2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

2-32 AΦIEPΩMA� Aίγινα, η αγαπημένητ υ Σαρωνικ ύ.Tης Πέγκυ K υνενάκη

� Mνημεία και μύθ ι. Tης I�ιγένειας Δεκ υλάκ υ

� Πρώιμ ι πρ ϊστ ρικ ί�ρ!ν ι.Tης Eυαγγελίας Πρωτ ν -ταρί υ-Δεϊλάκη

� H Mυκηναϊκή Aίγινα.Tης Kλαίρης Eυστρατί υ

� H π!λη των ιστ ρικών�ρ!νων.Tης Eλένης Παπασταύρ υ

� T Iερ! της A�αίας.Tης E#ης T υλ ύπα

� Aιγινήτικες αρ�αι!τη-τες σε $ένα μ υσεία.Tης E. Σημαντώνη-Mπ υρνιά

� T Aρ�αι λ γικ! M υ-σεί .T�υ Γεωργί υ Σταϊν�ά υερ

� H μεσαιωνική Παλια-�ώρα.T�υ Γ. A. Πρ κ πί υ

� Eκκλησίες και μ να-στήρια.T�υ Σ � κλή Γ. Δημητρακ!-π υλ υ

� Στα �ρ!νια τ υ Kαπ -δίστρια.Tης Mάρως Kαρδαμίτση-Aδάμη

� H μακραίωνη ναυτικήπαράδ ση.Tης Aννας Γιανν ύλη

� T Iστ ρικ! Aρ�εί .� Παραδ σιακ!ς Aιγινή-τικ ς ικισμ!ς.Tης Mαρίας Π. Σπέντ'α

� T M υσεί Kαπράλ υ.� T σπίτι τ υ P δάκηστ Mεσαγρ!.� Λα γρα�ικ! και Iστ -ρικ! M υσεί και «Kαπ -διστριακή» Bι#λι θήκη.Tης Kατερίνας B υτέρη-Θα-ν π ύλ υ

� Tα ρεινά �ωριά τηςAίγινας.Tης Oλγας Mήτσ ρα-Aρ-νιακ ύ

� O Kα'αντ'άκης στηνAίγινα.Tης Γεωργίας K υλικ ύρδη

E�ώ�υλλ�: Aπ�ψη τ�υ λιμανι�ύ της Aίγι-νας (�ωτ.: Eύη Kώτσ�υ).

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»:EΛEYΘEPIA TPAΪOY

H αγαπημένη τυ Σαρωνικύ

TO NHΣAKI της Aίγινας �ρίσκεται πε-ρίπ�υ στ� κέντρ� τ�υ Σαρωνικ�ύK�λπ�υ. Nησί με μεγάλη πρ�ϊστ�ρία,η μυθ�λ�γία ταυτί�ει τη δημι�υργίατης με την επιθυμία των θεών να κά-ν�υν ένα δώρ� στ�ν πι� ενάρετ� τωνανθρώπων, τ�ν Aιακ�, πρ�ϊστ�ρικ��ασιλιά, πρ�γ�ν� τ�υ A�ιλλέα, τ�υΠηλέα, τ�υ Tελαμώνα και τ�υ Nε�-πτ�λεμ�υ, ηρώων π�υ ενέπνευσαντ�ν Πίνδαρ� να �ν�μάσει την Aίγινα«Tρ�!�ν Hρώων».

H ύπαρ"η της Aίγινας είναι γνωστήαπ� τη Nε�λιθική επ��ή και τ� �ν�μάτης �ρίσκεται σ’ �λες σ�εδ�ν τις ι-στ�ρικές στιγμές της Aρ�αίας Eλλά-δας. Xαρακτηριστικ� της ανάπτυ"ηςπ�υ γνώρισε η Aίγινα είναι η ύπαρ"ηπ�λλών μνημείων, των �π�ίων τα ί-�νη διακρίν�νται και σήμερα, με κ�-ρυ!αί� τ�ν να� της A!αίας. Kι ακ�-μη, υπήρ"ε, πριν απ� 27 αιώνες μιατεράστια ναυτική και γενικ�τερα �ι-κ�ν�μική δύναμη, εκδίδ�ντας τ� ι-σ�υρ�τατ� σε αγ�ραστική α"ία ν�μι-σμά της, τη Xελώνα, κατακτώντας έ-τσι την παγκ�σμια πρωτ�π�ρία στ�ν�μισματικ� σύστημα.

Oμως, τ� νησί δεν είναι γνωστ�μ�ν� για την αρ�αία ιστ�ρία τ�υ.Eπαι"ε σημαντικ� ρ�λ� στη δημι�υρ-γία τ�υ νεώτερ�υ ελληνικ�ύ κρά-τ�υς. Aπετέλεσε την πρώτη πρωτεύ-�υσά τ�υ μετά την απελευθέρωση α-π� τ�υς T�ύρκ�υς. Eκεί �ραματίστη-κε τη Nέα Eλλάδα � Iωάννης Kαπ�δί-στριας κι εκεί μπήκαν τα θεμέλια τ�υκρατικ�ύ μη�ανισμ�ύ. Aπ� την Aίγι-να "εκίνησε η �ργάνωση της Παιδεί-ας, της Δικαι�σύνης, τ�υ Στρατ�ύ,τ�υ Nαυτικ�ύ, της Γεωργίας, τ�υ

Eμπ�ρί�υ, της Nαυτιλίας και γενικάτης Oικ�ν�μίας. Eκεί ασκήθηκε γιαπρώτη !�ρά η κ�ινωνική πρ�ν�ιατης Nε�ελληνικής Π�λιτείας, και ι-δρύθηκαν, τ� πρώτ� ν�μισματ�κ�-πεί�, η πρώτη Eθνική Tράπε�α, ηπρώτη Bι�λι�θήκη, τ� πρώτ� αρ�αι�-

λ�γικ� M�υσεί� και � πρώτ�ς δια-μ�ρ!ωμέν�ς για ��ήματα δρ�μ�ς.M’ άλλα λ�για, απ� την Aίγινα "εκί-νησε η δ�μή της νέας Eλλάδας.

Θα πρέπει να ανα!ερθεί, επίσης, �τιη Aίγινα, υπήρ"ε πάντα επίκεντρ� τ�υXριστιανισμ�ύ, ιδιαίτερα με την έλευ-ση στ� νησί τ�υ πι� δημ�!ιλ�ύς Aγί�υτης Eκκλησίας, τ�υ Aγί�υ Nεκταρί�υ.

Πέρα απ’ �λα αυτά �μως, η Aίγιναείναι ένα πανέμ�ρ!� γρα!ικ� νησίγεμάτ� με !υσικές �μ�ρ!ιές κι απ�-

τέλεσε πάντα τ�π� έλ"ης π�λιτικών,διαν��υμένων και καλλιτε�νών, με-ρικ�ί απ� τ�υς �π�ί�υς, είναι: Γ.Kωνσταντάς, Nε�!υτ�ς Δ�ύκας, A.M�υστ�"ύδης, Mαυρ�κ�ρδάτ�ς, Πε-τρ�μπεης Mαυρ�μι�άλης, Kανάρης,Tρικ�ύπης, B�ύλγαρης, Θε�!ιλ�ςKαΐρης, Δ�ύκισα της Πλακεντίας κ.ά.Kι ακ�μη, ας μην "ε�νάμε �τι εκεί έ-�ησε � N. Περ�γλ�υ αυτ�ς π�υ έ!ε-ρε τη !υστικιά στ� νησί, �πως και �Γ. Φ�υρτ�ύνας, � �π�ί�ς δημι�ύργη-σε τα πρώτα !υτώρια και διέδωσε τα!υστίκια σ’ �λη τη �ώρα. Σήμερα, τα!ιστίκια της Aίγινας είναι !ημισμένακι απ�τελ�ύν ένα απ� τα κυρι�τεραπρ�ϊ�ντα της.

Πρέπει να ανα!ερθεί επίσης, πωςαυτ� τ� νησί εί�αν επιλέ"ει για ναδημι�υργήσ�υν π�λλ�ί άνθρωπ�ιτων Γραμμάτων και των Tε�νών, �-πως � K. Bάρναλης, � N. Kα�αντ�ά-κης, � Π. Πρε�ελάκης, � Aγ. Σικελια-ν�ς, � I. Kακριδής, � Oδ. Eλύτης, �Στ. )ε!λ�ύδας, � K. Γεράνης, � Γ.Γεραλής, η I. Περσάκη κι � Γ. Mεγρε-π�ντης. Tέλ�ς, π�λλ�ί καλλιτέ�νεςέστησαν εκεί τα καλ�καιρινά εργα-στήρια τ�υς, � Σπύρ�ς Bασιλεί�υ, �Γιάννης M�ραλης, � Γ. Παππάς, �Παύλ�ς Σάμι�ς, πιθαν�ν και κάπ�ι�ιάλλ�ι, κι εμπνεύστηκαν έργα τ�υς α-π� τ� ήσυ�� και �μ�ρ!� !υσικ� τηςπερι�άλλ�ν...

Aπ� την ανα!�ρά στην Aίγινα δενπρέπει να "ε�αστ�ύν τα περί!ημακεραμικά της. H τέ�νη π�υ ανέπτυ-"αν �ι Aιγινήτες απ� την αρ�αι�τητα,έκανε τα δρ�σερά αιγινήτικα κανά-τια γνωστά σ’ �λη την ελληνική επι-κράτεια...

Λάτρης τ�υ αιγινήτικ�υ τ�πί�υ, � π�ιητής Oδυσσέας Eλύτης συνήθι�ε να περνά κάπ�ιες μέρες τ�υ καλ�καιρι�ύ στ� νη-σί. Στη �ωτ�γρα�ία, στ� λιμάνι της Aίγινας, πριν απ� αρκετά �ρ�νια, �ωτ�γρα�ημέν�ς απ� τ�ν �ίλ� τ�υ Γιάννη Mαΐλλη.

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

ΠEΓKY KOYNENAKH

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 3Συνέ�εια στην 4η σελίδα

Mνημεία και μύθ�ιMύθ�ι και θρύλ�ι π�υ �ρί �υν την ύπαρ�η της Aίγινας, η �π�ία απ� νύμ�η έγινε νησί

Tης I�ιγένειας Δεκ�υλάκ�υ

Aρ�αι�λ�γ�υ της B΄ E��ρείας Πρ�ϊστ�ρικώνκαι Kλασικών Aρ�αι�τήτων Aττικής

OI ΠAΛIOTEPEΣ μαρτυρίες π�υ έ-��υμε για την Aίγινα καλύπτ�νται α-π� τ� μύθ�. Λέγεται �τι τη νύμ�η Aί-γινα, την �μ�ρ��τερη απ� τις είκ�σικ�ρες τ�υ π�τάμι�υ θε�ύ Aσωπ�ύ,έκλεψε � Δίας α��ύ μεταμ�ρ�ώθη-κε σε αετ� και την εγκατέστησε στ�ακατ�ίκητ� τ�τε νησί την Oινώνη ήOιν�πία για να την κρύψει απ� την�ργή της Hρας. O Aσωπ�ς ειδ�π�ιή-θηκε απ� τ�ν Σίσυ�� π�υ είδε τηναρπαγή απ� τ�ν Aκρ�κ�ρινθ� και#γήκε σε ανα$ήτηση της κ�ρης τ�υ,αλλά αναγκάστηκε να γυρίσει πίσωστην κ�ίτη τ�υ, κεραυν�#�λημέν�ςαπ� τ� Δία. Aπ� τη νύμ�η Aίγινα πή-ρε τ�τε τ� �ν�μά τ�υ τ� νησί. Σύμ-�ωνα �μως με άλλ� μύθ� � Δίας γιανα απ��ύγει την �ργή τ�υ Aσωπ�ύμεταμ�ρ�ωσε την Aίγινα σε νησί καιτ�ν εαυτ� τ�υ σε πέτρα.

Aπ� την ένωση τ�υ Δία και της Aί-γινας γεννήθηκε � Aιακ�ς, � μυθικ�ς#ασιλιάς της Aίγινας και περιώνυμ�ςγενάρ�ης των Aιακιδών.

Oι Aιγινήτες πίστευαν �τι ήταν αυ-τ��θ�νες· ανα�έρεται �τι �ι παλι�-τερ�ι κάτ�ικ�ι της Aίγινας πέθαναν�λ�ι απ� αρρώστια π�υ έστειλε ηHρα �ργισμένη κατά τ�υ Δία. T�τε �Δίας, ύστερα απ� παράκληση τ�υAιακ�ύ, μεταμ�ρ�ωσε τα μυργμή-γκια σε ανθρώπ�υς, τ�υς �π�ί�υς �-ν�μασε � Aιακ�ς Mυρμηδ�νες.

Aιακ�ς � πρ�γ�ν�ςΣύμ�ωνα με τ� μύθ� � Aιακ�ς πα-

ντρεύτηκε την Eνδηίδα και απ� τ�γάμ� τ�υς γεννήθηκαν � Πηλέας και� Tελαμώνας, ενώ με τη NηρηίδαΨαμάθη � Aιακ�ς απέκτησε ακ�μη έ-να γι�, τ�ν Φώκ�, τ�ν πι� επιδέ'ι� α-νάμεσα στ�υς νέ�υς σε �λα τα αγω-νίσματα. O Πηλέας και � Tελαμώναςαπ� $ήλια σκ�τωσαν τ�ν Φώκ� και�ργισμέν�ς � Aιακ�ς έδιω'ε τ�υς γι-�υς τ�υ απ� την Aίγινα. O Πηλέαςκατέ�υγε στη Φθία και εκεί απέκτη-σε απ� τη Θέτιδα τ�ν A�ιλλέα. O Tε-λαμώνας πήγε στη Σαλαμίνα �π�υ α-πέκτησε γι�, τ�ν Aίαντα, #ασιλιά τηςΣαλαμίνας και ήρωα τ�υ τρωικ�ύ π�-λέμ�υ. Tα παιδιά τ�υ Φώκ�υ εγκατα-στάθηκαν στην περι��ή τ�υ Παρνασ-σ�ύ την �π�ία �ν�μασαν απ� τ�ν πα-τέρα τ�υς Φωκίδα.

Aπ� τ�υς Aιακίδες τ�υς απ�γ�-ν�υς τ�υ Aιακ�ύ έλκ�υν την κατα-γωγή τ�υς π�λλά γένη: απ� τ� γι�τ�υ A�ιλλέα τ�ν Πύρρ� ή Nε�πτ�λε-μ� κατάγ�νταν �ι μ�λ�σσ�ί, �ι πρ�-γ�ν�ι των #ασιλέων της Hπείρ�υ.Aπ� τ�ν Aίαντα καταγ�ταν � Mιλτιά-δης � νικητής τ�υ Mαραθώνα και �γι�ς τ�υ Kίμωνας. O Tεύκρ�ς ά�ησεστην Kύπρ� τ�υς Tευκρίδες απ�τ�υς �π�ί�υς καταγ�ταν � #ασιλιάςτης Kύπρ�υ Eυαγ�ρας.

O Hρ�δ�τ�ς α�ηγείται �τι �ι Aιγι-

O λ���ς της K�λώνας με τ�ν να� τ�υ Aπ�λλωνα και λείψανα τ�υ πρ�ϊστ�ρικ�ύ �ικισμ�ύ.

Tμήμα τ�υ τεί��υς, στ� λ��� της K�λώνας.

νήτες διατηρ�ύσαν ιερά �μ�ιώματατων Aιακιδών τα �π�ία πριν απ� τηNαυμα�ία της Σαλαμίνας $ήτησαν �ιναύαρ��ι τ�υ ελληνικ�ύ στ�λ�υ νατα στείλ�υν απ� την Aίγινα. Στην ακ-μή της μά�ης είδαν �ι Aθηναί�ι μ�ρ-�ές �πλισμένες απ� την κ�ρυ�ή τ�υνησι�ύ να απλών�υν πρ�στατευτικάτα �έρια τ�υς επάνω απ� τ�ν ελληνι-κ� στ�λ� και απέδωσαν τη νίκη τ�υςστην παρέμ#αση των Aιακιδών.

Eλλάνι�ς ΔίαςMε τ�ν Aιακ� συνδέεται η λατρεία

τ�υ Δι�ς Eλλανί�υ. Oι Eλληνες ίδρυ-σαν ιερ� στην ψηλ�τερη κ�ρυ�ή τηςAίγινας, στ� Oρ�ς, εκεί �π�υ σύμ�ω-να με τ� μύθ� � Aιακ�ς θυσίασε και ι-κέτευσε τ�ν Δία να ρί'ει #ρ��ή γιανα σώσει τη �ώρα απ� την 'ηρασία. OΔίας, ως θε�ς καιρικ�ς. λατρεύεταισε κ�ρυ�ές #�υνών και για τ� Eλλά-νι� � Θε��ραστ�ς λέει «εάν εν Aιγί-νη επί τ�υ Δι�ς Eλλανί�υ νε�έλη κα-θί$ηται ως τ� π�λλά ύδωρ γίνεται».

H επίκληση τ�υ Δι�ς ως Eλλανί�υεμ�ανί$εται απ� τ�ν 7� αι. π.X., �ταντ� �ν�μα Eλλάς και Eλληνες γενι-κεύθηκε για �λ�υς �σ�ι μιλ�ύσαντην ελληνική γλώσσα. O Hρ�δ�τ�ςανα�έρεται στ�ν Δία Eλλάνι� και �Πίνδαρ�ς εμ�ανί$ει τ�υς γι�υς τ�υAιακ�ύ να στέκ�νται «παρ’ #ωμ�νπατέρ�ς Eλλανί�υ». H πρ�σωνυμίατ�υ Δι�ς ως «Πανελληνί�υ» και τ�ιερ� στ� �ρ�ς «Πανελλήνι�» ανα�έ-ρ�νται για πρώτη ��ρά απ� τ�ν Παυ-σανία.

Σε ένδει'η ευγνωμ�σύνης πρ�ςτ�ν Aιακ� �ι Aιγινήτες ίδρυσαν τέμε-ν�ς, τ� «Aιάκει�», τετράγων� ιερ�περί#�λ� απ� λευκ� μάρμαρ� σε π�-λύ εμ�ανές μέρ�ς της π�λης �πωςσημειώνει � Παυσανίας, � �π�ί�ς ε-πισκέ�θηκε την Aίγινα τ�ν 2� αι. μ.X.Oι Aιγινήτες θέσπισαν επίσης πρ�ςτιμήν τ�υ Aιακ�ύ γυμνικ�ύς και μ�υ-σικ�ύς αγώνες, τα «Aιάκεια» στα �-π�ία έπαιρναν μέρ�ς και 'έν�ι αθλη-τές. «Aιακίδαν τ’ ευαρκές άλσ�ς» υ-μνεί � Πίνδαρ�ς. Σ’ αυτ� $ήτησε άσυ-λ� � Δημ�σθένης �ταν ε'�ρίστηκεστην Aίγινα τ� 324 π.X. K�ντά στ�Aιάκει� είδε � Παυσανίας τ�ν τά��τ�υ Φώκ�υ, γι�υ τ�υ Aιακ�ύ.

Aπ� τ�υς να�ύς, τα ιερά και τα δη-μ�σια κτίρια της αρ�αίας π�λης π�υπεριγρά�ει � Παυσανίας, κανένα δενείναι σήμερα �ρατ�, εκτ�ς απ� τα ε-ρείπια τ�υ να�ύ τ�υ Aπ�λλωνα τα �-π�ία σώ$�νται στ� ύψωμα τ�υ ακρω-τηρί�υ της K�λώνας, την Aκρ�π�λητης αρ�αίας π�λης. Διατηρείται τμή-μα απ� τ� κρηπίδωμα τ�υ να�ύ, κα-θώς και απ� τ�ν �πισθ�δ�μ� έναςκί�νας �ρθι�ς, απ� τ�ν �π�ί� �ν�μά-σθηκε � λ���ς «K�λώνα».

Tα σω$�μενα λείψανα τ�υ κρηπι-δώματ�ς ανήκ�υν στ�ν υστερ�αρ-�αϊκ� να� � �π�ί�ς κτίστηκε στη δε-καετία 520 –510 π.X. O να�ς ηταν δω-ρικ�ς περίπτερ�ς με έ'ι κί�νες στιςστενές και ένδεκα κί�νες στις μα-κρές πλευρές. Oι κί�νες εί�αν ύψ�ς8 μέτρων. Oι τ�ί��ι και �ι κί�νες τ�υνα�ύ εί�αν επί�ρισμα απ� λευκ� κ�-νίαμα, ενώ τ� δάπεδ� τ�υ σηκ�ύ εί�εεπίστρωση απ� κ�κκιν� κ�νίαμα. Hκεράμωση ήταν πήλινη εκτ�ς απ�τ�υς ηγεμ�νες κεράμ�υς, �ι �π�ί�ιήταν μαρμάριν�ι και εί�αν γραπτήκ�σμηση. Στ� δυτικ� αέτωμα υπήρ�επαράσταση αμα$�ν�μα�ίας, ενώ απ�

τ� ανατ�λικ� σώθηκαν ελά�ισταθραύσματα και δεν είναι δυνατή η α-ναπαράσταση. Συγ�ρ�νως με τ�ν υ-στερ�αρ�αϊκ� να� κατασκευά$εταιτεί��ς απ� μεγάλ�υς �ρθ�γώνι�υςπωρ�πλίνθ�υς π�υ περι#άλλει τ� τέ-μεν�ς τ�υ θε�ύ. Θραύσματα απ� αρ-�ιτεκτ�νικά μέλη και γλυπτά απ� πώ-ρινα αετώματα π�υ ήρθαν στ� �ωςκάτω απ� την θεμελίωση τ�υ υστε-ρ�αρ�αϊκ�ύ να�ύ, μαρτυρ�ύν την ύ-παρ'η εν�ς παλι�τερ�υ περίπτερ�υνα�ύ � �π�ί�ς �ρ�ν�λ�γείται στα570–560 π.X. Διαπιστώθηκε επίσης ηύπαρ'η εν�ς ακ�μη αρ�αι�τερ�υ να-�ύ τ�υ 600 π.X.

H μαρμάρινη Σ�ίγγαO Γερμαν�ς αρ�αι�λ�γ�ς A.

Furtwängler #ρήκε στις ανασκα�έςτης K�λώνας, στις αρ�ές τ�υ περα-σμέν�υ αιώνα, τη μαρμάρινη Σ�ίγγαη �π�ία εί�ε στηθεί στ� ιερ� επάνωσε ψηλ� κί�να τ� 620 π.X., δηλαδήπριν απ� την κατασκευή τ�υ αρ�αι�-τερ�υ να�ύ. Xάλκιν� αντίγρα�� τηςΣ�ίγγας έ�ει τ�π�θετηθεί στ�ν τά��τ�υ στ� A΄ Nεκρ�τα�εί� της Aθήνας.

Oι παλι�τερ�ι μελετητές απέδιδαντα λείψανα τ�υ να�ύ τ�υ Aπ�λλωναστ�ν να� της A�ρ�δίτης. O Παυσα-νίας ανα�έρει �τι � να�ς #ρισκ�ταν«κ�ντά στ� λιμάνι στ� �π�ί� κυρίωςπρ�σ�ρμί$�νται πλ�ία». Aπ� αυτάσυμπεραίνεται �τι � να�ς της A�ρ�-

δίτης ήταν κ�ντά στ� αρ�αί� «εμπ�-ρικ� λιμάνι» της Aίγινας.

Aπ� τις έως τώρα ενδεί'εις δενμπ�ρ�ύμε να πρ�σδι�ρίσ�υμε με #ε-#αι�τητα την θέση τ�υ Aιακεί�υ καιτ�υ τά��υ τ�υ Φώκ�υ τα �π�ία ανα-�έρει �τι είδε � Παυσανίας.

O Παυσανίας μετά τ�ν να� τηςA�ρ�δίτης, τ� Aιάκει� και τ�ν τά��τ�υ Φώκ�υ, συνε�ί$�ντας την περιή-γησή τ�υ, ανα�έρει τ�ν «λεγ�μεν�Kρυπτ� λιμένα». O «Kρυπτ�ς λιμέ-νας» κατασκευάστηκε, �πως συμπε-ραίνεται, στ�ν �ρμ� � �π�ί�ς σ�ημα-τί$εται στα ν�τια τ�υ υψώματ�ς τηςK�λ�ννας �π�υ μέσα στη θάλασσαδιακρίν�νται τα λείψανα απ� δύ� αρ-�αί�υς λιμεν�#ρα�ί�νες �ι �π�ί�ιπρ�στάτευαν τ� λιμάνι α�ήν�νταςάν�ιγμα για την είσ�δ� των πλ�ίων.Σε επα�ή με τα δύ� σκέλη των λιμε-ν�#ρα�ι�νων σώ$�νται κάτω απ� τηνεπι�άνεια της θάλασσας, τα ερείπιατων αρ�αίων νεωσ�ίκων. Σήμερα δεναμ�ισ#ητείται πλέ�ν �τι τ� λιμάνιαυτ� ήταν � «Kρυπτ�ς λιμένας», �π�λεμικ�ς ναύσταθμ�ς της αρ�αίαςAίγινας, τ�ν �π�ί� πρ��ανώς έκρυ-#ε απ� τη θάλασσα τ� ψηλ� τεί��ςπ�υ συνε�ι$�ταν επάνω στ�υς λιμε-ν�#ρα�ί�νες.

K�ντά στ�ν «Kρυπτ� λιμένα» ανα-�έρει � Παυσανίας �τι «υπάρ�ει θέα-τρ� π�υ α'ί$ει να τ� δει κανείς, �-μ�ι� και στ� μέγεθ�ς και στην άλλη

κατασκευή με τ� θέατρ� της Eπιδαύ-ρ�υ.

Tη θέση τ�υ θεάτρ�υ τ�π�θετ�ύ-σε � G. Welter στην ανατ�λική πλα-γιά τ�υ υψώματ�ς της K�λώνας π�υκατε#αίνει με μεγάλη κλίση πρ�ς τηνκ�ιλάδα. Στην ανατ�λική πλευρά τ�υκ�ίλ�υ τ�υ θεάτρ�υ τ�π�θετ�ύσε τ�στάδι� π�υ στήρι$ε και στηρι$�τανστ� θέατρ� κατά τα λεγ�μενα τ�υΠαυσανία.

O H. Walter τ�π�θετεί τ� θέατρ�ανατ�λικά τ�υ λ���υ της K�λώναςκαι της σημερινής �δ�ύ Kα$αντ$άκη�π�υ σ�ηματί$�νται άνδηρα καλ-λιέργειας και τ� στάδι� επάνω στ� ύ-ψωμα των ανεμ�μύλων πίσω απ� τ�κ�ίλ� τ�υ θεάτρ�υ.

Πρ�σ�ατα δημ�σιεύθηκαν παλιάτ�π�γρα�ικά διαγράμματα, σ�έδιαπρ��πτικά και σ�έδια της κάτ�ψηςτ�υ Kαπ�διστριακ�ύ Λ�ιμ�καθαρτη-ρί�υ της Aίγινας τ� �π�ί� #ρισκ�τανστη θέση π�υ ως σήμερα �ν�μά$εταιKαραντίνα και κατεδα�ίστηκε στατέλη τ�υ περασμέν�υ αιώνα. T� ημι-κυκλικ� σ�ήμα της κάτ�ψης τ�υ κτι-ρί�υ και η ακτιν�ειδής εσωτερικήδιάτα'η επιμήκων, υπαίθριων δια-δρ�μων, έθεσε και πάλι τ� θέμα τηςθέσης τ�υ αρ�αί�υ θεάτρ�υ της Aί-γινας. H πληρ���ρία επίσης τ�υΠαυσανία �τι � να�ς τ�υ Aπ�λλωναήταν κ�ντά στ� να� τ�υ Δι�νύσ�υτ�υ �π�ί�υ η λατρεία συνδέεται μετ� αρ�αί� δράμα, πρ�σθέτει ακ�μηένα στ�ι�εί� στην τ�π�γρα�ία τηςπερι��ής ως πρ�ς τη θέση τ�υ αρ-�αί�υ θεάτρ�υ.

K�ντά στ� να� τ�υ Aπ�λλωνα καιτ�υ Δι�νύσ�υ υπήρ�ε σύμ�ωνα μετ�ν Παυσανία να�ς της Aρτέμιδ�ςτ�υ �π�ί�υ λείψανα της θεμελίωσηςέ��υν διατηρηθεί.

T� «Θεάρι�ν»Στη #�ρεια κλιτύν τ�υ λ���υ της

K�λώνας, έ'ω απ� τ�ν αρ�αί� περί#�-λ� τ�υ τεμέν�υς, κτίστηκε την ίδια ε-π��ή με τ�ν υστερ�αρ�αϊκ� να� τ�υAπ�λλωνα τ� «Θεάρι�ν», η θεμελίω-ση τ�υ �π�ί�υ ήρθε στ� �ως πρ�σ�α-τα με τις ανασκα�ές τ�υ H. Walter. T�κτίρι� πρ��ρι$�ταν για θρησκευτικέςτελετές και συμπ�σια τα �π�ία πρ�-σ�εραν �ι θεωρ�ί στ�ν λα� σε διά��-ρες γι�ρτές π�υ �ργάνωναν, �πωςπ.�. για τη νίκη αθλητών.

O Πίνδαρ�ς ανα�έρεται στ� «Θεά-ρι�ν» και υμνεί τ�ν Aριστ�κλείδα νι-κητή σε αγώνες.

T� «Θεάρι�ν» κατεδα�ίστηκεστ�υς αυτ�κρατ�ρικ�ύς �ρ�ν�υς επίI�υλίας Δ�μνας στα μέσα τ�υ 3�υ αι.μ.X. για να κτιστεί τ� καιν�ύργι� τεί-��ς π�υ περιέ#αλλε τ� τέμεν�ς τ�υθε�ύ. Oι λιθ�πλινθ�ι π�υ έ�εραν τιςεπιγρα�ές των θεωρών εντ�ι�ίσθη-καν και διακρίν�νται σήμερα στ� ρω-μαϊκ� τεί��ς.

Στη #υ$αντινή επ��ή η κατασκευή�ικ�δ�μών με υλικ� απ� τα αρ�αίαμνημεία της K�λώνας, �λ�κλήρωσετην καταστρ��ή π�υ εί�ε πρ�'ενή-σει η εγκατάλειψη αιώνων. Tην επ�-�ή τ�υ Kαπ�δίστρια � Aμερικαν�ς�ιλέλληνας S. G. Howe, για να δώσειδ�υλειά στ�υς Eλληνες πρ�σ�υγεςπ�υ εί�αν �θάσει στην Aίγινα, έδωσεεντ�λή να κατασκευάσ�υν την πρ�-κυμαία στ� σημεριν� λιμάνι με τις λι-θ�πλίνθ�υς τ�υ κρηπιδώματ�ς τ�υνα�ύ τ�υ Aπ�λλωνα.

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Στις αρ�ές τ�υ περασμέν�υ αιώνα, στις ανασκα�ές της K�λώνας ανακαλύ-�θηκε η μαρμάρινη Σ�ίγγα, η �π�ία εί�ε στηθεί στ� ιερ�, επάνω σε ψηλ� κί�-να, τ� 620 π.X., δηλαδή πριν απ� την κατασκευή τ�υ αρ�αι�τερ�υ να�ύ.

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 5

Πρώιμ�ι πρ�ϊστ�ρικ�ί ρ�ν�ιΓεωμ�ρ��λ�γία, μυθ�λ�γική παράδ�ση και η πρώτη κατ�ίκηση κατά τ�υς νε�λιθικ�ύς �ρ�ν�υς

Tης Eυαγγελίας Πρωτ ν ταρί υ–Δεϊλάκη

Eπιτίμ�υ E�ρ�υ Aρ�αι�τήτων

H ΘEΣH της Aίγινας στη μέση τ�υΣαρωνικ�ύ K�λπ�υ, ώστε να είναι �-ρατή απ’ �λες τις πλευρές, αλλά καινα ελέγ�ει τις θαλάσσιες �δ�ύς, σεμια περι��ή κατ�ικημένη και δρα-στήρια ήδη απ� τις πρώτες �άσειςτ�υ ανθρωπίν�υ �ί�υ, είναι ε!αιρετι-κά πλε�νεκτική για την καλλιέργειαπ�λιτιστικών και εμπ�ρικών σ�έσε-ων, αλλά και να δε�θεί και να ανα-πτύ!ει στα �ριά της π�λιτισμ�. Oι α-κτές π�υ την περι�άλλ�υν και απέ-��υν περί τα δεκαέ!ι μίλια η καθεμίαείναι απ� την Aνατ�λική πλευρά μέ-�ρι BA η Aττική, απ� τη B�ρεια έωςBΔ �ι ακτές της Mεγαρίδ�ς και τηςBA K�ρινθίας, απ� τη Δυτική μέ�ριNΔ η Eπιδαυρία και η Tρ�ι#ηνία.

Πρ�ς την πλευρά αυτή � δρ�μ�ςαπ� και πρ�ς την Πελ�π�ννησ� συ-ντ�μεύεται απ� τ� Aγκίστρι και τηM�νή. H αι�μηρή ν�τια πλευρά τ�υνησι�ύ αγναντεύει τ� αν�ι�τ� πέλα-γ�ς, απ� �π�υ η θαλάσσια �δ�ς πρ�ςτ�ν Aργ�λικ� K�λπ�, τις Kυκλάδες,τις δυτικές πελ�π�ννησιακές ακτές,τα Kύθηρα και την Kρήτη.

H Aίγινα έ�ει τη μ�ρ�ή ισ�σκελ�ύςτριγών�υ. H έκτασή της καλύπτει82,63 τετραγωνικά �ιλι�μετρα, με α-νάπτυγμα ακτών 56,5 τ.�μ. H μ�ρ�ήτης είναι απ�τέλεσμα των τελευταί-ων τεκτ�νικών διαταρα�ών τ�υ και-ν�#ωικ�ύ αιών�ς. Aπ� την Aττική �ω-ρίσθηκε απ� την πλει�καινική θά-λασσα, ενώ �ι �αθιές διαρρή!εις της,καθώς και της απάναντι πελ�π�ννη-σιακής ακτής δημι�ύργησαν τ� η�αί-στει� της, καθώς και των Mεθάνων.Oι δυ� μεγάλες εκρή!εις τ�υ η�αι-στεί�υ της Aίγινας, π�υ σημειώθη-καν μέσα στα �ρια τ�υ πλει�καίν�υσυνετέλεσαν στη διαμ�ρ�ωση τωνπετρωμάτων και των ακτών της.

Kατα�ύγι� ναυαγών

Στην η�αιστειακή δραστηρι�τητατης δευτέρας περι�δ�υ ��είλ�νται�ι πλ�ύσιες σε σκ�υρ��ρωμ� ανδε-σίτη (κερ�στιλ�ικ�ς αυγιτικ�ς υ-περσθενικ�ς ανδεσίτης) και σε η-�αιστειακά λατυπ�παγή εκτάσειςτης ν�τι�ανατ�λικής, ν�τιας και ν�-τι�δυτικής πλευράς τ�υ νησι�ύ. H��ρεια και ��ρει�δυτική πλευρά κα-λύπτ�νται απ� πα�ύτατα στρώματαψαμμιτ�μαργαϊκ�ύ ασ�εστ�λίθ�υ,τ�υ γνωστ�ύ αιγινητικ�ύ πωρ�λί-θ�υ �ωρίς ή με απ�λιθώματα (κ�γ-�υλιάτης).

Tα υψώματα της κεντρικής περι�-�ής και η ν�τι�τατη ακτή καλύπτ�-νται απ� κερ�στιλ�ικ� δακιτ�ειδήτης πρώτης η�αιστειακής περι�δ�υ.Σε ελά�ιστα σημεία των BA περι�-�ών διακρίν�νται τα παλαι�τεραστρώματα ασ�εστ�λίθων με ενστρώ-σεις κερατ�λίθων, ενώ σε τρία ση-μεία κ�ντά στη Σ�υ�άλα είναι �ρατ�ίασ�εστ�λιθικ�ί – ψαμμιτικ�ί σ�ιστ�-λιθ�ι. Στη δυτική πλευρά και στην

Aγ. Mαρίνα, στις κ�ίτες των ρεμάτωναπαντώνται αλλ�υ�ιακές και δι��υ-λιακές πρ�σ�ώσεις, ενώ στη ��ρεινήσειρά λιμναίες υ�άλμυρες και θα-λάσσιες μάργες. Oι πηγές και θερμ�-πηγές ήταν γνωστές απ� παμπαλαί-�υς �ρ�ν�υς. Oι �ασικές διαμ�ρ�ώ-σεις τ�υ εδά��υς έ��υν πραγματ�-π�ιηθεί πριν απ� την εμ�άνιση τ�υανθρωπίν�υ γέν�υς.

Παρ�λ� �τι �ι ακτές ήταν απ�τ�-μες, ιδίως στη ��ρεια πλευρά, καιπερι�άλλ�νταν απ� υ�άλ�υς καισκ�πέλ�υς, τ� ήπι� κλίμα και η ά-�θ�νη πρώτη ύλη για την κατασκευήλιθίνων εργαλείων και απλών μ�ρ-�ών κατ�ικήσεων και η θέση τ�υ νη-σι�ύ επιτρέπει να δε�θ�ύμε �τι απ�π�λύ πρωίμ�υς �ρ�ν�υς άνθρωπ�ιμπ�ρ�ύσαν να #ήσ�υν επάνω σ’ αυ-τ�. Kαι τ�ύτ� γιατί πρ�σ�έρεται σανκατα�ύγι� ναυαγών, �ταν �ι άνεμ�ισαρών�υν τα πελάγη αλλά και γιαπρ�σωρινές και μ�νιμες κατ�ικίεςτων παλαι�λιθικών και νε�λιθικώνανθρώπων, π�υ πριν απ� τριάντα �ι-λιάδες �ρ�νια ήταν ήδη εγκατεστη-μέν�ι στις ακτές τ�υ Aργ�λικ�ύ K�λ-π�υ με πλησιέστερ� σημεί� επα�ήςπρ�ς την Aίγινα την Eπίδαυρ�, τ�σπήλαι� Φράγ�θι στην K�ιλάδα τηςAργ�λίδ�ς και στη συνέ�εια τ� σπή-λαι� Kε�αλάρι (Λέρνα), τη Nαυπλία,τα Δενδρά της Aργ�λίδ�ς και περι�-�ές της Iσθμίας.

Mέ�ρι σήμερα �μως δεν έ��υν ε-ντ�πισθεί αρ�αι�λ�γικά στ�ι�εία κα-τ�ικήσεως στην Aίγινα πριν απ� ταμέσα της τέταρτης π.X. �ιλιετίας.

H μυθ�λ�γική παράδ�ση θεωρείπρώτη κάτ�ικ� τ�υ νησι�ύ, π�υ έ�ε-ρε τ� �ν�μα Oινώνη ή Oιν�πία, τη

νύμ�η Aίγινα, κ�ρη τ�υ Φλειασί�υπ�ταμ�ύ Aσωπ�ύ. Oταν � Zευς, �εύ-γ�ντας την �ργή τ�υ πατέρα της,την εγκατέστησε στην Oινώνη για να�έρει στ�ν κ�σμ� τ� γι� τ�υ, τ� νησίήταν έρημ� ή ερημώθηκε ευθύς α-μέσως απ� την �ργή της απατημέ-νης Hρας, π�υ !έσπασε σ’ αυτ�. Mε-τά απ� αυτ� � πρώτ�ς γηγενής κά-τ�ικ�ς υπήρ!ε, κατά την παράδ�σηπάντ�τε, � δι�γενής Aιακ�ς, π�υ έ-δωσε και τ� νέ� �ν�μα (Aίγινα ή Aί-γεινα) πρ�ς τιμή της μητέρας τ�υστ� νησί. Πρώτ�ι κάτ�ικ�ί τ�υ �ιMυρμιδ�νες, μεταλλαγμένα σε αν-θρώπ�υς μυρμήγκια απ� τ�ν Δία γιατ� �ατίρι τ�υ γι�υ τ�υ.

O Aιακ�ς, πατέρας τ�υ Πηλέως (α-π�γ�ν�ι A�ιλλεύς, Nε�πτ�λεμ�ς),τ�υ Tελαμών�ς (απ�γ�ν�ι Aίας, Tεύ-κρ�ς) και τ�υ Φώκ�υ (απ�γ�ν�ι Πα-ν�πεύς, Kρίσ�ς) �έρεται ως γενάρ-�ης των Θεσσαλών και των M�λ�σ-σών (πρ�γ�νων τ�υ M. Aλε!άνδρ�υκαι τ�υ Πύρρ�υ) της Hπείρ�υ, τωνΘεσσαλών, των Σαλαμινίων και τωνΦωκαέων. O ίδι�ς καθιέρωσε την πα-νελλήνια λατρεία τ�υ Δι�ς Eλλανί�υστην υψηλ�τερη κ�ρ�ή της Aίγιναςστ� Oρ�ς.

Mετά θάνατ�ν, τ�υ ανατέθηκανκαθήκ�ντα κριτ�ύ στ�ν Aδη, μα#ί μετ�υς Kρήτες �ασιλείς Mίνωα και Pα-δάμανθυ. Mε την Kρήτη συνδέεταικαι � μυθ�λ�γικ�ς τ�υ να�ύ τηςA�αίας, �π�υ κατέ�υγε και έγινε ά-�αντη (A�α-A�αία) η δι�γενής Bρι-τ�μαρτις, κυνηγημένη απ� τ� Mίνωακαι τ�υς ψαράδες, π�υ την εντ�πι-σαν στα δί�τυα τ�υς στη θάλασσα,κ�ντά στ� να�, π�υ ιδρύθηκε σε α-νάμνηση για τη λατρεία της.

O�ι �μως μ�ν� η παράδ�ση αλλάκαι τα αρ�αι�λ�γικά ευρήματα δεί-�ν�υν τις ίδιες σ�έσεις και επα�ές,��ι μ�ν� με την Kρήτη, αλλά και μετη Θεσσαλία, τη Φωκίδα, την Aργ�λί-δα, τις Kυκλάδες και την Aττική.

Δέκα �ικισμ�ί

Eίναι πρ��ανές �τι �ι Aιακίδες �-πως και �ι Hρακλείδες ήταν απ�τ�υς σημαντικ�ύς ηγεμ�νες τωνπρωτ�ελληνικών κατ�ίκων, π�υ διώ-�θηκαν λ�γω δυναστειακών ερίδωνγια να επανέλθ�υν ως Δωριείς στιςπατρίδες τ�υς, επανα�έρ�ντας πα-νάρ�αιες λατρείες και συνήθειες.

Oπως ανα�έρθηκε, ευρήματα απ�τις πρώτες μ�νιμες εγκαταστάσειςστ� νησί ανήκ�υν στ�υς ώριμ�υς νε-�λιθικ�ύς �ρ�ν�υς και πρ�έρ��νταιαπ� π�λλές περι��ές της Aίγινας.Aνάμεσά τ�υς !ε�ωρί#�υν δύ� θαυ-μάσια στεατ�πηγικά ειδώλια, τ� ένααπ� τη Bαγία, κ�ντά στ� Mεσαγρ�,και τ� άλλ� απ� τις Aλωνες απ� τηθέση Bλυ�άδα.

Eυρήματα απ� αυτή την επ��ή,αλλά και απ� την πρώιμη και μέση ε-π��ή τ�υ �αλκ�ύ έ��υν σημειωθείσε πάμπ�λες θέσεις της Aίγινας. Hπραγματική �μως ε!έλι!η της τε�ν�-λ�γίας των π�λιτιστικών επα�ώντων κατ�ίκων της εμπ�ρικής δρα-στηρι�τητας και των εθίμων �αίνε-ται δια�ρ�νικά απ� την ε!έταση τωνεπαλλήλων διαδ��ικών κατ�ικήσεωντ�υ λ���υ της «κ�λώνας», κάτω απ�τα θεμέλια των Iερών των ιστ�ρικών�ρ�νων.

Aπ� τ�υς δέκα �ικισμ�ύς π�υ έ-Συνέ�εια στην 6η σελίδα

Πήλιν πρ�πλασμα – αναπαράσταση �υτηρί υ �αλκ ύ απ� την περι �ή της K λώνας, 4 ς ικισμ�ς (2300 – 2200π.X. – M υσεί Aίγινας).

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Tεράστι ς πιθαμ! ρέας (1700 π.X.), απ� την επ �ή ναυτικής ακμής της Aίγι-νας με παράσταση π ντ π�ρων πλ ίων με κωπηλάτες (M υσεί Aίγινας).

K λώνα: Mεγάλ ς απ θηκευτικ�ς πίθ ς με διακ�σμηση αμαυρ��ρωμη (M υ-σεί Aίγινας).

��υν ανασκα�εί, ένας (� πρώτ�ς) α-νήκει στ�υς ύστερ�υς νε�λιθικ�ύς�ρ�ν�υς, πέντε (δεύτερ�ς μέ�ρι έ-κτ� 2500-2000 π.X.) στ�υς πρωτ�ελ-λαδικ�ύς, τρεις (έ�δ�μ�ς μέ�ρι ένα-τ�ς 2050-1650) στ�υς μεσ�ελλαδι-κ�ύς.

Στα �ίλια �ρ�νια π�υ μεσ�λά�ησαν

μετά τη �ρήση των μετάλλων μέ�ρικαι τ�υς μυκηναϊκ�ύς �ι Aιγινήτεςκάτ�ικ�ι της «κ�λώνας» δεν εγκατά-λειψαν τ� �ώρ� τ�υς και ε!ακ�λ�ύ-θησαν να κτί#�υν τα στεν�μακρασπίτια τ�υς, π�υ μερικά απ� αυτά ή-σαν μνημειώδη �πως τ� σπίτι των πι-θαριών, τ� σπίτι τ�υ �α�έως, γεμάτ�με επε!εργασμένες π�ρ�ύρες, �πως

σύγ�ρ�ν�ι παραθαλάσσι�ι �ώρ�ι στηNαυπλία και τ� λεγ�μεν� «Aσπρ�Σπίτι», αντά!ι� της Oικίας των Kερά-μων της Λέρνας.

E�ελιγμέν�ς π�λιτισμ�ς

Στην επ�μενη �άση �ι Aιγινήτεςστ�ν ίδι� �ώρ� �υτεύ�υν μ�ν�ι τ�υς

και επε!εργά#�νται τ� �αλκ�, απ�-κτ�ύν ισ�υρ�τατα τεί�η με πύργ�υςκαι πύλες και ρυμ�τ�μημέν� �ωρι�,απ�θήκες, ��ύρν� και πλ�ύσια �ικ�-σκευή, π�υ δεί�νει την παράλληλη ε-νασ��ληση των κατ�ίκων με τη γε-ωργία και τη θέλασσα, απ� �π�υ έρ-��νται σε εμπ�ρική επικ�ινωνία μεKρήτη, Kυκλάδες, Πελ�π�ννησ� καιτη Στερεά Eλλάδα.

Tα τελευταία τριακ�σια πενήντα�ρ�νια πριν απ� τα μυκηναϊκά η Aίγι-να εκσυγ�ρ�νί#ει συνε�ώς τα τεί�ητης, παρ�υσιά#ει τ�ν ίδι� ε!ελιγμέν�ελλαδικ� π�λιτισμ�, �πως και στ� υ-π�λ�ιπ� νησί και ισ�υρ�ύς ηγεμ�-νες, �πως είναι �ι �μ�λ�γ�ί τ�υς τωνπελ�π�ννησιακών ακτών. Σ’ αυτ�ύςανήκει και � νεκρ�ς, π�υ εί�ε τα�είστ�ν �ώρ� ανάμεσα στα τεί�η τ�υτελευταί�υ μεσ�ελλαδικ�ύ �ικι-σμ�ύ.

H Aίγινα είναι στα μέσα της δεύτε-ρης π.X. �ιλιετίας η κυρίαρ��ς των α-ν�ικτών θαλασσών και τα μεγάλα αι-γινήτικα καρά�ια, π�υ εικ�νί#�νταιεπάνω στα πιθάρια, π�υ έ��υν �ρε-θεί στην «κ�λώνα», είναι πραγματικάπ�ντ�π�ρα πλ�ία, �ι πρώτες ε!ηκ�-ντ�ρ�ι με παράλληλη ύπαρ!η ιστίωνκαι συν�λικ� μήκ�ς περί τα 50 μέτρακαι τεράστι� �ιάκι�. Σε άλλη παρά-σταση �ι κωπηλάτες είναι έν�πλ�ι, ε-νώ σε τρίτη μια ανθρώπινη μ�ρ�ή μεθαυμάσια κίνηση αιωρείται επάνω σεένα δελ�ίνι ή δίπλα στ� ακρ�πρωρ�σε σ�ήμα δελ�ινι�ύ εν�ς μικρ�τε-ρ�υ καρα�ι�ύ. Kι αυτές �ι παραστά-σεις πρ�καλ�ύν τ� ίδι� δέ�ς και τ�νίδι� θαυμασμ�, π�υ πρ�καλ�ύσαν ταπραγματικά πλ�ία, π�υ αντιγρά��υν,�ταν έ�θαναν στα μακρινά λιμάνιατ�υ πρ��ρισμ�ύ τ�υς.

Συνέ�εια απ� την 5η σελίδα

K λώνα: Tεμά�ι αγγεί υ μεσ ελλαδικών �ρ�νων, με παράσταση αγάλματ ς ή ανθρώπ υ πάνω σε ψάρι ή σε ακρ�-πρωρ καρα#ι ύ (περί τ 1700 π.X. – M υσεί Aίγινας).

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 7

Λα�άρηδες και, στ� �άθ�ς, τ� Eλλάνι�ν �ρ�ς.

H Mυκηναϊκή AίγιναMυκήνες και Kρήτη ασκ�ύσαν στ� νησί συγκεκριμένη π�λιτική διευρυμέν�υ ιμπεριαλιστικ�ύ �αρακτήρα

Tης Kλαίρης Eυστρατί�υ

Aρ�αι�λ�γ�υ της B΄ E��ρείας Aττικής

H AIΓINA τ� 17� και 16� αι. π.X., ε-π��ή της μινωικής θαλασσ�κρατίαςστ� Aιγαί� και τη Mεσ�γει�, διαδρα-ματί�ει σημαντικ� ρ�λ� στη διακίνη-ση των αγαθών ανάμεσα στα παρά-λια της M. Aσίας, την Aίγυπτ�, τιςKυκλάδες, την Hπειρωτική Eλλάδακαι την Πελ�π�ννησ�, πρ�ετ�ιμά��-ντας έτσι τ� δυναμικ� της ρ�λ�στην επερ��μενη π�λιτιστική μετα-��λή. H πλε�νεκτική γεωγρα�ικήτης θέση στα πρ�στατευμένα καιπρ�σιτά νερά τ�υ κ�λπ�υ π�υ ενώ-νει την Aττική με την Aργ�λίδα,πρ�σήλκυσε απ� π�λύ νωρίς επιδέ-"ι�υς ναυτικ�ύς και δραστήρι�υς ε-μπ�ρ�υς.

H εγκατάσταση και ανάπτυ"η απ�τη νε�λιθική περί�δ� μιας κ�ινω-νίας ανθρώπων π�υ γνωρί��υν καλάτη θάλασσα και τ�υς ν�μ�υς τηςσυνδιαλλαγής ήταν η �άση στην �-π�ία θεμελιώθηκαν �ι δραστηρι�τη-τες για την ανάπτυ"η τ�υ εμπ�ρί�υ.Aυτ�ς ίσως είναι και � λ�γ�ς π�υ ηAίγινα δεν πλήττεται απ� τις ανακα-τατά"εις π�υ συμ�αίν�υν στ� �ώρ�τ�υ Aιγαί�υ απ� τ� τέλ�ς της ΠE II

ώς τη ME II-III, επ��ή αν�δ�υ καιπτώσης της μινωικής κυριαρ�ίας.

Tα κρητικά και «συμμα�ικά» πλ�ίατην περί�δ� αυτή διατρέ��υν �λητη Mεσ�γει� πλέ�ντας κυρίως κ�-ντά στα παράλια για ασ�άλεια και α-νε��διασμ�, ενώ παράλληλα δημι-

�υργ�ύν σ�έσεις �ιλίας π�υ ισ�υ-ρ�π�ι�ύνται με �ικ�γενειακ�ύς δε-σμ�ύς για εμπ�ρικ�ύς και διπλωμα-τικ�ύς λ�γ�υς. Oι Aιγινήτες αντα-π�κρίν�νται με ευελι"ία στις απαι-τήσεις των καιρών. T�υς δεσμ�ύςεπικ�ινωνίας με την Kρήτη �ανε-

ρώνει η εισηγμένη κεραμεική με τη�ημισμένη τε�ν�τρ�πία, γνωστή ωςκαμαραϊκ�ς ρυθμ�ς. H ανάπτυ"ησ�έσεων σταθερ�τητας και ευημε-ρίας των κατ�ίκων τ�υ μικρ�ύ νησι-�ύ, π�υ ��ι μ�ν� μιμ�ύνται αλλά καιαναπαράγ�υν τα κρητικά διακ�σμη-τικά θέματα, �ανερώνει �τι έ��υνα��μ�ιώσει και συμπλέ�υν με τιςαρ�ές τ�υ κρητικ�ύ π�λιτισμ�ύ.

Nαυτικ�ς «σταθμ�ς»

H κατάσταση αυτή είναι καλά ε-δραιωμένη �άριν των �ικ�ν�μικώνσυμ�ερ�ντων και �αίνεται �τι δεναλλά�ει για την Aίγινα, καθώς ηναυτική κυριαρ�ία στ� Aιγαί� και τηMεσ�γει� μετατ�πί�εται απ� τ�υςKρήτες στ�υς Mυκηναί�υς. Aντίθε-τα διακρίν�υμε τώρα μια νέα άνθη-ση της Aίγινας α��ύ έστω και για λί-γ� είναι � «σταθμ�ς» εκτ�ς των�ωρικής επικράτειας της Aργ�λίδαςπ�υ διακινεί με ευ�έρεια ��ι μ�ν�τα αγαθά αλλά και τις τάσεις, τα ήθηκαι τις ιδέες π�υ κυκλ���ρ�ύν καιείναι στ� πρ�σκήνι� στ� �ώρ� τηςMεσ�γεί�υ.

Eτσι, λ�ιπ�ν, την περί�δ� τηςπρ�ετ�ιμασίας και της μεγάλης ακ-Γε�υρ�στ�μη πρ���υς, η �π�ία �ρ�ν�λ�γείται γύρω στ� 1450 π.X. (πρώιμ�ς

ανακτ�ρικ�ς ρυθμ�ς). Συνέ�εια στην 8η σελίδα

μής των Mυκηνών τ�ν 16� αιώναπ.�. (YE I) ακμά�ει και η Aίγινα. H K�-λώνα π�υ πάνω απ� 1.500 �ρ�νιασυνε�ώς αν�ικ�δ�μείται και μεγα-λώνει απ�τελεί πάντα τ� αστικ� καιεμπ�ρικ� κέντρ�. H π�λις IX και X ε-πεκτείνεται πρ�ς Aνατ�λάς και συ-μπεριλαμ�άνει στα τεί�η της ταπρ�άστια. Tα νεκρ�τα�εία της επ�-�ής έ��υν εντ�πιστεί στ� λ��� τωνAνεμ�μύλων και πρ�σέ�εραν πλ�ύ-σια κτερίσματα μιας ευκατάστατηςκ�ινωνίας. H κεραμεική, απ� τ�υςπι� εύγλωττ�υς μάρτυρες, καταδει-κνύει ανεπτυγμένη επιδε"ι�τητακαι �αντασία στη σύνθεση κ�ιν�τυ-πων διακ�σμητικών μ�τί�ων.

H πλ�ύσια και π�λύ�ρωμη �υσι�-κρατική και π�λλές ��ρές ε"ε�ητη-μένη μινωική διάθεση στα �έρια τωνεπιδέ"ιων Aιγινητών καλλιτε�νώνγίνεται εργαλεί� για να διευρύνει τησυγκρατημένη και διακριτική μυκη-ναϊκή �υσι�κρατία με έργα π�υ �α-νερών�υν την ύπαρ"η τ�πικών ερ-γαστηρίων.

Oι Aιγινήτες τα"ιδεύ�υν σε �λητη Mεσ�γει�. Aπ� τα παράλια τηςΣυρίας, της Φ�ινίκης και της Aιγύ-πτ�υ ώς τη Σικελία και ίσως τηνIσπανία. H γνωριμία τ�υς και �ι σ�έ-σεις τ�υς με δια��ρετικές ή συγγε-νικές π�λιτισμικές εν�τητες α��-μ�ιών�νται με ευκ�λία και �ι επι-δράσεις αναγνωρί��νται κατ’ αρ�ήνστην κεραμεική και αργ�τερα στηναρ�ιτεκτ�νική.

Στην Aίγινα τ�ν 15� αι. π.X., πε-ρί�δ� σ�ηματισμ�ύ των μεγάλωνμυκηναϊκών κέντρων, πλην της K�-λώνας, π�υ συνε�ί�ει να ακμά�ει�ωρίς �μως να επεκτείνεται πρ�-σαρμ�σμένη στα νέα δεδ�μένα, δενέ��υν ώς τώρα διακριθεί πληρ���-ρίες για άλλα κέντρα στ� νησί. Aυτ�δεν σημαίνει πως �ι άνθρωπ�ι δενκατ�ικ�ύν και σ’ άλλα μέρη �πωςτ�υλά�ιστ�ν μας πληρ���ρ�ύν ταδιάσπαρτα κεραμεικά θραύσματα α-π� διά��ρες περι��ές. Oι Mυκήνες�πως και η Kρήτη ασκ�ύν συγκεκρι-μένη π�λιτική διευρυμέν�υ �μως ι-μπεριαλιστικ�ύ �αρακτήρα.

Mυκηναϊκές θέσεις

Aπ� τ� 1400 π.X. εκτ�ς απ� τιςγνωστές μυκηναϊκές ακρ�π�λεις μετα ανάκτ�ρα των ηγεμ�νων ακμά-

��υν �ικισμ�ί – π�λεις – σταθμ�ί – ε-μπ�ρεία και διάσπαρτες �λιγ�με-λείς εγκαταστάσεις στην ύπαιθρ��ικ�γενειακ�ύ �αρακτήρα, π�υδραστηρι�π�ι�ύν την ενδ��ώρα, α-ναπτύσσ�υν και συντηρ�ύν τη γε-ωργία, την κτην�τρ��ία αλλά και τη�ι�τε�νία.

Aυτ�ς είναι και � λ�γ�ς π�υ �λέ-π�υμε μια ραγδαία εμ�άνιση μυκη-ναϊκών θέσεων υψηλ�ύ �ι�τικ�ύ ε-πιπέδ�υ σ’ �λ� τ�ν ελλαδικ� �ώρ�αλλά και στην Aίγινα.

Δημι�υργέιται έτσι ένα ασ�αλέςδίκτυ� αλληλ�ϋπ�στήρι"ης με συ-ντ�νισμένη εμπ�ρική δραστηρι�τη-τα π�υ ενώνει τ�ν ελληνικ� κ�σμ�στ� πλαίσι� της «Mυκηναϊκής κ�ι-νής».

H Aίγινα εντάσσεται και αυτή στ�ρεύμα της �μ�ι�γένειας π�υ ε"α-πλώνεται ραγδαία. T� εμπ�ρι� και η

ναυτιλία περν�ύν στα �έρια έμπει-ρων α"ιωματ�ύ�ων, ενώ ευημερ�ύναγρ�τικές εγκαταστάσεις σε μι-κρ�ύς ��υρωμέν�υς �ικισμ�ύςκρυμμέν�υς στις δασωμένες καιδυσπρ�σιτες απ�κρημνες πλαγιέςτ�υ νησι�ύ. Tην περί�δ� αυτή μετα-"ύ τ�υ 1400 – 1200 π.X. (YE III A–B)στην Aίγινα εμ�ανί��νται �ι θαλα-μ�ειδείς τά��ι στ� λ��� των Aνε-μ�μύλων, καθώς η K�λώνα συνε�ί-�ει να κατ�ικείται αδιάληπτα. Πα-ράλληλα έ��υν έρθει στ� �ως τά-��ι και ευρήματα π�υ συνθέτ�υν έ-να τ�"� �ικιστικής ανάπτυ"ης στηνανατ�λική πλευρά τ�υ νησι�ύ.

Στην A�αία, τα μυκηναϊκά ειδώλιαπ�υ παριστ�ύν την ανώνυμη πρ�ϊ-στ�ρική θέα της �ύσης με τ� �ρέ-��ς στην αγκαλιά της εκτ�ς τ�υ �τιμαρτυρ�ύν την αρ�ή και τ�ν �αρα-κτήρα της λατρείας, �ανερών�υν

και την ύπαρ"η μυκηναϊκής εγκατά-στασης.

Θέσεις �πως η Bαγία, � Kά��ς, �Kύλινδρας, �ι Aλωνες και η Πέρδικαπαρέ��υν πληρ���ρίες για την πε-ρί�δ� αυτή στ� νησί.

Στ� �ρ�ς �π�υ απ� τα γεωμετρικά�ρ�νια είναι γνωστή η λατρεία τ�υΔι�ς Eλλανί�υ, υπάρ�ει την περί�δ�αυτή ψηλά στην κ�ρυ�ή μυκηναϊκή��υρωμένη εγκατάσταση.

Iερά της A�αίας και τ�υ Eλλανί�υ Δι�ς

Aνάμεσα στα δυ� μεγάλα ιερά τηςAίγινας απέναντι απ’ την Aττική π�υέγιναν διάσημα στα αρ�αϊκά και κλα-σικά �ρ�νια –της A�αίας και τ�υEλλανί�υ Δι�ς– η Aρ�αι�λ�γική Yπη-ρεσία εί�ε την τύ�η να ερευνήσει έ-να νέ� άγνωστ� ως τώρα μυκηναϊκ��ικισμ�. H �ιλ�π�νη σκαπάνη τ�υAλκι�ιάδη Λα�άρ�υ, εν�ς ρητιν�συλ-λέκτη των πευκώνων στις ανατ�λι-κές πλαγιές τ�υ νησι�ύ στη θέση Λα-�άρηδες έ�ερε στ� �ως τυ�αία έναμυκηναϊκ� κτιστ� θαλαμωτ� τά��και τα αρ�αία π�υ παρέδωσε άν�ι"αντ� δρ�μ� για μια πρώτη μικρή σωστι-κή ανασκα�ική έρευνα. Aπ�καλύ-�θηκαν τρεις τά��ι απ� τ�υς �π�ί-�υς � ένας εί�ε διαταρα�θεί απ� τ�ναγρ�τη και �ι άλλ�ι δύ� εί�αν συλη-θεί στην αρ�αι�τητα. Eπίσης εντ�πί-στηκαν λείψανα �ικισμ�ύ και απ�κα-λύ�θηκε τμήμα κτιρί�υ.

Oι τά��ι είναι υπ�γει�ι με κτιστ�θάλαμ� �ρθ�γώνι�υ σ�ήματ�ς στ�ν�π�ί� �δηγεί επίσης κτιστ�ς δρ�-μ�ς. Kαλύπτ�νται με �ρι��ντιεςπλάκες �ι �π�ίες πατ�ύν πάνω στα�ρθια τ�ι�ώματα των πλευρών τ�υθαλάμ�υ π�υ συγκλίν�υν ελα�ρά. Hκατασκευή των τά�ων �ανερώνειμια συγγένεια με την Kρήτη, �π�υανάλ�γ�ι τά��ι είναι γνωστ�ί απ�τ�ν 16� ώς τ�ν 13� αι. π.X. και ακ�-μη ώς την πρωτ�γεωμετρική περί�-δ�. Tέτ�ι�ι τά��ι είναι επίσης γνω-στ�ί και στην πρωτ�κυκλαδική επ�-�ή στη Σύρ�.

Tα πλ�ύσια ευρήματα π�υ μας �ά-ρισαν είναι ε"αιρετικά καλής π�ι�-τητας και �ανερών�υν στενή σ�έσημε την Aργ�λίδα. Kύλικες, κύπελλα,σκύ��ι, αρτ�σ�ημα αλά�αστρα κ�-σμημένα με τα �αρακτηριστικά μ�-τί�α τ�υ 14�υ και 13�υ αι. π.X. �πωςναυτίλ�ι, σ�ηματ�π�ιημένα �ταπ�-δια, παπυρ�ειδή άνθη κ.λπ. ήσαν �-λα για να τιμήσ�υν τ�υς νεκρ�ύς.Mα�ί ψή��ι απ� περιδέραια, �άλκι-ν� εγ�ειρίδι� και ειδώλι� τ�υ τ�π�υΦ και Ψ.

Σημαντικά είναι τα ειδώλια τ�υ τύ-π�υ της κ�υρ�τρ���υ π�υ παριστά-ν�υν τη μεγάλη μητέρα – Θεά της�ύσης με τ� παιδί στην αγκαλιά της.Tα μικρά αυτά «λατρευτικά αγαλμα-τίδια» είναι απ� τ�υς τελευταί�υς α-ψευδείς μάρτυρες των παλιών α"ιώνπ�υ τιμ�ύν και λατρεύ�υν στ� πρ�-σωπ� της γυναίκας τη μητέρα π�υ"έρει να �ρ�ντί�ει, να μεγαλώνει καινα πρ�στατεύει με αγάπη �τι στηρί-�ει τη συνέ�εια της �ωής, �υσιαστι-κές ιδι�τητες, �ι �π�ίες επικαλύ�θη-καν και α�ανίστηκαν απ� τα «Oλύ-μπια» πρ�τυπα π�υ αναγνωρί��υνστη γυναίκα τα �αρακτηριστικά μιας�ιλ�μα�ης αρρενωπής, εργατικήςκαι παρθέν�υ θεάς, της Aθηνάς.

Συνέ�εια απ� την 7η σελίδα

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Tμήμα πρ���υ με απεικ�νιση πέρδικας. Xρ�ν�λ�γείται γύρω στ� 1300 π.X.

Mυκηναϊκά ειδώλια π�υ παριστάν�υν τη μεγάλη θεά της �ύσεως – μητέρας. Xρ�ν�λ�γ�ύνται γύρω στα 1300 – 1200 π.X.

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 9

H π�λη των ιστ�ρικών �ρ�νωνH π�λη–κράτς της Aίγινας, απέκτησε πλύτη και �ήμη με τη ναυτιλία και τ εμπ�ρι

Tης Eλένης Παπασταύρ�υ

Aρ�αι�λ�γ�υ της B΄ E��ρείας Πρ�ϊστ�ρικών καιKλασικών Aρ�αι�τήτων Aττικής

H ΠOΛH των ιστ�ρικών �ρ�νων κτί-�εται κ�ντά στ� λιμάνι, στη θέση �-π�υ �ρίσκεται και η σύγ�ρ�νη πρω-τεύ�υσα τ�υ νησι�ύ. O λ���ς της«K�λώνας» (�πως �ν�μά�εται σήμε-ρα), �π�υ υπήρ�αν �ι διαδ��ικ�ίπρ�ϊστ�ρικ�ί �ικισμ�ί, μετατρέπεταισε τ�π� ιερ�, τ�π� «κατ�ικίας» τωνθεών και ιδρύ�νται σ’ αυτ�ν �ι να�ί.

H �ργάνωση της π�λης – κράτ�υςτ�π�θετείται στ� πρώτ� μισ� τ�υ7�υ αι. π.X. Πρ�κειται για π�λη άρρη-κτα δεμένη με τη θάλασσα. Ως νησίκαι μάλιστα �ωρίς π�λλές καλλιερ-γήσιμες εκτάσεις στρά�ηκε π�λύνωρίς στη ναυτιλία και τ� εμπ�ρι�.Aπ� αυτές τις δραστηρι�τητες απέ-κτησε πλ�ύτη και �ήμη. Eνα απ�-σπασμα τ�υ Hσι�δ�υ περιγρά�ειτ�υς Aιγινήτες ως τ�υς πρώτ�υς θα-λασσ�π�ρ�υς, ως κατασκευαστέςτων ιστι���ρων και κωπηλάτωνπλ�ίων.

Σύμ�ωνα με τις αρ�αίες πηγές ηAίγινα συγκαταλέγεται στις π�λεις,π�υ υπήρ%αν για κάπ�ι� �ρ�νικ� διά-στημα θαλασσ�κράτ�ρες. H �ήμητ�υ νησι�ύ γύρω απ� τα ναυτικάπράγματα απ�τυπώνεται και σε ύ-μν�υς, π�υ συνέθεσε � Πίνδαρ�ςπρ�ς τιμήν Aιγινητών αθλητών, �ι �-π�ί�ι νίκησαν σε διά��ρ�υς αγώνες.Mε την ευκαιρία της ε%ύμνησής τ�υςγίνεται ανα��ρά στην π�λη π�υ τ�υςανέθρεψε και συ�νά της απ�δίδεταιτ� επίθετ� «ναυσικλυτ�ς»: �ν�μα-στή για τα πλ�ία της. O Hρ�δ�τ�ς μι-λάει με θαυμασμ� για τ�ν Aιγινήτη έ-μπ�ρ� Σώστρατ�, π�υ απέκτησε μυ-θώδη πλ�ύτη απ� τα μακρινά τ�υ τα-%ίδια.

O 7�ς και 6�ς αι. π.X. απ�τελ�ύν ε-π��ή συνε��ύς πρ��δ�υ, π�υ �δηγείτ� νησί στα τέλη τ�υ 6�υ και τα πρώ-τα �ρ�νια τ�υ 5�υ αι. π.X. στη μεγά-λη τ�υ ακμή.

Διαμετακμιστικ�

εμπ�ρι

Tα πλ�ία των Aιγινητών τα%ιδεύ-�υν σε ανατ�λή και δύση, μετα�έρ�-ντας εμπ�ρεύματα για τις ελληνικέςπ�λεις. T� εμπ�ρι� τ�υς είναι διαμε-τακ�μιστικ�. E��σ�ν τ� νησί δεν πα-ράγει αγαθά, ενεργεί ως μετα��ρέ-ας πρ�ϊ�ντων άλλων π�λεων. H θέσητ�υ στ� κέντρ� τ�υ Σαρωνικ�ύ είναικατάλληλη για την αναδιαν�μή τωνεμπ�ρευμάτων. Eκτ�ς απ� κ�ντινάαναλαμ�άνει και μακρινά τα%ίδια στ��ώρ� της Mεσ�γεί�υ. Mετα�έρει κυ-ρίως πρώτες ύλες, �πως σιτηρά, μέ-ταλλα, %υλεία, μαλλί, πάπυρ�, και α-π� την ανατ�λή, αρώματα και ε%ωτι-κά είδη. Eπίσης, εμπ�ρεύεται κερα-μικά απ� τα μεγάλα ελληνικά κέντραπαραγωγής, �πως την K�ρινθ� καιτην Aθήνα. Aπ� την π�ικιλία και πλη-θώρα των ειδών π�υ μετέ�εραν �ι

Aιγινήτες, � ��ρτ�ς των πλ�ίων μεμικρ�εμπ�ρεύματα �ν�μάσθηκε «Aι-γιναία εμπ�λή».

Eκτ�ς απ� τ� σημαντικ� ρ�λ� τηςAίγινας στη διακίνηση αγαθών καιστην επικ�ινωνία των γύρω απ� τηMεσ�γει� λαών ήταν και μία απ� τιςπρωτ�π�ρες π�λεις π�υ συνέ�αλανστη μετα��ρά πρ�ς την ηπειρωτικήEλλάδα ιδεών και γνώσεων κυρίωςαπ� την ανατ�λή, π�υ διέθετεπρ�ηγμέν� π�λιτισμ�.

O Hρ�δ�τ�ς ανα�έρει �τι η Aίγιναήταν η μ�νη π�λη απ� αυτές π�υ�ρίσκ�νταν κ�ντά στην ηπειρωτικήEλλάδα π�υ συμμετεί�ε στην ίδρυ-ση (γύρω στα 570 π.X.) τ�υ εμπ�ρί-�υ στη Nαύκρατη της Aιγύπτ�υ και�τι ανήγειρε εκεί δικ� της %ε�ωρι-στ� ιερ�.

Για τη διευκ�λυνση των εμπ�ρι-κών της συναλλαγών π�λύ νωρίς κυ-κλ���ρησε μέτρα και σταθμά. Oι αρ-�αίες πηγές μας πληρ���ρ�ύν �τι ε-δώ κ�πηκε τ� πρώτ� ασημένι� ν�μι-σμα. Ως έμ�λημά τ�υ εί�ε τη θαλάσ-σια �ελώνα.

Oι δ�ύλ�ι την επ��ή εκείνη ήτανπρ�σ�δ���ρ�ς παράγων και εμπ�-ρεύσιμ� είδ�ς, π�υ απέ�ερε μεγάλακέρδη.O Aριστ�τέλης (2) σημειώνει�τι η Aίγινα διακιν�ύσε 470.000 δ�ύ-λ�υς. Aριθμ�ς π�υ θεωρείται ε%αιρε-τικά υψηλ�ς για τ� νησί. Aν σκε�θεί�μως κανείς �τι για την επάνδρωσητων πλ�ίων και την ανάπτυ%η τ�υ ε-μπ�ρί�υ ήταν απαραίτητ�ι, μπ�ρείνα δικαι�λ�γήσει αυτ�ν τ�ν αριθμ�.T� εκτεταμέν� δ�υλεμπ�ρι� π�υδιενεργ�ύσε, την κατέστησε μισητήανάμεσα στ�υς Eλληνες.

Eκτ�ς απ� την Aίγυπτ� αναπτύσ-σει εμπ�ρικές σ�έσεις με άλλες πε-

ρι��ές της Aνατ�λής, τη ��ρει� Συ-ρία, τη Φ�ινίκη, με ενδιάμεσ�υςσταθμ�ύς τη P�δ� και την Kύπρ�.Για την πρ�στασία των εμπ�ρικώντης δρ�μων πρ�ς την Aνατ�λή, ανα-γκά�εται να συγκρ�υσθεί με τ�υςΣαμί�υς τ�υς �π�ί�υς νικά και εκ-διώκει απ� την Kυδωνία της δυτικήςKρήτης, �π�υ ενισ�ύει τη θέση της.Παράλληλα, αναπτύσσει εμπ�ρικέςδραστηρι�τητες στη Mαύρη Θάλασ-σα. O Hρ�δ�τ�ς ανα�έρει �τι � /έρ-%ης είδε αιγινήτικα πλ�ία ��ρτωμέ-να με σιτάρι να διαπλέ�υν τ�ν Eλλή-σπ�ντ� με πρ��ρισμ� την Aίγινα καιτην Πελ�π�ννησ�. Στη Δύση επίσηςσημειώνεται η παρ�υσία της. O

Στρά�ων γρά�ει �τι έστειλε απ�ί-κ�υς στ�υς Oμ�ρικ�ύς (��ρειαAδριατική). Στη Gravisca (PortoClementino) της Eτρ�υρίας, στ� κλα-σικ� ιερ� της Hρας, �ρέθηκε εντ�ι�ι-σμέν� τμήμα άγκυρας με α�ιερωμα-τική επιγρα�ή κάπ�ι�υ Σώστρατ�υπρ�ς τ�ν Aπ�λλωνα της Aίγινας. T�εύρημα αυτ� απ�τελεί ακράδαντη α-π�δει%η για την αιγινητική παρ�υσίαστην Eτρ�υρία.

Oι επα�ές των Aιγινητών με διά-��ρες περι��ές της Mεσ�γειακήςλεκάνης απ�δεικνύεται και απ� τηνπληθώρα εισαγωγών στ� ίδι� τ� νη-σί. Aντικείμενα απ� την Aίγυπτ�, ��-ρεια Συρία, Φ�ινίκη, Kύπρ�, P�δ�,παραλία Mικράς Aσίας, Kυκλάδες,Aργ�ς, K�ρινθ�, Aττική, Λακωνία,Iταλία κατακλύ��υν τ� νησί.

H επ��ή ακμής της αντικατ�πτρί-�εται ιδιαίτερα στα μνημεία της. Σταδύ� σημαντικ�τερα ιερά τ�υ να�ύτην A�αία και την «K�λώνα» κατάτ�υς �ρ�ν�υς αυτ�ύς, αν�ικ�δ�μ�ύ-νται, στη θέση των παλαι�τέρων,μνημειωδέστερ�ι να�ί, ενώ ιδρύ�-νται και νέ�ι πρ�ς τιμήν δια��ρωνθεών. Στην π�λη κτί�εται ισ�υρ� τεί-��ς, κατασκευά��νται εντυπωσιακάλιμενικά έργα, δαιδαλώδες υδραγω-γεί� και δαπανηρ�ί τά��ι.

Στην αρ�ή των μηδικών π�λέμωνπρ�σπάθησε να απ��ύγει τη ρή%η μετην Περσία, πρ��ανώς για να μηνπληγ�ύν τα εμπ�ρικά της συμ�έρ�-ντα στην ανατ�λική Mεσ�γει�. Tελι-κά η συμ��λή της στη ναυμα�ία τηςΣαλαμίνας ήταν απ��ασιστική και ε-παινέθηκε π�λύ για την ανδρεία, π�υεπέδει%αν �ι Aιγινήτες.

Aντι�ηλία

με την Aθήνα

H Aθήνα, ισ�υρή π�λη – κράτ�ς,ήταν η μεγαλύτερη αντί�ηλ�ς της

Σύν�λ� �μαδικών τά�ων, αρ�ές τ�υ 5�υ αι. π.X. Oικ�πεδ� M. Mπ�υσέκα.

Tμήμα τ�υ ��υρωματικ�ύ τεί��υς, αρ�ές τ�υ 5�υ αι. π.X. Oικ�πεδ� B. Eυ-δαίμ�ν�ς.

Συνέ�εια στη 10η σελίδα

Aίγινας. O Hρ�δ�τ�ς κάνει εκτενήανα��ρά στ�ν μετα%ύ τ�υς π�λεμ�,τ�ν �π�ί� �αρακτηρί�ει μακρ��ρ�-νι� και ως ένα απ� τ�υς μεγαλύτε-ρ�υς της επ��ής. H θέση της Aίγι-νας και η ενασ��ληση των δύ� π�-λεων – κρατών με τη ναυτιλία και τ�εμπ�ρι�, με κ�ιν�ύς δηλαδή στ�-��υς, εί�αν ως αναπ��ευκτ� απ�-τέλεσμα τ�ν ανταγωνισμ� και τιςμετα%ύ τ�υς συγκρ�ύσεις. O �αρα-κτηρισμ�ς τ�υ Περικλή για την Aίγι-να ως «λήμης (“τσίμπλας”) τ�υ Πει-ραιώς» απ�δίδει με ενάργεια τιςσ�έσεις τ�υς. H απ��ασιστικής ση-μασίας σύγκρ�υση για την Aίγινα έ-γινε τ� 457 π.X.

Oι δύ� π�λεις ναυμά�ησαν λίγ� έ-%ω απ� τ� νησί και �ι Aιγινητικές δυ-νάμεις νικήθηκαν κατά κράτ�ς. Aυ-τή η ήττα στάθηκε μ�ιραία για τηντύ�η τ�υ νησι�ύ και έ�ερε την πα-ρακμή απ� την �π�ία δεν ανέκαμψεπ�τέ. Aναγκάστηκε να κατεδα�ίσειτ� τεί��ς, να παραδώσει τ� στ�λ�και να πληρώνει �αρύτατ� ετήσι���ρ� στ�υς Aθηναί�υς.

Aπ� τις αρ�ές ακ�μη τ�υ Πελ�-π�ννησιακ�ύ π�λέμ�υ (431 π.X.) ε-πειδή �ι Aθηναί�ι θεωρ�ύσαν τηνAίγινα ως απειλή, ε%αιτίας της θέ-σης της, επέτυ�αν να διώ%�υν τ�υςAιγινήτες απ� τ� νησί τ�υς και ε-γκατέστησαν σ’ αυτ� Aθηναί�υςκληρ�ύ��υς. Oι διωγμέν�ι Aιγινή-τες κατ�ίκησαν με τη ��ήθεια τωνΣπαρτιατών στη Θυρέα, κ�ντά στ�σημεριν� Aστρ�ς. Στα τέλη τ�υ Πε-λ�π�ννησιακ�ύ π�λέμ�υ (404 π.X.)� νικητής Σπαρτιάτης στρατηγ�ςΛύσανδρ�ς επανέ�ερε τ�υς επι�ή-σαντες Aιγινήτες στ� νησί τ�υς.

Aπ� την επ��ή αυτή και ύστερα ητύ�η της Aίγινας ακ�λ�υθεί αυτήντων άλλων ελληνικών π�λεων και υ-πάγεται στην εκάστ�τε ισ�υρ�τερηδύναμη (ηγεμ�νία Σπάρτης, Θη�ών,Mακεδ�νίας, Περγάμ�υ) έως �τ�υπεριέρ�εται με διαθήκη τ�υ Aττά-λ�υ Γ (133 π.X.) στη Pώμη.

Γύρω στα 155 μ.X. την επισκέπτε-ται � περιηγητής Παυσανίας � �π�ί-�ς περιγρά�ει τα εναπ�μείνανταμνημεία της, μάρτυρες της παλιάςτης δ�%ας.

Σωστικές ανασκα�ές

H εικ�να της αρ�αίας π�λης –ε-κτ�ς απ� τ� ιερ� στ� λ��� της «K�-λώνας»– ανασυντίθεται τα τελευ-ταία �ρ�νια �άρις στις σωστικές α-νασκα�ές. Oι ανασκα�ές αυτές εί-ναι περιστασιακές και περι�ρισμέ-νης έκτασης, αλλά απ��αίν�υν π�-λύ σημαντικές για την έρευνα δι�τιαπ�καλύπτ�υν και διασώ��υν πέτρα– πέτρα τα αρ�αία κατάλ�ιπα, τα �-π�ία στη συνέ�εια εντάσσ�νται στ��άρτη της περι��ής και απ�δίδ�υντην αρ�αία τ�π�γρα�ία. Eπειδή στησύγ�ρ�νη πρωτεύ�υσα τ�υ νησι�ύ,π�υ είναι κτισμένη επάνω στην αρ-�αία π�λη και περιλαμ�άνει π�λλάδιατηρητέα νε�κλασικά σπίτια, η �ι-κ�δ�μική δραστηρι�τητα είναι πε-ρι�ρισμένη, η εικ�να τ�υ αρ�αί�υ�ικισμ�ύ παραμένει έως σήμερα α-π�σπασματική.

Mε την ευκαιρία ανέγερσης �ικ�-δ�μών σε διά��ρα ιδιωτικά �ικ�πε-δα ήρθαν στ� �ως αρ�αία �ικιστικάλείψανα. Tα περισσ�τερα τ�π�θε-

τ�ύνται στα αρ�αϊκά, κλασικά καιρωμαϊκά �ρ�νια. Aπ�καλύ�θηκαν ε-πίσης κατάλ�ιπα απ� τ� π�λύπλ�κ�υδρευτικ� σύστημα τ�υ νησι�ύ, τ��π�ί� κατασκευάσθηκε στ�υς �ρ�-ν�υς ακμής της Aίγινας και ήταν α-παραίτητ� για τ� νησί, π�υ υπ��έ-ρει απ� λειψυδρία. T� νερ� δι��ε-τεύεται διά μέσ�υ λα%ευτών ή κτι-στών αγωγών, με π�λλές διακλαδώ-σεις σε μεγάλες κωδων�σ�ημες δε-%αμενές, επι�ρισμένες με ισ�υρ� υ-δραυλικ� κ�νίαμα. Tα πηγάδια στιςαυλές π�υ συ�νά περιέ��υν πλ�ύ-σια θραύσματα αγγείων, συμπληρώ-ν�υν την εικ�να της κατ�ίκησης. Σεδύ� �ικ�πεδα μέσα στην π�λη εντ�-πίσθηκαν τμήματα λ�υτρών της ύ-στερης ρωμαι�κρατίας.

Oι ανασκα�ές στα �ικ�πεδα είναιπ�λλές και απαιτ�ύν �ρ�ν�, με απ�-τέλεσμα να επι�αρύν�υν τ�υς ιδι�-κτήτες, �ι �π�ί�ι �μως συμ�άλλ�υνέμμεσα στην απ�κάλυψη και γνώσητων μνημείων τ�υ τ�π�υ τ�υς.

Pωμαϊκ� δικ� δίκτυΣτη ρωμαϊκή επ��ή �ρ�ν�λ�γείται

τμήμα τ�υ �δικ�ύ δικτύ�υ της π�-λης. Aπ�τελείται απ� τρεις λιθ�-στρωτ�υς απ� αργ�ύς λίθ�υς δρ�-μ�υς π�υ τέμν�νται. Aπ� τ�ν πρ�-σανατ�λισμ� τ�υς γίνεται �ανερ� �-τι � ένας διέσ�ι�ε τ� εσωτερικ� τηςπ�λης, � δεύτερ�ς ερ��ταν απ� τηνπαραλία, ενώ � τρίτ�ς τ�υς συνέδεεμε τ� λ��� της K�λώνας. Στ�υς �ώ-ρ�υς ανάμεσα στ�υς δρ�μ�υς εντ�-πίστηκαν �ικιστικά λείψανα.

H απ�κάλυψη τμήματ�ς τ�υ αρ-�αί�υ τεί��υς στην �δ� Tελαμών�ςαπ�τελεί τ� σημαντικ�τερ� εύρημα.T� τεί��ς περιέ�αλλε την π�λη.Xρ�ν�λ�γείται στις αρ�ές τ�υ 5�υαι. π.X. επ��ή ακμής της Aίγινας,αλλά συγ�ρ�νως και επ��ή αν�δ�υτης αθηναϊκής δημ�κρατίας και τηςαυ%αν�μενης απειλής απ� αυτήν. Oκίνδυν�ς των Aθηνών πρέπει να υ-πήρ%ε απ� τ�υς σημαντικ�τερ�υςλ�γ�υς π�υ υπαγ�ρευσαν την κατα-σκευή τ�υ τεί��υς. Oπως μας πλη-ρ���ρεί � Θ�υκυδίδης �ι Aιγινήτεςυπ��ρεώθηκαν να τ� κατεδα�ίσ�υνμετά την ήττα τ�υς απ� τ�υς Aθη-

ναί�υς (457 π.X.). Πρ�κειται για π�-λύ επιμελημέν� έργ�. Oι �ψεις τ�υέ��υν κατασκευασθεί απ� μεγά-λ�υς πωρ�λιθ�υς με άριστη πρ�-σαρμ�γή. Eσωτερικά υπάρ�ει γέμι-σμα απ� �ώμα και πέτρες δια��ρωνμεγεθών. Eγκάρσι�ι πωρ�λιθ�ι τ�-π�θετήθηκαν κατά διαστήματα γιαενίσ�υσή τ�υ. T� τμήμα, π�υ ανα-σκά�ηκε εντάσσεται στ� σκέλ�ςτ�υ τεί��υς, π�υ �ρί�ει τ� ανατ�λι-κ� �ρι� της αρ�αίας π�λης. T� σκέ-λ�ς αυτ� κατέ�αινε, έως τη θάλασ-σα, �π�υ σε συνδυασμ� με τις σύγ-�ρ�νες λιμενικές εγκαταστάσειςπαρεί�ε ε%αιρετική ��ύρωση στηνπ�λη.

T αρ�αίνεκρτα�εί

Mε τη συνε�ή επέκταση της σημε-ρινής π�λης και την ανέγερση νέων�ικ�δ�μών, πέρα απ� τ�ν κεντρικ�πυρήνα τ�υ λιμανι�ύ, διερευνάται ��ώρ�ς, π�υ περιέ�αλλε την αρ�αίαπ�λη. Eντ�πίστηκαν μεγάλα τμήματατ�υ αρ�αί�υ νεκρ�τα�εί�υ, π�υ �ρι-σκ�ταν έ%ω απ� τ� τεί��ς. Aπ�καλύ-�θηκαν τά��ι, π�υ καλύπτ�υν την ε-π��ή απ� τα τέλη τ�υ 8�υ αι. π.X., έ-ως και τα ρωμαϊκά �ρ�νια. Oι περισ-σ�τερ�ι ανάγ�νται στα �ρ�νια ακμήςτ�υ νησι�ύ κατά τα �π�ία εί�ε αυ%η-θεί π�λύ � πληθυσμ�ς τ�υ. Eίναι κυ-ρίως υπ�γει�ι θαλαμωτ�ί, λα%ευμέ-ν�ι στ� μαλακ� υπ�στρωμα τ�υ �ρά-��υ. H πρ�σ�αση σε αυτ�ύς γίνεταιείτε απ� κάθετη, �ρθ�γώνια είσ�δ�ή λα%ευτή κλίμακα. Aυτ�ί �ι τά��ι εί-ναι �ικ�γενειακ�ί. Eπειδή ήταν δα-πανηρ�ί, �ρησιμ�π�ιήθηκαν για επα-νειλημμένες τα�ές στ� πέρασματων αιώνων. Tα κτερίσματά τ�υς δεί-�ν�υν την πλ�ύσια π�ικιλία των ει-σαγωγών στ� νησί, με κυρίαρ�ες τιςεισαγωγές απ� την K�ρινθ� και τηνAττική. Eκτ�ς απ� τ�υς �ικ�γενεια-κ�ύς συναντώνται και �ι απλ�ί �ρθ�-γώνι�ι, επι�ανειακ�ί, λακκ�ειδείςτά��ι, π�υ πρ��ρί��νταν για μεμ�-νωμένη τα�ή.

Mεγάλ� κτιριακ� συγκρ�τημα μεείκ�σι πέντε περίπ�υ δωμάτια απ�-καλύ�θηκε στην περι��ή τ�υ αρ�αϊ-

κ�ύ – κλασικ�ύ νεκρ�τα�εί�υ στ�νKάμπ� – Mύλων. Eπειδή γειτνιά�ει μεαυτ� �δηγ�ύμαστε στην υπ�θεση �-τι εί�ε σ�έση με τ� νεκρ�τα�εί�. Πι-θαν�ν τα δωμάτιά τ�υ �ρησίμευανως �ώρ�ι εμπ�ρίας κεραμικής ή ερ-γαστήρια κατασκευής δια��ρων α-ντικειμένων.

E%ήντα ένας λακκ�ειδείς τά��ι,π�υ ανασκά�ηκαν σε ιδιωτικ� �ικ�-πεδ�, στ� Mεριστ�, απ�τελ�ύν %ε-�ωριστ� και ιδιαίτερ� σύν�λ�, μέσαστ� νεκρ�τα�εί�. H πυκν�τητα, �πρ�σανατ�λισμ�ς και η �μ�ι�τητατων τά�ων, καθώς και η επιλ�γή τ�υιδιαίτερα σαθρ�ύ πετρώματ�ς, γιανα επιτευ�θεί η εύκ�λη και γρήγ�ρηδιάν�ι%ή τ�υς, �δηγ�ύν στ� συμπέ-ρασμα �τι στη θέση αυτή έγινε κά-π�ι�ς σύγ�ρ�ν�ς και �μαδικ�ς εντα-�ιασμ�ς. Aπ� τ�ν συσ�ετισμ� των α-νασκα�ικών δεδ�μένων, π�υ τ�π�-θετ�ύν τ�ν εντα�ιασμ� των νεκρώνστις αρ�ές τ�υ 5�υ αι. π.X., με την ε-%ιστ�ρηση των γεγ�ν�των απ� τ�νHρ�δ�τ� διατυπώνεται η άπ�ψη �τιεδώ εντα�ιάστηκαν �ι δημ�κρατικ�ίAιγινήτες, π�υ επαναστάτησαν ενα-ντί�ν των αριστ�κρατών.

H επανάστασή τ�υς, �μως, απέτυ-�ε, επειδή καθυστέρησε να �τάσει ησυμ�ωνημένη ��ήθεια τ�υ αθηναϊ-κ�ύ στ�λ�υ. T�τε π�λλ�ί δημ�κρατι-κ�ί �δηγήθηκαν έ%ω απ� την π�ληκαι θανατώθηκαν.

Aρ�αία λατμεία

Στην περι��ή Bάρδια εντ�πίστη-καν κτιστ�ί, καμαρ�σκεπείς τά��ιτης ύστερης ρωμαι�κρατίας. H θέσηαυτή, κατά τ�υς κλασικ�ύς �ρ�ν�υς,ήταν περι��ή κατ�ίκησης, ενώ κατάτην ύστερη ρωμαι�κρατία μετατρέ-πεται σε τ�π� εντα�ιασμ�ύ, γεγ�ν�ςπ�υ μαρτυρεί την παρακμή και συρ-ρύκνωση της π�λης στ�υς �ρ�ν�υςαυτ�ύς.

Mακρύτερα απ� τα νεκρ�τα�είακαι κυρίως στ� ��ρει�τερ� τμήματ�υ νησι�ύ εντ�πίστηκαν αρ�αία λα-τ�μεία. Eίναι γνωστ� �τι �ι Aιγινήτεςκατά την κλασική επ��ή ε%ήγαν πω-ρ�λιθ� απ� τ�ν �π�ί� κατασκευά-σθηκαν και σημαντικά κτίσματα τηςAττικής. Σημαντικ� λατ�μεί� απ�κα-λύ�θηκε πι� κ�ντά στην π�λη, στηνπερι��ή Λει�άδι. Aπ� μετρήσεις π�υέγιναν, πρ�έκυψε �τι �ι �γκώδειςπωρ�πλινθ�ι, π�υ ε%�ρύ�θηκαν απ�αυτ�, �ρησιμ�π�ιήθηκαν στα θεμέ-λια τ�υ να�ύ τ�υ Aπ�λλωνα, στηνK�λώνα. H μετα��ρά των �γκ�λίθωναπ� τ� λατ�μεί� στην περι��ή τηςK�λώνας για την κατασκευή τ�υ να-�ύ γιν�ταν απ� τη θάλασσα. Διακρί-νεται � λα%ευμέν�ς στ� �ρά�� κατω-�ερικ�ς δρ�μ�ς για τη μετα��ράτων �γκ�λίθων ώς την ακτή, �π�υ γι-ν�ταν η ��ρτωση.

Oι σωστικές ανασκα�ές λ�ιπ�ν,%ανα�ωντανεύ�υν τ� παρελθ�ν τ�υνησι�ύ. Tα αρ�αία κατάλ�ιπα, π�υέρ��νται στ� �ως είναι �ι �ρατές και�ειρ�πιαστές απ�δεί%εις της ιστ�-ρίας τ�υ. Διαλαλ�ύν τη συμ��λή τηςAίγινας και τ� δυναμικ� ρ�λ� τηςστ� ιστ�ρικ� γίγνεσθαι της αρ�αίαςEλλάδας.

Σημειώσεις1) R. Merkelbach, M. West, Fr. Hesiodea,

Oxford 1967, αρ. 205.2) Aριστ. Fragmenta, 472. Aθήναι�ς 6. 172d.

Συνέ�εια απ� την 9η σελίδα

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Aττικ�ς μελαν�μ�ρ��ςαμ��ρέας, στ�ν �π�ί� απεικ�νί�εταισυμπλ�κή π�λεμιστών.Πρώτ� τέταρτ� 5�υ αι. π.X. Oικ�πεδ� Π. K�υλικ�ύρδη.

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 11

T� ιερ� της AαίαςOι «Aιγινήτες», απ� τ�ν να� της A�αίας, �ρίσκ�νται εκτεθειμέν�ι στην περί�ημη Γλυπτ�θήκη τ�υ M�νά��υ

Tης E�ης T�υλ�ύπα

Eπίτιμ�υ E�ρ�υ Aρ�αι�τήτων

H ΘEA A�αία λατρευ ταν μ ν� στηνAίγινα και μ ν� στ� ανατ�λικ πευ-κ �υτ� άκρ� τ�υ νησι�ύ. Oι αρ�αί�ιμυθ�γρά��ι ανα�έρ�νται σε αυτήνκάπως α ριστα. Λένε τι καταγ ταναπ την Kρήτη, τι εκεί την κυνήγη-σε � �ασιλιάς Mίνως και τι τ�υ �έ-�υγε πέ�τ�ντας στη θάλασσα. Δυ�ψαράδες την έσωσαν και την έ�ερανστην Aίγινα. T π�ς της έγινε � �ρά-��ς π�υ υψώνεται σήμερα � γνω-στ ς να ς. Θα γνωρί$αμε περισσ τε-ρα για τη θεά εάν εί�ε σωθεί � ύμν�ςπ�υ έγραψε γι’ αυτήν � Πίνδαρ�ς,π�υ ήταν �ίλ�ς των αριστ�κρατικών�ικ�γενειών της Aίγινας και επισκε-πτ ταν συ�νά τ� �ώρ� της A�αίας.Πιθανώς να έγραψε τ�ν ύμν� για ταεγκαίνια τ�υ να�ύ π�υ κτίστηκε γύ-ρω στα 500 π.X.

T� τραγ�ύδι τ�υ Πίνδαρ�υ �άθηκεαλλά σώθηκαν τα τραγ�ύδια τ�υ γιατις νίκες των αθλητών των μεγάλωναγώνων στην Oλυμπία, τη Nεμέα καιτην Iσθμία. Eντεκα απ αυτά ανα�έ-ρ�υν αγωνιστές απ την Aίγινα. Mι-λάει για τις �ικ�γένειες των νικητώνκαι για τ�υς μυθικ�ύς τ�υς πρ�γ -ν�υς, για τ�ν Aιακ , τ�ν πρώτ� ηγε-μ να τ�υ νησι�ύ, γι� τ�υ Δία και τηςνύμ�ης Aίγινας και για τ� γι� τ�υAιακ�ύ, τ�ν Tελαμώνα, π�υ ήταν πα-τέρας τ�υ Aίαντα. Oι Aιακίδες κατέ-κτησαν δυ� ��ρές την Tρ�ία. Στηνπρώτη μυθική άλωση μετεί�ε και �Hρακλής π�υ ήταν �ίλ�ς τ�υ Tελα-μώνα. Aπ τα �έλη τ�υ σκ�τώθηκε ��ασιλιάς των Tρώων Λα�μέδων και λ�ι �ι γι�ι τ�υ εκτ ς απ τ�ν Πρία-μ�. O Aίας πήρε μέρ�ς στη δεύτερηάλωση, τη γνωστή απ τ�ν Oμηρ�.

T� ιερ της A�αίας είναι π�λύ πα-λι . H λατρεία της θεάς ιδρύθηκε πι-θανώς απ ψαράδες π�υ κατ�ικ�ύ-σαν αρ�αι τατ� �ικισμ στην AγίαMαρίνα, ή απ Kρήτες π�υ ήρθαν ωςάπ�ικ�ι στ� νησί. Oπως μαρτυρ�ύντα ευρήματα η αρ�ή τ�υ �θάνειστην αρ�ή της δεύτερης �ιλιετίας.Πρ κειται για μυκηναϊκά αγγεία, ει-δώλια π�υ παριστάν�υν τη θεά, � -δια για τις θυσίες, σ�ραγίδες απ η-μιπ�λύτιμ�υς λίθ�υς.

Yπαίθρι� ιερ�Στην αρ�ή ήταν ένα υπαίθρι� ιερ

πάνω στ� � ρει� μισ τ�υ �ρά��υ.Aπ τ�ν 8� αι. π.X. σώ$�νται κάπ�ι�ιτ�ί��ι με ακαν νιστ�υς λίθ�υς, ταλείψανα εν ς �ωμ�ύ και ένα κτίρι�με σειρά δωματίων π�υ διατηρήθηκεέως τ�ν 6� αι. π.X. ίσως για δι�ικητι-κή �ρήση.

T� 7� αι. έως τις αρ�ές τ�υ 6�υπ.X. �αίνεται τι κράτησε τ� �αρα-κτήρα τ�υ υπαίθρι�υ ιερ�ύ με περί-��λ� και πύλη. I�νη να�ύ δεν �ρέθη-καν αν και δεν απ�κλείεται να υπήρ-�ε κτίσμα απ υλικά π�υ καταστρά-�ηκαν. Γύρω στα 575 π.X. κτίσθηκε �πρώτ�ς λίθιν�ς να ς π�υ έπαθε με-

γάλες �θ�ρές μετά απ πυρκαγιάστην �ύλινη στέγη. Στις τελευταίεςανασκα�ές �ρέθηκαν π�λλά αρ�ιτε-κτ�νικά θραύσματα αυτ�ύ τ�υ να�ύώστε έγινε δυνατ να �ανακτισθεί ηπρ σ�ψή τ�υ, μέσα στην αρ�αι�λ�-γική απ�θήκη τ�υ αρ�αι�λ�γικ�ύ�ώρ�υ. H σ�ετική έρευνα, αναστή-λωση και δημ�σίευση έγιναν απ τ�ναρ�ιτέκτ�να Ludwing Schwandner:(Der altere Porostempel der Aphaiaauf Aegina, 1985). Στ�ν ίδι� �ώρ�στεγά$�νται θαυμάσια αντίγρα�α α-π μερικές μ�ρ�ές των αετωμάτωντ�υ νεώτερ�υ να�ύ, αρ�ιτεκτ�νικάμέλη π�υ διατηρ�ύν έντ�να �ρώμα-τα, αρ�αία εργαλεία, σ�έδια και μα-κέτες. Για την αναστήλωση τ�υ αρ-

�αι τερ�υ να�ύ �ρειάσθηκε �έ�αιανα ερευνηθ�ύν λα τα μπά$α με τα�π�ία σ�ηματίσθηκε τ� άνδηρ� γιατ� νέ� να , ακ μη να απ��ηλωθ�ύνκαι να �ανακτισθ�ύν �ι αναλημματι-κ�ί τ�ί��ι. Δεν είναι �έ�αι� αν �πρώτ�ς αυτ ς μνημειακ ς να ς εί�επερίσταση (κι�ν�στ�ι�ίες και στις 4πλευρές), εί�ε πάντως κί�νες στιςπρ�σ ψεις και στ� εσωτερικ . Σ’ αυ-τ ν τ� να ανα�έρεται μια επιγρα�ήστ� M�υσεί� της Aίγινας: «Oταν ιε-ρέας ήταν � Kλε�ίτας θεμελιώθηκε ��ίκ�ς της A�αίας, κατασκευάσθηκε� �ωμ ς και τ� ελε�άντιν� άγαλμακαι περιτ�ι�ίστηκε � περί��λ�ς».

Σπ�υδαία είναι και τα αναθήματατης επ��ής: μικρή κ ρη με �ιτώνα

και ιμάτι� π�υ σώ$ει �ρώματα, καθώςκαι θραύσματα απ άλλες δύ�. Σπ�υ-δαί� εύρημα είναι � K�ύρ�ς (1,10 μ.ύψ�ς) απ παριαν μάρμαρ� π�υ�ρ�ν�λ�γείται στ� πρώτ� μισ τ�υ6�υ αι. Συναρμ�λ�γήθηκε τ� 1978 α-π μέλη τ�υ π�υ εί�αν �ρεθεί τα έτη1901, 1970, 1972. Yπάρ��υν ακ μηθραύσματα απ άλλ�υς τρεις K�ύ-ρ�υς, � ένας μεγαλύτερ�ς τ�υ �υσι-κ�ύ. Γύρω στα 600 στα BA τ�υ να�ύ�ρθώθηκε πάνω σε κ�λώνα ύψ�υς14 μ. μια σ�ίγγα, άγγελ�ς �ύλακαςτ�υ ιερ�ύ.

Nεώτερη ιστ�ρία

Πρώτ�ι στα νεώτερα �ρ νια, τ�1765, επισκέ�θηκαν τ� ιερ τηςA�αίας μέλη της Eταιρείας τωνDilettanti π�υ μας ά�ησαν ωραίασ�έδια τ�υ να�ύ. T� 1805 � Aγγλ�ςEd. Dodwell έμεινε στ� �ώρ� τρειςμέρες και $ωγρά�ισε τ� να απ τ�N. (Views of Greece).

T� 1811 έ�θασαν στ� �ώρ� τηςA�αίας � Bρεταν ς C.R. Cockerell, �Bαυαρ ς C. Haller v. Hallerstein, o J.Foster απ τ� Liverpool και �ι τρειςαρ�ιτέκτ�νες, καθώς και � $ωγρά-��ς J. Linckh απ τ� Wurttemberg.Σκ�π ς τ�υς να απ�τυπώσ�υν τ�να π�υ πίστευαν τι ήταν τ�υ Πα-νελληνί�υ Δι ς και να σ�εδιάσ�υναρ�ιτεκτ�νικά μέλη. Γ�ητευμέν�ι α-π τ� μεγαλεί� των ερειπίων και τηνυπέρ��η θέα κατασκήνωσαν κ�ντάστ� να . Tρέ��νταν με πέρδικες καικατσικάκια π�υ αγ ρα$αν απ τ�υς�ωρικ�ύς. «Ψά�ν�ντας επίμ�να καιμεθ�δικά», γρά�ει � H.v. Hallersteinστ� ημερ�λ γι τ�υ «δεν αργήσαμενα γνωρίσ�υμε μεγάλη έκπλη�η -ταν �εθάψαμε απ τα συντρίμμια με-ρικές κε�αλές απ μάρμαρ� και ηευτυ�ία μας κ�ρυ�ώθηκε ταν έ�ωαπ τ� πρ�αύλι� της κύριας πρ σ�-ψης κάμπ�σα, περισσ τερ� ή λιγ τε-ρ� καλ�διατηρημένα αγάλματα απ μάρμαρ� της Πάρ�υ �αναήλθαν στ��ως π�υ για �ιλιετίες δεν τα εί�ε α-ντικρίσει». Oι �ωρικ�ί π�υ εν τω με-τα�ύ εί�αν πρ�σλη�θεί για τις εργα-σίες ειδ�π�ίησαν τ�υς πρ�κρίτ�υςπ�υ $ήτησαν για τα αρ�αία 6.000 πιά-στρα. Tελικά, �ρειάστηκε να κατα-�ληθ�ύν στ�ν T�ύρκ� Aγά 800 πιά-στρα (40 λίρες) και κάπ�ι� π�σ γιατη πληρωμή τ�υ ιδι�κτήτη.

Tα ευρήματα, 16 κ�μμάτια, μετα-�έρθηκαν στην Aθήνα π�υ σε ν�ι-κιασμέν� μεγάλ� σπίτι άρ�ισε η συ-ναρμ�λ γησή τ�υς. Oι τέσσερις �ί-λ�ι συμ�ώνησαν τι κανένας δεν θαπ�υλ�ύσε τη συλλ�γή ώστε να μηδιασπαστεί. Tα γλυπτά μετα�έρθη-καν με καλάθια ��ρτωμένα σε γαϊ-δ�υράκια στ� Π ρτ� Γερμεν και α-π εκεί με καρά�ι στη Zάκυνθ� καιμετά στη Mάλτα. Δύ� �ρ νια μετάτην ανακάλυψή τ�υς � Λ�υδ��ίκ�ς I,τ τε διάδ���ς της Bαυαρίας εί�ετην τύ�η με τη μεσ�λά�ηση τ�υ καλ-λιτε�νικ�ύ τ�υ πράκτ�ρα M.v.

Aθηνά απ� τ� μέσ� τ�υ δυτικ�ύ αετώματ�ς τ�υ να�ύ της A�αίας στην Aίγινα,περ. 500 π.X. Γλυπτ�θήκη τ�υ M�νά��υ (�ωτ.: «Eκδ�τική Aθηνών»).

Συνέ�εια στη 12η σελίδα

Συνέ�εια απ� την 11η σελίδα

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Wagner να κερδίσει σε δημ�πρασίατα γλυπτά τ�υ να�ύ της A�αίας. T�1828 ε�ετέθησαν στη Γλυπτ�θήκητ�υ M�νά��υ α��ύ πέρασαν δύ��ρ νια στ� εργαστήρι� τ�υ Δαν�ύγλύπτη B. Thorvaldsen στη Pώμηστ�ν �π�ί� ανατέθηκε να πρ�σθέσειστα μέλη π�υ έλειπαν συμπληρώσειςαπ μάρμαρ�.

Nέες ανασκα�έςOταν διευθυντής της Γλυπτ�θή-

κης ήταν � A. Fürtwangler (πατέραςτ�υ αρ�ιμ�υσικ�ύ) άρ�ισαν απ τ�νίδι�ν συστηματικές ανασκα�ές στ��ώρ� τ�υ να�ύ κατά τις �π�ίες απ�-καλύ�τηκαν και άλλα θραύσματαπ�υ παραδ θηκαν στ� M�υσεί� τηςAίγινας, ενώ άλλα μετα�έρθηκανστ� Eθνικ M�υσεί� της Aθήνας. OFurwangler ά�ησε ένα θαυμάσι�σύγγραμμα: (Aegina, Das Heiligtumder Aphaia, 1906). Oταν στη 10ετίατ�υ ’50 η Aρ�αι�λ�γική Yπηρεσία έ-κανε αναστηλωτικές εργασίες στ�να , απ�καλύ�τηκαν και άλλα θραύ-σματα. Aπώλειες υπήρ�αν στ�ν π -λεμ� απ πυρκαγιά σε απ�θήκη τ�υM�νά��υ και απ κλ�πές στ� M�υ-σεί� της Aίγινας (πρ σ�ατα και στ�Eθνικ M�υσεί�).

T� 1962 διευθυντής της Γλυπτ�-θήκης έγινε � Dieter Ohly και δύ��ρ νια αργ τερα άρ�ισε τις έρευνέςτ�υ στην A�αία. Tα νέα ευρήματα έ-μειναν στην Eλλάδα και μ ν� εκμα-γεία τ�υς απέκτησε τ� M να��. OOhly αγωνίστηκε να πάρει την άδειανα ελευθερώσει τα γλυπτά απ τιςπρ�σθήκες τ�υ Thorvaldsen και μ -ν� τ τε μπ ρεσε να συγκ�λλήσει -σα θραύσματα ανήκαν στις μ�ρ�έςκαι να δι�ρθώσει σα λάθη εί�αν γί-νει. Eτσι �ι στάσεις τ�υς και �ι κινή-σεις τ�υς έγιναν πι� καταν�ητές. Oινέες συμπληρώσεις με γύψ� ή συν-θετικ μάρμαρ� είναι π�λύ περι�ρι-σμένες. Oταν τ� 1972 έγιναν τα ε-γκαίνια της Γλυπτ�θήκης �ι «Aιγινή-τες», πως επικράτησε να �ν�μά$�-νται, ε�ετέθησαν σε δύ� κεντρικέςαίθ�υσες, έτσι π�υ να θαυμά$�νταιαπ λες τις πλευρές. O D. Ohly, με-τά απ λεπτ�μερή έρευνα στ� �ώρ�των ανασκα�ών και μακρά μελέτητων γλυπτών, ετ�ίμασε τις δημ�σι-εύσεις τ�υ. Πέθανε τ� 1979 α��ύπρ λα�ε να δει μ ν� τ�ν 1� τ μ�π�υ α��ρά τ� A. αέτωμα τ�υ Nα�ύ(Die Aegineten, Die Ostgiebel gruppe,1976). Oι άλλ�ι δύ� τ μ�ι για τ� Δ. α-έτωμα και τα γλυπτά εκτ ς αετωμά-των θα εκδ�θ�ύν σύντ�μα απ τησύ$υγ τ�υ Martha Ohly – Dumm,π�υ συνέ�ισε τ� έργ� τ�υ αντρ ςτης στ� �ώρ� με την α��σιωμένη �-μάδα αρ�ιτεκτ νων, συντηρητών,�ωτ�γρά�ων και εργατών. Συνε�ί$ειακ μη να μελετά τα αγγεία, τα �άλκι-να κ.α. μικρ�αντικείμενα τ�υ ιερ�ύμε τη συνεργασία αρ�αι�λ γων απ διά��ρες �ώρες.

O να�ς και � γλυπτ�ςδιάκ�σμ�ς

Eνώ � διάκ�σμ�ς εν ς να�ύ αρ�ί-$ει απ την ανατ�λική πλευρά, εδώτ� A αέτωμα είναι μεταγενέστερ�,πρ��ανώς γιατί κατά τ� διάστηματων εργασιών άλλα�ε τ� πρ γραμμακαι �ρειάσθηκε να αντικασταθ�ύν �ι

Tέσσερις μ�ρ�ές απ� τη δε!ιά κερκίδα τ�υ ανατ�λικ�ύ αετώματ�ς. Στ� άκρ� δε!ιά � Hρακλής. Γλυπτ�θήκη τ�υ M�νά��υ.

Kε�αλή Aθηνάς απ� τ� ανατ�λικ� αέτωμα τ�υ να�ύ της A�αίας. Γλυπτ�θήκητ�υ M�νά��υ.

Aναπαράσταση τ�υ να�ύ της A�αίας, NA �ψη.

μ�ρ�ές με νέες. Tα γλυπτά π�υ αντι-καταστάθηκαν είναι αυτά π�υ τ�π�-θετήθηκαν στις δύ� στ�ές κ�ντά στ��ωμ . H μια �μάδα πρ�έρ�εται απ μια σύνθεση με την Aθηνά και π�λε-μιστές, η άλλη �αίνεται τι εί�ε θέματην αρπαγή της νύμ�ης Aίγινας απ τ�ν Δία με τ�ν �π�ί�ν απέκτησε τ�νAιακ . Παλι τερα πίστευαν τι ταγλυπτά π�υ ήταν εκτεθειμένα στιςστ�ές ήταν έργα άλλ�υ γλύπτη π�υδιαγωνίστηκε για τα αετώματα αλλάδεν πρ�τιμήθηκε

Θέμα και των δύ� αετωμάτων π�υστ λι$αν τ� να είναι �ι εκστρατείεςεναντί�ν της Tρ�ίας. Στ� δυτικ π�υ�ρ�ν�λ�γείται γύρω στ� 505 εικ�νί-$εται η δεύτερη άλωση, η γνωστή α-π τ�ν Oμηρ�. Στ� κέντρ� η θεάAθηνά, ως πρ�στάτρια των ηρώωντης Aίγινας. Eίναι δ�υλεμένη απ έ-να κ�μμάτι μάρμαρ� μα$ί με την α-σπίδα και τ� λ��ί� τ�υ κράν�υς. Δε-�ιά και αριστερά της απ ένα $εύγ�ςπ�λεμιστών, ακ�λ�υθ�ύν άλλ�ι τέσ-σερις απ κάθε πλευρά. O Aίας δε-�ιά, αναγνωρί$εται απ την ασπίδατ�υ π�υ εί�ε ως επίσημ� αητ με �ί-δι. Aριστερά � Πάρις, απ τις ωραι -τερες μ�ρ�ές, έργ� ίσως τ�υ ίδι�υκαλλιτέ�νη της Aθηνάς. Aλλ�ι μπαί-ν�υν στη μά�η �ρθ�ί, άλλ�ι τ��εύ-�υν γ�νατιστ�ί ή �απλωμέν�ι με τρ -π� ώστε να καλύπτ�υν τα ψηλά καιτα �αμηλά μέρη τ�υ τριγωνικ�ύ πε-δί�υ. Oι μ�ρ�ές είναι �λ γλυ�ες καιθα εντυπωσία$αν περισσ τερ� με τα$ωηρά τ�υς �ρώματα και τα μεταλλι-κά τ�υς κ�σμήματα. Tα �ρώματαμπ�ρ�ύν να αναπαρασταθ�ύν απ τηδια��ρετική ��είδωση της επι�άνει-ας τ�υ μαρμάρ�υ.

Στ� επίκεντρ� η Aθηνά

Στ� ανατ�λικ αέτωμα π�υ �ρ�ν�-λ�γείται στα 490–480 π.X. εικ�νί$εταιη πρώτη άλωση της Tρ�ίας π�υ έγινεαπ την παλι τερη γενιά των Aιακι-δών. O Tελαμών, γι�ς τ�υ Aιακ�ύ καιπατέρας τ�υ Aίαντα ε�εστράτευσεμε τ�ν Hρακλή και τ�ν I λα�. O Λα�-μέδων, � �ασιλιάς της Tρ�ίας και -λ�ι �ι γι�ι τ�υ, πλην τ�υ Πριάμ�υ, έ-πεσαν απ τα �έλη τ�υ Hρακλή. Kι ε-δώ στ� κέντρ� στέκεται η Aθηνά, �ιτ σ� καλά διατηρημένη π�υ δεί�νει μως τι μετέ�ει στη δράση. Δε�ιάτης είναι � Πρίαμ�ς και πι� μακριά, �γ�νατιστ ς τ�� της με τη λε�ντή, �Hρακλής. Aριστερά της � Tελαμώνκαι στην άρκη � θνήσκων Λα�μέδων.

Σπ�υδαί� γλυπτ διάκ�σμ� εί�ε �

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 13

να ς και στη στέγη. Δυ� γυναικείεςμ�ρ�ές και στη μέση ένα περίτε�ν��υτικ κ σμημα με έλικες και ανθέ-μια συνέθεταν τ� κεντρικ ακρωτή-ρι� ύψ�υς 2 μ. μα$ί με τη συμ�υή�άση. Eνα μαρμάριν� λι�ντάρι πίσωαπ κάθε ακρωτήρι� �ρησίμευε στηστήρι�ή τ�υ απ την πίεση τ�υ αέ-ρα. Tέσσερις σ�ίγγες στις γωνίεςτης στέγης απ�τελ�ύσαν τα ακρινάακρωτήρια και τέσσερις λε�ντ�κε-�αλές απ κάτω �ρησίμευαν ως υ-δρ�ρ ες.

Λατρευτικά αγάλματα

Στη μέση τ�υ σηκ�ύ στεκ ταν ηθεά Aθηνά σε μέγεθ�ς μεγαλύτερ�απ τ� �υσικ , πάνω σε �άθρ� π�υπεριέκλειε �αμηλ κιγκλίδωμα (δια-κρίν�νται �ι τρύπες στ� δάπεδ�). T�κε�άλι και τα άκρα απ μάρμαρ� ή-ταν στερεωμένα στ�ν �ύλιν� κ�ρμ .Hταν δηλαδή ένα ακρ�λιθικ άγαλ-μα. T� ένδυμα ήταν πιθανώς απ μπρ�ύντ$�. E�ει διασωθεί � δε�ι ς�ρα�ίων π�υ κρατ�ύσε δ ρυ.

Στη δε�ιά πλευρά πίσω απ τ�ν τε-λευταί� κί�να, στημέν� σε μια λίθινη�άση, μικρ τερ� τ�υ �υσικ�ύ, τ� πα-λι τερ� άγαλμα της θεάς A�αίας.Πάνω στ�ν �ύλιν� πυρήνα τ�υ ήτανστερεωμένες πλάκες ελα�αντ�-στ�ύ, «ελέ�ας» �ν�μά$εται στην ε-πιγρα�ή π�υ ανα�ερ ταν στ�ν πα-λι τερ� να . Γι’ αυτή την π�λύτιμηεικ να της θεάς πρ��ρί$�νταν �ιγι�ρτές, �ι θυσίες και �ι πρ�σ��ρές.

Πάνω απ τη θύρα κρεμ ταν ίσωςένα τεράστι� γ�ργ νει� απ πέτρα ή�αλκ με μάτια απ ελε�αντ δ�τ�.Eνα μάτι τ�υ �ρέθηκε στ� σηκ .Iσως ανήκε σε αρ�ιτεκτ�νικ διάκ�-σμ� παλι τερ�υ να�ύ. Mια θύρα �-δηγ�ύσε στ�ν �πισθ δ�μ� π�υ εί�εδιαμ�ρ�ωθεί σε ιερ �ώρ� με �ωμ για μυστική λατρεία. Πάνω στ� �ωμ αυτ �ρέθηκε μια κύλι�, στην �π�ίαεικ�νί$εται η αρπαγή της Eυρώπηςαπ τ�ν Δία μεταμ�ρ�ωμέν� σε ταύ-ρ�. T� λειτ�υργικ αυτ σκεύ�ς έ-σπασε σε π�λλά κ�μμάτια ταν έπε-σε η στέγη και εί�ε πια σ�ήσει η λα-τρεία στην A�αία. «Eίναι τ� μ ν� αγ-γεί� π�υ �ρέθηκε στ� �ώρ� π�υ α-νήκε, πως τ� ά�ησε � ιερέας», έ-γρα�ε � Fürtwangler, και � Only:«Mεγαλώνει η γ�ητεία τ�υ αντικει-μέν�υ ταν �ανταστ�ύμε τ�ν Πίνδα-ρ� να κρατάει αυτ τ� αγγεί� γιασπ�νδή ενώ � ��ρ ς θα έψαλλε τ�νύμν� τ�υ στη θεά».

O �ώρ�ς της A�αίας είναι υπ�-δειγματικά διαμ�ρ�ωμέν�ς απ την�μάδα των Γερμανών αρ�αι�λ γωνπ�υ επι�ωμάτωσαν ,τι έπρεπε ναδια�υλα�τεί, α�ήν�ντας �ρατά κά-π�ια δείγματα απ τις παλι τερες�άσεις τ�υ ιερ�ύ. Eτσι � επισκέπτηςκινείται άνετα στ� �ώρ�, ενώ έ�ει τηδυνατ τητα να ενημερώνεται γιατην ιστ�ρία τ�υ απ τις τρίγλωσσεςεπε�ηγηματικές επιγρα�ές. Aς ελπί-σ�υμε τι σύντ�μα θα διαμ�ρ�ωθείκαι τ� κτίρι� τ�υ Kαπ�διστριακ�ύOρ�αν�τρ��εί�υ στην Aίγινα σεμ�υσεί�, ώστε να συγκεντρωθ�ύν -λες �ι αρ�αι τητες της Aίγινας π�υείναι διασκ�ρπισμένες στα μ�υσείακαι στις απ�θήκες τ�υ Eθνικ�ύ, τ�υΠειραιώς, της K�λώνας και τηςA�αίας. Στ� μ�υσεί� αυτ πρ��λέ-πεται και έκθεση αντιγρά�ων απ τ�υς «Aιγινήτες» τ�υ M�νά��υ.

Aπ�ψη τ�υ να�ύ της A�αίας απ� τη ν�τια πλευρά.

«Aντανακλάσεις στη θάλασσα»ήταν τ� θέμα της τελευταίαςέκθεσης �ωτ�γρα�ίας τ�υ Γιάννη Mαΐλλη π�υ παρ�υσιάστηκε στην Aθήνα(Γκαλερί Σκ�υ�ά), στη B�στώνη, στ� Aμ��ύργ�,στην T�ν της Γαλλίας, αλλά καιστ� Andiken SammulugenMuseum (1988) απέναντι απ� τη Γλυπτ�θήκη τ�υ M�νά��υ,�π�υ υπάρ��υν τα αριστ�υργή-ματα τ�υ να�ύ της A�αίας. Aπ� τα εγκαίνια είναι και η �ωτ�γρα�ία με τ�ν ΓιάννηMαΐλη (αριστερά) και τ�ν KlausVierneisel, διευθυντή της Γλυπτ�θήκης και τ�υ Andiken SammulungenMuseum. O Γιάννης Mαΐλλης, αν και δικηγ�ρ�ς τ� επάγγελ-μα, ασ��λήθηκε απ� π�λύ νέ�ςμε τη �ωτ�γρα�ία, με απ�τέλεσμα ένα τεράστι�αρ�εί� �ωτ�γρα�ιών. Aνάμεσά τ�υς, μ�ναδικά ντ�κ�υμέντα για την Aίγινα,πρ�π�λεμικά και μεταπ�λεμικά,�πως και π�ρτρέτα �ίλων τ�υκαλλιτε�νών: Tσαρ�ύ�η, M�ραλη, Nικ�λά�υ, Mπ�υ$ιάνη,Δ. Διαμαντ�π�υλ�υ, A. Tάσσ�υ,Oδ. Eλύτη, M. Πλωρίτη, Aννας Συν�διν�ύ κ.ά. M�ναδική άλλωστε είναι και η συλλ�γή τ�υ απ� γκρα��ύρεςτης Aίγινας, π�υ απεικ�νί$�υνγλα�υρά τ� παρελθ�ν της.

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Aρ�αι�τητες σε �ένα μ�υσείαO θησαυρ�ς απ� τ�ν να� της A�αίας, μ�ναδικά αγγεία και �ρυσά κ�σμήματα σε μ�υσεία τ�υ ε�ωτερικ�ύ

Tης E. Σημαντώνη–Mπυρνιά

H AIΓINA πριν ακ�μα απ� τ ν αγώνατής ανε�αρτησίας και μέ�ρι π λύπρ�σ�ατα υπήρ�ε επανειλημμέναπεδί έντ νης αρ�αι καπηλικήςδραστηρι�τητας. Oι συνθήκες κάτωαπ� τις π ίες �υγαδεύθηκαν λα-θραία απ� τ νησί τρία αρ�αι λ γικάσύν λα δια� ρετικών περι�δων καιμεγάλης αισθητικής και επιστημ νι-κής σημασίας θα εκτεθ ύν στη συνέ-�εια. Aναρωτιέται, κανείς, π�σα ακ�-μα μνημεία της αιγινήτικης π λιτι-στικής κληρ ν μιάς κατέλη�αν σεM υσεία τ υ ε�ωτερικ ύ ή, ακ�μα�ειρ�τερα, σε ιδιωτικές συλλ γές,στερώντας έτσι τ νησί και τ υς κα-τ ίκ υς τ υ απ� κάτι ε�αιρετικά π -λύτιμ : απ� τα υλικά κατάλ ιπα τηςιστ ρικής τ υς μνήμης.

Γύρω στ 1810 μία μάδα �ιλάρ-�αιων Eυρωπαίων, ανάμεσά τ υς μετέπειτα διάσημ ς αρ�ιτέκτ ναςCharles Robert Cockerell, o JohnFoster, �αρών ς Carl Haller vonHallerstein τη σ�εδιαστική δειν�τητατ υ π ί υ θαυμά! υμε ακ�μη καισήμερα, και Jacques Linckh, έγινανμέλη μιας εταιρίας γνωστής με τ �-ν μα Societa dei Dilettanti, π υ εί�εευγενή σκ π� τη μελέτη της κλασι-κής αρ�αι�τητας. H �ίαιη απ�σπασητων αρ�αίων ελληνικών μνημείων, ι-διαίτερα γλυπτών και επιγρα�ών, α-π� την αρ�ική τ υς θέση δεν ερ��-ταν καθ�λ υ σε αντίθεση με τα ιδα-νικά της εταιρίας, ιδιαίτερα αν συν-δυα!�ταν με καλή πρ πτική εμπ -ρικ ύ κέρδ υς. Mετα�ύ 1811 και1816 ι λαμπρ ί αυτ ί νέ ι, μέλη τηςEταιρίας των Eρασιτε�νών, περιηγή-θηκαν την Eλλάδα. Tα απ τελέσματατης δραστηρι�τητας π υ ανέπτυ�αν,ειδικ�τερα στην Aίγινα και στ να�τ υ Eπικ υρί υ Aπ�λλωνα στις Bάσ-σες της Aρκαδίας, μπ ρ ύμε σήμερανα «θαυμάσ υμε» στη Γλυπτ θήκητ υ M νά� υ και στ Bρετανικ�M υσεί αντίστ ι�α.

T� κυνήγιτ�υ θησαυρ�ύ

Στα απείρα�τα ακ�μα ερείπια τ υνα ύ της A�αίας έ�θασαν τ ν Aπρί-λι τ υ 1811. H Morgenblatt furgebildete Stande της 11–10–1811 δη-μ σίευσε τ �ρ νικ� της εύρεσης τωαετωματικών γλυπτών. Γρά� υν ιπρωταγωνιστές της ιστ ρίας: «Στις22 Aπριλί υ πήγαμε να ψά� υμε ταερείπια τ υ να ύ και να �ρ ύμε, ανήταν δυνατ�, τμήματα τ υ αετώμα-τ ς και κ σμήματα (πρ �ανώς ενν - ύσαν τ ν υπ�λ ιπ γλυπτ� αρ�ιτε-κτ νικ� διάκ σμ )... Oι έρευνές μαςαπλώθηκαν με κ πιαστικ� σκάψιμ σε �λες τις πλευρές (τ υ να ύ). Tηντέταρτη μέρα εί�αμε την τύ�η να�ρ ύμε αγάλματα απ� παριαν� μάρ-μαρ στην ανατ λική πλευρά. Aντι-λη�θήκαμε �τι ανήκ υν σε σύν λ ,για τ π ί συμπεράναμε �τι πρ -ερ��ταν απ� τ αέτωμα».

T κυνήγι τ υ θησαυρ ύ απ� τ νCockerell και τ υς συντρ�� υς τ υκράτησε συν λικά ένα εικ σαήμερ κατά τ π ί ήλθαν σε �ως 17 σ�ε-δ�ν ακέραια αγάλματα. H λεία �υγα-δεύθηκε με καΐκι απ� τ ν κ�λπ τηςAγ. Mαρίνας, πριν πρ λά�ει να επέμ-�ει (για να ε�ασ�αλίσει τ μερίδι�τ υ στη λεία) εκπρ�σωπ ς τηςτ υρκικής ε� υσίας στ νησί. Πρώ-τ ς σταθμ�ς των κλεμμένων αετω-ματικών γλυπτών ήταν η Zάκυνθ ς,π υ �ρισκ�ταν τ�τε υπ� αγγλικήπρ στασία. Aπ� εκεί πέρασαν στηνIταλία, �π υ μετά πρ��ειρη συντή-ρηση εκτέθηκαν πρ ς πώληση. Στηδημ πρασία π υ έγινε τ 1813 πλει -δ�τησε τ�τε διάδ � ς και μετέπει-τα �ασιλιάς της Bαυαρίας Λ υδ �ί-κ ς, πατέρας τ υ Oθωνα, τ υ πρώ-

τ υ �ασιλιά της Eλλάδας. Tη συ-μπλήρωσή τ υς ανέθεσε στ ν μεγά-λ Δαν� γλύπτη Thorwaldsen, -π ί ς μετα�ύ 1816 και 1818 απ κατέ-στησε τα αετώματα �πως πίστευεσωστ�τερα, συμπληρών ντας τα�ρώματά τ υς, π υ τ�τε ακ�μα σώ-! νταν αρκετά. O Λ υδ �ίκ ς μετέ-�ερε τα δεκαεπτά αγάλματα στ M�-να� , �π υ ε�ετέθησαν απ� τ 1828σε ειδική αίθ υσα της Γλυπτ θήκης,την π ία τ�τε εγκαινίασε �ιλάρ-�αι ς και ελλην λάτρης Bαυαρ�ς.Tα δύ αετωματικά σύν λα απ τέλε-σαν την πρώτη επα�ή των Eυρωπαί-ων με την αρ�αϊκή ελληνική τέ�νηκαι έκαναν μεγάλη εντύπωση στ υς�ιλ�τε�ν υς �ταν δημ σιεύθηκαν,έγ�ρωμα, σε μνημειακές εκδ�σειςτ υ 19 υ αι. Στη Γλυπτ θήκη τ υ

M νά� υ παραμέν υν μέ�ρι σήμερα,έ� ντας στ μεταύ απ καθαρθεί απ�τις επεμ�άσεις τ υ Thorwaldsen καιμε δια� ρετική διάτα�η στ ν τριγω-νικ� �ώρ τ υ αετώματ ς.

Σημαντικά αγγεία

Π λύ λιγ�τερ γνωστή είναι μιαδεύτερη περίπτωση λαθρανασκα-�ών και παράν μης ε�αγωγής αρ-�αι τήτων απ� την Aίγινα. Πρ�κειταιγια ένα σύν λ αγγείων �ρ ν λ γη-μένων απ� τ 675 έως τ 600 π.X.,μερικά απ� τα π ία είναι έργα τωνπι σημαντικών Aθηναίων αγγει -γρά�ων της περι�δ υ και εικ νί! υντις πρωιμ�τερες �ε�αιωμένες απει-κ νίσεις μυθικών επεισ δίων και ε-πικών σκηνών στη γραπτή κεραμει-κή. H σημασία τ υς για την καταν�η-ση της ε�έλι�ης της ελληνικής αγ-γει γρα�ίας και !ωγρα�ικής είναικε�αλαιώδης. Oι αγγει γρά� ι αυ-τ ί είναι απ� τ υς λίγ υς τε�νίτεςτης επ �ής τ υς π υ μπ ρ ύμε νααντιμετωπί! υμε ως αυτ�ν μ υςκαλλιτέ�νες και ��ι ως �ειρώνακτες.Aς μην �ε�νάμε �τι η Aίγινα γνώρισεκατά τ ν 7 αι. π.X., τη μεγαλύτερηακμή της. Oι πλ ύσι ι ναυτικ ί και έ-μπ ρ ι π υ την κατ ικ ύσαν ��ι μ�-ν έ�ερναν στ νησί θησαυρ ύς α-π� �λα τα μέρη της γης, αλλά πρ -σήλκυαν τ υς μεγαλύτερ υς τε�νί-τες της επ �ής, α� ύ εδώ μπ ρ ύ-σαν να π υλήσ υν εύκ λα τη δ υ-λειά τ υς. Συ�νά μάλιστα ι Aιγινή-τες αγ ραστές επέ�αλλαν και τ θέ-μα π υ θα απεικ νι!�ταν στα αγγεία,συνήθως παρμέν απ� τ υς σ�ετι-κ ύς με τ νησί μύθ υς.

Mια μάδα σαράντα έ�ι αγγείων σεσ�ετικά καλή κατάσταση και άλλωνεκατ� περίπ υ σε θραύσματα π υ�ρέθηκαν στην Aίγινα, �υγαδεύθη-καν κάτω απ� άγνωστες μέ�ρι σήμε-ρα συνθήκες. H κεραμεική αυτή έ-�τασε γύρω στ 1916 στη Φλωρεντία�π υ και συντηρήθηκε. Tην ίδια �ρ -νιά εκτέθηκε στ Robertinum τηςHalle. Tελικά τ σύν λ αγ ράσθηκετ 1936 απ� τ M υσεί τ υ Bερ λί-ν υ, �π υ και εκτέθηκε. Kατά τ ν B΄Παγκ�σμι π�λεμ �άθηκαν μερικάαπ� τα σημαντικ�τερα αγγεία αυτ ύτ υ «ευρήματ ς της Aίγινας». Σήμε-ρα μπ ρ ύμε να τα θαυμάσ υμε μ�-ν απ� τις �ωτ γρα�ίες τ υς.

Για κανένα απ� τα πι πάνω έργαδεν ήταν γνωστή η ακρι�ής θέση εύ-ρεσης, παρά μ�ν μια γενική πληρ -� ρία «απ� την Aίγινα». Nε�τερεςσυστηματικές ανασκα�ές στ νησί,έ�εραν σε �ως κ μμάτια !ωγρα�ι-σμένα απ� τ υς ίδι υς αγει γρά-� υς, π υ συ�νά συμπληρών υν τααγγεία τ υ Bερ λίν υ. Oι έρευνεςτ υ G. Welter, απ� τ 1926 έως τ 1938, στ πρώιμ νεκρ τα�εί τηςαρ�αίας π�λης, π υ αργ�τερα κατα-στρά�ηκε απ� την ανέγερση τ υκλασικ ύ τεί� υς, έρι�αν αρκετ��ως στην πρ σπάθεια για ακρι�ή ε-ντ πισμ� της θέσης �π υ �ρέθηκαν.

Σ�εδιαστική απ�δση της διακ�σμησης μεγάλυ κρατήρα απ� την Aίγινα,660–650 π.X. Παλι�τερα �ρισκ�ταν στ Aνατλικ� Bερλίν. Eικνί�εται ��-νς τυ Aίγισθυ απ� τν Oρέστη, ενώ η Kλυταιμνήστρα �εύγει έντρμηπρς τα δε!ιά. Kάτω απ� τη λα�ή, περίεργς τρι�ωτ�ς δαίμνας.

Xρυσ� περίαπτ με παράσταση «π�σις θηρών», 1800–1700 π.X. απ� τ «Θη-σαυρ� της Aίγινας». Λνδίν, Bρετανικ� Mυσεί (�ωτ.: «Eκδτική Aθηνών»).

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 15

O πλ ύτ ς των αρ�αίων αιγινητι-κών νεκρ τα�είων σε αγγεία πρ -κάλεσε τις άν μες ρέ�εις π λλώνκαι απ� π λύ νωρίς. Oταν LudwigRoss, θεμελιωτής της αρ�αι λ -γίας στην Eλλάδα και πρώτ ς καθη-γητής της αρ�αι λ γίας στ Πανε-πιστήμι Aθηνών, επισκέ�θηκε τηνAίγινα τ 1832, ανέ�ερε �τι περισ-σ�τερ ι απ� 1.000 αρ�αί ι τά� ι εί-�αν συληθεί. Γρά�ει με απ�γνωσηγια την κατάσταση π υ εί�ε δημι- υργηθεί: «Oι θησαυρ ί των αιγινη-τικών τά�ων σε γραπτά αγγεία, ει-δώλια, μερικά �ρυσά κ σμήματα καιάλλα, έ� υν διασκ ρπισθεί, με λίγεςασήμαντες ε�αιρέσεις, σε �λ τ νκ�σμ ».

Xρυσά κ�σμήματα

T 1891 μια πλ ύσια συλλ γή αρ-�αίων �ρυσών κ σμημάτων και αγ-γείων πρ τάθηκε πρ ς πώληση στ Bρετανικ� M υσεί απ� τ ν Aγγλ αντιπρ�σωπ στην Aίγινα της �ίρμαςCresswell Brothers, π υ ασ� λι�τανμε τ εμπ�ρι σ� υγγαριών. Περιε-λάμ�ανε τρία �ρυσά διαδήματα, δύ !εύγη ε�αιρετικά εργασμένων �ρυ-σών σκ υλαρικιών, ένα �ρυσ� επι-στήθι κ�σμημα, ένα �ρυσ� �ρα�ι�-λι, πέντε �ρυσά δα�τυλίδια με ένθε-τες πέτρες, 54 �ρυσά κ σμήματα γιαράψιμ πάνω σε ένδυμα και άλλα. Hπληρ � ρία π υ συν�δευε τα ευρή-ματα ήταν �τι η συλλ γή των κ σμη-μάτων εί�ε �ρεθεί σε αρ�αί τά� ,στ νησί Aίγινα.

Kατά τη συνέλευση των Eπιτρ�-πων τ υ Bρετανικ ύ M υσεί υ της11 I υλί υ 1891, τ�τε έ� ρ ςEλληνικών και Pωμαϊκών αρ�αι τή-των A.S. Murray πρ�τεινε ένθερμαστη δι ίκηση τ υ M υσεί υ την αγ -ρά τ υ θησαυρ ύ. Aντιγρά� υμε α-π� την ανα� ρά τ υ: «O κ. Murray έ-�ει την τιμή να παρ υσιάσει στ υςEπιτρ�π υς μια θαυμάσια συλλ γή�ρυσών κ σμημάτων π υ �ρέθηκανπρ�σ�ατα σε τά� στην Aίγινα.

»Oι αρ�αι�τητες αυτές πρ σ�έρ -νται πρ ς πώλησιν μέσω των κ.κ.Cresswell, 2, Red Lion Square, Λ νδί-ν . H τιμή π υ !ητ ύν είναι 6.000 λί-ρες Aγγλίας. O κ. Murray πρ σπάθη-σε να κατε�άσει τ π σ�ν, αλλά ι-δι κτήτης των αντικειμένων ισ�υρί-!εται �τι τα κε�άλαια π υ διέθεσεγια την ανασκα�ή και πρ σωπικ�ςκίνδυν ς τ ν π ί διέτρε�ε δικαι -λ γ ύν αυτήν την τιμή. Aλλωστε, ταίδια τα αντικείμενα πιστεύει �τι �ε-περν ύν σε α�ία ακ�μη και αυτά π υ�ρήκε Δρ Σλίμαν στις Mυκήνες.Aρνείται επ μένως να μετριάσει τις ικ ν μικές τ υ απαιτήσεις...».

Oι Eπίτρ π ι ενέκριναν καταρ�ήντην αγ ρά τ υ θησαυρ ύ και πρ -σπάθησαν να συγκεντρώσ υν τ π -σ� απ� διά� ρες πηγές. Tελικά στις14 Mαΐ υ 1892, διευθυντής τ υBρετανικ ύ ανακ ίνωσε στ υς Eταί-ρ υς �τι θησαυρ�ς της Aίγινας α-π τελ ύσε στ ε�ής περι υσία τ υM υσεί υ έναντι 4.000 λιρώνAγγλίας, π υ κατε�λήθησαν στ ν κ.F. Cresswell, π σ� σημαντικ� για τηνεπ �ή εκείνη. Σύμ�ωνα με τα αρ�αι- καπηλικά ήθη, π υ δεν έ� υν αλλά-�ει π λύ απ� τ�τε, σε κανένα έγγρα-� , π υ θα μπ ρ ύσε να πέσει στηναντίληψη περισσ τέρων, δεν απ κα-λύ�θηκε η ταυτ�τητα τ υ πωλητή

ύτε η τιμή αγ ραπωλησίας. Aκ�μηκαι τ�π ς εύρεσης δε σημειώνεταιστη σ�ετική ανα� ρά π υ υπε�λήθητ 1892 πρ ς τ Aγγλικ� K ιν � ύ-λι . Aνα�έρεται ως «a tomb in one ofthe Greek islands».

H έρευνα

Σ�εδ�ν αμέσως τ ελληνικ� κρά-τ ς άρ�ισε να ψά�νει την υπ�θεση.Πρώτ ς Bαλέρι ς Στάης, τ 1894, δηγημέν ς απ� �ήμες, πρ σπάθη-σε να εντ πίσει τ ν τά� απ� τ ν -π ί πρ έρ� νταν τα κ σμήματα στα��ρεια της K λώνας, �ωρίς �μως α-π τέλεσμα. Πι τυ�ερ�ς στάθηκε A. Kεραμ�π υλ ς. Eσκαψε στη ν�τιαπλαγιά τ υ λ�� υ BA της K λώναςκαι απ κάλυψε τρεις ασύλητ υς μυ-κηναϊκ ύς τά� υς π υ περιεί�αν μ�-ν ν αγγεία και έναν συλημέν .

Tις έρευνες στην περι �ή συνέ�ι-σε G. Welter, �ρίσκ ντας ακ�μα πε-ρισσ�τερ υς μυκηναϊκ ύς τά� υς,αλλά μ�ν πήλινα κτερίσματα. O έ-� ρ ς της συλλ γής Eλληνικών καιPωμαϊκών αρ�αι τήτων τ υ Bρετα-

νικ ύ M υσεί υ R. Higgins, ειδικ�ςστην αρ�αία κ σμηματική, άρ�ισε ναμελετά τ θησαυρ� απ� τ 1956. Π -λύ γρήγ ρα αντελή�θη �τι δεν ε-πρ�κειτ για μυκηναϊκά, �πως πί-στευαν μέ�ρι τ�τε, αλλά για μινωικάέργα τέ�νης, της περι�δ υ 1700 –1500 π.X. Συγ�ρ�νως επανέλα�ε τηνπρ σπάθεια να ανακαλύψει τις ακρι-�είς συνθήκες εύρεσης των κ σμη-μάτων, πιάν ντας τ νήμα απ� εκείπ υ τ εί�ε α�ήσει G. Welter και ιEλληνες αρ�αι λ�γ ι των αρ�ών τ υαιώνα. Tα συμπεράσματα στα π ίακατέλη�ε, μα!ί με νε�τερη δημ σί-ευση των �ρυσών αντικειμένων, πα-ρ υσίασε τ 1979 σε �ι�λί π υ επι-γρά�εται: «O Θησαυρ�ς της Aίγινας.Eνα αρ�αι λ γικ� μυστήρι ».

Mένει να καταλά� υμε πώς ένασύν λ κ σμημάτων �τιαγμένωνστην Kρήτη τ υ 1700–1500 π.X.�ρή-κε τ δρ�μ τ υ σε έναν μυκηναϊκ�τά� της Aίγινας, π υ δεν μπ ρεί νακατασκευάσθηκε πριν τ 1350 π.X. Hπαρ υσία Kρητών στην Aίγινα είναι�ε�αιωμένη απ� σημαντικ� π σ� μι-νωϊκής κεραμεικής π υ �ρήκε

Welter στις ανασκα�ές της K λώνας.Eίναι π λύ πιθαν� λ ιπ�ν τα κ σμή-ματα να ανήκαν σε Kρητικ ύς, π υ! ύσαν στην πλ ύσια και κ σμ π λί-τικη Aίγινα τ υ πρώτ υ μισ ύ της B΄�ιλιετίας π.X., τ υς π ί υς συν�-δευσαν στην τελευταία τ υς κατ ι-κία. Tετρακ�σια �ρ�νια αργ�τεραMυκηναί ι τυμ�ωρύ� ι �ρήκαν τακ σμήματα, πιθαν�τατα σε περισσ�-τερ υς απ� έναν τά� υς και τα έ-κρυψαν, �λα μα!ί, σε έναν θαλαμ ει-δή μυκηναϊκ� τά� , στ λ�� BA τηςK λώνας, τ ν π ί εί�αν επίσης συ-λήσει. Δεν γύρισαν �μως π τέ για να�εθάψ υν τη λεία τ υς. Iσως ι τυμ-�ωρύ� ι σκ τώθηκαν σε μά�η ή τ υςέπιασαν να κλέ� υν άλλ υς τά� υςκαι τιμωρήθηκαν με τ σκληρ� τρ�-π π υ πρ έ�λεπε τ έγκλημά τ υς.

Δυστυ�ώς, �πως στην αρ�αι�τηταέτσι και στις μέρες μας τ μάτι τ υν�μ υ δεν είναι παντα� ύ παρ�ν: γιατ θησαυρ� της Aίγινας δρ�μ ς θαήταν ακ�μα μακρύς. Tριάντα δύ αι-ώνες αργ�τερα τ υ έμελλε να τα�ι-δέψει –ίσως μέσα σε σ� υγγάρια;–στη μακρινή Aγγλία.

«Θνήσκων» πλεμιστής. Aπ� τ ανατλικ� αέτωμα τυ ναύ της A�αίας, στην Aίγινα. Mάρμαρ. Περίπυ 490–480 π.X.Γλυπτθήκη τυ Mνά�υ.

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Πρωτ�κ�ρινθιακή κ�τύλη με παράσταση ιππέων (Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aίγινας). Πρωτ�κ�ρινθιακ�ς σκύ��ς (Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aίγινας).

T� Aρ�αι�λ�γικ M�υσεί�Eργ� τ�υ Kαπ�δίστρια, πρ κειται �υσιαστικά για τ� πρώτ� μ�υσεί� της Eλλάδας

T�υ Γεωργί�υ Σταϊν�ά�υερ

Πρ�ϊσταμέν�υ B΄ E �ρείαςΠρ�ϊστ�ρικών και Kλασικών Aρ�αι�τήτων

ΛIΓOI ίσως γνωρί �υν �τι τ� Aρ�αι-�λ�γικ� M�υσεί� της Aίγινας είναιτ� πρώτ� M�υσεί� της Eλλάδας.Aνάμεσα στα άλλα ιδρυτικά τ�υνέ�υ κράτ�υς έργα τ�υ Kαπ�δί-στρια, ήταν και η δημι�υργία εν�ςKεντρικ�ύ M�υσεί�υ. Για τ� σκ�π�αυτ� τ� 1829 με τη �ρ�ντίδα τ�υA. M�υστ��ύδη, συγκεντρώθηκανεδώ αρ�αι�τητες απ� διά��ρα μέ-ρη της νησιωτικής �ώρας, �ι σπ�υ-δαι�τερες απ� τις �π�ίες, λίγα�ρ�νια αργ�τερα, τ� 1832 θα μετα-�ερθ�ύν στη νέα πρωτεύ�υσα.Aπ� τ�τε άρ�ισαν και �ι μέ�ρι σή-μερα συνε�ι �μενες περιπλανή-σεις των αρ�αι�τήτων της Aίγινας,καθώς απ� τ� Δημαρ�εί� θα μετα-κ�μίσ�υν στη στ�ά της αυλής τ�υKαπ�διστριακ�ύ Oρ�αν�τρ��εί�υκαι απ� εκεί στ� ισ�γει� τ�υ Kυ-#ερνεί�υ, στη συνέ�εια στ� Eϋ-νάρδει� Διδακτήρι�, για να κατα-λή��υν τ� 1980 στ� κτίρι� –δωρεάτ�υ Bαυαρικ�ύ Συλλ�γ�υ των Φί-λων τ�υ M�υσεί�υ της Aίγινας–π�υ για τ� σκ�π� αυτ� κτίσθηκεμέσα στ�ν ίδι� τ�ν αρ�αι�λ�γικ��ώρ� της K�λώνας, δίπλα στα επι-σκέψιμα εντυπωσιακ�τατα ερείπιατων διαδ��ικών πρ�ϊστ�ρικών �ικι-σμών της αρ�αίας ακρ�π�λης.Ωστ�σ�, �ύτε και αυτ� τ� M�υσεί�έγινε δυνατ� να �λ�κληρωθεί καινα λειτ�υργήσει καν�νικά. Πρ�σω-ρινή είναι και η σημερινή έκθεσηκαθώς πρ�#λέπεται η �ριστική με-τα��ρά της συλλ�γής (παρά�ενηαλήθεια, αλλά �αρακτηριστική τηςε�έλι�ης της �ώρας, σύμπτωση)στ� �ώρ� απ� �π�υ, �εκίνησε, ε-κείν� τ� Oρ�αν�τρ��εί�, π�υ έγι-νε περισσ�τερ� γνωστ� ως �υλα-κή και τ�υ �π�ί�υ ετ�ιμά εται ήδη

� μετασ�ηματισμ�ς σε ένα «δια-�ρ�νικ�» M�υσεί� της π�λης.

Nέα ευρήματα

Παρ’ �λες τις περιπέτειες, τις τ�-σ� επικίνδυνες για την ασ�άλειακαι την ακεραι�τητα των αρ�αίων,τ� M�υσεί� δεν έπαυσε, �λα αυτάτα �ρ�νια, να εμπλ�υτί εται με νέαευρήματα, συ�νά μ�ναδικής α�ίας.Tα σπ�υδαι�τερα πρ�έρ��νται απ�τις #αυαρικές ανασκα�ές των με-γάλων αιγινίτικων ιερών, της A�αί-ας (με ε�αίρεση τα κε�άλια τ�υπρώτ�υ αετώματ�ς π�υ #ρίσκ�νταιστην Aθήνα), τ�υ Aπ�λλων�ς (ή �-πως παλι�τερα πιστευ�ταν τηςA�ρ�δίτης) της K�λώνας, τ�υEλλανί�υ Δι�ς κ.ά. καθώς και τωνδιαδ��ικών �ικισμών της επ��ήςτ�υ Xαλκ�ύ της K�λώνας. Σημαντι-κ�τατη, είναι, ωστ�σ�, η συνεισ��-ρά και των ελληνικών ανασκα�ών,κυρίως αυτών π�υ απ� δεκαετίεςτώρα πραγματ�π�ιεί η Aρ�αι�λ�γι-κή Yπηρεσία στα �ικ�πεδα της σύγ-�ρ�νης π�λης.

T� M�υσεί� της Aίγινας είναι ένααπ� τα πι� α�ι�λ�γα ελληνικά M�υ-

σεία και απ� π�λλές πλευρές μ�να-δικ�. M�ναδικ� για τ�ν πλ�ύτ� καιτην π�ικιλία των πρ�ϊστ�ρικών, κυ-ρίως των μεσ�ελλαδικών και μυκη-ναϊκών εκθεμάτων, μ�ναδικ� για τ�πλήθ�ς και την π�ι�τητα της αρ�αϊ-κής κεραμεικής της πλαστικής, καιπάνω απ’ �λα μ�ναδικ� ως μαρτυρίατ�υ �αρακτήρα και της ανεπανάλη-πτης ακμής της αρ�αίας π�λης.

H έκθεση περι�ρί εται σήμεραστ� αίθρι�, �π�υ παρ�υσιά εται έναμεγάλ� μέρ�ς της αρ�ικής συλλ�-γής με τα ελληνιστικά και ρωμαϊκάανάγλυ�α, κυρίως απ� τη Pήνεια(�π�υ τ� νεκρ�τα�εί� της Δήλ�υ),αλλά και απ� άλλες περι��ές της�ώρας, και στην έναντι της εισ�δ�υπτέρυγα, π�υ απ�τελείται απ�τρεις αίθ�υσες με εκθέματα αντί-στ�ι�α της πρ�ϊστ�ρικής, της αρ-�αϊκής και κλασικής Aίγινας.

Στην αριστερή γωνιακή αίθ�υσασε δύ� πρ�σθήκες θα δ�ύμε μια ε-πιλ�γή απ� αγγεία της πρ�ϊστ�ρι-κής περι�δ�υ –απ� τη νε�λιθική έ-ως τη μυκηναϊκή ή ύστερη επ��ήτ�υ �αλκ�ύ. M�ναδική είναι η σει-ρά των μεγάλων πρωτ� και μεσ�-

ελλαδικών πίθων, με παραστάσειςαπ� τη θαλασσινή περιπέτεια τωνπρώτων κατ�ίκων τ�υ νησι�ύ. Tην�ικ�δ�μική ε�έλι�η τ�υ �ικισμ�ύτης K�λώνας σ’ �λ�κληρη αυτήτην περί�δ� θα μπ�ρέσει σύντ�μανα παρακ�λ�υθήσει � επισκέπτης,μέσα απ� μια σειρά πρ�πλασμάτωντης ��ύρωσης, των κατ�ικιών καιτων εργαστηρίων, π�υ θα συν�-δεύ�υν, δίν�ντας της νέα διάστα-ση, την ανάπτυ�η της έκθεσης τηςπρ�ϊστ�ρικής κεραμεικής, σε μιασειρά αιθ�υσών π�υ πρ�κειται ναδ�θ�ύν στ� κ�ιν� μέσα στ� �ετιν�καλ�καίρι.

Eισαγωγή κεραμικής

Στα ιστ�ρικά �ρ�νια η Aίγινα υ-πήρ�ε η σπ�υδαι�τερη απ� τις ε-μπ�ρικές π�λεις της Eλλάδ�ς καισυγ�ρ�νως η έδρα μιας απ� τις πι�γνωστές σ��λές της πλαστικής. Γιατην πρωιμ�τητα και την έκταση τηςεμπ�ρικής δραστηρι�τητας των Aι-γινητών μαρτυρεί η π�ικιλία τωνπρ�ελεύσεων, απ� τ� Aργ�ς, τηB�ιωτία, τη P�δ� και τη Xί�, της γε-ωμετρικής και αρ�αϊκής κεραμει-κής, ενώ μ�ναδική ως πρ�ς την π�ι-�τητα είναι η συλλ�γή πρώιμων αρ-�αϊκών κ�ρινθιακών αλλά και αττι-κών αγγείων. H Aίγινα υπήρ�ε � κυ-ρι�τερ�ς εισαγωγέας αττικής κερα-μικής τ�υ 7�υ αι., μία παράδ�σηπ�υ συνε�ίσθηκε –παρά την π�λιτι-κή αντιπαλ�τητα– έως τ� τέλ�ς τηςαυτ�ν�μίας της. Aπ� εδώ πρ�έρ��-νται μερικά απ� τα πι� �αρακτηρι-στικά δείγματα π�υ πρωτ�αττικ�ύεργαστηρί�υ, π�υ #ρίσκ�νται τώραστ� M�υσεί� τ�υ Bερ�λίν�υ και στ�Bρετανικ�. Στα αγγεία, αλλά καιστα θραύσματα τ�υ M�υσεί�υ τηςAίγινας μπ�ρ�ύμε να παρακ�λ�υ-θήσ�υμε #ήμα με #ήμα την κατά-κτηση της πλαστικ�τητας στην α-

Γεωμετρικ�ί σκύ��ι (Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aίγινας).

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 17

Tρι�υλλ�στ�μες πρωτ�κ�ρινθιακές �ιν���ες (Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aίγινας). Πρωτ�γεωμετρικές �ιν���ες (Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aίγινας).

π�δ�ση της ανθρώπινης και της ω-ικής μ�ρ�ής, �πως και τ�υ �υτικ�ύκ�σμήματ�ς, μια ε�έλι�η π�υ κ�ρυ-�ώνεται με την πρ���υ των Kριών,με παράσταση της �υγάδευσης τ�υOδυσσέα και των �ίλων τ�υ απ� τ�άντρ� τ�υ Π�λύ�ημ�υ, των μέσωντ�υ 7�υ αιώνα π.X., και στ�ν αμ��-ρέα της Xιμαίρας τ�υ τέλ�υς τ�υ ί-δι�υ αιώνα. H ε�έλι�η της αττικήςκεραμικής δεν είναι ωστ�σ� κατα-ν�ητή, �ωρίς την παράλληλη γνώσητης πρωτ�κ�ρινθιακής –η �π�ία εκ-πρ�σωπείται εδώ με μερικά απ� ταπι� �αρακτηριστικά της δείγματα,�πως είναι �ι δύ� περί�ημες κ�τύ-λες των ιππέων και των σκύλων, ε-κείνη με τη διπλή παράσταση τ�υBελλερ���ντη και τ�υ Περσέα, ή η�ιν���η με ω���ρ�υς, έργα π�υαπ�πνέ�υν μια λεπτή �άρη.

Aιγινήτικη πλαστική

Tην παράδ�ση της αιγινίτικηςπλαστικής αντιπρ�σωπεύει μια �λ�-κληρη σειρά γλυπτών απ� την αρ�ήήδη τ�υ 7�υ έως τα μέσα τ�υ 5�υαι., �ταν πλέ�ν η Aίγινα υπ�τά�θη-κε �ριστικά στη δύναμη της Aθή-νας. Στην αρ�ή #ρίσκεται μία απ�τις αρ�αι�τερες, ίσως η αρ�αι�τερησω �μενη σήμερα αναθηματικήστήλη, άτε�να ακ�μη λα�ευμένη σεσ�εδ�ν επίπεδ� ανάγλυ��.

Tην ε�έλι�η μέσα στ�ν 6� αι. πα-ρακ�λ�υθεί κανείς στα αετώματαγλυπτά των δύ� ναών τ�υ Aπ�λλω-ν�ς της K�λώνας (στ�ν τ�ί�� απέ-ναντι στην είσ�δ�).

Στ�ν πώριν� να� τ�υ 570–560 α-π�δίδεται � Hρακλής π�υ τ��εύει ε-νώ απ� τα αετώματα τ�υ μαρμάρι-ν�υ υστερ�αρ�αϊκ�ύ να�ύ τ�υ530–520 σώ �νται τμήματα των αρ-μάτων (εκτίθενται �ι κε�αλές δύ�ίππων), τ�υ ανατ�λικ�ύ και αρκετέςμ�ρ�ές της Aμα �ν�μα�ίας τ�υ δυ-τικ�ύ αετώματ�ς. H ίδια ε�έλι�η α-π� τ� δαιμ�νικ� θα λέγαμε δυναμι-σμ� των μ�ρ�ών τ�υ 7�υ στην εσω-τερικ�τητα εκείνων τ�υ 5�υ, ανα-γνωρί εται στη σύγκριση δύ� σ�ιγ-γών απ� τ� ιερ� τ�υ Aπ�λλων�ς, �-π�υ στην εσωτερική ένταση τ�υ α-πλ�ύ, στερε�μετρικ�ύ σ�εδί�υ τ�υκ�ρμ�ύ τ�υ 7�υ αι., αντιπαρατίθε-

ται η ανθρώπινη πλαστική αντίληψητης πρώιμης κλασικής σ�ίγγας(στ�ν ά��να της κεντρικής εισ�-δ�υ), στην �π�ία απ� παλιά εί�ε α-ναγνωρισθεί τ� �έρι τ�υ μεγάλ�υB�ιωτ�ύ γλύπτη Kάλαμι. T� ύ��ςτης αιγινίτικης πλαστικής απ�δίδειακ�μη καλύτερα απ� τα πρ�ηγ�ύ-μενα, η σειρά των υστέρων αρ�αϊ-κών αναγλύ�ων (απέναντι στην α-ριστερή είσ�δ� της αίθ�υσας) π�υ�αρακτηρί �νται απ� τη συμπίεσητης παράστασης της δε�ίωσης ήτ�υ ηνι���υ, στ� πλαίσι� μιας στε-ν�μακρης στήλης ή απ� την άλληπλευρά απ� την εκλεπτυσμένη υ-στερ�αρ�αϊκή αντίληψη σώματ�ς,ενδύματ�ς και κνήσεων, π�υ #λέ-π�υμε να κυριαρ�εί στη ω��ρ� μεπαράσταση τ�υ Δι�νύσ�υ.

Στη δε�ιά γωνιακή αίθ�υσα εκτί-θενται σε δύ� #ιτρίνες τα θραύ-σματα των αετωμάτων της A�αίαςπ�υ �έμειναν στην Eλλάδα μετά τ��ήλωμα απ� την αρ�αι�καπηλική ε-

ταιρία των Dilletanti, και #ρέθηκανστις γερμανικές ανασκα�ές. Στηγρα�ική αναπαράσταση π�υ έγινεσύμ�ωνα με την έκθεση τ�υ μ�υ-σεί�υ τ�υ M�νά��υ σημειώνεται ηακρι#ής θέση των –π�λυπληθέστε-ρων– θραυσμάτων τ�υ ανατ�λικ�ύαετώματ�ς. Tις #ιτρίνες πλαισιώ-ν�υν κλασικά αγαλμάτια και ανά-γλυ�α, �ρ�ι δια��ρων κλασικών ιε-ρών (τ�υ Aπ�λλων�ς και τ�υ Π�σει-δών�ς, της Aθηνάς) και μια αυστη-ρή επιλ�γή απ� ελληνιστικά και ρω-μαϊκά έργα.

M�υσεί� της A�αίας

Ως τμήμα τ�υ M�υσεί�υ της Aίγι-νας μπ�ρεί να θεωρηθεί τ� μικρ�,αλλά π�λύ ενδια�έρ�ν ανασκα�ικ�M�υσεί� της A�αίας (επίσκεψη σε�μάδες και σε τακτές ώρες).

Mέσα στις αίθ�υσές τ�υ � επι-σκέπτης θα δει αναστηλωμένα απ�αρ�ιτεκτ�νικά θραύσματα π�υ

πρ�ήλθαν απ� τη μακρ��ρ�νη συ-στηματική έρευνα τ�υ �ώρ�υ, �-πως τμήμα τ�υ σηκ�ύ, τ� αέτωμακαι τ�ν κί�να τ�υ πώριν�υ να�ύτων μέσων τ�υ 6�υ π�υ πρ�ηγήθη-κε τ�υ μεγάλ�υ υστερ�αρ�αϊκ�ύνα�ύ της A�αίας και τη γωνία τ�υαετώματ�ς τ�υ μεγάλ�υ να�ύ τ�υ500 π.X. παράλληλα με τα αρ�ιτε-κτ�νικά μέλη μικρ�τέρων �ικ�δ�-μών τ�υ ιερ�ύ, τα �π�ία εκτίθενταισε επιτ�ί�ιες πρ�θήκες.

T� ιδιαίτερ� ενδια�έρ�ν τωνθραυσμάτων αυτών έγκειται στηνάριστη διατήρηση της αρ�αίας π�-λυ�ρωμίας π�υ δεν παύει να μαςεκπλήσσει με τ�υς τ�λμηρ�ύς συν-δυασμ�ύς της. Tην έκθεση συμπλη-ρώνει πλ�ύσια τεκμηρίωση με πρ�-πλάσματα, επε�ηγηματικά κείμενακαι �ωτ�γρα�ίες π�υ πρ�σ�έρ�υντ� απαραίτητ� για την καταν�ησητων δια��ρων �ικ�δ�μικών �άσε-ων τ�υ ιερ�ύ, συμπλήρωμα στην ε-πίσκεψη τ�υ �ώρ�υ της A�αίας.

Aίθ�υσες τ�υ Aρ�αι�λ�γικ�ύ M�υσεί�υ Aίγινας με �αρακτηριστικά ευρήματα στις πρ�θήκες και στ�υς διά��ρ�υς �ώρ�υς.

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

H μεσαιωνική Παλια�ώραMια νεκρή πλιτεία με σαράντα έρημες εκκλησίες, των πίων ι μναδικές τι�γρα�ίες ε�α�ανί�νται

T�υ Γ. A. Πρ�κ�πί�υ

Aρ�ιτέκτ�ν�ς Δρ. Mη�. Eπ. Kαθηγητή E.M.Π.

«ΔEN YΠAPXEI άλλη τ�π�θεσία ενEλλάδι, ερασμιωτέρα εκείνης και έ-��υσα μάλλ�ν αυτής μεσαιωνικ�ν�αρακτήρα. H Παλια�ώρα ανήκειεις κ�σμ�ν π�λύ διά��ρ�ν τ�υ η-μετέρ�υ και μαρτυρεί εις ημάς �-π�ί�ς � �ί�ς αλλά και � θάνατ�ς,κατά τα τελευταία έτη της ενετ�-κρατίας εν ταις μικραίς ελληνικαίςνήσ�ις».

M’ αυτά τα μελαγ��λικά λ�γιακλείνει � Oυιλ. Mίλερ την α�ήγησητης καταστρ��ής της Παλια�ώραςαπ’ τ�ν Mπαρμπαρ�σα, τ� 1537, �-ταν �ι T�ύρκ�ι σκ�τωσαν �λ�υςτ�υς άντρες κι έσυραν στα σκλα-��πά!αρα 6.000 γυναικ�παιδα.

Aπ� τ�τε π�υ � Mίλερ έγρα�ε τ��ι�λί� τ�υ «Iστ�ρία της Φραγκ�-κρατίας εν Eλλαδι» έ��υν περάσει88 �ρ�νια. H ιστ�ρία και η αρ�ιτε-κτ�νική της Παλια�ώρας δεν μαςείναι πια άγνωστες παρ’ �λ� π�υδεν έ��υν γίνει ακ�μη στα ερείπιάτης συστηματικές ανασκα�ές.Aρκετά σημαντικά δημ�σιεύματαέ��υν ρί"ει �ως στ� μυστήρι� τηςμεσαιωνικής αυτής π�λιτείας, «στ�νησιωτικ� Mυστρά» και μας επιτρέ-π�υν σήμερα μια ικαν�π�ιητικήγνωσι�λ�γική πρ�σέγγιση στα πρ�-�λήματα π�υ παρ�υσιά!ει. Θεμε-λιώδη πρέπει να θεωρ�ύνται τα έρ-γα τ�υ Oυιλ. Mίλερ, για τη Φραγκ�-κρατία στην Eλλάδα, τ�υ Γα�ριήλBέλτερ για την Aίγινα, τ�υ Γ. Φίνλεϊγια την τ�υρκ�κρατία και την ενε-τ�κρατία... Σημαντικά άρθρα, π�υθίγ�υν αρκετά !ητήματα είναι τ�υKαλ�γερ�π�υλ�υ και τ�υ Λιγν�ύστ�ν Kήρυκα της Aίγινας (1947–49)των Kαλικ�ύρδη και Aλε"ί�υ στ�ν�δηγ� για την ιστ�ρία και τα μνη-μεία της Aίγινας, τέλ�ς τ� γνωστ��ι�λί� τ�υ καθ. N. M�υτσ�π�υλ�υ«H Παληα�ώρα της Aιγίνης» (1962).Oι ανα��ρές των περιηγητών, πε-ριγρα�ές, καταγρα�ές και απεικ�-νίσεις σε γκρα��ύρες είναι π�λλέςκαι αρ�ί!�υν ήδη απ� τ�ν 16� αιώ-να με τ�ν Andre Theret της Lion,μέ�ρι τ�ν Dodwell (1801) και τ�νStackelberg στα 1834.

Mισγκρεμισμένες εκκλησίες

H αρ�ή της κτίσης της Παλια�ώ-ρας τ�π�θετείται συνήθως στ� 896μ.X., έτ�ς π�υ γεννήθηκε και � �-σι�ς Λ�υκάς στη Φωκίδα, απ� πρ�-σ�υγες γ�νείς Aιγινήτες. H εκδ��ήαυτή δεν επι�ε�αιώνεται απ� τιςαρ�αι�λ�γικές και ιστ�ρικές μαρ-τυρίες π�υ μας παρακιν�ύν, αντί-θετα, να παραδε�θ�ύμε πως η Πα-λια�ώρα έ�ει κατ�ικηθεί νωρίτερα.Eνα πλήθ�ς απ� παλαι��ριστιανικάμάρμαρα μας �ανερώνει πως πρέ-πει να υπήρ�ε κάπ�ια παλαι��ρι-στιανική �ασιλική τ�υ E΄ ή ΣT΄ αιώ-

να, αν ��ι και περισσ�τερες. Kι �-μως καμιά ανασκα�ή δεν έ�ει γίνειέως τώρα στην Παλια�ώρα. Eκτ�ςαπ� τις αναστηλωτικές εργασίες,π�υ συγκρατ�ύν στη δυτική τηςπλαγιά, �ρθια μερικά ναΰδριά της,�ι περισσ�τερες εκκλησίες της,π�υ �ρ�ν�λ�γ�ύνται απ� τ�ν IB΄ έ-ως τ�ν IH΄ αιώνα μέν�υν μισ�γκρε-μισμένες.

«Tα κτίσματα της Παλια�ώραςμ�ιά!�υν με κ�υ�άρια στις πλαγιέςτ�υ μαύρ�υ της ��υν�ύ. Στη νεκρήαυτή π�λιτεία, �ι σαράντα έρημεςεκκλησίες της �αίν�νται σαν ά-σπρα μνήματα και �ι τ�ι��γρα�ίεςτ�υς μαραίν�νται και πέ�τ�υν κά-θε μέρα, ενώ �ι ασ�έστες σκεπά-!�υν τ� μεγαλύτερ� μέρ�ς τ�υς»,γρά�ει � καθ. Aγγ. Πρ�κ�πί�υ στηνπρώτη συστηματική μελέτη τηςΠαλια�ώρας π�υ έγινε τ� 1960 απ�τ�ν ίδι� και �μάδες σπ�υδαστώντης Aρ�ιτεκτ�νικής Σ��λής τ�υE.M. Π�λυτε�νεί�υ.

Aπ�τυπώθηκαν και μετρήθηκαν�λες �ι εκκλησίες π�υ σώ!�ντανκαι �ωτ�γρα�ήθηκαν ε"ωτερικές�ψεις και τ�ι��γρα�ίες στ� εσωτε-ρικ� των ναών σε έγ�ρ. δια�άνειες.Aρκετές απ� τις τ�ι��γρα�ίες αυ-τές δεν υπάρ��υν πια και τα μ�νατεκμήρια για τη μ�ρ�ή τ�υς είναι�ι δια�άνειες π�υ ανα�έραμε... OAγγ. Πρ�κ�πί�υ δημ�σίευσε τα συ-μπεράσματά τ�υ απ� τις μελέτεςτ�υ εδώ σε σειρά 6 άρθρων, τ� Σε-πτέμ�ρι� τ�υ 1962 στην «Kαθημε-ρινή» καλύπτ�ντας θέματα ιστ�-ρίας και �ρ�ν�λ�γήσεων, π�λε�δ�-μίας, αρ�ιτεκτ�νικής μ�ρ��λ�γίαςκαι κατατά"εως και ερμηνείας της

!ωγρα�ικής. Aπ� τα άρθρα τ�υ ε-κείνα αντλ�ύμε τις πληρ���ρίεςπ�υ παραθέτ�υμε.

H �υσική �ύρωση

H μετακίνηση τ�υ πληθυσμ�ύ απ�τα παράλια στην ακρ�π�λη τ�υ Mε-σαγρ�ύ υπαγ�ρευ�ταν στ�υς �ρ�-ν�υς εκείν�υς της ακμής της πειρα-τείας, απ� τη �υσική ��ύρωση τ�υτ�π�υ και παρεί�ε εγγυήσεις μεγα-λύτερης ασ�άλειας.

O �ικισμ�ς της Παλια�ώρας πρ�-σαρμ�στηκε στην εδα�ική μ�ρ�ήτ�υ κωνικ�ύ της �ρά��υ. Kαι �τίστη-κε αμ�ιθεατρικά, πυκνά με μικρά �ι-κ�δ�μήματα πρ�σαρμ�σμένα στηνκλίμακα των κατη��ρικών πλευρώντ�υ ��υν�ύ.

Tα στεν��ωρα πλατύσκαλα στιςπλαγιές και η ανάγκη της πρ�στα-σίας απ� τ�υς ��ριν�ύς ανέμ�υς α-νάγκα!αν τ�υς λαϊκ�ύς τε�νίτες,π�υ έ�τι!αν τις εκκλησίες στην α-κρ�π�λη της Παλια�ώρας, ν’ αλλά-!�υν συ�νά τ�ν πρ�σανατ�λισμ� τ�υά"�να της εκκλησίας και να τ�π�θε-τ�ύν τ� ιερ� στα πλάγια για να τ�στρέ��υν ανατ�λικά, και να παρα-�αίν�υν καν�νες δ�γματικ�ύς καισυμμετρίας. H �ικιστική συσπείρωσηστη μεσαιωνική ακρ�π�λη ά�ηνε τ�νκάμπ� τ�υ Mεσαγρ�ύ ελεύθερ� γιατην καλλιέργεια σε μια επ��ή π�υκάθε πλέθρ� της γης εί�ε !ωτική ση-μασία για την �ικ�ν�μία.

Aπρ�σιτ�ς � �ρά��ς της Παλια�ώ-ρας απ� την Aνατ�λή, τ� N�τ� και τηΔύση, έ�ει �μαλή ανη��ριά μ�ν�στη ��ρεια πλευρά τ�υ, π�υ �λέπειπρ�ς τη Σ�υ�άλα. Aλλά η πρ�σπελά-σιμη αυτή πλαγιά τ�υ ��υν�ύ έμεινε

ακατ�ίκητη για να "εγελά τ�υςκ�υρσάρ�υς. Oι κ�υρσάρ�ι ωστ�σ�δεν έκριναν απ� αυτά π�υ έ�λεπαν.Oι μεγάλες επιδρ�μές στην Παλια-�ώρα, τ�υ Kεμάλ Pέις τ� 1502 καιτ�υ Xαϊρεντίν Mπαρμπαρ�σα τ�1537, στάθηκαν ε"�ντωτικές για τηνακρ�π�λη και τ�ν πληθυσμ� της.Στην πρώτη επιδρ�μή η Παλια�ώρααντιστάθηκε �ωρίς να πέσει. Στηδεύτερη έπεσε και πέρασε απ� �ω-τιά και σίδερ�.

Eπιγρα�ικά μνημεία

H τύ�η της Aίγινας ακ�λ�ύθησε τιςπεριπέτειες τ�υ Bυ!αντιν�ύ Eλληνι-σμ�ύ. Aπ� τ� 1205 περιέρ�εται στηΦράγκικη ηγεμ�νία, ύστερα στ�υςKαταλάν�υς στα 1311 ώς τα 1451 καικατ�πιν στ�υς Bενετ�ύς μέ�ρι τ�1537, π�υ καταστρά�ηκε απ� τ�νMπαρμπαρ�σα και πέρασε στα �έριατων T�ύρκων. Mια νέα περί�δ�ςEνετ�κρατίας αρ�ί!ει τ� 1654 με τηνκατάληψη της Παλια�ώρας απ� τ�M�ρ�!ίνι και διαρκεί μέ�ρι τ� 1715.

H πι� αρ�αία �έ�αιη �ρ�ν�λ�γίαπ�υ γνωρί!�υμε απ� τα επιγρα�ικάμνημεία της Παλια�ώρας, είναι τ�υέτ�υς 1123 μ.X. H επιγρα�ή ανα�έ-ρεται στην ανέγερση τ�υ να�ύ τ�υAρ�αγγέλ�υ Mι�αήλ, π�υ κείται σή-μερα ετ�ιμ�ρρ�π�ς στη ��ρει�ανα-τ�λική άκρη τ�υ λ���υ. H επιγρα�ήαυτή έ�ει ιδιαίτερη σημασία. Mαςπληρ���ρεί για τ� �ρ�ν� της ανέ-γερσης τ�υ πρώτ�υ παραδείγματ�ςμ�ν�κλιτης �ασιλικής με ημικυλιν-δρικ� πέτριν� θ�λ� στη �υ!αντινήΠαλια�ώρα. T� παράδειγμα θα τ� α-κ�λ�υθ�ύσαν �ι μ�ν�κλιτες και δί-κλιτες �ασιλικές π�υ �τίστηκαν αρ-γ�τερα, στα �ρ�νια των Φράγκων καιKαταλανών, �πως λ.�. της Aγίας Aι-κατερίνης (1225) και της K�ίμησης,της αυτής �ρ�ν�λ�γίας, της Mετα-μ�ρ�ωσης τ�υ Σωτήρ�ς (1236), τ�υAγί�υ Nικ�λά�υ τ�υ Πάνω (IΓ΄ αιώ-νας), της λεγ�μενης Παναγίας τ�υΓιάνν�υλη (IΓ΄ αιώνας), τ�υ Aγί�υ Iω-άνν�υ τ�υ Πρ�δρ�μ�υ (1377), τ�υAγί�υ Nικ�λά�υ (1382), τ�υ Aγί�υEυθυμί�υ (1385), τ�υ Aγί�υ Γεωργί-�υ τ�υ Kαθ�λικ�ύ (1393) και άλλων.

Πλεδμία και αρ�ιτεκτνική

H Eπισκ�πή ήταν η Mητρ�π�λη τηςΠαλια�ώρας στα �ρ�νια της T�υρκ�-κρατίας. Στη λαϊκή παράδ�ση σώ!ε-ται νωπή ακ�μη η ανάμνηση τ�υ Aγί-�υ Δι�νυσί�υ Zακύνθ�υ π�υ διετέ-λεσε αρ�ιεπίσκ�π�ς Aιγίνης και κα-τ�ικ�ύσε σ’ ένα κελί της Eπισκ�πής.Oι πιστ�ί τ� συντηρ�ύν μ’ ευλά�εια�πως και τ� τρίσκαλ� τ�υ αυλ�γυ-ρ�υ, απ’ �π�υ μ�ίρα!ε τ� αντίδωρ� �Aγι�ς.

Tα μ�ναστηριακά κτίσματα ήταντ�π�θετημένα σ’ επάλληλα πλατύ-σκαλα τ�υ �ρά��υ και τα πι� �αμηλάστήρι!αν τα πι� ψηλά. Kατά τρ�π� α-

Aπ�ψη της πλαγιάς της Παλια�ώρας με τ�ν σταυρικ� να� των Tα�ιαρ�ών.

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 19

νάλ�γ� ήταν �τισμέν� και τ� μ�να-στηριακ� συγκρ�τημα της Aγίας Kυ-ριακής, στην ανατ�λική πλαγιά τηςΠαλια�ώρας.

H κλιμακωτή διάτα"η των δύ� μ�-ναστηριακών συγκρ�τημάτων τηςT�υρκ�κρατίας είναι η μερική ε�αρ-μ�γή εν�ς γενικ�τερ�υ π�λε�δ�μι-κ�ύ συστήματ�ς π�υ επικρατ�ύσεσε �λ�κληρη την Παλια�ώρα.

Tην πληρέστερη απ�δει"η μας τηνπρ�σ�έρει τ� τεί��ς, με τα παλιά θε-μέλια απ� επανωτά κτίσματα, π�υκατε�αίνει σαν σκάλα απ� τ� κάστρ�έως τη ρί!α τ�υ ��υν�ύ, κάθεταπρ�ς τις υψ�μετρικές καμπύλες.

Tις σκάλες αυτές τ�υ π�λε�δ�μι-κ�ύ �ργανισμ�ύ της Παλια�ώραςσυμπλήρωναν �μ�κεντρες περιμε-τρικές !ώνες. Tα καλντερίμια και ταμ�ν�πάτια, π�υ συνδέ�υν τις εκ-κλησίες μετα"ύ τ�υς, ήταν άλλ�τεπερι�ερειακ�ί δρ�μ�ι. Kαι �ι δύ�"εκιν�ύσαν απ� την πλατεία τ�υΣταυρ�ύ.

H ε"ωτερική περίμετρ�ς περν�ύσεαπ� τις εκκλησίες τ�υ Aγί�υ Xαρα-λάμπ�υς, Aθανασί�υ, Στε�άν�υ,Πρ�δρ�μ�υ, Eυθυμί�υ, Mεταμ�ρ�ώ-σεως και K�ιμήσεως, Δημητρί�υ, Aι-κατερίνης, Θε�λ�γ�υ, Aναργύρων,Nικ�λά�υ Πάνω, Iωάνν�υ Θε�λ�γ�υκαι Aθανασί�υ.

Δίδυμη �ασιλικήH εσωτερική περίμετρ�ς απ� τις

εκκλησίες της Aγίας Iωάννας (Γιαν-ν�ύλη), Φ�ρίτισσας, Eπισκ�πής, Tα-"ιαρ�ών, Θε�δώρων, Mεταστάσεως,Kυριακής, Aρ�αγγέλ�υ Mι�αήλ καιNεκρ�τα�εί�υ.

Σε μια και τελευταία κ�ρυ�αία πε-

ρίμετρ�, τ�υ Kάστρ�υ, σώ!εται η δί-δυμη �ασιλική των Aγίων Γεωργί�υκαι Δημητρί�υ.

H π�λε�δ�μική αυτή διάρθρωσημε τις �μ�κεντρες περιμέτρ�υς καιτις σκαλωτές ακτίνες έδινε στ�ν �ι-κισμ� της Παλια�ώρας �ψη αμ�ιθεα-τρική.

O π�λε�δ�μικ�ς �ργανισμ�ς εί�ετις κ�ινωνικές τ�υ λειτ�υργίες. T�

Kάστρ� ήταν η δι�ικητική κε�αλή καιτ� αμυντικ� κράν�ς της Παλια�ώ-ρας. H Φ�ρίτισσα και αργ�τερα ηEπισκ�πή τ� εκκλησιαστικ� της κέ-ντρ�. O Σταυρ�ς απ�τελ�ύσε την α-�ετηρία της κυκλ���ρίας και η πλα-τεία τ�υ τ�ν τ�π� για κάθε λαϊκή εκ-δήλωση (γάμ�ι, τελετές, πανηγύρια).«Aντε να πάμε στ� ��ρ�, στην πλά-στρα κι �"ω στ� Σταυρ�», έλεγε τ�

δημ�τικ� τραγ�ύδι. Aμυνα, θρη-σκεία, λαϊκές συναθρ�ίσεις, εί�αν ε-ντ�πισμένη τη !ωή τ�υς και τη λει-τ�υργία τ�υς στη μεσαιωνική ακρ�-π�λη της Παλια�ώρας.

Tα μ�να κτίρια π�υ σώ!�νταιστην Παλια�ώρα είναι �ι εκκλησιέςτης. Oύτε η αστική �ύτε η στρατιω-τική της αρ�ιτεκτ�νικής μας ά�η-ναν ευδιάκριτα παραδείγματα. Aπ�τις σαράντα εκκλησιές της �ι τρειςείναι σταυρικές (Aγι�ς Nικ�λα�ςMαύρικας, Aγι�ς Iωάννης Θε�λ�-γ�ς και Tα"ιάρ�ης) και �ι υπ�λ�ι-πες θ�λ�σκεπείς μ�ν�κλιτες �ασι-λικές. O τρ�ύλ�ς της Eπισκ�πήςδεν έ�ει �ργανική αντιστ�ι�ία μετ� καθ�λικ� της σημερινής δίκλι-της �ασιλικής της.

Tέσσερις απ� τις �ασιλικές τηςΠαλια�ώρας είναι δίδυμες με δύ� ιε-ρά και δύ� εισ�δ�υς. T�υ Aγί�υ Xα-ραλάμπ�υς, της Παναγιάς τ�υ Γιάν-ν�υλη, της Aγίας Kυριακής και τ�υKάστρ�υ. Oι δίδυμες �ασιλικές ήτανα�ιερωμένες σε δύ� αγί�υς ή λει-τ�υργ�ύσαν για δύ� δια��ρετικάθρησκευτικά δ�γματα, καθ�λικώνκαι �ρθ�δ�"ων ή καθ�λικών και �υ-νιτών, �πως τ�υ Kάστρ�υ.

Xωρίς δγματικύς καν�νες

O πρ�σανατ�λισμ�ς των εκκλη-σιών υπαγ�ρεύεται κατά καν�να απ�τις εδα��λ�γικές συνθήκες, τις στα-τικές ανάγκες και ��ι απ� τ�υς δ�γ-ματικ�ύς καν�νες. Oταν τ� πλατύ-σκαλ� της πλαγιάς τ� επιτρέπει �ιεκκλησίες �τί!�νται παράλληλα με

T�υ Σ���κλή Γ. Δημητρακ�π�υλ�υ

Φιλ�λ�γ�υ – Eρευνητή

H AIΓINA είναι κατάσπαρτη απ� εκ-κλησίες και μ�ναστήρια. Hδη τ�1834, σε ανα��ρά τ�υ πρ�ς την Iε-ρά Σύν�δ�, � τ�τε Mητρ�π�λίτηςτης «κατ’ Aίγιναν επισκ�πής» Σα-μ�υήλ έγρα�ε πως «εις �λην τηννήσ�ν είναι υπέρ τας τριακ�σίαςπεντήκ�ντα εκκλησίαι».

Πρώτη �ρ�ν�λ�γικά εκκλησία εί-ναι η μεγάλη τρίκλιτη �ασιλική τηςBάρδιας (λίγ� πι� πάνω απ� τη με-γάλη εκκλησία τ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υτης π�λης), π�υ τ�π�θετείται στ�ν5�-6� αι. Σήμερα είναι ερειπωμένηκαι εγκαταλειμμένη, αλλά διακρίν�-νται �λη η ανατ�λική πλευρά, τμήματης ν�τιας, τ� �τιστ� Σύνθρ�ν� και�ι εγκ�πές απ� τα θωράκια τ�υ τέ-μπλ�υ. Tη �ασιλική αυτή μελέτησαντη δεκαετία τ�υ 1920 � Γερμαν�ςαρ�αι�λ�γ�ς Schneider και � δικ�ςμας Γ. Σωτηρί�υ.

Aλλ� λαμπρ� εκκλησιαστικ� �ικ�-δ�μημα είναι η Oμ�ρ��κκλησιά.Πρ�κειται για μια μικρή κ�μψή εκ-κλησία –σ’ αυτ� άλλωστε ��είλεικαι τ� �ν�μά της– π�υ είναι α�ιερω-μένη στ�υς Aγί�υς Θε�δώρ�υς. Eί-ναι κτίσμα τ�υ Λέ�ντα Zυγ�μαλά(τέλη 13�υ αι.). Oι τ�ί��ι της είναι

�τισμέν�ι κατά τ� ισ�δ�μικ� σύστη-μα, δηλαδή με τετράγωνες πελεκη-τές πέτρες, π�λλές απ� τις �π�ίεςπρ�έρ��νται απ� αρ�αία κτίσματα,ενώ εσωτερικά διασώ!ει α"ι�λ�γεςτ�ι��γρα�ίες της ίδιας επ��ής. Tην�λη εκκλησία έ�ει μελετήσει � κα-θηγητής Σωτηρί�υ.

Π�λύ α"ι�λ�γες παλιές εκκλη-σίες, εκτ�ς �έ�αια απ� εκείνες τηςΠαλια�ώρας, είναι ακ�μα τ� γρα�ι-κ� εκκλησάκι τ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υστ� μώλ�, � Aγι�ς Θωμάς στ� Λι�ά-δι, � Aγι�ς Nικ�λα�ς στ� «M�ύλ�ς»,η Παναγία η Π�λίτισσα στ�ν Mεσα-γρ�, � Aγι�ς Iωάννης � Πρ�δρ�μ�ςστις Aλωνες, � Aγι�ς Iωάννης �Πρ�δρ�μ�ς στ� Bαθύ κ.ά., μερικέςμάλιστα απ� τις �π�ίες ώς ένα �αθ-μ� έ��υν �τιστεί και αυτές με υλικάαπ� αρ�αία �ικ�δ�μήματα.

H Mητρ�πλη

Aπ� τις νε�τερες εκκλησίες μνη-μ�νεύ�υμε τη Mητρ�π�λη (αρ�ές19�υ αι.), �π�υ έγινε και η επίσημηυπ�δ��ή τ�υ Kαπ�δίστρια και η δ�-"�λ�γία για τ�ν ερ��μ� τ�υ στηνEλλάδα, τ�ν Aγι� Nικ�λα� τ�ν Στερ-γιαν�, την Παναγίτσα κ.ά.

Aλλά η Aίγινα έ�ει και π�λλά γυ-ναικεία μ�ναστήρια και για τ� λ�γ�

αυτ� έ�ει �ν�μαστεί «Aγι�ν Oρ�ςτ�υ γυναικεί�υ μ�να�ισμ�ύ». Tαπαλι�τερα είναι η Zω�δ���ς Πηγή,η Xρυσ�λε�ντισσα και η Aγία Kυ-ριακή.

T� πρώτ�, ύστερα απ� μια μεγάληπερί�δ� εγκατάλειψης ανασυστή-θηκε και αν�ικ�δ�μήθηκε ως μ�να-στήρι πλέ�ν της Aγίας Tριάδας απ�τ�ν Aγι� Nεκτάρι� τ� 1904 και έκτ�-τε �έρει και τ� �ν�μά τ�υ. Πρ�σ�α-τα, με τη �ρ�ντίδα τ�υ σε�. μητρ�-π�λίτη Yδρας, Σπετσών και AιγίνηςIερ�θέ�υ, στ� �ώρ� τ�υ μ�ναστηρι-�ύ υψώθηκε μεγάλ�ς και περικαλ-λής να�ς, α�ιερωμέν�ς στ�ν Aγι�και αντά"ι�ς τ�υ, και απ�τελεί στ�-λίδι για την περι��ή.

Παναγία η Xρυσλε�ντισσα

H Παναγία η Xρυσ�λε�ντισσα π�υσήμερα �ρίσκεται στ� μέσ� τ�υ νη-σι�ύ και σε π�λύ �μ�ρ�� �ρ�πέδι�,μετα�έρθηκε στ�ν τ�π� αυτ� απ�τα δυτικά παράλια, ε"αιτίας τ�υ ��-��υ των πειρατών, τ�υλά�ιστ�ν απ�τα τέλη τ�υ 16�υ αι. Παλι�τερα ή-ταν ανδρικ� μ�ναστήρι, αλλά τ�1935 μετατράπηκε σε γυναικεί�. Eί-ναι γνωστ�ί �ν�μαστικά σ�εδ�ν �-λ�ι �ι ηγ�ύμεν�ί της απ� τ� 1601

και ε�ε"ής, ένας δε απ� αυτ�ύς, �Λε�ντι�ς, τ� 1680 υπέγραψε και αυ-τ�ς την έκκληση των Aιγινητώνπρ�ς τ�ν Πάπα για να μεσ�λα�ήσεικαι να σταματήσ�υν �ι επιδρ�μέςτων Δυτικών πειρατών στ� νησί. T�μ�ναστήρι πρ�σ�ερε π�λλές υπη-ρεσίες και στ�ν Iερ� Aγώνα τ�υ1821. Eκτ�ς απ� τη θαυματ�υργήεικ�να της Παναγίας, α"ι�λ�γα είναιτ� Kαθ�λικ� και � Πύργ�ς τ�υ.

H Aγία Kυριακή �ρίσκεται στηνΠαλια�ώρα, αλλά είναι διαλυμέν�μ�ναστήρι ήδη απ� την επ��ή τωνBαυαρών.

Tα υπ�λ�ιπα μ�ναστηρια είναι ηAγία Aικατερίνη, � Aγι�ς Mηνάς (τ�ακμαι�τερ�), τ� Γενέσι�ν της Θε�-τ�κ�υ – Aγι�ς Xριστ���ρ�ς, η Πα-ναγία η Eλευθερώτρια και η AγίαAναστασία η Φαρμακ�λύτρια.

Tέλ�ς, απ� τ� νησί πρ�ήλθαν καιπ�λλ�ί σπ�υδαί�ι μ�να��ί π�υ ε-γκατα�ίωσαν σε άλλα μέρη, �πως ηAγία Θε�δώρα η εν Θεσσαλ�νίκη, ηOσία Θε�κτίστη και � Oσι�ς Λ�υ-κάς, ιδρυτής τ�υ γνωστ�ύ μ�ναστη-ρι�ύ της B�ιωτίας κ.ά. Mνημ�νεύ-�υμε επίσης τ�ν σύγ�ρ�ν� αγι�ρεί-τη μ�να�� Aθανάσι� (Σπυρίδωνα)Kαμπανά�, γιατρ� και μελετητή καιεκδ�τη π�λλών αγι�ρειτικών κωδί-κων (+1940).

Eκκλησίες και μ�ναστήρια

H Eπισκ�πή και τ� κελί τ�υ Aγί�υ Δι�νυσί�υ.

Συνέ�εια στην 20ή σελίδα

την υψ�μετρική καμπύλη. Oταν �ι α-νάγκες πρ�στασίας της κατασκευήςτ� απαιτ�ύν �τί!�νται εγκάρσια.

Tα θεμέλια των εκκλησιών έ��υνμικρ� �άθ�ς γιατί πατ�ύν γερά στ�πετρώδες έδα��ς. T� υλικ� τ�υς εί-ναι απ� πέτρα ανδεσίτη, κ�μμένη α-π� τ� γειτ�νικ� νταμάρι τ�υ Σ�ιστ�ύ.O πωρ�λιθ�ς �ρησιμ�π�ιείται για ταανάγλυ�α κ�σμήματα, τις επιγρα-�ές, τις ε"ωτερικές παραστάδες, ταεπιστήλια και τα ανώ�λια. H κάλυψητης στέγης άλλ�τε γίνεται με �ρθ�-γωνικές πέτρες, άλλ�τε με συμπαγήμάργη. Για να σηκώσ�υν τ� �άρ�ςτης �ι τ�ί��ι �τί!�νται σε μεγάλ� πά-��ς, απ��εύγ�ντας τα μεγάλα καιπ�λλά αν�ίγματα και �ρησιμ�π�ι�ύ-νται ε"ωτερικές αντιστηρί"εις.

H στέγαση, στις �ασιλικές της Πα-λια�ώρας γίνετια με μια �"υκ�ρυ�ηθ�λ�σκεπή ενισ�υμένη με νευρώ-σεις. Eίναι μια γ�τθική ανάμνηση α-π� τ�ν καιρ� της �ραγκ�κρατίας.

Oι μικρές διαστάσεις των �ασιλι-κών δεν συμ�ι�ά!�νται με την π�λυ-τέλεια τ�υ νάρθηκα και η πρ�σπέλα-ση τ�υ πιστ�ύ στ� να� γίνεται άμεσακαι απλά. T� �αμηλ� �ως της εκκλη-σίας π�υ τ�ν υπ�δέ�εται τ�υ υπ�-�άλλει ένα αίσθημα κατάνυ"ης καιμυστήρι�υ. Kάθε εκκλησιά έ�ει τις ι-δι�μ�ρ�ίες της και η ελευθερία αυτήστην παραλλαγή και στη σύνθεσήτης �αρί!ει στην αρ�ιτεκτ�νική τηςμ�ρ��λ�γία ατ�μικ�τητα, α�έλειακαι ειλικρίνεια.

Oι λαϊκ�ί τε�νίτες π�υ έ�τισαν τιςεκκλησίες της Παλια�ώρας δεν ή"ε-ραν να δια�ά!�υν τα �ι�λία με τ�υςλειτ�υργικ�ύς καν�νες της να�δ�-μίας. Oι λύσεις π�υ έδιναν στα πρ�-�λήματα της δ�μής πήγα!αν απ� μιαδ�κιμασμένη γνώση, απ� μια εμπει-ρία, μα��μεν�ι σκληρά και αδιάκ�παμε τ� δύστρ�π� έδα��ς, τ�υς �ίαι-�υς ανέμ�υς, τα �τω�ικά υλικά καιτ�υς αμείλικτ�υς ν�μ�υς της στερε-�τητας. Tα έργα τ�υς μπ�ρεί σήμερανα "α�νιά!�υν με τις τ�λμηρές πα-ρεκκλίσεις τ�υς, �μως τ� θάρρ�ς

αυτ� δεν απ�μακρύνει τ� λα�, π�υτις συ�νά!ει, απ� την π�ίηση τηςθρησκείας. Mέσα στις ταπεινές εκ-κλησίες της Παλια�ώρας �ι άνθρω-π�ι π�υ έ!ησαν τ� ���� των κ�υρσά-ρων έ�ρισκαν παρηγ�ριά και τη δύ-ναμη να περιμέν�υν τ� τέλ�ς τηςαι�μαλωσίας.

H �ωγρα�ική

H K�ίμηση της Θε�τ�κ�υ είναι μιαμικρή μ�ν�κλιτη �ασιλική. H ανέγερ-ση της εκκλησιάς αυτής πρέπει ναείναι σύγ�ρ�νη περίπ�υ με εκείνητης Aγίας Aικατερίνης, για την �π�ίαέ��υμε τη �έ�αιη επιγρα�ική �ρ�ν�-λ�γία τ�υ 1225.

H αισθητική έκ�ραση των τ�ι��-γρα�ιών της K�ίμησης είναι ε"πρε-σι�νιστική και λαϊκή. Mε περιγράμ-ματα ισ�υρά και μαύρα, γραμμέναμε απ��ασιστικ�, γ�ργ� και νευρώ-

δες �έρι ιστ�ρ�ύνται �ι μ�ρ�ές τ�υεικ�ν�γρα�ικ�ύ πρ�γράμματ�ς έ-ντ�να εκ�ραστικές, αγριεμένες απ�τη νηστεία, τ� πάθ�ς της πίστης,π�υ έ�ρα!ε στα μ�ναστήρια τηςAνατ�λής.

O σπαθ���ρ�ς Aρ�άγγελ�ς Mι-�αήλ με τις �ρθάν�ι�τες αετίσιες�τερ�ύγες τ�υ π�υ μας κ�ιτά!ει αυ-στηρά μέσα απ� την πρώτη μεσημ-�ρινή κ�γ�η της K�ίμησης μας �δη-γεί στ�υς Mάρτυρες τ�υ Aγί�υ Nικ�-λά�υ τ�υ Πάνω. H !ωγρα�ική εκτέ-λεση κι έκ�ραση της μεγάλης τ�ι��-γρα�ίας, σε �υσικ� σ�εδ�ν μέγεθ�ς,παρ�υσιά!ει τέτ�ιες �μ�ι�τητες μετην τε�ν�τρ�πία τ�υ Aρ�άγγελ�υτης K�ίμησης, ώστε μας γεννά τησκέψη πως πρ�κειται για έργ� τ�υ ί-δι�υ !ωγρά��υ. Aλλά εδώ τώρα �καλλιτέ�νης έ�ει ελευθερωθεί απ�τις ταρα�ές τ�υ και παρ�υσιά!ει τιςτέσσερις �λ�σωμες μ�ρ�ές τωνMαρτύρων ήρεμες και λυτρωμένεςαπ� τα πάθη τ�υ σώματ�ς και τηςψυ�ής, σε μια μετωπική ακινησία π�υμας επι�άλλεται με τη μαγική τηςδύναμη. H !ωγρα�ική έ�ει συγκε-ντρωθεί στα πι� �υσιώδη στ�ι�είατης έκ�ρασης. T� μ�ν�τικ� �ρώμαπερι�ρί!εται στα δύ� �υδέτερα, στ�μαύρ� και τ� άσπρ� για τα πρ�σωπακαι τ�υς μαρτυρικ�ύς �ιτώνες, στ�πράσιν� και την ώ�ρα για τ�υς επεν-δύτες. T� σ�έδι� σημαδεύει με μαύ-ρη, αδρή κ�ντυλιά τα μάτια, τη μύτη,τ� στ�μα και γίνεται πι� ελεύθερ�στις πτυ�ές των ενδυμάτων. T� στιλτης !ωγρα�ικής είναι πειθαρ�ημέν�,λιτ�, κατηγ�ρηματικ�. Πρ�κειται γιαένα μνημειώδες αριστ�ύργημα �υ-!αντινής τ�ι��γρα�ίας. O λατινικ�ςσταυρ�ς π�υ κρατ�ύν �ι Mάρτυρεςμας �αρά!ει τα �ρ�ν�λ�γικά τ�υ �-ρια στην αρ�ή τ�υ IΓ΄ αιώνα, γύρω α-π� τ� 1225.

Aριστκρατικ�ς ιδεαλισμ�ς

Aν �ι τ�ι��γρα�ίες της K�ίμησηςκαι τ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υ τ�υ Πάνω α-ντιπρ�σωπεύ�υν τ�ν λαϊκ� ρεαλι-σμ� της Aνατ�λής, στην αψίδα τ�υ

Aγί�υ Iωάνν�υ τ�υ Θε�λ�γ�υ έ��υ-με ένα παράδειγμα αριστ�κρατικ�ύιδεαλισμ�ύ.

Aπ� την κτητ�ρική επιγρα�ή τ�υΘε�λ�γ�υ γνωρί!�υμε �τι � σταυρι-κ�ς να�ς με τρ�ύλ� τ�υ Iωάνν�υτ�υ Θε�λ�γ�υ έγινε στις ημέρεςτ�υ Πέτρ�υ Φαδρίγ�υ, γύρω απ� τ�1350.

Oι μ�ρ�ές της Πλατυτέρας, τωνδύ� Aγγέλων π�υ την περιστ�ι�ί-!�υν, τ�υ A�ραάμ και των τριώνAγγέλων της Φιλ�"ενίας τ�υ έ��υντις ραδινές αναλ�γίες τ�υ ελληνι-στικ�ύ ιδεαλισμ�ύ των τελευταίωνΠαλαι�λ�γων. Tα λεπτά �αρακτηρι-στικά τ�υς, η μελαγ��λική τ�υς ευ-γένεια, η α�ρ�τητα των εκ�ράσεωνστα πρ�σωπα και στις κινήσειςτ�υς, μας μιλ�ύν για τ� αριστ�κρα-τικ� ύ��ς της μεγάλης σ��λής τηςKωνσταντιν�ύπ�λης π�υ ε"ευγενί-!ει τη μ�ρ��λ�γία της εκκλησιαστι-κής !ωγρα�ικής στην εωθινή ώρατης μεσ�γειακής Aναγέννησης.

Oσ� η εκκλησιαστική !ωγρα�ικήαπ�μακρυν�ταν απ� τη σ�ησμένηπια κεντρική της εστία τ�σ� �αλά-ρωνε η δ�γματική πειθαρ�ία στ�υςπαλι�ύς εικ�ν�γρα�ικ�ύς καν�νες.Στα Mαρτυρ�λ�για, στις σκηνές τηςK�λασης και της Aπ�κάλυψης, η�αντασία των μ�να�ών, π�υ συνέ-�ι!αν τη �υ!αντινή τε�ν�τρ�πίαστ�υς �ρ�ν�υς της δ�υλείας, έ�ρι-σκε ευκαιρία να "εδιπλώσει τα �τε-ρά της ελεύθερα, στ�ν αέρα τωνπαραστάσεων μιας υπερλ�γικής ει-κ�ν�γρα�ίας.

O τρύλς της Eπισκπής

Nτ�κ�υμέντ� της εικ�ν�γρα�ίαςαυτής στην Παλια�ώρα είναι η απ�-καλυπτική �πτασία στ�ν τρ�ύλ� καιστ� δυτικ� τ�ί�� τ�υ σημεριν�ύ ιε-ρ�ύ της Eπισκ�πής: Σπήλαια και μαύ-ρ�ι ήλι�ι, θάνατ�ι κα�άλα σε ίππ�υς�λωρ�ύς, τέρατα θαλασσινά και στε-ριανά με πλήθ�ς κε�άλια και π�δια,τερατ�μ�ρ��ι ευαγγελιστές και άγ-γελ�ι με σιδηρ�π�υκάμισα πύρινα,�ίδια και λι�ντάρια με αναμμένα κε-�άλια. Kαι πάνω απ� τη γη, τα ��υνάκαι τα ματωμένα �εγγάρια, � θυμ�ςτ�υ Θε�ύ. Oλα αυτά συναρμ�λ�γ�ύνστην Eπισκ�πή τ� ετερ�κλητ� παρα-μύθι της Aπ�κάλυψης.

Στα Mαρτυρ�λ�για της Aγίας Kυ-ριακής, � παρ�"υσμ�ς της �αντα-σίας εκδηλώνεται στις σκηνές των�ασανιστηρίων. H ανατ�μία των α-γίων "εκλειδώνεται εδώ για να παρα-σταθεί τ� μαρτύρι� στην πι� τρ�με-ρή τ�υ στιγμή.

H μ�ρ��λ�γία των παραστάσεωνγίνεται κυ�ιστική στα μαρτυρ�λ�γιακαι στις σταυρώσεις. Στρέ�εταιπρ�ς τ� καθαρ� και ερεθιστικ� �ρώ-μα τ�υ κ�κκιν�υ και τ�υ μαύρ�υ, γιανα διαψεύσει την πρωτ�τυπία τ�υ���ισμ�ύ, στην έ"��η εκείνη κατα-λανική τ�ι��γρα�ία τ�υ Aγί�υ Δημη-τρί�υ τ�υ κα�αλλάρη, στ�ν ανατ�λι-κ� τ�ί�� της Φ�ρίτισσας. Eτσι, η Πα-λια�ώρα διατηρώντας την αγι�τητάτης, σ�ηματί!ει με την π�λε�δ�μίατης, την αρ�ιτεκτ�νική της και τη !ω-γρα�ική της ένα μ�υσεί� π�υ μας δι-δάσκει την ιστ�ρία τ�υ καλλιτε�νι-κ�ύ συναισθήματ�ς εν�ς ελληνικ�ύνησι�ύ, στην περί�δ� της μεγάληςδ�κιμασίας τ�υ γέν�υς.

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Συνέ�εια απ� την 19η σελίδα Eικ�να της Θε�τ�κ�υ,η �π�ία ανήκει

στην Eπτανη-σιακή Σ��λή.

Bρίσκεται στην Eπισκ�πή

τ�υ Aγ. Δι�νυσί�υ.

«Aκρα ταπείνωσις»: τ�ι��γρα�ία απ� τ�ν Aγι� Γεώργι� τ�ν Kαθ�λικ�.

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 21

Στα �ρ�νια τυ KαπδίστριαH πρώτη πρ�σωρινή κυ�έρνηση εγκαθίσταται στην Aίγινα και αυτ� συμ�άλλει στην αν�ικ�δ�μησή της

Tης Mάρως Kαρδαμίτση–Aδάμη

Aρ�ιτέκτ�ν�ς / επ. καθηγ. EMΠ

11 IANOYAPIOY τ�υ 1828. H αντικυ-�ερνητική επιτρ�πή υπ�δέ�εταιστην Aίγινα τ�ν Iωάννη Kαπ�δί-στρια, πρώτ� Kυ�ερνήτη της Eλεύ-θερης Eλλάδας. Δύ� μήνες πριν α-κρι�ώς εί�ε εγκατασταθεί στ� νησί ηυπ� τ�ν Zαΐμη Δι�ικητική Eπιτρ�πή,μα�ί με την Eπιτρ�πή της Συνελεύ-σεως και μερικ�ύς απ� τ�υς πληρε-"�ύσι�υς.

Oι λ�γ�ι για τ�υς �π�ί�υς επελέγηη Aίγινα ως έδρα της Δι�ικητικήςEπιτρ�πής ανα#έρ�νται με σα#ή-νεια στη Διακήρυ"η της 6ης N�εμ-�ρί�υ 1987: «Kαι ιδ�ύ μετα�αίνει ειςτην νήσ�ν Aίγινα, τ�π�ν ατάρα��νκαι πλησί�ν εις τ� ειρημήν�ν θέα-τρ�ν τ�υ π�λέμ�υ κείμεν�ν».

Πώς ήταν η Aίγινα τ�υ 1828; H π�-λη π�υ αντίκρισε � Kαπ�δίστριας �-ταν τ� Γ�υ�ρσπάιτ έμπαινε στ� λιμά-νι της Περι��λας; H σημερινή π�λητης Aίγινας εί�ε ερημώσει γύρωστ�ν 10� αιώνα, �ταν Σαρακην�ίκ�υρσάρ�ι με συνε�είς επιδρ�μές α-νάγκασαν τ�υς κατ�ίκ�υς να τρα�η-�τ�ύν στ� εσωτερικ� και να �τίσ�υντη νέα πρωτεύ�υσα την Παλι��ώρα.Στα τέλη τ�υ 18�υ αιώνα � κίνδυν�ςτων πειρατών εί�ε πια περάσει καιμια νέα τάση για ανέγερση καιν�ύρ-γιας π�λης πάνω στα ερείπια της πα-λιάς άρ�ισε να εκδηλώνεται.

O πρώτ�ς �ικισμ�ςHδη, απ� τ� 1769 εί�ε κτιστεί

«πυργωτή, περιτριγυρισμένη με τ�ί-�� σαν #ρ�ύρι�» η έπαυλη τ�υB�ύλγαρη «Περι��λα». Eκεί #ιλ�"ε-νήθηκε αργ�τερα και � Kαπ�δί-στριας. Στ� γύρισμα τ�υ αιώνα άρ�ι-σαν να κτί��νται στην παραλία ταπρώτα μαγα�ιά, τ�υ N. Λ�γ�θέτη,τ�υ Mι�. M�ίρα, τ�υ Λυμπερ�π�υ-λ�υ. T� 1802 κτί�εται � πύργ�ς τ�υMαρκέλ�υ π�υ �ρησιμ�π�ιήθηκε τ�1826 ως έδρα της πρ�σωρινής κυ-�έρνησης και τέσσερα �ρ�νια αργ�-τερα τ� 1806 η εκκλησία της «K�ίμη-σης της Θε�τ�κ�υ». Aκ�λ�υθ�ύν ηκατ�ικία τ�υ Λ�γ�θέτη, «η σπιτάρα»,�π�υ αργ�τερα στεγάστηκε τ� πρώ-τ� εθνικ� τυπ�γρα#εί�, κατεδα#ι-σμένη σήμερα, �ι κατ�ικίες των Λυ-μπερ�π�υλ�υ, Zωγρά#�υ, Mαλ�κάηκαι αρκετές άλλες.

Στα �ρ�νια τ�υ Aγώνα � �ικισμ�ςμεγαλώνει με γ�ργ� ρυθμ�. Πρ�-σ#υγες απ’ �λη την Eλλάδα, Mω-ραΐτες, P�υμελιώτες, Mικρασιάτες,Mακεδ�νες, Kυδωνιάτες, Aθηναί�ι,�ρίσκ�υν εδώ πρ��ειρ� και κ�ντιν�κατα#ύγι�. O πληθυσμ�ς πρέπει ναπλησία�ε τ�υς 10.000. Aνάμεσά τ�υςσημαντικές πρ�σωπικ�τητες της ε-π��ής.

Oι εύπ�ρ�ι ή �ι σ�ετικά εύπ�ρ�ι �-πως � ναύαρ��ς Kωνσταντίν�ς Kα-νάρης π�υ κτί�ει τ� σπίτι τ�υ στ�δυτικ� μέρ�ς της π�λης, � Πετρ�-μπεης Mαυρ�μι�άλης, � Mαυρ�κ�ρ-

δάτ�ς, � Φίνλεϊ και άλλ�ι είναι σ�ετι-κά λίγ�ι. Oι περισσ�τερ�ι κατ�ικ�ύνσε πρ��ειρες καλύ�ες �τισμένες μεκλαδιά και λάσπη, σε σπηλιές ή ακ�-μα και μέσα στ�υς αρ�αί�υς τά#�υς(θρακιές).

Λίγ� πριν απ� την ά#ι"η τ�υ Kαπ�-

δίστρια #θάνει στην Aίγινα συν�δεύ-�ντας την αντικυ�ερνητική επιτρ�-πή � Kε#αλ�νίτης μη�ανικ�ς και α-"ιωματικ�ς τ�υ σώματ�ς των ιτ�ενιέ-ρων τ�υ τσάρ�υ Θε�δωρ�ς Bαλλιά-ν�ς. Aυτ�ς αναλαμ�άνει την επι-σκευή και μετατρ�πή της �ικίας τ�υ

αρ�ιμανδρίτ�υ Aιγινήτ�υ σε «Παλά-τι�ν της A.E. τ�υ Kυ�ερνήτ�υ». Πρ�-κειται για τ� γνωστ� «Kυ�ερνεί�».Kτί�ει επίσης τ� Παλάτι τ�υ Bιάρ�υκαι "ύλινα «κι�σκια», περίπτεραστην Περι��λα και επισκευά�ει ση-μαντικ� αριθμ� κατ�ικιών.

Tα σημαντικ�τερα �μως έργα τ�υBαλλιάν�υ στην Aίγινα είναι η κατα-σκευή και η επιστασία της μεγάληςαμα"ωτής επιστρωμένης �δ�ύ �ώ-ρας Aίγινας - Περι��λας, τ� πρώτ�έργ� �δ�π�ιίας π�υ έγινε στη νε�τε-ρη Eλλάδα και ε"ασ#άλι�ε την εύκ�-λη επικ�ινωνία της �ώρας με τις πα-τατ�#υτείες της Περι��λας και τηναπ��άθρα τ�υ Mαραθώνα, � σ�εδια-σμ�ς και η εκτέλεση τ�υ Oρ#αν�-τρ�#εί�υ και � σ�εδιασμ�ς και η ε-κτέλεση τ�υ Λ�ιμ�καθαρτηρί�υ.

T� Oρ�αν�τρ��εί�

H �ικ�δ�μή τ�υ Oρ#αν�τρ�#εί�υείναι ένα ιδιαίτερα σημαντικ� έργ�.Aπλ� και σα#ές στην �ργάνωση καιτη μ�ρ#ή τ�υ, είναι τ� πρώτ� δημ�-σι� κτίρι� π�υ κατασκευάστηκε επίKαπ�δίστρια. Σύμ#ωνα με τις απ�-ψεις π�υ επικρατ�ύσαν τ�σ� στ�νευρωπαϊκ� �ώρ� �σ� και στην Aνα-τ�λή για κτίρια με παρ�μ�ιες λει-τ�υργίες, τ� �ρ#αν�τρ�#εί� �ργα-νώνεται γύρω απ� μια κλειστή εσω-τερική αυλή με λιτά και αυστηρά αρ-�ιτεκτ�νικά στ�ι�εία, π�υ ενώ εκ-#ρά��υν έναν πρώιμ� ρ�μαντικ�κλασικισμ� απλ� στη σύνθεση και μεσυνέπεια μ�ρ#ής και λειτ�υργίας,

T� Kυ�ερνεί�, �πως διαμ�ρ�ώθηκε απ� τ�ν Kε�αλ�νίτη μη�ανικ� Θε�δωρ� Bαλλιάν�, για να �ιλ��ενήσει τ�ν Kαπ�δίστρια.

T� 1802 κτί�εται � πύργ�ς τ�υ Mαρκέλ�υ, π�υ �ρησιμ�π�ιή-θηκε τ� 1826 ως έδρα της πρ�σωρινής κυ�έρνησης. Συνέ�εια στην 22η σελίδα

μπ�ρεί άνετα με τ�υς καθαρ�ύς τ�υ�γκ�υς και τ� σε�ασμ� στην κλίμακανα θεωρηθεί σαν συνέ�εια της τ�πι-κής αρ�ιτεκτ�νικής. H ανέγερσή τ�υε"ασ#άλισε τρ�#ή σε περισσ�τερααπ� �ίλια άτ�μα άνδρες και γυναί-κες, πρ�σ#υγες π�υ εί�αν κατα#ύ-γει στην Aίγινα στα �ρ�νια τ�υ Aγώ-να. O κήπ�ς τ�υ, πρ�σ#�ρά τ�υ κ�ι-ν�ύ της Aίγινας, έ#θανε μέ�ρι τη θά-λασσα, περιτει�ισμέν�ς και δενδρ�-#υτευμέν�ς.

Στ�υς �ώρ�υς τ�υ #ιλ�"ενήθηκανη Bι�λι�θήκη, τ� πρώτ� τυπ�γρα-#εί�, τ� πρώτ� αρ�αι�λ�γικ� μ�υ-σεί�, η πρώτη �ρυκτ�λ�γική συλλ�-γή της �ώρας κ.λπ.

A#�ύ άλλα�ε π�λλές �ρήσεις, απ�τ� 1880 κι ύστερα και μέ�ρι τ� 1984�ρησιμ�π�ιήθηκε ως #υλακή και υ-πέστη π�λλές μετατρ�πές και πρ�-σθήκες.

Eυτυ�ώς πριν απ� λίγες μ�ν� μέ-ρες εγκρίθηκε απ� τ� KAΣ η μελέτηπ�υ θα μετατρέψει τ� #�ρτωμέν� μεμνήμες κτίρι� σε δια�ρ�νικ� μ�υσεί�της Aίγινας.

T� λ�ιμ�καθαρτήρι�

Aν �μως τ� Oρ#αν�τρ�#εί� κατά-#ερε να διασωθεί και να #θάσει στιςμέρες μας σ�εδ�ν ατ�#ι�, τ� δεύτε-ρ� σημαντικ� έργ� της Aίγινας δενυπάρ�ει σήμερα. Πρ�κειται για τ�Λ�ιμ�καθαρτήρι�, την καραντίνα τηςAίγινας. Kαι η απώλειά τ�υ είναι ιδι-αίτερα σημαντική, γιατί �πως πρ�κύ-πτει και απ� την εμπεριστατωμένημελέτη των Aριστέας Παπανικ�λά-�υ–Kρίστενσεν και I#ιγ. Δεκ�υλαί�υ,τ� λ�ιμ�καθαρτήρι� της Aίγινας ή-ταν κτισμέν� πάνω στα ερείπια τ�υαρ�αί�υ θεάτρ�υ τ�υ νησι�ύ. Για τ�

λ�γ� αυτ� η κάτ�ψή τ�υ εί�ε σ�ήμαημικυκλικ� (μ�ναδική περίπτωση κά-τ�ψης λ�ιμ�καθαρτηρί�υ) και διαι-ρ�ύνταν εσωτερικά σε δέκα επιμή-κεις διαδρ�μ�υς με ακτιν�ειδή διά-τα"η γύρω απ� μια ημικυκλική κε-ντρική αυλή. Oι διάδρ�μ�ι αυτ�ί κα-τέληγαν σε ένα μικρ� �ικίσκ� στ��άθ�ς τα διαμερίσματα �σων κρα-τ�ύνταν στην καραντίνα.

Eνα μνημειώδες πρ�πυλ�–είσ�δ�ς�δηγ�ύσε στην κεντρική αυλή. Kαιεν τω μετα"ύ η �ικ�δ�μική δραστη-ρι�τητα στην Aίγινα συνε�ί�εται μεαυ"ημέν� ρυθμ�. Tώρα �τί��νται �ικατ�ικίες τ�υ Aλ. K�ντ�σταυλ�υ,τ�υ Σπυρ. Tρικ�ύπη, τ�υ Γεωργ. Γεν-ναδί�υ. H π�λη απ�κτά σταδιακά τημ�ρ#ή με την �π�ία είναι γνωστή α-κ�μη και σήμερα.

O Aμερικαν�ς γιατρ�ς και #ιλέλ-ληνας Σάμ�υελ Xά�υ με τη συνεργα-σία τ�υ �λλανδικής καταγωγής μη-�ανικ�ύ τ�υ ρωσικ�ύ στρατ�ύ �αρ�-ν�υ Kαρ�λ�υ de Schaumburg ανα-λαμ�άνει την επισκευή τ�υ λιμανι�ύκαι την κατασκευή τ�υ μεγάλ�υ λι-μεν��ρα�ί�να, τ�υ γνωστ�ύ τ�τε ως«αμερικανικ�ύ μώλ�υ». T� υλικ� γιατην κατασκευή τ�υ κυκλικ�ύ τεί��υςτ�υ λιμανι�ύ πήρε � Xά�υ, απ� τ�«ιερ� της A#ρ�δίτης». T� καλ�καίριτ�υ 1829 τ� έργ� είναι έτ�ιμ�.

Kεντρικ� Σ��λεί�

Λίγ�υς μήνες αργ�τερα #θάνειστην Eλλάδα και εγκαθίσταται στηνAίγινα � Kερκυραί�ς λ�γι�ς Aνδρέ-ας M�υστ�"ύδης και αναλαμ�άνεικαθήκ�ντα διευθυντή τ�υ Oρ#αν�-τρ�#εί�υ τ�υ Kεντρικ�ύ Σ��λεί�υ,τ�υ M�υσεί�υ και τ�υ Tυπ�γρα#εί-�υ. «E�ω μια �μ�ρ#η κατ�ικία π�υδεν θα έκανε άσ�ημη εντύπωση �ύ-

τε στη Bενετία» γρά#ει τ� Γενάρητ�υ 1830 στ� #ίλ� τ�υ Aντώνι� Πα-παδ�π�λη.

Tην ίδια περίπ�υ επ��ή #θάν�υνστην Aίγινα και �ι δύ� αρ�ιτέκτ�νες,�ι Σταμάτης Kλεάνθης και EduardSchaouybert. Mε πρ�ταση τ�υ M�υ-στ�"ύδη, �ι δύ� νέ�ι δι�ρί��νται αρ-�ιτέκτ�νες της κυ�ερνήσεως και α-ναλαμ�άν�υν την ανέγερση τ�υ«Kεντρικ�ύ Σ��λεί�υ» στην πλατείατης Mητρ�π�λης.

Tα �ρήματα για την ανέγερσή τ�υπρ�σέ#ερε � Eλ�ετ�ς #ιλέλληναςτραπε�ίτης και πρ�σωπικ�ς #ίλ�ςτ�υ Kαπ�δίστρια Egnard. T� Eϋνάρ-δει�, �πως �ν�μάστηκε, είναι τ�πρώτ� κτίρι� νε�κλασικής αρ�ιτε-κτ�νικής της ελεύθερης Eλλάδας.«T� νέ�ν �ικ�δ�μημα απλής δωρι-κής αρ�ιτεκτ�νικής, τ�υ �π�ί�υ τ�πρ�σωπ� στ�λί�εται απ� μια στ�ά, αιδε πλευραί στ�λί��νται με αετώμα-τα. T� ευρύ �ωρ�τερ�ν των δύ� α-κρ�ατηρίων �ωρεί υπέρ τ�υς 200μαθητάς. Eις τ�υς τ�ί��υς διαπρέ-π�υσιν αι πρ�τ�μαί των αρ�αίωνπ�ιητών, ρητ�ρων, ιστ�ρικών, #ιλ�-σ�#ων».

Kλεάνθης και Schaubert

T� παλαι� κτίρι� τ�υ Kεντρικ�ύ,«επισκευασθέν και στ�λισθέν μετε-�λήθη εις Πρ�καταρκτικ� Σ��λεί�ν.Tην επισκευή ανέλα�αν και πάλι �ιδυ� αρ�ιτέκτ�νες. Oι ίδι�ι πάντα α-νέλα�αν τ�ν καθ�ρισμ� τ�υ «Nα�ύτης Aίγινας, την κατασκευή τ�υ κα-μπαναρι�ύ και τ�υ ωρ�λ�γί�υ τηςMητρ�π�λης, τη μετατρ�πή τ�υ �ε-νετσιάνικ�υ πύργ�υ τ�υ μώλ�υ, τ�Mπ�ύρτ�ι, δηλαδή σε #υλακές. (T�

1905 τ� Mπ�ύρτ�ι γκρεμίστηκε μα�ίμε τ� Eθνικ� Tυπ�γρα#εί� και τη μα-γα�άρα τ�υ Λ�γ�θέτη).

M�λ�ν�τι �τι μέ�ρι στιγμής ταστ�ι�εία είναι ελλιπή, δεν είναι απί-θαν� �ι Kλεάνθης και Schaubert ναέ�τισαν και ιδιωτικά κτίρια στην Aίγι-να. Σε επιστ�λή τ�υ πρ�ς τ�ν Kαπ�-δίστρια, στις αρ�ές τ�υ καλ�καιρι�ύτ�υ 1830, � Aνδρέας M�υστ�"ύδηςπ�υ τ�ν συμ��υλεύει να πρ��ωρή-σει στ� δι�ρισμ� τ�υς, σημειώνει �τιέτσι δεν θα είναι «αναγκασμέν�ι ναμετέλθωσι και δι’ άλλ�υς την τέ�νηντων αν απ’ αυτ�ύς επρ�σκαλ�ύντ�μερικώς».

Mετά την υπ�γρα#ή τ�υ πρωτ�-κ�λλ�υ τ�υ Λ�νδίν�υ την 3η Φε-�ρ�υαρί�υ τ�υ 1930, με τ� �π�ί� α-ναγνωρίσθηκε η Aνε"αρτησία τηςEλλάδας, �ι Aθηναί�ι εγκαταλείπ�υνσιγά σιγά την Aίγινα και επιστρέ#�υνστην π�λη τ�υς. Mα�ί τ�υς εγκατα-λείπ�υν τ� νησί και �ι Kλεάνθης καιSchaubert και εγκαθίστανται �ριστι-κά στην Aθήνα. Λίγ� αργ�τερα � Kα-π�δίστριας δ�λ�#�νείται.

H �ρυσή περί�δ�ς της Aίγινας έ�ει�ριστικά τελειώσει.

Bι�λι�γραία1. I�. Δεκ�υλάκ�υ Aρ. Παπανικ�λά�υ–Kρί-

στενσεν. T� θέατρ� της Aρ�αίας Aίγινας.Eνημ. Δελτί� της εν Aθήναις Aρ�αι�λ�γι-κής Eταιρείας, τεύ��ς 5, 1989.

2. Mάρω Kαρδαμίτση–Aδάμη. O Θε�δωρ�ςBαλλιάν�ς στην Aίγινα. Πρακτικά τ�υ E΄Διεθν�ύς Συνεδρί�υ, τ�μ�ς 2�ς.

3. Mάρω Kαρδαμίτση–Aδάμη. T� Oρ�αν�-τρ��εί� της Aίγινας. Mέντωρ Eνημ. Δελ-τί�ν των Eταίρων της Aρ�αι�λ�γικήςEταιρείας, έτ�ς έκτ�, τεύ��ς 26, I�ύνι�ς1993.

4. Γεωργία K�υλικ�ύρδη, Aίγινα, Aθήνα1990.

5. Xρηστ. Kωσταντιν�π�υλ�υ. H Aίγινα στα�ρ�νια τ�υ Kαπ�δίστρια, Aθήνα 1968.

Συνέ�εια απ� την 21η σελίδα

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

T� Mπ�ύρτ�ι της Aίγινας. Σ�έδι� τ�υ Xάνσεν, 1837.

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 23

Mακραίωνη ναυτική παράδ�σηOι Aιγινήτες υπήρ�αν απ� τ�υς πρωτ�π�ρ�υς στη ναυπηγική τέ�νη, κατασκευά��ντας �λων των ειδών τα πλ�ία

Tης Aννας Γιανν�ύλη

Iστ�ρικ�ύ

H AIΓINA ανήκει στην κατηγ�ρίατων νησιών εκείνων τ�υ Aιγαί�υ,π�υ αν και μικρή σε έκταση, κατέ�ειμεγάλ� μέρ�ς στη ναυτική ιστ�ρία.

Aρ�αι�λ�γικές και λ�γ�τε�νικέςενδεί�εις μαρτυρ�ύν �τι υπάρ�εισυνε�ής παράδ�ση και απασ��λη-ση των κατ�ίκων της με τη θάλασσααπ� τ�υς πρ�ϊστ�ρικ�ύς �ρ�ν�υςέως σήμερα.

O Oμηρ�ς ανα�έρει (Iλιάς B, 59)�τι �ι Aιγινήτες πήραν μέρ�ς στηνεκστρατεία της Tρ�ίας με �γδ�ντα«μελαίνας νήας» υπ� τ� Δι�μήδη"ασιλέα τ�υ Aργ�υς και Σθένελ�.Mα$ί τ�υς ε�εστράτευσαν και �ι κά-τ�ικ�ι τ�υ Aργ�υς, Tίρυνθας, Aιγί-νης, Tρ�ι$ήνας, Hι�νας, Eπιδαύρ�υκ.ά. περι��ών, π�υ ανήκαν στ� ίδι�"ασίλει�.

O Hσί�δ�ς, λέγει για τ�υς Aιγινή-τες στις Oιήες (32/76)... «Oι δη τ�ιπρώτ�ι $εύ�αν νήας αμ�ιελίσσαςπρωτ’ δ ιστί έθεν νη�ς π�ντ�π�-ρ�ι�». Kι εκείν�ι δέσανε τα �ύλα κιέ�τια�αν τα καρά"ια π�υ κάν�υνεδε��$ερ"α τ� κύμα να στρ�υ�ί$εικαι πρώτ�ι "άλαν τα πανιά, �τεράτα πελαγ�δρ�μα καρά"ια (Mετα�ρ.Λεκατσά).

Φαίνεται λ�ιπ�ν �τι �ι Aιγινήτεςυπήρ�αν απ� τ�υς πρωτ�π�ρ�υςστην Eλλάδα στη ναυπηγική τέ�νη.

H π�ιητική παράδ�ση επι"ε"αιώ-θηκε απ� την αρ�αι�λ�γική σκαπά-νη, η �π�ία απέδει�ε �τι η Aίγινα υ-πήρ�ε εμπ�ρικ�ς σταθμ�ς απ� την3η �ιλιετία πιθαν� και νωρίτερα, α-��ύ "ρέθηκε εισαγμένη κεραμεικήαπ� άλλες περι��ές, ενώ παραστά-σεις πλ�ίων πάνω σε πρ�ϊστ�ρικάαγγεία απ�δεικνύ�υν τις ναυτικέςεπιδ�σεις τ�υς και τη δε�ι�τε�νίατ�υς ως πρ�ς τ� �ειρισμ� των ι-στίων και τ�υ πηδαλί�υ.

Aίγινα η θαλασσ�κράτειρα

Δεν είναι λ�ιπ�ν τυ�αί� τ� γεγ�-ν�ς �τι η Aίγινα τ�υ 8�υ π.X. αι. ακ-μά$ει εμπ�ρικά και μετα�ύ των ετών734-459 γίνεται θαλασσ�κράτειρα.

Γύρω στα 750 π.X. � AιγινήτηςΣώστρατ�ς γι�ς τ�υ Λα�μέδ�ντα έ-πλευσε στη ν�τια Iσπανία και εκείαπέκτησε μυθώδη πλ�ύτη στηνTαρτησσ�, τη �ώρα τ�υ αργύρ�υ. Σ’αυτή την αρ�αία π�λη συγκεντρώ-θηκαν π�λλ�ί Aιγινήτες και ασ��λή-θηκαν με τ� εμπ�ρι� τ�υ αργύρ�υπ�υ ήταν ά�θ�ν�ς εκεί. Aπ� τηνTαρτησσ� έ�εραν στην αγ�ρά κ�μ-μάτια αργύρ�υ. Eπειδή η απλή �υ-σική μ�ρ�ή μιας �υτής σταγ�ναςαργύρ�υ είναι ημισ�αιρική και μ�ι-ά$ει με �ελώνα, �ν�μασαν �ελώνεςτα κ�μμάτια αυτά π�υ �ρησιμ�π�ιή-θηκαν σα ν�μίσματα. H �ελώνα δια-δ�θηκε αρκετά και αντικατέστησετ� απλ� σιδερένι� ν�μισμα της Πε-λ�π�ννήσ�υ, απ� την επ��ή π�υ �

Φείδων, τύρανν�ς τ�υ Aργ�υς επέ-"αλε την κυκλ���ρία της σε �λεςτις π�λεις τ�υ κράτ�υς τ�υ.

Eτσι, έ��υμε την κυκλ���ρία τ�υπρώτ�υ ν�μίσματ�ς της Eυρώπηςστην Aίγινα περί τ� 700 π.X. Tην ε-π��ή αυτή �ι Aιγινίτες διε�άγ�υνμεγάλ� εμπ�ρι� με πλ�ία μεγάλης�ωρητικ�τητας, τα �π�ία επανδρώ-ν�υν με δ�ύλ�υς και έ��υν συναλ-λαγές με τις �ώρες παραγωγής σι-τηρών την Aίγυπτ� και τ�ν Π�ντ�.Eτσι, έ��υμε εισρ�ή κε�αλαί�υ απ�τ� θαλάσσι� εμπ�ρι�, π�υ συνεπά-γεται τη συσσώρευση πλ�ύτ�υ καιτην απ�κτηση δύναμης. T�ση είναιη δύναμη της Aίγινας ώστε, �τανπερί τ� 650 π.X. Eλληνες απ� τιςπ�λεις της Mικράς Aσίας και τα κ�-ντινά νησιά, εγκαταστάθηκαν στηNαύκρατι στις εκ"�λές τ�υ Nείλ�υ,�ι μ�ν�ι αντιπρ�σωπ�ι απ� τ�νEλλαδικ� �ώρ� είναι �ι Aιγινήτες.Για να ε�ασ�αλίσ�υν τ�ν εμπ�ρικ�δρ�μ� πρ�ς τ� σταθμ� τ�υς αυτ� �ιAιγινήτες απέναντι των ανταγωνι-στών τ�υς Σαμίων, έστειλαν απ�ί-κ�υς στην Kυδωνία της Kρήτης καιτ�υς O"ρικ�ύς.

Hττα και αντίπ�ινα

Aλλά η θαλασσ�κρατία θα γίνει αρ-�ικά � λ�γ�ς της ε�θρ�τητας και τηςαντι$ηλίας της με την K�ρινθ� καιαργ�τερα θα τη �έρει αντιμέτωπημε την Aθήνα π�υ τη θεωρεί «λύμηστ� μάτι τ�υ Πειραιά». H σύγκρ�υσήτ�υς �μως παραμερί$εται μπρ�στάστην περσική απειλή �π�υ και �ι δύ�π�λεις θα ενώσ�υν τις δυνάμειςτ�υς πρ�κειμέν�υ να επιτελεσθεί ηνίκη πάνω στ�ν κ�ιν� ε�θρ�. H Aίγι-

να θα πάρει μέρ�ς στη ναυμα�ία τ�υAρτεμισί�υ (480 π.X.) με 18 τριήρειςκαι στη ναυμα�ία της Σαλαμίνας με42 τριήρεις, �π�υ θα θεωρηθεί � κυ-ρι�τερ�ς συντελεστής της νίκης καιθα τιμηθεί με τ� αριστεί� της αν-δρείας.

Mετά τα Περσικά �μως � στ�λ�ςτων Aιγινητών νικήθηκε απ� τ�υςAθηναί�υς στη μά�η της Kεκρυ�ά-λιας τ� 457 π.X. Kυριεύθηκαν 70τριήρεις και �λ�κληρ� τ� νησί παρα-δ�θηκε στ�υς αντιπάλ�υς τ�υ π�υ ε-γκατέστησαν σε αυτ� κληρ�ύ��υς.Kατά μία παράδ�ση �ι νικητές απέ-κ�ψαν τ�υς αντί�ειρες �λων των αν-δρών για να μην μπ�ρ�ύν πια να �ει-ρί$�νται τα ιστία των πλ�ίων. Kαι γιανα ε�ασθενίσ�υν την �ικ�ν�μία τ�υνησι�ύ επέ"αλαν τη ��ρ�λ�γία των30 ταλάντων επί 18 συνε�ή έτη. Eτσιγρά�εται � επίλ�γ�ς της θαλασσ�-κρατίας της Aίγινας. H �ικ�ν�μικήακμή της εκμηδενίσθηκε και δεν α-πέμεινε πια παρά μ�ν� η στρατηγικήθέση.

Eμπ�ρική ναυτιλία

H εμπ�ρική ναυτιλία θα παρ�υσιά-σει �ανά άνθηση κατά την ελληνικήεπ��ή κάτω απ� την ε��υσία τ�υ "α-σιλιά της Περγάμ�υ Aττάλ�υ και κα-τά τ�υς πρώτ�υς �ριστιανικ�ύς �ρ�-ν�υς. Eνδει�η �τι η π�λη υπήρ�ε ε-μπ�ρικ� κέντρ� κατά την επ��ή αυ-τή είναι η ύπαρ�η ε"ραϊκής συναγω-γής κ�ντά στ� λιμάνι.

Mε τις επιδρ�μές �μως των Σαρα-κηνών πειρατών τ�ν 9� και 10� αι.και την καταστρ��ή της παραθαλάσ-σιας π�λης �ι κάτ�ικ�ι π�υ κατέ�υ-γαν στ� λ��� της Παλια�ώρας, "ρή-

καν κ�ντιν� κατα�ύγι� για τα πλ�ίατ�υς στ� μικρ� λιμάνι στα "�ρεια δυ-σπρ�σιτα παράλια.

Για τη "υ$αντινή και μετα"υ$αντι-νή επ��ή �ι περισσ�τερες μαρτυρίεςπρ�έρ��νται απ� τα μνημεία της με-σαιωνικής π�λιτείας της, της Παλια-�ώρας.

E��υμε παραστάσεις και �αράγμα-τα «grafitti» πάνω στις τ�ι��γρα�ίεςκαι εικ�νες των εκκλησιών, τρανή α-π�δει�η της θρησκευτικ�τητας τωνκατ�ίκων της, καθώς και της απα-σ��λησής τ�υς με τη ναυσιπλ�ΐα.

Συν�λικά έ��υμε 42 grafitti απ� τιςεκκλησίες της (�πως τα κατέγραψε �καθηγητής M. Γκητάκ�ς & N. M�υ-τσ�π�υλ�ς), καθώς και δύ� τ�ι��-γρα�ίες απ� την Eπισκ�πή και Aγ.Kυριακή Παλια�ώρας με παραστά-σεις καρα"ιών (�ωτ.).

Aπ’ αυτά πληρ���ρ�ύμεθα π�ι�υςτύπ�υς σκα�ών �ρησιμ�π�ι�ύσανκαι συγκρίν�ντας τα μ�ρ��λ�γικάστ�ι�εία τ�υς, μπ�ρ�ύμε να παρατη-ρήσ�υμε διά��ρες επιδράσεις: "υ-$αντινές, αλγερινές και δυτικές. Eναπαράδειγμα μάλιστα grafitti μας θυ-μί$ει ν�ρμανδικά πρ�τυπα (drakkar)τ�υ 12�υ αι. ανάλ�γα με αυτά π�υκυκλ���ρ�ύσαν στ� �ώρ� της Aν.Mεσ�γεί�υ και Π�ντ� τ� 14� μ.X. αι.

H απασ��ληση λ�ιπ�ν, των κατ�ί-κων της Aίγινας με τη θάλασσα δενδιεκ�πη, �ύτε κατά τ�υς �ρ�ν�υςτης Φραγκικής, Kαταλανικής και Bε-νετικής κυριαρ�ίας.

Eπιδρ�μές πειρατώνEίναι σίγ�υρ� �τι �ι Aιγινήτες

κάτω απ� τ�υς �ριστιαν�ύς κατα-

«O Xριστ�ς επιτιμών την θάλασσαν». Aπ� τ� να� των Γενεθλίων της Θε�τ�κ�υ στην Παλια�ώρα (�ωτ.: Δ. Zάμπ�υ).

Συνέ�εια στην 24η σελίδα

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

H π�λη της Aίγινας: Xαλκ�γρα�ία τ�υ Kρατσάι"εν, 1839. Aπ� τα ε#αιρετικής α#ίας ντ�κ�υμέντα π�υ %ρίσκ�νται στ� Iστ�ρικ� Aρ�εί� της Aίγινας (�ωτ.: Aπ� τ�Λεύκωμα «Eικ�ν�γρα�ία τ�υ ’21» εκδ. «Aσπιώτη – EΛKA», Aθήνα 1971).

κτητές κατ�ρθωσαν να ε�ασκη-θ�ύν και να διακριθ�ύν για τιςναυτικές και ναυπηγικές τ�υς ικα-ν�τητες. Mα$ί με αυτ�ύς μάλισταυπερασπίσθηκαν την Παλια�ώρακατά των απίστων Aλγερινών καιαπώθησαν τις πειρατικές επιδρ�-μές τ�υς.

Aπ’ �λες �μως τις πειρατικές ε-πιδρ�μές τ�υ 14�υ, 15�υ και 16�υπ.X. αι., ��"ερ�τερη ήταν εκείνητ�υ X. Bαρ"αρ�σσα τ�υ 1537, π�υπαρέδωσε την Παλια�ώρα στη �ω-τιά και απήγαγε 6.000 κατ�ίκ�υςαι�μαλώτ�υς. Πειρατές έγιναν κι�ι ίδι�ι �ι κάτ�ικ�ι της Παλια�ώραςγια να υπερασπισθ�ύν τ� έδα��ςτης τ� 17� μ.X. αι., την επ��ή αυτή�αίνεται �τι η Aίγινα ήκμα$ε �ικ�-ν�μικά τ� ανα�έρει � περιηγητήςJ. Girand π�υ λέγει �τι �ι ναυτικ�ίτης ήταν �ι καλύτερ�ι απ� τ�υςνησιώτες. Διακρίν�νταν για την ε-πιδε�ι�τητά τ�υς στ� �ειρισμ� τ�υπηδαλί�υ και των ιστίων. Oι T�ύρ-κ�ι τ�υς �ρησιμ�π�ι�ύσαν σαν κα-πετάνι�υς στις �ρεγάτες τ�υς και

για να επανδρών�υν τα πλ�ία τ�υςμε επίλεκτ�υς ναυτικ�ύς (μελλα-�ήδες).

Γύρω στα τέλη τ�υ 18�υ αρ�έςτ�υ 19�υ αι., �ι κάτ�ικ�ι π�υ σώθη-καν απ� τις καταστρ��ές, συσπει-ρών�υν τις δυνάμεις τ�υς γύρω α-π� τ� παλι� λιμάνι, στα δυτικά τ�υνησι�ύ, �π�υ, πάνω απ� τα ερείπιατης αρ�αίας π�λης, �ανα�τί$�υν τασπίτια τ�υς και στήν�υν τα ναυπη-γεία τ�υς.

Στην γκρα"�ύρα τ�υ Krazeizen,στις αρ�ές τ�υ 19�υ αι. καθώς καιστα σ�έδια τ�υ L.A. Winstrup τ�υ1849, παρ�υσιά$εται ένα ναυπη-γεί� στη μέση τ�υ λιμανι�ύ, μπρ�-στά απ� τ� μ�λ� της εκκλησίαςτ�υ Aγ. Nικ�λά�υ (�ωτ�γρ.). Eδώκατασκευά$�νταν κατά τ�υς πρ�ε-παναστατικ�ύς �ρ�ν�υς πλ�ία ε-μπ�ρικά.

H έναρ�η της επανάστασης θα"ρει την Aίγινα με 64 πλ�ία �ωρη-τικ�τητας μέ�ρι 42 τ�νν�υς. Γενι-κά υπάρ�ει μια πρ�τίμηση των Aιγι-νητών κατά τ�υς �ρ�ν�υς αυτ�ύςγια μικρά και ευέλικτα σκά�η. Aυ-

τά τα μετέτρεψαν σε πειρατικά καιπήραν μέρ�ς στ�ν αγώνα μετα�έ-ρ�ντας στρατεύματα, π�λεμ���-δια και τρ��ιμα. Tα �ρησιμ�π�ίη-σαν επίσης ως πυρπ�λικά και γιατην περι�ρ�ύρηση των ακτών κα-τά τις επι�ειρήσεις.

Nαυπηγεία

T�τε λειτ�ύργησε στην Aίγινα καιτ� ναυπηγεί� τ�υ Nαυστάθμ�υ γιατην κατασκευή και επισκευή π�λε-μικών πλ�ίων, ειδικά πυρπ�λικών.Oι ντ�πι�ι μαστ�ρ�ι και ναυπηγ�ί ή-ταν περι$ήτητ�ι για την κατασκευήπυρπ�λικών, �πως �αίνεται απ� τασ�ετικά έγγρα�α τ�υ Eκτελεστικ�ύκαι τ�υ υπ�υργ. Eσωτερικών. Tηνεπ��ή αυτή � πληθυσμ�ς της Aίγι-νας αυ�ήθηκε α��ύ η π�λη απ�τέ-λεσε τ� κατα�ύγι� π�λλών πρ�-σ�ύγων κυρίως Ψαριανών, Kυδω-νιατών, Xιωτών, Στυλιδωτών, Aϊ"α-λιωτών, M�σ��νησίων και Γαλα�ι-διωτών. Eδώ εγκαταστάθηκε τ�1827 και η έδρα της πρ�σωρινής δι-�ικητικής επιτρ�πής, λ�γω της θέ-

σης της Aίγινας. H εγκατάσταση σ’αυτή, της πρώτης πρωτεύ�υσαςτ�υ ελληνικ�ύ κράτ�υς τ� 1828, συ-νέτεινε στην εμπ�ρική και �ικ�ν�-μική ανάπτυ�ή της.

Mε "άση τα υπάρ��ντα αρ�είαπαρατηρ�ύμε μια σταθερή αύ�ησηστις κατασκευές πλ�ίων, τ�σ� σε�ωρητικ�τητα, �σ� και σε αριθ-μ�ύς. Eτσι στ� διάστημα μετα�ύ1827–8 η Aίγινα αριθμεί 273 πλ�ία�ωρητικ�τητας μέ�ρι 75 τ�νν�υς.T� 1833 έ�ει 144 καρά"ια μέ�ρι 258τ�νν�υς. H ίδια σταθερή αύ�ησηναυπηγήσεων παρατηρείται μέ�ριτα μέσα τ�υ αιώνα.

Tα ναυπηγεία της πρ�μηθεύ�-νταν την �υλεία απ� την Tεργέστηκαι δέ��νταν παραγγελίες και γιαάλλες περι��ές: απ� Yδραί�υς, Ψα-ριαν�ύς, Π�ριώτες, T$ιώτες, Bατι-κιώτες, Aμ�υριαν�ύς, Γαλα�ιδιώ-τες, Στυλιδιώτες, Zαγ�ραί�υς. Tα�ν�ματα π�λλών ναυπηγών ανα�έ-ρ�νται μέσα στα αρ�εία �πως: Δημ.και Aντ. Kαλ�ύδης, Δ. Hλίας, Δ. Kα-τσιμίγκ�ς, Στ. Mαστρ�κωσταντής,Π. Mαλτέ$�ς, I. και Mι�. Πέππας, Γ.

Συνέ�εια απ� την 23η σελίδα

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 25

P�δίτης, A. Σακκιώτης, Γ. Σα�ιρλής,A. Σ�υσακιώτης, Γ. Xαλδαιάκης κ.ά.Aπ� αυτ�ύς �ν�μαστ�τερ�ς ήταν �αρ�ιναυπηγ�ς Δημ. Kαλ�ύδης, � �-π�ί�ς μετά απ� πρ�σκληση εγκατα-στάθηκε στ� Γαλα�ίδι με Aιγινήτεςμαστ�ρ�υς απ� τ� 1830–1839 καιεργάστηκε στα ναυπηγεία, συντεί-ν�ντας στη δημι�υργία τ�υ μετεπα-ναστατικ�ύ στ�λ�υ τ�υ Γαλα�ιδί�υ.O ίδι�ς εργάστηκε μα$ί με άλλ�υςAιγινήτες στ� Nαύσταθμ� για τηνκατασκευή π�λεμικών σκα�ών υπ�τ�ν Γ. T�μπά$η. Kατασκεύασαν π�-λεμικά, �πως τα ιστι���ρα Aμαλίακαι Λ�υδ�"ίκ�ς 1.000 τ�ννων.

Mεγάλα εμπ�ρικά σκά�η διαθέτειη Aίγινα στ� δεύτερ� μισ� τ�υ 19�υαι., επ��ή π�υ συμπίπτει με την �ι-κ�ν�μική ακμή της και την άνθησητης σπ�γγαλιείας.

Σπ�γγαλιεία και εμπ�ρι�

Tα εμπ�ρικά πλ�ία της εμπ�ρεύ-�νται σιτηρά απ� τις ακτές τηςΘράκης και τ�υ Π�ντ�υ. Mετα�έ-ρ�υν μάρμαρα απ� την Tήν�, Θη-ραϊκή γη και �υλεία απ� την Tεργέ-στη. Eπίσης μετα�έρ�υν λάδι απ�την Kρήτη, λεμ�νια απ� τ� B�λ�,διασ�ί$�υν τ� �ώρ� της Mεσ�γεί�υ,και �θάν�υν μέ�ρι τα παράλια τηςΔ. Eυρώπης και την Aγγλία.

Tα σπ�γγαλιευτικά σκά�η, τα�ι-δεύ�υν στις ακτές της Aν. Mεσ�γεί-�υ Kρήτης και A�ρικής. Mε τ� ε-μπ�ρι� της σπ�γγαλιείας παρατη-ρείται τέτ�ι�ς πλ�ύτ�ς, ώστε να γί-νεται και σπατάλη.

Tελικά, απ� τ� �ώρ� της Mεσ�-γεί�υ τα σπ�γγαλιευτικά θα μετα-�ερθ�ύν μέ�ρι τη Nέα Hπειρ� �-π�υ στα 1880 "ρίσκ�υμε να δ�υ-λεύ�υν 22 αιγινήτικες σπ�γγαλιευ-τικές μη�ανές στ� Tarpon Springsστ�ν κ�λπ� της Φλώριδας. Στα 1895Aιγινήτες σ��υγγαράδες έ�θασανστ� Mε�ικ�. H συμμετ��ή των Aιγι-νητών στην ίδρυση της νέας απ�ι-κίας τ�υ Tarpon Springs είναι απ�-�ασιστική. Aν και υπάρ��υν σ’ αυτήκαι άλλ�ι άπ�ικ�ι �μως �ι Aιγινήτεςθα θεωρηθ�ύν ως �ι κύρι�ι ιδρυτέςτης. Eκεί μα$ί με τα καρά"ια τ�υςκαι τ�ν ε��πλισμ� τ�υς θα μετα�έ-ρ�υν και την τέ�νη τ�υς. O Γ. I.Πέππας θα στήσει τ�ν ταρσανάτ�υς, �π�υ κατασκευά$�υν και επι-δι�ρθών�υν τα καρά"ια τ�υς.

Eίναι γεγ�ν�ς �τι στ�ν τ�μέα τωντε�νικών και μη�αν�λ�γικών ε�αρ-μ�γών �ι Aιγινήτες κατ�ρθωσαν ναδιακριθ�ύν, τελει�π�ιώντας τα ήδηγνωστά μέσα, έτσι ώστε η Aίγινα νααπ�τελέσει κέντρ� �ν�μαστ� γιατην κατασκευή και επισκευή κατα-δυτικών μη�ανών.

Mε τη μετανάστευση τ� αιγινήτι-κ� δαιμ�νι� θα σπάσει τα στενά γε-ωγρα�ικά �ρια και απ� τ� �ώρ� τηςMεσ�γεί�υ θα �θάσει στην άλληπλευρά της υδρ�γεί�υ.

Aγώνας εναντί�ν των Γερμανών

H διάδ�ση �μως της �ρήσης τ�υατμ�πλ�ί�υ σήμανε και τ� τέλ�ςτης ναυτιλίας των ιστι���ρων, τ�υτ�μέα, �π�υ η Aίγινα πάντα διακρί-θηκε.

Kαι εδώ �μως, παρά τ�ν ανταγω-νισμ�, η Aίγινα δεν υστέρησε. Aκ�-μη και κατά τ�υς δύσκ�λ�υς �ρ�-ν�υς της Γερμανικής Kατ��ής, �ταν� κατακτητής κατέστρεψε, �λα ταμεγάλα σκά�η, �ι κάτ�ικ�ί της ριψ�-κινδυνεύ�ντας με τα μικρά καΐκιακαι τις "άρκες τ�υς, άρ�ισαν και πά-λι να εμπ�ρεύ�νται. Aνταλλάσσ�-νταν ακ�μη και έπιπλα, σκεύη και εί-δη ιματισμ�ύ με τις απέναντι ακτέςτης Πελ�π�ννήσ�υ και διέσ�ι$αν τ�Aιγαί�, �θάν�ντας μέ�ρι τις ακτέςτης Mακεδ�νίας, Aγι�ν Oρ�ς, νησιά

τ�υ Aιγαί�υ και Kρήτη. Eτσι, ��ι μ�-ν� κατ�ρθωσαν να επι"ιώσ�υν σταδύσκ�λα �ρ�νια, αλλά να γίν�υν καιπρ�μηθευτές των κατ�ίκων τ�υΠειραιά και της πρωτεύ�υσας. Aκ�-μη και �ταν �ρειάστηκε πρ�σ�ερανμε αυτά τις υπηρεσίες τ�υς στ� έ-θν�ς, μετα�έρ�ντας ε��πλισμ� στα��υρά και στρατιώτες.

Στα μεταπ�λεμικά �ρ�νια π�λλ�ίκάτ�ικ�ι στρά�ηκαν στην εμπ�ρικήναυτιλία, ως καπετάνι�ι, �έρν�νταςσυνάλλαγμα και γεμί$�ντας με αγα-θά τα σπιτικά τ�υς.

Σήμερα, μέσα στ� γρα�ικ� λιμάνιτης Aίγινας αναπαύ�νται αραδια-σμένα τα σκά�η της, �πως τ�ν πα-λι� καιρ�, εμπ�ρικά, ιστι���ρα,"άρκες και ψαρ�κάικα.

Λίγ� πι� πέρα στ� παλι� καρνά-γι�, κάτω απ� τη σκιά της αρ�αίαςK�λώνας, είναι τρα"ηγμένα μερικάσκαριά για επισκευή. Nαυπηγήσειςε�ακ�λ�υθ�ύν να γίν�νται στα δύ�ναυπηγεία της, γιατί η μακραίωνηπαράδ�ση δεν έσ"ησε ακ�μη, �ύτεη μνήμη τ�υ ένδ���υ παρελθ�-ντ�ς της.

H "ωή των κατ�ίκων τ�υ νησι�ύ είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη θάλασσα. Aπ�ψη τ�υ λιμανι�ύ της Aίγινας.

Tης Aννας Γιανν�ύλη

Πρ�ϊσταμένης τ�υ Iστ�ρικ�ύ Aρ�εί�υ Aίγινας

ΣTO KTIPIO τ�υ Kαπ�διστριακ�ύKυ"ερνεί�υ στεγά$εται σήμερατ� Iστ�ρικ� Aρ�εί� Aίγινας. Eργ�τ�υ είναι η περισυλλ�γή, διάσω-ση, τα�ιν�μηση συντήρηση τωνεγγρά�ων Δημ�σίων Yπηρεσιώνκαι των NΠΔΔ, �ργανισμών, δή-μων, κ�ιν�τήτων, σ��λείων, ν�-σ�κ�μείων, σωματείων, συλλ�-γων, εκκλησιαστικών, μ�ναστη-ριακών, ιδιωτικών ��ρέων κ.λπ.και η επιστημ�νική α�ι�π�ίησήτ�υς. Eπίσης η διάσωση δια��-ρων κειμηλίων (�πως πίνακες,�άρτες, λιθ�γρα�ίες, �ωτ�γρα-�ίες, σημαίες, σ�ραγίδες κ.ά.).

Aπ� την ημέρα της λειτ�υργίαςτ�υ (1.9.89) μέ�ρι σήμερα έ�ει συ-γκεντρωθεί αρκετ� και σημαντικ�αρ�ειακ� υλικ�, �πως τ� μ�ναδικ�

αρ�εί� �υλακών (1894–1984), τ�Aρ�εί� Eιρην�δικεί�υ Aίγινας(1834 – 1967), τ� �π�ί� περιλαμ"ά-νει και τμήμα τ�υ Aρ�εί�υ Yδρας,Σπετσών και Π�ρ�υ. Tα Aρ�είαK�ιν�τήτων – Tα παλαι�τερα είναιτ�υ Aγκιστρί�υ (1830) και της Xα-λασμένης (Kυψέλης) 1841.

Tα σ��λικά αρ�εία (απ� τ�1889), τ�υ Λιμεναρ�εί�υ, τα αρ-�εία Σωματείων και Συνεταιρι-σμών, τα ιδιωτικά αρ�εία (τ� πα-λαι�τερ� είναι απ� τ� 1795) κ.ά.

Eνδια�έρ�υσες επίσης είναι �ιπαλιές εκδ�σεις "ι"λίων, �άρτες,σ�έδια, γκρα"�ύρες, παλιές ε�η-μερίδες και �ωτ�γρα�ίες.

Eπειδή η πρ�ϋπ�θεση για τημελέτη της T�πικής Iστ�ρίας είναιη αρ�ειακή έρευνα, έ�ει ήδη �εκι-νήσει η πρ�σπάθεια ανεύρεσηςκαι συγκέντρωσης των αρ�είωντης Aίγινας, τ�σ� των ελληνικών

�σ� και των �ένων σε �ωτ�αντί-γρα�α ή η �ωτ�γρά�ιση τ�υ ιστ�-ρικ�ύ υλικ�ύ. Eπίσης συγκεντρώ-ν�νται �σα "ι"λία, ε�ημερίδες,περι�δικά, άρθρα και μελέτες τυ-πώθηκαν στην Aίγινα ή ανα�έρ�-νται στην ιστ�ρία της.

Bασικ� μέλημα είναι επίσης ναδημι�υργηθεί �ωτ�γρα�ικ� αρ-�εί� των πρ�σωπικ�τήτων, ιστ�-ρικών γεγ�ν�των, μνημείων καιέργων τέ�νης, τ�σ� εκείνων π�υα�αιρέθηκαν απ� τ�ν τ�π�, �σ�και εκείνων π�υ σώ$�νται ακ�μη.

Oι συλλ�γές και η "ι"λι�θήκητ�υ αρ�εί�υ είναι στη διάθεση κά-θε ενδια�ερ�μέν�υ μελετητή.Kαλ� θα ήταν επίσης �ι μελέτεςπ�υ θα πρ�κύψ�υν να συγκε-ντρωθ�ύν εδώ, ώστε να απ��ευ-�θεί τ� σκ�ρπισμα σε δυσεύρεταπερι�δικά και να διευκ�λυνθεί ηέρευνα.

T� Iστ�ρικ� Aρεί� Aίγινας

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Παραδ�σιακς Aιγινήτικ�ς OικισμςΛαϊκά, πρνεκλασικά και νεκλασικά σπίτια κσμύνται με πανέμρ�ες αυλ�θυρες, αίθρια και �ρώματα

Tης Mαρίας Π. Σπέντ�α

Zωγρά��υ

TO ΠAPAΔOΣIAKO αιγινίτικ� σπίτιείναι �τισμέν� σε �ρά�ια –ακ�μακαι στ�ν κάμπ�– π�υ ισ�πεδών�-νται, γι’ αυτ� δεν έ�ει ανάγκη απ�θεμέλι� για να στεριώσει ή �ταν�ρειά�εται γίνεται σε μικρ� �άθ�ςμε ίδι� τ�ί�ωμα ανωδ�μής.

Στα παράλια της π�λης και τανε�τερα ακ�μα σπίτια είναι �τι-σμένα κατά τ� συνε�ές σύστημαμε ίδια �ψη ενώ στην πρωτεύ�υσαεπικρατεί γενικά τ� κατά πτέρυ-γες �ικ�δ�μικ� σύστημα. Kαθώςαπ�μακρύν�νται απ� τ� κέντρ�,στ�υς μικρ�συν�ικισμ�ύς, στα �ω-ριά και στις ακτές ακ�μα, τα σπίτιακτί��νται ελεύθερα σε μεγάλες ε-κτάσεις γης και απ�στάσεις μετα-#ύ τ�υς.

Δυ� �ασικ�ί τύπ�ι, τ� ισ�γει�σπίτι και τ� δίπατ�, δημι�ύργησανστην ε#έλι#ή τ�υς τις συνθετ�τε-ρες παραλλαγές και τις αστικέςμ�ρ$ές τ�υ παραδ�σιακ�ύ Aιγινή-τικ�υ σπιτι�ύ.

O αρ�ικ�ς τύπ�ς είναι τ� μ�ν�-�ωρ� ισ�γει� με τρία τυπικά επίπε-δα· τ� �αμηλ�τά�αν� αμπάρι στημεγαλύτερη κλίση τ�υ εδά$�υς,την ισ�γεια μεγάλη κάμαρα και τ�υπερυψωμέν� �τιστ� ή #ύλιν� πα-τάρι π�υ έπιανε τη μια στενή πλευ-ρά τ�υ σπιτι�ύ και �ρησίμευε γιατ�ν ύπν� – � κρά�ατ�ς. H παλιάστεν�μακρη κάτ�ψη υπαγ�ρευ�-ταν απ� τ� κ�ντ� μήκ�ς π�υ κ��α-νε τ�τε τα #ύλα για τ� δώμα π�υ τησκέπα�ε, ενώ �ι νε�τερες κατ�-ψεις με την τε�ν�λ�γική πρ��δ�γίνανε πι� $αρδιές.

T� πατάρι αργ�τερα με τις ταρά-τσες π�υ ε#ελί�θηκε σε στ�ι�εί�πρωταρ�ικής σημασίας τ�υ σπιτι-�ύ, πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις,και περισσ�τερ� ύψ�ς – δημι�υρ-γήθηκε τ� δίπατ� σπίτι. H πάνω καιη κάτω κάμαρα συνδέ�νταν κι επι-κ�ινων�ύσαν αρ�ικά μ’ εσωτερική,πάντ�τε πέτρινη σκάλα σαν ένας�ώρ�ς.

Συνθετική αρμ�νία, άνεση σ�έ-δι�υ, εκτελεστική ακρί�εια και$ανταστική π�ικιλία μ�τί�ων �α-ρακτηρί��υν τις π�λλές σιδεριέςστα �μ�ρ$α παλιά μπαλκ�νια τηςAίγινας.

H πρ�σψη

H �αριά κυ�ική μ�ρ$ή και η α-πλ�τητα της στεν�μακρης πρ�σ�-ψης διακ�πτεται απ� τα αν�ίγματατης π�ρτας –π�υ συνήθως ήτανστη μέση της πλατυμέτωπης �-ψης– και απ� τα παράθυρα π�υ ή-ταν μικρά γενικά για λ�γ�υς ασ$ά-λειας και �ωρίς $εγγίτες, �ρθ�γώ-νια, με ισ�μετρικές απ�στάσεις α-π� ένα ή και δύ� αριστερά και δε-#ιά στην π�ρτα. Στ� πατάρι τα α-ν�ίγματα ήταν μικρ�τερα με δια-$�ρετικά ύψη και συμμετρικέςδιατά#εις, δημι�υργώντας έτσι $υ-

γ�κεντρες κινήσεις και με τ� κα-μπυλωτ� σαμάρι τις τετραγωνι-σμένες καμινάδες στ� δώμα τ�υσπιτι�ύ, με την καμπυλ�γραμμηπλαστικ�τητα στην κατάλη#ή τ�υςπ�υ �αρακτηρί�ει ιδιαίτερα τ� λαϊ-κ� αιγινίτικ� σπίτι.

H λιτή αυτή πρ�σ�ψη π�υ θυμί-�ει την αιγαι�πελαγίτικη �ικ�δ�μι-κή παράδ�ση παίρνει άλλη μ�ρ$ή,καθώς διαδίδεται και επικρατείστα νέα κτίσματα �λης της �ώρας� νε�κλασικ�ς ρυθμ�ς. Kαι τα πα-λιά σπίτια ιδιαίτερα στην πρωτεύ-�υσα τ�υ νησι�ύ, δια$�ρ�π�ι�ύν

τ�ν αρ�ικ� τ�υς �αρακτήρα. Tαμέ�ρι τώρα μικρά αν�ίγματα σταπ�ρτ�παράθυρα μεγαλών�υν σεμήκ�ς και σε ύψ�ς, η καμπυλωτήσαμαρωτή στέγη γίνεται κεραμι-δωτή και τα κ�σμητικά νε�κλασικί-στικα στ�ι�εία π�υ πρ�σθέτ�υνστις �ψεις τ�υς αλλ�ιών�υν την α-πλή πλαστική υπ�σταση της πρ�-σ�ψης.

Mπαλκ�νια – �υρύσια

Tα μπαλκ�νια στις λιτές επι$ά-

νειες τ�υ αιγινίτικ�υ σπιτι�ύ είναιανύπαρκτα ή απλά με κτιστά ή ��-ντρ�#υλα καγκελώματα. E#ελικτι-κά, στις νε�κλασικές �ψεις τ�μπαλκ�νι μα�ί με τα πέτρινα κτιστάή #ύλινα $�υρ�ύσια π�υ τ� υπ��α-στά��υν εμ$ανί�ει μια δυναμικήπαρ�υσίαση. Tα σιδερένια –�υτάσυνηθέστερα– κιγκλιδώματά τ�υείναι �αμμένα μαύρα ή γκρί�α μεμικρ�ύς τ�νισμ�ύς κάπ�τε τ�υ�ρυσ�ύ ή στη δια�άθμιση τ�υμπλε. Eντυπωσιά�ει η εκτελεστικήτ�υς ακρί�εια, η άνεση τ�υ σ�εδί-�υ, η $αντασία, η συνθετική αρμ�-

Oικία Kαραπάπ�υ στην... «Περι��λα» (�ωτ.: Δημ. Mωραΐτης).

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 27

νία με τη διακ�σμητική π�ικιλίαμ�τί�ων: γεωμετρισμένα σ�ήματα,μαίανδρ�ι, $υτικ�ς και �ωικ�ς στυ-λι�αρισμ�ς.

Xαρακτηριστικά είναι και τα σι-δερένια υπ�στεγα των μαγα�ιώνκαι �ι μεγάλ�ι περιστρε$�μεν�ι σι-δερένι�ι έλικες π�υ ακ�υμπάνε �-πως και �ι πρ�στατευτικές σιδε-ριές –κάγκελα– στα υπ�γεια ή καιστα ισ�γεια παράθυρα με διακ�-σμητικ�ύς και �ρωματικ�ύς γρα$ι-κ�ύς τ�νισμ�ύς.

Bηθητικά κτίσματα

Aισθητικ� δ�μικ� ενδια$έρ�νπαρ�υσιά��υν τα ��ηθητικά κτί-σματα στην ε#ωτερική και εσωτε-ρική τ�υς �ψη π�υ συ�νά είναιπρ�σάρτιση μιας πλευράς τ�υ σπι-τι�ύ και κάπ�τε κι απ� τις δυ�πλευρές τ�υ ή ακ�μα και διάσπαρ-τα �πως �ι απ�μακρυσμέν�ι πάντααπ� τ� σπίτι �ώρ�ι υγιεινής.

Σταύλ�ι, �μ�ρ$α $�υρν�σπιταμε ιδι�τυπ�υς καπν�δ���υς, πατη-τήρια, λι�τρί�ια, απ�θήκες – κελά-ρια και παράσπιτα, π�υ κάπ�ια απ’αυτά κρατάνε μέ�ρι σήμερα τα ερ-γαλεία και την �ικ�σκευή τ�υς,μαρτυρ�ύνε τ�ν τρ�π� �ωής τωνπρώτων ιδι�κτητών τ�υς. Tα πε-ρισσ�τερα απ� τα κτίσματα αυτά έ-��υν μετατραπεί πια σε κατ�ικήσι-μ�υς �ώρ�υς.

Tα �ρώματα

Tα �ρώματα της πρ�σ�ψης τ�υπαλι�ύ πέτριν�υ παραδ�σιακ�ύσπιτι�ύ ήταν περι�ρισμένα.

T� λευκ� υπ��ωρ�ύσε στ�ν κυ-ρίαρ�� �ρωματικ� τ�ν� π�υ έδινεη ω�ρ�κίτρινη δια�άθμιση τ�υ αι-γινίτικ�υ πωρ�λιθ�υ π�υ έ�γα�αντα λατ�μεία στα Πλακάκια ή τ� Πα-γώνι και �ρησιμ�π�ι�ύσαν στ� �τί-σιμ� των σπιτιών.

&ανθιά απ��ρωση εί�ανε και τα#ύλινα π�ρτ�παραθυρ�$υλλα π�υμένανε ά�α$α στ� $υσικ� �ρώματ�υ τσαντρ�ύ – κέδρ�υ – π�υ υ-πήρ�ε σε μεγάλες εκτάσεις στηνAίγινα.

Oι ω�ρ�κίτριν�ι πέτριν�ι τ�ί��ι�ασικά μένανε ανεπί�ριστ�ι κι �-ταν π�λύ σπάνια σ��ατί��νταν �ά-

$�νταν με απ��ρώσεις ��ντρ�-κ�κκιν�υ ή �αθυκ�κκιν�υ πρ�ς τ�καρμίνι π�υ σε μεγάλη π�σ�τηταανάμι#ης με γαλάκτωμα τ�υ ασ�έ-στη έ$τανε ώς τ� ρ��.

T� �ρώμα τ�υ λ�υλακι�ύ και τ�υπράσιν�υ εμερ�ντ ήταν λιγ�τερ�διαδ�μένα στις �ψεις.

Iδια �ρώματα λαδ�μπ�γιάς �ά-$τηκαν και τα #ύλα στα π�ρτ�πα-ραθυρ�$υλλα για να πρ�στατευ-θ�ύν απ� τις καιρικές συνθήκεςπρ�σθέτ�ντας τ� γκρί�� �ρώμακαι τ� γαλαν� ή την ανάμι#ή τ�υςσε αρμ�νική αντίθεση με τ� #αν-

θ��ρωμα των τ�ί�ων. Mε τις νε�-κλασικές πρ�σαρμ�γές �ι �ψειςτων σπιτιών τ�νίστηκαν �ρωματι-κά σε π�λλά κ�σμητικά στ�ι�είασε εσ��ές ή πρ�ε#��ές �πως γεί-σα, γεισ�π�δια, ταινίες, τρίγλυ$α,ανάγλυ$α ανθέμια, κ�λ�νάκια καιάλλα.

Aυλ�θυρες και αίθρια

T� στεν�μακρ� �ρθ�γώνι� πα-ραλληλεπίπεδ� Aιγινήτικ� σπίτιμ�νώρ�$� ή διώρ�$�, μ�ν� τ�υ ήμε ��ηθητικά κτίσματα στη σύνθε-

σή τ�υ, έ�ει μπρ�στά τ�υ στη μα-κριά πλευρά αυλή περιτ�ι�ισμένημε ψηλ� �αρακτηριστικ� μαντρ�-τ�ι�� κυρίως μέσα στην π�λη καιμεγάλ� �ικ�πεδ� $υτεμέν� �σ� α-π�μακρύνεται απ� τ� κέντρ�. Π�λ-λές γλάστρες και $ρ�ντισμέναλ�υλ�ύδια δίν�υν μια ιδιαίτερα ευ-�άριστη αίσθηση στην υπ�δ��ήτ�υ σπιτι�ύ και τ� πηγάδι, �ι πέτρι-νες γ�ύρνες και � ανεμ�μυλ�ς πα-λιά, ήταν τα κύρια στ�ι�εία τηςπλακ�στρωτης αυλής μα�ί με τιςμεγάλες ισ�γειες �εράντες, τ�πλατύσκαλ� και τα �ωρίς κάγκελαπέτρινα σκαλιά π�υ �δηγ�ύνε στ�σπίτι.

Xαρακτηριστικά ιδι�μ�ρ$η και ε-ντυπωσιακή είναι η ψηλή και επι-�λητική αυλ�θυρα –ακ�μη και σεαπλά λαϊκά αιγινίτικα σπίτια– ιδιαί-τερα μέσα στην π�λη, περιτ�ι�ι-σμένη με ψηλ�ύς μαντρ�τ�ι��υς.

H παλιά παραδ�σιακή αυλ�θυραήταν συ�ν�τερα μ�ν�$υλλη ενώ �ινε�τερες είναι δί$υλλες με νε�-κλασικές επιδράσεις.

Πλαισιών�νται με �ρθ�γώνιες α-τ�$ιες π�υρένιες παραστάδες ήκαι κτισμένες κάπ�τε π�υ έ��υν�άση επίκραν� και �ρι��ντι� ή �#υ-κ�ρυ$� επιστύλι� διαμ�ρ$ωμέν�σαν αέτωμα με δωρικά ή ιωνικά �α-ρακτηριστικά παραλλαγμένα απ�τ�ν απλ� λαϊκ� μάστ�ρα. Π�λλές$�ρές τα �ρι��ντια υπέρθυρα κα-ταλήγ�υν σε �μ�ρ$� σαμαρωτ�κυκλικ� �γκ�. Γείσα, ανάγλυ$εςκυματιστές ταινίες, τυπ�π�ιημένακ�σμητικά στ�ι�εία –συνήθως αν-θέμια και ρ��έτες– τ�νισμένα κλει-διά ή και πήλινα ακρ�κέραμα στηνπρ�σ�ψή της $ανερών�υν τ� ιδιαί-τερ� ενδια$έρ�ν τ�υ Aιγινίτη γιατην πρώτη είσ�δ� στ� σπίτι τ�υ.

Διακσμητικά

H λαϊκή έκ$ραση στα πρ�νε�-κλασικά σπίτια μέσα στην π�λη �ώ-ρα Aίγινας σαν αρ�ιτεκτ�νικ� κ�-σμητικ� στ�ι�εί� είναι π�λύ περι�-ρισμένη. Δια$αίνεται �μως στη συ-ν�λική �ψη τ�υ σπιτι�ύ, στ� κα-μπυλωτ� τ�υ περίγραμμα στ� δώ-μα, στις καμινάδες, τις διπλές τα-ράτσες τ�υ, την αυστηρή λιτή

T� εσωτερικ� της �ικίας B�γιατ�ή (�ωτ.: Δημ. Mωραΐτης).

Συνέ�εια στην 28η σελίδα

M�υσεί� Xρήστ�υ Kαπράλ�υAνάμεσα στ�υς π�λυάριθμ�υς καλλιτέ�νες και πνευματικ�ύς ανθρώπ�υς π�υ

�ιλ��ένησε και �ιλ��ενεί τ� νησί της Aίγινας ήταν και � γλύπτης Xρήστ�ς Kα-πράλ�ς. H θέση τ�υ είναι �ε�ωριστή στ� νησί, α��ύ κληρ�δ�τησε σ’ αυτ� �λ�κλη-ρ� τ� έργ� τ�υ. Eργ� γνωστ� τ�σ� στ� πανελλήνι� �σ� και σ’ �λ� τ�ν κ�σμ�. OXρ. Kαπράλ�ς έ�τασε στην Aίγινα τ� 1951, καλεσμέν�ς τ�υ �ωγρά��υ TάκηKαλμ�ύ��υ, π�υ εί�ε εγκατασταθεί στ� νησί μα�ί με τ�ν Nίκ� Kα�αντ�άκη. OKαλμ�ύ��ς τ�ν πληρ���ρησε �τι στ� νησί υπάρ�ει τ� υλικ� π�υ ανα�ητ�ύσε,πρ�κειμέν�υ να μεγεθύνει ένα μέρ�ς απ� τα ανάγλυ�α π�υ εί�ε �ιλ�τε�νήσει κα-τά τη διάρκεια της Kατ��ής, γνωστ� με τ� �ν�μα «T� μνημεί� της Mά�ης της Πίν-δ�υ». O γλύπτης έ�τασε στην Aίγινα, δ�ύλεψε για λίγ� τ� π�υρί της και απ��ά-σισε να εγκατασταθεί στ� νησί για �σ� καιρ� θα τ�υ έπαιρνε η δ�υλειά αυτή.Eμεινε �μως μέ�ρι τ� 1993 έως �τ�υ έ�υγε για πάντα. A�ήν�ντας �μως στ� λα�της Aίγινας τ� M�υσεί� Xρήστ�υ Kαπράλ�υ, π�υ "ρίσκεται στη θέση Πλακάκια.#ε�ωρί�ει απ� μακριά, α��ύ η �ρυ�άλκινη �ιγ�ύρα της «Mάνας» π�υ είναι στη-μένη έ�ω ακρι"ώς απ� τ� M�υσεί�, στ� ακρ�θαλάσσι, τ� σηματ�δ�τεί με τ�ν γνη-σι�τερ� τρ�π�. E�ει συν�λικά έ�ι αίθ�υσες και σε αυτές εκτίθεται ένας τεράστι�ςαριθμ�ς έργων, σε �λα τα υλικά, καθώς και �ωγρα�ική. Λειτ�υργεί τ� καλ�καίρικαθημερινά, ενώ τ� �ειμώνα την Παρασκευή, τ� Σά""ατ� και την Kυριακή.

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Συνέ�εια απ� την 27η σελίδα

Eνα απ� τα ωραι�τερα σπίτια της Aίγινας είναι αυτ� τ�υ Γιάννη Mαΐλλη, π�υ στη �ωτ�γρα�ία θαυμά��υμε την εσωτερική αυλή τ�υ. O Mαΐλλης κατάγε-ται απ� �ικ�γένεια εμπ�ρων σ��υγγαριών κι έ�ει κληρ�ν�μήσει απ� τη μητέρα τ�υ ένα μεγάλ� νε�κλασικ� σπίτι, τυπικ� δείγμα της επ��ής, με �ωγρα-�ικά τα�άνια κ.λπ. O �ώρ�ς απ�τελείται απ� δύ� σπίτια: T� παλαι�τερ� νησιώτικ� ηλικίας περίπ�υ διακ�σίων ετών και τ� άλλ�, νε�κλασικ� (1880) τα �-π�ία έ��υν ενωθεί. Στ�υς ευρύ�ωρ�υς �ώρ�υς τ�υ έ��υν γίνει π�λλές εκθέσεις �ωγρα�ικής, ανάμεσά τ�υς των Bασιλεί�υ και Aργυράκη, αλλά και �ω-τ�γρα�ίας... (�ωτ.: Γιάννης Mαΐλλης).

γραμμή στα αν�ίγματα, στη �άρηπ�υ ’��υνε �ι στ�λισμένες αυλές,�ι μαντρ�τ�ι��ι με τις ιδιαίτεραπρ�σεγμένες αυλ�θυρες π�υ στακαμαρ�κλειδα ή τις παραστάδεςτ�υς υπάρ��υν κάπ�τε πέτρινα α-νάγλυ$α λαϊκής έκ$ρασης με $υ-τική ή �ωϊκή θεματ�λ�γία.

H νε�κλασική αισθητική της, α-ντίθετα απ� τη λαϊκή παρ�υσιά�ειστην πρ�σ�ψη τ’ αρ�ιτεκτ�νικάμέλη της με π�λλά πλαστικά κ�-σμητικά στ�ι�εία π�υ παί��υνε μετ� $ως και τη σκιά και τ� �ρωματι-κ� τ�υς δέσιμ�. Aκρ�κέραμα, �ρ-θ�κέραμα και ακρωτήρια με στυλι-�αρισμένα $υλλώματα ή πρ�σω-πεία τ�υ Eρμή, κυμάτια ταινίες μεσταγ�νες ή στυλι�αρισμέν�υς λω-τ�ύς ανθέμια μαίανδρ�υς, γείσακαι γεισιπ�δια, παραστάδες με �ά-σεις και κ�ρινθιακά ή αττικά κι�ν�-κρανα, επίκρανα και υπέρθυρα τ�-νισμένα κ�υ$ώματα στα παράθυ-ρα, μπαλκ�νια και θυρώματα με ε-ντυπωσιακή διακ�σμητική, δίν�υντη γνώριμη $υσι�γνωμία τ�υ νε�-κλασικ�ύ σπιτι�ύ. Στην Aίγινα �-μως επικρατεί η λιτ�τητα της $�ρ-μας τ�υς και με την αρμ�νική τ�υςεν�τητα εκ$ρά��υν ευ�άριστα κιαπλά την ελληνική τ�υς γνησι�τη-τα απαλλαγμένα απ� την π�λυπλ�-κ�τητα και τ� �άρ�ς τ�υ νε�κλασι-κισμ�ύ π�υ παρατηρείται σε άλ-λ�υς �ώρ�υς.

«Στην Aίγενα υπάρ�ει κάτι π�υπαρ�μ�ι� δεν υπάρ�ει σ’ άλλ� μέρ�ςτης Eλλάδας! Mια αρ�ιτεκτ�νική πα-ραδ�μένη απ� παλιά και ��ρμαρι-σμένη μ’ έναν �λ�τελα σημεριν� τρ�-π�. Mάλιστα αν κανένας μελετήσειτ�υς Aιγενήτες θα �αρεί γιατί θα ιδεί,πως μ�ν� στα σπίτια π�υ �τί��υνε εί-ναι καμωμέν�ι για να κάτσ�υνε».Eτσι έγρα�ε στις αρ�ές της δεκαετίαςτ�υ 1930 � Bέλμ�ς, στ� «Aσυλ� τηςTέ�νης». T� σημειώμά τ�υ με τ�ν τίτ-λ� «Λίγες γραμμές για την Aίγενακαι για τ� σπίτι τ�υ P�δάκη», ήταν α-�ιερωμέν� στ�ν αρ�ιτέκτ�να Δημή-τρη Πικιώνη. Πρώτ�ς � αρ�αι�λ�γ�ςFurtwaengler έδει�ε ενδια�έρ�ν γιατ� σπίτι π�υ έκτισε στα 1880 � Aιγινή-της Aλέ�ανδρ�ς P�δάκης στ� Mεσα-γρ�. Στη συνέ�εια � Δημήτρης Πικιώ-νης έστειλε τ�υς μαθητές τ�υ να τ� α-π�τυπώσ�υν και να τ� μελετήσ�υνκαι λίγ� αργ�τερα �ι K. Vrieslanderκαι T��ύλι� Kαΐμης κυκλ���ρησαντ� �μώνυμ� "ι"λιαράκι τ�υς. Aπ� τ�-τε τ� σπίτι τ�υ P�δάκη ανα�έρεται σε�λα τα σ�ετικά με την Aίγινα "ι"λίακαι είναι π�λλ�ί �ι αρ�ιτέκτ�νες π�υήλθαν στ� νησί για να τ� �ωτ�γρα-�ήσ�υν και να τ� σ�εδιά��υν.

Eγκαταλελειμμέν� σήμερα, τ� σπί-

τι π�υ � Aιγινήτης μάστ�ρας στ�λισεμε αγάπη τ�σ� στ� ε�ωτερικ� �σ� καιστ� εσωτερικ� τ�υ α�ήν�ντας ελεύ-θερη την πλ�ύσια διακ�σμητική τ�υδιάθεση να εκδηλωθεί, καταστρέ�ε-ται μέρα με τη μέρα περιμέν�ντας κά-π�ι�ν να τ� �ρ�ντίσει. Θα ήτανπραγματικά κρίμα αυτ� τ� μικρ� αρι-

στ�ύργημα της λαϊκής μας αρ�ιτεκτ�-νικής να �αθεί �ριστικά. Kρίμα καιντρ�πή για �λ�υς μας. (Aνέκδ�τη�ωτ�γρα�ία τ�υ Aριστ�τέλη Zά��υτων αρ�ών τ�υ αιώνα)

Mάρω Kαρδαμίτση–AδάμηAρ�ιτέκτων / Eπίκ�υρ�ς Kαθη-

γήτρια τ�υ EMΠ

T� σπίτι τ�υ P�δάκη στ� Mεσαγρ�

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 29

K�υσ�ύνι και κ�πανέλι της Aίγινας (Λα�γρα�ικ� M�υσεί�). Διά��ρες δαντέλες �τιαγμένες στην Aίγινα (Λα�γρα�ικ� M�υσεί�).

Παραδ�σιακή ��ρεσιά της Aίγινας(Λα�γρα�ικ� M�υσεί�).

Λα�γρα�ικ και Iστ�ρικ M�υσεί�και «Kαπ�διστριακή» Bι�λι�θήκη

Δύ� κτίρια π�υ συγκεντρών�υν στ�ι�εία απ� τη �ωή των Aιγηνιτών

O ΠANAΓHΣ Hρειώτης, � καθηγη-τής, � συγγρα�έας σ��λικών καιάλλων �ι�λίων, � λα�γρά��ς, � ι-στ�ρικ�ς, ήταν η μεγαλύτερη μ�ρ-�ή π�υ δέσπ�σε απ� τ� 1930 στηνAίγινα. Oι διαπρεπείς συμπατριώ-τες μας Λαμπαδάρι�ι, Aιγινήτες,Σημαντώ Πέππα, Λυκ�ύρηδες,Σταματιάδηδες, Λ�ύγγ�ι Πρων�τά-ρι�ι και π�λλ�ί άλλ�ι π�υ έ#ησανστην Aίγινα και τ�ν Πειραιά ��ει-λαν π�λλά στ�ν Hρειώτη, τ� σ��-λάρ�η �πως τ�ν έλεγαν στ� νησί.

O Hρειώτης μεταλαμπάδευσετ�ν Eλληνικ� π�λιτισμ� σε �λ�υς�σ�ι πέρασαν απ� τ� σ��λαρ�εί�.Mε άριστα στ� διδακτ�ρικ� τ�υ α-π� τ� M�να��, αρνήθηκε τη θέσητ�υ καθηγητή στ� «Aθήνησι» Πα-νεπιστήμι� γιατί ήθελε να συνε�ί-σει στ�ν τ�π� τ� πνεύμα π�υ ά�η-σε η επ��ή τ�υ I. Kαπ�δίστρια �τανη Aίγινα ήταν πρωτεύ�υσα.

Στ�ν Π. Hρειώτη �ρωστάμε τη

διάσωση της παράδ�σης της Aίγι-νας. H κ�ρη τ�υ Π�λύμνια Hρειώτη- Θωμάκ�υ μετά τ� θάνατ� τ�υ πα-τέρα της συνέ�ισε να ασ��λείταιμε τ� λα�γρα�ικ� τ�υ νησι�ύ, πά-ντ�τε με τη συνεργασία της ιστ�-ρικ�ύ και συγγρα�έα ΓεωργίαςK�υλικ�ύρδη. Στις διά��ρες εκδη-λώσεις συμμετεί�ε η κ. Aννα Kαρα-κατσάνη – Pάκη. H επιθυμία τηςΠ�λύμνιας ήταν τ� σπίτι της �ικ�-γένειας Hρειώτη να γίνει Λα�γρα-�ικ� M�υσεί� και γι’ αυτ� τ� σκ�-π� τ� κληρ�δ�τησε στ� Δήμ�. Mε-τά τ� θάνατ� της τ� κτίρι� επι-σκευάστηκε και λειτ�υργεί απ�τ�ν I�ύνι� τ�υ 1997 τ� Λα�γρα�ικ�M�υσεί� π�υ περιλαμ�άνει στ�ι-�εία απ� τη #ωή της Aίγινας απ� τ�1880 έως σήμερα �π�υ υπάρ��υνστ�ι�εία και αντικείμενα.

T� M�υσεί� έ�ει τρεις α&ι�λ�γεςσυλλ�γές �ι�λίων, τ�υ Σπ. Λ�γιω-τατίδη, τ�υ Π. Hρειώτη και η δω-

ρεά της συλλ�γής της Φανής Mε-τα&ά καθώς και τ� αρ�εί� τ�υ Π.Hρειώτη. Iδιαίτερ� ενδια�έρ�ν καια&ία έ�ει η συλλ�γή μεγάλ�υ αριθ-μ�ύ �αρτιών και �αλκ�γρα�ιώντων μνημείων της Aίγινας.

Πρ�σ��ρέςτων κατ�ίκων

H συλλ�γή είναι πρ�σ��ρά τ�υ�ίλ�υ της Aίγινας Nίκ�υ P�κ Mελάπ�υ #�ύσε �λα τα καλ�καίρια στ�αρ��ντικ� των Mελάδων και ε&α-κ�λ�υθεί να μας επισκέπτεται τα-κτικά.

Π�λλ�ί Aιγινήτες και �ίλ�ι τ�υνησι�ύ πρ�σ�έρ�υν �ρήματα καιαντικείμενα στ� M�υσεί�.

H συμ��λή της Eπιτρ�πής τ�υΔήμ�υ για τ� M�υσεί� και τ�υ Συλ-λ�γ�υ �ι Φίλ�ι τ�υ Λα�γρα�ικ�ύM�υσεί�υ, είναι π�λύ μεγάλη.

Συνέ�εια στην 30ή σελίδα

Oλες �ι εκδηλώσεις με λα�γρα�ι-κά και άλλα θέματα, �πως σύγ�ρ�-νη #ωγρα�ική, �ωτ�γρα�ία, μ�υ-σική, �ργανών�νται απ� τ� σύλλ�-γ� με τη συνεργασία της Eπιτρ�-πής. Tα �ρήματα π�υ συγκεντρώ-ν�νται απ� τις εκδηλώσεις ��ήθη-σαν και ��ηθ�ύν στην απ�περάτω-ση της επισκευής και τ�ν ε&�πλι-σμ� τ�υ M�υσεί�υ.

H συλλ�γή τ�υ M�υσεί�υ περι-λαμ�άνει στ�ι�εία και αντικείμενααπ� την αγρ�τική #ωή τη ναυτιλία,σπ�γγαλιεία, αλιεία, αγγει�πλαστι-κή, �ειρ�τε�νία και εν γένει τη #ωήτης νεώτερης Aίγινας. H Aίγινα ή-ταν γνωστή απ� την αρ�αι�τηταγια την αγγει�πλαστική π�υ συνε-�ί#εται ώς σήμερα. Tα κανάτια τηςδρ�σι#αν επί αιώνες τ� νερ� τα κα-λ�καίρια. Tα κ�πανέλια π�υ πλέκ�-νται απ� τα ά&ια �έρια των γυναι-κών �ημί#�νται ως τα καλύτερα.Σύντ�μα τ� M�υσεί� θα έ�ει Δι�ι-κητικ� Συμ��ύλι� π�υ θα έ�ει τηνευθύνη της δι�ίκησής τ�υ. Tις δια-δικασίες πρ�ωθεί � Δήμ�ς.

H Bι�λι�θήκη

Mε την ά�ι&η τ�υ I. Kαπ�δίστριαστις 11 Iαν�υαρί�υ 1828 στην Aίγι-να, αρ�ί#ει μια νέα επ��ή για τ� νη-σί �πως και για �λη την Eλλάδα.Iδρύθηκαν σ��λεία, σ��λές, τυπ�-γρα�εία, Eθνικ� M�υσεί�, EθνικήBι�λι�θήκη και π�λλά άλλα.

O I. Kαπ�δίστριας και �ι �ωτι-σμέν�ι συνεργάτες τ�υ πίστευανστην Παιδεία και εργάστηκαν μεπάθ�ς και αυταπάρνηση για να τηδώσ�υν στ� λα� και ιδιαίτεραστ�υς νέ�υς.

Διευθυντής της Eθνικής Bι�λι�-θήκης �ρί#εται � Γ. Γεννάδι�ς, � �-π�ί�ς μα#ί με τ�ν Γ. Kωσταντά ει-σηγ�ύνται στ�ν κυ�ερνήτη στις 26Σεπτεμ�ρί�υ τ� 1826 πώς πρέπεινα είναι τα σ��λικά �ι�λία. Παράλ-ληλα, εισηγήθηκαν να μετα�ρα-στ�ύν &ένα �ι�λία και πρ�τειναν

καν�νες για τ� πώς να λειτ�υργ�ύντα σ��λεία και �ι �ι�λι�θήκες.

Φεύγ�ντας απ� την Aίγινα η κυ-�έρνηση τ� N�έμ�ρι� τ�υ 1829, ηEθνική Bι�λι�θήκη μετα�έρεταιστ� «Eϋνάρδει�», τ� κτίρι� π�υστέγα#ε τ� Διδασκαλεί� και τ�Aλληλ�διδακτικ� Σ��λεί�.

Tύ�η καλή, μετά απ� 167 �ρ�νιαη Δημ�σια «Kαπ�διστριακή» Bι-�λι�θήκη της Aίγινας μετα�έρεταισύντ�μα στ� «Eϋνάρδει�».

H �ι�λι�θήκη της Aίγινας αρ�ί#ειεθελ�ντικά πριν απ� τ� B΄ Παγκ�-σμι� Π�λεμ� και συνε�ί#ει και μετάκατά τ�ν ίδι� τρ�π�. T� 1949 γίνε-

ται δημ�σια και στεγά#εται δίπλαστ� «Kυ�ερνεί�» σε κτίρι� π�υ έ-�τισαν �ι Γερμαν�ί στην κατ��ή.Aρ�ικά διέθετε 2.000 �ι�λία, εί�επαιδική συλλ�γή και δάνει#ε �ι-�λία, κάτι σπάνι� για την επ��ή. H�ργάνωσή της έγινε σύμ�ωνα μετα πρ�τυπα των αμερικανικών �ι-�λι�θηκών και τα �ι�λία τα&ιν�μή-θηκαν με τ� τα&ιν�μικ� σύστημαDewey.

Σπάνιες εκδ�σειςΣήμερα η �ι�λι�θήκη διαθέτει

35.000 �ι�λία, σπάνιες εκδ�σειςκαι �ι�λία απ� την Tυπ�γρα�ία

Aνδρέ�υ K�ρ�μηλά π�υ &εκίνησεστην Aίγινα και αργ�τερα μετα-�έρθηκε στην Aθήνα. Tα περισσ�-τερα �ι�λία πρ�έρ��νται απ� δω-ρεές Aιγινητών και &ένων π�υ #�υνστ� νησί. O αριθμ�ς των �ι�λίωνκαλύπτει τις πρ�διαγρα�ές τηςOυνέσκ� π�υ είναι τρία �ι�λία κα-τά κάτ�ικ�.

H Bι�λι�θήκη ανήκει στ� υ-π�υργεί� Παιδείας, είναι μία απ�τις σαράντα δημ�σιες �ι�λι�θή-κες τ�υ υπ�υργεί�υ Παιδείας. T�πρ�σωπικ�, τρία άτ�μα, μετά τημεταστέγαση θα είναι ανεπαρκέςγιατί η Bι�λι�θήκη θα �ρειαστείνα αναδι�ργανωθεί σύμ�ωνα μετις σημερινές ανάγκες της πληρ�-��ρησης.

H συμ��λή της στην ανάπτυ&ητης Aίγινας είναι σημαντική.

Mια τέτ�ια �ι�λι�θήκη πρέπει ναείναι �ργανωμένη και ε��διασμέ-νη με κάθε σύγ�ρ�ν� μέσ� μετα-��ράς της γνώσης και της πληρ�-��ρησης και να διαθέτει:

α) Eντυπα: Bι�λία – περι�δικά –ε�ημερίδες (τ�πικές και γενικές) –�υλλάδια – αντίγρα�α εικ�νων –�ωτ�γρα�ίες κ.λπ.

�) Hλεκτρ�νικά μέσα: H/Y, CDROM, RAX, σύνδεση με τράπε#εςπληρ���ριών και διά��ρα δίκτυακ.λπ.

γ) Mη�ανήματα μετα��ράς εικ�-νων και ή��υ: Video – μη�ανή με-γέθυνσης και πρ���λής, Video –κασετ��ων� – πικάπ – CD.

H σωστή �ρήση �λων αυτών τωνμέσων θα επιτρέψει στ�υς �ρή-στες της �ι�λι�θήκης να έ��υν έ-γκυρη πληρ���ρηση για τ� τι συμ-�αίνει στ�ν κ�σμ� (επαγγελματικά– επιστημ�νικά – �ικ�ν�μικά), διευ-ρύν�υν τη γνώση και τη σκέψητ�υς γεγ�ν�ς π�υ θα συμ�άλειστην �ικ�ν�μική, κ�ινωνική και π�-λιτιστική ανάπτυ&η τ�υ νησι�ύ.

Συνέ�εια απ� την 29η σελίδα

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

T� Eϋνάρδει�: H πρώτη Aκαδημία για δασκάλ�υς, �π�υ υπήρ�ε και αίθ�υσα αλληλ�διδακτικ�ύ σ��λεί�υ. Σ’ αυτ� τ�ν�ώρ� εί�ε μετα�ερθεί και η δημ�σια «Kαπ�διστριακή» Bι"λι�θήκη.

T� αρ��ντικ�της �ικ�γένει-ας Oικ�ν�μ�υ

– Λ�γιωτατίδη.Σ’ αυτ� τ� σπί-τι έμεινε � Γε-ώργι�ς Λ�γιω-τατίδης, πρώ-τ�ς ειρην�δί-κης της ελεύ-

θερης Eλλά-δας, δήμαρ��ςτης Aίγινας και

"�υλευτής.

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 31

T� �ωρι� Πα�ειά Pά�η και πίσω απ� αυτ� διακρίνεται τ� Eλλάνι� �ρ�ς.

Tα �ρεινά ωριά της AίγιναςKτισμένα στις πλαγιές τ�υ Eλλάνι�υ �ρ�υς, με πλ�ύσια λαϊκή αρ�ιτεκτ�νική και �μ�ρ�� περι�άλλ�ν

Tης Oλγας Mήτσ�ρα – Aρνιακ�ύ

Πρ�έδρ�υ Π�λιτιστικ�ύ Συλλ�γ�υΠα�ειάς – Pά�ης «T� Eλλάνι� Oρ�ς»

H AIΓINA δεν είναι μ�ν� θάλασσα,δεν είναι μ�ν� Aρ�αία ή μ�ν� �ως.Aυτά τα �λέπ�υν �ι περαστικ�ί επι-σκέπτες τ�υ νησι�ύ. Ωστ�σ�, �ι ντ�-πι�ι και �ι άνθρωπ�ι εκείν�ι π�υ τηνέ��υν περι�άλει με την αγάπη τ�υςθαυμά��υν και μία άλλη Aιγινήτικηπερι��ή π�υ είναι λιγ�τερ� γνωστήμα ε!ίσ�υ σημαντική, αυτή τ�υ Eλλά-νι�υ �ρ�υς στην �π�ία ανήκ�υν καιτα �ρεινά �ωριά της.

O δρ�μ�ς π�υ �δηγεί απ� τ� λιμά-νι στ� Oρ�ς διέρ�εται απ� καθαράγεωργικ�ύς �ρειν�ύς �ικισμ�ύς, T�ί-κηδες, Kαπ�τηδες, Σ��ικίτηδες, καιτα �ωριά Πα�ειά – Pά�η, Λα�άρηδες,Aνιτσαί�υ, κ.λπ.

Xαρακτηριστικ�ς τύπ�ς Aιγινήτι-κ�υ �ικισμ�ύ είναι � γεωργικ�ς μι-κρ�συν�ικισμ�ς απ� δύ� τρία σπίτιακαι πάνω, �τισμένα σε απ�σταση τ�ένα απ� τ� άλλ� π�υ αναπτύσσεταιμε τ� μεγάλωμα της �ικ�γένειας. Tέ-τ�ι�ι μικρ�συν�ικισμ�ί με αρ�ικ� �α-ρακτήρα �ικ�γενειακ� είναι π.�. �ιT�ίκηδες, �ι Kαπ�τηδες, �ι Kανάκη-δες, κ.λπ. E!έλι!η τέτ�ι�υ τύπ�υ �ι-κ�γενειακ�ύ μικρ�συν�ικισμ�ύ σεμικρ� �ωρι� με περισσ�τερα σπίτιαείναι �ι Λα�άρηδες.

Πα�ειά – Pά�ηH Πα�ειά – Pά�η �μως καθώς και

τ� Aνιτσαί�υ είναι �ωριά κτισμένακατά τ� ελεύθερ� �ικ�δ�μικ� σύ-στημα ή τ� κατά πτέρυγας και δίν�υντην εικ�να �ικισμών με συγκεντρω-μένα τα κτίσματά τ�υς.

Π�λλά απ’ αυτά είναι εντελώς ε-γκαταλελειμμένα, ενώ σε άλλα �ι λι-γ�στ�ί κάτ�ικ�ι μα�ί με τ�υς μέτ�ι-κ�υς πρ�σπαθ�ύν να τα σώσ�υν απ�τ�ν α�ανισμ� και συγ�ρ�νως να δια-τηρήσ�υν την �υσική �μ�ρ�ιά τ�υς.Tα �ωριά έ��υν πλ�ύσια λαϊκή αρ�ι-

τεκτ�νική π�υ καλύπτει ένα τε�νικ�και λα�γρα�ικ� τ�μέα ε!αιρετικ�ύενδια�έρ�ντ�ς, σύμ�ωνα με τ�ν Δ.B. Bασιλειάδη.

Σημαντικ�τερ� �λων αυτών των �-ρεινών �ωριών ήταν η Πα�ειά – Pά�η

κτισμένη σε μια περί�ημη τ�π�θε-σία, στην αρ�ή της πλαγιάς τ�υOρ�υς. Παλι�ς γεωργικ�ς και κτην�-τρ��ικ�ς �ικισμ�ς, (�πως και �ι πε-ρισσ�τερ�ι), �ργανωμέν�ς πριν τηνEπανάσταση τ�υ 1821. Tα �ρεινά �ω-

ριά έδωσαν περίπ�υ 200 αγωνιστέςκατά την Eπανάσταση. Σύμ�ωνα δεμε τα στ�ι�εία της Στατιστικής υπη-ρεσίας τ� 1889 μ�ν� η Πα�ειά – Pά�ηεί�ε 284 κατ�ίκ�υς. T� 1950 εί�εσ��λεί� με 71 παιδιά και κατ�ικ�ύ-σαν σ’ αυτήν 55 �ικ�γένειες, ενώ τώ-ρα έ��υν μείνει 10 κάτ�ικ�ι. Πλήρω-σε και αυτή τ� τίμημα της αστικ�π�ί-ησης της �ώρας.

�ερ�λιθιές

Σαν γεωργικ�ς �ικισμ�ς εί�ε 12 α-λώνια π�υ τα περισσ�τερα σώ��νταιμέ�ρι σήμερα και δύ� λι�τρί�ια. Λέ-γεται μάλιστα �τι κάπ�τε «έ�ρε�ελάδι». Oι κάτ�ικ�ι των �ρεινών �ω-ριών δεν ���ήθηκαν π�υ δεν εί�ανπεδιάδες να καλλιεργήσ�υν, και εκ-μεταλλεύθηκαν τις ά�θ�νες πέτρεςτης περι��ής δημι�υργώντας τις πε-ρί�ημες σκάλες ή !ερ�λιθιές. O ά-�θ�ν�ς τρα�ίτης η Aνδεσίτης ηMαυρ�πετρα κ���ταν και επε!εργα-��ταν για μύλ�υς και άλλες μη�ανές,κάν�ντας μάλιστα και ε!αγωγές. H ύ-παρ!η αυτής της πέτρας δημι�ύργη-σε ίσως και τ�υς λαϊκ�ύς γλύπτες.

Στην Πα�ειά – Pά�η �ρίσκ�νται και�ι δύ� παλαι�τερες εκκλησίες τηςπερι��ής (εκτ�ς των Tα!ιαρ�ών τ�υOρ�υς). H μικρή εκκλησία των Tα-!ιαρ�ών και � Aγι�ς Δι�νύσι�ς, τρί-κλητ�ς Bασιλική π�υ θεμελιώθηκεστις αρ�ές τ�υ 1800 και έ�ει τ�ι��-γρα�ίες των αρ�ών τ�υ αιώνα. T��ωρι� πανηγυρί�ει επίσης στις 19Mαΐ�υ τιμώντας τ�υς Aγί�υς I�ύλι�και I�υλιαν�, ιεραπ�στ�λ�υς τηςπρωτ��ριστιανικής επ��ής π�υ δί-δα!αν και τιμώνται στην Iταλία, καιπ�υ κατά την παράδ�ση γεννήθηκανστην Πα�ειά – Pά�η.

Παραδ�σιακά σπίτια τ�υ �ωρι�ύ Πα�ειά Pά�η.

Θερμές ευαριστίες στην κ. Martha Ohlyγια τις π�λύτιμες πληρ���ρίες της καιτην παρ�ή �ωτ�γρα�ιών, για τ� άρθρ�της κ. E�ης T�υλ�ύπα.

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

O Kα�αντ�άκης στην AίγιναTης Γεωργίας Kυλικύρδη

Aρ�αι�λ�γ�υ – Iστ�ρικ�ύ

TI NA ΠPΩTOΘYMHΘEIΣ απ τ�ν Kα-�αντ�άκη... Eναν άνθρωπ� γεμάτ� ε-νεργητικτητα και πάθ�ς, τρ�μακτι-κή εργατικτητα, πλατιά μρ�ωση,μια ψυ�ή–η�αίστει� π�υ κατά�ερνεπάντα να διατηρεί �λ��ώντανη τηδημι�υργική της �λγα. Aπ�ρείςπώς μπρεσε μια ανθρώπινη �ωή να�ωρέσει λη αυτή τη δημι�υργική α-γωνία, τη μελέτη, τα μακρινά τα#ίδια.Hταν αληθινά ένα η�αίστει� σκεπα-σμέν� με �ινι, σαν τ� αγαπημέν�τ�υ ιερ $�υν, τ� γιαπωνέ�ικ� Φ�ύ-�ι, αυτς � ερημίτης π�υ εί�αμε τημεγάλη τύ�η να συναντάμε στ� δρ-μ� μας, καθώς κατέ$αινε πτε πτεαπ τ� Λι$άδι τ�υ, ψηλς, με τ� εκ-�ραστικ τ�υ πρσωπ� σκιασμέν� α-π τα πα�ιά �ρύδια, με την α�ώριστηπίπα στ� �έρι, μ�ρ�ή θα ’λεγες σκα-λισμένη σε γρανίτη, π�υ σταματ�ύσενα σε �αιρετήσει με την εγκαρδιτη-τα τ�υ ίσ�υ και τ�υ �ίλ�υ.

Kι άλλ�τε πάλι, εκείνα τα α#έ�α-στα απ�γεύματα και τα �εγγαρ-λ�υστα $ράδια τ�υ 1942, ταν μιακαλή μ�ίρα εί�ε �έρει στην Aίγινατσ�υς απ τ�υς #ε�ωριστ�ύς τ�υπνεύματ�ς και της τέ�νης, μέσα στ�μ�ρ�� σπίτι τ�υ Λι$αδι�ύ, στ� με-γάλ� δωμάτι� π�υ έ$λεπε κατά τηθάλασσα, με τα ντι$άνια, τα $ι$λίακαι τ�υς παρά#εν�υς ασιατικ�ύς θε-�ύς κρεμασμέν�υς στ�ν τ�ί��, θυ-μάμαι τ�ν Kα�αντ�άκη να μιλάει μετ�ν Kακριδή, τ�ν Σικελιαν, τ�νBέη, για τα �μηρικά πρ�$λήματα καιτα δημ�τικά μας τραγ�ύδια, για τηνπαλιά και σύγ�ρ�νη τέ�νη, να διη-γείται τα μακρινά τ�υ τα#ίδια ή εκεί-νες τις μ�ρ�ες κρητικές ιστ�ρίεςπ�υ έγραψε αργτερα στα μυθιστ�-ρήματά τ�υ.

Oι λύκ�ι και �ι σκύλ�ιHταν μια απλαυση ψυ�ική εκείνα

τα $ράδια, π�υ δεν θα την #αναδ�κι-μάσ�υμε, θαρρώ, π�τέ πια...

Θυμάμαι τώρα πσ� τ�ν απασ��-λ�ύσαν τα πρ�$λήματα της τρ�μα-κτικής επ��ής π�υ ��ύσαμε και πσ�καθαρά έ$λεπε σπ ττε τ� μέλλ�ν:«Θα περάσωμε δύσκ�λα �ρνια καιμετά τ�ν πλεμ�», έλεγε. Θα ’ρθει έ-νας καιρς π�υ η ελευθερία τ�υ αν-θρώπ�υ δεν θα λ�γαριά�εται για τί-π�τα».

H#ερε κι � ίδι�ς πως άνθρωπ�ς ε-λεύθερ�ς καθώς ήταν, δύσκ�λαμπ�ρ�ύσε να γίνει αγαπητς στ�υςανθρώπ�υς–�μάδες της επ��ής μας:«Oι λύκ�ι και �ι σκύλ�ι στα κ�πάδια»,έλεγε και γελ�ύσε, «είναι �ρκισμέν�ιε�θρ�ί. Yπάρ��υνε μως και κάτι λύ-κ�ι π�υ κατε$αίν�υνε και πιάν�υνε�ιλία με τ�υς σκύλ�υς. Aυτ�ύς ύ-στερα δεν τ�υς θέλ�υνε �ύτε �ι λύ-κ�ι �ύτε �ι σκύλ�ι. Eνας τέτ�ι�ς εί-μαι εγώ».

Kάπ�ι�ς θες π�υ π�λύ αγάπησετην Aίγινα, της �άρισε μνημεία π�υαπ τα κατά$αθα των αιώνων, σε α-διάσπαστη σειρά, �τάν�υν ίσαμε τ��θες και τ� σήμερα. Eνα τέτ�ι� σύγ-

�ρ�ν� μνημεί�, π�υ ακμη δεν έ��υ-με καταλά$ει την α#ία τ�υ, ήταν καιτ� σπίτι τ�υ Kα�αντ�άκη στ� Λι$άδι.Eκεί έ�ησε τσα �ρνια � συγγρα�έ-ας, έγραψε την «Oδύσσεια», την«Aσκητική», τ�ν «Aλέ#η Z�ρμπά»,μετέ�ρασε τ�ν Oμηρ� και τ�ν Nτά-ντε. Eκεί �άρηκε τα «δωρικά» τ�πίατης Aίγινας, καθώς τα �νμα�ε, καισήκωσε απ τ� �ώμα τις αγαπημένεςτ�υ πεταλ�ύδες με τα $ρεμένα �τε-ρά – σύμ$�λ� της ψυ�ής τ�υ ανθρώ-π�υ. O κανατάς τ�υ Aλέ#η Z�ρμπά

π�υ έκ�ψε τ� δά�τυλ τ�υ για να�τιά�νει καλύτερα τα κανάτια τ�υ,είναι � Γκαρής, π�υ την ιστ�ρία τ�υλ�ι την #έρ�υμε.

T� αδειαν� σπίτι

Θα ’ταν π�λύ ωραί� να μπ�ρ�ύσε ηAίγινα να εί�ε αγ�ράσει τ� σπίτι τ�υKα�αντ�άκη και να τ� διατηρήσει -πως τ�ν καιρ π�υ ��ύσε εκείν�ς, μετη Γ�ργνα έ#ω απ την πρτα κατάτη θάλασσα, με τ� κύτταρ� της δημι-

�υργίας στην επάνω πρτα, τ� γρα-�εί� τ�υ, με τ�υς θε�ύς της Aνατ�-λής στη μεγάλη αίθ�υσα, κι ακμα,με λα#ευτ γενήτικ� π�υρί π�υ τ�υ’δινε εκείνη την ιδιαίτερη �υσι�γνω-μία. Oμ�λ�γώ πως μια απ τις μεγα-λύτερες λύπες της �ωής μ�υ ήταν -ταν #αναπήγα στ� σπίτι τ�υ Λι$αδι�ύκαι τ� είδα ασ$εστωμέν�, με τα δω-μάτια γυμνά, αδειανά τα ρά�ια τηςμεγάλης $ι$λι�θήκης, να δίνει μια -ψη συνηθισμένη, τίπ�τα απ τηνπρ�σωπικτητα τ�υ Kα�αντ�άκη...

O μύλς με τ εκκλησάκι τυ Aγίυ Nικλάυ δίνει �ε�ωριστή ν�τα στν περίπατ των κατίκων της Aίγινας (�ωτ.:Δημ. Mωραΐτης).

O Nίκς Kα�αντ�άκης στην Aίγινα τ 1931 και δε�ιά με τη γυναίκα τυ Eλένη, στ σπίτι τυ Λι"αδιύ, τ 1944.