Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

31
2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 A ΦIEPΩMA KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 2-32 AΦIEPΩMA Aίγινα, η αγαπημένη τυ Σαρωνικύ. Tης Πέγκυ Kυνενάκη Mνημεία και μύθι. Tης Iιγένειας Δεκυλάκυ Πρώιμι πρϊστρικί ρνι. Tης Eυαγγελίας Πρωτν- ταρίυ-Δεϊλάκη H Mυκηναϊκή Aίγινα. Tης Kλαίρης Eυστρατίυ H πλη των ιστρικών ρνων. Tης Eλένης Παπασταύρυ T Iερ της Aαίας. Tης Eης Tυλύπα Aιγινήτικες αραιτη- τες σε ένα μυσεία. Tης E. Σημαντώνη-Mπυρνιά T Aραιλγικ Mυ- σεί. Γεωργίυ Σταϊνάυερ H μεσαιωνική Παλια- ώρα. Γ. A. Πρκπίυ Eκκλησίες και μνα- στήρια. Σκλή Γ. Δημητρακ- πυλυ Στα ρνια τυ Kαπ- δίστρια. Tης Mάρως Kαρδαμίτση- Aδάμη H μακραίωνη ναυτική παράδση. Tης Aννας Γιαννύλη T Iστρικ Aρεί. Παραδσιακς Aιγινή- τικς ικισμς. Tης Mαρίας Π. Σπέντα T Mυσεί Kαπράλυ. T σπίτι τυ Pδάκη στ Mεσαγρ. Λαγραικ και Iστ- ρικ Mυσεί και «Kαπ- διστριακή» Bιλιθήκη. Tης Kατερίνας Bυτέρη-Θα- νπύλυ Tα ρεινά ωριά της Aίγινας. Tης Oλγας Mήτσρα-Aρ- νιακύ O Kααντάκης στην Aίγινα. Tης Γεωργίας Kυλικύρδη Eώυλλ: Aπψη τυ λιμανιύ της Aίγι- νας (ωτ.: Eύη Kώτσυ). Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»: EΛEYΘEPIA TPAΪOY H αγαπημένη τυ Σαρωνικύ TO NHΣAKI της Aίγινας ρίσκεται πε- ρίπυ στ κέντρ τυ Σαρωνικύ Kλπυ. Nησί με μεγάλη πρϊστρία, η μυθλγία ταυτίει τη δημιυργία της με την επιθυμία των θεών να κά- νυν ένα δώρ στν πι ενάρετ των ανθρώπων, τν Aιακ, πρϊστρικ ασιλιά, πργν τυ Aιλλέα, τυ Πηλέα, τυ Tελαμώνα και τυ Nε- πτλεμυ, ηρώων πυ ενέπνευσαν τν Πίνδαρ να νμάσει την Aίγινα «Tρν Hρώων». H ύπαρη της Aίγινας είναι γνωστή απ τη Nελιθική επή και τ νμά της ρίσκεται σ’ λες σεδν τις ι- στρικές στιγμές της Aραίας Eλλά- δας. Xαρακτηριστικ της ανάπτυης πυ γνώρισε η Aίγινα είναι η ύπαρη πλλών μνημείων, των πίων τα ί- νη διακρίννται και σήμερα, με κ- ρυαί τν να της Aαίας. Kι ακ- μη, υπήρε, πριν απ 27 αιώνες μια τεράστια ναυτική και γενικτερα ι- κνμική δύναμη, εκδίδντας τ ι- συρτατ σε αγραστική αία νμι- σμά της, τη Xελώνα, κατακτώντας έ- τσι την παγκσμια πρωτπρία στ νμισματικ σύστημα. Oμως, τ νησί δεν είναι γνωστ μν για την αραία ιστρία τυ. Eπαιε σημαντικ ρλ στη δημιυρ- γία τυ νεώτερυ ελληνικύ κρά- τυς. Aπετέλεσε την πρώτη πρωτεύ- υσά τυ μετά την απελευθέρωση α- π τυς Tύρκυς. Eκεί ραματίστη- κε τη Nέα Eλλάδα Iωάννης Kαπδί- στριας κι εκεί μπήκαν τα θεμέλια τυ κρατικύ μηανισμύ. Aπ την Aίγι- να εκίνησε η ργάνωση της Παιδεί- ας, της Δικαισύνης, τυ Στρατύ, τυ Nαυτικύ, της Γεωργίας, τυ Eμπρίυ, της Nαυτιλίας και γενικά της Oικνμίας. Eκεί ασκήθηκε για πρώτη ρά η κινωνική πρνια της Nεελληνικής Πλιτείας, και ι- δρύθηκαν, τ πρώτ νμισματκ- πεί, η πρώτη Eθνική Tράπεα, η πρώτη Bιλιθήκη, τ πρώτ αραι- λγικ Mυσεί και πρώτς δια- μρωμένς για ήματα δρμς. M’ άλλα λγια, απ την Aίγινα εκί- νησε η δμή της νέας Eλλάδας. Θα πρέπει να αναερθεί, επίσης, τι η Aίγινα, υπήρε πάντα επίκεντρ τυ Xριστιανισμύ, ιδιαίτερα με την έλευ- ση στ νησί τυ πι δημιλύς Aγίυ της Eκκλησίας, τυ Aγίυ Nεκταρίυ. Πέρα απ’ λα αυτά μως, η Aίγινα είναι ένα πανέμρ γραικ νησί γεμάτ με υσικές μριές κι απ- τέλεσε πάντα τπ έλης πλιτικών, διανυμένων και καλλιτενών, με- ρικί απ τυς πίυς, είναι: Γ. Kωνσταντάς, Nευτς Δύκας, A. Mυστύδης, Mαυρκρδάτς, Πε- τρμπεης Mαυρμιάλης, Kανάρης, Tρικύπης, Bύλγαρης, Θειλς Kαΐρης, Δύκισα της Πλακεντίας κ.ά. Kι ακμη, ας μην ενάμε τι εκεί έ- ησε N. Περγλυ αυτς πυ έε- ρε τη υστικιά στ νησί, πως και Γ. Φυρτύνας, πίς δημιύργη- σε τα πρώτα υτώρια και διέδωσε τα υστίκια σ’ λη τη ώρα. Σήμερα, τα ιστίκια της Aίγινας είναι ημισμένα κι απτελύν ένα απ τα κυριτερα πρϊντα της. Πρέπει να αναερθεί επίσης, πως αυτ τ νησί είαν επιλέει για να δημιυργήσυν πλλί άνθρωπι των Γραμμάτων και των Tενών, - πως K. Bάρναλης, N. Kααντά- κης, Π. Πρεελάκης, Aγ. Σικελια- νς, I. Kακριδής, Oδ. Eλύτης, Στ. ελύδας, K. Γεράνης, Γ. Γεραλής, η I. Περσάκη κι Γ. Mεγρε- πντης. Tέλς, πλλί καλλιτένες έστησαν εκεί τα καλκαιρινά εργα- στήρια τυς, Σπύρς Bασιλείυ, Γιάννης Mραλης, Γ. Παππάς, Παύλς Σάμις, πιθανν και κάπιι άλλι, κι εμπνεύστηκαν έργα τυς α- π τ ήσυ και μρ υσικ της περιάλλν... Aπ την αναρά στην Aίγινα δεν πρέπει να εαστύν τα περίημα κεραμικά της. H τένη πυ ανέπτυ- αν ι Aιγινήτες απ την αραιτητα, έκανε τα δρσερά αιγινήτικα κανά- τια γνωστά σ’ λη την ελληνική επι- κράτεια... Λάτρης τυ αιγινήτικυ τπίυ, πιητής Oδυσσέας Eλύτης συνήθιε να περνά κάπιες μέρες τυ καλκαιριύ στ νη- σί. Στη ωτγραία, στ λιμάνι της Aίγινας, πριν απ αρκετά ρνια, ωτγραημένς απ τν ίλ τυ Γιάννη Mαΐλλη. Eπιμέλεια αιερώματς: ΠEΓKY KOYNENAKH

description

Καθημερινή - 7 Ημέρες

Transcript of Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

Page 1: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

2-32 AΦIEPΩMA� Aίγινα, η αγαπημένητ υ Σαρωνικ ύ.Tης Πέγκυ K υνενάκη

� Mνημεία και μύθ ι. Tης I�ιγένειας Δεκ υλάκ υ

� Πρώιμ ι πρ ϊστ ρικ ί�ρ!ν ι.Tης Eυαγγελίας Πρωτ ν -ταρί υ-Δεϊλάκη

� H Mυκηναϊκή Aίγινα.Tης Kλαίρης Eυστρατί υ

� H π!λη των ιστ ρικών�ρ!νων.Tης Eλένης Παπασταύρ υ

� T Iερ! της A�αίας.Tης E#ης T υλ ύπα

� Aιγινήτικες αρ�αι!τη-τες σε $ένα μ υσεία.Tης E. Σημαντώνη-Mπ υρνιά

� T Aρ�αι λ γικ! M υ-σεί .T�υ Γεωργί υ Σταϊν�ά υερ

� H μεσαιωνική Παλια-�ώρα.T�υ Γ. A. Πρ κ πί υ

� Eκκλησίες και μ να-στήρια.T�υ Σ � κλή Γ. Δημητρακ!-π υλ υ

� Στα �ρ!νια τ υ Kαπ -δίστρια.Tης Mάρως Kαρδαμίτση-Aδάμη

� H μακραίωνη ναυτικήπαράδ ση.Tης Aννας Γιανν ύλη

� T Iστ ρικ! Aρ�εί .� Παραδ σιακ!ς Aιγινή-τικ ς ικισμ!ς.Tης Mαρίας Π. Σπέντ'α

� T M υσεί Kαπράλ υ.� T σπίτι τ υ P δάκηστ Mεσαγρ!.� Λα γρα�ικ! και Iστ -ρικ! M υσεί και «Kαπ -διστριακή» Bι#λι θήκη.Tης Kατερίνας B υτέρη-Θα-ν π ύλ υ

� Tα ρεινά �ωριά τηςAίγινας.Tης Oλγας Mήτσ ρα-Aρ-νιακ ύ

� O Kα'αντ'άκης στηνAίγινα.Tης Γεωργίας K υλικ ύρδη

E�ώ�υλλ�: Aπ�ψη τ�υ λιμανι�ύ της Aίγι-νας (�ωτ.: Eύη Kώτσ�υ).

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»:EΛEYΘEPIA TPAΪOY

H αγαπημένη τυ Σαρωνικύ

TO NHΣAKI της Aίγινας �ρίσκεται πε-ρίπ�υ στ� κέντρ� τ�υ Σαρωνικ�ύK�λπ�υ. Nησί με μεγάλη πρ�ϊστ�ρία,η μυθ�λ�γία ταυτί�ει τη δημι�υργίατης με την επιθυμία των θεών να κά-ν�υν ένα δώρ� στ�ν πι� ενάρετ� τωνανθρώπων, τ�ν Aιακ�, πρ�ϊστ�ρικ��ασιλιά, πρ�γ�ν� τ�υ A�ιλλέα, τ�υΠηλέα, τ�υ Tελαμώνα και τ�υ Nε�-πτ�λεμ�υ, ηρώων π�υ ενέπνευσαντ�ν Πίνδαρ� να �ν�μάσει την Aίγινα«Tρ�!�ν Hρώων».

H ύπαρ"η της Aίγινας είναι γνωστήαπ� τη Nε�λιθική επ��ή και τ� �ν�μάτης �ρίσκεται σ’ �λες σ�εδ�ν τις ι-στ�ρικές στιγμές της Aρ�αίας Eλλά-δας. Xαρακτηριστικ� της ανάπτυ"ηςπ�υ γνώρισε η Aίγινα είναι η ύπαρ"ηπ�λλών μνημείων, των �π�ίων τα ί-�νη διακρίν�νται και σήμερα, με κ�-ρυ!αί� τ�ν να� της A!αίας. Kι ακ�-μη, υπήρ"ε, πριν απ� 27 αιώνες μιατεράστια ναυτική και γενικ�τερα �ι-κ�ν�μική δύναμη, εκδίδ�ντας τ� ι-σ�υρ�τατ� σε αγ�ραστική α"ία ν�μι-σμά της, τη Xελώνα, κατακτώντας έ-τσι την παγκ�σμια πρωτ�π�ρία στ�ν�μισματικ� σύστημα.

Oμως, τ� νησί δεν είναι γνωστ�μ�ν� για την αρ�αία ιστ�ρία τ�υ.Eπαι"ε σημαντικ� ρ�λ� στη δημι�υρ-γία τ�υ νεώτερ�υ ελληνικ�ύ κρά-τ�υς. Aπετέλεσε την πρώτη πρωτεύ-�υσά τ�υ μετά την απελευθέρωση α-π� τ�υς T�ύρκ�υς. Eκεί �ραματίστη-κε τη Nέα Eλλάδα � Iωάννης Kαπ�δί-στριας κι εκεί μπήκαν τα θεμέλια τ�υκρατικ�ύ μη�ανισμ�ύ. Aπ� την Aίγι-να "εκίνησε η �ργάνωση της Παιδεί-ας, της Δικαι�σύνης, τ�υ Στρατ�ύ,τ�υ Nαυτικ�ύ, της Γεωργίας, τ�υ

Eμπ�ρί�υ, της Nαυτιλίας και γενικάτης Oικ�ν�μίας. Eκεί ασκήθηκε γιαπρώτη !�ρά η κ�ινωνική πρ�ν�ιατης Nε�ελληνικής Π�λιτείας, και ι-δρύθηκαν, τ� πρώτ� ν�μισματ�κ�-πεί�, η πρώτη Eθνική Tράπε�α, ηπρώτη Bι�λι�θήκη, τ� πρώτ� αρ�αι�-

λ�γικ� M�υσεί� και � πρώτ�ς δια-μ�ρ!ωμέν�ς για ��ήματα δρ�μ�ς.M’ άλλα λ�για, απ� την Aίγινα "εκί-νησε η δ�μή της νέας Eλλάδας.

Θα πρέπει να ανα!ερθεί, επίσης, �τιη Aίγινα, υπήρ"ε πάντα επίκεντρ� τ�υXριστιανισμ�ύ, ιδιαίτερα με την έλευ-ση στ� νησί τ�υ πι� δημ�!ιλ�ύς Aγί�υτης Eκκλησίας, τ�υ Aγί�υ Nεκταρί�υ.

Πέρα απ’ �λα αυτά �μως, η Aίγιναείναι ένα πανέμ�ρ!� γρα!ικ� νησίγεμάτ� με !υσικές �μ�ρ!ιές κι απ�-

τέλεσε πάντα τ�π� έλ"ης π�λιτικών,διαν��υμένων και καλλιτε�νών, με-ρικ�ί απ� τ�υς �π�ί�υς, είναι: Γ.Kωνσταντάς, Nε�!υτ�ς Δ�ύκας, A.M�υστ�"ύδης, Mαυρ�κ�ρδάτ�ς, Πε-τρ�μπεης Mαυρ�μι�άλης, Kανάρης,Tρικ�ύπης, B�ύλγαρης, Θε�!ιλ�ςKαΐρης, Δ�ύκισα της Πλακεντίας κ.ά.Kι ακ�μη, ας μην "ε�νάμε �τι εκεί έ-�ησε � N. Περ�γλ�υ αυτ�ς π�υ έ!ε-ρε τη !υστικιά στ� νησί, �πως και �Γ. Φ�υρτ�ύνας, � �π�ί�ς δημι�ύργη-σε τα πρώτα !υτώρια και διέδωσε τα!υστίκια σ’ �λη τη �ώρα. Σήμερα, τα!ιστίκια της Aίγινας είναι !ημισμένακι απ�τελ�ύν ένα απ� τα κυρι�τεραπρ�ϊ�ντα της.

Πρέπει να ανα!ερθεί επίσης, πωςαυτ� τ� νησί εί�αν επιλέ"ει για ναδημι�υργήσ�υν π�λλ�ί άνθρωπ�ιτων Γραμμάτων και των Tε�νών, �-πως � K. Bάρναλης, � N. Kα�αντ�ά-κης, � Π. Πρε�ελάκης, � Aγ. Σικελια-ν�ς, � I. Kακριδής, � Oδ. Eλύτης, �Στ. )ε!λ�ύδας, � K. Γεράνης, � Γ.Γεραλής, η I. Περσάκη κι � Γ. Mεγρε-π�ντης. Tέλ�ς, π�λλ�ί καλλιτέ�νεςέστησαν εκεί τα καλ�καιρινά εργα-στήρια τ�υς, � Σπύρ�ς Bασιλεί�υ, �Γιάννης M�ραλης, � Γ. Παππάς, �Παύλ�ς Σάμι�ς, πιθαν�ν και κάπ�ι�ιάλλ�ι, κι εμπνεύστηκαν έργα τ�υς α-π� τ� ήσυ�� και �μ�ρ!� !υσικ� τηςπερι�άλλ�ν...

Aπ� την ανα!�ρά στην Aίγινα δενπρέπει να "ε�αστ�ύν τα περί!ημακεραμικά της. H τέ�νη π�υ ανέπτυ-"αν �ι Aιγινήτες απ� την αρ�αι�τητα,έκανε τα δρ�σερά αιγινήτικα κανά-τια γνωστά σ’ �λη την ελληνική επι-κράτεια...

Λάτρης τ�υ αιγινήτικ�υ τ�πί�υ, � π�ιητής Oδυσσέας Eλύτης συνήθι�ε να περνά κάπ�ιες μέρες τ�υ καλ�καιρι�ύ στ� νη-σί. Στη �ωτ�γρα�ία, στ� λιμάνι της Aίγινας, πριν απ� αρκετά �ρ�νια, �ωτ�γρα�ημέν�ς απ� τ�ν �ίλ� τ�υ Γιάννη Mαΐλλη.

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

ΠEΓKY KOYNENAKH

Page 2: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 3Συνέ�εια στην 4η σελίδα

Mνημεία και μύθ�ιMύθ�ι και θρύλ�ι π�υ �ρί �υν την ύπαρ�η της Aίγινας, η �π�ία απ� νύμ�η έγινε νησί

Tης I�ιγένειας Δεκ�υλάκ�υ

Aρ�αι�λ�γ�υ της B΄ E��ρείας Πρ�ϊστ�ρικώνκαι Kλασικών Aρ�αι�τήτων Aττικής

OI ΠAΛIOTEPEΣ μαρτυρίες π�υ έ-��υμε για την Aίγινα καλύπτ�νται α-π� τ� μύθ�. Λέγεται �τι τη νύμ�η Aί-γινα, την �μ�ρ��τερη απ� τις είκ�σικ�ρες τ�υ π�τάμι�υ θε�ύ Aσωπ�ύ,έκλεψε � Δίας α��ύ μεταμ�ρ�ώθη-κε σε αετ� και την εγκατέστησε στ�ακατ�ίκητ� τ�τε νησί την Oινώνη ήOιν�πία για να την κρύψει απ� την�ργή της Hρας. O Aσωπ�ς ειδ�π�ιή-θηκε απ� τ�ν Σίσυ�� π�υ είδε τηναρπαγή απ� τ�ν Aκρ�κ�ρινθ� και#γήκε σε ανα$ήτηση της κ�ρης τ�υ,αλλά αναγκάστηκε να γυρίσει πίσωστην κ�ίτη τ�υ, κεραυν�#�λημέν�ςαπ� τ� Δία. Aπ� τη νύμ�η Aίγινα πή-ρε τ�τε τ� �ν�μά τ�υ τ� νησί. Σύμ-�ωνα �μως με άλλ� μύθ� � Δίας γιανα απ��ύγει την �ργή τ�υ Aσωπ�ύμεταμ�ρ�ωσε την Aίγινα σε νησί καιτ�ν εαυτ� τ�υ σε πέτρα.

Aπ� την ένωση τ�υ Δία και της Aί-γινας γεννήθηκε � Aιακ�ς, � μυθικ�ς#ασιλιάς της Aίγινας και περιώνυμ�ςγενάρ�ης των Aιακιδών.

Oι Aιγινήτες πίστευαν �τι ήταν αυ-τ��θ�νες· ανα�έρεται �τι �ι παλι�-τερ�ι κάτ�ικ�ι της Aίγινας πέθαναν�λ�ι απ� αρρώστια π�υ έστειλε ηHρα �ργισμένη κατά τ�υ Δία. T�τε �Δίας, ύστερα απ� παράκληση τ�υAιακ�ύ, μεταμ�ρ�ωσε τα μυργμή-γκια σε ανθρώπ�υς, τ�υς �π�ί�υς �-ν�μασε � Aιακ�ς Mυρμηδ�νες.

Aιακ�ς � πρ�γ�ν�ςΣύμ�ωνα με τ� μύθ� � Aιακ�ς πα-

ντρεύτηκε την Eνδηίδα και απ� τ�γάμ� τ�υς γεννήθηκαν � Πηλέας και� Tελαμώνας, ενώ με τη NηρηίδαΨαμάθη � Aιακ�ς απέκτησε ακ�μη έ-να γι�, τ�ν Φώκ�, τ�ν πι� επιδέ'ι� α-νάμεσα στ�υς νέ�υς σε �λα τα αγω-νίσματα. O Πηλέας και � Tελαμώναςαπ� $ήλια σκ�τωσαν τ�ν Φώκ� και�ργισμέν�ς � Aιακ�ς έδιω'ε τ�υς γι-�υς τ�υ απ� την Aίγινα. O Πηλέαςκατέ�υγε στη Φθία και εκεί απέκτη-σε απ� τη Θέτιδα τ�ν A�ιλλέα. O Tε-λαμώνας πήγε στη Σαλαμίνα �π�υ α-πέκτησε γι�, τ�ν Aίαντα, #ασιλιά τηςΣαλαμίνας και ήρωα τ�υ τρωικ�ύ π�-λέμ�υ. Tα παιδιά τ�υ Φώκ�υ εγκατα-στάθηκαν στην περι��ή τ�υ Παρνασ-σ�ύ την �π�ία �ν�μασαν απ� τ�ν πα-τέρα τ�υς Φωκίδα.

Aπ� τ�υς Aιακίδες τ�υς απ�γ�-ν�υς τ�υ Aιακ�ύ έλκ�υν την κατα-γωγή τ�υς π�λλά γένη: απ� τ� γι�τ�υ A�ιλλέα τ�ν Πύρρ� ή Nε�πτ�λε-μ� κατάγ�νταν �ι μ�λ�σσ�ί, �ι πρ�-γ�ν�ι των #ασιλέων της Hπείρ�υ.Aπ� τ�ν Aίαντα καταγ�ταν � Mιλτιά-δης � νικητής τ�υ Mαραθώνα και �γι�ς τ�υ Kίμωνας. O Tεύκρ�ς ά�ησεστην Kύπρ� τ�υς Tευκρίδες απ�τ�υς �π�ί�υς καταγ�ταν � #ασιλιάςτης Kύπρ�υ Eυαγ�ρας.

O Hρ�δ�τ�ς α�ηγείται �τι �ι Aιγι-

O λ���ς της K�λώνας με τ�ν να� τ�υ Aπ�λλωνα και λείψανα τ�υ πρ�ϊστ�ρικ�ύ �ικισμ�ύ.

Tμήμα τ�υ τεί��υς, στ� λ��� της K�λώνας.

Page 3: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

νήτες διατηρ�ύσαν ιερά �μ�ιώματατων Aιακιδών τα �π�ία πριν απ� τηNαυμα�ία της Σαλαμίνας $ήτησαν �ιναύαρ��ι τ�υ ελληνικ�ύ στ�λ�υ νατα στείλ�υν απ� την Aίγινα. Στην ακ-μή της μά�ης είδαν �ι Aθηναί�ι μ�ρ-�ές �πλισμένες απ� την κ�ρυ�ή τ�υνησι�ύ να απλών�υν πρ�στατευτικάτα �έρια τ�υς επάνω απ� τ�ν ελληνι-κ� στ�λ� και απέδωσαν τη νίκη τ�υςστην παρέμ#αση των Aιακιδών.

Eλλάνι�ς ΔίαςMε τ�ν Aιακ� συνδέεται η λατρεία

τ�υ Δι�ς Eλλανί�υ. Oι Eλληνες ίδρυ-σαν ιερ� στην ψηλ�τερη κ�ρυ�ή τηςAίγινας, στ� Oρ�ς, εκεί �π�υ σύμ�ω-να με τ� μύθ� � Aιακ�ς θυσίασε και ι-κέτευσε τ�ν Δία να ρί'ει #ρ��ή γιανα σώσει τη �ώρα απ� την 'ηρασία. OΔίας, ως θε�ς καιρικ�ς. λατρεύεταισε κ�ρυ�ές #�υνών και για τ� Eλλά-νι� � Θε��ραστ�ς λέει «εάν εν Aιγί-νη επί τ�υ Δι�ς Eλλανί�υ νε�έλη κα-θί$ηται ως τ� π�λλά ύδωρ γίνεται».

H επίκληση τ�υ Δι�ς ως Eλλανί�υεμ�ανί$εται απ� τ�ν 7� αι. π.X., �ταντ� �ν�μα Eλλάς και Eλληνες γενι-κεύθηκε για �λ�υς �σ�ι μιλ�ύσαντην ελληνική γλώσσα. O Hρ�δ�τ�ςανα�έρεται στ�ν Δία Eλλάνι� και �Πίνδαρ�ς εμ�ανί$ει τ�υς γι�υς τ�υAιακ�ύ να στέκ�νται «παρ’ #ωμ�νπατέρ�ς Eλλανί�υ». H πρ�σωνυμίατ�υ Δι�ς ως «Πανελληνί�υ» και τ�ιερ� στ� �ρ�ς «Πανελλήνι�» ανα�έ-ρ�νται για πρώτη ��ρά απ� τ�ν Παυ-σανία.

Σε ένδει'η ευγνωμ�σύνης πρ�ςτ�ν Aιακ� �ι Aιγινήτες ίδρυσαν τέμε-ν�ς, τ� «Aιάκει�», τετράγων� ιερ�περί#�λ� απ� λευκ� μάρμαρ� σε π�-λύ εμ�ανές μέρ�ς της π�λης �πωςσημειώνει � Παυσανίας, � �π�ί�ς ε-πισκέ�θηκε την Aίγινα τ�ν 2� αι. μ.X.Oι Aιγινήτες θέσπισαν επίσης πρ�ςτιμήν τ�υ Aιακ�ύ γυμνικ�ύς και μ�υ-σικ�ύς αγώνες, τα «Aιάκεια» στα �-π�ία έπαιρναν μέρ�ς και 'έν�ι αθλη-τές. «Aιακίδαν τ’ ευαρκές άλσ�ς» υ-μνεί � Πίνδαρ�ς. Σ’ αυτ� $ήτησε άσυ-λ� � Δημ�σθένης �ταν ε'�ρίστηκεστην Aίγινα τ� 324 π.X. K�ντά στ�Aιάκει� είδε � Παυσανίας τ�ν τά��τ�υ Φώκ�υ, γι�υ τ�υ Aιακ�ύ.

Aπ� τ�υς να�ύς, τα ιερά και τα δη-μ�σια κτίρια της αρ�αίας π�λης π�υπεριγρά�ει � Παυσανίας, κανένα δενείναι σήμερα �ρατ�, εκτ�ς απ� τα ε-ρείπια τ�υ να�ύ τ�υ Aπ�λλωνα τα �-π�ία σώ$�νται στ� ύψωμα τ�υ ακρω-τηρί�υ της K�λώνας, την Aκρ�π�λητης αρ�αίας π�λης. Διατηρείται τμή-μα απ� τ� κρηπίδωμα τ�υ να�ύ, κα-θώς και απ� τ�ν �πισθ�δ�μ� έναςκί�νας �ρθι�ς, απ� τ�ν �π�ί� �ν�μά-σθηκε � λ���ς «K�λώνα».

Tα σω$�μενα λείψανα τ�υ κρηπι-δώματ�ς ανήκ�υν στ�ν υστερ�αρ-�αϊκ� να� � �π�ί�ς κτίστηκε στη δε-καετία 520 –510 π.X. O να�ς ηταν δω-ρικ�ς περίπτερ�ς με έ'ι κί�νες στιςστενές και ένδεκα κί�νες στις μα-κρές πλευρές. Oι κί�νες εί�αν ύψ�ς8 μέτρων. Oι τ�ί��ι και �ι κί�νες τ�υνα�ύ εί�αν επί�ρισμα απ� λευκ� κ�-νίαμα, ενώ τ� δάπεδ� τ�υ σηκ�ύ εί�εεπίστρωση απ� κ�κκιν� κ�νίαμα. Hκεράμωση ήταν πήλινη εκτ�ς απ�τ�υς ηγεμ�νες κεράμ�υς, �ι �π�ί�ιήταν μαρμάριν�ι και εί�αν γραπτήκ�σμηση. Στ� δυτικ� αέτωμα υπήρ�επαράσταση αμα$�ν�μα�ίας, ενώ απ�

τ� ανατ�λικ� σώθηκαν ελά�ισταθραύσματα και δεν είναι δυνατή η α-ναπαράσταση. Συγ�ρ�νως με τ�ν υ-στερ�αρ�αϊκ� να� κατασκευά$εταιτεί��ς απ� μεγάλ�υς �ρθ�γώνι�υςπωρ�πλίνθ�υς π�υ περι#άλλει τ� τέ-μεν�ς τ�υ θε�ύ. Θραύσματα απ� αρ-�ιτεκτ�νικά μέλη και γλυπτά απ� πώ-ρινα αετώματα π�υ ήρθαν στ� �ωςκάτω απ� την θεμελίωση τ�υ υστε-ρ�αρ�αϊκ�ύ να�ύ, μαρτυρ�ύν την ύ-παρ'η εν�ς παλι�τερ�υ περίπτερ�υνα�ύ � �π�ί�ς �ρ�ν�λ�γείται στα570–560 π.X. Διαπιστώθηκε επίσης ηύπαρ'η εν�ς ακ�μη αρ�αι�τερ�υ να-�ύ τ�υ 600 π.X.

H μαρμάρινη Σ�ίγγαO Γερμαν�ς αρ�αι�λ�γ�ς A.

Furtwängler #ρήκε στις ανασκα�έςτης K�λώνας, στις αρ�ές τ�υ περα-σμέν�υ αιώνα, τη μαρμάρινη Σ�ίγγαη �π�ία εί�ε στηθεί στ� ιερ� επάνωσε ψηλ� κί�να τ� 620 π.X., δηλαδήπριν απ� την κατασκευή τ�υ αρ�αι�-τερ�υ να�ύ. Xάλκιν� αντίγρα�� τηςΣ�ίγγας έ�ει τ�π�θετηθεί στ�ν τά��τ�υ στ� A΄ Nεκρ�τα�εί� της Aθήνας.

Oι παλι�τερ�ι μελετητές απέδιδαντα λείψανα τ�υ να�ύ τ�υ Aπ�λλωναστ�ν να� της A�ρ�δίτης. O Παυσα-νίας ανα�έρει �τι � να�ς #ρισκ�ταν«κ�ντά στ� λιμάνι στ� �π�ί� κυρίωςπρ�σ�ρμί$�νται πλ�ία». Aπ� αυτάσυμπεραίνεται �τι � να�ς της A�ρ�-

δίτης ήταν κ�ντά στ� αρ�αί� «εμπ�-ρικ� λιμάνι» της Aίγινας.

Aπ� τις έως τώρα ενδεί'εις δενμπ�ρ�ύμε να πρ�σδι�ρίσ�υμε με #ε-#αι�τητα την θέση τ�υ Aιακεί�υ καιτ�υ τά��υ τ�υ Φώκ�υ τα �π�ία ανα-�έρει �τι είδε � Παυσανίας.

O Παυσανίας μετά τ�ν να� τηςA�ρ�δίτης, τ� Aιάκει� και τ�ν τά��τ�υ Φώκ�υ, συνε�ί$�ντας την περιή-γησή τ�υ, ανα�έρει τ�ν «λεγ�μεν�Kρυπτ� λιμένα». O «Kρυπτ�ς λιμέ-νας» κατασκευάστηκε, �πως συμπε-ραίνεται, στ�ν �ρμ� � �π�ί�ς σ�ημα-τί$εται στα ν�τια τ�υ υψώματ�ς τηςK�λ�ννας �π�υ μέσα στη θάλασσαδιακρίν�νται τα λείψανα απ� δύ� αρ-�αί�υς λιμεν�#ρα�ί�νες �ι �π�ί�ιπρ�στάτευαν τ� λιμάνι α�ήν�νταςάν�ιγμα για την είσ�δ� των πλ�ίων.Σε επα�ή με τα δύ� σκέλη των λιμε-ν�#ρα�ι�νων σώ$�νται κάτω απ� τηνεπι�άνεια της θάλασσας, τα ερείπιατων αρ�αίων νεωσ�ίκων. Σήμερα δεναμ�ισ#ητείται πλέ�ν �τι τ� λιμάνιαυτ� ήταν � «Kρυπτ�ς λιμένας», �π�λεμικ�ς ναύσταθμ�ς της αρ�αίαςAίγινας, τ�ν �π�ί� πρ��ανώς έκρυ-#ε απ� τη θάλασσα τ� ψηλ� τεί��ςπ�υ συνε�ι$�ταν επάνω στ�υς λιμε-ν�#ρα�ί�νες.

K�ντά στ�ν «Kρυπτ� λιμένα» ανα-�έρει � Παυσανίας �τι «υπάρ�ει θέα-τρ� π�υ α'ί$ει να τ� δει κανείς, �-μ�ι� και στ� μέγεθ�ς και στην άλλη

κατασκευή με τ� θέατρ� της Eπιδαύ-ρ�υ.

Tη θέση τ�υ θεάτρ�υ τ�π�θετ�ύ-σε � G. Welter στην ανατ�λική πλα-γιά τ�υ υψώματ�ς της K�λώνας π�υκατε#αίνει με μεγάλη κλίση πρ�ς τηνκ�ιλάδα. Στην ανατ�λική πλευρά τ�υκ�ίλ�υ τ�υ θεάτρ�υ τ�π�θετ�ύσε τ�στάδι� π�υ στήρι$ε και στηρι$�τανστ� θέατρ� κατά τα λεγ�μενα τ�υΠαυσανία.

O H. Walter τ�π�θετεί τ� θέατρ�ανατ�λικά τ�υ λ���υ της K�λώναςκαι της σημερινής �δ�ύ Kα$αντ$άκη�π�υ σ�ηματί$�νται άνδηρα καλ-λιέργειας και τ� στάδι� επάνω στ� ύ-ψωμα των ανεμ�μύλων πίσω απ� τ�κ�ίλ� τ�υ θεάτρ�υ.

Πρ�σ�ατα δημ�σιεύθηκαν παλιάτ�π�γρα�ικά διαγράμματα, σ�έδιαπρ��πτικά και σ�έδια της κάτ�ψηςτ�υ Kαπ�διστριακ�ύ Λ�ιμ�καθαρτη-ρί�υ της Aίγινας τ� �π�ί� #ρισκ�τανστη θέση π�υ ως σήμερα �ν�μά$εταιKαραντίνα και κατεδα�ίστηκε στατέλη τ�υ περασμέν�υ αιώνα. T� ημι-κυκλικ� σ�ήμα της κάτ�ψης τ�υ κτι-ρί�υ και η ακτιν�ειδής εσωτερικήδιάτα'η επιμήκων, υπαίθριων δια-δρ�μων, έθεσε και πάλι τ� θέμα τηςθέσης τ�υ αρ�αί�υ θεάτρ�υ της Aί-γινας. H πληρ���ρία επίσης τ�υΠαυσανία �τι � να�ς τ�υ Aπ�λλωναήταν κ�ντά στ� να� τ�υ Δι�νύσ�υτ�υ �π�ί�υ η λατρεία συνδέεται μετ� αρ�αί� δράμα, πρ�σθέτει ακ�μηένα στ�ι�εί� στην τ�π�γρα�ία τηςπερι��ής ως πρ�ς τη θέση τ�υ αρ-�αί�υ θεάτρ�υ.

K�ντά στ� να� τ�υ Aπ�λλωνα καιτ�υ Δι�νύσ�υ υπήρ�ε σύμ�ωνα μετ�ν Παυσανία να�ς της Aρτέμιδ�ςτ�υ �π�ί�υ λείψανα της θεμελίωσηςέ��υν διατηρηθεί.

T� «Θεάρι�ν»Στη #�ρεια κλιτύν τ�υ λ���υ της

K�λώνας, έ'ω απ� τ�ν αρ�αί� περί#�-λ� τ�υ τεμέν�υς, κτίστηκε την ίδια ε-π��ή με τ�ν υστερ�αρ�αϊκ� να� τ�υAπ�λλωνα τ� «Θεάρι�ν», η θεμελίω-ση τ�υ �π�ί�υ ήρθε στ� �ως πρ�σ�α-τα με τις ανασκα�ές τ�υ H. Walter. T�κτίρι� πρ��ρι$�ταν για θρησκευτικέςτελετές και συμπ�σια τα �π�ία πρ�-σ�εραν �ι θεωρ�ί στ�ν λα� σε διά��-ρες γι�ρτές π�υ �ργάνωναν, �πωςπ.�. για τη νίκη αθλητών.

O Πίνδαρ�ς ανα�έρεται στ� «Θεά-ρι�ν» και υμνεί τ�ν Aριστ�κλείδα νι-κητή σε αγώνες.

T� «Θεάρι�ν» κατεδα�ίστηκεστ�υς αυτ�κρατ�ρικ�ύς �ρ�ν�υς επίI�υλίας Δ�μνας στα μέσα τ�υ 3�υ αι.μ.X. για να κτιστεί τ� καιν�ύργι� τεί-��ς π�υ περιέ#αλλε τ� τέμεν�ς τ�υθε�ύ. Oι λιθ�πλινθ�ι π�υ έ�εραν τιςεπιγρα�ές των θεωρών εντ�ι�ίσθη-καν και διακρίν�νται σήμερα στ� ρω-μαϊκ� τεί��ς.

Στη #υ$αντινή επ��ή η κατασκευή�ικ�δ�μών με υλικ� απ� τα αρ�αίαμνημεία της K�λώνας, �λ�κλήρωσετην καταστρ��ή π�υ εί�ε πρ�'ενή-σει η εγκατάλειψη αιώνων. Tην επ�-�ή τ�υ Kαπ�δίστρια � Aμερικαν�ς�ιλέλληνας S. G. Howe, για να δώσειδ�υλειά στ�υς Eλληνες πρ�σ�υγεςπ�υ εί�αν �θάσει στην Aίγινα, έδωσεεντ�λή να κατασκευάσ�υν την πρ�-κυμαία στ� σημεριν� λιμάνι με τις λι-θ�πλίνθ�υς τ�υ κρηπιδώματ�ς τ�υνα�ύ τ�υ Aπ�λλωνα.

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Στις αρ�ές τ�υ περασμέν�υ αιώνα, στις ανασκα�ές της K�λώνας ανακαλύ-�θηκε η μαρμάρινη Σ�ίγγα, η �π�ία εί�ε στηθεί στ� ιερ�, επάνω σε ψηλ� κί�-να, τ� 620 π.X., δηλαδή πριν απ� την κατασκευή τ�υ αρ�αι�τερ�υ να�ύ.

Page 4: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 5

Πρώιμ�ι πρ�ϊστ�ρικ�ί ρ�ν�ιΓεωμ�ρ��λ�γία, μυθ�λ�γική παράδ�ση και η πρώτη κατ�ίκηση κατά τ�υς νε�λιθικ�ύς �ρ�ν�υς

Tης Eυαγγελίας Πρωτ ν ταρί υ–Δεϊλάκη

Eπιτίμ�υ E�ρ�υ Aρ�αι�τήτων

H ΘEΣH της Aίγινας στη μέση τ�υΣαρωνικ�ύ K�λπ�υ, ώστε να είναι �-ρατή απ’ �λες τις πλευρές, αλλά καινα ελέγ�ει τις θαλάσσιες �δ�ύς, σεμια περι��ή κατ�ικημένη και δρα-στήρια ήδη απ� τις πρώτες �άσειςτ�υ ανθρωπίν�υ �ί�υ, είναι ε!αιρετι-κά πλε�νεκτική για την καλλιέργειαπ�λιτιστικών και εμπ�ρικών σ�έσε-ων, αλλά και να δε�θεί και να ανα-πτύ!ει στα �ριά της π�λιτισμ�. Oι α-κτές π�υ την περι�άλλ�υν και απέ-��υν περί τα δεκαέ!ι μίλια η καθεμίαείναι απ� την Aνατ�λική πλευρά μέ-�ρι BA η Aττική, απ� τη B�ρεια έωςBΔ �ι ακτές της Mεγαρίδ�ς και τηςBA K�ρινθίας, απ� τη Δυτική μέ�ριNΔ η Eπιδαυρία και η Tρ�ι#ηνία.

Πρ�ς την πλευρά αυτή � δρ�μ�ςαπ� και πρ�ς την Πελ�π�ννησ� συ-ντ�μεύεται απ� τ� Aγκίστρι και τηM�νή. H αι�μηρή ν�τια πλευρά τ�υνησι�ύ αγναντεύει τ� αν�ι�τ� πέλα-γ�ς, απ� �π�υ η θαλάσσια �δ�ς πρ�ςτ�ν Aργ�λικ� K�λπ�, τις Kυκλάδες,τις δυτικές πελ�π�ννησιακές ακτές,τα Kύθηρα και την Kρήτη.

H Aίγινα έ�ει τη μ�ρ�ή ισ�σκελ�ύςτριγών�υ. H έκτασή της καλύπτει82,63 τετραγωνικά �ιλι�μετρα, με α-νάπτυγμα ακτών 56,5 τ.�μ. H μ�ρ�ήτης είναι απ�τέλεσμα των τελευταί-ων τεκτ�νικών διαταρα�ών τ�υ και-ν�#ωικ�ύ αιών�ς. Aπ� την Aττική �ω-ρίσθηκε απ� την πλει�καινική θά-λασσα, ενώ �ι �αθιές διαρρή!εις της,καθώς και της απάναντι πελ�π�ννη-σιακής ακτής δημι�ύργησαν τ� η�αί-στει� της, καθώς και των Mεθάνων.Oι δυ� μεγάλες εκρή!εις τ�υ η�αι-στεί�υ της Aίγινας, π�υ σημειώθη-καν μέσα στα �ρια τ�υ πλει�καίν�υσυνετέλεσαν στη διαμ�ρ�ωση τωνπετρωμάτων και των ακτών της.

Kατα�ύγι� ναυαγών

Στην η�αιστειακή δραστηρι�τητατης δευτέρας περι�δ�υ ��είλ�νται�ι πλ�ύσιες σε σκ�υρ��ρωμ� ανδε-σίτη (κερ�στιλ�ικ�ς αυγιτικ�ς υ-περσθενικ�ς ανδεσίτης) και σε η-�αιστειακά λατυπ�παγή εκτάσειςτης ν�τι�ανατ�λικής, ν�τιας και ν�-τι�δυτικής πλευράς τ�υ νησι�ύ. H��ρεια και ��ρει�δυτική πλευρά κα-λύπτ�νται απ� πα�ύτατα στρώματαψαμμιτ�μαργαϊκ�ύ ασ�εστ�λίθ�υ,τ�υ γνωστ�ύ αιγινητικ�ύ πωρ�λί-θ�υ �ωρίς ή με απ�λιθώματα (κ�γ-�υλιάτης).

Tα υψώματα της κεντρικής περι�-�ής και η ν�τι�τατη ακτή καλύπτ�-νται απ� κερ�στιλ�ικ� δακιτ�ειδήτης πρώτης η�αιστειακής περι�δ�υ.Σε ελά�ιστα σημεία των BA περι�-�ών διακρίν�νται τα παλαι�τεραστρώματα ασ�εστ�λίθων με ενστρώ-σεις κερατ�λίθων, ενώ σε τρία ση-μεία κ�ντά στη Σ�υ�άλα είναι �ρατ�ίασ�εστ�λιθικ�ί – ψαμμιτικ�ί σ�ιστ�-λιθ�ι. Στη δυτική πλευρά και στην

Aγ. Mαρίνα, στις κ�ίτες των ρεμάτωναπαντώνται αλλ�υ�ιακές και δι��υ-λιακές πρ�σ�ώσεις, ενώ στη ��ρεινήσειρά λιμναίες υ�άλμυρες και θα-λάσσιες μάργες. Oι πηγές και θερμ�-πηγές ήταν γνωστές απ� παμπαλαί-�υς �ρ�ν�υς. Oι �ασικές διαμ�ρ�ώ-σεις τ�υ εδά��υς έ��υν πραγματ�-π�ιηθεί πριν απ� την εμ�άνιση τ�υανθρωπίν�υ γέν�υς.

Παρ�λ� �τι �ι ακτές ήταν απ�τ�-μες, ιδίως στη ��ρεια πλευρά, καιπερι�άλλ�νταν απ� υ�άλ�υς καισκ�πέλ�υς, τ� ήπι� κλίμα και η ά-�θ�νη πρώτη ύλη για την κατασκευήλιθίνων εργαλείων και απλών μ�ρ-�ών κατ�ικήσεων και η θέση τ�υ νη-σι�ύ επιτρέπει να δε�θ�ύμε �τι απ�π�λύ πρωίμ�υς �ρ�ν�υς άνθρωπ�ιμπ�ρ�ύσαν να #ήσ�υν επάνω σ’ αυ-τ�. Kαι τ�ύτ� γιατί πρ�σ�έρεται σανκατα�ύγι� ναυαγών, �ταν �ι άνεμ�ισαρών�υν τα πελάγη αλλά και γιαπρ�σωρινές και μ�νιμες κατ�ικίεςτων παλαι�λιθικών και νε�λιθικώνανθρώπων, π�υ πριν απ� τριάντα �ι-λιάδες �ρ�νια ήταν ήδη εγκατεστη-μέν�ι στις ακτές τ�υ Aργ�λικ�ύ K�λ-π�υ με πλησιέστερ� σημεί� επα�ήςπρ�ς την Aίγινα την Eπίδαυρ�, τ�σπήλαι� Φράγ�θι στην K�ιλάδα τηςAργ�λίδ�ς και στη συνέ�εια τ� σπή-λαι� Kε�αλάρι (Λέρνα), τη Nαυπλία,τα Δενδρά της Aργ�λίδ�ς και περι�-�ές της Iσθμίας.

Mέ�ρι σήμερα �μως δεν έ��υν ε-ντ�πισθεί αρ�αι�λ�γικά στ�ι�εία κα-τ�ικήσεως στην Aίγινα πριν απ� ταμέσα της τέταρτης π.X. �ιλιετίας.

H μυθ�λ�γική παράδ�ση θεωρείπρώτη κάτ�ικ� τ�υ νησι�ύ, π�υ έ�ε-ρε τ� �ν�μα Oινώνη ή Oιν�πία, τη

νύμ�η Aίγινα, κ�ρη τ�υ Φλειασί�υπ�ταμ�ύ Aσωπ�ύ. Oταν � Zευς, �εύ-γ�ντας την �ργή τ�υ πατέρα της,την εγκατέστησε στην Oινώνη για να�έρει στ�ν κ�σμ� τ� γι� τ�υ, τ� νησίήταν έρημ� ή ερημώθηκε ευθύς α-μέσως απ� την �ργή της απατημέ-νης Hρας, π�υ !έσπασε σ’ αυτ�. Mε-τά απ� αυτ� � πρώτ�ς γηγενής κά-τ�ικ�ς υπήρ!ε, κατά την παράδ�σηπάντ�τε, � δι�γενής Aιακ�ς, π�υ έ-δωσε και τ� νέ� �ν�μα (Aίγινα ή Aί-γεινα) πρ�ς τιμή της μητέρας τ�υστ� νησί. Πρώτ�ι κάτ�ικ�ί τ�υ �ιMυρμιδ�νες, μεταλλαγμένα σε αν-θρώπ�υς μυρμήγκια απ� τ�ν Δία γιατ� �ατίρι τ�υ γι�υ τ�υ.

O Aιακ�ς, πατέρας τ�υ Πηλέως (α-π�γ�ν�ι A�ιλλεύς, Nε�πτ�λεμ�ς),τ�υ Tελαμών�ς (απ�γ�ν�ι Aίας, Tεύ-κρ�ς) και τ�υ Φώκ�υ (απ�γ�ν�ι Πα-ν�πεύς, Kρίσ�ς) �έρεται ως γενάρ-�ης των Θεσσαλών και των M�λ�σ-σών (πρ�γ�νων τ�υ M. Aλε!άνδρ�υκαι τ�υ Πύρρ�υ) της Hπείρ�υ, τωνΘεσσαλών, των Σαλαμινίων και τωνΦωκαέων. O ίδι�ς καθιέρωσε την πα-νελλήνια λατρεία τ�υ Δι�ς Eλλανί�υστην υψηλ�τερη κ�ρ�ή της Aίγιναςστ� Oρ�ς.

Mετά θάνατ�ν, τ�υ ανατέθηκανκαθήκ�ντα κριτ�ύ στ�ν Aδη, μα#ί μετ�υς Kρήτες �ασιλείς Mίνωα και Pα-δάμανθυ. Mε την Kρήτη συνδέεταικαι � μυθ�λ�γικ�ς τ�υ να�ύ τηςA�αίας, �π�υ κατέ�υγε και έγινε ά-�αντη (A�α-A�αία) η δι�γενής Bρι-τ�μαρτις, κυνηγημένη απ� τ� Mίνωακαι τ�υς ψαράδες, π�υ την εντ�πι-σαν στα δί�τυα τ�υς στη θάλασσα,κ�ντά στ� να�, π�υ ιδρύθηκε σε α-νάμνηση για τη λατρεία της.

O�ι �μως μ�ν� η παράδ�ση αλλάκαι τα αρ�αι�λ�γικά ευρήματα δεί-�ν�υν τις ίδιες σ�έσεις και επα�ές,��ι μ�ν� με την Kρήτη, αλλά και μετη Θεσσαλία, τη Φωκίδα, την Aργ�λί-δα, τις Kυκλάδες και την Aττική.

Δέκα �ικισμ�ί

Eίναι πρ��ανές �τι �ι Aιακίδες �-πως και �ι Hρακλείδες ήταν απ�τ�υς σημαντικ�ύς ηγεμ�νες τωνπρωτ�ελληνικών κατ�ίκων, π�υ διώ-�θηκαν λ�γω δυναστειακών ερίδωνγια να επανέλθ�υν ως Δωριείς στιςπατρίδες τ�υς, επανα�έρ�ντας πα-νάρ�αιες λατρείες και συνήθειες.

Oπως ανα�έρθηκε, ευρήματα απ�τις πρώτες μ�νιμες εγκαταστάσειςστ� νησί ανήκ�υν στ�υς ώριμ�υς νε-�λιθικ�ύς �ρ�ν�υς και πρ�έρ��νταιαπ� π�λλές περι��ές της Aίγινας.Aνάμεσά τ�υς !ε�ωρί#�υν δύ� θαυ-μάσια στεατ�πηγικά ειδώλια, τ� ένααπ� τη Bαγία, κ�ντά στ� Mεσαγρ�,και τ� άλλ� απ� τις Aλωνες απ� τηθέση Bλυ�άδα.

Eυρήματα απ� αυτή την επ��ή,αλλά και απ� την πρώιμη και μέση ε-π��ή τ�υ �αλκ�ύ έ��υν σημειωθείσε πάμπ�λες θέσεις της Aίγινας. Hπραγματική �μως ε!έλι!η της τε�ν�-λ�γίας των π�λιτιστικών επα�ώντων κατ�ίκων της εμπ�ρικής δρα-στηρι�τητας και των εθίμων �αίνε-ται δια�ρ�νικά απ� την ε!έταση τωνεπαλλήλων διαδ��ικών κατ�ικήσεωντ�υ λ���υ της «κ�λώνας», κάτω απ�τα θεμέλια των Iερών των ιστ�ρικών�ρ�νων.

Aπ� τ�υς δέκα �ικισμ�ύς π�υ έ-Συνέ�εια στην 6η σελίδα

Πήλιν πρ�πλασμα – αναπαράσταση �υτηρί υ �αλκ ύ απ� την περι �ή της K λώνας, 4 ς ικισμ�ς (2300 – 2200π.X. – M υσεί Aίγινας).

Page 5: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Tεράστι ς πιθαμ! ρέας (1700 π.X.), απ� την επ �ή ναυτικής ακμής της Aίγι-νας με παράσταση π ντ π�ρων πλ ίων με κωπηλάτες (M υσεί Aίγινας).

K λώνα: Mεγάλ ς απ θηκευτικ�ς πίθ ς με διακ�σμηση αμαυρ��ρωμη (M υ-σεί Aίγινας).

��υν ανασκα�εί, ένας (� πρώτ�ς) α-νήκει στ�υς ύστερ�υς νε�λιθικ�ύς�ρ�ν�υς, πέντε (δεύτερ�ς μέ�ρι έ-κτ� 2500-2000 π.X.) στ�υς πρωτ�ελ-λαδικ�ύς, τρεις (έ�δ�μ�ς μέ�ρι ένα-τ�ς 2050-1650) στ�υς μεσ�ελλαδι-κ�ύς.

Στα �ίλια �ρ�νια π�υ μεσ�λά�ησαν

μετά τη �ρήση των μετάλλων μέ�ρικαι τ�υς μυκηναϊκ�ύς �ι Aιγινήτεςκάτ�ικ�ι της «κ�λώνας» δεν εγκατά-λειψαν τ� �ώρ� τ�υς και ε!ακ�λ�ύ-θησαν να κτί#�υν τα στεν�μακρασπίτια τ�υς, π�υ μερικά απ� αυτά ή-σαν μνημειώδη �πως τ� σπίτι των πι-θαριών, τ� σπίτι τ�υ �α�έως, γεμάτ�με επε!εργασμένες π�ρ�ύρες, �πως

σύγ�ρ�ν�ι παραθαλάσσι�ι �ώρ�ι στηNαυπλία και τ� λεγ�μεν� «Aσπρ�Σπίτι», αντά!ι� της Oικίας των Kερά-μων της Λέρνας.

E�ελιγμέν�ς π�λιτισμ�ς

Στην επ�μενη �άση �ι Aιγινήτεςστ�ν ίδι� �ώρ� �υτεύ�υν μ�ν�ι τ�υς

και επε!εργά#�νται τ� �αλκ�, απ�-κτ�ύν ισ�υρ�τατα τεί�η με πύργ�υςκαι πύλες και ρυμ�τ�μημέν� �ωρι�,απ�θήκες, ��ύρν� και πλ�ύσια �ικ�-σκευή, π�υ δεί�νει την παράλληλη ε-νασ��ληση των κατ�ίκων με τη γε-ωργία και τη θέλασσα, απ� �π�υ έρ-��νται σε εμπ�ρική επικ�ινωνία μεKρήτη, Kυκλάδες, Πελ�π�ννησ� καιτη Στερεά Eλλάδα.

Tα τελευταία τριακ�σια πενήντα�ρ�νια πριν απ� τα μυκηναϊκά η Aίγι-να εκσυγ�ρ�νί#ει συνε�ώς τα τεί�ητης, παρ�υσιά#ει τ�ν ίδι� ε!ελιγμέν�ελλαδικ� π�λιτισμ�, �πως και στ� υ-π�λ�ιπ� νησί και ισ�υρ�ύς ηγεμ�-νες, �πως είναι �ι �μ�λ�γ�ί τ�υς τωνπελ�π�ννησιακών ακτών. Σ’ αυτ�ύςανήκει και � νεκρ�ς, π�υ εί�ε τα�είστ�ν �ώρ� ανάμεσα στα τεί�η τ�υτελευταί�υ μεσ�ελλαδικ�ύ �ικι-σμ�ύ.

H Aίγινα είναι στα μέσα της δεύτε-ρης π.X. �ιλιετίας η κυρίαρ��ς των α-ν�ικτών θαλασσών και τα μεγάλα αι-γινήτικα καρά�ια, π�υ εικ�νί#�νταιεπάνω στα πιθάρια, π�υ έ��υν �ρε-θεί στην «κ�λώνα», είναι πραγματικάπ�ντ�π�ρα πλ�ία, �ι πρώτες ε!ηκ�-ντ�ρ�ι με παράλληλη ύπαρ!η ιστίωνκαι συν�λικ� μήκ�ς περί τα 50 μέτρακαι τεράστι� �ιάκι�. Σε άλλη παρά-σταση �ι κωπηλάτες είναι έν�πλ�ι, ε-νώ σε τρίτη μια ανθρώπινη μ�ρ�ή μεθαυμάσια κίνηση αιωρείται επάνω σεένα δελ�ίνι ή δίπλα στ� ακρ�πρωρ�σε σ�ήμα δελ�ινι�ύ εν�ς μικρ�τε-ρ�υ καρα�ι�ύ. Kι αυτές �ι παραστά-σεις πρ�καλ�ύν τ� ίδι� δέ�ς και τ�νίδι� θαυμασμ�, π�υ πρ�καλ�ύσαν ταπραγματικά πλ�ία, π�υ αντιγρά��υν,�ταν έ�θαναν στα μακρινά λιμάνιατ�υ πρ��ρισμ�ύ τ�υς.

Συνέ�εια απ� την 5η σελίδα

K λώνα: Tεμά�ι αγγεί υ μεσ ελλαδικών �ρ�νων, με παράσταση αγάλματ ς ή ανθρώπ υ πάνω σε ψάρι ή σε ακρ�-πρωρ καρα#ι ύ (περί τ 1700 π.X. – M υσεί Aίγινας).

Page 6: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 7

Λα�άρηδες και, στ� �άθ�ς, τ� Eλλάνι�ν �ρ�ς.

H Mυκηναϊκή AίγιναMυκήνες και Kρήτη ασκ�ύσαν στ� νησί συγκεκριμένη π�λιτική διευρυμέν�υ ιμπεριαλιστικ�ύ �αρακτήρα

Tης Kλαίρης Eυστρατί�υ

Aρ�αι�λ�γ�υ της B΄ E��ρείας Aττικής

H AIΓINA τ� 17� και 16� αι. π.X., ε-π��ή της μινωικής θαλασσ�κρατίαςστ� Aιγαί� και τη Mεσ�γει�, διαδρα-ματί�ει σημαντικ� ρ�λ� στη διακίνη-ση των αγαθών ανάμεσα στα παρά-λια της M. Aσίας, την Aίγυπτ�, τιςKυκλάδες, την Hπειρωτική Eλλάδακαι την Πελ�π�ννησ�, πρ�ετ�ιμά��-ντας έτσι τ� δυναμικ� της ρ�λ�στην επερ��μενη π�λιτιστική μετα-��λή. H πλε�νεκτική γεωγρα�ικήτης θέση στα πρ�στατευμένα καιπρ�σιτά νερά τ�υ κ�λπ�υ π�υ ενώ-νει την Aττική με την Aργ�λίδα,πρ�σήλκυσε απ� π�λύ νωρίς επιδέ-"ι�υς ναυτικ�ύς και δραστήρι�υς ε-μπ�ρ�υς.

H εγκατάσταση και ανάπτυ"η απ�τη νε�λιθική περί�δ� μιας κ�ινω-νίας ανθρώπων π�υ γνωρί��υν καλάτη θάλασσα και τ�υς ν�μ�υς τηςσυνδιαλλαγής ήταν η �άση στην �-π�ία θεμελιώθηκαν �ι δραστηρι�τη-τες για την ανάπτυ"η τ�υ εμπ�ρί�υ.Aυτ�ς ίσως είναι και � λ�γ�ς π�υ ηAίγινα δεν πλήττεται απ� τις ανακα-τατά"εις π�υ συμ�αίν�υν στ� �ώρ�τ�υ Aιγαί�υ απ� τ� τέλ�ς της ΠE II

ώς τη ME II-III, επ��ή αν�δ�υ καιπτώσης της μινωικής κυριαρ�ίας.

Tα κρητικά και «συμμα�ικά» πλ�ίατην περί�δ� αυτή διατρέ��υν �λητη Mεσ�γει� πλέ�ντας κυρίως κ�-ντά στα παράλια για ασ�άλεια και α-νε��διασμ�, ενώ παράλληλα δημι-

�υργ�ύν σ�έσεις �ιλίας π�υ ισ�υ-ρ�π�ι�ύνται με �ικ�γενειακ�ύς δε-σμ�ύς για εμπ�ρικ�ύς και διπλωμα-τικ�ύς λ�γ�υς. Oι Aιγινήτες αντα-π�κρίν�νται με ευελι"ία στις απαι-τήσεις των καιρών. T�υς δεσμ�ύςεπικ�ινωνίας με την Kρήτη �ανε-

ρώνει η εισηγμένη κεραμεική με τη�ημισμένη τε�ν�τρ�πία, γνωστή ωςκαμαραϊκ�ς ρυθμ�ς. H ανάπτυ"ησ�έσεων σταθερ�τητας και ευημε-ρίας των κατ�ίκων τ�υ μικρ�ύ νησι-�ύ, π�υ ��ι μ�ν� μιμ�ύνται αλλά καιαναπαράγ�υν τα κρητικά διακ�σμη-τικά θέματα, �ανερώνει �τι έ��υνα��μ�ιώσει και συμπλέ�υν με τιςαρ�ές τ�υ κρητικ�ύ π�λιτισμ�ύ.

Nαυτικ�ς «σταθμ�ς»

H κατάσταση αυτή είναι καλά ε-δραιωμένη �άριν των �ικ�ν�μικώνσυμ�ερ�ντων και �αίνεται �τι δεναλλά�ει για την Aίγινα, καθώς ηναυτική κυριαρ�ία στ� Aιγαί� και τηMεσ�γει� μετατ�πί�εται απ� τ�υςKρήτες στ�υς Mυκηναί�υς. Aντίθε-τα διακρίν�υμε τώρα μια νέα άνθη-ση της Aίγινας α��ύ έστω και για λί-γ� είναι � «σταθμ�ς» εκτ�ς των�ωρικής επικράτειας της Aργ�λίδαςπ�υ διακινεί με ευ�έρεια ��ι μ�ν�τα αγαθά αλλά και τις τάσεις, τα ήθηκαι τις ιδέες π�υ κυκλ���ρ�ύν καιείναι στ� πρ�σκήνι� στ� �ώρ� τηςMεσ�γεί�υ.

Eτσι, λ�ιπ�ν, την περί�δ� τηςπρ�ετ�ιμασίας και της μεγάλης ακ-Γε�υρ�στ�μη πρ���υς, η �π�ία �ρ�ν�λ�γείται γύρω στ� 1450 π.X. (πρώιμ�ς

ανακτ�ρικ�ς ρυθμ�ς). Συνέ�εια στην 8η σελίδα

Page 7: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

μής των Mυκηνών τ�ν 16� αιώναπ.�. (YE I) ακμά�ει και η Aίγινα. H K�-λώνα π�υ πάνω απ� 1.500 �ρ�νιασυνε�ώς αν�ικ�δ�μείται και μεγα-λώνει απ�τελεί πάντα τ� αστικ� καιεμπ�ρικ� κέντρ�. H π�λις IX και X ε-πεκτείνεται πρ�ς Aνατ�λάς και συ-μπεριλαμ�άνει στα τεί�η της ταπρ�άστια. Tα νεκρ�τα�εία της επ�-�ής έ��υν εντ�πιστεί στ� λ��� τωνAνεμ�μύλων και πρ�σέ�εραν πλ�ύ-σια κτερίσματα μιας ευκατάστατηςκ�ινωνίας. H κεραμεική, απ� τ�υςπι� εύγλωττ�υς μάρτυρες, καταδει-κνύει ανεπτυγμένη επιδε"ι�τητακαι �αντασία στη σύνθεση κ�ιν�τυ-πων διακ�σμητικών μ�τί�ων.

H πλ�ύσια και π�λύ�ρωμη �υσι�-κρατική και π�λλές ��ρές ε"ε�ητη-μένη μινωική διάθεση στα �έρια τωνεπιδέ"ιων Aιγινητών καλλιτε�νώνγίνεται εργαλεί� για να διευρύνει τησυγκρατημένη και διακριτική μυκη-ναϊκή �υσι�κρατία με έργα π�υ �α-νερών�υν την ύπαρ"η τ�πικών ερ-γαστηρίων.

Oι Aιγινήτες τα"ιδεύ�υν σε �λητη Mεσ�γει�. Aπ� τα παράλια τηςΣυρίας, της Φ�ινίκης και της Aιγύ-πτ�υ ώς τη Σικελία και ίσως τηνIσπανία. H γνωριμία τ�υς και �ι σ�έ-σεις τ�υς με δια��ρετικές ή συγγε-νικές π�λιτισμικές εν�τητες α��-μ�ιών�νται με ευκ�λία και �ι επι-δράσεις αναγνωρί��νται κατ’ αρ�ήνστην κεραμεική και αργ�τερα στηναρ�ιτεκτ�νική.

Στην Aίγινα τ�ν 15� αι. π.X., πε-ρί�δ� σ�ηματισμ�ύ των μεγάλωνμυκηναϊκών κέντρων, πλην της K�-λώνας, π�υ συνε�ί�ει να ακμά�ει�ωρίς �μως να επεκτείνεται πρ�-σαρμ�σμένη στα νέα δεδ�μένα, δενέ��υν ώς τώρα διακριθεί πληρ���-ρίες για άλλα κέντρα στ� νησί. Aυτ�δεν σημαίνει πως �ι άνθρωπ�ι δενκατ�ικ�ύν και σ’ άλλα μέρη �πωςτ�υλά�ιστ�ν μας πληρ���ρ�ύν ταδιάσπαρτα κεραμεικά θραύσματα α-π� διά��ρες περι��ές. Oι Mυκήνες�πως και η Kρήτη ασκ�ύν συγκεκρι-μένη π�λιτική διευρυμέν�υ �μως ι-μπεριαλιστικ�ύ �αρακτήρα.

Mυκηναϊκές θέσεις

Aπ� τ� 1400 π.X. εκτ�ς απ� τιςγνωστές μυκηναϊκές ακρ�π�λεις μετα ανάκτ�ρα των ηγεμ�νων ακμά-

��υν �ικισμ�ί – π�λεις – σταθμ�ί – ε-μπ�ρεία και διάσπαρτες �λιγ�με-λείς εγκαταστάσεις στην ύπαιθρ��ικ�γενειακ�ύ �αρακτήρα, π�υδραστηρι�π�ι�ύν την ενδ��ώρα, α-ναπτύσσ�υν και συντηρ�ύν τη γε-ωργία, την κτην�τρ��ία αλλά και τη�ι�τε�νία.

Aυτ�ς είναι και � λ�γ�ς π�υ �λέ-π�υμε μια ραγδαία εμ�άνιση μυκη-ναϊκών θέσεων υψηλ�ύ �ι�τικ�ύ ε-πιπέδ�υ σ’ �λ� τ�ν ελλαδικ� �ώρ�αλλά και στην Aίγινα.

Δημι�υργέιται έτσι ένα ασ�αλέςδίκτυ� αλληλ�ϋπ�στήρι"ης με συ-ντ�νισμένη εμπ�ρική δραστηρι�τη-τα π�υ ενώνει τ�ν ελληνικ� κ�σμ�στ� πλαίσι� της «Mυκηναϊκής κ�ι-νής».

H Aίγινα εντάσσεται και αυτή στ�ρεύμα της �μ�ι�γένειας π�υ ε"α-πλώνεται ραγδαία. T� εμπ�ρι� και η

ναυτιλία περν�ύν στα �έρια έμπει-ρων α"ιωματ�ύ�ων, ενώ ευημερ�ύναγρ�τικές εγκαταστάσεις σε μι-κρ�ύς ��υρωμέν�υς �ικισμ�ύςκρυμμέν�υς στις δασωμένες καιδυσπρ�σιτες απ�κρημνες πλαγιέςτ�υ νησι�ύ. Tην περί�δ� αυτή μετα-"ύ τ�υ 1400 – 1200 π.X. (YE III A–B)στην Aίγινα εμ�ανί��νται �ι θαλα-μ�ειδείς τά��ι στ� λ��� των Aνε-μ�μύλων, καθώς η K�λώνα συνε�ί-�ει να κατ�ικείται αδιάληπτα. Πα-ράλληλα έ��υν έρθει στ� �ως τά-��ι και ευρήματα π�υ συνθέτ�υν έ-να τ�"� �ικιστικής ανάπτυ"ης στηνανατ�λική πλευρά τ�υ νησι�ύ.

Στην A�αία, τα μυκηναϊκά ειδώλιαπ�υ παριστ�ύν την ανώνυμη πρ�ϊ-στ�ρική θέα της �ύσης με τ� �ρέ-��ς στην αγκαλιά της εκτ�ς τ�υ �τιμαρτυρ�ύν την αρ�ή και τ�ν �αρα-κτήρα της λατρείας, �ανερών�υν

και την ύπαρ"η μυκηναϊκής εγκατά-στασης.

Θέσεις �πως η Bαγία, � Kά��ς, �Kύλινδρας, �ι Aλωνες και η Πέρδικαπαρέ��υν πληρ���ρίες για την πε-ρί�δ� αυτή στ� νησί.

Στ� �ρ�ς �π�υ απ� τα γεωμετρικά�ρ�νια είναι γνωστή η λατρεία τ�υΔι�ς Eλλανί�υ, υπάρ�ει την περί�δ�αυτή ψηλά στην κ�ρυ�ή μυκηναϊκή��υρωμένη εγκατάσταση.

Iερά της A�αίας και τ�υ Eλλανί�υ Δι�ς

Aνάμεσα στα δυ� μεγάλα ιερά τηςAίγινας απέναντι απ’ την Aττική π�υέγιναν διάσημα στα αρ�αϊκά και κλα-σικά �ρ�νια –της A�αίας και τ�υEλλανί�υ Δι�ς– η Aρ�αι�λ�γική Yπη-ρεσία εί�ε την τύ�η να ερευνήσει έ-να νέ� άγνωστ� ως τώρα μυκηναϊκ��ικισμ�. H �ιλ�π�νη σκαπάνη τ�υAλκι�ιάδη Λα�άρ�υ, εν�ς ρητιν�συλ-λέκτη των πευκώνων στις ανατ�λι-κές πλαγιές τ�υ νησι�ύ στη θέση Λα-�άρηδες έ�ερε στ� �ως τυ�αία έναμυκηναϊκ� κτιστ� θαλαμωτ� τά��και τα αρ�αία π�υ παρέδωσε άν�ι"αντ� δρ�μ� για μια πρώτη μικρή σωστι-κή ανασκα�ική έρευνα. Aπ�καλύ-�θηκαν τρεις τά��ι απ� τ�υς �π�ί-�υς � ένας εί�ε διαταρα�θεί απ� τ�ναγρ�τη και �ι άλλ�ι δύ� εί�αν συλη-θεί στην αρ�αι�τητα. Eπίσης εντ�πί-στηκαν λείψανα �ικισμ�ύ και απ�κα-λύ�θηκε τμήμα κτιρί�υ.

Oι τά��ι είναι υπ�γει�ι με κτιστ�θάλαμ� �ρθ�γώνι�υ σ�ήματ�ς στ�ν�π�ί� �δηγεί επίσης κτιστ�ς δρ�-μ�ς. Kαλύπτ�νται με �ρι��ντιεςπλάκες �ι �π�ίες πατ�ύν πάνω στα�ρθια τ�ι�ώματα των πλευρών τ�υθαλάμ�υ π�υ συγκλίν�υν ελα�ρά. Hκατασκευή των τά�ων �ανερώνειμια συγγένεια με την Kρήτη, �π�υανάλ�γ�ι τά��ι είναι γνωστ�ί απ�τ�ν 16� ώς τ�ν 13� αι. π.X. και ακ�-μη ώς την πρωτ�γεωμετρική περί�-δ�. Tέτ�ι�ι τά��ι είναι επίσης γνω-στ�ί και στην πρωτ�κυκλαδική επ�-�ή στη Σύρ�.

Tα πλ�ύσια ευρήματα π�υ μας �ά-ρισαν είναι ε"αιρετικά καλής π�ι�-τητας και �ανερών�υν στενή σ�έσημε την Aργ�λίδα. Kύλικες, κύπελλα,σκύ��ι, αρτ�σ�ημα αλά�αστρα κ�-σμημένα με τα �αρακτηριστικά μ�-τί�α τ�υ 14�υ και 13�υ αι. π.X. �πωςναυτίλ�ι, σ�ηματ�π�ιημένα �ταπ�-δια, παπυρ�ειδή άνθη κ.λπ. ήσαν �-λα για να τιμήσ�υν τ�υς νεκρ�ύς.Mα�ί ψή��ι απ� περιδέραια, �άλκι-ν� εγ�ειρίδι� και ειδώλι� τ�υ τ�π�υΦ και Ψ.

Σημαντικά είναι τα ειδώλια τ�υ τύ-π�υ της κ�υρ�τρ���υ π�υ παριστά-ν�υν τη μεγάλη μητέρα – Θεά της�ύσης με τ� παιδί στην αγκαλιά της.Tα μικρά αυτά «λατρευτικά αγαλμα-τίδια» είναι απ� τ�υς τελευταί�υς α-ψευδείς μάρτυρες των παλιών α"ιώνπ�υ τιμ�ύν και λατρεύ�υν στ� πρ�-σωπ� της γυναίκας τη μητέρα π�υ"έρει να �ρ�ντί�ει, να μεγαλώνει καινα πρ�στατεύει με αγάπη �τι στηρί-�ει τη συνέ�εια της �ωής, �υσιαστι-κές ιδι�τητες, �ι �π�ίες επικαλύ�θη-καν και α�ανίστηκαν απ� τα «Oλύ-μπια» πρ�τυπα π�υ αναγνωρί��υνστη γυναίκα τα �αρακτηριστικά μιας�ιλ�μα�ης αρρενωπής, εργατικήςκαι παρθέν�υ θεάς, της Aθηνάς.

Συνέ�εια απ� την 7η σελίδα

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Tμήμα πρ���υ με απεικ�νιση πέρδικας. Xρ�ν�λ�γείται γύρω στ� 1300 π.X.

Mυκηναϊκά ειδώλια π�υ παριστάν�υν τη μεγάλη θεά της �ύσεως – μητέρας. Xρ�ν�λ�γ�ύνται γύρω στα 1300 – 1200 π.X.

Page 8: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 9

H π�λη των ιστ�ρικών �ρ�νωνH π�λη–κράτς της Aίγινας, απέκτησε πλύτη και �ήμη με τη ναυτιλία και τ εμπ�ρι

Tης Eλένης Παπασταύρ�υ

Aρ�αι�λ�γ�υ της B΄ E��ρείας Πρ�ϊστ�ρικών καιKλασικών Aρ�αι�τήτων Aττικής

H ΠOΛH των ιστ�ρικών �ρ�νων κτί-�εται κ�ντά στ� λιμάνι, στη θέση �-π�υ �ρίσκεται και η σύγ�ρ�νη πρω-τεύ�υσα τ�υ νησι�ύ. O λ���ς της«K�λώνας» (�πως �ν�μά�εται σήμε-ρα), �π�υ υπήρ�αν �ι διαδ��ικ�ίπρ�ϊστ�ρικ�ί �ικισμ�ί, μετατρέπεταισε τ�π� ιερ�, τ�π� «κατ�ικίας» τωνθεών και ιδρύ�νται σ’ αυτ�ν �ι να�ί.

H �ργάνωση της π�λης – κράτ�υςτ�π�θετείται στ� πρώτ� μισ� τ�υ7�υ αι. π.X. Πρ�κειται για π�λη άρρη-κτα δεμένη με τη θάλασσα. Ως νησίκαι μάλιστα �ωρίς π�λλές καλλιερ-γήσιμες εκτάσεις στρά�ηκε π�λύνωρίς στη ναυτιλία και τ� εμπ�ρι�.Aπ� αυτές τις δραστηρι�τητες απέ-κτησε πλ�ύτη και �ήμη. Eνα απ�-σπασμα τ�υ Hσι�δ�υ περιγρά�ειτ�υς Aιγινήτες ως τ�υς πρώτ�υς θα-λασσ�π�ρ�υς, ως κατασκευαστέςτων ιστι���ρων και κωπηλάτωνπλ�ίων.

Σύμ�ωνα με τις αρ�αίες πηγές ηAίγινα συγκαταλέγεται στις π�λεις,π�υ υπήρ%αν για κάπ�ι� �ρ�νικ� διά-στημα θαλασσ�κράτ�ρες. H �ήμητ�υ νησι�ύ γύρω απ� τα ναυτικάπράγματα απ�τυπώνεται και σε ύ-μν�υς, π�υ συνέθεσε � Πίνδαρ�ςπρ�ς τιμήν Aιγινητών αθλητών, �ι �-π�ί�ι νίκησαν σε διά��ρ�υς αγώνες.Mε την ευκαιρία της ε%ύμνησής τ�υςγίνεται ανα��ρά στην π�λη π�υ τ�υςανέθρεψε και συ�νά της απ�δίδεταιτ� επίθετ� «ναυσικλυτ�ς»: �ν�μα-στή για τα πλ�ία της. O Hρ�δ�τ�ς μι-λάει με θαυμασμ� για τ�ν Aιγινήτη έ-μπ�ρ� Σώστρατ�, π�υ απέκτησε μυ-θώδη πλ�ύτη απ� τα μακρινά τ�υ τα-%ίδια.

O 7�ς και 6�ς αι. π.X. απ�τελ�ύν ε-π��ή συνε��ύς πρ��δ�υ, π�υ �δηγείτ� νησί στα τέλη τ�υ 6�υ και τα πρώ-τα �ρ�νια τ�υ 5�υ αι. π.X. στη μεγά-λη τ�υ ακμή.

Διαμετακμιστικ�

εμπ�ρι

Tα πλ�ία των Aιγινητών τα%ιδεύ-�υν σε ανατ�λή και δύση, μετα�έρ�-ντας εμπ�ρεύματα για τις ελληνικέςπ�λεις. T� εμπ�ρι� τ�υς είναι διαμε-τακ�μιστικ�. E��σ�ν τ� νησί δεν πα-ράγει αγαθά, ενεργεί ως μετα��ρέ-ας πρ�ϊ�ντων άλλων π�λεων. H θέσητ�υ στ� κέντρ� τ�υ Σαρωνικ�ύ είναικατάλληλη για την αναδιαν�μή τωνεμπ�ρευμάτων. Eκτ�ς απ� κ�ντινάαναλαμ�άνει και μακρινά τα%ίδια στ��ώρ� της Mεσ�γεί�υ. Mετα�έρει κυ-ρίως πρώτες ύλες, �πως σιτηρά, μέ-ταλλα, %υλεία, μαλλί, πάπυρ�, και α-π� την ανατ�λή, αρώματα και ε%ωτι-κά είδη. Eπίσης, εμπ�ρεύεται κερα-μικά απ� τα μεγάλα ελληνικά κέντραπαραγωγής, �πως την K�ρινθ� καιτην Aθήνα. Aπ� την π�ικιλία και πλη-θώρα των ειδών π�υ μετέ�εραν �ι

Aιγινήτες, � ��ρτ�ς των πλ�ίων μεμικρ�εμπ�ρεύματα �ν�μάσθηκε «Aι-γιναία εμπ�λή».

Eκτ�ς απ� τ� σημαντικ� ρ�λ� τηςAίγινας στη διακίνηση αγαθών καιστην επικ�ινωνία των γύρω απ� τηMεσ�γει� λαών ήταν και μία απ� τιςπρωτ�π�ρες π�λεις π�υ συνέ�αλανστη μετα��ρά πρ�ς την ηπειρωτικήEλλάδα ιδεών και γνώσεων κυρίωςαπ� την ανατ�λή, π�υ διέθετεπρ�ηγμέν� π�λιτισμ�.

O Hρ�δ�τ�ς ανα�έρει �τι η Aίγιναήταν η μ�νη π�λη απ� αυτές π�υ�ρίσκ�νταν κ�ντά στην ηπειρωτικήEλλάδα π�υ συμμετεί�ε στην ίδρυ-ση (γύρω στα 570 π.X.) τ�υ εμπ�ρί-�υ στη Nαύκρατη της Aιγύπτ�υ και�τι ανήγειρε εκεί δικ� της %ε�ωρι-στ� ιερ�.

Για τη διευκ�λυνση των εμπ�ρι-κών της συναλλαγών π�λύ νωρίς κυ-κλ���ρησε μέτρα και σταθμά. Oι αρ-�αίες πηγές μας πληρ���ρ�ύν �τι ε-δώ κ�πηκε τ� πρώτ� ασημένι� ν�μι-σμα. Ως έμ�λημά τ�υ εί�ε τη θαλάσ-σια �ελώνα.

Oι δ�ύλ�ι την επ��ή εκείνη ήτανπρ�σ�δ���ρ�ς παράγων και εμπ�-ρεύσιμ� είδ�ς, π�υ απέ�ερε μεγάλακέρδη.O Aριστ�τέλης (2) σημειώνει�τι η Aίγινα διακιν�ύσε 470.000 δ�ύ-λ�υς. Aριθμ�ς π�υ θεωρείται ε%αιρε-τικά υψηλ�ς για τ� νησί. Aν σκε�θεί�μως κανείς �τι για την επάνδρωσητων πλ�ίων και την ανάπτυ%η τ�υ ε-μπ�ρί�υ ήταν απαραίτητ�ι, μπ�ρείνα δικαι�λ�γήσει αυτ�ν τ�ν αριθμ�.T� εκτεταμέν� δ�υλεμπ�ρι� π�υδιενεργ�ύσε, την κατέστησε μισητήανάμεσα στ�υς Eλληνες.

Eκτ�ς απ� την Aίγυπτ� αναπτύσ-σει εμπ�ρικές σ�έσεις με άλλες πε-

ρι��ές της Aνατ�λής, τη ��ρει� Συ-ρία, τη Φ�ινίκη, με ενδιάμεσ�υςσταθμ�ύς τη P�δ� και την Kύπρ�.Για την πρ�στασία των εμπ�ρικώντης δρ�μων πρ�ς την Aνατ�λή, ανα-γκά�εται να συγκρ�υσθεί με τ�υςΣαμί�υς τ�υς �π�ί�υς νικά και εκ-διώκει απ� την Kυδωνία της δυτικήςKρήτης, �π�υ ενισ�ύει τη θέση της.Παράλληλα, αναπτύσσει εμπ�ρικέςδραστηρι�τητες στη Mαύρη Θάλασ-σα. O Hρ�δ�τ�ς ανα�έρει �τι � /έρ-%ης είδε αιγινήτικα πλ�ία ��ρτωμέ-να με σιτάρι να διαπλέ�υν τ�ν Eλλή-σπ�ντ� με πρ��ρισμ� την Aίγινα καιτην Πελ�π�ννησ�. Στη Δύση επίσηςσημειώνεται η παρ�υσία της. O

Στρά�ων γρά�ει �τι έστειλε απ�ί-κ�υς στ�υς Oμ�ρικ�ύς (��ρειαAδριατική). Στη Gravisca (PortoClementino) της Eτρ�υρίας, στ� κλα-σικ� ιερ� της Hρας, �ρέθηκε εντ�ι�ι-σμέν� τμήμα άγκυρας με α�ιερωμα-τική επιγρα�ή κάπ�ι�υ Σώστρατ�υπρ�ς τ�ν Aπ�λλωνα της Aίγινας. T�εύρημα αυτ� απ�τελεί ακράδαντη α-π�δει%η για την αιγινητική παρ�υσίαστην Eτρ�υρία.

Oι επα�ές των Aιγινητών με διά-��ρες περι��ές της Mεσ�γειακήςλεκάνης απ�δεικνύεται και απ� τηνπληθώρα εισαγωγών στ� ίδι� τ� νη-σί. Aντικείμενα απ� την Aίγυπτ�, ��-ρεια Συρία, Φ�ινίκη, Kύπρ�, P�δ�,παραλία Mικράς Aσίας, Kυκλάδες,Aργ�ς, K�ρινθ�, Aττική, Λακωνία,Iταλία κατακλύ��υν τ� νησί.

H επ��ή ακμής της αντικατ�πτρί-�εται ιδιαίτερα στα μνημεία της. Σταδύ� σημαντικ�τερα ιερά τ�υ να�ύτην A�αία και την «K�λώνα» κατάτ�υς �ρ�ν�υς αυτ�ύς, αν�ικ�δ�μ�ύ-νται, στη θέση των παλαι�τέρων,μνημειωδέστερ�ι να�ί, ενώ ιδρύ�-νται και νέ�ι πρ�ς τιμήν δια��ρωνθεών. Στην π�λη κτί�εται ισ�υρ� τεί-��ς, κατασκευά��νται εντυπωσιακάλιμενικά έργα, δαιδαλώδες υδραγω-γεί� και δαπανηρ�ί τά��ι.

Στην αρ�ή των μηδικών π�λέμωνπρ�σπάθησε να απ��ύγει τη ρή%η μετην Περσία, πρ��ανώς για να μηνπληγ�ύν τα εμπ�ρικά της συμ�έρ�-ντα στην ανατ�λική Mεσ�γει�. Tελι-κά η συμ��λή της στη ναυμα�ία τηςΣαλαμίνας ήταν απ��ασιστική και ε-παινέθηκε π�λύ για την ανδρεία, π�υεπέδει%αν �ι Aιγινήτες.

Aντι�ηλία

με την Aθήνα

H Aθήνα, ισ�υρή π�λη – κράτ�ς,ήταν η μεγαλύτερη αντί�ηλ�ς της

Σύν�λ� �μαδικών τά�ων, αρ�ές τ�υ 5�υ αι. π.X. Oικ�πεδ� M. Mπ�υσέκα.

Tμήμα τ�υ ��υρωματικ�ύ τεί��υς, αρ�ές τ�υ 5�υ αι. π.X. Oικ�πεδ� B. Eυ-δαίμ�ν�ς.

Συνέ�εια στη 10η σελίδα

Page 9: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

Aίγινας. O Hρ�δ�τ�ς κάνει εκτενήανα��ρά στ�ν μετα%ύ τ�υς π�λεμ�,τ�ν �π�ί� �αρακτηρί�ει μακρ��ρ�-νι� και ως ένα απ� τ�υς μεγαλύτε-ρ�υς της επ��ής. H θέση της Aίγι-νας και η ενασ��ληση των δύ� π�-λεων – κρατών με τη ναυτιλία και τ�εμπ�ρι�, με κ�ιν�ύς δηλαδή στ�-��υς, εί�αν ως αναπ��ευκτ� απ�-τέλεσμα τ�ν ανταγωνισμ� και τιςμετα%ύ τ�υς συγκρ�ύσεις. O �αρα-κτηρισμ�ς τ�υ Περικλή για την Aίγι-να ως «λήμης (“τσίμπλας”) τ�υ Πει-ραιώς» απ�δίδει με ενάργεια τιςσ�έσεις τ�υς. H απ��ασιστικής ση-μασίας σύγκρ�υση για την Aίγινα έ-γινε τ� 457 π.X.

Oι δύ� π�λεις ναυμά�ησαν λίγ� έ-%ω απ� τ� νησί και �ι Aιγινητικές δυ-νάμεις νικήθηκαν κατά κράτ�ς. Aυ-τή η ήττα στάθηκε μ�ιραία για τηντύ�η τ�υ νησι�ύ και έ�ερε την πα-ρακμή απ� την �π�ία δεν ανέκαμψεπ�τέ. Aναγκάστηκε να κατεδα�ίσειτ� τεί��ς, να παραδώσει τ� στ�λ�και να πληρώνει �αρύτατ� ετήσι���ρ� στ�υς Aθηναί�υς.

Aπ� τις αρ�ές ακ�μη τ�υ Πελ�-π�ννησιακ�ύ π�λέμ�υ (431 π.X.) ε-πειδή �ι Aθηναί�ι θεωρ�ύσαν τηνAίγινα ως απειλή, ε%αιτίας της θέ-σης της, επέτυ�αν να διώ%�υν τ�υςAιγινήτες απ� τ� νησί τ�υς και ε-γκατέστησαν σ’ αυτ� Aθηναί�υςκληρ�ύ��υς. Oι διωγμέν�ι Aιγινή-τες κατ�ίκησαν με τη ��ήθεια τωνΣπαρτιατών στη Θυρέα, κ�ντά στ�σημεριν� Aστρ�ς. Στα τέλη τ�υ Πε-λ�π�ννησιακ�ύ π�λέμ�υ (404 π.X.)� νικητής Σπαρτιάτης στρατηγ�ςΛύσανδρ�ς επανέ�ερε τ�υς επι�ή-σαντες Aιγινήτες στ� νησί τ�υς.

Aπ� την επ��ή αυτή και ύστερα ητύ�η της Aίγινας ακ�λ�υθεί αυτήντων άλλων ελληνικών π�λεων και υ-πάγεται στην εκάστ�τε ισ�υρ�τερηδύναμη (ηγεμ�νία Σπάρτης, Θη�ών,Mακεδ�νίας, Περγάμ�υ) έως �τ�υπεριέρ�εται με διαθήκη τ�υ Aττά-λ�υ Γ (133 π.X.) στη Pώμη.

Γύρω στα 155 μ.X. την επισκέπτε-ται � περιηγητής Παυσανίας � �π�ί-�ς περιγρά�ει τα εναπ�μείνανταμνημεία της, μάρτυρες της παλιάςτης δ�%ας.

Σωστικές ανασκα�ές

H εικ�να της αρ�αίας π�λης –ε-κτ�ς απ� τ� ιερ� στ� λ��� της «K�-λώνας»– ανασυντίθεται τα τελευ-ταία �ρ�νια �άρις στις σωστικές α-νασκα�ές. Oι ανασκα�ές αυτές εί-ναι περιστασιακές και περι�ρισμέ-νης έκτασης, αλλά απ��αίν�υν π�-λύ σημαντικές για την έρευνα δι�τιαπ�καλύπτ�υν και διασώ��υν πέτρα– πέτρα τα αρ�αία κατάλ�ιπα, τα �-π�ία στη συνέ�εια εντάσσ�νται στ��άρτη της περι��ής και απ�δίδ�υντην αρ�αία τ�π�γρα�ία. Eπειδή στησύγ�ρ�νη πρωτεύ�υσα τ�υ νησι�ύ,π�υ είναι κτισμένη επάνω στην αρ-�αία π�λη και περιλαμ�άνει π�λλάδιατηρητέα νε�κλασικά σπίτια, η �ι-κ�δ�μική δραστηρι�τητα είναι πε-ρι�ρισμένη, η εικ�να τ�υ αρ�αί�υ�ικισμ�ύ παραμένει έως σήμερα α-π�σπασματική.

Mε την ευκαιρία ανέγερσης �ικ�-δ�μών σε διά��ρα ιδιωτικά �ικ�πε-δα ήρθαν στ� �ως αρ�αία �ικιστικάλείψανα. Tα περισσ�τερα τ�π�θε-

τ�ύνται στα αρ�αϊκά, κλασικά καιρωμαϊκά �ρ�νια. Aπ�καλύ�θηκαν ε-πίσης κατάλ�ιπα απ� τ� π�λύπλ�κ�υδρευτικ� σύστημα τ�υ νησι�ύ, τ��π�ί� κατασκευάσθηκε στ�υς �ρ�-ν�υς ακμής της Aίγινας και ήταν α-παραίτητ� για τ� νησί, π�υ υπ��έ-ρει απ� λειψυδρία. T� νερ� δι��ε-τεύεται διά μέσ�υ λα%ευτών ή κτι-στών αγωγών, με π�λλές διακλαδώ-σεις σε μεγάλες κωδων�σ�ημες δε-%αμενές, επι�ρισμένες με ισ�υρ� υ-δραυλικ� κ�νίαμα. Tα πηγάδια στιςαυλές π�υ συ�νά περιέ��υν πλ�ύ-σια θραύσματα αγγείων, συμπληρώ-ν�υν την εικ�να της κατ�ίκησης. Σεδύ� �ικ�πεδα μέσα στην π�λη εντ�-πίσθηκαν τμήματα λ�υτρών της ύ-στερης ρωμαι�κρατίας.

Oι ανασκα�ές στα �ικ�πεδα είναιπ�λλές και απαιτ�ύν �ρ�ν�, με απ�-τέλεσμα να επι�αρύν�υν τ�υς ιδι�-κτήτες, �ι �π�ί�ι �μως συμ�άλλ�υνέμμεσα στην απ�κάλυψη και γνώσητων μνημείων τ�υ τ�π�υ τ�υς.

Pωμαϊκ� δικ� δίκτυΣτη ρωμαϊκή επ��ή �ρ�ν�λ�γείται

τμήμα τ�υ �δικ�ύ δικτύ�υ της π�-λης. Aπ�τελείται απ� τρεις λιθ�-στρωτ�υς απ� αργ�ύς λίθ�υς δρ�-μ�υς π�υ τέμν�νται. Aπ� τ�ν πρ�-σανατ�λισμ� τ�υς γίνεται �ανερ� �-τι � ένας διέσ�ι�ε τ� εσωτερικ� τηςπ�λης, � δεύτερ�ς ερ��ταν απ� τηνπαραλία, ενώ � τρίτ�ς τ�υς συνέδεεμε τ� λ��� της K�λώνας. Στ�υς �ώ-ρ�υς ανάμεσα στ�υς δρ�μ�υς εντ�-πίστηκαν �ικιστικά λείψανα.

H απ�κάλυψη τμήματ�ς τ�υ αρ-�αί�υ τεί��υς στην �δ� Tελαμών�ςαπ�τελεί τ� σημαντικ�τερ� εύρημα.T� τεί��ς περιέ�αλλε την π�λη.Xρ�ν�λ�γείται στις αρ�ές τ�υ 5�υαι. π.X. επ��ή ακμής της Aίγινας,αλλά συγ�ρ�νως και επ��ή αν�δ�υτης αθηναϊκής δημ�κρατίας και τηςαυ%αν�μενης απειλής απ� αυτήν. Oκίνδυν�ς των Aθηνών πρέπει να υ-πήρ%ε απ� τ�υς σημαντικ�τερ�υςλ�γ�υς π�υ υπαγ�ρευσαν την κατα-σκευή τ�υ τεί��υς. Oπως μας πλη-ρ���ρεί � Θ�υκυδίδης �ι Aιγινήτεςυπ��ρεώθηκαν να τ� κατεδα�ίσ�υνμετά την ήττα τ�υς απ� τ�υς Aθη-

ναί�υς (457 π.X.). Πρ�κειται για π�-λύ επιμελημέν� έργ�. Oι �ψεις τ�υέ��υν κατασκευασθεί απ� μεγά-λ�υς πωρ�λιθ�υς με άριστη πρ�-σαρμ�γή. Eσωτερικά υπάρ�ει γέμι-σμα απ� �ώμα και πέτρες δια��ρωνμεγεθών. Eγκάρσι�ι πωρ�λιθ�ι τ�-π�θετήθηκαν κατά διαστήματα γιαενίσ�υσή τ�υ. T� τμήμα, π�υ ανα-σκά�ηκε εντάσσεται στ� σκέλ�ςτ�υ τεί��υς, π�υ �ρί�ει τ� ανατ�λι-κ� �ρι� της αρ�αίας π�λης. T� σκέ-λ�ς αυτ� κατέ�αινε, έως τη θάλασ-σα, �π�υ σε συνδυασμ� με τις σύγ-�ρ�νες λιμενικές εγκαταστάσειςπαρεί�ε ε%αιρετική ��ύρωση στηνπ�λη.

T αρ�αίνεκρτα�εί

Mε τη συνε�ή επέκταση της σημε-ρινής π�λης και την ανέγερση νέων�ικ�δ�μών, πέρα απ� τ�ν κεντρικ�πυρήνα τ�υ λιμανι�ύ, διερευνάται ��ώρ�ς, π�υ περιέ�αλλε την αρ�αίαπ�λη. Eντ�πίστηκαν μεγάλα τμήματατ�υ αρ�αί�υ νεκρ�τα�εί�υ, π�υ �ρι-σκ�ταν έ%ω απ� τ� τεί��ς. Aπ�καλύ-�θηκαν τά��ι, π�υ καλύπτ�υν την ε-π��ή απ� τα τέλη τ�υ 8�υ αι. π.X., έ-ως και τα ρωμαϊκά �ρ�νια. Oι περισ-σ�τερ�ι ανάγ�νται στα �ρ�νια ακμήςτ�υ νησι�ύ κατά τα �π�ία εί�ε αυ%η-θεί π�λύ � πληθυσμ�ς τ�υ. Eίναι κυ-ρίως υπ�γει�ι θαλαμωτ�ί, λα%ευμέ-ν�ι στ� μαλακ� υπ�στρωμα τ�υ �ρά-��υ. H πρ�σ�αση σε αυτ�ύς γίνεταιείτε απ� κάθετη, �ρθ�γώνια είσ�δ�ή λα%ευτή κλίμακα. Aυτ�ί �ι τά��ι εί-ναι �ικ�γενειακ�ί. Eπειδή ήταν δα-πανηρ�ί, �ρησιμ�π�ιήθηκαν για επα-νειλημμένες τα�ές στ� πέρασματων αιώνων. Tα κτερίσματά τ�υς δεί-�ν�υν την πλ�ύσια π�ικιλία των ει-σαγωγών στ� νησί, με κυρίαρ�ες τιςεισαγωγές απ� την K�ρινθ� και τηνAττική. Eκτ�ς απ� τ�υς �ικ�γενεια-κ�ύς συναντώνται και �ι απλ�ί �ρθ�-γώνι�ι, επι�ανειακ�ί, λακκ�ειδείςτά��ι, π�υ πρ��ρί��νταν για μεμ�-νωμένη τα�ή.

Mεγάλ� κτιριακ� συγκρ�τημα μεείκ�σι πέντε περίπ�υ δωμάτια απ�-καλύ�θηκε στην περι��ή τ�υ αρ�αϊ-

κ�ύ – κλασικ�ύ νεκρ�τα�εί�υ στ�νKάμπ� – Mύλων. Eπειδή γειτνιά�ει μεαυτ� �δηγ�ύμαστε στην υπ�θεση �-τι εί�ε σ�έση με τ� νεκρ�τα�εί�. Πι-θαν�ν τα δωμάτιά τ�υ �ρησίμευανως �ώρ�ι εμπ�ρίας κεραμικής ή ερ-γαστήρια κατασκευής δια��ρων α-ντικειμένων.

E%ήντα ένας λακκ�ειδείς τά��ι,π�υ ανασκά�ηκαν σε ιδιωτικ� �ικ�-πεδ�, στ� Mεριστ�, απ�τελ�ύν %ε-�ωριστ� και ιδιαίτερ� σύν�λ�, μέσαστ� νεκρ�τα�εί�. H πυκν�τητα, �πρ�σανατ�λισμ�ς και η �μ�ι�τητατων τά�ων, καθώς και η επιλ�γή τ�υιδιαίτερα σαθρ�ύ πετρώματ�ς, γιανα επιτευ�θεί η εύκ�λη και γρήγ�ρηδιάν�ι%ή τ�υς, �δηγ�ύν στ� συμπέ-ρασμα �τι στη θέση αυτή έγινε κά-π�ι�ς σύγ�ρ�ν�ς και �μαδικ�ς εντα-�ιασμ�ς. Aπ� τ�ν συσ�ετισμ� των α-νασκα�ικών δεδ�μένων, π�υ τ�π�-θετ�ύν τ�ν εντα�ιασμ� των νεκρώνστις αρ�ές τ�υ 5�υ αι. π.X., με την ε-%ιστ�ρηση των γεγ�ν�των απ� τ�νHρ�δ�τ� διατυπώνεται η άπ�ψη �τιεδώ εντα�ιάστηκαν �ι δημ�κρατικ�ίAιγινήτες, π�υ επαναστάτησαν ενα-ντί�ν των αριστ�κρατών.

H επανάστασή τ�υς, �μως, απέτυ-�ε, επειδή καθυστέρησε να �τάσει ησυμ�ωνημένη ��ήθεια τ�υ αθηναϊ-κ�ύ στ�λ�υ. T�τε π�λλ�ί δημ�κρατι-κ�ί �δηγήθηκαν έ%ω απ� την π�ληκαι θανατώθηκαν.

Aρ�αία λατμεία

Στην περι��ή Bάρδια εντ�πίστη-καν κτιστ�ί, καμαρ�σκεπείς τά��ιτης ύστερης ρωμαι�κρατίας. H θέσηαυτή, κατά τ�υς κλασικ�ύς �ρ�ν�υς,ήταν περι��ή κατ�ίκησης, ενώ κατάτην ύστερη ρωμαι�κρατία μετατρέ-πεται σε τ�π� εντα�ιασμ�ύ, γεγ�ν�ςπ�υ μαρτυρεί την παρακμή και συρ-ρύκνωση της π�λης στ�υς �ρ�ν�υςαυτ�ύς.

Mακρύτερα απ� τα νεκρ�τα�είακαι κυρίως στ� ��ρει�τερ� τμήματ�υ νησι�ύ εντ�πίστηκαν αρ�αία λα-τ�μεία. Eίναι γνωστ� �τι �ι Aιγινήτεςκατά την κλασική επ��ή ε%ήγαν πω-ρ�λιθ� απ� τ�ν �π�ί� κατασκευά-σθηκαν και σημαντικά κτίσματα τηςAττικής. Σημαντικ� λατ�μεί� απ�κα-λύ�θηκε πι� κ�ντά στην π�λη, στηνπερι��ή Λει�άδι. Aπ� μετρήσεις π�υέγιναν, πρ�έκυψε �τι �ι �γκώδειςπωρ�πλινθ�ι, π�υ ε%�ρύ�θηκαν απ�αυτ�, �ρησιμ�π�ιήθηκαν στα θεμέ-λια τ�υ να�ύ τ�υ Aπ�λλωνα, στηνK�λώνα. H μετα��ρά των �γκ�λίθωναπ� τ� λατ�μεί� στην περι��ή τηςK�λώνας για την κατασκευή τ�υ να-�ύ γιν�ταν απ� τη θάλασσα. Διακρί-νεται � λα%ευμέν�ς στ� �ρά�� κατω-�ερικ�ς δρ�μ�ς για τη μετα��ράτων �γκ�λίθων ώς την ακτή, �π�υ γι-ν�ταν η ��ρτωση.

Oι σωστικές ανασκα�ές λ�ιπ�ν,%ανα�ωντανεύ�υν τ� παρελθ�ν τ�υνησι�ύ. Tα αρ�αία κατάλ�ιπα, π�υέρ��νται στ� �ως είναι �ι �ρατές και�ειρ�πιαστές απ�δεί%εις της ιστ�-ρίας τ�υ. Διαλαλ�ύν τη συμ��λή τηςAίγινας και τ� δυναμικ� ρ�λ� τηςστ� ιστ�ρικ� γίγνεσθαι της αρ�αίαςEλλάδας.

Σημειώσεις1) R. Merkelbach, M. West, Fr. Hesiodea,

Oxford 1967, αρ. 205.2) Aριστ. Fragmenta, 472. Aθήναι�ς 6. 172d.

Συνέ�εια απ� την 9η σελίδα

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Aττικ�ς μελαν�μ�ρ��ςαμ��ρέας, στ�ν �π�ί� απεικ�νί�εταισυμπλ�κή π�λεμιστών.Πρώτ� τέταρτ� 5�υ αι. π.X. Oικ�πεδ� Π. K�υλικ�ύρδη.

Page 10: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 11

T� ιερ� της AαίαςOι «Aιγινήτες», απ� τ�ν να� της A�αίας, �ρίσκ�νται εκτεθειμέν�ι στην περί�ημη Γλυπτ�θήκη τ�υ M�νά��υ

Tης E�ης T�υλ�ύπα

Eπίτιμ�υ E�ρ�υ Aρ�αι�τήτων

H ΘEA A�αία λατρευ ταν μ ν� στηνAίγινα και μ ν� στ� ανατ�λικ πευ-κ �υτ� άκρ� τ�υ νησι�ύ. Oι αρ�αί�ιμυθ�γρά��ι ανα�έρ�νται σε αυτήνκάπως α ριστα. Λένε τι καταγ ταναπ την Kρήτη, τι εκεί την κυνήγη-σε � �ασιλιάς Mίνως και τι τ�υ �έ-�υγε πέ�τ�ντας στη θάλασσα. Δυ�ψαράδες την έσωσαν και την έ�ερανστην Aίγινα. T π�ς της έγινε � �ρά-��ς π�υ υψώνεται σήμερα � γνω-στ ς να ς. Θα γνωρί$αμε περισσ τε-ρα για τη θεά εάν εί�ε σωθεί � ύμν�ςπ�υ έγραψε γι’ αυτήν � Πίνδαρ�ς,π�υ ήταν �ίλ�ς των αριστ�κρατικών�ικ�γενειών της Aίγινας και επισκε-πτ ταν συ�νά τ� �ώρ� της A�αίας.Πιθανώς να έγραψε τ�ν ύμν� για ταεγκαίνια τ�υ να�ύ π�υ κτίστηκε γύ-ρω στα 500 π.X.

T� τραγ�ύδι τ�υ Πίνδαρ�υ �άθηκεαλλά σώθηκαν τα τραγ�ύδια τ�υ γιατις νίκες των αθλητών των μεγάλωναγώνων στην Oλυμπία, τη Nεμέα καιτην Iσθμία. Eντεκα απ αυτά ανα�έ-ρ�υν αγωνιστές απ την Aίγινα. Mι-λάει για τις �ικ�γένειες των νικητώνκαι για τ�υς μυθικ�ύς τ�υς πρ�γ -ν�υς, για τ�ν Aιακ , τ�ν πρώτ� ηγε-μ να τ�υ νησι�ύ, γι� τ�υ Δία και τηςνύμ�ης Aίγινας και για τ� γι� τ�υAιακ�ύ, τ�ν Tελαμώνα, π�υ ήταν πα-τέρας τ�υ Aίαντα. Oι Aιακίδες κατέ-κτησαν δυ� ��ρές την Tρ�ία. Στηνπρώτη μυθική άλωση μετεί�ε και �Hρακλής π�υ ήταν �ίλ�ς τ�υ Tελα-μώνα. Aπ τα �έλη τ�υ σκ�τώθηκε ��ασιλιάς των Tρώων Λα�μέδων και λ�ι �ι γι�ι τ�υ εκτ ς απ τ�ν Πρία-μ�. O Aίας πήρε μέρ�ς στη δεύτερηάλωση, τη γνωστή απ τ�ν Oμηρ�.

T� ιερ της A�αίας είναι π�λύ πα-λι . H λατρεία της θεάς ιδρύθηκε πι-θανώς απ ψαράδες π�υ κατ�ικ�ύ-σαν αρ�αι τατ� �ικισμ στην AγίαMαρίνα, ή απ Kρήτες π�υ ήρθαν ωςάπ�ικ�ι στ� νησί. Oπως μαρτυρ�ύντα ευρήματα η αρ�ή τ�υ �θάνειστην αρ�ή της δεύτερης �ιλιετίας.Πρ κειται για μυκηναϊκά αγγεία, ει-δώλια π�υ παριστάν�υν τη θεά, � -δια για τις θυσίες, σ�ραγίδες απ η-μιπ�λύτιμ�υς λίθ�υς.

Yπαίθρι� ιερ�Στην αρ�ή ήταν ένα υπαίθρι� ιερ

πάνω στ� � ρει� μισ τ�υ �ρά��υ.Aπ τ�ν 8� αι. π.X. σώ$�νται κάπ�ι�ιτ�ί��ι με ακαν νιστ�υς λίθ�υς, ταλείψανα εν ς �ωμ�ύ και ένα κτίρι�με σειρά δωματίων π�υ διατηρήθηκεέως τ�ν 6� αι. π.X. ίσως για δι�ικητι-κή �ρήση.

T� 7� αι. έως τις αρ�ές τ�υ 6�υπ.X. �αίνεται τι κράτησε τ� �αρα-κτήρα τ�υ υπαίθρι�υ ιερ�ύ με περί-��λ� και πύλη. I�νη να�ύ δεν �ρέθη-καν αν και δεν απ�κλείεται να υπήρ-�ε κτίσμα απ υλικά π�υ καταστρά-�ηκαν. Γύρω στα 575 π.X. κτίσθηκε �πρώτ�ς λίθιν�ς να ς π�υ έπαθε με-

γάλες �θ�ρές μετά απ πυρκαγιάστην �ύλινη στέγη. Στις τελευταίεςανασκα�ές �ρέθηκαν π�λλά αρ�ιτε-κτ�νικά θραύσματα αυτ�ύ τ�υ να�ύώστε έγινε δυνατ να �ανακτισθεί ηπρ σ�ψή τ�υ, μέσα στην αρ�αι�λ�-γική απ�θήκη τ�υ αρ�αι�λ�γικ�ύ�ώρ�υ. H σ�ετική έρευνα, αναστή-λωση και δημ�σίευση έγιναν απ τ�ναρ�ιτέκτ�να Ludwing Schwandner:(Der altere Porostempel der Aphaiaauf Aegina, 1985). Στ�ν ίδι� �ώρ�στεγά$�νται θαυμάσια αντίγρα�α α-π μερικές μ�ρ�ές των αετωμάτωντ�υ νεώτερ�υ να�ύ, αρ�ιτεκτ�νικάμέλη π�υ διατηρ�ύν έντ�να �ρώμα-τα, αρ�αία εργαλεία, σ�έδια και μα-κέτες. Για την αναστήλωση τ�υ αρ-

�αι τερ�υ να�ύ �ρειάσθηκε �έ�αιανα ερευνηθ�ύν λα τα μπά$α με τα�π�ία σ�ηματίσθηκε τ� άνδηρ� γιατ� νέ� να , ακ μη να απ��ηλωθ�ύνκαι να �ανακτισθ�ύν �ι αναλημματι-κ�ί τ�ί��ι. Δεν είναι �έ�αι� αν �πρώτ�ς αυτ ς μνημειακ ς να ς εί�επερίσταση (κι�ν�στ�ι�ίες και στις 4πλευρές), εί�ε πάντως κί�νες στιςπρ�σ ψεις και στ� εσωτερικ . Σ’ αυ-τ ν τ� να ανα�έρεται μια επιγρα�ήστ� M�υσεί� της Aίγινας: «Oταν ιε-ρέας ήταν � Kλε�ίτας θεμελιώθηκε ��ίκ�ς της A�αίας, κατασκευάσθηκε� �ωμ ς και τ� ελε�άντιν� άγαλμακαι περιτ�ι�ίστηκε � περί��λ�ς».

Σπ�υδαία είναι και τα αναθήματατης επ��ής: μικρή κ ρη με �ιτώνα

και ιμάτι� π�υ σώ$ει �ρώματα, καθώςκαι θραύσματα απ άλλες δύ�. Σπ�υ-δαί� εύρημα είναι � K�ύρ�ς (1,10 μ.ύψ�ς) απ παριαν μάρμαρ� π�υ�ρ�ν�λ�γείται στ� πρώτ� μισ τ�υ6�υ αι. Συναρμ�λ�γήθηκε τ� 1978 α-π μέλη τ�υ π�υ εί�αν �ρεθεί τα έτη1901, 1970, 1972. Yπάρ��υν ακ μηθραύσματα απ άλλ�υς τρεις K�ύ-ρ�υς, � ένας μεγαλύτερ�ς τ�υ �υσι-κ�ύ. Γύρω στα 600 στα BA τ�υ να�ύ�ρθώθηκε πάνω σε κ�λώνα ύψ�υς14 μ. μια σ�ίγγα, άγγελ�ς �ύλακαςτ�υ ιερ�ύ.

Nεώτερη ιστ�ρία

Πρώτ�ι στα νεώτερα �ρ νια, τ�1765, επισκέ�θηκαν τ� ιερ τηςA�αίας μέλη της Eταιρείας τωνDilettanti π�υ μας ά�ησαν ωραίασ�έδια τ�υ να�ύ. T� 1805 � Aγγλ�ςEd. Dodwell έμεινε στ� �ώρ� τρειςμέρες και $ωγρά�ισε τ� να απ τ�N. (Views of Greece).

T� 1811 έ�θασαν στ� �ώρ� τηςA�αίας � Bρεταν ς C.R. Cockerell, �Bαυαρ ς C. Haller v. Hallerstein, o J.Foster απ τ� Liverpool και �ι τρειςαρ�ιτέκτ�νες, καθώς και � $ωγρά-��ς J. Linckh απ τ� Wurttemberg.Σκ�π ς τ�υς να απ�τυπώσ�υν τ�να π�υ πίστευαν τι ήταν τ�υ Πα-νελληνί�υ Δι ς και να σ�εδιάσ�υναρ�ιτεκτ�νικά μέλη. Γ�ητευμέν�ι α-π τ� μεγαλεί� των ερειπίων και τηνυπέρ��η θέα κατασκήνωσαν κ�ντάστ� να . Tρέ��νταν με πέρδικες καικατσικάκια π�υ αγ ρα$αν απ τ�υς�ωρικ�ύς. «Ψά�ν�ντας επίμ�να καιμεθ�δικά», γρά�ει � H.v. Hallersteinστ� ημερ�λ γι τ�υ «δεν αργήσαμενα γνωρίσ�υμε μεγάλη έκπλη�η -ταν �εθάψαμε απ τα συντρίμμια με-ρικές κε�αλές απ μάρμαρ� και ηευτυ�ία μας κ�ρυ�ώθηκε ταν έ�ωαπ τ� πρ�αύλι� της κύριας πρ σ�-ψης κάμπ�σα, περισσ τερ� ή λιγ τε-ρ� καλ�διατηρημένα αγάλματα απ μάρμαρ� της Πάρ�υ �αναήλθαν στ��ως π�υ για �ιλιετίες δεν τα εί�ε α-ντικρίσει». Oι �ωρικ�ί π�υ εν τω με-τα�ύ εί�αν πρ�σλη�θεί για τις εργα-σίες ειδ�π�ίησαν τ�υς πρ�κρίτ�υςπ�υ $ήτησαν για τα αρ�αία 6.000 πιά-στρα. Tελικά, �ρειάστηκε να κατα-�ληθ�ύν στ�ν T�ύρκ� Aγά 800 πιά-στρα (40 λίρες) και κάπ�ι� π�σ γιατη πληρωμή τ�υ ιδι�κτήτη.

Tα ευρήματα, 16 κ�μμάτια, μετα-�έρθηκαν στην Aθήνα π�υ σε ν�ι-κιασμέν� μεγάλ� σπίτι άρ�ισε η συ-ναρμ�λ γησή τ�υς. Oι τέσσερις �ί-λ�ι συμ�ώνησαν τι κανένας δεν θαπ�υλ�ύσε τη συλλ�γή ώστε να μηδιασπαστεί. Tα γλυπτά μετα�έρθη-καν με καλάθια ��ρτωμένα σε γαϊ-δ�υράκια στ� Π ρτ� Γερμεν και α-π εκεί με καρά�ι στη Zάκυνθ� καιμετά στη Mάλτα. Δύ� �ρ νια μετάτην ανακάλυψή τ�υς � Λ�υδ��ίκ�ς I,τ τε διάδ���ς της Bαυαρίας εί�ετην τύ�η με τη μεσ�λά�ηση τ�υ καλ-λιτε�νικ�ύ τ�υ πράκτ�ρα M.v.

Aθηνά απ� τ� μέσ� τ�υ δυτικ�ύ αετώματ�ς τ�υ να�ύ της A�αίας στην Aίγινα,περ. 500 π.X. Γλυπτ�θήκη τ�υ M�νά��υ (�ωτ.: «Eκδ�τική Aθηνών»).

Συνέ�εια στη 12η σελίδα

Page 11: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

Συνέ�εια απ� την 11η σελίδα

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Wagner να κερδίσει σε δημ�πρασίατα γλυπτά τ�υ να�ύ της A�αίας. T�1828 ε�ετέθησαν στη Γλυπτ�θήκητ�υ M�νά��υ α��ύ πέρασαν δύ��ρ νια στ� εργαστήρι� τ�υ Δαν�ύγλύπτη B. Thorvaldsen στη Pώμηστ�ν �π�ί� ανατέθηκε να πρ�σθέσειστα μέλη π�υ έλειπαν συμπληρώσειςαπ μάρμαρ�.

Nέες ανασκα�έςOταν διευθυντής της Γλυπτ�θή-

κης ήταν � A. Fürtwangler (πατέραςτ�υ αρ�ιμ�υσικ�ύ) άρ�ισαν απ τ�νίδι�ν συστηματικές ανασκα�ές στ��ώρ� τ�υ να�ύ κατά τις �π�ίες απ�-καλύ�τηκαν και άλλα θραύσματαπ�υ παραδ θηκαν στ� M�υσεί� τηςAίγινας, ενώ άλλα μετα�έρθηκανστ� Eθνικ M�υσεί� της Aθήνας. OFurwangler ά�ησε ένα θαυμάσι�σύγγραμμα: (Aegina, Das Heiligtumder Aphaia, 1906). Oταν στη 10ετίατ�υ ’50 η Aρ�αι�λ�γική Yπηρεσία έ-κανε αναστηλωτικές εργασίες στ�να , απ�καλύ�τηκαν και άλλα θραύ-σματα. Aπώλειες υπήρ�αν στ�ν π -λεμ� απ πυρκαγιά σε απ�θήκη τ�υM�νά��υ και απ κλ�πές στ� M�υ-σεί� της Aίγινας (πρ σ�ατα και στ�Eθνικ M�υσεί�).

T� 1962 διευθυντής της Γλυπτ�-θήκης έγινε � Dieter Ohly και δύ��ρ νια αργ τερα άρ�ισε τις έρευνέςτ�υ στην A�αία. Tα νέα ευρήματα έ-μειναν στην Eλλάδα και μ ν� εκμα-γεία τ�υς απέκτησε τ� M να��. OOhly αγωνίστηκε να πάρει την άδειανα ελευθερώσει τα γλυπτά απ τιςπρ�σθήκες τ�υ Thorvaldsen και μ -ν� τ τε μπ ρεσε να συγκ�λλήσει -σα θραύσματα ανήκαν στις μ�ρ�έςκαι να δι�ρθώσει σα λάθη εί�αν γί-νει. Eτσι �ι στάσεις τ�υς και �ι κινή-σεις τ�υς έγιναν πι� καταν�ητές. Oινέες συμπληρώσεις με γύψ� ή συν-θετικ μάρμαρ� είναι π�λύ περι�ρι-σμένες. Oταν τ� 1972 έγιναν τα ε-γκαίνια της Γλυπτ�θήκης �ι «Aιγινή-τες», πως επικράτησε να �ν�μά$�-νται, ε�ετέθησαν σε δύ� κεντρικέςαίθ�υσες, έτσι π�υ να θαυμά$�νταιαπ λες τις πλευρές. O D. Ohly, με-τά απ λεπτ�μερή έρευνα στ� �ώρ�των ανασκα�ών και μακρά μελέτητων γλυπτών, ετ�ίμασε τις δημ�σι-εύσεις τ�υ. Πέθανε τ� 1979 α��ύπρ λα�ε να δει μ ν� τ�ν 1� τ μ�π�υ α��ρά τ� A. αέτωμα τ�υ Nα�ύ(Die Aegineten, Die Ostgiebel gruppe,1976). Oι άλλ�ι δύ� τ μ�ι για τ� Δ. α-έτωμα και τα γλυπτά εκτ ς αετωμά-των θα εκδ�θ�ύν σύντ�μα απ τησύ$υγ τ�υ Martha Ohly – Dumm,π�υ συνέ�ισε τ� έργ� τ�υ αντρ ςτης στ� �ώρ� με την α��σιωμένη �-μάδα αρ�ιτεκτ νων, συντηρητών,�ωτ�γρά�ων και εργατών. Συνε�ί$ειακ μη να μελετά τα αγγεία, τα �άλκι-να κ.α. μικρ�αντικείμενα τ�υ ιερ�ύμε τη συνεργασία αρ�αι�λ γων απ διά��ρες �ώρες.

O να�ς και � γλυπτ�ςδιάκ�σμ�ς

Eνώ � διάκ�σμ�ς εν ς να�ύ αρ�ί-$ει απ την ανατ�λική πλευρά, εδώτ� A αέτωμα είναι μεταγενέστερ�,πρ��ανώς γιατί κατά τ� διάστηματων εργασιών άλλα�ε τ� πρ γραμμακαι �ρειάσθηκε να αντικασταθ�ύν �ι

Tέσσερις μ�ρ�ές απ� τη δε!ιά κερκίδα τ�υ ανατ�λικ�ύ αετώματ�ς. Στ� άκρ� δε!ιά � Hρακλής. Γλυπτ�θήκη τ�υ M�νά��υ.

Kε�αλή Aθηνάς απ� τ� ανατ�λικ� αέτωμα τ�υ να�ύ της A�αίας. Γλυπτ�θήκητ�υ M�νά��υ.

Aναπαράσταση τ�υ να�ύ της A�αίας, NA �ψη.

μ�ρ�ές με νέες. Tα γλυπτά π�υ αντι-καταστάθηκαν είναι αυτά π�υ τ�π�-θετήθηκαν στις δύ� στ�ές κ�ντά στ��ωμ . H μια �μάδα πρ�έρ�εται απ μια σύνθεση με την Aθηνά και π�λε-μιστές, η άλλη �αίνεται τι εί�ε θέματην αρπαγή της νύμ�ης Aίγινας απ τ�ν Δία με τ�ν �π�ί�ν απέκτησε τ�νAιακ . Παλι τερα πίστευαν τι ταγλυπτά π�υ ήταν εκτεθειμένα στιςστ�ές ήταν έργα άλλ�υ γλύπτη π�υδιαγωνίστηκε για τα αετώματα αλλάδεν πρ�τιμήθηκε

Θέμα και των δύ� αετωμάτων π�υστ λι$αν τ� να είναι �ι εκστρατείεςεναντί�ν της Tρ�ίας. Στ� δυτικ π�υ�ρ�ν�λ�γείται γύρω στ� 505 εικ�νί-$εται η δεύτερη άλωση, η γνωστή α-π τ�ν Oμηρ�. Στ� κέντρ� η θεάAθηνά, ως πρ�στάτρια των ηρώωντης Aίγινας. Eίναι δ�υλεμένη απ έ-να κ�μμάτι μάρμαρ� μα$ί με την α-σπίδα και τ� λ��ί� τ�υ κράν�υς. Δε-�ιά και αριστερά της απ ένα $εύγ�ςπ�λεμιστών, ακ�λ�υθ�ύν άλλ�ι τέσ-σερις απ κάθε πλευρά. O Aίας δε-�ιά, αναγνωρί$εται απ την ασπίδατ�υ π�υ εί�ε ως επίσημ� αητ με �ί-δι. Aριστερά � Πάρις, απ τις ωραι -τερες μ�ρ�ές, έργ� ίσως τ�υ ίδι�υκαλλιτέ�νη της Aθηνάς. Aλλ�ι μπαί-ν�υν στη μά�η �ρθ�ί, άλλ�ι τ��εύ-�υν γ�νατιστ�ί ή �απλωμέν�ι με τρ -π� ώστε να καλύπτ�υν τα ψηλά καιτα �αμηλά μέρη τ�υ τριγωνικ�ύ πε-δί�υ. Oι μ�ρ�ές είναι �λ γλυ�ες καιθα εντυπωσία$αν περισσ τερ� με τα$ωηρά τ�υς �ρώματα και τα μεταλλι-κά τ�υς κ�σμήματα. Tα �ρώματαμπ�ρ�ύν να αναπαρασταθ�ύν απ τηδια��ρετική ��είδωση της επι�άνει-ας τ�υ μαρμάρ�υ.

Στ� επίκεντρ� η Aθηνά

Στ� ανατ�λικ αέτωμα π�υ �ρ�ν�-λ�γείται στα 490–480 π.X. εικ�νί$εταιη πρώτη άλωση της Tρ�ίας π�υ έγινεαπ την παλι τερη γενιά των Aιακι-δών. O Tελαμών, γι�ς τ�υ Aιακ�ύ καιπατέρας τ�υ Aίαντα ε�εστράτευσεμε τ�ν Hρακλή και τ�ν I λα�. O Λα�-μέδων, � �ασιλιάς της Tρ�ίας και -λ�ι �ι γι�ι τ�υ, πλην τ�υ Πριάμ�υ, έ-πεσαν απ τα �έλη τ�υ Hρακλή. Kι ε-δώ στ� κέντρ� στέκεται η Aθηνά, �ιτ σ� καλά διατηρημένη π�υ δεί�νει μως τι μετέ�ει στη δράση. Δε�ιάτης είναι � Πρίαμ�ς και πι� μακριά, �γ�νατιστ ς τ�� της με τη λε�ντή, �Hρακλής. Aριστερά της � Tελαμώνκαι στην άρκη � θνήσκων Λα�μέδων.

Σπ�υδαί� γλυπτ διάκ�σμ� εί�ε �

Page 12: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 13

να ς και στη στέγη. Δυ� γυναικείεςμ�ρ�ές και στη μέση ένα περίτε�ν��υτικ κ σμημα με έλικες και ανθέ-μια συνέθεταν τ� κεντρικ ακρωτή-ρι� ύψ�υς 2 μ. μα$ί με τη συμ�υή�άση. Eνα μαρμάριν� λι�ντάρι πίσωαπ κάθε ακρωτήρι� �ρησίμευε στηστήρι�ή τ�υ απ την πίεση τ�υ αέ-ρα. Tέσσερις σ�ίγγες στις γωνίεςτης στέγης απ�τελ�ύσαν τα ακρινάακρωτήρια και τέσσερις λε�ντ�κε-�αλές απ κάτω �ρησίμευαν ως υ-δρ�ρ ες.

Λατρευτικά αγάλματα

Στη μέση τ�υ σηκ�ύ στεκ ταν ηθεά Aθηνά σε μέγεθ�ς μεγαλύτερ�απ τ� �υσικ , πάνω σε �άθρ� π�υπεριέκλειε �αμηλ κιγκλίδωμα (δια-κρίν�νται �ι τρύπες στ� δάπεδ�). T�κε�άλι και τα άκρα απ μάρμαρ� ή-ταν στερεωμένα στ�ν �ύλιν� κ�ρμ .Hταν δηλαδή ένα ακρ�λιθικ άγαλ-μα. T� ένδυμα ήταν πιθανώς απ μπρ�ύντ$�. E�ει διασωθεί � δε�ι ς�ρα�ίων π�υ κρατ�ύσε δ ρυ.

Στη δε�ιά πλευρά πίσω απ τ�ν τε-λευταί� κί�να, στημέν� σε μια λίθινη�άση, μικρ τερ� τ�υ �υσικ�ύ, τ� πα-λι τερ� άγαλμα της θεάς A�αίας.Πάνω στ�ν �ύλιν� πυρήνα τ�υ ήτανστερεωμένες πλάκες ελα�αντ�-στ�ύ, «ελέ�ας» �ν�μά$εται στην ε-πιγρα�ή π�υ ανα�ερ ταν στ�ν πα-λι τερ� να . Γι’ αυτή την π�λύτιμηεικ να της θεάς πρ��ρί$�νταν �ιγι�ρτές, �ι θυσίες και �ι πρ�σ��ρές.

Πάνω απ τη θύρα κρεμ ταν ίσωςένα τεράστι� γ�ργ νει� απ πέτρα ή�αλκ με μάτια απ ελε�αντ δ�τ�.Eνα μάτι τ�υ �ρέθηκε στ� σηκ .Iσως ανήκε σε αρ�ιτεκτ�νικ διάκ�-σμ� παλι τερ�υ να�ύ. Mια θύρα �-δηγ�ύσε στ�ν �πισθ δ�μ� π�υ εί�εδιαμ�ρ�ωθεί σε ιερ �ώρ� με �ωμ για μυστική λατρεία. Πάνω στ� �ωμ αυτ �ρέθηκε μια κύλι�, στην �π�ίαεικ�νί$εται η αρπαγή της Eυρώπηςαπ τ�ν Δία μεταμ�ρ�ωμέν� σε ταύ-ρ�. T� λειτ�υργικ αυτ σκεύ�ς έ-σπασε σε π�λλά κ�μμάτια ταν έπε-σε η στέγη και εί�ε πια σ�ήσει η λα-τρεία στην A�αία. «Eίναι τ� μ ν� αγ-γεί� π�υ �ρέθηκε στ� �ώρ� π�υ α-νήκε, πως τ� ά�ησε � ιερέας», έ-γρα�ε � Fürtwangler, και � Only:«Mεγαλώνει η γ�ητεία τ�υ αντικει-μέν�υ ταν �ανταστ�ύμε τ�ν Πίνδα-ρ� να κρατάει αυτ τ� αγγεί� γιασπ�νδή ενώ � ��ρ ς θα έψαλλε τ�νύμν� τ�υ στη θεά».

O �ώρ�ς της A�αίας είναι υπ�-δειγματικά διαμ�ρ�ωμέν�ς απ την�μάδα των Γερμανών αρ�αι�λ γωνπ�υ επι�ωμάτωσαν ,τι έπρεπε ναδια�υλα�τεί, α�ήν�ντας �ρατά κά-π�ια δείγματα απ τις παλι τερες�άσεις τ�υ ιερ�ύ. Eτσι � επισκέπτηςκινείται άνετα στ� �ώρ�, ενώ έ�ει τηδυνατ τητα να ενημερώνεται γιατην ιστ�ρία τ�υ απ τις τρίγλωσσεςεπε�ηγηματικές επιγρα�ές. Aς ελπί-σ�υμε τι σύντ�μα θα διαμ�ρ�ωθείκαι τ� κτίρι� τ�υ Kαπ�διστριακ�ύOρ�αν�τρ��εί�υ στην Aίγινα σεμ�υσεί�, ώστε να συγκεντρωθ�ύν -λες �ι αρ�αι τητες της Aίγινας π�υείναι διασκ�ρπισμένες στα μ�υσείακαι στις απ�θήκες τ�υ Eθνικ�ύ, τ�υΠειραιώς, της K�λώνας και τηςA�αίας. Στ� μ�υσεί� αυτ πρ��λέ-πεται και έκθεση αντιγρά�ων απ τ�υς «Aιγινήτες» τ�υ M�νά��υ.

Aπ�ψη τ�υ να�ύ της A�αίας απ� τη ν�τια πλευρά.

«Aντανακλάσεις στη θάλασσα»ήταν τ� θέμα της τελευταίαςέκθεσης �ωτ�γρα�ίας τ�υ Γιάννη Mαΐλλη π�υ παρ�υσιάστηκε στην Aθήνα(Γκαλερί Σκ�υ�ά), στη B�στώνη, στ� Aμ��ύργ�,στην T�ν της Γαλλίας, αλλά καιστ� Andiken SammulugenMuseum (1988) απέναντι απ� τη Γλυπτ�θήκη τ�υ M�νά��υ,�π�υ υπάρ��υν τα αριστ�υργή-ματα τ�υ να�ύ της A�αίας. Aπ� τα εγκαίνια είναι και η �ωτ�γρα�ία με τ�ν ΓιάννηMαΐλη (αριστερά) και τ�ν KlausVierneisel, διευθυντή της Γλυπτ�θήκης και τ�υ Andiken SammulungenMuseum. O Γιάννης Mαΐλλης, αν και δικηγ�ρ�ς τ� επάγγελ-μα, ασ��λήθηκε απ� π�λύ νέ�ςμε τη �ωτ�γρα�ία, με απ�τέλεσμα ένα τεράστι�αρ�εί� �ωτ�γρα�ιών. Aνάμεσά τ�υς, μ�ναδικά ντ�κ�υμέντα για την Aίγινα,πρ�π�λεμικά και μεταπ�λεμικά,�πως και π�ρτρέτα �ίλων τ�υκαλλιτε�νών: Tσαρ�ύ�η, M�ραλη, Nικ�λά�υ, Mπ�υ$ιάνη,Δ. Διαμαντ�π�υλ�υ, A. Tάσσ�υ,Oδ. Eλύτη, M. Πλωρίτη, Aννας Συν�διν�ύ κ.ά. M�ναδική άλλωστε είναι και η συλλ�γή τ�υ απ� γκρα��ύρεςτης Aίγινας, π�υ απεικ�νί$�υνγλα�υρά τ� παρελθ�ν της.

Page 13: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Aρ�αι�τητες σε �ένα μ�υσείαO θησαυρ�ς απ� τ�ν να� της A�αίας, μ�ναδικά αγγεία και �ρυσά κ�σμήματα σε μ�υσεία τ�υ ε�ωτερικ�ύ

Tης E. Σημαντώνη–Mπυρνιά

H AIΓINA πριν ακ�μα απ� τ ν αγώνατής ανε�αρτησίας και μέ�ρι π λύπρ�σ�ατα υπήρ�ε επανειλημμέναπεδί έντ νης αρ�αι καπηλικήςδραστηρι�τητας. Oι συνθήκες κάτωαπ� τις π ίες �υγαδεύθηκαν λα-θραία απ� τ νησί τρία αρ�αι λ γικάσύν λα δια� ρετικών περι�δων καιμεγάλης αισθητικής και επιστημ νι-κής σημασίας θα εκτεθ ύν στη συνέ-�εια. Aναρωτιέται, κανείς, π�σα ακ�-μα μνημεία της αιγινήτικης π λιτι-στικής κληρ ν μιάς κατέλη�αν σεM υσεία τ υ ε�ωτερικ ύ ή, ακ�μα�ειρ�τερα, σε ιδιωτικές συλλ γές,στερώντας έτσι τ νησί και τ υς κα-τ ίκ υς τ υ απ� κάτι ε�αιρετικά π -λύτιμ : απ� τα υλικά κατάλ ιπα τηςιστ ρικής τ υς μνήμης.

Γύρω στ 1810 μία μάδα �ιλάρ-�αιων Eυρωπαίων, ανάμεσά τ υς μετέπειτα διάσημ ς αρ�ιτέκτ ναςCharles Robert Cockerell, o JohnFoster, �αρών ς Carl Haller vonHallerstein τη σ�εδιαστική δειν�τητατ υ π ί υ θαυμά! υμε ακ�μη καισήμερα, και Jacques Linckh, έγινανμέλη μιας εταιρίας γνωστής με τ �-ν μα Societa dei Dilettanti, π υ εί�εευγενή σκ π� τη μελέτη της κλασι-κής αρ�αι�τητας. H �ίαιη απ�σπασητων αρ�αίων ελληνικών μνημείων, ι-διαίτερα γλυπτών και επιγρα�ών, α-π� την αρ�ική τ υς θέση δεν ερ��-ταν καθ�λ υ σε αντίθεση με τα ιδα-νικά της εταιρίας, ιδιαίτερα αν συν-δυα!�ταν με καλή πρ πτική εμπ -ρικ ύ κέρδ υς. Mετα�ύ 1811 και1816 ι λαμπρ ί αυτ ί νέ ι, μέλη τηςEταιρίας των Eρασιτε�νών, περιηγή-θηκαν την Eλλάδα. Tα απ τελέσματατης δραστηρι�τητας π υ ανέπτυ�αν,ειδικ�τερα στην Aίγινα και στ να�τ υ Eπικ υρί υ Aπ�λλωνα στις Bάσ-σες της Aρκαδίας, μπ ρ ύμε σήμερανα «θαυμάσ υμε» στη Γλυπτ θήκητ υ M νά� υ και στ Bρετανικ�M υσεί αντίστ ι�α.

T� κυνήγιτ�υ θησαυρ�ύ

Στα απείρα�τα ακ�μα ερείπια τ υνα ύ της A�αίας έ�θασαν τ ν Aπρί-λι τ υ 1811. H Morgenblatt furgebildete Stande της 11–10–1811 δη-μ σίευσε τ �ρ νικ� της εύρεσης τωαετωματικών γλυπτών. Γρά� υν ιπρωταγωνιστές της ιστ ρίας: «Στις22 Aπριλί υ πήγαμε να ψά� υμε ταερείπια τ υ να ύ και να �ρ ύμε, ανήταν δυνατ�, τμήματα τ υ αετώμα-τ ς και κ σμήματα (πρ �ανώς ενν - ύσαν τ ν υπ�λ ιπ γλυπτ� αρ�ιτε-κτ νικ� διάκ σμ )... Oι έρευνές μαςαπλώθηκαν με κ πιαστικ� σκάψιμ σε �λες τις πλευρές (τ υ να ύ). Tηντέταρτη μέρα εί�αμε την τύ�η να�ρ ύμε αγάλματα απ� παριαν� μάρ-μαρ στην ανατ λική πλευρά. Aντι-λη�θήκαμε �τι ανήκ υν σε σύν λ ,για τ π ί συμπεράναμε �τι πρ -ερ��ταν απ� τ αέτωμα».

T κυνήγι τ υ θησαυρ ύ απ� τ νCockerell και τ υς συντρ�� υς τ υκράτησε συν λικά ένα εικ σαήμερ κατά τ π ί ήλθαν σε �ως 17 σ�ε-δ�ν ακέραια αγάλματα. H λεία �υγα-δεύθηκε με καΐκι απ� τ ν κ�λπ τηςAγ. Mαρίνας, πριν πρ λά�ει να επέμ-�ει (για να ε�ασ�αλίσει τ μερίδι�τ υ στη λεία) εκπρ�σωπ ς τηςτ υρκικής ε� υσίας στ νησί. Πρώ-τ ς σταθμ�ς των κλεμμένων αετω-ματικών γλυπτών ήταν η Zάκυνθ ς,π υ �ρισκ�ταν τ�τε υπ� αγγλικήπρ στασία. Aπ� εκεί πέρασαν στηνIταλία, �π υ μετά πρ��ειρη συντή-ρηση εκτέθηκαν πρ ς πώληση. Στηδημ πρασία π υ έγινε τ 1813 πλει -δ�τησε τ�τε διάδ � ς και μετέπει-τα �ασιλιάς της Bαυαρίας Λ υδ �ί-κ ς, πατέρας τ υ Oθωνα, τ υ πρώ-

τ υ �ασιλιά της Eλλάδας. Tη συ-μπλήρωσή τ υς ανέθεσε στ ν μεγά-λ Δαν� γλύπτη Thorwaldsen, -π ί ς μετα�ύ 1816 και 1818 απ κατέ-στησε τα αετώματα �πως πίστευεσωστ�τερα, συμπληρών ντας τα�ρώματά τ υς, π υ τ�τε ακ�μα σώ-! νταν αρκετά. O Λ υδ �ίκ ς μετέ-�ερε τα δεκαεπτά αγάλματα στ M�-να� , �π υ ε�ετέθησαν απ� τ 1828σε ειδική αίθ υσα της Γλυπτ θήκης,την π ία τ�τε εγκαινίασε �ιλάρ-�αι ς και ελλην λάτρης Bαυαρ�ς.Tα δύ αετωματικά σύν λα απ τέλε-σαν την πρώτη επα�ή των Eυρωπαί-ων με την αρ�αϊκή ελληνική τέ�νηκαι έκαναν μεγάλη εντύπωση στ υς�ιλ�τε�ν υς �ταν δημ σιεύθηκαν,έγ�ρωμα, σε μνημειακές εκδ�σειςτ υ 19 υ αι. Στη Γλυπτ θήκη τ υ

M νά� υ παραμέν υν μέ�ρι σήμερα,έ� ντας στ μεταύ απ καθαρθεί απ�τις επεμ�άσεις τ υ Thorwaldsen καιμε δια� ρετική διάτα�η στ ν τριγω-νικ� �ώρ τ υ αετώματ ς.

Σημαντικά αγγεία

Π λύ λιγ�τερ γνωστή είναι μιαδεύτερη περίπτωση λαθρανασκα-�ών και παράν μης ε�αγωγής αρ-�αι τήτων απ� την Aίγινα. Πρ�κειταιγια ένα σύν λ αγγείων �ρ ν λ γη-μένων απ� τ 675 έως τ 600 π.X.,μερικά απ� τα π ία είναι έργα τωνπι σημαντικών Aθηναίων αγγει -γρά�ων της περι�δ υ και εικ νί! υντις πρωιμ�τερες �ε�αιωμένες απει-κ νίσεις μυθικών επεισ δίων και ε-πικών σκηνών στη γραπτή κεραμει-κή. H σημασία τ υς για την καταν�η-ση της ε�έλι�ης της ελληνικής αγ-γει γρα�ίας και !ωγρα�ικής είναικε�αλαιώδης. Oι αγγει γρά� ι αυ-τ ί είναι απ� τ υς λίγ υς τε�νίτεςτης επ �ής τ υς π υ μπ ρ ύμε νααντιμετωπί! υμε ως αυτ�ν μ υςκαλλιτέ�νες και ��ι ως �ειρώνακτες.Aς μην �ε�νάμε �τι η Aίγινα γνώρισεκατά τ ν 7 αι. π.X., τη μεγαλύτερηακμή της. Oι πλ ύσι ι ναυτικ ί και έ-μπ ρ ι π υ την κατ ικ ύσαν ��ι μ�-ν έ�ερναν στ νησί θησαυρ ύς α-π� �λα τα μέρη της γης, αλλά πρ -σήλκυαν τ υς μεγαλύτερ υς τε�νί-τες της επ �ής, α� ύ εδώ μπ ρ ύ-σαν να π υλήσ υν εύκ λα τη δ υ-λειά τ υς. Συ�νά μάλιστα ι Aιγινή-τες αγ ραστές επέ�αλλαν και τ θέ-μα π υ θα απεικ νι!�ταν στα αγγεία,συνήθως παρμέν απ� τ υς σ�ετι-κ ύς με τ νησί μύθ υς.

Mια μάδα σαράντα έ�ι αγγείων σεσ�ετικά καλή κατάσταση και άλλωνεκατ� περίπ υ σε θραύσματα π υ�ρέθηκαν στην Aίγινα, �υγαδεύθη-καν κάτω απ� άγνωστες μέ�ρι σήμε-ρα συνθήκες. H κεραμεική αυτή έ-�τασε γύρω στ 1916 στη Φλωρεντία�π υ και συντηρήθηκε. Tην ίδια �ρ -νιά εκτέθηκε στ Robertinum τηςHalle. Tελικά τ σύν λ αγ ράσθηκετ 1936 απ� τ M υσεί τ υ Bερ λί-ν υ, �π υ και εκτέθηκε. Kατά τ ν B΄Παγκ�σμι π�λεμ �άθηκαν μερικάαπ� τα σημαντικ�τερα αγγεία αυτ ύτ υ «ευρήματ ς της Aίγινας». Σήμε-ρα μπ ρ ύμε να τα θαυμάσ υμε μ�-ν απ� τις �ωτ γρα�ίες τ υς.

Για κανένα απ� τα πι πάνω έργαδεν ήταν γνωστή η ακρι�ής θέση εύ-ρεσης, παρά μ�ν μια γενική πληρ -� ρία «απ� την Aίγινα». Nε�τερεςσυστηματικές ανασκα�ές στ νησί,έ�εραν σε �ως κ μμάτια !ωγρα�ι-σμένα απ� τ υς ίδι υς αγει γρά-� υς, π υ συ�νά συμπληρών υν τααγγεία τ υ Bερ λίν υ. Oι έρευνεςτ υ G. Welter, απ� τ 1926 έως τ 1938, στ πρώιμ νεκρ τα�εί τηςαρ�αίας π�λης, π υ αργ�τερα κατα-στρά�ηκε απ� την ανέγερση τ υκλασικ ύ τεί� υς, έρι�αν αρκετ��ως στην πρ σπάθεια για ακρι�ή ε-ντ πισμ� της θέσης �π υ �ρέθηκαν.

Σ�εδιαστική απ�δση της διακ�σμησης μεγάλυ κρατήρα απ� την Aίγινα,660–650 π.X. Παλι�τερα �ρισκ�ταν στ Aνατλικ� Bερλίν. Eικνί�εται ��-νς τυ Aίγισθυ απ� τν Oρέστη, ενώ η Kλυταιμνήστρα �εύγει έντρμηπρς τα δε!ιά. Kάτω απ� τη λα�ή, περίεργς τρι�ωτ�ς δαίμνας.

Xρυσ� περίαπτ με παράσταση «π�σις θηρών», 1800–1700 π.X. απ� τ «Θη-σαυρ� της Aίγινας». Λνδίν, Bρετανικ� Mυσεί (�ωτ.: «Eκδτική Aθηνών»).

Page 14: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 15

O πλ ύτ ς των αρ�αίων αιγινητι-κών νεκρ τα�είων σε αγγεία πρ -κάλεσε τις άν μες ρέ�εις π λλώνκαι απ� π λύ νωρίς. Oταν LudwigRoss, θεμελιωτής της αρ�αι λ -γίας στην Eλλάδα και πρώτ ς καθη-γητής της αρ�αι λ γίας στ Πανε-πιστήμι Aθηνών, επισκέ�θηκε τηνAίγινα τ 1832, ανέ�ερε �τι περισ-σ�τερ ι απ� 1.000 αρ�αί ι τά� ι εί-�αν συληθεί. Γρά�ει με απ�γνωσηγια την κατάσταση π υ εί�ε δημι- υργηθεί: «Oι θησαυρ ί των αιγινη-τικών τά�ων σε γραπτά αγγεία, ει-δώλια, μερικά �ρυσά κ σμήματα καιάλλα, έ� υν διασκ ρπισθεί, με λίγεςασήμαντες ε�αιρέσεις, σε �λ τ νκ�σμ ».

Xρυσά κ�σμήματα

T 1891 μια πλ ύσια συλλ γή αρ-�αίων �ρυσών κ σμημάτων και αγ-γείων πρ τάθηκε πρ ς πώληση στ Bρετανικ� M υσεί απ� τ ν Aγγλ αντιπρ�σωπ στην Aίγινα της �ίρμαςCresswell Brothers, π υ ασ� λι�τανμε τ εμπ�ρι σ� υγγαριών. Περιε-λάμ�ανε τρία �ρυσά διαδήματα, δύ !εύγη ε�αιρετικά εργασμένων �ρυ-σών σκ υλαρικιών, ένα �ρυσ� επι-στήθι κ�σμημα, ένα �ρυσ� �ρα�ι�-λι, πέντε �ρυσά δα�τυλίδια με ένθε-τες πέτρες, 54 �ρυσά κ σμήματα γιαράψιμ πάνω σε ένδυμα και άλλα. Hπληρ � ρία π υ συν�δευε τα ευρή-ματα ήταν �τι η συλλ γή των κ σμη-μάτων εί�ε �ρεθεί σε αρ�αί τά� ,στ νησί Aίγινα.

Kατά τη συνέλευση των Eπιτρ�-πων τ υ Bρετανικ ύ M υσεί υ της11 I υλί υ 1891, τ�τε έ� ρ ςEλληνικών και Pωμαϊκών αρ�αι τή-των A.S. Murray πρ�τεινε ένθερμαστη δι ίκηση τ υ M υσεί υ την αγ -ρά τ υ θησαυρ ύ. Aντιγρά� υμε α-π� την ανα� ρά τ υ: «O κ. Murray έ-�ει την τιμή να παρ υσιάσει στ υςEπιτρ�π υς μια θαυμάσια συλλ γή�ρυσών κ σμημάτων π υ �ρέθηκανπρ�σ�ατα σε τά� στην Aίγινα.

»Oι αρ�αι�τητες αυτές πρ σ�έρ -νται πρ ς πώλησιν μέσω των κ.κ.Cresswell, 2, Red Lion Square, Λ νδί-ν . H τιμή π υ !ητ ύν είναι 6.000 λί-ρες Aγγλίας. O κ. Murray πρ σπάθη-σε να κατε�άσει τ π σ�ν, αλλά ι-δι κτήτης των αντικειμένων ισ�υρί-!εται �τι τα κε�άλαια π υ διέθεσεγια την ανασκα�ή και πρ σωπικ�ςκίνδυν ς τ ν π ί διέτρε�ε δικαι -λ γ ύν αυτήν την τιμή. Aλλωστε, ταίδια τα αντικείμενα πιστεύει �τι �ε-περν ύν σε α�ία ακ�μη και αυτά π υ�ρήκε Δρ Σλίμαν στις Mυκήνες.Aρνείται επ μένως να μετριάσει τις ικ ν μικές τ υ απαιτήσεις...».

Oι Eπίτρ π ι ενέκριναν καταρ�ήντην αγ ρά τ υ θησαυρ ύ και πρ -σπάθησαν να συγκεντρώσ υν τ π -σ� απ� διά� ρες πηγές. Tελικά στις14 Mαΐ υ 1892, διευθυντής τ υBρετανικ ύ ανακ ίνωσε στ υς Eταί-ρ υς �τι θησαυρ�ς της Aίγινας α-π τελ ύσε στ ε�ής περι υσία τ υM υσεί υ έναντι 4.000 λιρώνAγγλίας, π υ κατε�λήθησαν στ ν κ.F. Cresswell, π σ� σημαντικ� για τηνεπ �ή εκείνη. Σύμ�ωνα με τα αρ�αι- καπηλικά ήθη, π υ δεν έ� υν αλλά-�ει π λύ απ� τ�τε, σε κανένα έγγρα-� , π υ θα μπ ρ ύσε να πέσει στηναντίληψη περισσ τέρων, δεν απ κα-λύ�θηκε η ταυτ�τητα τ υ πωλητή

ύτε η τιμή αγ ραπωλησίας. Aκ�μηκαι τ�π ς εύρεσης δε σημειώνεταιστη σ�ετική ανα� ρά π υ υπε�λήθητ 1892 πρ ς τ Aγγλικ� K ιν � ύ-λι . Aνα�έρεται ως «a tomb in one ofthe Greek islands».

H έρευνα

Σ�εδ�ν αμέσως τ ελληνικ� κρά-τ ς άρ�ισε να ψά�νει την υπ�θεση.Πρώτ ς Bαλέρι ς Στάης, τ 1894, δηγημέν ς απ� �ήμες, πρ σπάθη-σε να εντ πίσει τ ν τά� απ� τ ν -π ί πρ έρ� νταν τα κ σμήματα στα��ρεια της K λώνας, �ωρίς �μως α-π τέλεσμα. Πι τυ�ερ�ς στάθηκε A. Kεραμ�π υλ ς. Eσκαψε στη ν�τιαπλαγιά τ υ λ�� υ BA της K λώναςκαι απ κάλυψε τρεις ασύλητ υς μυ-κηναϊκ ύς τά� υς π υ περιεί�αν μ�-ν ν αγγεία και έναν συλημέν .

Tις έρευνες στην περι �ή συνέ�ι-σε G. Welter, �ρίσκ ντας ακ�μα πε-ρισσ�τερ υς μυκηναϊκ ύς τά� υς,αλλά μ�ν πήλινα κτερίσματα. O έ-� ρ ς της συλλ γής Eλληνικών καιPωμαϊκών αρ�αι τήτων τ υ Bρετα-

νικ ύ M υσεί υ R. Higgins, ειδικ�ςστην αρ�αία κ σμηματική, άρ�ισε ναμελετά τ θησαυρ� απ� τ 1956. Π -λύ γρήγ ρα αντελή�θη �τι δεν ε-πρ�κειτ για μυκηναϊκά, �πως πί-στευαν μέ�ρι τ�τε, αλλά για μινωικάέργα τέ�νης, της περι�δ υ 1700 –1500 π.X. Συγ�ρ�νως επανέλα�ε τηνπρ σπάθεια να ανακαλύψει τις ακρι-�είς συνθήκες εύρεσης των κ σμη-μάτων, πιάν ντας τ νήμα απ� εκείπ υ τ εί�ε α�ήσει G. Welter και ιEλληνες αρ�αι λ�γ ι των αρ�ών τ υαιώνα. Tα συμπεράσματα στα π ίακατέλη�ε, μα!ί με νε�τερη δημ σί-ευση των �ρυσών αντικειμένων, πα-ρ υσίασε τ 1979 σε �ι�λί π υ επι-γρά�εται: «O Θησαυρ�ς της Aίγινας.Eνα αρ�αι λ γικ� μυστήρι ».

Mένει να καταλά� υμε πώς ένασύν λ κ σμημάτων �τιαγμένωνστην Kρήτη τ υ 1700–1500 π.X.�ρή-κε τ δρ�μ τ υ σε έναν μυκηναϊκ�τά� της Aίγινας, π υ δεν μπ ρεί νακατασκευάσθηκε πριν τ 1350 π.X. Hπαρ υσία Kρητών στην Aίγινα είναι�ε�αιωμένη απ� σημαντικ� π σ� μι-νωϊκής κεραμεικής π υ �ρήκε

Welter στις ανασκα�ές της K λώνας.Eίναι π λύ πιθαν� λ ιπ�ν τα κ σμή-ματα να ανήκαν σε Kρητικ ύς, π υ! ύσαν στην πλ ύσια και κ σμ π λί-τικη Aίγινα τ υ πρώτ υ μισ ύ της B΄�ιλιετίας π.X., τ υς π ί υς συν�-δευσαν στην τελευταία τ υς κατ ι-κία. Tετρακ�σια �ρ�νια αργ�τεραMυκηναί ι τυμ�ωρύ� ι �ρήκαν τακ σμήματα, πιθαν�τατα σε περισσ�-τερ υς απ� έναν τά� υς και τα έ-κρυψαν, �λα μα!ί, σε έναν θαλαμ ει-δή μυκηναϊκ� τά� , στ λ�� BA τηςK λώνας, τ ν π ί εί�αν επίσης συ-λήσει. Δεν γύρισαν �μως π τέ για να�εθάψ υν τη λεία τ υς. Iσως ι τυμ-�ωρύ� ι σκ τώθηκαν σε μά�η ή τ υςέπιασαν να κλέ� υν άλλ υς τά� υςκαι τιμωρήθηκαν με τ σκληρ� τρ�-π π υ πρ έ�λεπε τ έγκλημά τ υς.

Δυστυ�ώς, �πως στην αρ�αι�τηταέτσι και στις μέρες μας τ μάτι τ υν�μ υ δεν είναι παντα� ύ παρ�ν: γιατ θησαυρ� της Aίγινας δρ�μ ς θαήταν ακ�μα μακρύς. Tριάντα δύ αι-ώνες αργ�τερα τ υ έμελλε να τα�ι-δέψει –ίσως μέσα σε σ� υγγάρια;–στη μακρινή Aγγλία.

«Θνήσκων» πλεμιστής. Aπ� τ ανατλικ� αέτωμα τυ ναύ της A�αίας, στην Aίγινα. Mάρμαρ. Περίπυ 490–480 π.X.Γλυπτθήκη τυ Mνά�υ.

Page 15: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Πρωτ�κ�ρινθιακή κ�τύλη με παράσταση ιππέων (Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aίγινας). Πρωτ�κ�ρινθιακ�ς σκύ��ς (Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aίγινας).

T� Aρ�αι�λ�γικ M�υσεί�Eργ� τ�υ Kαπ�δίστρια, πρ κειται �υσιαστικά για τ� πρώτ� μ�υσεί� της Eλλάδας

T�υ Γεωργί�υ Σταϊν�ά�υερ

Πρ�ϊσταμέν�υ B΄ E �ρείαςΠρ�ϊστ�ρικών και Kλασικών Aρ�αι�τήτων

ΛIΓOI ίσως γνωρί �υν �τι τ� Aρ�αι-�λ�γικ� M�υσεί� της Aίγινας είναιτ� πρώτ� M�υσεί� της Eλλάδας.Aνάμεσα στα άλλα ιδρυτικά τ�υνέ�υ κράτ�υς έργα τ�υ Kαπ�δί-στρια, ήταν και η δημι�υργία εν�ςKεντρικ�ύ M�υσεί�υ. Για τ� σκ�π�αυτ� τ� 1829 με τη �ρ�ντίδα τ�υA. M�υστ��ύδη, συγκεντρώθηκανεδώ αρ�αι�τητες απ� διά��ρα μέ-ρη της νησιωτικής �ώρας, �ι σπ�υ-δαι�τερες απ� τις �π�ίες, λίγα�ρ�νια αργ�τερα, τ� 1832 θα μετα-�ερθ�ύν στη νέα πρωτεύ�υσα.Aπ� τ�τε άρ�ισαν και �ι μέ�ρι σή-μερα συνε�ι �μενες περιπλανή-σεις των αρ�αι�τήτων της Aίγινας,καθώς απ� τ� Δημαρ�εί� θα μετα-κ�μίσ�υν στη στ�ά της αυλής τ�υKαπ�διστριακ�ύ Oρ�αν�τρ��εί�υκαι απ� εκεί στ� ισ�γει� τ�υ Kυ-#ερνεί�υ, στη συνέ�εια στ� Eϋ-νάρδει� Διδακτήρι�, για να κατα-λή��υν τ� 1980 στ� κτίρι� –δωρεάτ�υ Bαυαρικ�ύ Συλλ�γ�υ των Φί-λων τ�υ M�υσεί�υ της Aίγινας–π�υ για τ� σκ�π� αυτ� κτίσθηκεμέσα στ�ν ίδι� τ�ν αρ�αι�λ�γικ��ώρ� της K�λώνας, δίπλα στα επι-σκέψιμα εντυπωσιακ�τατα ερείπιατων διαδ��ικών πρ�ϊστ�ρικών �ικι-σμών της αρ�αίας ακρ�π�λης.Ωστ�σ�, �ύτε και αυτ� τ� M�υσεί�έγινε δυνατ� να �λ�κληρωθεί καινα λειτ�υργήσει καν�νικά. Πρ�σω-ρινή είναι και η σημερινή έκθεσηκαθώς πρ�#λέπεται η �ριστική με-τα��ρά της συλλ�γής (παρά�ενηαλήθεια, αλλά �αρακτηριστική τηςε�έλι�ης της �ώρας, σύμπτωση)στ� �ώρ� απ� �π�υ, �εκίνησε, ε-κείν� τ� Oρ�αν�τρ��εί�, π�υ έγι-νε περισσ�τερ� γνωστ� ως �υλα-κή και τ�υ �π�ί�υ ετ�ιμά εται ήδη

� μετασ�ηματισμ�ς σε ένα «δια-�ρ�νικ�» M�υσεί� της π�λης.

Nέα ευρήματα

Παρ’ �λες τις περιπέτειες, τις τ�-σ� επικίνδυνες για την ασ�άλειακαι την ακεραι�τητα των αρ�αίων,τ� M�υσεί� δεν έπαυσε, �λα αυτάτα �ρ�νια, να εμπλ�υτί εται με νέαευρήματα, συ�νά μ�ναδικής α�ίας.Tα σπ�υδαι�τερα πρ�έρ��νται απ�τις #αυαρικές ανασκα�ές των με-γάλων αιγινίτικων ιερών, της A�αί-ας (με ε�αίρεση τα κε�άλια τ�υπρώτ�υ αετώματ�ς π�υ #ρίσκ�νταιστην Aθήνα), τ�υ Aπ�λλων�ς (ή �-πως παλι�τερα πιστευ�ταν τηςA�ρ�δίτης) της K�λώνας, τ�υEλλανί�υ Δι�ς κ.ά. καθώς και τωνδιαδ��ικών �ικισμών της επ��ήςτ�υ Xαλκ�ύ της K�λώνας. Σημαντι-κ�τατη, είναι, ωστ�σ�, η συνεισ��-ρά και των ελληνικών ανασκα�ών,κυρίως αυτών π�υ απ� δεκαετίεςτώρα πραγματ�π�ιεί η Aρ�αι�λ�γι-κή Yπηρεσία στα �ικ�πεδα της σύγ-�ρ�νης π�λης.

T� M�υσεί� της Aίγινας είναι ένααπ� τα πι� α�ι�λ�γα ελληνικά M�υ-

σεία και απ� π�λλές πλευρές μ�να-δικ�. M�ναδικ� για τ�ν πλ�ύτ� καιτην π�ικιλία των πρ�ϊστ�ρικών, κυ-ρίως των μεσ�ελλαδικών και μυκη-ναϊκών εκθεμάτων, μ�ναδικ� για τ�πλήθ�ς και την π�ι�τητα της αρ�αϊ-κής κεραμεικής της πλαστικής, καιπάνω απ’ �λα μ�ναδικ� ως μαρτυρίατ�υ �αρακτήρα και της ανεπανάλη-πτης ακμής της αρ�αίας π�λης.

H έκθεση περι�ρί εται σήμεραστ� αίθρι�, �π�υ παρ�υσιά εται έναμεγάλ� μέρ�ς της αρ�ικής συλλ�-γής με τα ελληνιστικά και ρωμαϊκάανάγλυ�α, κυρίως απ� τη Pήνεια(�π�υ τ� νεκρ�τα�εί� της Δήλ�υ),αλλά και απ� άλλες περι��ές της�ώρας, και στην έναντι της εισ�δ�υπτέρυγα, π�υ απ�τελείται απ�τρεις αίθ�υσες με εκθέματα αντί-στ�ι�α της πρ�ϊστ�ρικής, της αρ-�αϊκής και κλασικής Aίγινας.

Στην αριστερή γωνιακή αίθ�υσασε δύ� πρ�σθήκες θα δ�ύμε μια ε-πιλ�γή απ� αγγεία της πρ�ϊστ�ρι-κής περι�δ�υ –απ� τη νε�λιθική έ-ως τη μυκηναϊκή ή ύστερη επ��ήτ�υ �αλκ�ύ. M�ναδική είναι η σει-ρά των μεγάλων πρωτ� και μεσ�-

ελλαδικών πίθων, με παραστάσειςαπ� τη θαλασσινή περιπέτεια τωνπρώτων κατ�ίκων τ�υ νησι�ύ. Tην�ικ�δ�μική ε�έλι�η τ�υ �ικισμ�ύτης K�λώνας σ’ �λ�κληρη αυτήτην περί�δ� θα μπ�ρέσει σύντ�μανα παρακ�λ�υθήσει � επισκέπτης,μέσα απ� μια σειρά πρ�πλασμάτωντης ��ύρωσης, των κατ�ικιών καιτων εργαστηρίων, π�υ θα συν�-δεύ�υν, δίν�ντας της νέα διάστα-ση, την ανάπτυ�η της έκθεσης τηςπρ�ϊστ�ρικής κεραμεικής, σε μιασειρά αιθ�υσών π�υ πρ�κειται ναδ�θ�ύν στ� κ�ιν� μέσα στ� �ετιν�καλ�καίρι.

Eισαγωγή κεραμικής

Στα ιστ�ρικά �ρ�νια η Aίγινα υ-πήρ�ε η σπ�υδαι�τερη απ� τις ε-μπ�ρικές π�λεις της Eλλάδ�ς καισυγ�ρ�νως η έδρα μιας απ� τις πι�γνωστές σ��λές της πλαστικής. Γιατην πρωιμ�τητα και την έκταση τηςεμπ�ρικής δραστηρι�τητας των Aι-γινητών μαρτυρεί η π�ικιλία τωνπρ�ελεύσεων, απ� τ� Aργ�ς, τηB�ιωτία, τη P�δ� και τη Xί�, της γε-ωμετρικής και αρ�αϊκής κεραμει-κής, ενώ μ�ναδική ως πρ�ς την π�ι-�τητα είναι η συλλ�γή πρώιμων αρ-�αϊκών κ�ρινθιακών αλλά και αττι-κών αγγείων. H Aίγινα υπήρ�ε � κυ-ρι�τερ�ς εισαγωγέας αττικής κερα-μικής τ�υ 7�υ αι., μία παράδ�σηπ�υ συνε�ίσθηκε –παρά την π�λιτι-κή αντιπαλ�τητα– έως τ� τέλ�ς τηςαυτ�ν�μίας της. Aπ� εδώ πρ�έρ��-νται μερικά απ� τα πι� �αρακτηρι-στικά δείγματα π�υ πρωτ�αττικ�ύεργαστηρί�υ, π�υ #ρίσκ�νται τώραστ� M�υσεί� τ�υ Bερ�λίν�υ και στ�Bρετανικ�. Στα αγγεία, αλλά καιστα θραύσματα τ�υ M�υσεί�υ τηςAίγινας μπ�ρ�ύμε να παρακ�λ�υ-θήσ�υμε #ήμα με #ήμα την κατά-κτηση της πλαστικ�τητας στην α-

Γεωμετρικ�ί σκύ��ι (Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aίγινας).

Page 16: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 17

Tρι�υλλ�στ�μες πρωτ�κ�ρινθιακές �ιν���ες (Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aίγινας). Πρωτ�γεωμετρικές �ιν���ες (Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aίγινας).

π�δ�ση της ανθρώπινης και της ω-ικής μ�ρ�ής, �πως και τ�υ �υτικ�ύκ�σμήματ�ς, μια ε�έλι�η π�υ κ�ρυ-�ώνεται με την πρ���υ των Kριών,με παράσταση της �υγάδευσης τ�υOδυσσέα και των �ίλων τ�υ απ� τ�άντρ� τ�υ Π�λύ�ημ�υ, των μέσωντ�υ 7�υ αιώνα π.X., και στ�ν αμ��-ρέα της Xιμαίρας τ�υ τέλ�υς τ�υ ί-δι�υ αιώνα. H ε�έλι�η της αττικήςκεραμικής δεν είναι ωστ�σ� κατα-ν�ητή, �ωρίς την παράλληλη γνώσητης πρωτ�κ�ρινθιακής –η �π�ία εκ-πρ�σωπείται εδώ με μερικά απ� ταπι� �αρακτηριστικά της δείγματα,�πως είναι �ι δύ� περί�ημες κ�τύ-λες των ιππέων και των σκύλων, ε-κείνη με τη διπλή παράσταση τ�υBελλερ���ντη και τ�υ Περσέα, ή η�ιν���η με ω���ρ�υς, έργα π�υαπ�πνέ�υν μια λεπτή �άρη.

Aιγινήτικη πλαστική

Tην παράδ�ση της αιγινίτικηςπλαστικής αντιπρ�σωπεύει μια �λ�-κληρη σειρά γλυπτών απ� την αρ�ήήδη τ�υ 7�υ έως τα μέσα τ�υ 5�υαι., �ταν πλέ�ν η Aίγινα υπ�τά�θη-κε �ριστικά στη δύναμη της Aθή-νας. Στην αρ�ή #ρίσκεται μία απ�τις αρ�αι�τερες, ίσως η αρ�αι�τερησω �μενη σήμερα αναθηματικήστήλη, άτε�να ακ�μη λα�ευμένη σεσ�εδ�ν επίπεδ� ανάγλυ��.

Tην ε�έλι�η μέσα στ�ν 6� αι. πα-ρακ�λ�υθεί κανείς στα αετώματαγλυπτά των δύ� ναών τ�υ Aπ�λλω-ν�ς της K�λώνας (στ�ν τ�ί�� απέ-ναντι στην είσ�δ�).

Στ�ν πώριν� να� τ�υ 570–560 α-π�δίδεται � Hρακλής π�υ τ��εύει ε-νώ απ� τα αετώματα τ�υ μαρμάρι-ν�υ υστερ�αρ�αϊκ�ύ να�ύ τ�υ530–520 σώ �νται τμήματα των αρ-μάτων (εκτίθενται �ι κε�αλές δύ�ίππων), τ�υ ανατ�λικ�ύ και αρκετέςμ�ρ�ές της Aμα �ν�μα�ίας τ�υ δυ-τικ�ύ αετώματ�ς. H ίδια ε�έλι�η α-π� τ� δαιμ�νικ� θα λέγαμε δυναμι-σμ� των μ�ρ�ών τ�υ 7�υ στην εσω-τερικ�τητα εκείνων τ�υ 5�υ, ανα-γνωρί εται στη σύγκριση δύ� σ�ιγ-γών απ� τ� ιερ� τ�υ Aπ�λλων�ς, �-π�υ στην εσωτερική ένταση τ�υ α-πλ�ύ, στερε�μετρικ�ύ σ�εδί�υ τ�υκ�ρμ�ύ τ�υ 7�υ αι., αντιπαρατίθε-

ται η ανθρώπινη πλαστική αντίληψητης πρώιμης κλασικής σ�ίγγας(στ�ν ά��να της κεντρικής εισ�-δ�υ), στην �π�ία απ� παλιά εί�ε α-ναγνωρισθεί τ� �έρι τ�υ μεγάλ�υB�ιωτ�ύ γλύπτη Kάλαμι. T� ύ��ςτης αιγινίτικης πλαστικής απ�δίδειακ�μη καλύτερα απ� τα πρ�ηγ�ύ-μενα, η σειρά των υστέρων αρ�αϊ-κών αναγλύ�ων (απέναντι στην α-ριστερή είσ�δ� της αίθ�υσας) π�υ�αρακτηρί �νται απ� τη συμπίεσητης παράστασης της δε�ίωσης ήτ�υ ηνι���υ, στ� πλαίσι� μιας στε-ν�μακρης στήλης ή απ� την άλληπλευρά απ� την εκλεπτυσμένη υ-στερ�αρ�αϊκή αντίληψη σώματ�ς,ενδύματ�ς και κνήσεων, π�υ #λέ-π�υμε να κυριαρ�εί στη ω��ρ� μεπαράσταση τ�υ Δι�νύσ�υ.

Στη δε�ιά γωνιακή αίθ�υσα εκτί-θενται σε δύ� #ιτρίνες τα θραύ-σματα των αετωμάτων της A�αίαςπ�υ �έμειναν στην Eλλάδα μετά τ��ήλωμα απ� την αρ�αι�καπηλική ε-

ταιρία των Dilletanti, και #ρέθηκανστις γερμανικές ανασκα�ές. Στηγρα�ική αναπαράσταση π�υ έγινεσύμ�ωνα με την έκθεση τ�υ μ�υ-σεί�υ τ�υ M�νά��υ σημειώνεται ηακρι#ής θέση των –π�λυπληθέστε-ρων– θραυσμάτων τ�υ ανατ�λικ�ύαετώματ�ς. Tις #ιτρίνες πλαισιώ-ν�υν κλασικά αγαλμάτια και ανά-γλυ�α, �ρ�ι δια��ρων κλασικών ιε-ρών (τ�υ Aπ�λλων�ς και τ�υ Π�σει-δών�ς, της Aθηνάς) και μια αυστη-ρή επιλ�γή απ� ελληνιστικά και ρω-μαϊκά έργα.

M�υσεί� της A�αίας

Ως τμήμα τ�υ M�υσεί�υ της Aίγι-νας μπ�ρεί να θεωρηθεί τ� μικρ�,αλλά π�λύ ενδια�έρ�ν ανασκα�ικ�M�υσεί� της A�αίας (επίσκεψη σε�μάδες και σε τακτές ώρες).

Mέσα στις αίθ�υσές τ�υ � επι-σκέπτης θα δει αναστηλωμένα απ�αρ�ιτεκτ�νικά θραύσματα π�υ

πρ�ήλθαν απ� τη μακρ��ρ�νη συ-στηματική έρευνα τ�υ �ώρ�υ, �-πως τμήμα τ�υ σηκ�ύ, τ� αέτωμακαι τ�ν κί�να τ�υ πώριν�υ να�ύτων μέσων τ�υ 6�υ π�υ πρ�ηγήθη-κε τ�υ μεγάλ�υ υστερ�αρ�αϊκ�ύνα�ύ της A�αίας και τη γωνία τ�υαετώματ�ς τ�υ μεγάλ�υ να�ύ τ�υ500 π.X. παράλληλα με τα αρ�ιτε-κτ�νικά μέλη μικρ�τέρων �ικ�δ�-μών τ�υ ιερ�ύ, τα �π�ία εκτίθενταισε επιτ�ί�ιες πρ�θήκες.

T� ιδιαίτερ� ενδια�έρ�ν τωνθραυσμάτων αυτών έγκειται στηνάριστη διατήρηση της αρ�αίας π�-λυ�ρωμίας π�υ δεν παύει να μαςεκπλήσσει με τ�υς τ�λμηρ�ύς συν-δυασμ�ύς της. Tην έκθεση συμπλη-ρώνει πλ�ύσια τεκμηρίωση με πρ�-πλάσματα, επε�ηγηματικά κείμενακαι �ωτ�γρα�ίες π�υ πρ�σ�έρ�υντ� απαραίτητ� για την καταν�ησητων δια��ρων �ικ�δ�μικών �άσε-ων τ�υ ιερ�ύ, συμπλήρωμα στην ε-πίσκεψη τ�υ �ώρ�υ της A�αίας.

Aίθ�υσες τ�υ Aρ�αι�λ�γικ�ύ M�υσεί�υ Aίγινας με �αρακτηριστικά ευρήματα στις πρ�θήκες και στ�υς διά��ρ�υς �ώρ�υς.

Page 17: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

H μεσαιωνική Παλια�ώραMια νεκρή πλιτεία με σαράντα έρημες εκκλησίες, των πίων ι μναδικές τι�γρα�ίες ε�α�ανί�νται

T�υ Γ. A. Πρ�κ�πί�υ

Aρ�ιτέκτ�ν�ς Δρ. Mη�. Eπ. Kαθηγητή E.M.Π.

«ΔEN YΠAPXEI άλλη τ�π�θεσία ενEλλάδι, ερασμιωτέρα εκείνης και έ-��υσα μάλλ�ν αυτής μεσαιωνικ�ν�αρακτήρα. H Παλια�ώρα ανήκειεις κ�σμ�ν π�λύ διά��ρ�ν τ�υ η-μετέρ�υ και μαρτυρεί εις ημάς �-π�ί�ς � �ί�ς αλλά και � θάνατ�ς,κατά τα τελευταία έτη της ενετ�-κρατίας εν ταις μικραίς ελληνικαίςνήσ�ις».

M’ αυτά τα μελαγ��λικά λ�γιακλείνει � Oυιλ. Mίλερ την α�ήγησητης καταστρ��ής της Παλια�ώραςαπ’ τ�ν Mπαρμπαρ�σα, τ� 1537, �-ταν �ι T�ύρκ�ι σκ�τωσαν �λ�υςτ�υς άντρες κι έσυραν στα σκλα-��πά!αρα 6.000 γυναικ�παιδα.

Aπ� τ�τε π�υ � Mίλερ έγρα�ε τ��ι�λί� τ�υ «Iστ�ρία της Φραγκ�-κρατίας εν Eλλαδι» έ��υν περάσει88 �ρ�νια. H ιστ�ρία και η αρ�ιτε-κτ�νική της Παλια�ώρας δεν μαςείναι πια άγνωστες παρ’ �λ� π�υδεν έ��υν γίνει ακ�μη στα ερείπιάτης συστηματικές ανασκα�ές.Aρκετά σημαντικά δημ�σιεύματαέ��υν ρί"ει �ως στ� μυστήρι� τηςμεσαιωνικής αυτής π�λιτείας, «στ�νησιωτικ� Mυστρά» και μας επιτρέ-π�υν σήμερα μια ικαν�π�ιητικήγνωσι�λ�γική πρ�σέγγιση στα πρ�-�λήματα π�υ παρ�υσιά!ει. Θεμε-λιώδη πρέπει να θεωρ�ύνται τα έρ-γα τ�υ Oυιλ. Mίλερ, για τη Φραγκ�-κρατία στην Eλλάδα, τ�υ Γα�ριήλBέλτερ για την Aίγινα, τ�υ Γ. Φίνλεϊγια την τ�υρκ�κρατία και την ενε-τ�κρατία... Σημαντικά άρθρα, π�υθίγ�υν αρκετά !ητήματα είναι τ�υKαλ�γερ�π�υλ�υ και τ�υ Λιγν�ύστ�ν Kήρυκα της Aίγινας (1947–49)των Kαλικ�ύρδη και Aλε"ί�υ στ�ν�δηγ� για την ιστ�ρία και τα μνη-μεία της Aίγινας, τέλ�ς τ� γνωστ��ι�λί� τ�υ καθ. N. M�υτσ�π�υλ�υ«H Παληα�ώρα της Aιγίνης» (1962).Oι ανα��ρές των περιηγητών, πε-ριγρα�ές, καταγρα�ές και απεικ�-νίσεις σε γκρα��ύρες είναι π�λλέςκαι αρ�ί!�υν ήδη απ� τ�ν 16� αιώ-να με τ�ν Andre Theret της Lion,μέ�ρι τ�ν Dodwell (1801) και τ�νStackelberg στα 1834.

Mισγκρεμισμένες εκκλησίες

H αρ�ή της κτίσης της Παλια�ώ-ρας τ�π�θετείται συνήθως στ� 896μ.X., έτ�ς π�υ γεννήθηκε και � �-σι�ς Λ�υκάς στη Φωκίδα, απ� πρ�-σ�υγες γ�νείς Aιγινήτες. H εκδ��ήαυτή δεν επι�ε�αιώνεται απ� τιςαρ�αι�λ�γικές και ιστ�ρικές μαρ-τυρίες π�υ μας παρακιν�ύν, αντί-θετα, να παραδε�θ�ύμε πως η Πα-λια�ώρα έ�ει κατ�ικηθεί νωρίτερα.Eνα πλήθ�ς απ� παλαι��ριστιανικάμάρμαρα μας �ανερώνει πως πρέ-πει να υπήρ�ε κάπ�ια παλαι��ρι-στιανική �ασιλική τ�υ E΄ ή ΣT΄ αιώ-

να, αν ��ι και περισσ�τερες. Kι �-μως καμιά ανασκα�ή δεν έ�ει γίνειέως τώρα στην Παλια�ώρα. Eκτ�ςαπ� τις αναστηλωτικές εργασίες,π�υ συγκρατ�ύν στη δυτική τηςπλαγιά, �ρθια μερικά ναΰδριά της,�ι περισσ�τερες εκκλησίες της,π�υ �ρ�ν�λ�γ�ύνται απ� τ�ν IB΄ έ-ως τ�ν IH΄ αιώνα μέν�υν μισ�γκρε-μισμένες.

«Tα κτίσματα της Παλια�ώραςμ�ιά!�υν με κ�υ�άρια στις πλαγιέςτ�υ μαύρ�υ της ��υν�ύ. Στη νεκρήαυτή π�λιτεία, �ι σαράντα έρημεςεκκλησίες της �αίν�νται σαν ά-σπρα μνήματα και �ι τ�ι��γρα�ίεςτ�υς μαραίν�νται και πέ�τ�υν κά-θε μέρα, ενώ �ι ασ�έστες σκεπά-!�υν τ� μεγαλύτερ� μέρ�ς τ�υς»,γρά�ει � καθ. Aγγ. Πρ�κ�πί�υ στηνπρώτη συστηματική μελέτη τηςΠαλια�ώρας π�υ έγινε τ� 1960 απ�τ�ν ίδι� και �μάδες σπ�υδαστώντης Aρ�ιτεκτ�νικής Σ��λής τ�υE.M. Π�λυτε�νεί�υ.

Aπ�τυπώθηκαν και μετρήθηκαν�λες �ι εκκλησίες π�υ σώ!�ντανκαι �ωτ�γρα�ήθηκαν ε"ωτερικές�ψεις και τ�ι��γρα�ίες στ� εσωτε-ρικ� των ναών σε έγ�ρ. δια�άνειες.Aρκετές απ� τις τ�ι��γρα�ίες αυ-τές δεν υπάρ��υν πια και τα μ�νατεκμήρια για τη μ�ρ�ή τ�υς είναι�ι δια�άνειες π�υ ανα�έραμε... OAγγ. Πρ�κ�πί�υ δημ�σίευσε τα συ-μπεράσματά τ�υ απ� τις μελέτεςτ�υ εδώ σε σειρά 6 άρθρων, τ� Σε-πτέμ�ρι� τ�υ 1962 στην «Kαθημε-ρινή» καλύπτ�ντας θέματα ιστ�-ρίας και �ρ�ν�λ�γήσεων, π�λε�δ�-μίας, αρ�ιτεκτ�νικής μ�ρ��λ�γίαςκαι κατατά"εως και ερμηνείας της

!ωγρα�ικής. Aπ� τα άρθρα τ�υ ε-κείνα αντλ�ύμε τις πληρ���ρίεςπ�υ παραθέτ�υμε.

H �υσική �ύρωση

H μετακίνηση τ�υ πληθυσμ�ύ απ�τα παράλια στην ακρ�π�λη τ�υ Mε-σαγρ�ύ υπαγ�ρευ�ταν στ�υς �ρ�-ν�υς εκείν�υς της ακμής της πειρα-τείας, απ� τη �υσική ��ύρωση τ�υτ�π�υ και παρεί�ε εγγυήσεις μεγα-λύτερης ασ�άλειας.

O �ικισμ�ς της Παλια�ώρας πρ�-σαρμ�στηκε στην εδα�ική μ�ρ�ήτ�υ κωνικ�ύ της �ρά��υ. Kαι �τίστη-κε αμ�ιθεατρικά, πυκνά με μικρά �ι-κ�δ�μήματα πρ�σαρμ�σμένα στηνκλίμακα των κατη��ρικών πλευρώντ�υ ��υν�ύ.

Tα στεν��ωρα πλατύσκαλα στιςπλαγιές και η ανάγκη της πρ�στα-σίας απ� τ�υς ��ριν�ύς ανέμ�υς α-νάγκα!αν τ�υς λαϊκ�ύς τε�νίτες,π�υ έ�τι!αν τις εκκλησίες στην α-κρ�π�λη της Παλια�ώρας, ν’ αλλά-!�υν συ�νά τ�ν πρ�σανατ�λισμ� τ�υά"�να της εκκλησίας και να τ�π�θε-τ�ύν τ� ιερ� στα πλάγια για να τ�στρέ��υν ανατ�λικά, και να παρα-�αίν�υν καν�νες δ�γματικ�ύς καισυμμετρίας. H �ικιστική συσπείρωσηστη μεσαιωνική ακρ�π�λη ά�ηνε τ�νκάμπ� τ�υ Mεσαγρ�ύ ελεύθερ� γιατην καλλιέργεια σε μια επ��ή π�υκάθε πλέθρ� της γης εί�ε !ωτική ση-μασία για την �ικ�ν�μία.

Aπρ�σιτ�ς � �ρά��ς της Παλια�ώ-ρας απ� την Aνατ�λή, τ� N�τ� και τηΔύση, έ�ει �μαλή ανη��ριά μ�ν�στη ��ρεια πλευρά τ�υ, π�υ �λέπειπρ�ς τη Σ�υ�άλα. Aλλά η πρ�σπελά-σιμη αυτή πλαγιά τ�υ ��υν�ύ έμεινε

ακατ�ίκητη για να "εγελά τ�υςκ�υρσάρ�υς. Oι κ�υρσάρ�ι ωστ�σ�δεν έκριναν απ� αυτά π�υ έ�λεπαν.Oι μεγάλες επιδρ�μές στην Παλια-�ώρα, τ�υ Kεμάλ Pέις τ� 1502 καιτ�υ Xαϊρεντίν Mπαρμπαρ�σα τ�1537, στάθηκαν ε"�ντωτικές για τηνακρ�π�λη και τ�ν πληθυσμ� της.Στην πρώτη επιδρ�μή η Παλια�ώρααντιστάθηκε �ωρίς να πέσει. Στηδεύτερη έπεσε και πέρασε απ� �ω-τιά και σίδερ�.

Eπιγρα�ικά μνημεία

H τύ�η της Aίγινας ακ�λ�ύθησε τιςπεριπέτειες τ�υ Bυ!αντιν�ύ Eλληνι-σμ�ύ. Aπ� τ� 1205 περιέρ�εται στηΦράγκικη ηγεμ�νία, ύστερα στ�υςKαταλάν�υς στα 1311 ώς τα 1451 καικατ�πιν στ�υς Bενετ�ύς μέ�ρι τ�1537, π�υ καταστρά�ηκε απ� τ�νMπαρμπαρ�σα και πέρασε στα �έριατων T�ύρκων. Mια νέα περί�δ�ςEνετ�κρατίας αρ�ί!ει τ� 1654 με τηνκατάληψη της Παλια�ώρας απ� τ�M�ρ�!ίνι και διαρκεί μέ�ρι τ� 1715.

H πι� αρ�αία �έ�αιη �ρ�ν�λ�γίαπ�υ γνωρί!�υμε απ� τα επιγρα�ικάμνημεία της Παλια�ώρας, είναι τ�υέτ�υς 1123 μ.X. H επιγρα�ή ανα�έ-ρεται στην ανέγερση τ�υ να�ύ τ�υAρ�αγγέλ�υ Mι�αήλ, π�υ κείται σή-μερα ετ�ιμ�ρρ�π�ς στη ��ρει�ανα-τ�λική άκρη τ�υ λ���υ. H επιγρα�ήαυτή έ�ει ιδιαίτερη σημασία. Mαςπληρ���ρεί για τ� �ρ�ν� της ανέ-γερσης τ�υ πρώτ�υ παραδείγματ�ςμ�ν�κλιτης �ασιλικής με ημικυλιν-δρικ� πέτριν� θ�λ� στη �υ!αντινήΠαλια�ώρα. T� παράδειγμα θα τ� α-κ�λ�υθ�ύσαν �ι μ�ν�κλιτες και δί-κλιτες �ασιλικές π�υ �τίστηκαν αρ-γ�τερα, στα �ρ�νια των Φράγκων καιKαταλανών, �πως λ.�. της Aγίας Aι-κατερίνης (1225) και της K�ίμησης,της αυτής �ρ�ν�λ�γίας, της Mετα-μ�ρ�ωσης τ�υ Σωτήρ�ς (1236), τ�υAγί�υ Nικ�λά�υ τ�υ Πάνω (IΓ΄ αιώ-νας), της λεγ�μενης Παναγίας τ�υΓιάνν�υλη (IΓ΄ αιώνας), τ�υ Aγί�υ Iω-άνν�υ τ�υ Πρ�δρ�μ�υ (1377), τ�υAγί�υ Nικ�λά�υ (1382), τ�υ Aγί�υEυθυμί�υ (1385), τ�υ Aγί�υ Γεωργί-�υ τ�υ Kαθ�λικ�ύ (1393) και άλλων.

Πλεδμία και αρ�ιτεκτνική

H Eπισκ�πή ήταν η Mητρ�π�λη τηςΠαλια�ώρας στα �ρ�νια της T�υρκ�-κρατίας. Στη λαϊκή παράδ�ση σώ!ε-ται νωπή ακ�μη η ανάμνηση τ�υ Aγί-�υ Δι�νυσί�υ Zακύνθ�υ π�υ διετέ-λεσε αρ�ιεπίσκ�π�ς Aιγίνης και κα-τ�ικ�ύσε σ’ ένα κελί της Eπισκ�πής.Oι πιστ�ί τ� συντηρ�ύν μ’ ευλά�εια�πως και τ� τρίσκαλ� τ�υ αυλ�γυ-ρ�υ, απ’ �π�υ μ�ίρα!ε τ� αντίδωρ� �Aγι�ς.

Tα μ�ναστηριακά κτίσματα ήταντ�π�θετημένα σ’ επάλληλα πλατύ-σκαλα τ�υ �ρά��υ και τα πι� �αμηλάστήρι!αν τα πι� ψηλά. Kατά τρ�π� α-

Aπ�ψη της πλαγιάς της Παλια�ώρας με τ�ν σταυρικ� να� των Tα�ιαρ�ών.

Page 18: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 19

νάλ�γ� ήταν �τισμέν� και τ� μ�να-στηριακ� συγκρ�τημα της Aγίας Kυ-ριακής, στην ανατ�λική πλαγιά τηςΠαλια�ώρας.

H κλιμακωτή διάτα"η των δύ� μ�-ναστηριακών συγκρ�τημάτων τηςT�υρκ�κρατίας είναι η μερική ε�αρ-μ�γή εν�ς γενικ�τερ�υ π�λε�δ�μι-κ�ύ συστήματ�ς π�υ επικρατ�ύσεσε �λ�κληρη την Παλια�ώρα.

Tην πληρέστερη απ�δει"η μας τηνπρ�σ�έρει τ� τεί��ς, με τα παλιά θε-μέλια απ� επανωτά κτίσματα, π�υκατε�αίνει σαν σκάλα απ� τ� κάστρ�έως τη ρί!α τ�υ ��υν�ύ, κάθεταπρ�ς τις υψ�μετρικές καμπύλες.

Tις σκάλες αυτές τ�υ π�λε�δ�μι-κ�ύ �ργανισμ�ύ της Παλια�ώραςσυμπλήρωναν �μ�κεντρες περιμε-τρικές !ώνες. Tα καλντερίμια και ταμ�ν�πάτια, π�υ συνδέ�υν τις εκ-κλησίες μετα"ύ τ�υς, ήταν άλλ�τεπερι�ερειακ�ί δρ�μ�ι. Kαι �ι δύ�"εκιν�ύσαν απ� την πλατεία τ�υΣταυρ�ύ.

H ε"ωτερική περίμετρ�ς περν�ύσεαπ� τις εκκλησίες τ�υ Aγί�υ Xαρα-λάμπ�υς, Aθανασί�υ, Στε�άν�υ,Πρ�δρ�μ�υ, Eυθυμί�υ, Mεταμ�ρ�ώ-σεως και K�ιμήσεως, Δημητρί�υ, Aι-κατερίνης, Θε�λ�γ�υ, Aναργύρων,Nικ�λά�υ Πάνω, Iωάνν�υ Θε�λ�γ�υκαι Aθανασί�υ.

Δίδυμη �ασιλικήH εσωτερική περίμετρ�ς απ� τις

εκκλησίες της Aγίας Iωάννας (Γιαν-ν�ύλη), Φ�ρίτισσας, Eπισκ�πής, Tα-"ιαρ�ών, Θε�δώρων, Mεταστάσεως,Kυριακής, Aρ�αγγέλ�υ Mι�αήλ καιNεκρ�τα�εί�υ.

Σε μια και τελευταία κ�ρυ�αία πε-

ρίμετρ�, τ�υ Kάστρ�υ, σώ!εται η δί-δυμη �ασιλική των Aγίων Γεωργί�υκαι Δημητρί�υ.

H π�λε�δ�μική αυτή διάρθρωσημε τις �μ�κεντρες περιμέτρ�υς καιτις σκαλωτές ακτίνες έδινε στ�ν �ι-κισμ� της Παλια�ώρας �ψη αμ�ιθεα-τρική.

O π�λε�δ�μικ�ς �ργανισμ�ς εί�ετις κ�ινωνικές τ�υ λειτ�υργίες. T�

Kάστρ� ήταν η δι�ικητική κε�αλή καιτ� αμυντικ� κράν�ς της Παλια�ώ-ρας. H Φ�ρίτισσα και αργ�τερα ηEπισκ�πή τ� εκκλησιαστικ� της κέ-ντρ�. O Σταυρ�ς απ�τελ�ύσε την α-�ετηρία της κυκλ���ρίας και η πλα-τεία τ�υ τ�ν τ�π� για κάθε λαϊκή εκ-δήλωση (γάμ�ι, τελετές, πανηγύρια).«Aντε να πάμε στ� ��ρ�, στην πλά-στρα κι �"ω στ� Σταυρ�», έλεγε τ�

δημ�τικ� τραγ�ύδι. Aμυνα, θρη-σκεία, λαϊκές συναθρ�ίσεις, εί�αν ε-ντ�πισμένη τη !ωή τ�υς και τη λει-τ�υργία τ�υς στη μεσαιωνική ακρ�-π�λη της Παλια�ώρας.

Tα μ�να κτίρια π�υ σώ!�νταιστην Παλια�ώρα είναι �ι εκκλησιέςτης. Oύτε η αστική �ύτε η στρατιω-τική της αρ�ιτεκτ�νικής μας ά�η-ναν ευδιάκριτα παραδείγματα. Aπ�τις σαράντα εκκλησιές της �ι τρειςείναι σταυρικές (Aγι�ς Nικ�λα�ςMαύρικας, Aγι�ς Iωάννης Θε�λ�-γ�ς και Tα"ιάρ�ης) και �ι υπ�λ�ι-πες θ�λ�σκεπείς μ�ν�κλιτες �ασι-λικές. O τρ�ύλ�ς της Eπισκ�πήςδεν έ�ει �ργανική αντιστ�ι�ία μετ� καθ�λικ� της σημερινής δίκλι-της �ασιλικής της.

Tέσσερις απ� τις �ασιλικές τηςΠαλια�ώρας είναι δίδυμες με δύ� ιε-ρά και δύ� εισ�δ�υς. T�υ Aγί�υ Xα-ραλάμπ�υς, της Παναγιάς τ�υ Γιάν-ν�υλη, της Aγίας Kυριακής και τ�υKάστρ�υ. Oι δίδυμες �ασιλικές ήτανα�ιερωμένες σε δύ� αγί�υς ή λει-τ�υργ�ύσαν για δύ� δια��ρετικάθρησκευτικά δ�γματα, καθ�λικώνκαι �ρθ�δ�"ων ή καθ�λικών και �υ-νιτών, �πως τ�υ Kάστρ�υ.

Xωρίς δγματικύς καν�νες

O πρ�σανατ�λισμ�ς των εκκλη-σιών υπαγ�ρεύεται κατά καν�να απ�τις εδα��λ�γικές συνθήκες, τις στα-τικές ανάγκες και ��ι απ� τ�υς δ�γ-ματικ�ύς καν�νες. Oταν τ� πλατύ-σκαλ� της πλαγιάς τ� επιτρέπει �ιεκκλησίες �τί!�νται παράλληλα με

T�υ Σ���κλή Γ. Δημητρακ�π�υλ�υ

Φιλ�λ�γ�υ – Eρευνητή

H AIΓINA είναι κατάσπαρτη απ� εκ-κλησίες και μ�ναστήρια. Hδη τ�1834, σε ανα��ρά τ�υ πρ�ς την Iε-ρά Σύν�δ�, � τ�τε Mητρ�π�λίτηςτης «κατ’ Aίγιναν επισκ�πής» Σα-μ�υήλ έγρα�ε πως «εις �λην τηννήσ�ν είναι υπέρ τας τριακ�σίαςπεντήκ�ντα εκκλησίαι».

Πρώτη �ρ�ν�λ�γικά εκκλησία εί-ναι η μεγάλη τρίκλιτη �ασιλική τηςBάρδιας (λίγ� πι� πάνω απ� τη με-γάλη εκκλησία τ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υτης π�λης), π�υ τ�π�θετείται στ�ν5�-6� αι. Σήμερα είναι ερειπωμένηκαι εγκαταλειμμένη, αλλά διακρίν�-νται �λη η ανατ�λική πλευρά, τμήματης ν�τιας, τ� �τιστ� Σύνθρ�ν� και�ι εγκ�πές απ� τα θωράκια τ�υ τέ-μπλ�υ. Tη �ασιλική αυτή μελέτησαντη δεκαετία τ�υ 1920 � Γερμαν�ςαρ�αι�λ�γ�ς Schneider και � δικ�ςμας Γ. Σωτηρί�υ.

Aλλ� λαμπρ� εκκλησιαστικ� �ικ�-δ�μημα είναι η Oμ�ρ��κκλησιά.Πρ�κειται για μια μικρή κ�μψή εκ-κλησία –σ’ αυτ� άλλωστε ��είλεικαι τ� �ν�μά της– π�υ είναι α�ιερω-μένη στ�υς Aγί�υς Θε�δώρ�υς. Eί-ναι κτίσμα τ�υ Λέ�ντα Zυγ�μαλά(τέλη 13�υ αι.). Oι τ�ί��ι της είναι

�τισμέν�ι κατά τ� ισ�δ�μικ� σύστη-μα, δηλαδή με τετράγωνες πελεκη-τές πέτρες, π�λλές απ� τις �π�ίεςπρ�έρ��νται απ� αρ�αία κτίσματα,ενώ εσωτερικά διασώ!ει α"ι�λ�γεςτ�ι��γρα�ίες της ίδιας επ��ής. Tην�λη εκκλησία έ�ει μελετήσει � κα-θηγητής Σωτηρί�υ.

Π�λύ α"ι�λ�γες παλιές εκκλη-σίες, εκτ�ς �έ�αια απ� εκείνες τηςΠαλια�ώρας, είναι ακ�μα τ� γρα�ι-κ� εκκλησάκι τ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υστ� μώλ�, � Aγι�ς Θωμάς στ� Λι�ά-δι, � Aγι�ς Nικ�λα�ς στ� «M�ύλ�ς»,η Παναγία η Π�λίτισσα στ�ν Mεσα-γρ�, � Aγι�ς Iωάννης � Πρ�δρ�μ�ςστις Aλωνες, � Aγι�ς Iωάννης �Πρ�δρ�μ�ς στ� Bαθύ κ.ά., μερικέςμάλιστα απ� τις �π�ίες ώς ένα �αθ-μ� έ��υν �τιστεί και αυτές με υλικάαπ� αρ�αία �ικ�δ�μήματα.

H Mητρ�πλη

Aπ� τις νε�τερες εκκλησίες μνη-μ�νεύ�υμε τη Mητρ�π�λη (αρ�ές19�υ αι.), �π�υ έγινε και η επίσημηυπ�δ��ή τ�υ Kαπ�δίστρια και η δ�-"�λ�γία για τ�ν ερ��μ� τ�υ στηνEλλάδα, τ�ν Aγι� Nικ�λα� τ�ν Στερ-γιαν�, την Παναγίτσα κ.ά.

Aλλά η Aίγινα έ�ει και π�λλά γυ-ναικεία μ�ναστήρια και για τ� λ�γ�

αυτ� έ�ει �ν�μαστεί «Aγι�ν Oρ�ςτ�υ γυναικεί�υ μ�να�ισμ�ύ». Tαπαλι�τερα είναι η Zω�δ���ς Πηγή,η Xρυσ�λε�ντισσα και η Aγία Kυ-ριακή.

T� πρώτ�, ύστερα απ� μια μεγάληπερί�δ� εγκατάλειψης ανασυστή-θηκε και αν�ικ�δ�μήθηκε ως μ�να-στήρι πλέ�ν της Aγίας Tριάδας απ�τ�ν Aγι� Nεκτάρι� τ� 1904 και έκτ�-τε �έρει και τ� �ν�μά τ�υ. Πρ�σ�α-τα, με τη �ρ�ντίδα τ�υ σε�. μητρ�-π�λίτη Yδρας, Σπετσών και AιγίνηςIερ�θέ�υ, στ� �ώρ� τ�υ μ�ναστηρι-�ύ υψώθηκε μεγάλ�ς και περικαλ-λής να�ς, α�ιερωμέν�ς στ�ν Aγι�και αντά"ι�ς τ�υ, και απ�τελεί στ�-λίδι για την περι��ή.

Παναγία η Xρυσλε�ντισσα

H Παναγία η Xρυσ�λε�ντισσα π�υσήμερα �ρίσκεται στ� μέσ� τ�υ νη-σι�ύ και σε π�λύ �μ�ρ�� �ρ�πέδι�,μετα�έρθηκε στ�ν τ�π� αυτ� απ�τα δυτικά παράλια, ε"αιτίας τ�υ ��-��υ των πειρατών, τ�υλά�ιστ�ν απ�τα τέλη τ�υ 16�υ αι. Παλι�τερα ή-ταν ανδρικ� μ�ναστήρι, αλλά τ�1935 μετατράπηκε σε γυναικεί�. Eί-ναι γνωστ�ί �ν�μαστικά σ�εδ�ν �-λ�ι �ι ηγ�ύμεν�ί της απ� τ� 1601

και ε�ε"ής, ένας δε απ� αυτ�ύς, �Λε�ντι�ς, τ� 1680 υπέγραψε και αυ-τ�ς την έκκληση των Aιγινητώνπρ�ς τ�ν Πάπα για να μεσ�λα�ήσεικαι να σταματήσ�υν �ι επιδρ�μέςτων Δυτικών πειρατών στ� νησί. T�μ�ναστήρι πρ�σ�ερε π�λλές υπη-ρεσίες και στ�ν Iερ� Aγώνα τ�υ1821. Eκτ�ς απ� τη θαυματ�υργήεικ�να της Παναγίας, α"ι�λ�γα είναιτ� Kαθ�λικ� και � Πύργ�ς τ�υ.

H Aγία Kυριακή �ρίσκεται στηνΠαλια�ώρα, αλλά είναι διαλυμέν�μ�ναστήρι ήδη απ� την επ��ή τωνBαυαρών.

Tα υπ�λ�ιπα μ�ναστηρια είναι ηAγία Aικατερίνη, � Aγι�ς Mηνάς (τ�ακμαι�τερ�), τ� Γενέσι�ν της Θε�-τ�κ�υ – Aγι�ς Xριστ���ρ�ς, η Πα-ναγία η Eλευθερώτρια και η AγίαAναστασία η Φαρμακ�λύτρια.

Tέλ�ς, απ� τ� νησί πρ�ήλθαν καιπ�λλ�ί σπ�υδαί�ι μ�να��ί π�υ ε-γκατα�ίωσαν σε άλλα μέρη, �πως ηAγία Θε�δώρα η εν Θεσσαλ�νίκη, ηOσία Θε�κτίστη και � Oσι�ς Λ�υ-κάς, ιδρυτής τ�υ γνωστ�ύ μ�ναστη-ρι�ύ της B�ιωτίας κ.ά. Mνημ�νεύ-�υμε επίσης τ�ν σύγ�ρ�ν� αγι�ρεί-τη μ�να�� Aθανάσι� (Σπυρίδωνα)Kαμπανά�, γιατρ� και μελετητή καιεκδ�τη π�λλών αγι�ρειτικών κωδί-κων (+1940).

Eκκλησίες και μ�ναστήρια

H Eπισκ�πή και τ� κελί τ�υ Aγί�υ Δι�νυσί�υ.

Συνέ�εια στην 20ή σελίδα

Page 19: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

την υψ�μετρική καμπύλη. Oταν �ι α-νάγκες πρ�στασίας της κατασκευήςτ� απαιτ�ύν �τί!�νται εγκάρσια.

Tα θεμέλια των εκκλησιών έ��υνμικρ� �άθ�ς γιατί πατ�ύν γερά στ�πετρώδες έδα��ς. T� υλικ� τ�υς εί-ναι απ� πέτρα ανδεσίτη, κ�μμένη α-π� τ� γειτ�νικ� νταμάρι τ�υ Σ�ιστ�ύ.O πωρ�λιθ�ς �ρησιμ�π�ιείται για ταανάγλυ�α κ�σμήματα, τις επιγρα-�ές, τις ε"ωτερικές παραστάδες, ταεπιστήλια και τα ανώ�λια. H κάλυψητης στέγης άλλ�τε γίνεται με �ρθ�-γωνικές πέτρες, άλλ�τε με συμπαγήμάργη. Για να σηκώσ�υν τ� �άρ�ςτης �ι τ�ί��ι �τί!�νται σε μεγάλ� πά-��ς, απ��εύγ�ντας τα μεγάλα καιπ�λλά αν�ίγματα και �ρησιμ�π�ι�ύ-νται ε"ωτερικές αντιστηρί"εις.

H στέγαση, στις �ασιλικές της Πα-λια�ώρας γίνετια με μια �"υκ�ρυ�ηθ�λ�σκεπή ενισ�υμένη με νευρώ-σεις. Eίναι μια γ�τθική ανάμνηση α-π� τ�ν καιρ� της �ραγκ�κρατίας.

Oι μικρές διαστάσεις των �ασιλι-κών δεν συμ�ι�ά!�νται με την π�λυ-τέλεια τ�υ νάρθηκα και η πρ�σπέλα-ση τ�υ πιστ�ύ στ� να� γίνεται άμεσακαι απλά. T� �αμηλ� �ως της εκκλη-σίας π�υ τ�ν υπ�δέ�εται τ�υ υπ�-�άλλει ένα αίσθημα κατάνυ"ης καιμυστήρι�υ. Kάθε εκκλησιά έ�ει τις ι-δι�μ�ρ�ίες της και η ελευθερία αυτήστην παραλλαγή και στη σύνθεσήτης �αρί!ει στην αρ�ιτεκτ�νική τηςμ�ρ��λ�γία ατ�μικ�τητα, α�έλειακαι ειλικρίνεια.

Oι λαϊκ�ί τε�νίτες π�υ έ�τισαν τιςεκκλησίες της Παλια�ώρας δεν ή"ε-ραν να δια�ά!�υν τα �ι�λία με τ�υςλειτ�υργικ�ύς καν�νες της να�δ�-μίας. Oι λύσεις π�υ έδιναν στα πρ�-�λήματα της δ�μής πήγα!αν απ� μιαδ�κιμασμένη γνώση, απ� μια εμπει-ρία, μα��μεν�ι σκληρά και αδιάκ�παμε τ� δύστρ�π� έδα��ς, τ�υς �ίαι-�υς ανέμ�υς, τα �τω�ικά υλικά καιτ�υς αμείλικτ�υς ν�μ�υς της στερε-�τητας. Tα έργα τ�υς μπ�ρεί σήμερανα "α�νιά!�υν με τις τ�λμηρές πα-ρεκκλίσεις τ�υς, �μως τ� θάρρ�ς

αυτ� δεν απ�μακρύνει τ� λα�, π�υτις συ�νά!ει, απ� την π�ίηση τηςθρησκείας. Mέσα στις ταπεινές εκ-κλησίες της Παλια�ώρας �ι άνθρω-π�ι π�υ έ!ησαν τ� ���� των κ�υρσά-ρων έ�ρισκαν παρηγ�ριά και τη δύ-ναμη να περιμέν�υν τ� τέλ�ς τηςαι�μαλωσίας.

H �ωγρα�ική

H K�ίμηση της Θε�τ�κ�υ είναι μιαμικρή μ�ν�κλιτη �ασιλική. H ανέγερ-ση της εκκλησιάς αυτής πρέπει ναείναι σύγ�ρ�νη περίπ�υ με εκείνητης Aγίας Aικατερίνης, για την �π�ίαέ��υμε τη �έ�αιη επιγρα�ική �ρ�ν�-λ�γία τ�υ 1225.

H αισθητική έκ�ραση των τ�ι��-γρα�ιών της K�ίμησης είναι ε"πρε-σι�νιστική και λαϊκή. Mε περιγράμ-ματα ισ�υρά και μαύρα, γραμμέναμε απ��ασιστικ�, γ�ργ� και νευρώ-

δες �έρι ιστ�ρ�ύνται �ι μ�ρ�ές τ�υεικ�ν�γρα�ικ�ύ πρ�γράμματ�ς έ-ντ�να εκ�ραστικές, αγριεμένες απ�τη νηστεία, τ� πάθ�ς της πίστης,π�υ έ�ρα!ε στα μ�ναστήρια τηςAνατ�λής.

O σπαθ���ρ�ς Aρ�άγγελ�ς Mι-�αήλ με τις �ρθάν�ι�τες αετίσιες�τερ�ύγες τ�υ π�υ μας κ�ιτά!ει αυ-στηρά μέσα απ� την πρώτη μεσημ-�ρινή κ�γ�η της K�ίμησης μας �δη-γεί στ�υς Mάρτυρες τ�υ Aγί�υ Nικ�-λά�υ τ�υ Πάνω. H !ωγρα�ική εκτέ-λεση κι έκ�ραση της μεγάλης τ�ι��-γρα�ίας, σε �υσικ� σ�εδ�ν μέγεθ�ς,παρ�υσιά!ει τέτ�ιες �μ�ι�τητες μετην τε�ν�τρ�πία τ�υ Aρ�άγγελ�υτης K�ίμησης, ώστε μας γεννά τησκέψη πως πρ�κειται για έργ� τ�υ ί-δι�υ !ωγρά��υ. Aλλά εδώ τώρα �καλλιτέ�νης έ�ει ελευθερωθεί απ�τις ταρα�ές τ�υ και παρ�υσιά!ει τιςτέσσερις �λ�σωμες μ�ρ�ές τωνMαρτύρων ήρεμες και λυτρωμένεςαπ� τα πάθη τ�υ σώματ�ς και τηςψυ�ής, σε μια μετωπική ακινησία π�υμας επι�άλλεται με τη μαγική τηςδύναμη. H !ωγρα�ική έ�ει συγκε-ντρωθεί στα πι� �υσιώδη στ�ι�είατης έκ�ρασης. T� μ�ν�τικ� �ρώμαπερι�ρί!εται στα δύ� �υδέτερα, στ�μαύρ� και τ� άσπρ� για τα πρ�σωπακαι τ�υς μαρτυρικ�ύς �ιτώνες, στ�πράσιν� και την ώ�ρα για τ�υς επεν-δύτες. T� σ�έδι� σημαδεύει με μαύ-ρη, αδρή κ�ντυλιά τα μάτια, τη μύτη,τ� στ�μα και γίνεται πι� ελεύθερ�στις πτυ�ές των ενδυμάτων. T� στιλτης !ωγρα�ικής είναι πειθαρ�ημέν�,λιτ�, κατηγ�ρηματικ�. Πρ�κειται γιαένα μνημειώδες αριστ�ύργημα �υ-!αντινής τ�ι��γρα�ίας. O λατινικ�ςσταυρ�ς π�υ κρατ�ύν �ι Mάρτυρεςμας �αρά!ει τα �ρ�ν�λ�γικά τ�υ �-ρια στην αρ�ή τ�υ IΓ΄ αιώνα, γύρω α-π� τ� 1225.

Aριστκρατικ�ς ιδεαλισμ�ς

Aν �ι τ�ι��γρα�ίες της K�ίμησηςκαι τ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υ τ�υ Πάνω α-ντιπρ�σωπεύ�υν τ�ν λαϊκ� ρεαλι-σμ� της Aνατ�λής, στην αψίδα τ�υ

Aγί�υ Iωάνν�υ τ�υ Θε�λ�γ�υ έ��υ-με ένα παράδειγμα αριστ�κρατικ�ύιδεαλισμ�ύ.

Aπ� την κτητ�ρική επιγρα�ή τ�υΘε�λ�γ�υ γνωρί!�υμε �τι � σταυρι-κ�ς να�ς με τρ�ύλ� τ�υ Iωάνν�υτ�υ Θε�λ�γ�υ έγινε στις ημέρεςτ�υ Πέτρ�υ Φαδρίγ�υ, γύρω απ� τ�1350.

Oι μ�ρ�ές της Πλατυτέρας, τωνδύ� Aγγέλων π�υ την περιστ�ι�ί-!�υν, τ�υ A�ραάμ και των τριώνAγγέλων της Φιλ�"ενίας τ�υ έ��υντις ραδινές αναλ�γίες τ�υ ελληνι-στικ�ύ ιδεαλισμ�ύ των τελευταίωνΠαλαι�λ�γων. Tα λεπτά �αρακτηρι-στικά τ�υς, η μελαγ��λική τ�υς ευ-γένεια, η α�ρ�τητα των εκ�ράσεωνστα πρ�σωπα και στις κινήσειςτ�υς, μας μιλ�ύν για τ� αριστ�κρα-τικ� ύ��ς της μεγάλης σ��λής τηςKωνσταντιν�ύπ�λης π�υ ε"ευγενί-!ει τη μ�ρ��λ�γία της εκκλησιαστι-κής !ωγρα�ικής στην εωθινή ώρατης μεσ�γειακής Aναγέννησης.

Oσ� η εκκλησιαστική !ωγρα�ικήαπ�μακρυν�ταν απ� τη σ�ησμένηπια κεντρική της εστία τ�σ� �αλά-ρωνε η δ�γματική πειθαρ�ία στ�υςπαλι�ύς εικ�ν�γρα�ικ�ύς καν�νες.Στα Mαρτυρ�λ�για, στις σκηνές τηςK�λασης και της Aπ�κάλυψης, η�αντασία των μ�να�ών, π�υ συνέ-�ι!αν τη �υ!αντινή τε�ν�τρ�πίαστ�υς �ρ�ν�υς της δ�υλείας, έ�ρι-σκε ευκαιρία να "εδιπλώσει τα �τε-ρά της ελεύθερα, στ�ν αέρα τωνπαραστάσεων μιας υπερλ�γικής ει-κ�ν�γρα�ίας.

O τρύλς της Eπισκπής

Nτ�κ�υμέντ� της εικ�ν�γρα�ίαςαυτής στην Παλια�ώρα είναι η απ�-καλυπτική �πτασία στ�ν τρ�ύλ� καιστ� δυτικ� τ�ί�� τ�υ σημεριν�ύ ιε-ρ�ύ της Eπισκ�πής: Σπήλαια και μαύ-ρ�ι ήλι�ι, θάνατ�ι κα�άλα σε ίππ�υς�λωρ�ύς, τέρατα θαλασσινά και στε-ριανά με πλήθ�ς κε�άλια και π�δια,τερατ�μ�ρ��ι ευαγγελιστές και άγ-γελ�ι με σιδηρ�π�υκάμισα πύρινα,�ίδια και λι�ντάρια με αναμμένα κε-�άλια. Kαι πάνω απ� τη γη, τα ��υνάκαι τα ματωμένα �εγγάρια, � θυμ�ςτ�υ Θε�ύ. Oλα αυτά συναρμ�λ�γ�ύνστην Eπισκ�πή τ� ετερ�κλητ� παρα-μύθι της Aπ�κάλυψης.

Στα Mαρτυρ�λ�για της Aγίας Kυ-ριακής, � παρ�"υσμ�ς της �αντα-σίας εκδηλώνεται στις σκηνές των�ασανιστηρίων. H ανατ�μία των α-γίων "εκλειδώνεται εδώ για να παρα-σταθεί τ� μαρτύρι� στην πι� τρ�με-ρή τ�υ στιγμή.

H μ�ρ��λ�γία των παραστάσεωνγίνεται κυ�ιστική στα μαρτυρ�λ�γιακαι στις σταυρώσεις. Στρέ�εταιπρ�ς τ� καθαρ� και ερεθιστικ� �ρώ-μα τ�υ κ�κκιν�υ και τ�υ μαύρ�υ, γιανα διαψεύσει την πρωτ�τυπία τ�υ���ισμ�ύ, στην έ"��η εκείνη κατα-λανική τ�ι��γρα�ία τ�υ Aγί�υ Δημη-τρί�υ τ�υ κα�αλλάρη, στ�ν ανατ�λι-κ� τ�ί�� της Φ�ρίτισσας. Eτσι, η Πα-λια�ώρα διατηρώντας την αγι�τητάτης, σ�ηματί!ει με την π�λε�δ�μίατης, την αρ�ιτεκτ�νική της και τη !ω-γρα�ική της ένα μ�υσεί� π�υ μας δι-δάσκει την ιστ�ρία τ�υ καλλιτε�νι-κ�ύ συναισθήματ�ς εν�ς ελληνικ�ύνησι�ύ, στην περί�δ� της μεγάληςδ�κιμασίας τ�υ γέν�υς.

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Συνέ�εια απ� την 19η σελίδα Eικ�να της Θε�τ�κ�υ,η �π�ία ανήκει

στην Eπτανη-σιακή Σ��λή.

Bρίσκεται στην Eπισκ�πή

τ�υ Aγ. Δι�νυσί�υ.

«Aκρα ταπείνωσις»: τ�ι��γρα�ία απ� τ�ν Aγι� Γεώργι� τ�ν Kαθ�λικ�.

Page 20: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 21

Στα �ρ�νια τυ KαπδίστριαH πρώτη πρ�σωρινή κυ�έρνηση εγκαθίσταται στην Aίγινα και αυτ� συμ�άλλει στην αν�ικ�δ�μησή της

Tης Mάρως Kαρδαμίτση–Aδάμη

Aρ�ιτέκτ�ν�ς / επ. καθηγ. EMΠ

11 IANOYAPIOY τ�υ 1828. H αντικυ-�ερνητική επιτρ�πή υπ�δέ�εταιστην Aίγινα τ�ν Iωάννη Kαπ�δί-στρια, πρώτ� Kυ�ερνήτη της Eλεύ-θερης Eλλάδας. Δύ� μήνες πριν α-κρι�ώς εί�ε εγκατασταθεί στ� νησί ηυπ� τ�ν Zαΐμη Δι�ικητική Eπιτρ�πή,μα�ί με την Eπιτρ�πή της Συνελεύ-σεως και μερικ�ύς απ� τ�υς πληρε-"�ύσι�υς.

Oι λ�γ�ι για τ�υς �π�ί�υς επελέγηη Aίγινα ως έδρα της Δι�ικητικήςEπιτρ�πής ανα#έρ�νται με σα#ή-νεια στη Διακήρυ"η της 6ης N�εμ-�ρί�υ 1987: «Kαι ιδ�ύ μετα�αίνει ειςτην νήσ�ν Aίγινα, τ�π�ν ατάρα��νκαι πλησί�ν εις τ� ειρημήν�ν θέα-τρ�ν τ�υ π�λέμ�υ κείμεν�ν».

Πώς ήταν η Aίγινα τ�υ 1828; H π�-λη π�υ αντίκρισε � Kαπ�δίστριας �-ταν τ� Γ�υ�ρσπάιτ έμπαινε στ� λιμά-νι της Περι��λας; H σημερινή π�λητης Aίγινας εί�ε ερημώσει γύρωστ�ν 10� αιώνα, �ταν Σαρακην�ίκ�υρσάρ�ι με συνε�είς επιδρ�μές α-νάγκασαν τ�υς κατ�ίκ�υς να τρα�η-�τ�ύν στ� εσωτερικ� και να �τίσ�υντη νέα πρωτεύ�υσα την Παλι��ώρα.Στα τέλη τ�υ 18�υ αιώνα � κίνδυν�ςτων πειρατών εί�ε πια περάσει καιμια νέα τάση για ανέγερση καιν�ύρ-γιας π�λης πάνω στα ερείπια της πα-λιάς άρ�ισε να εκδηλώνεται.

O πρώτ�ς �ικισμ�ςHδη, απ� τ� 1769 εί�ε κτιστεί

«πυργωτή, περιτριγυρισμένη με τ�ί-�� σαν #ρ�ύρι�» η έπαυλη τ�υB�ύλγαρη «Περι��λα». Eκεί #ιλ�"ε-νήθηκε αργ�τερα και � Kαπ�δί-στριας. Στ� γύρισμα τ�υ αιώνα άρ�ι-σαν να κτί��νται στην παραλία ταπρώτα μαγα�ιά, τ�υ N. Λ�γ�θέτη,τ�υ Mι�. M�ίρα, τ�υ Λυμπερ�π�υ-λ�υ. T� 1802 κτί�εται � πύργ�ς τ�υMαρκέλ�υ π�υ �ρησιμ�π�ιήθηκε τ�1826 ως έδρα της πρ�σωρινής κυ-�έρνησης και τέσσερα �ρ�νια αργ�-τερα τ� 1806 η εκκλησία της «K�ίμη-σης της Θε�τ�κ�υ». Aκ�λ�υθ�ύν ηκατ�ικία τ�υ Λ�γ�θέτη, «η σπιτάρα»,�π�υ αργ�τερα στεγάστηκε τ� πρώ-τ� εθνικ� τυπ�γρα#εί�, κατεδα#ι-σμένη σήμερα, �ι κατ�ικίες των Λυ-μπερ�π�υλ�υ, Zωγρά#�υ, Mαλ�κάηκαι αρκετές άλλες.

Στα �ρ�νια τ�υ Aγώνα � �ικισμ�ςμεγαλώνει με γ�ργ� ρυθμ�. Πρ�-σ#υγες απ’ �λη την Eλλάδα, Mω-ραΐτες, P�υμελιώτες, Mικρασιάτες,Mακεδ�νες, Kυδωνιάτες, Aθηναί�ι,�ρίσκ�υν εδώ πρ��ειρ� και κ�ντιν�κατα#ύγι�. O πληθυσμ�ς πρέπει ναπλησία�ε τ�υς 10.000. Aνάμεσά τ�υςσημαντικές πρ�σωπικ�τητες της ε-π��ής.

Oι εύπ�ρ�ι ή �ι σ�ετικά εύπ�ρ�ι �-πως � ναύαρ��ς Kωνσταντίν�ς Kα-νάρης π�υ κτί�ει τ� σπίτι τ�υ στ�δυτικ� μέρ�ς της π�λης, � Πετρ�-μπεης Mαυρ�μι�άλης, � Mαυρ�κ�ρ-

δάτ�ς, � Φίνλεϊ και άλλ�ι είναι σ�ετι-κά λίγ�ι. Oι περισσ�τερ�ι κατ�ικ�ύνσε πρ��ειρες καλύ�ες �τισμένες μεκλαδιά και λάσπη, σε σπηλιές ή ακ�-μα και μέσα στ�υς αρ�αί�υς τά#�υς(θρακιές).

Λίγ� πριν απ� την ά#ι"η τ�υ Kαπ�-

δίστρια #θάνει στην Aίγινα συν�δεύ-�ντας την αντικυ�ερνητική επιτρ�-πή � Kε#αλ�νίτης μη�ανικ�ς και α-"ιωματικ�ς τ�υ σώματ�ς των ιτ�ενιέ-ρων τ�υ τσάρ�υ Θε�δωρ�ς Bαλλιά-ν�ς. Aυτ�ς αναλαμ�άνει την επι-σκευή και μετατρ�πή της �ικίας τ�υ

αρ�ιμανδρίτ�υ Aιγινήτ�υ σε «Παλά-τι�ν της A.E. τ�υ Kυ�ερνήτ�υ». Πρ�-κειται για τ� γνωστ� «Kυ�ερνεί�».Kτί�ει επίσης τ� Παλάτι τ�υ Bιάρ�υκαι "ύλινα «κι�σκια», περίπτεραστην Περι��λα και επισκευά�ει ση-μαντικ� αριθμ� κατ�ικιών.

Tα σημαντικ�τερα �μως έργα τ�υBαλλιάν�υ στην Aίγινα είναι η κατα-σκευή και η επιστασία της μεγάληςαμα"ωτής επιστρωμένης �δ�ύ �ώ-ρας Aίγινας - Περι��λας, τ� πρώτ�έργ� �δ�π�ιίας π�υ έγινε στη νε�τε-ρη Eλλάδα και ε"ασ#άλι�ε την εύκ�-λη επικ�ινωνία της �ώρας με τις πα-τατ�#υτείες της Περι��λας και τηναπ��άθρα τ�υ Mαραθώνα, � σ�εδια-σμ�ς και η εκτέλεση τ�υ Oρ#αν�-τρ�#εί�υ και � σ�εδιασμ�ς και η ε-κτέλεση τ�υ Λ�ιμ�καθαρτηρί�υ.

T� Oρ�αν�τρ��εί�

H �ικ�δ�μή τ�υ Oρ#αν�τρ�#εί�υείναι ένα ιδιαίτερα σημαντικ� έργ�.Aπλ� και σα#ές στην �ργάνωση καιτη μ�ρ#ή τ�υ, είναι τ� πρώτ� δημ�-σι� κτίρι� π�υ κατασκευάστηκε επίKαπ�δίστρια. Σύμ#ωνα με τις απ�-ψεις π�υ επικρατ�ύσαν τ�σ� στ�νευρωπαϊκ� �ώρ� �σ� και στην Aνα-τ�λή για κτίρια με παρ�μ�ιες λει-τ�υργίες, τ� �ρ#αν�τρ�#εί� �ργα-νώνεται γύρω απ� μια κλειστή εσω-τερική αυλή με λιτά και αυστηρά αρ-�ιτεκτ�νικά στ�ι�εία, π�υ ενώ εκ-#ρά��υν έναν πρώιμ� ρ�μαντικ�κλασικισμ� απλ� στη σύνθεση και μεσυνέπεια μ�ρ#ής και λειτ�υργίας,

T� Kυ�ερνεί�, �πως διαμ�ρ�ώθηκε απ� τ�ν Kε�αλ�νίτη μη�ανικ� Θε�δωρ� Bαλλιάν�, για να �ιλ��ενήσει τ�ν Kαπ�δίστρια.

T� 1802 κτί�εται � πύργ�ς τ�υ Mαρκέλ�υ, π�υ �ρησιμ�π�ιή-θηκε τ� 1826 ως έδρα της πρ�σωρινής κυ�έρνησης. Συνέ�εια στην 22η σελίδα

Page 21: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

μπ�ρεί άνετα με τ�υς καθαρ�ύς τ�υ�γκ�υς και τ� σε�ασμ� στην κλίμακανα θεωρηθεί σαν συνέ�εια της τ�πι-κής αρ�ιτεκτ�νικής. H ανέγερσή τ�υε"ασ#άλισε τρ�#ή σε περισσ�τερααπ� �ίλια άτ�μα άνδρες και γυναί-κες, πρ�σ#υγες π�υ εί�αν κατα#ύ-γει στην Aίγινα στα �ρ�νια τ�υ Aγώ-να. O κήπ�ς τ�υ, πρ�σ#�ρά τ�υ κ�ι-ν�ύ της Aίγινας, έ#θανε μέ�ρι τη θά-λασσα, περιτει�ισμέν�ς και δενδρ�-#υτευμέν�ς.

Στ�υς �ώρ�υς τ�υ #ιλ�"ενήθηκανη Bι�λι�θήκη, τ� πρώτ� τυπ�γρα-#εί�, τ� πρώτ� αρ�αι�λ�γικ� μ�υ-σεί�, η πρώτη �ρυκτ�λ�γική συλλ�-γή της �ώρας κ.λπ.

A#�ύ άλλα�ε π�λλές �ρήσεις, απ�τ� 1880 κι ύστερα και μέ�ρι τ� 1984�ρησιμ�π�ιήθηκε ως #υλακή και υ-πέστη π�λλές μετατρ�πές και πρ�-σθήκες.

Eυτυ�ώς πριν απ� λίγες μ�ν� μέ-ρες εγκρίθηκε απ� τ� KAΣ η μελέτηπ�υ θα μετατρέψει τ� #�ρτωμέν� μεμνήμες κτίρι� σε δια�ρ�νικ� μ�υσεί�της Aίγινας.

T� λ�ιμ�καθαρτήρι�

Aν �μως τ� Oρ#αν�τρ�#εί� κατά-#ερε να διασωθεί και να #θάσει στιςμέρες μας σ�εδ�ν ατ�#ι�, τ� δεύτε-ρ� σημαντικ� έργ� της Aίγινας δενυπάρ�ει σήμερα. Πρ�κειται για τ�Λ�ιμ�καθαρτήρι�, την καραντίνα τηςAίγινας. Kαι η απώλειά τ�υ είναι ιδι-αίτερα σημαντική, γιατί �πως πρ�κύ-πτει και απ� την εμπεριστατωμένημελέτη των Aριστέας Παπανικ�λά-�υ–Kρίστενσεν και I#ιγ. Δεκ�υλαί�υ,τ� λ�ιμ�καθαρτήρι� της Aίγινας ή-ταν κτισμέν� πάνω στα ερείπια τ�υαρ�αί�υ θεάτρ�υ τ�υ νησι�ύ. Για τ�

λ�γ� αυτ� η κάτ�ψή τ�υ εί�ε σ�ήμαημικυκλικ� (μ�ναδική περίπτωση κά-τ�ψης λ�ιμ�καθαρτηρί�υ) και διαι-ρ�ύνταν εσωτερικά σε δέκα επιμή-κεις διαδρ�μ�υς με ακτιν�ειδή διά-τα"η γύρω απ� μια ημικυκλική κε-ντρική αυλή. Oι διάδρ�μ�ι αυτ�ί κα-τέληγαν σε ένα μικρ� �ικίσκ� στ��άθ�ς τα διαμερίσματα �σων κρα-τ�ύνταν στην καραντίνα.

Eνα μνημειώδες πρ�πυλ�–είσ�δ�ς�δηγ�ύσε στην κεντρική αυλή. Kαιεν τω μετα"ύ η �ικ�δ�μική δραστη-ρι�τητα στην Aίγινα συνε�ί�εται μεαυ"ημέν� ρυθμ�. Tώρα �τί��νται �ικατ�ικίες τ�υ Aλ. K�ντ�σταυλ�υ,τ�υ Σπυρ. Tρικ�ύπη, τ�υ Γεωργ. Γεν-ναδί�υ. H π�λη απ�κτά σταδιακά τημ�ρ#ή με την �π�ία είναι γνωστή α-κ�μη και σήμερα.

O Aμερικαν�ς γιατρ�ς και #ιλέλ-ληνας Σάμ�υελ Xά�υ με τη συνεργα-σία τ�υ �λλανδικής καταγωγής μη-�ανικ�ύ τ�υ ρωσικ�ύ στρατ�ύ �αρ�-ν�υ Kαρ�λ�υ de Schaumburg ανα-λαμ�άνει την επισκευή τ�υ λιμανι�ύκαι την κατασκευή τ�υ μεγάλ�υ λι-μεν��ρα�ί�να, τ�υ γνωστ�ύ τ�τε ως«αμερικανικ�ύ μώλ�υ». T� υλικ� γιατην κατασκευή τ�υ κυκλικ�ύ τεί��υςτ�υ λιμανι�ύ πήρε � Xά�υ, απ� τ�«ιερ� της A#ρ�δίτης». T� καλ�καίριτ�υ 1829 τ� έργ� είναι έτ�ιμ�.

Kεντρικ� Σ��λεί�

Λίγ�υς μήνες αργ�τερα #θάνειστην Eλλάδα και εγκαθίσταται στηνAίγινα � Kερκυραί�ς λ�γι�ς Aνδρέ-ας M�υστ�"ύδης και αναλαμ�άνεικαθήκ�ντα διευθυντή τ�υ Oρ#αν�-τρ�#εί�υ τ�υ Kεντρικ�ύ Σ��λεί�υ,τ�υ M�υσεί�υ και τ�υ Tυπ�γρα#εί-�υ. «E�ω μια �μ�ρ#η κατ�ικία π�υδεν θα έκανε άσ�ημη εντύπωση �ύ-

τε στη Bενετία» γρά#ει τ� Γενάρητ�υ 1830 στ� #ίλ� τ�υ Aντώνι� Πα-παδ�π�λη.

Tην ίδια περίπ�υ επ��ή #θάν�υνστην Aίγινα και �ι δύ� αρ�ιτέκτ�νες,�ι Σταμάτης Kλεάνθης και EduardSchaouybert. Mε πρ�ταση τ�υ M�υ-στ�"ύδη, �ι δύ� νέ�ι δι�ρί��νται αρ-�ιτέκτ�νες της κυ�ερνήσεως και α-ναλαμ�άν�υν την ανέγερση τ�υ«Kεντρικ�ύ Σ��λεί�υ» στην πλατείατης Mητρ�π�λης.

Tα �ρήματα για την ανέγερσή τ�υπρ�σέ#ερε � Eλ�ετ�ς #ιλέλληναςτραπε�ίτης και πρ�σωπικ�ς #ίλ�ςτ�υ Kαπ�δίστρια Egnard. T� Eϋνάρ-δει�, �πως �ν�μάστηκε, είναι τ�πρώτ� κτίρι� νε�κλασικής αρ�ιτε-κτ�νικής της ελεύθερης Eλλάδας.«T� νέ�ν �ικ�δ�μημα απλής δωρι-κής αρ�ιτεκτ�νικής, τ�υ �π�ί�υ τ�πρ�σωπ� στ�λί�εται απ� μια στ�ά, αιδε πλευραί στ�λί��νται με αετώμα-τα. T� ευρύ �ωρ�τερ�ν των δύ� α-κρ�ατηρίων �ωρεί υπέρ τ�υς 200μαθητάς. Eις τ�υς τ�ί��υς διαπρέ-π�υσιν αι πρ�τ�μαί των αρ�αίωνπ�ιητών, ρητ�ρων, ιστ�ρικών, #ιλ�-σ�#ων».

Kλεάνθης και Schaubert

T� παλαι� κτίρι� τ�υ Kεντρικ�ύ,«επισκευασθέν και στ�λισθέν μετε-�λήθη εις Πρ�καταρκτικ� Σ��λεί�ν.Tην επισκευή ανέλα�αν και πάλι �ιδυ� αρ�ιτέκτ�νες. Oι ίδι�ι πάντα α-νέλα�αν τ�ν καθ�ρισμ� τ�υ «Nα�ύτης Aίγινας, την κατασκευή τ�υ κα-μπαναρι�ύ και τ�υ ωρ�λ�γί�υ τηςMητρ�π�λης, τη μετατρ�πή τ�υ �ε-νετσιάνικ�υ πύργ�υ τ�υ μώλ�υ, τ�Mπ�ύρτ�ι, δηλαδή σε #υλακές. (T�

1905 τ� Mπ�ύρτ�ι γκρεμίστηκε μα�ίμε τ� Eθνικ� Tυπ�γρα#εί� και τη μα-γα�άρα τ�υ Λ�γ�θέτη).

M�λ�ν�τι �τι μέ�ρι στιγμής ταστ�ι�εία είναι ελλιπή, δεν είναι απί-θαν� �ι Kλεάνθης και Schaubert ναέ�τισαν και ιδιωτικά κτίρια στην Aίγι-να. Σε επιστ�λή τ�υ πρ�ς τ�ν Kαπ�-δίστρια, στις αρ�ές τ�υ καλ�καιρι�ύτ�υ 1830, � Aνδρέας M�υστ�"ύδηςπ�υ τ�ν συμ��υλεύει να πρ��ωρή-σει στ� δι�ρισμ� τ�υς, σημειώνει �τιέτσι δεν θα είναι «αναγκασμέν�ι ναμετέλθωσι και δι’ άλλ�υς την τέ�νηντων αν απ’ αυτ�ύς επρ�σκαλ�ύντ�μερικώς».

Mετά την υπ�γρα#ή τ�υ πρωτ�-κ�λλ�υ τ�υ Λ�νδίν�υ την 3η Φε-�ρ�υαρί�υ τ�υ 1930, με τ� �π�ί� α-ναγνωρίσθηκε η Aνε"αρτησία τηςEλλάδας, �ι Aθηναί�ι εγκαταλείπ�υνσιγά σιγά την Aίγινα και επιστρέ#�υνστην π�λη τ�υς. Mα�ί τ�υς εγκατα-λείπ�υν τ� νησί και �ι Kλεάνθης καιSchaubert και εγκαθίστανται �ριστι-κά στην Aθήνα. Λίγ� αργ�τερα � Kα-π�δίστριας δ�λ�#�νείται.

H �ρυσή περί�δ�ς της Aίγινας έ�ει�ριστικά τελειώσει.

Bι�λι�γραία1. I�. Δεκ�υλάκ�υ Aρ. Παπανικ�λά�υ–Kρί-

στενσεν. T� θέατρ� της Aρ�αίας Aίγινας.Eνημ. Δελτί� της εν Aθήναις Aρ�αι�λ�γι-κής Eταιρείας, τεύ��ς 5, 1989.

2. Mάρω Kαρδαμίτση–Aδάμη. O Θε�δωρ�ςBαλλιάν�ς στην Aίγινα. Πρακτικά τ�υ E΄Διεθν�ύς Συνεδρί�υ, τ�μ�ς 2�ς.

3. Mάρω Kαρδαμίτση–Aδάμη. T� Oρ�αν�-τρ��εί� της Aίγινας. Mέντωρ Eνημ. Δελ-τί�ν των Eταίρων της Aρ�αι�λ�γικήςEταιρείας, έτ�ς έκτ�, τεύ��ς 26, I�ύνι�ς1993.

4. Γεωργία K�υλικ�ύρδη, Aίγινα, Aθήνα1990.

5. Xρηστ. Kωσταντιν�π�υλ�υ. H Aίγινα στα�ρ�νια τ�υ Kαπ�δίστρια, Aθήνα 1968.

Συνέ�εια απ� την 21η σελίδα

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

T� Mπ�ύρτ�ι της Aίγινας. Σ�έδι� τ�υ Xάνσεν, 1837.

Page 22: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 23

Mακραίωνη ναυτική παράδ�σηOι Aιγινήτες υπήρ�αν απ� τ�υς πρωτ�π�ρ�υς στη ναυπηγική τέ�νη, κατασκευά��ντας �λων των ειδών τα πλ�ία

Tης Aννας Γιανν�ύλη

Iστ�ρικ�ύ

H AIΓINA ανήκει στην κατηγ�ρίατων νησιών εκείνων τ�υ Aιγαί�υ,π�υ αν και μικρή σε έκταση, κατέ�ειμεγάλ� μέρ�ς στη ναυτική ιστ�ρία.

Aρ�αι�λ�γικές και λ�γ�τε�νικέςενδεί�εις μαρτυρ�ύν �τι υπάρ�εισυνε�ής παράδ�ση και απασ��λη-ση των κατ�ίκων της με τη θάλασσααπ� τ�υς πρ�ϊστ�ρικ�ύς �ρ�ν�υςέως σήμερα.

O Oμηρ�ς ανα�έρει (Iλιάς B, 59)�τι �ι Aιγινήτες πήραν μέρ�ς στηνεκστρατεία της Tρ�ίας με �γδ�ντα«μελαίνας νήας» υπ� τ� Δι�μήδη"ασιλέα τ�υ Aργ�υς και Σθένελ�.Mα$ί τ�υς ε�εστράτευσαν και �ι κά-τ�ικ�ι τ�υ Aργ�υς, Tίρυνθας, Aιγί-νης, Tρ�ι$ήνας, Hι�νας, Eπιδαύρ�υκ.ά. περι��ών, π�υ ανήκαν στ� ίδι�"ασίλει�.

O Hσί�δ�ς, λέγει για τ�υς Aιγινή-τες στις Oιήες (32/76)... «Oι δη τ�ιπρώτ�ι $εύ�αν νήας αμ�ιελίσσαςπρωτ’ δ ιστί έθεν νη�ς π�ντ�π�-ρ�ι�». Kι εκείν�ι δέσανε τα �ύλα κιέ�τια�αν τα καρά"ια π�υ κάν�υνεδε��$ερ"α τ� κύμα να στρ�υ�ί$εικαι πρώτ�ι "άλαν τα πανιά, �τεράτα πελαγ�δρ�μα καρά"ια (Mετα�ρ.Λεκατσά).

Φαίνεται λ�ιπ�ν �τι �ι Aιγινήτεςυπήρ�αν απ� τ�υς πρωτ�π�ρ�υςστην Eλλάδα στη ναυπηγική τέ�νη.

H π�ιητική παράδ�ση επι"ε"αιώ-θηκε απ� την αρ�αι�λ�γική σκαπά-νη, η �π�ία απέδει�ε �τι η Aίγινα υ-πήρ�ε εμπ�ρικ�ς σταθμ�ς απ� την3η �ιλιετία πιθαν� και νωρίτερα, α-��ύ "ρέθηκε εισαγμένη κεραμεικήαπ� άλλες περι��ές, ενώ παραστά-σεις πλ�ίων πάνω σε πρ�ϊστ�ρικάαγγεία απ�δεικνύ�υν τις ναυτικέςεπιδ�σεις τ�υς και τη δε�ι�τε�νίατ�υς ως πρ�ς τ� �ειρισμ� των ι-στίων και τ�υ πηδαλί�υ.

Aίγινα η θαλασσ�κράτειρα

Δεν είναι λ�ιπ�ν τυ�αί� τ� γεγ�-ν�ς �τι η Aίγινα τ�υ 8�υ π.X. αι. ακ-μά$ει εμπ�ρικά και μετα�ύ των ετών734-459 γίνεται θαλασσ�κράτειρα.

Γύρω στα 750 π.X. � AιγινήτηςΣώστρατ�ς γι�ς τ�υ Λα�μέδ�ντα έ-πλευσε στη ν�τια Iσπανία και εκείαπέκτησε μυθώδη πλ�ύτη στηνTαρτησσ�, τη �ώρα τ�υ αργύρ�υ. Σ’αυτή την αρ�αία π�λη συγκεντρώ-θηκαν π�λλ�ί Aιγινήτες και ασ��λή-θηκαν με τ� εμπ�ρι� τ�υ αργύρ�υπ�υ ήταν ά�θ�ν�ς εκεί. Aπ� τηνTαρτησσ� έ�εραν στην αγ�ρά κ�μ-μάτια αργύρ�υ. Eπειδή η απλή �υ-σική μ�ρ�ή μιας �υτής σταγ�ναςαργύρ�υ είναι ημισ�αιρική και μ�ι-ά$ει με �ελώνα, �ν�μασαν �ελώνεςτα κ�μμάτια αυτά π�υ �ρησιμ�π�ιή-θηκαν σα ν�μίσματα. H �ελώνα δια-δ�θηκε αρκετά και αντικατέστησετ� απλ� σιδερένι� ν�μισμα της Πε-λ�π�ννήσ�υ, απ� την επ��ή π�υ �

Φείδων, τύρανν�ς τ�υ Aργ�υς επέ-"αλε την κυκλ���ρία της σε �λεςτις π�λεις τ�υ κράτ�υς τ�υ.

Eτσι, έ��υμε την κυκλ���ρία τ�υπρώτ�υ ν�μίσματ�ς της Eυρώπηςστην Aίγινα περί τ� 700 π.X. Tην ε-π��ή αυτή �ι Aιγινίτες διε�άγ�υνμεγάλ� εμπ�ρι� με πλ�ία μεγάλης�ωρητικ�τητας, τα �π�ία επανδρώ-ν�υν με δ�ύλ�υς και έ��υν συναλ-λαγές με τις �ώρες παραγωγής σι-τηρών την Aίγυπτ� και τ�ν Π�ντ�.Eτσι, έ��υμε εισρ�ή κε�αλαί�υ απ�τ� θαλάσσι� εμπ�ρι�, π�υ συνεπά-γεται τη συσσώρευση πλ�ύτ�υ καιτην απ�κτηση δύναμης. T�ση είναιη δύναμη της Aίγινας ώστε, �τανπερί τ� 650 π.X. Eλληνες απ� τιςπ�λεις της Mικράς Aσίας και τα κ�-ντινά νησιά, εγκαταστάθηκαν στηNαύκρατι στις εκ"�λές τ�υ Nείλ�υ,�ι μ�ν�ι αντιπρ�σωπ�ι απ� τ�νEλλαδικ� �ώρ� είναι �ι Aιγινήτες.Για να ε�ασ�αλίσ�υν τ�ν εμπ�ρικ�δρ�μ� πρ�ς τ� σταθμ� τ�υς αυτ� �ιAιγινήτες απέναντι των ανταγωνι-στών τ�υς Σαμίων, έστειλαν απ�ί-κ�υς στην Kυδωνία της Kρήτης καιτ�υς O"ρικ�ύς.

Hττα και αντίπ�ινα

Aλλά η θαλασσ�κρατία θα γίνει αρ-�ικά � λ�γ�ς της ε�θρ�τητας και τηςαντι$ηλίας της με την K�ρινθ� καιαργ�τερα θα τη �έρει αντιμέτωπημε την Aθήνα π�υ τη θεωρεί «λύμηστ� μάτι τ�υ Πειραιά». H σύγκρ�υσήτ�υς �μως παραμερί$εται μπρ�στάστην περσική απειλή �π�υ και �ι δύ�π�λεις θα ενώσ�υν τις δυνάμειςτ�υς πρ�κειμέν�υ να επιτελεσθεί ηνίκη πάνω στ�ν κ�ιν� ε�θρ�. H Aίγι-

να θα πάρει μέρ�ς στη ναυμα�ία τ�υAρτεμισί�υ (480 π.X.) με 18 τριήρειςκαι στη ναυμα�ία της Σαλαμίνας με42 τριήρεις, �π�υ θα θεωρηθεί � κυ-ρι�τερ�ς συντελεστής της νίκης καιθα τιμηθεί με τ� αριστεί� της αν-δρείας.

Mετά τα Περσικά �μως � στ�λ�ςτων Aιγινητών νικήθηκε απ� τ�υςAθηναί�υς στη μά�η της Kεκρυ�ά-λιας τ� 457 π.X. Kυριεύθηκαν 70τριήρεις και �λ�κληρ� τ� νησί παρα-δ�θηκε στ�υς αντιπάλ�υς τ�υ π�υ ε-γκατέστησαν σε αυτ� κληρ�ύ��υς.Kατά μία παράδ�ση �ι νικητές απέ-κ�ψαν τ�υς αντί�ειρες �λων των αν-δρών για να μην μπ�ρ�ύν πια να �ει-ρί$�νται τα ιστία των πλ�ίων. Kαι γιανα ε�ασθενίσ�υν την �ικ�ν�μία τ�υνησι�ύ επέ"αλαν τη ��ρ�λ�γία των30 ταλάντων επί 18 συνε�ή έτη. Eτσιγρά�εται � επίλ�γ�ς της θαλασσ�-κρατίας της Aίγινας. H �ικ�ν�μικήακμή της εκμηδενίσθηκε και δεν α-πέμεινε πια παρά μ�ν� η στρατηγικήθέση.

Eμπ�ρική ναυτιλία

H εμπ�ρική ναυτιλία θα παρ�υσιά-σει �ανά άνθηση κατά την ελληνικήεπ��ή κάτω απ� την ε��υσία τ�υ "α-σιλιά της Περγάμ�υ Aττάλ�υ και κα-τά τ�υς πρώτ�υς �ριστιανικ�ύς �ρ�-ν�υς. Eνδει�η �τι η π�λη υπήρ�ε ε-μπ�ρικ� κέντρ� κατά την επ��ή αυ-τή είναι η ύπαρ�η ε"ραϊκής συναγω-γής κ�ντά στ� λιμάνι.

Mε τις επιδρ�μές �μως των Σαρα-κηνών πειρατών τ�ν 9� και 10� αι.και την καταστρ��ή της παραθαλάσ-σιας π�λης �ι κάτ�ικ�ι π�υ κατέ�υ-γαν στ� λ��� της Παλια�ώρας, "ρή-

καν κ�ντιν� κατα�ύγι� για τα πλ�ίατ�υς στ� μικρ� λιμάνι στα "�ρεια δυ-σπρ�σιτα παράλια.

Για τη "υ$αντινή και μετα"υ$αντι-νή επ��ή �ι περισσ�τερες μαρτυρίεςπρ�έρ��νται απ� τα μνημεία της με-σαιωνικής π�λιτείας της, της Παλια-�ώρας.

E��υμε παραστάσεις και �αράγμα-τα «grafitti» πάνω στις τ�ι��γρα�ίεςκαι εικ�νες των εκκλησιών, τρανή α-π�δει�η της θρησκευτικ�τητας τωνκατ�ίκων της, καθώς και της απα-σ��λησής τ�υς με τη ναυσιπλ�ΐα.

Συν�λικά έ��υμε 42 grafitti απ� τιςεκκλησίες της (�πως τα κατέγραψε �καθηγητής M. Γκητάκ�ς & N. M�υ-τσ�π�υλ�ς), καθώς και δύ� τ�ι��-γρα�ίες απ� την Eπισκ�πή και Aγ.Kυριακή Παλια�ώρας με παραστά-σεις καρα"ιών (�ωτ.).

Aπ’ αυτά πληρ���ρ�ύμεθα π�ι�υςτύπ�υς σκα�ών �ρησιμ�π�ι�ύσανκαι συγκρίν�ντας τα μ�ρ��λ�γικάστ�ι�εία τ�υς, μπ�ρ�ύμε να παρατη-ρήσ�υμε διά��ρες επιδράσεις: "υ-$αντινές, αλγερινές και δυτικές. Eναπαράδειγμα μάλιστα grafitti μας θυ-μί$ει ν�ρμανδικά πρ�τυπα (drakkar)τ�υ 12�υ αι. ανάλ�γα με αυτά π�υκυκλ���ρ�ύσαν στ� �ώρ� της Aν.Mεσ�γεί�υ και Π�ντ� τ� 14� μ.X. αι.

H απασ��ληση λ�ιπ�ν, των κατ�ί-κων της Aίγινας με τη θάλασσα δενδιεκ�πη, �ύτε κατά τ�υς �ρ�ν�υςτης Φραγκικής, Kαταλανικής και Bε-νετικής κυριαρ�ίας.

Eπιδρ�μές πειρατώνEίναι σίγ�υρ� �τι �ι Aιγινήτες

κάτω απ� τ�υς �ριστιαν�ύς κατα-

«O Xριστ�ς επιτιμών την θάλασσαν». Aπ� τ� να� των Γενεθλίων της Θε�τ�κ�υ στην Παλια�ώρα (�ωτ.: Δ. Zάμπ�υ).

Συνέ�εια στην 24η σελίδα

Page 23: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

H π�λη της Aίγινας: Xαλκ�γρα�ία τ�υ Kρατσάι"εν, 1839. Aπ� τα ε#αιρετικής α#ίας ντ�κ�υμέντα π�υ %ρίσκ�νται στ� Iστ�ρικ� Aρ�εί� της Aίγινας (�ωτ.: Aπ� τ�Λεύκωμα «Eικ�ν�γρα�ία τ�υ ’21» εκδ. «Aσπιώτη – EΛKA», Aθήνα 1971).

κτητές κατ�ρθωσαν να ε�ασκη-θ�ύν και να διακριθ�ύν για τιςναυτικές και ναυπηγικές τ�υς ικα-ν�τητες. Mα$ί με αυτ�ύς μάλισταυπερασπίσθηκαν την Παλια�ώρακατά των απίστων Aλγερινών καιαπώθησαν τις πειρατικές επιδρ�-μές τ�υς.

Aπ’ �λες �μως τις πειρατικές ε-πιδρ�μές τ�υ 14�υ, 15�υ και 16�υπ.X. αι., ��"ερ�τερη ήταν εκείνητ�υ X. Bαρ"αρ�σσα τ�υ 1537, π�υπαρέδωσε την Παλια�ώρα στη �ω-τιά και απήγαγε 6.000 κατ�ίκ�υςαι�μαλώτ�υς. Πειρατές έγιναν κι�ι ίδι�ι �ι κάτ�ικ�ι της Παλια�ώραςγια να υπερασπισθ�ύν τ� έδα��ςτης τ� 17� μ.X. αι., την επ��ή αυτή�αίνεται �τι η Aίγινα ήκμα$ε �ικ�-ν�μικά τ� ανα�έρει � περιηγητήςJ. Girand π�υ λέγει �τι �ι ναυτικ�ίτης ήταν �ι καλύτερ�ι απ� τ�υςνησιώτες. Διακρίν�νταν για την ε-πιδε�ι�τητά τ�υς στ� �ειρισμ� τ�υπηδαλί�υ και των ιστίων. Oι T�ύρ-κ�ι τ�υς �ρησιμ�π�ι�ύσαν σαν κα-πετάνι�υς στις �ρεγάτες τ�υς και

για να επανδρών�υν τα πλ�ία τ�υςμε επίλεκτ�υς ναυτικ�ύς (μελλα-�ήδες).

Γύρω στα τέλη τ�υ 18�υ αρ�έςτ�υ 19�υ αι., �ι κάτ�ικ�ι π�υ σώθη-καν απ� τις καταστρ��ές, συσπει-ρών�υν τις δυνάμεις τ�υς γύρω α-π� τ� παλι� λιμάνι, στα δυτικά τ�υνησι�ύ, �π�υ, πάνω απ� τα ερείπιατης αρ�αίας π�λης, �ανα�τί$�υν τασπίτια τ�υς και στήν�υν τα ναυπη-γεία τ�υς.

Στην γκρα"�ύρα τ�υ Krazeizen,στις αρ�ές τ�υ 19�υ αι. καθώς καιστα σ�έδια τ�υ L.A. Winstrup τ�υ1849, παρ�υσιά$εται ένα ναυπη-γεί� στη μέση τ�υ λιμανι�ύ, μπρ�-στά απ� τ� μ�λ� της εκκλησίαςτ�υ Aγ. Nικ�λά�υ (�ωτ�γρ.). Eδώκατασκευά$�νταν κατά τ�υς πρ�ε-παναστατικ�ύς �ρ�ν�υς πλ�ία ε-μπ�ρικά.

H έναρ�η της επανάστασης θα"ρει την Aίγινα με 64 πλ�ία �ωρη-τικ�τητας μέ�ρι 42 τ�νν�υς. Γενι-κά υπάρ�ει μια πρ�τίμηση των Aιγι-νητών κατά τ�υς �ρ�ν�υς αυτ�ύςγια μικρά και ευέλικτα σκά�η. Aυ-

τά τα μετέτρεψαν σε πειρατικά καιπήραν μέρ�ς στ�ν αγώνα μετα�έ-ρ�ντας στρατεύματα, π�λεμ���-δια και τρ��ιμα. Tα �ρησιμ�π�ίη-σαν επίσης ως πυρπ�λικά και γιατην περι�ρ�ύρηση των ακτών κα-τά τις επι�ειρήσεις.

Nαυπηγεία

T�τε λειτ�ύργησε στην Aίγινα καιτ� ναυπηγεί� τ�υ Nαυστάθμ�υ γιατην κατασκευή και επισκευή π�λε-μικών πλ�ίων, ειδικά πυρπ�λικών.Oι ντ�πι�ι μαστ�ρ�ι και ναυπηγ�ί ή-ταν περι$ήτητ�ι για την κατασκευήπυρπ�λικών, �πως �αίνεται απ� τασ�ετικά έγγρα�α τ�υ Eκτελεστικ�ύκαι τ�υ υπ�υργ. Eσωτερικών. Tηνεπ��ή αυτή � πληθυσμ�ς της Aίγι-νας αυ�ήθηκε α��ύ η π�λη απ�τέ-λεσε τ� κατα�ύγι� π�λλών πρ�-σ�ύγων κυρίως Ψαριανών, Kυδω-νιατών, Xιωτών, Στυλιδωτών, Aϊ"α-λιωτών, M�σ��νησίων και Γαλα�ι-διωτών. Eδώ εγκαταστάθηκε τ�1827 και η έδρα της πρ�σωρινής δι-�ικητικής επιτρ�πής, λ�γω της θέ-

σης της Aίγινας. H εγκατάσταση σ’αυτή, της πρώτης πρωτεύ�υσαςτ�υ ελληνικ�ύ κράτ�υς τ� 1828, συ-νέτεινε στην εμπ�ρική και �ικ�ν�-μική ανάπτυ�ή της.

Mε "άση τα υπάρ��ντα αρ�είαπαρατηρ�ύμε μια σταθερή αύ�ησηστις κατασκευές πλ�ίων, τ�σ� σε�ωρητικ�τητα, �σ� και σε αριθ-μ�ύς. Eτσι στ� διάστημα μετα�ύ1827–8 η Aίγινα αριθμεί 273 πλ�ία�ωρητικ�τητας μέ�ρι 75 τ�νν�υς.T� 1833 έ�ει 144 καρά"ια μέ�ρι 258τ�νν�υς. H ίδια σταθερή αύ�ησηναυπηγήσεων παρατηρείται μέ�ριτα μέσα τ�υ αιώνα.

Tα ναυπηγεία της πρ�μηθεύ�-νταν την �υλεία απ� την Tεργέστηκαι δέ��νταν παραγγελίες και γιαάλλες περι��ές: απ� Yδραί�υς, Ψα-ριαν�ύς, Π�ριώτες, T$ιώτες, Bατι-κιώτες, Aμ�υριαν�ύς, Γαλα�ιδιώ-τες, Στυλιδιώτες, Zαγ�ραί�υς. Tα�ν�ματα π�λλών ναυπηγών ανα�έ-ρ�νται μέσα στα αρ�εία �πως: Δημ.και Aντ. Kαλ�ύδης, Δ. Hλίας, Δ. Kα-τσιμίγκ�ς, Στ. Mαστρ�κωσταντής,Π. Mαλτέ$�ς, I. και Mι�. Πέππας, Γ.

Συνέ�εια απ� την 23η σελίδα

Page 24: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 25

P�δίτης, A. Σακκιώτης, Γ. Σα�ιρλής,A. Σ�υσακιώτης, Γ. Xαλδαιάκης κ.ά.Aπ� αυτ�ύς �ν�μαστ�τερ�ς ήταν �αρ�ιναυπηγ�ς Δημ. Kαλ�ύδης, � �-π�ί�ς μετά απ� πρ�σκληση εγκατα-στάθηκε στ� Γαλα�ίδι με Aιγινήτεςμαστ�ρ�υς απ� τ� 1830–1839 καιεργάστηκε στα ναυπηγεία, συντεί-ν�ντας στη δημι�υργία τ�υ μετεπα-ναστατικ�ύ στ�λ�υ τ�υ Γαλα�ιδί�υ.O ίδι�ς εργάστηκε μα$ί με άλλ�υςAιγινήτες στ� Nαύσταθμ� για τηνκατασκευή π�λεμικών σκα�ών υπ�τ�ν Γ. T�μπά$η. Kατασκεύασαν π�-λεμικά, �πως τα ιστι���ρα Aμαλίακαι Λ�υδ�"ίκ�ς 1.000 τ�ννων.

Mεγάλα εμπ�ρικά σκά�η διαθέτειη Aίγινα στ� δεύτερ� μισ� τ�υ 19�υαι., επ��ή π�υ συμπίπτει με την �ι-κ�ν�μική ακμή της και την άνθησητης σπ�γγαλιείας.

Σπ�γγαλιεία και εμπ�ρι�

Tα εμπ�ρικά πλ�ία της εμπ�ρεύ-�νται σιτηρά απ� τις ακτές τηςΘράκης και τ�υ Π�ντ�υ. Mετα�έ-ρ�υν μάρμαρα απ� την Tήν�, Θη-ραϊκή γη και �υλεία απ� την Tεργέ-στη. Eπίσης μετα�έρ�υν λάδι απ�την Kρήτη, λεμ�νια απ� τ� B�λ�,διασ�ί$�υν τ� �ώρ� της Mεσ�γεί�υ,και �θάν�υν μέ�ρι τα παράλια τηςΔ. Eυρώπης και την Aγγλία.

Tα σπ�γγαλιευτικά σκά�η, τα�ι-δεύ�υν στις ακτές της Aν. Mεσ�γεί-�υ Kρήτης και A�ρικής. Mε τ� ε-μπ�ρι� της σπ�γγαλιείας παρατη-ρείται τέτ�ι�ς πλ�ύτ�ς, ώστε να γί-νεται και σπατάλη.

Tελικά, απ� τ� �ώρ� της Mεσ�-γεί�υ τα σπ�γγαλιευτικά θα μετα-�ερθ�ύν μέ�ρι τη Nέα Hπειρ� �-π�υ στα 1880 "ρίσκ�υμε να δ�υ-λεύ�υν 22 αιγινήτικες σπ�γγαλιευ-τικές μη�ανές στ� Tarpon Springsστ�ν κ�λπ� της Φλώριδας. Στα 1895Aιγινήτες σ��υγγαράδες έ�θασανστ� Mε�ικ�. H συμμετ��ή των Aιγι-νητών στην ίδρυση της νέας απ�ι-κίας τ�υ Tarpon Springs είναι απ�-�ασιστική. Aν και υπάρ��υν σ’ αυτήκαι άλλ�ι άπ�ικ�ι �μως �ι Aιγινήτεςθα θεωρηθ�ύν ως �ι κύρι�ι ιδρυτέςτης. Eκεί μα$ί με τα καρά"ια τ�υςκαι τ�ν ε��πλισμ� τ�υς θα μετα�έ-ρ�υν και την τέ�νη τ�υς. O Γ. I.Πέππας θα στήσει τ�ν ταρσανάτ�υς, �π�υ κατασκευά$�υν και επι-δι�ρθών�υν τα καρά"ια τ�υς.

Eίναι γεγ�ν�ς �τι στ�ν τ�μέα τωντε�νικών και μη�αν�λ�γικών ε�αρ-μ�γών �ι Aιγινήτες κατ�ρθωσαν ναδιακριθ�ύν, τελει�π�ιώντας τα ήδηγνωστά μέσα, έτσι ώστε η Aίγινα νααπ�τελέσει κέντρ� �ν�μαστ� γιατην κατασκευή και επισκευή κατα-δυτικών μη�ανών.

Mε τη μετανάστευση τ� αιγινήτι-κ� δαιμ�νι� θα σπάσει τα στενά γε-ωγρα�ικά �ρια και απ� τ� �ώρ� τηςMεσ�γεί�υ θα �θάσει στην άλληπλευρά της υδρ�γεί�υ.

Aγώνας εναντί�ν των Γερμανών

H διάδ�ση �μως της �ρήσης τ�υατμ�πλ�ί�υ σήμανε και τ� τέλ�ςτης ναυτιλίας των ιστι���ρων, τ�υτ�μέα, �π�υ η Aίγινα πάντα διακρί-θηκε.

Kαι εδώ �μως, παρά τ�ν ανταγω-νισμ�, η Aίγινα δεν υστέρησε. Aκ�-μη και κατά τ�υς δύσκ�λ�υς �ρ�-ν�υς της Γερμανικής Kατ��ής, �ταν� κατακτητής κατέστρεψε, �λα ταμεγάλα σκά�η, �ι κάτ�ικ�ί της ριψ�-κινδυνεύ�ντας με τα μικρά καΐκιακαι τις "άρκες τ�υς, άρ�ισαν και πά-λι να εμπ�ρεύ�νται. Aνταλλάσσ�-νταν ακ�μη και έπιπλα, σκεύη και εί-δη ιματισμ�ύ με τις απέναντι ακτέςτης Πελ�π�ννήσ�υ και διέσ�ι$αν τ�Aιγαί�, �θάν�ντας μέ�ρι τις ακτέςτης Mακεδ�νίας, Aγι�ν Oρ�ς, νησιά

τ�υ Aιγαί�υ και Kρήτη. Eτσι, ��ι μ�-ν� κατ�ρθωσαν να επι"ιώσ�υν σταδύσκ�λα �ρ�νια, αλλά να γίν�υν καιπρ�μηθευτές των κατ�ίκων τ�υΠειραιά και της πρωτεύ�υσας. Aκ�-μη και �ταν �ρειάστηκε πρ�σ�ερανμε αυτά τις υπηρεσίες τ�υς στ� έ-θν�ς, μετα�έρ�ντας ε��πλισμ� στα��υρά και στρατιώτες.

Στα μεταπ�λεμικά �ρ�νια π�λλ�ίκάτ�ικ�ι στρά�ηκαν στην εμπ�ρικήναυτιλία, ως καπετάνι�ι, �έρν�νταςσυνάλλαγμα και γεμί$�ντας με αγα-θά τα σπιτικά τ�υς.

Σήμερα, μέσα στ� γρα�ικ� λιμάνιτης Aίγινας αναπαύ�νται αραδια-σμένα τα σκά�η της, �πως τ�ν πα-λι� καιρ�, εμπ�ρικά, ιστι���ρα,"άρκες και ψαρ�κάικα.

Λίγ� πι� πέρα στ� παλι� καρνά-γι�, κάτω απ� τη σκιά της αρ�αίαςK�λώνας, είναι τρα"ηγμένα μερικάσκαριά για επισκευή. Nαυπηγήσειςε�ακ�λ�υθ�ύν να γίν�νται στα δύ�ναυπηγεία της, γιατί η μακραίωνηπαράδ�ση δεν έσ"ησε ακ�μη, �ύτεη μνήμη τ�υ ένδ���υ παρελθ�-ντ�ς της.

H "ωή των κατ�ίκων τ�υ νησι�ύ είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη θάλασσα. Aπ�ψη τ�υ λιμανι�ύ της Aίγινας.

Tης Aννας Γιανν�ύλη

Πρ�ϊσταμένης τ�υ Iστ�ρικ�ύ Aρ�εί�υ Aίγινας

ΣTO KTIPIO τ�υ Kαπ�διστριακ�ύKυ"ερνεί�υ στεγά$εται σήμερατ� Iστ�ρικ� Aρ�εί� Aίγινας. Eργ�τ�υ είναι η περισυλλ�γή, διάσω-ση, τα�ιν�μηση συντήρηση τωνεγγρά�ων Δημ�σίων Yπηρεσιώνκαι των NΠΔΔ, �ργανισμών, δή-μων, κ�ιν�τήτων, σ��λείων, ν�-σ�κ�μείων, σωματείων, συλλ�-γων, εκκλησιαστικών, μ�ναστη-ριακών, ιδιωτικών ��ρέων κ.λπ.και η επιστημ�νική α�ι�π�ίησήτ�υς. Eπίσης η διάσωση δια��-ρων κειμηλίων (�πως πίνακες,�άρτες, λιθ�γρα�ίες, �ωτ�γρα-�ίες, σημαίες, σ�ραγίδες κ.ά.).

Aπ� την ημέρα της λειτ�υργίαςτ�υ (1.9.89) μέ�ρι σήμερα έ�ει συ-γκεντρωθεί αρκετ� και σημαντικ�αρ�ειακ� υλικ�, �πως τ� μ�ναδικ�

αρ�εί� �υλακών (1894–1984), τ�Aρ�εί� Eιρην�δικεί�υ Aίγινας(1834 – 1967), τ� �π�ί� περιλαμ"ά-νει και τμήμα τ�υ Aρ�εί�υ Yδρας,Σπετσών και Π�ρ�υ. Tα Aρ�είαK�ιν�τήτων – Tα παλαι�τερα είναιτ�υ Aγκιστρί�υ (1830) και της Xα-λασμένης (Kυψέλης) 1841.

Tα σ��λικά αρ�εία (απ� τ�1889), τ�υ Λιμεναρ�εί�υ, τα αρ-�εία Σωματείων και Συνεταιρι-σμών, τα ιδιωτικά αρ�εία (τ� πα-λαι�τερ� είναι απ� τ� 1795) κ.ά.

Eνδια�έρ�υσες επίσης είναι �ιπαλιές εκδ�σεις "ι"λίων, �άρτες,σ�έδια, γκρα"�ύρες, παλιές ε�η-μερίδες και �ωτ�γρα�ίες.

Eπειδή η πρ�ϋπ�θεση για τημελέτη της T�πικής Iστ�ρίας είναιη αρ�ειακή έρευνα, έ�ει ήδη �εκι-νήσει η πρ�σπάθεια ανεύρεσηςκαι συγκέντρωσης των αρ�είωντης Aίγινας, τ�σ� των ελληνικών

�σ� και των �ένων σε �ωτ�αντί-γρα�α ή η �ωτ�γρά�ιση τ�υ ιστ�-ρικ�ύ υλικ�ύ. Eπίσης συγκεντρώ-ν�νται �σα "ι"λία, ε�ημερίδες,περι�δικά, άρθρα και μελέτες τυ-πώθηκαν στην Aίγινα ή ανα�έρ�-νται στην ιστ�ρία της.

Bασικ� μέλημα είναι επίσης ναδημι�υργηθεί �ωτ�γρα�ικ� αρ-�εί� των πρ�σωπικ�τήτων, ιστ�-ρικών γεγ�ν�των, μνημείων καιέργων τέ�νης, τ�σ� εκείνων π�υα�αιρέθηκαν απ� τ�ν τ�π�, �σ�και εκείνων π�υ σώ$�νται ακ�μη.

Oι συλλ�γές και η "ι"λι�θήκητ�υ αρ�εί�υ είναι στη διάθεση κά-θε ενδια�ερ�μέν�υ μελετητή.Kαλ� θα ήταν επίσης �ι μελέτεςπ�υ θα πρ�κύψ�υν να συγκε-ντρωθ�ύν εδώ, ώστε να απ��ευ-�θεί τ� σκ�ρπισμα σε δυσεύρεταπερι�δικά και να διευκ�λυνθεί ηέρευνα.

T� Iστ�ρικ� Aρεί� Aίγινας

Page 25: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Παραδ�σιακς Aιγινήτικ�ς OικισμςΛαϊκά, πρνεκλασικά και νεκλασικά σπίτια κσμύνται με πανέμρ�ες αυλ�θυρες, αίθρια και �ρώματα

Tης Mαρίας Π. Σπέντ�α

Zωγρά��υ

TO ΠAPAΔOΣIAKO αιγινίτικ� σπίτιείναι �τισμέν� σε �ρά�ια –ακ�μακαι στ�ν κάμπ�– π�υ ισ�πεδών�-νται, γι’ αυτ� δεν έ�ει ανάγκη απ�θεμέλι� για να στεριώσει ή �ταν�ρειά�εται γίνεται σε μικρ� �άθ�ςμε ίδι� τ�ί�ωμα ανωδ�μής.

Στα παράλια της π�λης και τανε�τερα ακ�μα σπίτια είναι �τι-σμένα κατά τ� συνε�ές σύστημαμε ίδια �ψη ενώ στην πρωτεύ�υσαεπικρατεί γενικά τ� κατά πτέρυ-γες �ικ�δ�μικ� σύστημα. Kαθώςαπ�μακρύν�νται απ� τ� κέντρ�,στ�υς μικρ�συν�ικισμ�ύς, στα �ω-ριά και στις ακτές ακ�μα, τα σπίτιακτί��νται ελεύθερα σε μεγάλες ε-κτάσεις γης και απ�στάσεις μετα-#ύ τ�υς.

Δυ� �ασικ�ί τύπ�ι, τ� ισ�γει�σπίτι και τ� δίπατ�, δημι�ύργησανστην ε#έλι#ή τ�υς τις συνθετ�τε-ρες παραλλαγές και τις αστικέςμ�ρ$ές τ�υ παραδ�σιακ�ύ Aιγινή-τικ�υ σπιτι�ύ.

O αρ�ικ�ς τύπ�ς είναι τ� μ�ν�-�ωρ� ισ�γει� με τρία τυπικά επίπε-δα· τ� �αμηλ�τά�αν� αμπάρι στημεγαλύτερη κλίση τ�υ εδά$�υς,την ισ�γεια μεγάλη κάμαρα και τ�υπερυψωμέν� �τιστ� ή #ύλιν� πα-τάρι π�υ έπιανε τη μια στενή πλευ-ρά τ�υ σπιτι�ύ και �ρησίμευε γιατ�ν ύπν� – � κρά�ατ�ς. H παλιάστεν�μακρη κάτ�ψη υπαγ�ρευ�-ταν απ� τ� κ�ντ� μήκ�ς π�υ κ��α-νε τ�τε τα #ύλα για τ� δώμα π�υ τησκέπα�ε, ενώ �ι νε�τερες κατ�-ψεις με την τε�ν�λ�γική πρ��δ�γίνανε πι� $αρδιές.

T� πατάρι αργ�τερα με τις ταρά-τσες π�υ ε#ελί�θηκε σε στ�ι�εί�πρωταρ�ικής σημασίας τ�υ σπιτι-�ύ, πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις,και περισσ�τερ� ύψ�ς – δημι�υρ-γήθηκε τ� δίπατ� σπίτι. H πάνω καιη κάτω κάμαρα συνδέ�νταν κι επι-κ�ινων�ύσαν αρ�ικά μ’ εσωτερική,πάντ�τε πέτρινη σκάλα σαν ένας�ώρ�ς.

Συνθετική αρμ�νία, άνεση σ�έ-δι�υ, εκτελεστική ακρί�εια και$ανταστική π�ικιλία μ�τί�ων �α-ρακτηρί��υν τις π�λλές σιδεριέςστα �μ�ρ$α παλιά μπαλκ�νια τηςAίγινας.

H πρ�σψη

H �αριά κυ�ική μ�ρ$ή και η α-πλ�τητα της στεν�μακρης πρ�σ�-ψης διακ�πτεται απ� τα αν�ίγματατης π�ρτας –π�υ συνήθως ήτανστη μέση της πλατυμέτωπης �-ψης– και απ� τα παράθυρα π�υ ή-ταν μικρά γενικά για λ�γ�υς ασ$ά-λειας και �ωρίς $εγγίτες, �ρθ�γώ-νια, με ισ�μετρικές απ�στάσεις α-π� ένα ή και δύ� αριστερά και δε-#ιά στην π�ρτα. Στ� πατάρι τα α-ν�ίγματα ήταν μικρ�τερα με δια-$�ρετικά ύψη και συμμετρικέςδιατά#εις, δημι�υργώντας έτσι $υ-

γ�κεντρες κινήσεις και με τ� κα-μπυλωτ� σαμάρι τις τετραγωνι-σμένες καμινάδες στ� δώμα τ�υσπιτι�ύ, με την καμπυλ�γραμμηπλαστικ�τητα στην κατάλη#ή τ�υςπ�υ �αρακτηρί�ει ιδιαίτερα τ� λαϊ-κ� αιγινίτικ� σπίτι.

H λιτή αυτή πρ�σ�ψη π�υ θυμί-�ει την αιγαι�πελαγίτικη �ικ�δ�μι-κή παράδ�ση παίρνει άλλη μ�ρ$ή,καθώς διαδίδεται και επικρατείστα νέα κτίσματα �λης της �ώρας� νε�κλασικ�ς ρυθμ�ς. Kαι τα πα-λιά σπίτια ιδιαίτερα στην πρωτεύ-�υσα τ�υ νησι�ύ, δια$�ρ�π�ι�ύν

τ�ν αρ�ικ� τ�υς �αρακτήρα. Tαμέ�ρι τώρα μικρά αν�ίγματα σταπ�ρτ�παράθυρα μεγαλών�υν σεμήκ�ς και σε ύψ�ς, η καμπυλωτήσαμαρωτή στέγη γίνεται κεραμι-δωτή και τα κ�σμητικά νε�κλασικί-στικα στ�ι�εία π�υ πρ�σθέτ�υνστις �ψεις τ�υς αλλ�ιών�υν την α-πλή πλαστική υπ�σταση της πρ�-σ�ψης.

Mπαλκ�νια – �υρύσια

Tα μπαλκ�νια στις λιτές επι$ά-

νειες τ�υ αιγινίτικ�υ σπιτι�ύ είναιανύπαρκτα ή απλά με κτιστά ή ��-ντρ�#υλα καγκελώματα. E#ελικτι-κά, στις νε�κλασικές �ψεις τ�μπαλκ�νι μα�ί με τα πέτρινα κτιστάή #ύλινα $�υρ�ύσια π�υ τ� υπ��α-στά��υν εμ$ανί�ει μια δυναμικήπαρ�υσίαση. Tα σιδερένια –�υτάσυνηθέστερα– κιγκλιδώματά τ�υείναι �αμμένα μαύρα ή γκρί�α μεμικρ�ύς τ�νισμ�ύς κάπ�τε τ�υ�ρυσ�ύ ή στη δια�άθμιση τ�υμπλε. Eντυπωσιά�ει η εκτελεστικήτ�υς ακρί�εια, η άνεση τ�υ σ�εδί-�υ, η $αντασία, η συνθετική αρμ�-

Oικία Kαραπάπ�υ στην... «Περι��λα» (�ωτ.: Δημ. Mωραΐτης).

Page 26: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 27

νία με τη διακ�σμητική π�ικιλίαμ�τί�ων: γεωμετρισμένα σ�ήματα,μαίανδρ�ι, $υτικ�ς και �ωικ�ς στυ-λι�αρισμ�ς.

Xαρακτηριστικά είναι και τα σι-δερένια υπ�στεγα των μαγα�ιώνκαι �ι μεγάλ�ι περιστρε$�μεν�ι σι-δερένι�ι έλικες π�υ ακ�υμπάνε �-πως και �ι πρ�στατευτικές σιδε-ριές –κάγκελα– στα υπ�γεια ή καιστα ισ�γεια παράθυρα με διακ�-σμητικ�ύς και �ρωματικ�ύς γρα$ι-κ�ύς τ�νισμ�ύς.

Bηθητικά κτίσματα

Aισθητικ� δ�μικ� ενδια$έρ�νπαρ�υσιά��υν τα ��ηθητικά κτί-σματα στην ε#ωτερική και εσωτε-ρική τ�υς �ψη π�υ συ�νά είναιπρ�σάρτιση μιας πλευράς τ�υ σπι-τι�ύ και κάπ�τε κι απ� τις δυ�πλευρές τ�υ ή ακ�μα και διάσπαρ-τα �πως �ι απ�μακρυσμέν�ι πάντααπ� τ� σπίτι �ώρ�ι υγιεινής.

Σταύλ�ι, �μ�ρ$α $�υρν�σπιταμε ιδι�τυπ�υς καπν�δ���υς, πατη-τήρια, λι�τρί�ια, απ�θήκες – κελά-ρια και παράσπιτα, π�υ κάπ�ια απ’αυτά κρατάνε μέ�ρι σήμερα τα ερ-γαλεία και την �ικ�σκευή τ�υς,μαρτυρ�ύνε τ�ν τρ�π� �ωής τωνπρώτων ιδι�κτητών τ�υς. Tα πε-ρισσ�τερα απ� τα κτίσματα αυτά έ-��υν μετατραπεί πια σε κατ�ικήσι-μ�υς �ώρ�υς.

Tα �ρώματα

Tα �ρώματα της πρ�σ�ψης τ�υπαλι�ύ πέτριν�υ παραδ�σιακ�ύσπιτι�ύ ήταν περι�ρισμένα.

T� λευκ� υπ��ωρ�ύσε στ�ν κυ-ρίαρ�� �ρωματικ� τ�ν� π�υ έδινεη ω�ρ�κίτρινη δια�άθμιση τ�υ αι-γινίτικ�υ πωρ�λιθ�υ π�υ έ�γα�αντα λατ�μεία στα Πλακάκια ή τ� Πα-γώνι και �ρησιμ�π�ι�ύσαν στ� �τί-σιμ� των σπιτιών.

&ανθιά απ��ρωση εί�ανε και τα#ύλινα π�ρτ�παραθυρ�$υλλα π�υμένανε ά�α$α στ� $υσικ� �ρώματ�υ τσαντρ�ύ – κέδρ�υ – π�υ υ-πήρ�ε σε μεγάλες εκτάσεις στηνAίγινα.

Oι ω�ρ�κίτριν�ι πέτριν�ι τ�ί��ι�ασικά μένανε ανεπί�ριστ�ι κι �-ταν π�λύ σπάνια σ��ατί��νταν �ά-

$�νταν με απ��ρώσεις ��ντρ�-κ�κκιν�υ ή �αθυκ�κκιν�υ πρ�ς τ�καρμίνι π�υ σε μεγάλη π�σ�τηταανάμι#ης με γαλάκτωμα τ�υ ασ�έ-στη έ$τανε ώς τ� ρ��.

T� �ρώμα τ�υ λ�υλακι�ύ και τ�υπράσιν�υ εμερ�ντ ήταν λιγ�τερ�διαδ�μένα στις �ψεις.

Iδια �ρώματα λαδ�μπ�γιάς �ά-$τηκαν και τα #ύλα στα π�ρτ�πα-ραθυρ�$υλλα για να πρ�στατευ-θ�ύν απ� τις καιρικές συνθήκεςπρ�σθέτ�ντας τ� γκρί�� �ρώμακαι τ� γαλαν� ή την ανάμι#ή τ�υςσε αρμ�νική αντίθεση με τ� #αν-

θ��ρωμα των τ�ί�ων. Mε τις νε�-κλασικές πρ�σαρμ�γές �ι �ψειςτων σπιτιών τ�νίστηκαν �ρωματι-κά σε π�λλά κ�σμητικά στ�ι�είασε εσ��ές ή πρ�ε#��ές �πως γεί-σα, γεισ�π�δια, ταινίες, τρίγλυ$α,ανάγλυ$α ανθέμια, κ�λ�νάκια καιάλλα.

Aυλ�θυρες και αίθρια

T� στεν�μακρ� �ρθ�γώνι� πα-ραλληλεπίπεδ� Aιγινήτικ� σπίτιμ�νώρ�$� ή διώρ�$�, μ�ν� τ�υ ήμε ��ηθητικά κτίσματα στη σύνθε-

σή τ�υ, έ�ει μπρ�στά τ�υ στη μα-κριά πλευρά αυλή περιτ�ι�ισμένημε ψηλ� �αρακτηριστικ� μαντρ�-τ�ι�� κυρίως μέσα στην π�λη καιμεγάλ� �ικ�πεδ� $υτεμέν� �σ� α-π�μακρύνεται απ� τ� κέντρ�. Π�λ-λές γλάστρες και $ρ�ντισμέναλ�υλ�ύδια δίν�υν μια ιδιαίτερα ευ-�άριστη αίσθηση στην υπ�δ��ήτ�υ σπιτι�ύ και τ� πηγάδι, �ι πέτρι-νες γ�ύρνες και � ανεμ�μυλ�ς πα-λιά, ήταν τα κύρια στ�ι�εία τηςπλακ�στρωτης αυλής μα�ί με τιςμεγάλες ισ�γειες �εράντες, τ�πλατύσκαλ� και τα �ωρίς κάγκελαπέτρινα σκαλιά π�υ �δηγ�ύνε στ�σπίτι.

Xαρακτηριστικά ιδι�μ�ρ$η και ε-ντυπωσιακή είναι η ψηλή και επι-�λητική αυλ�θυρα –ακ�μη και σεαπλά λαϊκά αιγινίτικα σπίτια– ιδιαί-τερα μέσα στην π�λη, περιτ�ι�ι-σμένη με ψηλ�ύς μαντρ�τ�ι��υς.

H παλιά παραδ�σιακή αυλ�θυραήταν συ�ν�τερα μ�ν�$υλλη ενώ �ινε�τερες είναι δί$υλλες με νε�-κλασικές επιδράσεις.

Πλαισιών�νται με �ρθ�γώνιες α-τ�$ιες π�υρένιες παραστάδες ήκαι κτισμένες κάπ�τε π�υ έ��υν�άση επίκραν� και �ρι��ντι� ή �#υ-κ�ρυ$� επιστύλι� διαμ�ρ$ωμέν�σαν αέτωμα με δωρικά ή ιωνικά �α-ρακτηριστικά παραλλαγμένα απ�τ�ν απλ� λαϊκ� μάστ�ρα. Π�λλές$�ρές τα �ρι��ντια υπέρθυρα κα-ταλήγ�υν σε �μ�ρ$� σαμαρωτ�κυκλικ� �γκ�. Γείσα, ανάγλυ$εςκυματιστές ταινίες, τυπ�π�ιημένακ�σμητικά στ�ι�εία –συνήθως αν-θέμια και ρ��έτες– τ�νισμένα κλει-διά ή και πήλινα ακρ�κέραμα στηνπρ�σ�ψή της $ανερών�υν τ� ιδιαί-τερ� ενδια$έρ�ν τ�υ Aιγινίτη γιατην πρώτη είσ�δ� στ� σπίτι τ�υ.

Διακσμητικά

H λαϊκή έκ$ραση στα πρ�νε�-κλασικά σπίτια μέσα στην π�λη �ώ-ρα Aίγινας σαν αρ�ιτεκτ�νικ� κ�-σμητικ� στ�ι�εί� είναι π�λύ περι�-ρισμένη. Δια$αίνεται �μως στη συ-ν�λική �ψη τ�υ σπιτι�ύ, στ� κα-μπυλωτ� τ�υ περίγραμμα στ� δώ-μα, στις καμινάδες, τις διπλές τα-ράτσες τ�υ, την αυστηρή λιτή

T� εσωτερικ� της �ικίας B�γιατ�ή (�ωτ.: Δημ. Mωραΐτης).

Συνέ�εια στην 28η σελίδα

M�υσεί� Xρήστ�υ Kαπράλ�υAνάμεσα στ�υς π�λυάριθμ�υς καλλιτέ�νες και πνευματικ�ύς ανθρώπ�υς π�υ

�ιλ��ένησε και �ιλ��ενεί τ� νησί της Aίγινας ήταν και � γλύπτης Xρήστ�ς Kα-πράλ�ς. H θέση τ�υ είναι �ε�ωριστή στ� νησί, α��ύ κληρ�δ�τησε σ’ αυτ� �λ�κλη-ρ� τ� έργ� τ�υ. Eργ� γνωστ� τ�σ� στ� πανελλήνι� �σ� και σ’ �λ� τ�ν κ�σμ�. OXρ. Kαπράλ�ς έ�τασε στην Aίγινα τ� 1951, καλεσμέν�ς τ�υ �ωγρά��υ TάκηKαλμ�ύ��υ, π�υ εί�ε εγκατασταθεί στ� νησί μα�ί με τ�ν Nίκ� Kα�αντ�άκη. OKαλμ�ύ��ς τ�ν πληρ���ρησε �τι στ� νησί υπάρ�ει τ� υλικ� π�υ ανα�ητ�ύσε,πρ�κειμέν�υ να μεγεθύνει ένα μέρ�ς απ� τα ανάγλυ�α π�υ εί�ε �ιλ�τε�νήσει κα-τά τη διάρκεια της Kατ��ής, γνωστ� με τ� �ν�μα «T� μνημεί� της Mά�ης της Πίν-δ�υ». O γλύπτης έ�τασε στην Aίγινα, δ�ύλεψε για λίγ� τ� π�υρί της και απ��ά-σισε να εγκατασταθεί στ� νησί για �σ� καιρ� θα τ�υ έπαιρνε η δ�υλειά αυτή.Eμεινε �μως μέ�ρι τ� 1993 έως �τ�υ έ�υγε για πάντα. A�ήν�ντας �μως στ� λα�της Aίγινας τ� M�υσεί� Xρήστ�υ Kαπράλ�υ, π�υ "ρίσκεται στη θέση Πλακάκια.#ε�ωρί�ει απ� μακριά, α��ύ η �ρυ�άλκινη �ιγ�ύρα της «Mάνας» π�υ είναι στη-μένη έ�ω ακρι"ώς απ� τ� M�υσεί�, στ� ακρ�θαλάσσι, τ� σηματ�δ�τεί με τ�ν γνη-σι�τερ� τρ�π�. E�ει συν�λικά έ�ι αίθ�υσες και σε αυτές εκτίθεται ένας τεράστι�ςαριθμ�ς έργων, σε �λα τα υλικά, καθώς και �ωγρα�ική. Λειτ�υργεί τ� καλ�καίρικαθημερινά, ενώ τ� �ειμώνα την Παρασκευή, τ� Σά""ατ� και την Kυριακή.

Page 27: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

Συνέ�εια απ� την 27η σελίδα

Eνα απ� τα ωραι�τερα σπίτια της Aίγινας είναι αυτ� τ�υ Γιάννη Mαΐλλη, π�υ στη �ωτ�γρα�ία θαυμά��υμε την εσωτερική αυλή τ�υ. O Mαΐλλης κατάγε-ται απ� �ικ�γένεια εμπ�ρων σ��υγγαριών κι έ�ει κληρ�ν�μήσει απ� τη μητέρα τ�υ ένα μεγάλ� νε�κλασικ� σπίτι, τυπικ� δείγμα της επ��ής, με �ωγρα-�ικά τα�άνια κ.λπ. O �ώρ�ς απ�τελείται απ� δύ� σπίτια: T� παλαι�τερ� νησιώτικ� ηλικίας περίπ�υ διακ�σίων ετών και τ� άλλ�, νε�κλασικ� (1880) τα �-π�ία έ��υν ενωθεί. Στ�υς ευρύ�ωρ�υς �ώρ�υς τ�υ έ��υν γίνει π�λλές εκθέσεις �ωγρα�ικής, ανάμεσά τ�υς των Bασιλεί�υ και Aργυράκη, αλλά και �ω-τ�γρα�ίας... (�ωτ.: Γιάννης Mαΐλλης).

γραμμή στα αν�ίγματα, στη �άρηπ�υ ’��υνε �ι στ�λισμένες αυλές,�ι μαντρ�τ�ι��ι με τις ιδιαίτεραπρ�σεγμένες αυλ�θυρες π�υ στακαμαρ�κλειδα ή τις παραστάδεςτ�υς υπάρ��υν κάπ�τε πέτρινα α-νάγλυ$α λαϊκής έκ$ρασης με $υ-τική ή �ωϊκή θεματ�λ�γία.

H νε�κλασική αισθητική της, α-ντίθετα απ� τη λαϊκή παρ�υσιά�ειστην πρ�σ�ψη τ’ αρ�ιτεκτ�νικάμέλη της με π�λλά πλαστικά κ�-σμητικά στ�ι�εία π�υ παί��υνε μετ� $ως και τη σκιά και τ� �ρωματι-κ� τ�υς δέσιμ�. Aκρ�κέραμα, �ρ-θ�κέραμα και ακρωτήρια με στυλι-�αρισμένα $υλλώματα ή πρ�σω-πεία τ�υ Eρμή, κυμάτια ταινίες μεσταγ�νες ή στυλι�αρισμέν�υς λω-τ�ύς ανθέμια μαίανδρ�υς, γείσακαι γεισιπ�δια, παραστάδες με �ά-σεις και κ�ρινθιακά ή αττικά κι�ν�-κρανα, επίκρανα και υπέρθυρα τ�-νισμένα κ�υ$ώματα στα παράθυ-ρα, μπαλκ�νια και θυρώματα με ε-ντυπωσιακή διακ�σμητική, δίν�υντη γνώριμη $υσι�γνωμία τ�υ νε�-κλασικ�ύ σπιτι�ύ. Στην Aίγινα �-μως επικρατεί η λιτ�τητα της $�ρ-μας τ�υς και με την αρμ�νική τ�υςεν�τητα εκ$ρά��υν ευ�άριστα κιαπλά την ελληνική τ�υς γνησι�τη-τα απαλλαγμένα απ� την π�λυπλ�-κ�τητα και τ� �άρ�ς τ�υ νε�κλασι-κισμ�ύ π�υ παρατηρείται σε άλ-λ�υς �ώρ�υς.

«Στην Aίγενα υπάρ�ει κάτι π�υπαρ�μ�ι� δεν υπάρ�ει σ’ άλλ� μέρ�ςτης Eλλάδας! Mια αρ�ιτεκτ�νική πα-ραδ�μένη απ� παλιά και ��ρμαρι-σμένη μ’ έναν �λ�τελα σημεριν� τρ�-π�. Mάλιστα αν κανένας μελετήσειτ�υς Aιγενήτες θα �αρεί γιατί θα ιδεί,πως μ�ν� στα σπίτια π�υ �τί��υνε εί-ναι καμωμέν�ι για να κάτσ�υνε».Eτσι έγρα�ε στις αρ�ές της δεκαετίαςτ�υ 1930 � Bέλμ�ς, στ� «Aσυλ� τηςTέ�νης». T� σημειώμά τ�υ με τ�ν τίτ-λ� «Λίγες γραμμές για την Aίγενακαι για τ� σπίτι τ�υ P�δάκη», ήταν α-�ιερωμέν� στ�ν αρ�ιτέκτ�να Δημή-τρη Πικιώνη. Πρώτ�ς � αρ�αι�λ�γ�ςFurtwaengler έδει�ε ενδια�έρ�ν γιατ� σπίτι π�υ έκτισε στα 1880 � Aιγινή-της Aλέ�ανδρ�ς P�δάκης στ� Mεσα-γρ�. Στη συνέ�εια � Δημήτρης Πικιώ-νης έστειλε τ�υς μαθητές τ�υ να τ� α-π�τυπώσ�υν και να τ� μελετήσ�υνκαι λίγ� αργ�τερα �ι K. Vrieslanderκαι T��ύλι� Kαΐμης κυκλ���ρησαντ� �μώνυμ� "ι"λιαράκι τ�υς. Aπ� τ�-τε τ� σπίτι τ�υ P�δάκη ανα�έρεται σε�λα τα σ�ετικά με την Aίγινα "ι"λίακαι είναι π�λλ�ί �ι αρ�ιτέκτ�νες π�υήλθαν στ� νησί για να τ� �ωτ�γρα-�ήσ�υν και να τ� σ�εδιά��υν.

Eγκαταλελειμμέν� σήμερα, τ� σπί-

τι π�υ � Aιγινήτης μάστ�ρας στ�λισεμε αγάπη τ�σ� στ� ε�ωτερικ� �σ� καιστ� εσωτερικ� τ�υ α�ήν�ντας ελεύ-θερη την πλ�ύσια διακ�σμητική τ�υδιάθεση να εκδηλωθεί, καταστρέ�ε-ται μέρα με τη μέρα περιμέν�ντας κά-π�ι�ν να τ� �ρ�ντίσει. Θα ήτανπραγματικά κρίμα αυτ� τ� μικρ� αρι-

στ�ύργημα της λαϊκής μας αρ�ιτεκτ�-νικής να �αθεί �ριστικά. Kρίμα καιντρ�πή για �λ�υς μας. (Aνέκδ�τη�ωτ�γρα�ία τ�υ Aριστ�τέλη Zά��υτων αρ�ών τ�υ αιώνα)

Mάρω Kαρδαμίτση–AδάμηAρ�ιτέκτων / Eπίκ�υρ�ς Kαθη-

γήτρια τ�υ EMΠ

T� σπίτι τ�υ P�δάκη στ� Mεσαγρ�

Page 28: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 29

K�υσ�ύνι και κ�πανέλι της Aίγινας (Λα�γρα�ικ� M�υσεί�). Διά��ρες δαντέλες �τιαγμένες στην Aίγινα (Λα�γρα�ικ� M�υσεί�).

Παραδ�σιακή ��ρεσιά της Aίγινας(Λα�γρα�ικ� M�υσεί�).

Λα�γρα�ικ και Iστ�ρικ M�υσεί�και «Kαπ�διστριακή» Bι�λι�θήκη

Δύ� κτίρια π�υ συγκεντρών�υν στ�ι�εία απ� τη �ωή των Aιγηνιτών

O ΠANAΓHΣ Hρειώτης, � καθηγη-τής, � συγγρα�έας σ��λικών καιάλλων �ι�λίων, � λα�γρά��ς, � ι-στ�ρικ�ς, ήταν η μεγαλύτερη μ�ρ-�ή π�υ δέσπ�σε απ� τ� 1930 στηνAίγινα. Oι διαπρεπείς συμπατριώ-τες μας Λαμπαδάρι�ι, Aιγινήτες,Σημαντώ Πέππα, Λυκ�ύρηδες,Σταματιάδηδες, Λ�ύγγ�ι Πρων�τά-ρι�ι και π�λλ�ί άλλ�ι π�υ έ#ησανστην Aίγινα και τ�ν Πειραιά ��ει-λαν π�λλά στ�ν Hρειώτη, τ� σ��-λάρ�η �πως τ�ν έλεγαν στ� νησί.

O Hρειώτης μεταλαμπάδευσετ�ν Eλληνικ� π�λιτισμ� σε �λ�υς�σ�ι πέρασαν απ� τ� σ��λαρ�εί�.Mε άριστα στ� διδακτ�ρικ� τ�υ α-π� τ� M�να��, αρνήθηκε τη θέσητ�υ καθηγητή στ� «Aθήνησι» Πα-νεπιστήμι� γιατί ήθελε να συνε�ί-σει στ�ν τ�π� τ� πνεύμα π�υ ά�η-σε η επ��ή τ�υ I. Kαπ�δίστρια �τανη Aίγινα ήταν πρωτεύ�υσα.

Στ�ν Π. Hρειώτη �ρωστάμε τη

διάσωση της παράδ�σης της Aίγι-νας. H κ�ρη τ�υ Π�λύμνια Hρειώτη- Θωμάκ�υ μετά τ� θάνατ� τ�υ πα-τέρα της συνέ�ισε να ασ��λείταιμε τ� λα�γρα�ικ� τ�υ νησι�ύ, πά-ντ�τε με τη συνεργασία της ιστ�-ρικ�ύ και συγγρα�έα ΓεωργίαςK�υλικ�ύρδη. Στις διά��ρες εκδη-λώσεις συμμετεί�ε η κ. Aννα Kαρα-κατσάνη – Pάκη. H επιθυμία τηςΠ�λύμνιας ήταν τ� σπίτι της �ικ�-γένειας Hρειώτη να γίνει Λα�γρα-�ικ� M�υσεί� και γι’ αυτ� τ� σκ�-π� τ� κληρ�δ�τησε στ� Δήμ�. Mε-τά τ� θάνατ� της τ� κτίρι� επι-σκευάστηκε και λειτ�υργεί απ�τ�ν I�ύνι� τ�υ 1997 τ� Λα�γρα�ικ�M�υσεί� π�υ περιλαμ�άνει στ�ι-�εία απ� τη #ωή της Aίγινας απ� τ�1880 έως σήμερα �π�υ υπάρ��υνστ�ι�εία και αντικείμενα.

T� M�υσεί� έ�ει τρεις α&ι�λ�γεςσυλλ�γές �ι�λίων, τ�υ Σπ. Λ�γιω-τατίδη, τ�υ Π. Hρειώτη και η δω-

ρεά της συλλ�γής της Φανής Mε-τα&ά καθώς και τ� αρ�εί� τ�υ Π.Hρειώτη. Iδιαίτερ� ενδια�έρ�ν καια&ία έ�ει η συλλ�γή μεγάλ�υ αριθ-μ�ύ �αρτιών και �αλκ�γρα�ιώντων μνημείων της Aίγινας.

Πρ�σ��ρέςτων κατ�ίκων

H συλλ�γή είναι πρ�σ��ρά τ�υ�ίλ�υ της Aίγινας Nίκ�υ P�κ Mελάπ�υ #�ύσε �λα τα καλ�καίρια στ�αρ��ντικ� των Mελάδων και ε&α-κ�λ�υθεί να μας επισκέπτεται τα-κτικά.

Π�λλ�ί Aιγινήτες και �ίλ�ι τ�υνησι�ύ πρ�σ�έρ�υν �ρήματα καιαντικείμενα στ� M�υσεί�.

H συμ��λή της Eπιτρ�πής τ�υΔήμ�υ για τ� M�υσεί� και τ�υ Συλ-λ�γ�υ �ι Φίλ�ι τ�υ Λα�γρα�ικ�ύM�υσεί�υ, είναι π�λύ μεγάλη.

Συνέ�εια στην 30ή σελίδα

Page 29: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

Oλες �ι εκδηλώσεις με λα�γρα�ι-κά και άλλα θέματα, �πως σύγ�ρ�-νη #ωγρα�ική, �ωτ�γρα�ία, μ�υ-σική, �ργανών�νται απ� τ� σύλλ�-γ� με τη συνεργασία της Eπιτρ�-πής. Tα �ρήματα π�υ συγκεντρώ-ν�νται απ� τις εκδηλώσεις ��ήθη-σαν και ��ηθ�ύν στην απ�περάτω-ση της επισκευής και τ�ν ε&�πλι-σμ� τ�υ M�υσεί�υ.

H συλλ�γή τ�υ M�υσεί�υ περι-λαμ�άνει στ�ι�εία και αντικείμενααπ� την αγρ�τική #ωή τη ναυτιλία,σπ�γγαλιεία, αλιεία, αγγει�πλαστι-κή, �ειρ�τε�νία και εν γένει τη #ωήτης νεώτερης Aίγινας. H Aίγινα ή-ταν γνωστή απ� την αρ�αι�τηταγια την αγγει�πλαστική π�υ συνε-�ί#εται ώς σήμερα. Tα κανάτια τηςδρ�σι#αν επί αιώνες τ� νερ� τα κα-λ�καίρια. Tα κ�πανέλια π�υ πλέκ�-νται απ� τα ά&ια �έρια των γυναι-κών �ημί#�νται ως τα καλύτερα.Σύντ�μα τ� M�υσεί� θα έ�ει Δι�ι-κητικ� Συμ��ύλι� π�υ θα έ�ει τηνευθύνη της δι�ίκησής τ�υ. Tις δια-δικασίες πρ�ωθεί � Δήμ�ς.

H Bι�λι�θήκη

Mε την ά�ι&η τ�υ I. Kαπ�δίστριαστις 11 Iαν�υαρί�υ 1828 στην Aίγι-να, αρ�ί#ει μια νέα επ��ή για τ� νη-σί �πως και για �λη την Eλλάδα.Iδρύθηκαν σ��λεία, σ��λές, τυπ�-γρα�εία, Eθνικ� M�υσεί�, EθνικήBι�λι�θήκη και π�λλά άλλα.

O I. Kαπ�δίστριας και �ι �ωτι-σμέν�ι συνεργάτες τ�υ πίστευανστην Παιδεία και εργάστηκαν μεπάθ�ς και αυταπάρνηση για να τηδώσ�υν στ� λα� και ιδιαίτεραστ�υς νέ�υς.

Διευθυντής της Eθνικής Bι�λι�-θήκης �ρί#εται � Γ. Γεννάδι�ς, � �-π�ί�ς μα#ί με τ�ν Γ. Kωσταντά ει-σηγ�ύνται στ�ν κυ�ερνήτη στις 26Σεπτεμ�ρί�υ τ� 1826 πώς πρέπεινα είναι τα σ��λικά �ι�λία. Παράλ-ληλα, εισηγήθηκαν να μετα�ρα-στ�ύν &ένα �ι�λία και πρ�τειναν

καν�νες για τ� πώς να λειτ�υργ�ύντα σ��λεία και �ι �ι�λι�θήκες.

Φεύγ�ντας απ� την Aίγινα η κυ-�έρνηση τ� N�έμ�ρι� τ�υ 1829, ηEθνική Bι�λι�θήκη μετα�έρεταιστ� «Eϋνάρδει�», τ� κτίρι� π�υστέγα#ε τ� Διδασκαλεί� και τ�Aλληλ�διδακτικ� Σ��λεί�.

Tύ�η καλή, μετά απ� 167 �ρ�νιαη Δημ�σια «Kαπ�διστριακή» Bι-�λι�θήκη της Aίγινας μετα�έρεταισύντ�μα στ� «Eϋνάρδει�».

H �ι�λι�θήκη της Aίγινας αρ�ί#ειεθελ�ντικά πριν απ� τ� B΄ Παγκ�-σμι� Π�λεμ� και συνε�ί#ει και μετάκατά τ�ν ίδι� τρ�π�. T� 1949 γίνε-

ται δημ�σια και στεγά#εται δίπλαστ� «Kυ�ερνεί�» σε κτίρι� π�υ έ-�τισαν �ι Γερμαν�ί στην κατ��ή.Aρ�ικά διέθετε 2.000 �ι�λία, εί�επαιδική συλλ�γή και δάνει#ε �ι-�λία, κάτι σπάνι� για την επ��ή. H�ργάνωσή της έγινε σύμ�ωνα μετα πρ�τυπα των αμερικανικών �ι-�λι�θηκών και τα �ι�λία τα&ιν�μή-θηκαν με τ� τα&ιν�μικ� σύστημαDewey.

Σπάνιες εκδ�σειςΣήμερα η �ι�λι�θήκη διαθέτει

35.000 �ι�λία, σπάνιες εκδ�σειςκαι �ι�λία απ� την Tυπ�γρα�ία

Aνδρέ�υ K�ρ�μηλά π�υ &εκίνησεστην Aίγινα και αργ�τερα μετα-�έρθηκε στην Aθήνα. Tα περισσ�-τερα �ι�λία πρ�έρ��νται απ� δω-ρεές Aιγινητών και &ένων π�υ #�υνστ� νησί. O αριθμ�ς των �ι�λίωνκαλύπτει τις πρ�διαγρα�ές τηςOυνέσκ� π�υ είναι τρία �ι�λία κα-τά κάτ�ικ�.

H Bι�λι�θήκη ανήκει στ� υ-π�υργεί� Παιδείας, είναι μία απ�τις σαράντα δημ�σιες �ι�λι�θή-κες τ�υ υπ�υργεί�υ Παιδείας. T�πρ�σωπικ�, τρία άτ�μα, μετά τημεταστέγαση θα είναι ανεπαρκέςγιατί η Bι�λι�θήκη θα �ρειαστείνα αναδι�ργανωθεί σύμ�ωνα μετις σημερινές ανάγκες της πληρ�-��ρησης.

H συμ��λή της στην ανάπτυ&ητης Aίγινας είναι σημαντική.

Mια τέτ�ια �ι�λι�θήκη πρέπει ναείναι �ργανωμένη και ε��διασμέ-νη με κάθε σύγ�ρ�ν� μέσ� μετα-��ράς της γνώσης και της πληρ�-��ρησης και να διαθέτει:

α) Eντυπα: Bι�λία – περι�δικά –ε�ημερίδες (τ�πικές και γενικές) –�υλλάδια – αντίγρα�α εικ�νων –�ωτ�γρα�ίες κ.λπ.

�) Hλεκτρ�νικά μέσα: H/Y, CDROM, RAX, σύνδεση με τράπε#εςπληρ���ριών και διά��ρα δίκτυακ.λπ.

γ) Mη�ανήματα μετα��ράς εικ�-νων και ή��υ: Video – μη�ανή με-γέθυνσης και πρ���λής, Video –κασετ��ων� – πικάπ – CD.

H σωστή �ρήση �λων αυτών τωνμέσων θα επιτρέψει στ�υς �ρή-στες της �ι�λι�θήκης να έ��υν έ-γκυρη πληρ���ρηση για τ� τι συμ-�αίνει στ�ν κ�σμ� (επαγγελματικά– επιστημ�νικά – �ικ�ν�μικά), διευ-ρύν�υν τη γνώση και τη σκέψητ�υς γεγ�ν�ς π�υ θα συμ�άλειστην �ικ�ν�μική, κ�ινωνική και π�-λιτιστική ανάπτυ&η τ�υ νησι�ύ.

Συνέ�εια απ� την 29η σελίδα

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

T� Eϋνάρδει�: H πρώτη Aκαδημία για δασκάλ�υς, �π�υ υπήρ�ε και αίθ�υσα αλληλ�διδακτικ�ύ σ��λεί�υ. Σ’ αυτ� τ�ν�ώρ� εί�ε μετα�ερθεί και η δημ�σια «Kαπ�διστριακή» Bι"λι�θήκη.

T� αρ��ντικ�της �ικ�γένει-ας Oικ�ν�μ�υ

– Λ�γιωτατίδη.Σ’ αυτ� τ� σπί-τι έμεινε � Γε-ώργι�ς Λ�γιω-τατίδης, πρώ-τ�ς ειρην�δί-κης της ελεύ-

θερης Eλλά-δας, δήμαρ��ςτης Aίγινας και

"�υλευτής.

Page 30: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 31

T� �ωρι� Πα�ειά Pά�η και πίσω απ� αυτ� διακρίνεται τ� Eλλάνι� �ρ�ς.

Tα �ρεινά ωριά της AίγιναςKτισμένα στις πλαγιές τ�υ Eλλάνι�υ �ρ�υς, με πλ�ύσια λαϊκή αρ�ιτεκτ�νική και �μ�ρ�� περι�άλλ�ν

Tης Oλγας Mήτσ�ρα – Aρνιακ�ύ

Πρ�έδρ�υ Π�λιτιστικ�ύ Συλλ�γ�υΠα�ειάς – Pά�ης «T� Eλλάνι� Oρ�ς»

H AIΓINA δεν είναι μ�ν� θάλασσα,δεν είναι μ�ν� Aρ�αία ή μ�ν� �ως.Aυτά τα �λέπ�υν �ι περαστικ�ί επι-σκέπτες τ�υ νησι�ύ. Ωστ�σ�, �ι ντ�-πι�ι και �ι άνθρωπ�ι εκείν�ι π�υ τηνέ��υν περι�άλει με την αγάπη τ�υςθαυμά��υν και μία άλλη Aιγινήτικηπερι��ή π�υ είναι λιγ�τερ� γνωστήμα ε!ίσ�υ σημαντική, αυτή τ�υ Eλλά-νι�υ �ρ�υς στην �π�ία ανήκ�υν καιτα �ρεινά �ωριά της.

O δρ�μ�ς π�υ �δηγεί απ� τ� λιμά-νι στ� Oρ�ς διέρ�εται απ� καθαράγεωργικ�ύς �ρειν�ύς �ικισμ�ύς, T�ί-κηδες, Kαπ�τηδες, Σ��ικίτηδες, καιτα �ωριά Πα�ειά – Pά�η, Λα�άρηδες,Aνιτσαί�υ, κ.λπ.

Xαρακτηριστικ�ς τύπ�ς Aιγινήτι-κ�υ �ικισμ�ύ είναι � γεωργικ�ς μι-κρ�συν�ικισμ�ς απ� δύ� τρία σπίτιακαι πάνω, �τισμένα σε απ�σταση τ�ένα απ� τ� άλλ� π�υ αναπτύσσεταιμε τ� μεγάλωμα της �ικ�γένειας. Tέ-τ�ι�ι μικρ�συν�ικισμ�ί με αρ�ικ� �α-ρακτήρα �ικ�γενειακ� είναι π.�. �ιT�ίκηδες, �ι Kαπ�τηδες, �ι Kανάκη-δες, κ.λπ. E!έλι!η τέτ�ι�υ τύπ�υ �ι-κ�γενειακ�ύ μικρ�συν�ικισμ�ύ σεμικρ� �ωρι� με περισσ�τερα σπίτιαείναι �ι Λα�άρηδες.

Πα�ειά – Pά�ηH Πα�ειά – Pά�η �μως καθώς και

τ� Aνιτσαί�υ είναι �ωριά κτισμένακατά τ� ελεύθερ� �ικ�δ�μικ� σύ-στημα ή τ� κατά πτέρυγας και δίν�υντην εικ�να �ικισμών με συγκεντρω-μένα τα κτίσματά τ�υς.

Π�λλά απ’ αυτά είναι εντελώς ε-γκαταλελειμμένα, ενώ σε άλλα �ι λι-γ�στ�ί κάτ�ικ�ι μα�ί με τ�υς μέτ�ι-κ�υς πρ�σπαθ�ύν να τα σώσ�υν απ�τ�ν α�ανισμ� και συγ�ρ�νως να δια-τηρήσ�υν την �υσική �μ�ρ�ιά τ�υς.Tα �ωριά έ��υν πλ�ύσια λαϊκή αρ�ι-

τεκτ�νική π�υ καλύπτει ένα τε�νικ�και λα�γρα�ικ� τ�μέα ε!αιρετικ�ύενδια�έρ�ντ�ς, σύμ�ωνα με τ�ν Δ.B. Bασιλειάδη.

Σημαντικ�τερ� �λων αυτών των �-ρεινών �ωριών ήταν η Πα�ειά – Pά�η

κτισμένη σε μια περί�ημη τ�π�θε-σία, στην αρ�ή της πλαγιάς τ�υOρ�υς. Παλι�ς γεωργικ�ς και κτην�-τρ��ικ�ς �ικισμ�ς, (�πως και �ι πε-ρισσ�τερ�ι), �ργανωμέν�ς πριν τηνEπανάσταση τ�υ 1821. Tα �ρεινά �ω-

ριά έδωσαν περίπ�υ 200 αγωνιστέςκατά την Eπανάσταση. Σύμ�ωνα δεμε τα στ�ι�εία της Στατιστικής υπη-ρεσίας τ� 1889 μ�ν� η Πα�ειά – Pά�ηεί�ε 284 κατ�ίκ�υς. T� 1950 εί�εσ��λεί� με 71 παιδιά και κατ�ικ�ύ-σαν σ’ αυτήν 55 �ικ�γένειες, ενώ τώ-ρα έ��υν μείνει 10 κάτ�ικ�ι. Πλήρω-σε και αυτή τ� τίμημα της αστικ�π�ί-ησης της �ώρας.

�ερ�λιθιές

Σαν γεωργικ�ς �ικισμ�ς εί�ε 12 α-λώνια π�υ τα περισσ�τερα σώ��νταιμέ�ρι σήμερα και δύ� λι�τρί�ια. Λέ-γεται μάλιστα �τι κάπ�τε «έ�ρε�ελάδι». Oι κάτ�ικ�ι των �ρεινών �ω-ριών δεν ���ήθηκαν π�υ δεν εί�ανπεδιάδες να καλλιεργήσ�υν, και εκ-μεταλλεύθηκαν τις ά�θ�νες πέτρεςτης περι��ής δημι�υργώντας τις πε-ρί�ημες σκάλες ή !ερ�λιθιές. O ά-�θ�ν�ς τρα�ίτης η Aνδεσίτης ηMαυρ�πετρα κ���ταν και επε!εργα-��ταν για μύλ�υς και άλλες μη�ανές,κάν�ντας μάλιστα και ε!αγωγές. H ύ-παρ!η αυτής της πέτρας δημι�ύργη-σε ίσως και τ�υς λαϊκ�ύς γλύπτες.

Στην Πα�ειά – Pά�η �ρίσκ�νται και�ι δύ� παλαι�τερες εκκλησίες τηςπερι��ής (εκτ�ς των Tα!ιαρ�ών τ�υOρ�υς). H μικρή εκκλησία των Tα-!ιαρ�ών και � Aγι�ς Δι�νύσι�ς, τρί-κλητ�ς Bασιλική π�υ θεμελιώθηκεστις αρ�ές τ�υ 1800 και έ�ει τ�ι��-γρα�ίες των αρ�ών τ�υ αιώνα. T��ωρι� πανηγυρί�ει επίσης στις 19Mαΐ�υ τιμώντας τ�υς Aγί�υς I�ύλι�και I�υλιαν�, ιεραπ�στ�λ�υς τηςπρωτ��ριστιανικής επ��ής π�υ δί-δα!αν και τιμώνται στην Iταλία, καιπ�υ κατά την παράδ�ση γεννήθηκανστην Πα�ειά – Pά�η.

Παραδ�σιακά σπίτια τ�υ �ωρι�ύ Πα�ειά Pά�η.

Θερμές ευαριστίες στην κ. Martha Ohlyγια τις π�λύτιμες πληρ���ρίες της καιτην παρ�ή �ωτ�γρα�ιών, για τ� άρθρ�της κ. E�ης T�υλ�ύπα.

Page 31: Αίγινα - Ιστορία Μνημεία Τέχνη

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 ΣEΠTEMBPIOY 1997

O Kα�αντ�άκης στην AίγιναTης Γεωργίας Kυλικύρδη

Aρ�αι�λ�γ�υ – Iστ�ρικ�ύ

TI NA ΠPΩTOΘYMHΘEIΣ απ τ�ν Kα-�αντ�άκη... Eναν άνθρωπ� γεμάτ� ε-νεργητικτητα και πάθ�ς, τρ�μακτι-κή εργατικτητα, πλατιά μρ�ωση,μια ψυ�ή–η�αίστει� π�υ κατά�ερνεπάντα να διατηρεί �λ��ώντανη τηδημι�υργική της �λγα. Aπ�ρείςπώς μπρεσε μια ανθρώπινη �ωή να�ωρέσει λη αυτή τη δημι�υργική α-γωνία, τη μελέτη, τα μακρινά τα#ίδια.Hταν αληθινά ένα η�αίστει� σκεπα-σμέν� με �ινι, σαν τ� αγαπημέν�τ�υ ιερ $�υν, τ� γιαπωνέ�ικ� Φ�ύ-�ι, αυτς � ερημίτης π�υ εί�αμε τημεγάλη τύ�η να συναντάμε στ� δρ-μ� μας, καθώς κατέ$αινε πτε πτεαπ τ� Λι$άδι τ�υ, ψηλς, με τ� εκ-�ραστικ τ�υ πρσωπ� σκιασμέν� α-π τα πα�ιά �ρύδια, με την α�ώριστηπίπα στ� �έρι, μ�ρ�ή θα ’λεγες σκα-λισμένη σε γρανίτη, π�υ σταματ�ύσενα σε �αιρετήσει με την εγκαρδιτη-τα τ�υ ίσ�υ και τ�υ �ίλ�υ.

Kι άλλ�τε πάλι, εκείνα τα α#έ�α-στα απ�γεύματα και τα �εγγαρ-λ�υστα $ράδια τ�υ 1942, ταν μιακαλή μ�ίρα εί�ε �έρει στην Aίγινατσ�υς απ τ�υς #ε�ωριστ�ύς τ�υπνεύματ�ς και της τέ�νης, μέσα στ�μ�ρ�� σπίτι τ�υ Λι$αδι�ύ, στ� με-γάλ� δωμάτι� π�υ έ$λεπε κατά τηθάλασσα, με τα ντι$άνια, τα $ι$λίακαι τ�υς παρά#εν�υς ασιατικ�ύς θε-�ύς κρεμασμέν�υς στ�ν τ�ί��, θυ-μάμαι τ�ν Kα�αντ�άκη να μιλάει μετ�ν Kακριδή, τ�ν Σικελιαν, τ�νBέη, για τα �μηρικά πρ�$λήματα καιτα δημ�τικά μας τραγ�ύδια, για τηνπαλιά και σύγ�ρ�νη τέ�νη, να διη-γείται τα μακρινά τ�υ τα#ίδια ή εκεί-νες τις μ�ρ�ες κρητικές ιστ�ρίεςπ�υ έγραψε αργτερα στα μυθιστ�-ρήματά τ�υ.

Oι λύκ�ι και �ι σκύλ�ιHταν μια απλαυση ψυ�ική εκείνα

τα $ράδια, π�υ δεν θα την #αναδ�κι-μάσ�υμε, θαρρώ, π�τέ πια...

Θυμάμαι τώρα πσ� τ�ν απασ��-λ�ύσαν τα πρ�$λήματα της τρ�μα-κτικής επ��ής π�υ ��ύσαμε και πσ�καθαρά έ$λεπε σπ ττε τ� μέλλ�ν:«Θα περάσωμε δύσκ�λα �ρνια καιμετά τ�ν πλεμ�», έλεγε. Θα ’ρθει έ-νας καιρς π�υ η ελευθερία τ�υ αν-θρώπ�υ δεν θα λ�γαριά�εται για τί-π�τα».

H#ερε κι � ίδι�ς πως άνθρωπ�ς ε-λεύθερ�ς καθώς ήταν, δύσκ�λαμπ�ρ�ύσε να γίνει αγαπητς στ�υςανθρώπ�υς–�μάδες της επ��ής μας:«Oι λύκ�ι και �ι σκύλ�ι στα κ�πάδια»,έλεγε και γελ�ύσε, «είναι �ρκισμέν�ιε�θρ�ί. Yπάρ��υνε μως και κάτι λύ-κ�ι π�υ κατε$αίν�υνε και πιάν�υνε�ιλία με τ�υς σκύλ�υς. Aυτ�ύς ύ-στερα δεν τ�υς θέλ�υνε �ύτε �ι λύ-κ�ι �ύτε �ι σκύλ�ι. Eνας τέτ�ι�ς εί-μαι εγώ».

Kάπ�ι�ς θες π�υ π�λύ αγάπησετην Aίγινα, της �άρισε μνημεία π�υαπ τα κατά$αθα των αιώνων, σε α-διάσπαστη σειρά, �τάν�υν ίσαμε τ��θες και τ� σήμερα. Eνα τέτ�ι� σύγ-

�ρ�ν� μνημεί�, π�υ ακμη δεν έ��υ-με καταλά$ει την α#ία τ�υ, ήταν καιτ� σπίτι τ�υ Kα�αντ�άκη στ� Λι$άδι.Eκεί έ�ησε τσα �ρνια � συγγρα�έ-ας, έγραψε την «Oδύσσεια», την«Aσκητική», τ�ν «Aλέ#η Z�ρμπά»,μετέ�ρασε τ�ν Oμηρ� και τ�ν Nτά-ντε. Eκεί �άρηκε τα «δωρικά» τ�πίατης Aίγινας, καθώς τα �νμα�ε, καισήκωσε απ τ� �ώμα τις αγαπημένεςτ�υ πεταλ�ύδες με τα $ρεμένα �τε-ρά – σύμ$�λ� της ψυ�ής τ�υ ανθρώ-π�υ. O κανατάς τ�υ Aλέ#η Z�ρμπά

π�υ έκ�ψε τ� δά�τυλ τ�υ για να�τιά�νει καλύτερα τα κανάτια τ�υ,είναι � Γκαρής, π�υ την ιστ�ρία τ�υλ�ι την #έρ�υμε.

T� αδειαν� σπίτι

Θα ’ταν π�λύ ωραί� να μπ�ρ�ύσε ηAίγινα να εί�ε αγ�ράσει τ� σπίτι τ�υKα�αντ�άκη και να τ� διατηρήσει -πως τ�ν καιρ π�υ ��ύσε εκείν�ς, μετη Γ�ργνα έ#ω απ την πρτα κατάτη θάλασσα, με τ� κύτταρ� της δημι-

�υργίας στην επάνω πρτα, τ� γρα-�εί� τ�υ, με τ�υς θε�ύς της Aνατ�-λής στη μεγάλη αίθ�υσα, κι ακμα,με λα#ευτ γενήτικ� π�υρί π�υ τ�υ’δινε εκείνη την ιδιαίτερη �υσι�γνω-μία. Oμ�λ�γώ πως μια απ τις μεγα-λύτερες λύπες της �ωής μ�υ ήταν -ταν #αναπήγα στ� σπίτι τ�υ Λι$αδι�ύκαι τ� είδα ασ$εστωμέν�, με τα δω-μάτια γυμνά, αδειανά τα ρά�ια τηςμεγάλης $ι$λι�θήκης, να δίνει μια -ψη συνηθισμένη, τίπ�τα απ τηνπρ�σωπικτητα τ�υ Kα�αντ�άκη...

O μύλς με τ εκκλησάκι τυ Aγίυ Nικλάυ δίνει �ε�ωριστή ν�τα στν περίπατ των κατίκων της Aίγινας (�ωτ.:Δημ. Mωραΐτης).

O Nίκς Kα�αντ�άκης στην Aίγινα τ 1931 και δε�ιά με τη γυναίκα τυ Eλένη, στ σπίτι τυ Λι"αδιύ, τ 1944.