (Οριστική Παρατατικού, για να δηλωθεί το σύγχρονο στο παρελθόν, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο, respondebat)

cohibitae Επιθετική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο και προσδιορίζει τη λέξη lacrimae

quae cohibitae erant (Οριστική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο, vincerent)

Κείμενο 24quaerenti: Επιθετική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το Σύγχρονο και προσδιορίζει τη λέξη eique qui quaerebat (Οριστική Παρατατικού, για να δηλωθεί το σύγχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο dixisset)

Κείμενο 28notus: Επιθετική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο και προσδιορίζει τη λέξη Licinusqui notus erat: (Οριστική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο fugit)

53

Κείμενο 29tenens: Επιθετική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το Σύγχρονο και προσδιορίζει τη λέξη homoqui tenebat (Οριστική Παρατατικού, για να δηλωθεί το σύγχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο occurrit)

  Κείμενο 30 susceptum: Επιθετική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο και προσδιορίζει τη λέξη flagitium

quod susceptum erat (Οριστική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το σύγχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο obiecerunt)

deportatum: Επιθετική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο και προσδιορίζει τη λέξη flagitium

quod deportatum erat (Οριστική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το σύγχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο obiecerunt)

Κείμενο 31natus: Επιθετική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο και προσδιορίζει τη λέξη T. Manlius

qui natus erat (Οριστική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το σύγχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο praefuit)

Κείμενο 36missum: Επιθετική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο και προσδιορίζει τη λέξη pondusquod missum erat (Οριστική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το σύγχρονο στο παρελθόν, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο attulissent)

Κείμενο 38congruens: Επιθετική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το Σύγχρονο και προσδιορίζει τη λέξη voxquae congruebat (Οριστική Παρατατικού, για να δηλωθεί το σύγχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο audiretur)

Κείμενο 41obsoleto: Επιθετική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο και προσδιορίζει τη λέξη sermone qui obsoletus est (Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από Αρκτικό χρόνο uteris: Ορ. Ενεστώτα)

Κείμενο 42nascentem: Επιθετική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το Σύγχρονο και προσδιορίζει τη λέξη coniurationem quαe nascebatur (Οριστική Παρατατικού, για να δηλωθεί το σύγχρονο στο παρελθόν, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο confirmaverunt)

Κείμενο 45conscriptam: Επιθετική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο και προσδιορίζει τη λέξη epistulam quae conscripta est (Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από Αρκτικό χρόνο mittit)

54

Κείμενο 46parens: Επιθετική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το Σύγχρονο και προσδιορίζει τη λέξη vir qui paret (Οριστική Ενεστώτα, για να δηλωθεί το σύγχρονο στο παρόν, αφού έχουμε εξάρτηση από αρκτικό χρόνο consulit)

Κείμενο 49 molientem: Επιθετική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το Σύγχρονο και προσδιορίζει τη λέξη te qui moliris (Οριστική Ενεστώτα, για να δηλωθεί το σύγχρονο στο παρόν, αφού έχουμε εξάρτηση από αρκτικό χρόνο non est) 

55