1-22010 71

Ο δεκάλογος microείωσης της κοινωνικής βαρύτητας και αποδοχής του εξορυκτικού κλάδου

mdash Άρθρο γνώmicroης mdash

Πέτρος Γ Τζεφέρης

Στην εργασία αυτή γίνεται ανάλυση των λόγων για τους οποίους οι τοπικές κοινωνίες

και οι πολίτες γενικότερα αmicroφισβητούν σε microεγάλο βαθmicroό τα προσδοκώmicroενα οφέλη από την πρωτογενή παραγωγή και ειδικότερα από τις εξορυκτικές δραστηριότητες λατοmicroικές και microεταλλευτικές Η κοινωνία σήmicroερα προσδοκά από την οποιαδήποτε επιχειρούmicroενη δραστη-ριότητα να λαmicroβάνει υπόψη πρωτίστως τις ανάγκες των πολιτών όπου λαmicroβάνει χώρα η δραστηριότητα Επιπλέον ο πολίτης εmicroφορείται από αρνητική προδιάθεση εξαιτίας των αδυναmicroιών είτε των ελεγκτικών microηχανισmicroών της πολιτείας είτε των επιχειρήσεων να δε-χθούν τα σηmicroεία των καιρών και να εκσυγχρονισθούν δίνοντας έmicroφαση στη διαφάνεια την κοινωνία και το περιβάλλον Την αρνητική αυτή στάση σιγοντάρουν τα πολιτικά και οικο-νοmicroικά συmicroφέροντα τοπικού ή εθνικού χαρακτήρα αλλά και επιmicroέρους συντεχνιακές και επαγγελmicroατικές οmicroάδες Εξάλλου microια παλιά mdash γνωστή από την εποχή της Γαλλικής Επα-νάστασης mdash συνιστώσα της δηmicroοκρατίας φαίνεται να επανακάmicroπτει σήmicroερα Είναι η αντι-δηmicroοκρατία η τάση των πολιτών να θέτουν υπό διαρκή κατηγορία την κάθε κυβερνητική πρωτοβουλία και γενικότερα την εξουσία ∆υστυχώς τις τελευταίες δεκαετίες η ελληνική κοινωνία εθίστηκε στην ιδέα της ανά-

πτυξης microέσω του τοmicroέα παροχής υπηρεσιών Πρόκειται για στρεβλό microοντέλο ανάπτυξης που δυστυχώς έχει επικρατήσει στον τόπο microας οδηγώντας την πρωτογενή παραγωγή σε εκφυλι-σmicroό Όποιοι όmicroως κι αν είναι οι λόγοι και οι υπαίτιοι η ανάπτυξη δεν microπορεί να στηρίζεται σε microονοκαλλιέργεια είτε τριτογενούς είτε άλλου τοmicroέα Ειδικότερα για τον εξορυκτικό κλάδο η αmicroφισβήτηση και η δυσπιστία έχουν παγιωθεί σε ακόmicroα microεγαλύτερο βαθmicroό (anti-mining rush) microεταξύ άλλων για ένα σύνολο από λόγους

bull Οι ιδιαιτερότητες των ορυκτών πόρων (ΟΠ) που επηρεάζουν καθοριστικά τη χωροθέ-τηση και τη βιώσιmicroη διαχείρισή τους και απαιτούν ειδικές παρεmicroβάσεις Συγκεκριmicroένα (α) οι ΟΠ δεν είναι ανανεούmicroενοι και (β) η ιδιαιτερότητα του γεωγραφικού εντοπισmicroού και της στενότητας των ΟΠ

bull Ο κλάδος έχει ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα microέσα στο φυσικό περιβάλλον κυρίως στην περίπτωση των υπαίθριων εκmicroεταλλεύσεων

bull Η αρνητική συmicroβολή των ενεργειακών ορυκτών στο θέmicroα των κλιmicroατικών αλλαγών και η microη επαρκής προώθηση των τεχνολογιών CCS

bull Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ΟΠ bull Οι οχλήσεις (θόρυβος δονήσεις κλπ) και τα θέmicroατα υγιεινής και ασφάλειας της εργα-σίας

bull Οι κοινωνικές δοmicroές και τα εργασιακά πρότυπα που έχουν συσχετισθεί microε την microεταλ-λευτική δραστηριότητα θεωρούνται πλέον ξεπερασmicroένα Επιπλέον το επιχειρησιακό πρότυπο σήmicroερα δεν laquoσυνάδειraquo microε τον microεταλλευτικό χώρο

∆ρ microηχανικός microεταλλείων ndashmicroεταλλουργός Προϊστάmicroενος της ∆ιεύθυνσης Λατοmicroείων Μαρmicroάρων και Αδρανών Υλικών Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιmicroατικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) Μεσογείων 119 101 92 Αθήνα ΗΤ tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpwwwelladitsamasblogspotcom

72 1-22010

bull O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει bull Η απαξίωση του ελεγκτικού microηχανισmicroού και της αξιοπιστίας της Πολιτείας ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος

bull Ο πολίτης δεν εmicroπιστεύεται ούτε την εταιρική κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων αλλά ούτε και τη συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

bull Οι φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες συχνά δεν συνταυτίζονται microε τα συmicroφέροντα των κοινω-νιών τις οποίες υπηρετούν Επιπλέον οι πολίτες εmicroφανίζονται microη έγκυρα ενηmicroερωmicroένοι που σε πολλές περιπτώσεις αγνοούν πλήρως το θέmicroα ή παρουσιάζονται αδιάφοροι και helliptrendy Όλοι οι παραπάνω λόγοι αναλύονται και σχολιάζονται διεξοδικά ώστε να οδηγήσουν σε

ενεργητικό προβληmicroατισmicroό που αφορά την εικαζόmicroενη λύση

1 ΕΙΓΑΓΩΓΗ

Γιατί όταν η επίmicroαχη ερώτηση που αφορά την εξορυκτική δραστηριότητα κτυπάει την πόρτα τους οι πολίτες απαντούν laquoΌχι ευχαριστώ δεν θα πάρωraquo ή laquoΝαι αλλά όχι στην αυλή microου ας πάει παραπέραraquo Γιατί καmicroία προεκλογική πολιτική ατζέντα δεν περι-λαmicroβάνει την εξορυκτική δραστηριότητα και οι πολιτικές ηγεσίες αναγκάζονται microόνο microετεκλογικά να ασχοληθούν microε αυτήν και την διαχειρίζονται κατά κανόνα ως αναγκαίο κακό Γιατί πολλοί από εmicroάς προτιmicroούν να microην αναφέρουν το επάγγελmicroα που σπούδα-σαν Γιατί αν βάλεις στη διαδικτυακή microηχανή αναζήτησης Google τις λέξεις-κλειδιά laquoanti-mining websitesraquo laquoanti-mining NGOsraquo η απλά laquoanti-miningraquo θα πάρεις αντίστοι-χα πάνω από 700 χιλιάδες 85 χιλιάδες και περίπου 25 εκατοmicromicroύρια αποτελέσmicroατα τα οποία αυξάνονται εκθετικά ηmicroέρα microε την ηmicroέρα

Η κοινωνία σήmicroερα προσδοκά από την οποιαδήποτε επιχειρούmicroενη δραστηριότητα να λαmicroβάνει υπόψη πρωτίστως τις ανάγκες των πολιτών όπου λαmicroβάνει χώρα η δρα-στηριότητα Συνεπώς η έννοια τόσο της κερδοφορίας όσο και εκείνη της εταιρικής κοι-νωνικής ευθύνης (ΕΚΕ) πρέπει να προσεγγίζεται microε ένα ευρύτερο πνεύmicroα που συνδέεται στενά microε την βιώσιmicroη ανάπτυξη καθώς ενσωmicroατώνει τον οικονοmicroικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο των δραστηριοτήτων

Ο κόσmicroος οι τοπικές κοινωνίες ειδικότερα στον τόπο microας αmicroφισβητούν οτιδήποτε επειδή

bullbullbullbull Γίνεται προσπάθεια να τους επιβληθεί άνωθεν ως microαύρο κουτί έτσι χωρίς δηmicroόσιο εποικοδοmicroητικό διάλογο microη έχοντας την παραmicroικρή πεποίθηση ότι θα τηρηθούν οι εγκεκριmicroένες microελέτες microη συmicromicroετέχοντας σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θί-γουν το άmicroεσο περιβάλλον τους

bullbullbullbull ∆εν συσχετίζεται άmicroεσα οικονοmicroικά και εργασιακά microε την τοπική κοινωνία άρα έλκει συmicroφέροντα από αλλού

bullbullbullbull Έχει ήδη δοκιmicroαστεί και δεν έχει συναρτήσει την παρουσία του microε το τοπικό όφε-λος Σε αυτήν την περίπτωση microάλιστα όπου υπάρχει βεβαρηmicroένο παρελθόν η αντί-δραση είναι microεγαλύτερη και γενικευmicroένη

Επίσης οι τοπικές κοινωνίες φαίνεται ότι δεν είναι ακόmicroη σε θέση να συσχετίσουν

το εικαζόmicroενο συmicroφέρον τους microε το εθνικό και παγκόσmicroιο συmicroφέρον ώστε να δουν θε-τικά microια επένδυση microόνο και microόνο χάρις σε microια τέτοια συσχέτιση Αντίθετα microε ευκολία κάνουν την ως άνω συσχέτιση όταν πρόκειται να την απορρίψουν Οι πολίτες σκέφτο-

1-22010 73

νται ατοmicroικά όχι παγκόσmicroια και αυτό είναι λογικό αποτέλεσmicroα ιεράρχησης των εκάστο-τε αναγκών

Μια παλιά συνιστώσα της δηmicroοκρατίας laquoγνώριmicroηraquo από την εποχή του Μοντεσκιέ αλλά και του Κονστάντ φαίνεται να επανακάmicroπτει δυναmicroικά σήmicroερα Είναι η αντι-δηmicroοκρατία η τάση των πολιτών να ασκούν έmicromicroεση εξουσία και να θέτουν υπό διαρκή αmicroφισβήτηση και κατηγορία την κάθε κυβερνητική πρωτοβουλία και γενικότερα την εξουσία Σήmicroερα στο λαόndashεκλογέα προστίθενται ολοένα και πιο δραστικά οι microορφές του λαούndashεπιτηρητή και του λαούndashδικαστή Ο πολίτης εκλογέας ψηφίζει ο πολίτηςndashεπιτηρητής επαγρυπνά και αξιολογεί τη δράση και τις αποφάσεις των κυβερνώντων και τέλος ο πολίτηςndashδικαστής ελέγχει αποδίδει ευθύνες και ορισmicroένες φορές ενοχοποιεί παρεmicroποδίζει και αντιστέκεται ασκώντας βέτο σε κάποιες από αυτές

Και τα ερωτηmicroατικά που τίθενται είναι Τούτες τις έmicromicroεσες εξουσίες που δεν πηγά-ζουν από κάποια αναγνωρισmicroένη αρχή αλλά από ένα σύνολο αποτελεσmicroάτων και πρα-κτικών microπορούmicroε και σε ποιο βαθmicroό να τις εκλάβουmicroε ως λειτουργικό microέρος της δηmicroο-κρατίας Και αν είναι έτσι microπορεί ο απλός πολίτης να εγκολπωθεί τελικά την παγκόσmicroια γνώση κι εmicroπειρία και στο όνοmicroα της εmicroπλοκής του στις όποιες συνέπειες της επένδυ-σης να εκφέρει αποφασιστική άποψη που ενδέχεται να σηmicroαίνει επιστηmicroονική άποψη Να πει πχ laquo∆εν θέλω την τάδε microέθοδο βιολογικής γεωργίας ή microεταλλουργικής επεξερ-γασίας διότι είναι τεχνικά microη ώριmicroη ακατάλληλη κι επιβλαβής για την περιοχή microουraquo

Οι αντι-δηmicroοκρατικές δραστηριότητες έχουν πάντα έναν διττό κι αmicroφίσηmicroο χαρα-κτήρα Από τη microια microπορεί να είναι πολύ χρήσιmicroες ενισχύοντας τη δηmicroοκρατία ενώ από την άλλη microπορεί να την αποδυναmicroώσουν τροφοδοτώντας την στείρα αντιπολιτική Υ-πάρχει πράγmicroατι microια ασυmicromicroετρία ανάmicroεσα στην ικανότητα να παρεmicroποδίζουmicroε και στην ικανότητα να δρούmicroε θετικά στη δηmicroοκρατία Είναι πολύ πιο εύκολο να πετυχαίνουmicroε αποτελέσmicroατα όταν διαφωνούmicroε και αντιδρούmicroε από όσο είναι να συmicromicroετέχουmicroε και να υλοποιούmicroε θετικές προτάσεις

Η θετική αντι-δηmicroοκρατία υποβάλλει την εξουσία σε έλεγχο και κριτική που την υποχρεώνουν σε προσπάθεια καλύτερης υλοποίησης της κοινωνικής αποστολή της Η αρνητική αντι-δηmicroοκρατία αντίθετα διευρύνει το χάσmicroα ανάmicroεσα σε εξουσία και κοινω-νία καθιστώντας την εξουσία όλο και περισσότερο απόmicroακρη Ο διαρκής και αβασά-νιστος στιγmicroατισmicroός της κάθε κυβερνητικής αρχής όχι microόνο δεν οικειοποιεί την εξουσία αλλά αποδυναmicroώνει τη δηmicroοκρατία αποξενώνοντας τους πολίτες από τις δηmicroοκρατικές διαδικασίες Το όριο ανάmicroεσα στην καλή αντι-δηmicroοκρατία και τη microηδενιστική της εκδο-χή είναι λεπτό

Οι σύγχρονοι διαφωνούντες (παρατηρητήρια επιτροπές επαγρύπνησης watchdog committees κλπ) δεν microοιάζουν microε τους αρνητές του παρελθόντος Αντίθετα microε τα παλιά κινήmicroατα που είχαν σαν βάση και σύmicroβολό τους τα συνδικάτα τα νέα δεν θέλουν να εκπροσωπήσουν στρώmicroατα του πληθυσmicroού αλλά να διαχειριστούν καταστάσεις ∆εν κόπτονται να αναλάβουν την εξουσία αλλά να την επηρεάσουν και να προσπορίσουν οφέλη από τη διαχείρισή της κατάστασης και τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη Βα-σικό τους όπλο είναι το διαδίκτυο και η άmicroεση δηmicroοκρατία του ένα όπλο ριζοσπαστικά δηmicroοκρατικό αλλά που ταυτοχρόνως κατακερmicroατίζει τις απόψεις και δεν παράγει microια κοινή γραmicromicroή ∆υστυχώς όmicroως και εδώ (όπως και στην τηλεόραση) ο στόχος συχνά ξεφεύγει από την ουσία που είναι η αλήθεια (ή έστω η τεκmicroηριωmicroένη άποψη) και περνά σε ένα κενό περιεχοmicroένου εντυπωσιασmicroό Το διαδίκτυο χρησιmicroοποιείται όχι σαν microια εναλλακτική δυνατότητα έκφρασης αλλά σαν τεχνοmicroαγική επίκληση που εγγυάται microε την εκφορά της όχι φυσικά την αλήθεια αλλά αυτό που για κάποιους (ή microήπως για ό-λους) microετράει περισσότερο και από την αλήθεια την επικοινωνία την εντύπωση τον

74 1-22010

(αρνητικό) συmicroβoλισmicroό the medium (which) is the (real) message Και αυτή η διαπί-στωση είναι κάπως τροmicroακτική για τη δηmicroοκρατία microας Το τεκmicroηριωmicroένο microήνυmicroα που εκφράζεται microε δεδοmicroένα και δηmicroιουργική κριτική χάνεται microέσα στα καλώδια και microένει ο θόρυβος των συνθηmicroάτων γκαιmicroπελικού τύπου Για παράδειγmicroα αν πεις 100 φορές laquoνα κλείσουν όλα τα microεταλλεία παντούraquo σίγουρα ένα microεγάλο ποσοστό εκείνων που θα δε-χθούν το microήνυmicroα θα σκεφτεί laquoσίγουρα πρόκειται για κακό πράγmicroαraquo και ένα πολύ microικρό ποσοστό θα αναρωτηθεί laquoτι κακό έκαναν για να κλείσουνraquo

Ένθερmicroοι στυλοβάτες της θλιβερής αυτής πραγmicroατικότητας είναι τα πολιτικά και οικονοmicroικά συmicroφέροντα αλλά και επιmicroέρους συντεχνιακές και επαγγελmicroατικές οmicroάδες Επιφανειακές ή καθαρά υποθετικές ερmicroηνείες κατασκευασmicroένες ειδήσεις ή δήθεν ανα-λύσεις κινδυνολογικά σενάρια mdash κυρίως στα θέmicroατα περί κλιmicroατικής αλλαγής mdash και τακτικές σκοπιmicroότητας βρίσκονται στο επίκεντρο Την ίδια στιγmicroή οτιδήποτε έχει σχέση microε την ορθολογιστική προσέγγιση τον ρεαλισmicroό την επιστηmicroονική τεκmicroηρίωσης θεω-ρείται αδιάφορο και microάλλον ανεπιθύmicroητο Απλά κάθε δεύτερη σκέψη ή κάθε σκέψη πί-σω από την εικόνα δεν πουλάει δεν είναι πρόσφορη για οικονοmicroική ή πολιτική εκmicroε-τάλλευση Ο απλός καλοπροαίρετος πολίτης εγκλωβισmicroένος από την ανεργία την ανέ-χεια και την υποβαθmicroισmicroένη ποιότητα της ζωής του ανήmicroπορος και χωρίς διάθεση να αντιδράσει Κι η ακαδηmicroαϊκή κοινότητα επίσης πίσω από την laquoκουρτίναraquo microετέωρη α-νάmicroεσα στην εσωστρέφεια του ερευνητή και την επιρροή της πολιτικής σκοπιmicroότητας των Science Politics

Τα παραπάνω αγγίζουν όχι microόνο την microεταλλεία αλλά οποιοδήποτε αναπτυξιακό το-microέα την γεωργία που λεηλατεί τα υδάτινα αποθέmicroατα την αλιεία που ξυρίζει τον γόνο από τον βυθό την κτηνοτροφία που δηmicroιουργεί βοσκοτόπια σε βάρος των δασών τη δασοκοmicroία που δεν υφίσταται καν τον ενεργειακό τοmicroέα των ορυκτών ανθράκων τις ΑΠΕ microε τα γνωστά προβλήmicroατα χωροθέτησης τους ΧΥΤΑ και ΧΥΤΥ τη βιοmicroηχανία την microεταποίηση Το πώς θα αντιmicroετωπισθεί το κρίσιmicroο πρόβληmicroα της ανάπτυξης και του ενεργειακού microας εφοδιασmicroού προφανώς είναι ένα θέmicroα που αφορά το απρόσωπο Κρά-τος και όχι βεβαίως εmicroάς και την αυλή microας Και αν θεωρούν κάποιοι ότι ως προς τις ΑΠΕ είναι υπερβολικός ο ισχυρισmicroός αυτός επισηmicroαίνονται δηmicroοσκοπήσεις που συ-microπεραίνουν ότι ένας στους δύο (486) πολίτης αυτής της χώρας επιθυmicroεί να έχει τα όποια προσδοκώmicroενα οφέλη από την εγκατάσταση microεγάλων ΑΠΕ υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα έχει οπτική επαφή microε αυτές και ότι ένας στους δύο (482) είναι διατεθειmicroέ-νος να υποστεί την οπτική όχληση microόνο και microόνο χάριν του οικονοmicroικού οφέλους που θα έχει από την εγκατάσταση ΑΠΕ στην αυλή του και όχι χάριν ενός απρόσωπου κοινω-νικού οφέλους

∆υστυχώς τα τελευταία 30 χρόνια η ελληνική κοινωνία εθίστηκε στην ιδέα της α-νάπτυξης microέσω του τοmicroέα παροχής υπηρεσιών Αυτό είχε σαν αποτέλεσmicroα τη στροφή κυρίως προς το ∆ηmicroόσιο τις τράπεζες και στον (microέτριας και κακής ποιότητας) τουρισmicroό mdash άσχετα αν ο τουρισmicroός ρυπαίνει εξίσου ή αν κατασπαταλά φυσικούς πόρους από δη-microόσια αγαθά Η κοινωνία microας διαmicroαρτύρεται για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της πρωτογενούς παραγωγής εντούτοις υιοθετεί microοντέλο ανάπτυξης που καταναλώνει συνε-χώς περισσότερη ενέργεια και φυσικούς πόρους αγοράζει ολοένα και περισσότερα σπί-τια και αυτοκίνητα πιέζει για αλλαγή χρήσεων γης microε αθέmicroιτα microέσα κλπ Μιλάmicroε για πλήρη σύγχυση που όmicroως έχει οδηγήσει να microην υπάρχουν πλέον επαγγελmicroατίες γεωρ-γοί κτηνοτρόφοι ψαράδες δασοκόmicroοι λατόmicroοι ούτε καν βιοmicroηχανικοί εργάτες Έχου-microε φθάσει στο σηmicroείο να απαξιώνουmicroε την πρωτογενή παραγωγή παντού και να microιλάmicroε για την laquoβαριά βιοmicroηχανία των υπηρεσιώνraquo Όmicroως η ανάπτυξη δεν microπορεί να στηρίζεται σε microονοκαλλιέργεια ειδικότερα microάλιστα όταν microιλάmicroε για microονοκαλλιέργεια υπηρεσιών

1-22010 75

Ανάπτυξη χωρίς πρωτογενή παραγωγή δεν microπορεί να υπάρξει και η microονοδιάστατη απο-ϋλοποίηση της οικονοmicroίας οδηγεί σταθερά στην αποανάπτυξη Το αειφόρο τίποτε ούτε τρώγεται ούτε πολυmicroερίζεται ούτε microπορεί να αποτελέσει θετική παρακαταθήκη για τις επόmicroενες γενιές Για να διαmicroορφωθεί το νέο όραmicroα στο οποίο προσβλέπουmicroε ως χώρα αλλά και ως ΕΕ δεν θα πρέπει να παραγκωνίσουmicroε τους φυσικούς και ορυκτούς πόρους αλλά να αναγνωρίσουmicroε ότι η προσεκτική χρήση ενέργειας φυσικών πόρων και πρώτων υλών η αποδοτικότερη χρήση τους και η αύξηση της παραγωγικότητας θα είναι οι βα-σικοί microοχλοί αύξησης της microελλοντικής ανταγωνιστικότητας της βιοmicroηχανίας microας και των οικονοmicroιών microας

2 ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΗΣ ΤΟΥ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΟΥ ΚΛΑ∆ΟΥ

Ειδικότερα για τον εξορυκτικό κλάδο η αmicroφισβήτηση έχει παγιωθεί σε microεγαλύτερο βαθmicroό που πολλές φορές φτάνει στο έσχατο σηmicroείο δαιmicroονοποίησης (anti-mining rush) όπου η microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρείται εν δυνάmicroει φυσική καταστροφή

Η εξορυκτική ndash microεταλλευτική ndash microεταλλουργική βιοmicroηχανία microεταπολεmicroικά απετέλε-σε κινητήριο microοχλό και ήταν ένα από τα παραδείγmicroατα της δυναmicroικής οικονοmicroικής ανά-πτυξης του τόπου microας Μάλιστα τη δεκαετία του 70 η συmicromicroετοχή του κλάδου εξόρυξης στο σύνολο των εξαγωγών της χώρας ήταν της τάξης του 20 Εντούτοις την τελευταία 25ετία το ειδικό βάρος του κλάδου φαίνεται να φθίνει σταδιακά αλλά σταθερά Παρότι από τη δεκαετία του 90 microέχρι την πρόσφατη οικονοmicroική κρίση η παραγωγικότητα της microεταλλευτικής δραστηριότητας σηmicroειώνει κατακόρυφη αύξηση και απογειώνεται πα-γκοσmicroίως στην Ελλάδα δεν είχαmicroε ανάλογα αποτελέσmicroατα Αντίθετα είχαmicroε φθίνουσες πορείες microε ενδιάmicroεσα σκαmicroπανεβάσmicroατα στην παραγωγική δραστηριότητα

Ανεξάρτητα όmicroως από τα οικονοmicroικά microεγέθη εκείνο που φθίνει σταθερά τα τελευ-ταία χρόνια είναι η κοινωνική βαρύτητα και η αποδοχή του εξορυκτικού κλάδου Σε microικρότερο βαθmicroό τη δεκαετία του 1970 σε εντονότερο τη δεκαετία του 1980 και εντεύ-θεν οπότε έρχονται να προστεθούν η περιβαλλοντική αφύπνιση των κοινωνιών microε το ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον η επι-βεβαίωση από την επιστήmicroη σχετικών κινδύνων σε τοπική αλλά και σε παγκόσmicroια κλί-microακα η ανησυχία για την αλόγιστη χρήση φυσικών πόρων η ανάγκη για την επίτευξη υψηλής στάθmicroης βιοτικού επιπέδου χωρίς την υποβάθmicroιση του περιβάλλοντος και τις εντατικοποιηmicroένες microορφές οικονοmicroικής ανάπτυξης και η αγωνία για τη διασφάλιση του microέλλοντος και της ποιότητας ζωής των επερχόmicroενων γενεών Όλα τα παραπάνω επηρεά-ζουν τη διαmicroόρφωση της κοινής γνώmicroης η οποία microε τη σειρά της αποτελεί ένα πολύ σηmicroαντικό στοιχείο για τη χάραξη πολιτικών διαχείρισης των ορυκτών πόρων (και όχι microόνο) δεδοmicroένου ότι η microαζική δραστηριοποίηση του πληθυσmicroού για την επίτευξη ή την αποτροπή τους αποτελεί καθοριστικό παράγοντα

Έτσι microολονότι η άποψη για την κυρίαρχη αναγκαιότητα και σηmicroασία της ύπαρξης της microεταλλευτικής δραστηριότητας διατηρούνται ο κόσmicroος δηλ δέχεται ότι από την δραστηριότητα αυτή παράγονται χρήσιmicroα αγαθά εντούτοις έχει αναπτύξει το σύνδροmicroο laquoας υπάρχει λοιπόν αλλά όχι στην δική microου αυλήraquo (ΝΙΜΒΥ Not in my backyard) Πρόκειται για ένα σύνδροmicroο παγκοσmicroίου εmicroβέλειας το οποίο έχει κατά καιρούς αναλυ-θεί σε διάφορες περιπτώσεις που αφορούν πχ υποδοmicroές κτιρίων και υπηρεσιών (όπως τη χωροθέτηση επικίνδυνων πυρηνικών και συmicroβατικών εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας) καθώς και κοινωνικές υπο-

76 1-22010

δοmicroές (όπως κέντρα ψυχικής υγείας εργατικές κατοικίες κέντρα περίθαλψης AIDS κλπ) Επίσης τώρα τελευταία microελετάται εκτενώς στα θέmicroατα συmicroβατικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας και παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ Εντούτοις στην περίπτωση της εξορυκτικής δραστηριότητας ειδικότερα όταν αφορά την εξόρυξη και επεξεργασία χρυσοφόρων κοιτασmicroάτων συχνά παίρνει τη διάσταση που ονοmicroάζεται laquoΌχι σε καmicroία αυλήraquo (NIABY ή Not in any backyard) πρόκειται δηλ για microια εκδήλωση καθολικής απόρριψης

Παρακάτω εξετάζονται οι κατά την άποψη του γράφοντος αποχρώντες λόγοι πα-γίωσης της αρνητικής εικόνας για τον εξορυκτικό κλάδο στο τόπο microας και σε κάθε περί-πτωση δίνεται και η άλλη άποψη η σύνθεση της οποίας αν θέλετε microπορεί να οδηγήσει και σε ενδεχόmicroενη λύση

21 Οι ιδιαιτερότητες των ορυκτών πόρων

Οι ορυκτοί πόροι (ΟΠ) και η εξορυκτική δραστηριότητα χαρακτηρίζονται από ιδιαι-τερότητες που επηρεάζουν καθοριστικά τη χωροθέτηση και τη laquoβιώσιmicroηraquo διαχείρισή τους και απαιτούν ειδικές παρεmicroβάσεις

Οι ορυκτοί πόροι δεν είναι ανανεούmicroενοι mdash Είναι αλήθεια ότι η microεταλλεία και γενικό-τερα ο εξορυκτικός τοmicroέας στηρίζεται στην εκmicroετάλλευση φυσικών πόρων microη ανα-νεούmicroενων παρά microόνο σε γεωλογική κλίmicroακα Μάλιστα η εξορυκτική δραστηριότητα αναφέρεται συχνά ως microη βιώσιmicroη εφόσον εκmicroεταλλεύεται πεπερασmicroένους πόρους οι οποίοι άλλωστε πρέπει να προστατεύονται προς όφελος των επερχόmicroενων γενεών Ε-ντούτοις το ανανεώσιmicroο ή microη ή καλύτερα ο ρυθmicroός ανανέωσης των πρωτογενών ορυ-κτών πόρων δεν αποτελεί το microοναδικό κριτήριο την αναγκαία και ικανή συνθήκη για τον χαρακτηρισmicroό της microεταλλείας και γενικότερα της εκmicroετάλλευσης φυσικών πόρων ως διεργασίας βιώσιmicroης (sustainable) ή microη Η έννοια της ασθενούς βιωσιmicroότητας (weak sustainability) σχετικά microε τη δυνατότητα υποκατάστασης του φυσικού κεφαλαίου πι-στεύουmicroε microπορεί να εφαρmicroοστεί στην περίπτωση των ΟΠ Οι ΟΠ δεν είναι ανανεούmicroε-νοι όπως και αρκετοί ακόmicroη φυσικοί πόροι όmicroως microπορούν να υποκατασταθούν είτε από άλλους πόρους (φυσικούς ή συνθετικούς) είτε από ανθρωπογενές κεφάλαιο Εξάλλου η φειδωλή εξόρυξη που έχει τεθεί από τη νοmicroολογία του ΣτΕ ώστε να διαφυλαχθούν ε-παρκή αποθέmicroατα ορυκτού πλούτου για τις επόmicroενες γενεές δεν αποτελεί ούτε οδηγεί σε ολοκληρωmicroένη διαχειριστική και βιώσιmicroη λύση Αποτελεί microια γενική αρχή στην κατεύ-θυνση της microείωσης της κατανάλωσης του αποθεmicroατικού των πρωτογενών υλών η οποία όmicroως δεν εξασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα των ΟΠ σε κάθε περίπτωση στο παρόν ενώ πα-ράλληλα δεν διασφαλίζει το microέλλον Και αυτό διότι δεν είναι δυνατόν να προβλεφτούν οι χρήσεις αλλά και η εmicroπορική ή χρηmicroατιστηριακή αξία των πρώτων υλών ούτε καν στο άmicroεσο microέλλον ώστε να προβλεφθεί αναλόγως και το πόσο φειδωλή θα (πρέπει να) είναι η εξόρυξη Η οικονοmicroική βιωσιmicroότητα της εκmicroετάλλευσης ενός ΟΠ εξαρτάται σε microεγά-λο βαθmicroό από τις επικρατούσες τεχνοοικονοmicroικές και γεωπολιτικές συνθήκες και άλλους κατεξοχήν δυναmicroικούς παράγοντες πχ το υφιστάmicroενο φυσικό περιβάλλον το επίπεδο τοπικά και διεθνώς της microεταλλευτικής και microεταλλουργικής τεχνολογίας το κόστος επέν-δυσης το λειτουργικό κόστος καθώς και τις τιmicroές των τελικών microεταλλευτικών προϊό-ντων όπως καθορίζονται από τις συνθήκες της διεθνούς αγοράς Ακόmicroη και η εκτίmicroηση των παγκόσmicroιων αποθεmicroάτων των ορυκτών πόρων είναι microια δυναmicroική διαδικασία κα-θώς επηρεάζεται συνεχώς από τον εντοπισmicroό νέων αποθεmicroάτων microέσω των ερευνητικών προγραmicromicroάτων εταιρειών και εθνικών ινστιτούτων όπως και από την ανάπτυξη νέων

1-22010 77

τεχνολογιών και microεθόδων που επιτρέπουν την περιβαλλοντικά ασφαλή εκmicroετάλλευση ορυκτών πόρων microε χαmicroηλότερες περιεκτικότητες

Εξάλλου για να επανέλθουmicroε στο θέmicroα της microη ανανεωσιmicroότητας των ΟΠ ακόmicroη κι αν τα πρωτογενή προϊόντα της εξόρυξης θεωρούνται microη ανανεώσιmicroοι πόροι τα επεξερ-γασmicroένα προϊόντα της microεταλλείας τα microέταλλα καθώς και ορισmicroένα microεταλλουργικά πα-ραπροϊόντα (πχ υπολείmicromicroατα χαλυβουργίας) είναι απείρως ανακυκλώσιmicroα Υπενθυmicroί-ζεται ότι σε αντίθεση microε άλλα υλικά που χρησιmicroοποιούνται σε συσκευασίες ή στην δό-microηση τα microέταλλα διατηρούν ακέραια τα χαρακτηριστικά τους microετά την ανακύκλωση χωρίς ποιοτική υποβάθmicroιση Αλλά και τα microη microεταλλικά προϊόντα (αδρανή υλικά κατε-δαφίσεων οικοδοmicroικά υλικά κλπ) είναι σε βάθος χρόνου ανακυκλώσιmicroα και microπορεί η χρήση τους να αναδιανέmicroεται σε πολλούς κύκλους νέων χρηστών

Ο γεωγραφικός εντοπισmicroός και η στενότητα των ορυκτών πόρων mdash Οι ΟΠ χαρακτη-ρίζονται από την λεγόmicroενη a priori ή de facto χωροθέτηση των κοιτασmicroάτων σε συγκε-κριmicroένους χώρους Η ιδιότητά τους αυτή θέτει περιορισmicroούς ως προς τη χωροθέτηση microιας εξορυκτικής microονάδας (αλλά και microιας microονάδας επεξεργασίας) δεδοmicroένου ότι αυτή δεν microπορεί να εγκατασταθεί οπουδήποτε ούτε να microετακινηθεί ανάλογα microε τις επιθυmicroίες microας αλλά microόνο στις περιοχές όπου υπάρχει το κοίτασmicroα Έτσι η ιδιαιτερότητα αυτή των ΟΠ αφενός τους εντάσσει αυτόmicroατα στις προτεραιότητες σχεδιασmicroού χρήσεων γης αφε-τέρου όmicroως δηmicroιουργεί θέmicroατα αυξηmicroένου ανταγωνισmicroού για διάφορες χρήσεις γης και επιπλέον απαιτεί αυστηρό ρυθmicroιστικό πλαίσιο όσον αφορά την πρόσβαση στα κοιτά-σmicroατα ορυκτών

Ειδικότερα σε περιπτώσεις υψηλής ποσοστιαίας συγκέντρωσης σηmicroαντικών και σπανίων ΟΠ σε συγκεκριmicroένες χώρες ο γεωγραφικός εντοπισmicroός (ή ο laquoγεωλογικός πα-ράγωνraquo όπως επίσης λέγεται) δηmicroιουργεί microια ακόmicroη παρενέργεια microε αντίκτυπο στην ασφάλεια εφοδιασmicroού και στην πρόσβαση στις ορυκτές πρώτες ύλες Για παράδειγmicroα η ΕΕ εξαρτάται σε microεγάλο βαθmicroό από τις εισαγωγές microετάλλων υψηλής τεχνολογίας (πχ κοβάλτιο ο λευκόχρυσος τιτάνιο ταντάλιο σπάνιες γαίες νεοδύmicroιο δυσπρόσιο δηmicroή-τριο ευρώπιο λουτήσιο λανθάνιο κλπ) από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλ-λον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά διαδραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινο-τόmicroων οικολογικών τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microεί-ωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης στην microαζική παραγωγή ηλεκτρι-κώνηλεκτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κο-microπιούτερ microικροηλεκτρονικές συσκευές καταλύτες αυτοκινήτων κλπ) καθώς και στην πολεmicroική βιοmicroηχανία

∆υστυχώς τα περισσότερα κοιτάσmicroατά τους δεν είναι διεσπαρmicroένα ανά την υφήλι-ο αλλά εντοπίζονται σε microεγάλο βαθmicroό σε ορισmicroένες χώρες επηρεάζοντας αρνητικά την πρόσβαση αλλά και την ασφάλεια του εφοδιασmicroού Είναι ευρέως γνωστή η κρίση εφο-διασmicroού του τανταλίου το οποίο σε ποσοστό 80 εντοπίζεται microόνο στο Κονγκό το 2000 λόγω της θεαmicroατικής αύξησης της κινητής τηλεφωνίας που στηρίζεται στη χρήση του η οποία οδήγησε σε πολλαπλές παρενέργειες (οικονοmicroικές πολιτικές και πόλεmicroο στην Κ Αφρική) Eπίσης είναι γνωστό ότι η Κίνα ήδη ελέγχει το 95 microε 97 της παγκό-σmicroιας παραγωγής στα ορυκτά των σπανίων γαιών (παραγωγή 138000 τόνοι για το 2008) Ειδικότερα παράγει το 99 του δυσπρόσιου (Dy) και το 95 του νεοδύmicroιου (Nd) Μάλιστα προβλέποντας έγκαιρα την κατακόρυφη αύξηση της ζήτησης εφαρmicroόζει όλο και περισσότερο περιοριστικά microέτρα που αποσκοπούν στην προστασία των ίδιων πόρων της ώστε να εξασφαλίσουν ειδικά πλεονεκτήmicroατα για τις βιοmicroηχανίες τους στα

78 1-22010

επόmicroενα στάδια της microεταποίησης Τα microέτρα όmicroως αυτά πχ εξαγωγικοί φόροι και ποσο-στώσεις επιχορηγήσεις συστήmicroατα διπλής τιmicroολόγησης κά ουσιαστικά στρεβλώνουν το παγκόσmicroιο εmicroπόριο πρώτων υλών

22 Το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα

Η εξορυκτική είναι κατεξοχήν παρεmicroβατική δραστηριότητα προς το περιβάλλον ταυτόχρονα όmicroως υπάρχουν βιοmicroηχανικά ορυκτά και πετρώmicroατα που χρησιmicroοποιούνται στην υπηρεσία της προστασίας του περιβάλλοντος (laquoπράσινα ορυκτάraquo) Ο κλάδος έχει ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα microέσα στο φυσικό περιβάλλον ειδικότερα στην περί-πτωση των υπαίθριων εκmicroεταλλεύσεων εντούτοις η αναmicroενόmicroενη βλάβη είναι υπό προ-ϋποθέσεις περιορισmicroένη προσωρινή κι αναστρέψιmicroη Οι επιπτώσεις της εξόρυξης αφο-ρούν κυρίως στο τοπίο την βιοποικιλότητα τον θόρυβο και άλλες οχλήσεις για τις το-πικές κοινότητες Επίσης είναι δυνατή η αέρια ρύπανση (έκλυση σκόνης ή καυσαερίων) κατά τις διάφορες φάσεις των εξορυκτικών εργασιών καθώς και mdash σπανιότερα mdash η ρύπανση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων λόγω αλλαγής τη κοίτης χειmicroάρρων ή καταστροφής του υδροφόρου ορίζοντα

Στην περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων πυροmicroεταλλουργικών ή υδροmicroε-ταλλουργικών όπου είναι δυνατόν να χρησιmicroοποιηθούν διεργασίες που επιφέρουν χηmicroι-κή αλλοίωση στη σύσταση των ορυκτών και παραγωγή αερίων αποβλήτων (πυροmicroεταλ-λουργία) είτε χηmicroικές ουσίες για την επεξεργασία του εξορυγmicroένου microεταλλεύmicroατος πχ υδροχλωρικό και θειϊκό οξύ κηροζίνη άζωτο και φώσφορος κυάνιο οργανικοί διαλύ-τες κά (υδροmicroεταλλουργία) απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή διότι η κακή διαχείριση των θεmicroάτων ασφαλείας είναι δυνατόν να οδηγήσει σε οικολογικές καταστροφές που επη-ρεάζουν τους κύκλους της φύσης και της ζωής Ορισmicroένα περιβαλλοντικά ατυχήmicroατα κυρίως στον τοmicroέα της υδροmicroεταλλουργίας και ειδικότερα του χρυσού που σχετίζονται microε διαρροές αποβλήτων έχουν στιγmicroατίσει την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου στα ορυχεία χρυσού του Summitville στο Κολοράντο των ΗΠΑ (1992) στο χρυσωρυχείο του Omai στη Γουιάνα (1995) στο ορυχείο Harmony της Νότιας Αφρικής (1994) στο χρυσωρυχείο Kumtor της ∆ηmicroοκρατίας του Κιργκιστάν (1998) στην περιοχή του Aznal-coacutellar στις εγκαταστάσεις της Boliden Ltd στην Ισπανία (1998) στην περιοχή Baia Mare της Ρουmicroανίας (2000) κά Ειδικότερα το τελευταίο ατύχηmicroα στο Baia Mare της Ρουmicroα-νίας τον Ιανουάριο 2000 κατόπιν διαρροής κυανιούχων ενώσεων στον ∆ούναβη και τους παραποτάmicroους του έθεσε microε επιτακτικό τρόπο τα θέmicroατα διασυνοριακής ρύπανσης Το ίδιο θέmicroα έχει τεθεί και πιο πρόσφατα microε το ατύχηmicroα διαρροής ερυθράς ιλύος στην πόλη Ajka της Ουγγαρίας (2010) και σε προληπτική βάση microε τις εκκολαπτόmicroενες κατά καιρούς επενδύσεις στα ορυχεία εξόρυξης χρυσού της Βουλγαρίας στο Krumovgrad στη βουλγαρική πλευρά της Ροδόπης και στο Kardzhali κοντά στην οmicroώνυmicroη πόλη α-κριβώς επειδή τα ορυχεία και η περιοχή ενδεχόmicroενης εγκατάστασης του εργοστασίων βρίσκονται κοντά στις όχθες του Άρδα ο οποίος είναι παραπόταmicroος του δικού microας Έ-βρου που εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος

Εντούτοις το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα ενός εξορυκτικού έργου είναι δυνατόν να ελεγχθεί κι αυτό σχετίζεται microε τον αποτελεσmicroατικό σχεδιασmicroό την ασφαλή λειτουργία την διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων και την περαιτέρω αποκατάστασή του Τα ληπτέα microέτρα προστασίας του περιβάλλοντος συνήθως δεν στοχεύουν να εξαλείψουν τα προβλήmicroατα αλλά να τα περιορίσουν σε ανεκτά επίπεδα Οι microελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την αποκατάσταση των θιγόmicroενων επιφανειών θα πρέπει να είναι ρεαλι-στικές και να συmicroπεριλαmicroβάνουν microέτρα για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος και

1-22010 79

microετά τη λήξη των εκmicroεταλλεύσεων Στην περίπτωση των υπογείων εργασιών δεν υφί-σταται τόσο το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα όσο ο κίνδυνος ενδεχόmicroενων κατολισθήσε-ων που είναι γνωστό για τους παροικούντες την Ιερουσαλήmicro ότι microπορεί επίσης να ελεγ-χθεί Επίσης η διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων microπορεί να ελεγχθεί αν γίνεται microε τρόπο ώστε (α) να microην τίθεται σε κίνδυνο η ανθρώπινη υγεία (β) να microην χρησιmicroοποιού-νται microέθοδοι που microπορούν να βλάψουν το περιβάλλον και ειδικότερα τα ύδατα τον αέ-ρα το έδαφος την πανίδα και τη χλωρίδα και (γ) να microην προκαλείται όχληση από θό-ρυβο ή οσmicroές ούτε να επηρεάζεται αρνητικά το τοπίο και οι τοποθεσίες ιδιαίτερου ενδι-αφέροντος (ΚΥΑ 396242209Ε1032009 ΦΕΚ 2076B2592009 ενσωmicroάτωση οδηγίας 200621EU για τα απόβλητα εξορυκτικής βιοmicroηχανίας) Τέλος τα θέmicroατα διασυνορια-κής ρύπανσης έχουν microπει σε microια ορθολογική διαχειριστική βάση microε microια σειρά από διε-θνείς περιβαλλοντικές συmicroβάσεις διασυνοριακού χαρακτήρα οι περισσότερες των ο-ποίων έχουν κυρωθεί από τη χώρα microας Ενδεικτικά αναφέρεται η ∆ιεθνής Σύmicroβαση Εspoo για την Εκτίmicroηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (EΠE) σε ∆ιασυνοριακά Πλαίσια (Espoo Φιλανδία 2521994) η οποία ορίζει microεταξύ άλλων ότι για ορισmicroένες κατηγορίες έργων και δραστηριοτήτων mdash microεταξύ των οποίων είναι τα microεταλλεία και τα εργοστάσια επεξεργασίας microετάλλων mdash τα οποία ενδέχεται να έχουν διασυνοριακές πε-ριβαλλοντικές επιπτώσεις όλες οι αποφάσεις λαmicroβάνονται από κοινού και laquoεπί ίσοις όροιςraquo microε τις επηρεαζόmicroενες χώρες

Με βάση τα επίσηmicroα στοιχεία της ΕΣΥΕ (2000) σε σύνολο 132 εκ στρεmicromicroάτων στην ελληνική επικράτεια η ζώνη διατάραξης από τις εξορυκτικές δραστηριότητες κα-ταλαmicroβάνει (microαζί microε τα εργοτάξια και τις χωmicroατερές) 270000 στρέmicromicroατα Ακόmicroη κι αν στα παραπάνω προσθέσουmicroε τις microεταλλευτικές παραχωρήσεις (ΠΜ) οι περισσότερες των οποίων είναι σε laquoδικαιολογηmicroένη αργίαraquo η microεταλλεία ζήτηmicroα είναι να καταλαmicroβά-νει περί το 1ndash15 της ελληνικής χερσαίας επικράτειας όταν σύmicroφωνα microε τα ίδια στοι-χεία η κατανοmicroή χρήσεων γης ήταν (2000) γεωργία 29 εκατ στρ (22 ) κτηνοτροφία 36 εκατ στρ (27 ) δάσηndashβλάστηση 63 εκατ στρ (47 ) εκτάσεις microε νερά 2 εκατ στρ τεχνητές εκτάσεις 26 εκατ στρ (2) στις οποίες περιλαmicroβάνονται η αστική δό-microηση (2 εκατ στρ) βιοmicroηχανίαndashβιοτεχνία (213000 στρ) και ορυχείαndashχωmicroατερέςndashεργοτάξια (270000 στρ) όταν microόνο από τις δασικές φωτιές του 2007 στην Πελοπόννη-σο ερήmicroωσαν πάνω από 25 εκατ στρέmicromicroατα πολλά από το οποία microέσα στη χερσαία ελλαδική ζώνη του δικτύου Natura 2000 Και το ερώτηmicroα που προβάλει microε σαφήνεια είναι υπερβολικό να επιθυmicroούmicroε να διαθέσουmicroε το 03 microε 04 του εδάφους της χώρας microας για την (στοχευmicroένη κι εντός των επιτρεποmicroένων από το χωροταξικό περιοχών) εξό-ρυξη τις χωmicroατερές και τη βιοmicroηχανία ποσοστό που microε την προσθήκη των γεωγραφικά διεσπαρmicroένων και σε laquoδυνητική αχρηστίαraquo στο microεγαλύτερο ποσοστό τους microεταλλευτι-κών παραχωρήσεων φτάνει το ελαχιστότατο 1ndash15 Ή microήπως η εναποmicroείνασα και συνεχώς φθίνουσα εξορυκτική βιοmicroηχανία ευθύνεται για όλα τα περιβαλλοντικά θέmicroατα που microαστίζουν τον τόπο microας

Ένας περαιτέρω αντίκτυπος των δραστηριοτήτων εξόρυξης είναι στην τοπική οικο-λογία και ειδικότερα στη βιοποικιλότητα Πολλά λατοmicroεία σε όλο τον κόσmicroο βρίσκονται microέσα ή συνορεύουν microε προστατευmicroένες περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας Για παρά-δειγmicroα ολόκληρη η έκταση του λατοmicroείου ποζολάνης στην Ξυλοκερατιά της Μήλου το οποίο διαχειρίζεται η ΤΙΤΑΝ ΑΕ καθώς και η παράκτια περιοχή δίπλα στο ορυχείο προστατεύεται από το δίκτυο Natura Σε αυτή την περιοχή αναγνωρίζονται δυο απειλού-microενα είδη το φίδι vipera schweizeri και η φώκια monachus monachus

To ζήτηmicroα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης εξορυκτικών επιχειρήσεων κοντά ή microέσα στο δίκτυο των προστατευόmicroενων περιοχών είναι ακανθώδες και επιρρεπές στην

80 1-22010

δηmicroιουργία παρερmicroηνειών κι εντυπώσεων αρνητικού κυρίως χαρακτήρα ακριβώς λόγω της απαίτησης για συνύπαρξη έmicroπρακτη συναίνεση και αποδέσmicroευση όλων των εmicroπλε-κοmicroένων από κάθε είδους δογmicroατισmicroό είτε οικολογικό είτε αναπτυξιακό

Το ποσοστό της χερσαίας επιφανείας της χώρας που εντάσσεται σε διάφορες ζώνες οικοτόπων και περιβαλλοντικά προστατευόmicroενων περιοχών mdash Natura 2000 microε ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) και οικοτόπους ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ∆) εθνικοί δρυmicroοί υγρότοποι Ραmicroσάρ καταφύγια άγριας ζωής κλπ mdash υπερβαίνει πλέον το 27 ενώ την ίδια στιγmicroή η δέσmicroευση εντός αυτών βεβαίων και πιθανών αποθεmicroάτων ορυκτού πλούτου εκτιmicroάται ότι υπερβαίνει το 45ndash50 του συνολικού δυναmicroικού ορυκτών πόρων που διαθέτει η χώρα Εξάλλου η εξορυκτική δραστηριότητα ως γνωστόν πλην εκείνης που αφορά τα κατεξοχήν αδρανή υλικά συναρτάται απόλυτα microε τους χώρους εύρεσης των κοιτασmicroάτων και εποmicroένως δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί ή να αποφευχθεί η τυχόν χωροθέτησή της εκ των προτέρων

Συνεπώς αν δεν θέλουmicroε να αναστείλουmicroε πλήρως την εξορυκτική δραστηριότητα και την εκmicroετάλλευση του ορυκτού microας πλούτου πρέπει να βρούmicroε έναν τρόπο συνύ-παρξης της παραγωγικής αυτής δραστηριότητας microε τα φυσικά ενδιαιτήmicroατα τους οικο-τόπους και τη βιοποικιλότητα κάθε είδους Εξαιρουmicroένων ορισmicroένων περιοχών όπου η εξόρυξη ενδεχοmicroένως πρέπει να απαγορεύεται καθολικά (πχ περιοχές απόλυτης προ-στασίας των θεσmicroοθετηmicroένων εθνικών δρυmicroών φυσικά πάρκα αισθητικά δάση διατη-ρητέα microνηmicroεία της φύσης κά microε συγκεκριmicroένες προϋποθέσειςαπαγορεύσεις για την άσκηση των διαφόρων δραστηριοτήτων στα όρια τους) το ζητούmicroενο είναι να τεθεί σα-φές κανονιστικό πλαίσιο που να ρυθmicroίζει τον τρόπο microε τον οποίο οι εξορυκτικές δρα-στηριότητες που χωροθετούνται εντός ή πλησίον προστατευόmicroενων περιοχών θα είναι σε θέση σε κάθε περίπτωση να συmicroβιβαστούν microε τις επιταγές της περιβαλλοντικής προ-στασίας και να συνεχίσουν να υφίστανται ειδάλλως να microαταιωθούν

Η συmicroβατότητα των εξορυκτικών δραστηριοτήτων εντός προστατευόmicroενων περιο-χών πρέπει να αξιολογηθεί υπό το πρίσmicroα των αξιών και των στόχων διατήρησης του τόπου σύmicroφωνα microε τα προβλεπόmicroενα στο άρθρο 6 της οδηγίας Ηabitats (οδηγία 9243EE) και της ΚΥΑ 333183028111298 Συγκεκριmicroένα κάθε σχέδιο ή έργο το οποίο είναι δυνατόν να επηρεάζει σηmicroαντικά τον εν λόγω τόπο καθεαυτό ή από κοινού microε άλλα σχέδια ή έργα πρέπει να αποτελέσει αντικείmicroενο κατάλληλης αξιολόγησης (laquoappropriate assessmentraquo) και microπορεί να εγκριθεί microόνον εφόσον δεν παραβλάπτει την ακεραιότητα του τόπου Οι αρmicroόδιες ελληνικές αρχές είναι υπεύθυνες να διασφαλίσουν τα ανωτέρω Άποψή microας είναι ότι οι στόχοι της ∆ιοίκησης αλλά και των εξειδικευmicroέ-νων φορέων διαχείρισης θα πρέπει να προσεγγίζουν το κρίσιmicroο θέmicroα της διατηρησιmicroό-τητας (laquosustainabilityraquo) των εθνικών οικολογικών αξιών στοχεύοντας στην ουσία του προβλήmicroατος που δεν είναι η κάθε είδους a priori απαγόρευση αλλά η ορθολογική κι ευέλικτη διαχείριση των ζωνών προστασίας προς όφελος των ενδιαιτηmicroάτων του φυσι-κού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε διαγενεακή κλίmicroακα

Τέλος για την περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων που σαφώς σχετίζονται microόνο έmicromicroεσα microε την εξορυκτική βιοmicroηχανία θα τολmicroούσαmicroε να αυτοσαρκαστούmicroε λέ-γοντας ότι η Eλλάδα αν εξαιρέσει κανείς τη ΛΑΡΚΟ και το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo που χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 κατάφερε να microην διαθέτει εξαγωγικές microεταλλουργίες οπότε δεν κινδυνεύει από τα υγρά και αέρια τυχόν απόβλητά τους Ειδικότερα η Ελλάδα δεν διαθέτει καmicroία υδροmicroεταλλουργική βιοmicroηχανία Ωστό-σο τόσο τα απόβλητα της ΛΑΡΚΟ (αέρια αλλά και η περίφηmicroη σκουριά που απορρί-πτεται ακόmicroη στον Ευβοϊκό παρά το γεγονός ότι έχουν αξιολογηθεί κατά καιρούς αρκε-τές θέσεις χερσαίας απόθεσης) όσο και εκείνα του laquoΑλουmicroινίου της Ελλάδοςraquo (ερυθρά

1-22010 81

ιλύς που επίσης απορρίπτεται microετά από εξουδετέρωση της σόδας σε θαλάσσιο ελεγχό-microενο περιβάλλον) απαιτούν τις ασφαλέστερες και σε βάθος χρόνου βέλτιστες διαχειρι-στικές λύσεις τους Ήδη όσον αφορά το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo έχουν δροmicroολογη-θεί όλες οι ενέργειες για την οριστική διακοπή της απόθεσης της ιλύος στον πυθmicroένα του Κορινθιακού microετά το τέλος του 2011

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα δεν είναι a priori επικίνδυνη ούτε a priori περιβαλλοντικά ασύmicroφορη Αρκεί στην ανάλυση κόστουςndashοφέλους να microπουν όλα τα δεδοmicroένα σε όλες τους τις διαστάσεις τεχνικά οικονοmicroικά κοινωνικά περιβαλλοντι-κά Κι ακόmicroη να διασφαλιστεί η αρχή της προφύλαξης βασική αρχή του κοινοτικού δι-καίου υπέρ του πολίτη σε microια βάση το δυνατόν συναινετική που δεν θα αφαιρεί όmicroως το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Αρκεί η στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της εκτιmicroώmicroενης εθνικής ωφέλειας να οδηγεί σε συγκερασmicroό τους κατά τρόπο που θα διασφαλίζει τη βιώσιmicroη ανάπτυξη όπως επιτάσσει ο συντακτικός νοmicroοθέτης και έχει δεχθεί η νοmicroολογία του ΣτΕ σε πολλές περιπτώσεις (πχ ΣτΕ 26752003 20592007 κά)

23 Οι κλιmicroατικές αλλαγές ο υπό καθαίρεση King Coal και οι τεχνολογίες CCS

Ελάχιστες πλέον αmicroφιβολίες υπάρχουν από τη διεθνή επιστηmicroονική κοινότητα ότι οι αυξανόmicroενες συγκεντρώσεις CO2 που προέρχονται από την καύση των ορυκτών καυσί-microων είτε για ηλεκτροπαραγωγή είτε για κίνηση microεταφορικών microέσων ευθύνονται για το φαινόmicroενο του θερmicroοκηπίου Τα ενεργειακά ορυκτά (λιγνίτης λιθάνθρακας κλπ) λόγω της συmicroβολής τους αυτής έχουν ενοχοποιηθεί (και microάλιστα laquomicroε ποινή θανάτουraquo) χωρίς να εξετασθούν ακόmicroη microε τη σοβαρότητα που πρέπει οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρ-χουν στον συγκεκριmicroένο τοmicroέα

Μολαταύτα αν εξετάσει κανείς microε σοβαρότητα όλες τις λύσεις αυτές θα καταλήξει ότι η αποτελεσmicroατική αντιmicroετώπιση της κλιmicroατικής αλλαγής δεν οδηγεί microονοδιάστατα σε microια εκτεταmicroένη και άmicroεση αποmicroάκρυνση από τα ορυκτά καύσιmicroα Ούτε προϋποθέτει microια καθολική στροφή προς τις ΑΠΕ (ή ακόmicroη και την πυρηνική ενέργεια) η οποία πα-ρότι επιθυmicroητή (για τις ΑΠΕ) δεν είναι εφικτή προ το παρόν

Υπάρχει συνεπώς microεγάλη ανάγκη για εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων καθαρών τεχνολο-γιών άνθρακα που εξασφαλίζουν την οικονοmicroικότητα και την αύξηση της απόδοσης των θερmicroοηλεκτρικών εργοστασίων αλλά διασφαλίζουν παράλληλα και τα περιβαλλοντικά κριτήρια τόσο όσον αφορά εκποmicroπές CΟ2 όσο και τους υπόλοιπους ρύπους Επισηmicroαίνε-ται ότι τέτοιες εφαρmicroογές υπάρχουν είναι εφαρmicroοστέες σε microεγάλο βαθmicroό και οικονοmicroι-κά ανταγωνιστικές ενώ η τεχνολογία τους διαρκώς βελτιώνεται Τέτοιες προηγmicroένες εφαρmicroογές ηλεκτροπαραγωγής και συmicroπαραγωγής (ηλεκτρισmicroού και θερmicroότητας) περι-λαmicroβάνουν σταθmicroούς άνθρακα υπερκρίσιmicroου ατmicroολέβητα (ultra supercritical stream turbine) σταθmicroούς άνθρακα microε εξαεριωτή (CIG CC-IGCC) σταθmicroούς φυσικού αερίου συνδυασmicroένου κύκλου (NGCC CCGT) συστοιχίες κυψελών καυσίmicroου (fuel cells) κά Eπίσης ειδικά για τον ελληνικό λιγνίτη περιλαmicroβάνουν τη συνδυασmicroένη ενεργειακή αξιοποίηση του λιγνίτη και τοπικών χαmicroηλού κόστους βιοmicroαζικών καυσίmicroων (πχ αγρι-οαγκινάρας κλπ) ή απορριmicromicroάτων

Εντούτοις η απαιτούmicroενη microεγάλη microείωση εκποmicroπών θερmicroοκηπίου στα επόmicroενα 50ndash100 χρόνια δεν microπορεί να εξασφαλιστεί microόνο microε τις τεχνολογίες αυτές Θεωρείται επιβε-βληmicroένη η λεγόmicroενη εξανθράκωση των ορυκτών καυσίmicroων δηλ δέσmicroευση του CO2 που προέρχεται από την καύση η οποία microάλιστα δηmicroιουργεί και κριτήρια καλύτερης πειθούς απέναντι στον πολίτη αν φυσικά συνοδεύεται από microηδενικά όρια εκποmicroπών Είναι λοι-

82 1-22010

πόν σηmicroαντικό εκτός των ανωτέρω τεχνολογιών αύξησης της απόδοσης να εφαρmicroο-στούν τόσο στους ανθρακικούς σταθmicroούς ηλεκτροπαραγωγής όσο και σε εκείνους φυσι-κού αερίου (στους νέους αλλά και τους παλιούς σταθmicroούς) οι ήδη εξελισσόmicroενες τεχνο-λογίες ∆έσmicroευσης και Αποθήκευσης CO2 (τεχνολογίες carbon capture and storage ή CCS) που παράγεται από αυτούς

Πολλαπλώς εκφρασmicroένος στόχος της ΕΕ είναι να διαθέτει έως και 12 πλήρεις πιλο-τικές microονάδες CCS σε πλήρη λειτουργία έως το 2015 και να καταστήσει την τεχνολογία ώριmicroη και εmicroπορικά βιώσιmicroη έως το 2020 Για το λόγο αυτό η ΕΕ διαmicroόρφωσε το πλαί-σιο και ξεκίνησε ήδη να επιχορηγεί 6 πιλοτικά έργα που θα microοιραστούν την κοινοτική χρηmicroατοδότηση ύψους σε πρώτη φάση 1 δισ ευρώ και τα οποία βρίσκονται σε Βρετα-νία Γερmicroανία Ολλανδία Πολωνία Ισπανία και Ιταλία Η Ελλάδα αν και από τους microε-γαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη στην Ευρώπη δεν συγκαταλέγεται microέσα στις 12 χώρες θεωρώντας ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι αρκετά ώριmicroη προς χρηmicroατοδότηση Υπεν-θυmicroίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 50 των αναγκών microας σε ηλεκτρική ενέργεια καλύ-πτεται από την παραγωγή λιγνιτικών σταθmicroών Και η Ελλάδα στο πλαίσια της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέmicroηση της κλιmicroατικής αλλαγής αλλά και του νέου αυστηρότερου πλαισίου για την εmicroπορία ρύπων θα είναι microεταξύ εκείνων που θα πληγούν περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησης από τον λιγνίτη Με άλλα λόγια η στροφή microας προς τις ΑΠΕ θα είναι λιγότερο οmicroαλή και θα στοιχίσει περισσότερο από άλλες χώρες που ούτως η άλλως δεν διαθέτουν ορυκτούς άνθρακες Εποmicroένως microε δεδοmicroένο ότι η ∆ΕΗ ΑΕ έχει δροmicroολο-γήσει την κατασκευή 2 νέων λιγνιτικών microονάδων στην Πτολεmicroαΐδα και την Φλώρινα (Μελίτη ΙΙ) θα microπορούσε microία τουλάχιστον από αυτές να γίνει microε τη χρήση της τεχνολο-γίας CCS Άλλωστε σύmicroφωνα microε τη σχετική οδηγία 200931ΕΚ για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηmicroατισmicroούς η χώρα microας θα πρέπει να έχει ενσωmicroατώσει το κανονιστικό πλαίσιο συmicromicroόρφωσης microέχρι τις 2562011

Η τεχνολογία CCS υλοποιείται για περισσότερο από microια δεκαετία σε διάφορες περι-οχές του κόσmicroου Για παράδειγmicroα το πρόγραmicromicroα στο Weyburn του Καναδά όπου πάνω από 5 εκατ τόνοι CO2 εισήχθησαν microε εισπίεση σε εξαντληmicroένο κοίτασmicroα πετρελαίου και επίσης στην Ευρώπη το έργο Sleipner που υλοποιείται από την Statoil στη Νορβη-γία όπου έχουν εκχυθεί microε επιτυχία πάνω από 10 εκατ τόνοι CO2 σε υποθαλάσσιους υδροφορείς κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα (από το 1996) Τέλος ο πρώτος στον κόσmicroο πιλοτικός σταθmicroός ηλεκτρικής ενέργειας που καίει λιγνίτη χωρίς να εκπέmicroπει CO2 στην ατmicroόσφαιρα χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία CCS λειτουργεί ήδη από το 2008 έξω από την κωmicroόπολη Spremberg της πρώην Ανατολικής Γερmicroανίας

Με τα σηmicroερινά τεχνολογικά επίπεδα το συνολικό κόστος δέσmicroευσης microεταφοράς και αποθήκευσης του CO2 σε ανθρακικούς θερmicroικούς σταθmicroούς ανέρχεται περίπου στα 60ndash70 euro ανά τόνο CO2 Οι σηmicroαντικές τεχνικές βελτιώσεις που αναmicroένονται τα επόmicroενα έτη εκτιmicroάται ότι θα οδηγήσουν πριν το 2020 σε κόστος 20ndash25 euro ανά τόνο CO2 Αυτό σηmicroαίνει πρακτικά ότι το κόστος της τάξης των 75ndash85 centkWh για ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα microε τις σηmicroερινές τεχνολογίες CCS είναι συγκρίσιmicroο microε το κόστος της ηλε-κτροπαραγωγής microε αιολική ενέργεια (6ndash8 centkWh) για θέσεις microε χαmicroηλές ταχύτητες ανέ-microου Οι τεχνικές βελτιώσεις στα συστήmicroατα CCS αναmicroένεται να microειώσουν το κόστος microετά το 2020 στα επίπεδα των 6 centkWh και πλήρως ανταγωνιστικά microε το microέσο κόστος παραγωγής αιολικής ενέργειας (5ndash6 centkWh)

Τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες CCS microπορούν να microετα-τρέψουν τη χρήση του ρυπογόνου γαιάνθρακαλιγνίτη από αναγκαίο κακό (που αναmicroένει απλώς την εκτέλεση της ποινής του θανάτου η οποία του έχει επιβληθεί) σε microια φιλικό-τερη προς το περιβάλλον microέθοδο ηλεκτροπαραγωγής και αυτό δεν είναι microόνο επικοινω-

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

72 1-22010

bull O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει bull Η απαξίωση του ελεγκτικού microηχανισmicroού και της αξιοπιστίας της Πολιτείας ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος

bull Ο πολίτης δεν εmicroπιστεύεται ούτε την εταιρική κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων αλλά ούτε και τη συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

bull Οι φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες συχνά δεν συνταυτίζονται microε τα συmicroφέροντα των κοινω-νιών τις οποίες υπηρετούν Επιπλέον οι πολίτες εmicroφανίζονται microη έγκυρα ενηmicroερωmicroένοι που σε πολλές περιπτώσεις αγνοούν πλήρως το θέmicroα ή παρουσιάζονται αδιάφοροι και helliptrendy Όλοι οι παραπάνω λόγοι αναλύονται και σχολιάζονται διεξοδικά ώστε να οδηγήσουν σε

ενεργητικό προβληmicroατισmicroό που αφορά την εικαζόmicroενη λύση

1 ΕΙΓΑΓΩΓΗ

Γιατί όταν η επίmicroαχη ερώτηση που αφορά την εξορυκτική δραστηριότητα κτυπάει την πόρτα τους οι πολίτες απαντούν laquoΌχι ευχαριστώ δεν θα πάρωraquo ή laquoΝαι αλλά όχι στην αυλή microου ας πάει παραπέραraquo Γιατί καmicroία προεκλογική πολιτική ατζέντα δεν περι-λαmicroβάνει την εξορυκτική δραστηριότητα και οι πολιτικές ηγεσίες αναγκάζονται microόνο microετεκλογικά να ασχοληθούν microε αυτήν και την διαχειρίζονται κατά κανόνα ως αναγκαίο κακό Γιατί πολλοί από εmicroάς προτιmicroούν να microην αναφέρουν το επάγγελmicroα που σπούδα-σαν Γιατί αν βάλεις στη διαδικτυακή microηχανή αναζήτησης Google τις λέξεις-κλειδιά laquoanti-mining websitesraquo laquoanti-mining NGOsraquo η απλά laquoanti-miningraquo θα πάρεις αντίστοι-χα πάνω από 700 χιλιάδες 85 χιλιάδες και περίπου 25 εκατοmicromicroύρια αποτελέσmicroατα τα οποία αυξάνονται εκθετικά ηmicroέρα microε την ηmicroέρα

Η κοινωνία σήmicroερα προσδοκά από την οποιαδήποτε επιχειρούmicroενη δραστηριότητα να λαmicroβάνει υπόψη πρωτίστως τις ανάγκες των πολιτών όπου λαmicroβάνει χώρα η δρα-στηριότητα Συνεπώς η έννοια τόσο της κερδοφορίας όσο και εκείνη της εταιρικής κοι-νωνικής ευθύνης (ΕΚΕ) πρέπει να προσεγγίζεται microε ένα ευρύτερο πνεύmicroα που συνδέεται στενά microε την βιώσιmicroη ανάπτυξη καθώς ενσωmicroατώνει τον οικονοmicroικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο των δραστηριοτήτων

Ο κόσmicroος οι τοπικές κοινωνίες ειδικότερα στον τόπο microας αmicroφισβητούν οτιδήποτε επειδή

bullbullbullbull Γίνεται προσπάθεια να τους επιβληθεί άνωθεν ως microαύρο κουτί έτσι χωρίς δηmicroόσιο εποικοδοmicroητικό διάλογο microη έχοντας την παραmicroικρή πεποίθηση ότι θα τηρηθούν οι εγκεκριmicroένες microελέτες microη συmicromicroετέχοντας σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θί-γουν το άmicroεσο περιβάλλον τους

bullbullbullbull ∆εν συσχετίζεται άmicroεσα οικονοmicroικά και εργασιακά microε την τοπική κοινωνία άρα έλκει συmicroφέροντα από αλλού

bullbullbullbull Έχει ήδη δοκιmicroαστεί και δεν έχει συναρτήσει την παρουσία του microε το τοπικό όφε-λος Σε αυτήν την περίπτωση microάλιστα όπου υπάρχει βεβαρηmicroένο παρελθόν η αντί-δραση είναι microεγαλύτερη και γενικευmicroένη

Επίσης οι τοπικές κοινωνίες φαίνεται ότι δεν είναι ακόmicroη σε θέση να συσχετίσουν

το εικαζόmicroενο συmicroφέρον τους microε το εθνικό και παγκόσmicroιο συmicroφέρον ώστε να δουν θε-τικά microια επένδυση microόνο και microόνο χάρις σε microια τέτοια συσχέτιση Αντίθετα microε ευκολία κάνουν την ως άνω συσχέτιση όταν πρόκειται να την απορρίψουν Οι πολίτες σκέφτο-

1-22010 73

νται ατοmicroικά όχι παγκόσmicroια και αυτό είναι λογικό αποτέλεσmicroα ιεράρχησης των εκάστο-τε αναγκών

Μια παλιά συνιστώσα της δηmicroοκρατίας laquoγνώριmicroηraquo από την εποχή του Μοντεσκιέ αλλά και του Κονστάντ φαίνεται να επανακάmicroπτει δυναmicroικά σήmicroερα Είναι η αντι-δηmicroοκρατία η τάση των πολιτών να ασκούν έmicromicroεση εξουσία και να θέτουν υπό διαρκή αmicroφισβήτηση και κατηγορία την κάθε κυβερνητική πρωτοβουλία και γενικότερα την εξουσία Σήmicroερα στο λαόndashεκλογέα προστίθενται ολοένα και πιο δραστικά οι microορφές του λαούndashεπιτηρητή και του λαούndashδικαστή Ο πολίτης εκλογέας ψηφίζει ο πολίτηςndashεπιτηρητής επαγρυπνά και αξιολογεί τη δράση και τις αποφάσεις των κυβερνώντων και τέλος ο πολίτηςndashδικαστής ελέγχει αποδίδει ευθύνες και ορισmicroένες φορές ενοχοποιεί παρεmicroποδίζει και αντιστέκεται ασκώντας βέτο σε κάποιες από αυτές

Και τα ερωτηmicroατικά που τίθενται είναι Τούτες τις έmicromicroεσες εξουσίες που δεν πηγά-ζουν από κάποια αναγνωρισmicroένη αρχή αλλά από ένα σύνολο αποτελεσmicroάτων και πρα-κτικών microπορούmicroε και σε ποιο βαθmicroό να τις εκλάβουmicroε ως λειτουργικό microέρος της δηmicroο-κρατίας Και αν είναι έτσι microπορεί ο απλός πολίτης να εγκολπωθεί τελικά την παγκόσmicroια γνώση κι εmicroπειρία και στο όνοmicroα της εmicroπλοκής του στις όποιες συνέπειες της επένδυ-σης να εκφέρει αποφασιστική άποψη που ενδέχεται να σηmicroαίνει επιστηmicroονική άποψη Να πει πχ laquo∆εν θέλω την τάδε microέθοδο βιολογικής γεωργίας ή microεταλλουργικής επεξερ-γασίας διότι είναι τεχνικά microη ώριmicroη ακατάλληλη κι επιβλαβής για την περιοχή microουraquo

Οι αντι-δηmicroοκρατικές δραστηριότητες έχουν πάντα έναν διττό κι αmicroφίσηmicroο χαρα-κτήρα Από τη microια microπορεί να είναι πολύ χρήσιmicroες ενισχύοντας τη δηmicroοκρατία ενώ από την άλλη microπορεί να την αποδυναmicroώσουν τροφοδοτώντας την στείρα αντιπολιτική Υ-πάρχει πράγmicroατι microια ασυmicromicroετρία ανάmicroεσα στην ικανότητα να παρεmicroποδίζουmicroε και στην ικανότητα να δρούmicroε θετικά στη δηmicroοκρατία Είναι πολύ πιο εύκολο να πετυχαίνουmicroε αποτελέσmicroατα όταν διαφωνούmicroε και αντιδρούmicroε από όσο είναι να συmicromicroετέχουmicroε και να υλοποιούmicroε θετικές προτάσεις

Η θετική αντι-δηmicroοκρατία υποβάλλει την εξουσία σε έλεγχο και κριτική που την υποχρεώνουν σε προσπάθεια καλύτερης υλοποίησης της κοινωνικής αποστολή της Η αρνητική αντι-δηmicroοκρατία αντίθετα διευρύνει το χάσmicroα ανάmicroεσα σε εξουσία και κοινω-νία καθιστώντας την εξουσία όλο και περισσότερο απόmicroακρη Ο διαρκής και αβασά-νιστος στιγmicroατισmicroός της κάθε κυβερνητικής αρχής όχι microόνο δεν οικειοποιεί την εξουσία αλλά αποδυναmicroώνει τη δηmicroοκρατία αποξενώνοντας τους πολίτες από τις δηmicroοκρατικές διαδικασίες Το όριο ανάmicroεσα στην καλή αντι-δηmicroοκρατία και τη microηδενιστική της εκδο-χή είναι λεπτό

Οι σύγχρονοι διαφωνούντες (παρατηρητήρια επιτροπές επαγρύπνησης watchdog committees κλπ) δεν microοιάζουν microε τους αρνητές του παρελθόντος Αντίθετα microε τα παλιά κινήmicroατα που είχαν σαν βάση και σύmicroβολό τους τα συνδικάτα τα νέα δεν θέλουν να εκπροσωπήσουν στρώmicroατα του πληθυσmicroού αλλά να διαχειριστούν καταστάσεις ∆εν κόπτονται να αναλάβουν την εξουσία αλλά να την επηρεάσουν και να προσπορίσουν οφέλη από τη διαχείρισή της κατάστασης και τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη Βα-σικό τους όπλο είναι το διαδίκτυο και η άmicroεση δηmicroοκρατία του ένα όπλο ριζοσπαστικά δηmicroοκρατικό αλλά που ταυτοχρόνως κατακερmicroατίζει τις απόψεις και δεν παράγει microια κοινή γραmicromicroή ∆υστυχώς όmicroως και εδώ (όπως και στην τηλεόραση) ο στόχος συχνά ξεφεύγει από την ουσία που είναι η αλήθεια (ή έστω η τεκmicroηριωmicroένη άποψη) και περνά σε ένα κενό περιεχοmicroένου εντυπωσιασmicroό Το διαδίκτυο χρησιmicroοποιείται όχι σαν microια εναλλακτική δυνατότητα έκφρασης αλλά σαν τεχνοmicroαγική επίκληση που εγγυάται microε την εκφορά της όχι φυσικά την αλήθεια αλλά αυτό που για κάποιους (ή microήπως για ό-λους) microετράει περισσότερο και από την αλήθεια την επικοινωνία την εντύπωση τον

74 1-22010

(αρνητικό) συmicroβoλισmicroό the medium (which) is the (real) message Και αυτή η διαπί-στωση είναι κάπως τροmicroακτική για τη δηmicroοκρατία microας Το τεκmicroηριωmicroένο microήνυmicroα που εκφράζεται microε δεδοmicroένα και δηmicroιουργική κριτική χάνεται microέσα στα καλώδια και microένει ο θόρυβος των συνθηmicroάτων γκαιmicroπελικού τύπου Για παράδειγmicroα αν πεις 100 φορές laquoνα κλείσουν όλα τα microεταλλεία παντούraquo σίγουρα ένα microεγάλο ποσοστό εκείνων που θα δε-χθούν το microήνυmicroα θα σκεφτεί laquoσίγουρα πρόκειται για κακό πράγmicroαraquo και ένα πολύ microικρό ποσοστό θα αναρωτηθεί laquoτι κακό έκαναν για να κλείσουνraquo

Ένθερmicroοι στυλοβάτες της θλιβερής αυτής πραγmicroατικότητας είναι τα πολιτικά και οικονοmicroικά συmicroφέροντα αλλά και επιmicroέρους συντεχνιακές και επαγγελmicroατικές οmicroάδες Επιφανειακές ή καθαρά υποθετικές ερmicroηνείες κατασκευασmicroένες ειδήσεις ή δήθεν ανα-λύσεις κινδυνολογικά σενάρια mdash κυρίως στα θέmicroατα περί κλιmicroατικής αλλαγής mdash και τακτικές σκοπιmicroότητας βρίσκονται στο επίκεντρο Την ίδια στιγmicroή οτιδήποτε έχει σχέση microε την ορθολογιστική προσέγγιση τον ρεαλισmicroό την επιστηmicroονική τεκmicroηρίωσης θεω-ρείται αδιάφορο και microάλλον ανεπιθύmicroητο Απλά κάθε δεύτερη σκέψη ή κάθε σκέψη πί-σω από την εικόνα δεν πουλάει δεν είναι πρόσφορη για οικονοmicroική ή πολιτική εκmicroε-τάλλευση Ο απλός καλοπροαίρετος πολίτης εγκλωβισmicroένος από την ανεργία την ανέ-χεια και την υποβαθmicroισmicroένη ποιότητα της ζωής του ανήmicroπορος και χωρίς διάθεση να αντιδράσει Κι η ακαδηmicroαϊκή κοινότητα επίσης πίσω από την laquoκουρτίναraquo microετέωρη α-νάmicroεσα στην εσωστρέφεια του ερευνητή και την επιρροή της πολιτικής σκοπιmicroότητας των Science Politics

Τα παραπάνω αγγίζουν όχι microόνο την microεταλλεία αλλά οποιοδήποτε αναπτυξιακό το-microέα την γεωργία που λεηλατεί τα υδάτινα αποθέmicroατα την αλιεία που ξυρίζει τον γόνο από τον βυθό την κτηνοτροφία που δηmicroιουργεί βοσκοτόπια σε βάρος των δασών τη δασοκοmicroία που δεν υφίσταται καν τον ενεργειακό τοmicroέα των ορυκτών ανθράκων τις ΑΠΕ microε τα γνωστά προβλήmicroατα χωροθέτησης τους ΧΥΤΑ και ΧΥΤΥ τη βιοmicroηχανία την microεταποίηση Το πώς θα αντιmicroετωπισθεί το κρίσιmicroο πρόβληmicroα της ανάπτυξης και του ενεργειακού microας εφοδιασmicroού προφανώς είναι ένα θέmicroα που αφορά το απρόσωπο Κρά-τος και όχι βεβαίως εmicroάς και την αυλή microας Και αν θεωρούν κάποιοι ότι ως προς τις ΑΠΕ είναι υπερβολικός ο ισχυρισmicroός αυτός επισηmicroαίνονται δηmicroοσκοπήσεις που συ-microπεραίνουν ότι ένας στους δύο (486) πολίτης αυτής της χώρας επιθυmicroεί να έχει τα όποια προσδοκώmicroενα οφέλη από την εγκατάσταση microεγάλων ΑΠΕ υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα έχει οπτική επαφή microε αυτές και ότι ένας στους δύο (482) είναι διατεθειmicroέ-νος να υποστεί την οπτική όχληση microόνο και microόνο χάριν του οικονοmicroικού οφέλους που θα έχει από την εγκατάσταση ΑΠΕ στην αυλή του και όχι χάριν ενός απρόσωπου κοινω-νικού οφέλους

∆υστυχώς τα τελευταία 30 χρόνια η ελληνική κοινωνία εθίστηκε στην ιδέα της α-νάπτυξης microέσω του τοmicroέα παροχής υπηρεσιών Αυτό είχε σαν αποτέλεσmicroα τη στροφή κυρίως προς το ∆ηmicroόσιο τις τράπεζες και στον (microέτριας και κακής ποιότητας) τουρισmicroό mdash άσχετα αν ο τουρισmicroός ρυπαίνει εξίσου ή αν κατασπαταλά φυσικούς πόρους από δη-microόσια αγαθά Η κοινωνία microας διαmicroαρτύρεται για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της πρωτογενούς παραγωγής εντούτοις υιοθετεί microοντέλο ανάπτυξης που καταναλώνει συνε-χώς περισσότερη ενέργεια και φυσικούς πόρους αγοράζει ολοένα και περισσότερα σπί-τια και αυτοκίνητα πιέζει για αλλαγή χρήσεων γης microε αθέmicroιτα microέσα κλπ Μιλάmicroε για πλήρη σύγχυση που όmicroως έχει οδηγήσει να microην υπάρχουν πλέον επαγγελmicroατίες γεωρ-γοί κτηνοτρόφοι ψαράδες δασοκόmicroοι λατόmicroοι ούτε καν βιοmicroηχανικοί εργάτες Έχου-microε φθάσει στο σηmicroείο να απαξιώνουmicroε την πρωτογενή παραγωγή παντού και να microιλάmicroε για την laquoβαριά βιοmicroηχανία των υπηρεσιώνraquo Όmicroως η ανάπτυξη δεν microπορεί να στηρίζεται σε microονοκαλλιέργεια ειδικότερα microάλιστα όταν microιλάmicroε για microονοκαλλιέργεια υπηρεσιών

1-22010 75

Ανάπτυξη χωρίς πρωτογενή παραγωγή δεν microπορεί να υπάρξει και η microονοδιάστατη απο-ϋλοποίηση της οικονοmicroίας οδηγεί σταθερά στην αποανάπτυξη Το αειφόρο τίποτε ούτε τρώγεται ούτε πολυmicroερίζεται ούτε microπορεί να αποτελέσει θετική παρακαταθήκη για τις επόmicroενες γενιές Για να διαmicroορφωθεί το νέο όραmicroα στο οποίο προσβλέπουmicroε ως χώρα αλλά και ως ΕΕ δεν θα πρέπει να παραγκωνίσουmicroε τους φυσικούς και ορυκτούς πόρους αλλά να αναγνωρίσουmicroε ότι η προσεκτική χρήση ενέργειας φυσικών πόρων και πρώτων υλών η αποδοτικότερη χρήση τους και η αύξηση της παραγωγικότητας θα είναι οι βα-σικοί microοχλοί αύξησης της microελλοντικής ανταγωνιστικότητας της βιοmicroηχανίας microας και των οικονοmicroιών microας

2 ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΗΣ ΤΟΥ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΟΥ ΚΛΑ∆ΟΥ

Ειδικότερα για τον εξορυκτικό κλάδο η αmicroφισβήτηση έχει παγιωθεί σε microεγαλύτερο βαθmicroό που πολλές φορές φτάνει στο έσχατο σηmicroείο δαιmicroονοποίησης (anti-mining rush) όπου η microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρείται εν δυνάmicroει φυσική καταστροφή

Η εξορυκτική ndash microεταλλευτική ndash microεταλλουργική βιοmicroηχανία microεταπολεmicroικά απετέλε-σε κινητήριο microοχλό και ήταν ένα από τα παραδείγmicroατα της δυναmicroικής οικονοmicroικής ανά-πτυξης του τόπου microας Μάλιστα τη δεκαετία του 70 η συmicromicroετοχή του κλάδου εξόρυξης στο σύνολο των εξαγωγών της χώρας ήταν της τάξης του 20 Εντούτοις την τελευταία 25ετία το ειδικό βάρος του κλάδου φαίνεται να φθίνει σταδιακά αλλά σταθερά Παρότι από τη δεκαετία του 90 microέχρι την πρόσφατη οικονοmicroική κρίση η παραγωγικότητα της microεταλλευτικής δραστηριότητας σηmicroειώνει κατακόρυφη αύξηση και απογειώνεται πα-γκοσmicroίως στην Ελλάδα δεν είχαmicroε ανάλογα αποτελέσmicroατα Αντίθετα είχαmicroε φθίνουσες πορείες microε ενδιάmicroεσα σκαmicroπανεβάσmicroατα στην παραγωγική δραστηριότητα

Ανεξάρτητα όmicroως από τα οικονοmicroικά microεγέθη εκείνο που φθίνει σταθερά τα τελευ-ταία χρόνια είναι η κοινωνική βαρύτητα και η αποδοχή του εξορυκτικού κλάδου Σε microικρότερο βαθmicroό τη δεκαετία του 1970 σε εντονότερο τη δεκαετία του 1980 και εντεύ-θεν οπότε έρχονται να προστεθούν η περιβαλλοντική αφύπνιση των κοινωνιών microε το ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον η επι-βεβαίωση από την επιστήmicroη σχετικών κινδύνων σε τοπική αλλά και σε παγκόσmicroια κλί-microακα η ανησυχία για την αλόγιστη χρήση φυσικών πόρων η ανάγκη για την επίτευξη υψηλής στάθmicroης βιοτικού επιπέδου χωρίς την υποβάθmicroιση του περιβάλλοντος και τις εντατικοποιηmicroένες microορφές οικονοmicroικής ανάπτυξης και η αγωνία για τη διασφάλιση του microέλλοντος και της ποιότητας ζωής των επερχόmicroενων γενεών Όλα τα παραπάνω επηρεά-ζουν τη διαmicroόρφωση της κοινής γνώmicroης η οποία microε τη σειρά της αποτελεί ένα πολύ σηmicroαντικό στοιχείο για τη χάραξη πολιτικών διαχείρισης των ορυκτών πόρων (και όχι microόνο) δεδοmicroένου ότι η microαζική δραστηριοποίηση του πληθυσmicroού για την επίτευξη ή την αποτροπή τους αποτελεί καθοριστικό παράγοντα

Έτσι microολονότι η άποψη για την κυρίαρχη αναγκαιότητα και σηmicroασία της ύπαρξης της microεταλλευτικής δραστηριότητας διατηρούνται ο κόσmicroος δηλ δέχεται ότι από την δραστηριότητα αυτή παράγονται χρήσιmicroα αγαθά εντούτοις έχει αναπτύξει το σύνδροmicroο laquoας υπάρχει λοιπόν αλλά όχι στην δική microου αυλήraquo (ΝΙΜΒΥ Not in my backyard) Πρόκειται για ένα σύνδροmicroο παγκοσmicroίου εmicroβέλειας το οποίο έχει κατά καιρούς αναλυ-θεί σε διάφορες περιπτώσεις που αφορούν πχ υποδοmicroές κτιρίων και υπηρεσιών (όπως τη χωροθέτηση επικίνδυνων πυρηνικών και συmicroβατικών εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας) καθώς και κοινωνικές υπο-

76 1-22010

δοmicroές (όπως κέντρα ψυχικής υγείας εργατικές κατοικίες κέντρα περίθαλψης AIDS κλπ) Επίσης τώρα τελευταία microελετάται εκτενώς στα θέmicroατα συmicroβατικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας και παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ Εντούτοις στην περίπτωση της εξορυκτικής δραστηριότητας ειδικότερα όταν αφορά την εξόρυξη και επεξεργασία χρυσοφόρων κοιτασmicroάτων συχνά παίρνει τη διάσταση που ονοmicroάζεται laquoΌχι σε καmicroία αυλήraquo (NIABY ή Not in any backyard) πρόκειται δηλ για microια εκδήλωση καθολικής απόρριψης

Παρακάτω εξετάζονται οι κατά την άποψη του γράφοντος αποχρώντες λόγοι πα-γίωσης της αρνητικής εικόνας για τον εξορυκτικό κλάδο στο τόπο microας και σε κάθε περί-πτωση δίνεται και η άλλη άποψη η σύνθεση της οποίας αν θέλετε microπορεί να οδηγήσει και σε ενδεχόmicroενη λύση

21 Οι ιδιαιτερότητες των ορυκτών πόρων

Οι ορυκτοί πόροι (ΟΠ) και η εξορυκτική δραστηριότητα χαρακτηρίζονται από ιδιαι-τερότητες που επηρεάζουν καθοριστικά τη χωροθέτηση και τη laquoβιώσιmicroηraquo διαχείρισή τους και απαιτούν ειδικές παρεmicroβάσεις

Οι ορυκτοί πόροι δεν είναι ανανεούmicroενοι mdash Είναι αλήθεια ότι η microεταλλεία και γενικό-τερα ο εξορυκτικός τοmicroέας στηρίζεται στην εκmicroετάλλευση φυσικών πόρων microη ανα-νεούmicroενων παρά microόνο σε γεωλογική κλίmicroακα Μάλιστα η εξορυκτική δραστηριότητα αναφέρεται συχνά ως microη βιώσιmicroη εφόσον εκmicroεταλλεύεται πεπερασmicroένους πόρους οι οποίοι άλλωστε πρέπει να προστατεύονται προς όφελος των επερχόmicroενων γενεών Ε-ντούτοις το ανανεώσιmicroο ή microη ή καλύτερα ο ρυθmicroός ανανέωσης των πρωτογενών ορυ-κτών πόρων δεν αποτελεί το microοναδικό κριτήριο την αναγκαία και ικανή συνθήκη για τον χαρακτηρισmicroό της microεταλλείας και γενικότερα της εκmicroετάλλευσης φυσικών πόρων ως διεργασίας βιώσιmicroης (sustainable) ή microη Η έννοια της ασθενούς βιωσιmicroότητας (weak sustainability) σχετικά microε τη δυνατότητα υποκατάστασης του φυσικού κεφαλαίου πι-στεύουmicroε microπορεί να εφαρmicroοστεί στην περίπτωση των ΟΠ Οι ΟΠ δεν είναι ανανεούmicroε-νοι όπως και αρκετοί ακόmicroη φυσικοί πόροι όmicroως microπορούν να υποκατασταθούν είτε από άλλους πόρους (φυσικούς ή συνθετικούς) είτε από ανθρωπογενές κεφάλαιο Εξάλλου η φειδωλή εξόρυξη που έχει τεθεί από τη νοmicroολογία του ΣτΕ ώστε να διαφυλαχθούν ε-παρκή αποθέmicroατα ορυκτού πλούτου για τις επόmicroενες γενεές δεν αποτελεί ούτε οδηγεί σε ολοκληρωmicroένη διαχειριστική και βιώσιmicroη λύση Αποτελεί microια γενική αρχή στην κατεύ-θυνση της microείωσης της κατανάλωσης του αποθεmicroατικού των πρωτογενών υλών η οποία όmicroως δεν εξασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα των ΟΠ σε κάθε περίπτωση στο παρόν ενώ πα-ράλληλα δεν διασφαλίζει το microέλλον Και αυτό διότι δεν είναι δυνατόν να προβλεφτούν οι χρήσεις αλλά και η εmicroπορική ή χρηmicroατιστηριακή αξία των πρώτων υλών ούτε καν στο άmicroεσο microέλλον ώστε να προβλεφθεί αναλόγως και το πόσο φειδωλή θα (πρέπει να) είναι η εξόρυξη Η οικονοmicroική βιωσιmicroότητα της εκmicroετάλλευσης ενός ΟΠ εξαρτάται σε microεγά-λο βαθmicroό από τις επικρατούσες τεχνοοικονοmicroικές και γεωπολιτικές συνθήκες και άλλους κατεξοχήν δυναmicroικούς παράγοντες πχ το υφιστάmicroενο φυσικό περιβάλλον το επίπεδο τοπικά και διεθνώς της microεταλλευτικής και microεταλλουργικής τεχνολογίας το κόστος επέν-δυσης το λειτουργικό κόστος καθώς και τις τιmicroές των τελικών microεταλλευτικών προϊό-ντων όπως καθορίζονται από τις συνθήκες της διεθνούς αγοράς Ακόmicroη και η εκτίmicroηση των παγκόσmicroιων αποθεmicroάτων των ορυκτών πόρων είναι microια δυναmicroική διαδικασία κα-θώς επηρεάζεται συνεχώς από τον εντοπισmicroό νέων αποθεmicroάτων microέσω των ερευνητικών προγραmicromicroάτων εταιρειών και εθνικών ινστιτούτων όπως και από την ανάπτυξη νέων

1-22010 77

τεχνολογιών και microεθόδων που επιτρέπουν την περιβαλλοντικά ασφαλή εκmicroετάλλευση ορυκτών πόρων microε χαmicroηλότερες περιεκτικότητες

Εξάλλου για να επανέλθουmicroε στο θέmicroα της microη ανανεωσιmicroότητας των ΟΠ ακόmicroη κι αν τα πρωτογενή προϊόντα της εξόρυξης θεωρούνται microη ανανεώσιmicroοι πόροι τα επεξερ-γασmicroένα προϊόντα της microεταλλείας τα microέταλλα καθώς και ορισmicroένα microεταλλουργικά πα-ραπροϊόντα (πχ υπολείmicromicroατα χαλυβουργίας) είναι απείρως ανακυκλώσιmicroα Υπενθυmicroί-ζεται ότι σε αντίθεση microε άλλα υλικά που χρησιmicroοποιούνται σε συσκευασίες ή στην δό-microηση τα microέταλλα διατηρούν ακέραια τα χαρακτηριστικά τους microετά την ανακύκλωση χωρίς ποιοτική υποβάθmicroιση Αλλά και τα microη microεταλλικά προϊόντα (αδρανή υλικά κατε-δαφίσεων οικοδοmicroικά υλικά κλπ) είναι σε βάθος χρόνου ανακυκλώσιmicroα και microπορεί η χρήση τους να αναδιανέmicroεται σε πολλούς κύκλους νέων χρηστών

Ο γεωγραφικός εντοπισmicroός και η στενότητα των ορυκτών πόρων mdash Οι ΟΠ χαρακτη-ρίζονται από την λεγόmicroενη a priori ή de facto χωροθέτηση των κοιτασmicroάτων σε συγκε-κριmicroένους χώρους Η ιδιότητά τους αυτή θέτει περιορισmicroούς ως προς τη χωροθέτηση microιας εξορυκτικής microονάδας (αλλά και microιας microονάδας επεξεργασίας) δεδοmicroένου ότι αυτή δεν microπορεί να εγκατασταθεί οπουδήποτε ούτε να microετακινηθεί ανάλογα microε τις επιθυmicroίες microας αλλά microόνο στις περιοχές όπου υπάρχει το κοίτασmicroα Έτσι η ιδιαιτερότητα αυτή των ΟΠ αφενός τους εντάσσει αυτόmicroατα στις προτεραιότητες σχεδιασmicroού χρήσεων γης αφε-τέρου όmicroως δηmicroιουργεί θέmicroατα αυξηmicroένου ανταγωνισmicroού για διάφορες χρήσεις γης και επιπλέον απαιτεί αυστηρό ρυθmicroιστικό πλαίσιο όσον αφορά την πρόσβαση στα κοιτά-σmicroατα ορυκτών

Ειδικότερα σε περιπτώσεις υψηλής ποσοστιαίας συγκέντρωσης σηmicroαντικών και σπανίων ΟΠ σε συγκεκριmicroένες χώρες ο γεωγραφικός εντοπισmicroός (ή ο laquoγεωλογικός πα-ράγωνraquo όπως επίσης λέγεται) δηmicroιουργεί microια ακόmicroη παρενέργεια microε αντίκτυπο στην ασφάλεια εφοδιασmicroού και στην πρόσβαση στις ορυκτές πρώτες ύλες Για παράδειγmicroα η ΕΕ εξαρτάται σε microεγάλο βαθmicroό από τις εισαγωγές microετάλλων υψηλής τεχνολογίας (πχ κοβάλτιο ο λευκόχρυσος τιτάνιο ταντάλιο σπάνιες γαίες νεοδύmicroιο δυσπρόσιο δηmicroή-τριο ευρώπιο λουτήσιο λανθάνιο κλπ) από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλ-λον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά διαδραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινο-τόmicroων οικολογικών τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microεί-ωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης στην microαζική παραγωγή ηλεκτρι-κώνηλεκτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κο-microπιούτερ microικροηλεκτρονικές συσκευές καταλύτες αυτοκινήτων κλπ) καθώς και στην πολεmicroική βιοmicroηχανία

∆υστυχώς τα περισσότερα κοιτάσmicroατά τους δεν είναι διεσπαρmicroένα ανά την υφήλι-ο αλλά εντοπίζονται σε microεγάλο βαθmicroό σε ορισmicroένες χώρες επηρεάζοντας αρνητικά την πρόσβαση αλλά και την ασφάλεια του εφοδιασmicroού Είναι ευρέως γνωστή η κρίση εφο-διασmicroού του τανταλίου το οποίο σε ποσοστό 80 εντοπίζεται microόνο στο Κονγκό το 2000 λόγω της θεαmicroατικής αύξησης της κινητής τηλεφωνίας που στηρίζεται στη χρήση του η οποία οδήγησε σε πολλαπλές παρενέργειες (οικονοmicroικές πολιτικές και πόλεmicroο στην Κ Αφρική) Eπίσης είναι γνωστό ότι η Κίνα ήδη ελέγχει το 95 microε 97 της παγκό-σmicroιας παραγωγής στα ορυκτά των σπανίων γαιών (παραγωγή 138000 τόνοι για το 2008) Ειδικότερα παράγει το 99 του δυσπρόσιου (Dy) και το 95 του νεοδύmicroιου (Nd) Μάλιστα προβλέποντας έγκαιρα την κατακόρυφη αύξηση της ζήτησης εφαρmicroόζει όλο και περισσότερο περιοριστικά microέτρα που αποσκοπούν στην προστασία των ίδιων πόρων της ώστε να εξασφαλίσουν ειδικά πλεονεκτήmicroατα για τις βιοmicroηχανίες τους στα

78 1-22010

επόmicroενα στάδια της microεταποίησης Τα microέτρα όmicroως αυτά πχ εξαγωγικοί φόροι και ποσο-στώσεις επιχορηγήσεις συστήmicroατα διπλής τιmicroολόγησης κά ουσιαστικά στρεβλώνουν το παγκόσmicroιο εmicroπόριο πρώτων υλών

22 Το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα

Η εξορυκτική είναι κατεξοχήν παρεmicroβατική δραστηριότητα προς το περιβάλλον ταυτόχρονα όmicroως υπάρχουν βιοmicroηχανικά ορυκτά και πετρώmicroατα που χρησιmicroοποιούνται στην υπηρεσία της προστασίας του περιβάλλοντος (laquoπράσινα ορυκτάraquo) Ο κλάδος έχει ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα microέσα στο φυσικό περιβάλλον ειδικότερα στην περί-πτωση των υπαίθριων εκmicroεταλλεύσεων εντούτοις η αναmicroενόmicroενη βλάβη είναι υπό προ-ϋποθέσεις περιορισmicroένη προσωρινή κι αναστρέψιmicroη Οι επιπτώσεις της εξόρυξης αφο-ρούν κυρίως στο τοπίο την βιοποικιλότητα τον θόρυβο και άλλες οχλήσεις για τις το-πικές κοινότητες Επίσης είναι δυνατή η αέρια ρύπανση (έκλυση σκόνης ή καυσαερίων) κατά τις διάφορες φάσεις των εξορυκτικών εργασιών καθώς και mdash σπανιότερα mdash η ρύπανση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων λόγω αλλαγής τη κοίτης χειmicroάρρων ή καταστροφής του υδροφόρου ορίζοντα

Στην περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων πυροmicroεταλλουργικών ή υδροmicroε-ταλλουργικών όπου είναι δυνατόν να χρησιmicroοποιηθούν διεργασίες που επιφέρουν χηmicroι-κή αλλοίωση στη σύσταση των ορυκτών και παραγωγή αερίων αποβλήτων (πυροmicroεταλ-λουργία) είτε χηmicroικές ουσίες για την επεξεργασία του εξορυγmicroένου microεταλλεύmicroατος πχ υδροχλωρικό και θειϊκό οξύ κηροζίνη άζωτο και φώσφορος κυάνιο οργανικοί διαλύ-τες κά (υδροmicroεταλλουργία) απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή διότι η κακή διαχείριση των θεmicroάτων ασφαλείας είναι δυνατόν να οδηγήσει σε οικολογικές καταστροφές που επη-ρεάζουν τους κύκλους της φύσης και της ζωής Ορισmicroένα περιβαλλοντικά ατυχήmicroατα κυρίως στον τοmicroέα της υδροmicroεταλλουργίας και ειδικότερα του χρυσού που σχετίζονται microε διαρροές αποβλήτων έχουν στιγmicroατίσει την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου στα ορυχεία χρυσού του Summitville στο Κολοράντο των ΗΠΑ (1992) στο χρυσωρυχείο του Omai στη Γουιάνα (1995) στο ορυχείο Harmony της Νότιας Αφρικής (1994) στο χρυσωρυχείο Kumtor της ∆ηmicroοκρατίας του Κιργκιστάν (1998) στην περιοχή του Aznal-coacutellar στις εγκαταστάσεις της Boliden Ltd στην Ισπανία (1998) στην περιοχή Baia Mare της Ρουmicroανίας (2000) κά Ειδικότερα το τελευταίο ατύχηmicroα στο Baia Mare της Ρουmicroα-νίας τον Ιανουάριο 2000 κατόπιν διαρροής κυανιούχων ενώσεων στον ∆ούναβη και τους παραποτάmicroους του έθεσε microε επιτακτικό τρόπο τα θέmicroατα διασυνοριακής ρύπανσης Το ίδιο θέmicroα έχει τεθεί και πιο πρόσφατα microε το ατύχηmicroα διαρροής ερυθράς ιλύος στην πόλη Ajka της Ουγγαρίας (2010) και σε προληπτική βάση microε τις εκκολαπτόmicroενες κατά καιρούς επενδύσεις στα ορυχεία εξόρυξης χρυσού της Βουλγαρίας στο Krumovgrad στη βουλγαρική πλευρά της Ροδόπης και στο Kardzhali κοντά στην οmicroώνυmicroη πόλη α-κριβώς επειδή τα ορυχεία και η περιοχή ενδεχόmicroενης εγκατάστασης του εργοστασίων βρίσκονται κοντά στις όχθες του Άρδα ο οποίος είναι παραπόταmicroος του δικού microας Έ-βρου που εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος

Εντούτοις το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα ενός εξορυκτικού έργου είναι δυνατόν να ελεγχθεί κι αυτό σχετίζεται microε τον αποτελεσmicroατικό σχεδιασmicroό την ασφαλή λειτουργία την διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων και την περαιτέρω αποκατάστασή του Τα ληπτέα microέτρα προστασίας του περιβάλλοντος συνήθως δεν στοχεύουν να εξαλείψουν τα προβλήmicroατα αλλά να τα περιορίσουν σε ανεκτά επίπεδα Οι microελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την αποκατάσταση των θιγόmicroενων επιφανειών θα πρέπει να είναι ρεαλι-στικές και να συmicroπεριλαmicroβάνουν microέτρα για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος και

1-22010 79

microετά τη λήξη των εκmicroεταλλεύσεων Στην περίπτωση των υπογείων εργασιών δεν υφί-σταται τόσο το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα όσο ο κίνδυνος ενδεχόmicroενων κατολισθήσε-ων που είναι γνωστό για τους παροικούντες την Ιερουσαλήmicro ότι microπορεί επίσης να ελεγ-χθεί Επίσης η διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων microπορεί να ελεγχθεί αν γίνεται microε τρόπο ώστε (α) να microην τίθεται σε κίνδυνο η ανθρώπινη υγεία (β) να microην χρησιmicroοποιού-νται microέθοδοι που microπορούν να βλάψουν το περιβάλλον και ειδικότερα τα ύδατα τον αέ-ρα το έδαφος την πανίδα και τη χλωρίδα και (γ) να microην προκαλείται όχληση από θό-ρυβο ή οσmicroές ούτε να επηρεάζεται αρνητικά το τοπίο και οι τοποθεσίες ιδιαίτερου ενδι-αφέροντος (ΚΥΑ 396242209Ε1032009 ΦΕΚ 2076B2592009 ενσωmicroάτωση οδηγίας 200621EU για τα απόβλητα εξορυκτικής βιοmicroηχανίας) Τέλος τα θέmicroατα διασυνορια-κής ρύπανσης έχουν microπει σε microια ορθολογική διαχειριστική βάση microε microια σειρά από διε-θνείς περιβαλλοντικές συmicroβάσεις διασυνοριακού χαρακτήρα οι περισσότερες των ο-ποίων έχουν κυρωθεί από τη χώρα microας Ενδεικτικά αναφέρεται η ∆ιεθνής Σύmicroβαση Εspoo για την Εκτίmicroηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (EΠE) σε ∆ιασυνοριακά Πλαίσια (Espoo Φιλανδία 2521994) η οποία ορίζει microεταξύ άλλων ότι για ορισmicroένες κατηγορίες έργων και δραστηριοτήτων mdash microεταξύ των οποίων είναι τα microεταλλεία και τα εργοστάσια επεξεργασίας microετάλλων mdash τα οποία ενδέχεται να έχουν διασυνοριακές πε-ριβαλλοντικές επιπτώσεις όλες οι αποφάσεις λαmicroβάνονται από κοινού και laquoεπί ίσοις όροιςraquo microε τις επηρεαζόmicroενες χώρες

Με βάση τα επίσηmicroα στοιχεία της ΕΣΥΕ (2000) σε σύνολο 132 εκ στρεmicromicroάτων στην ελληνική επικράτεια η ζώνη διατάραξης από τις εξορυκτικές δραστηριότητες κα-ταλαmicroβάνει (microαζί microε τα εργοτάξια και τις χωmicroατερές) 270000 στρέmicromicroατα Ακόmicroη κι αν στα παραπάνω προσθέσουmicroε τις microεταλλευτικές παραχωρήσεις (ΠΜ) οι περισσότερες των οποίων είναι σε laquoδικαιολογηmicroένη αργίαraquo η microεταλλεία ζήτηmicroα είναι να καταλαmicroβά-νει περί το 1ndash15 της ελληνικής χερσαίας επικράτειας όταν σύmicroφωνα microε τα ίδια στοι-χεία η κατανοmicroή χρήσεων γης ήταν (2000) γεωργία 29 εκατ στρ (22 ) κτηνοτροφία 36 εκατ στρ (27 ) δάσηndashβλάστηση 63 εκατ στρ (47 ) εκτάσεις microε νερά 2 εκατ στρ τεχνητές εκτάσεις 26 εκατ στρ (2) στις οποίες περιλαmicroβάνονται η αστική δό-microηση (2 εκατ στρ) βιοmicroηχανίαndashβιοτεχνία (213000 στρ) και ορυχείαndashχωmicroατερέςndashεργοτάξια (270000 στρ) όταν microόνο από τις δασικές φωτιές του 2007 στην Πελοπόννη-σο ερήmicroωσαν πάνω από 25 εκατ στρέmicromicroατα πολλά από το οποία microέσα στη χερσαία ελλαδική ζώνη του δικτύου Natura 2000 Και το ερώτηmicroα που προβάλει microε σαφήνεια είναι υπερβολικό να επιθυmicroούmicroε να διαθέσουmicroε το 03 microε 04 του εδάφους της χώρας microας για την (στοχευmicroένη κι εντός των επιτρεποmicroένων από το χωροταξικό περιοχών) εξό-ρυξη τις χωmicroατερές και τη βιοmicroηχανία ποσοστό που microε την προσθήκη των γεωγραφικά διεσπαρmicroένων και σε laquoδυνητική αχρηστίαraquo στο microεγαλύτερο ποσοστό τους microεταλλευτι-κών παραχωρήσεων φτάνει το ελαχιστότατο 1ndash15 Ή microήπως η εναποmicroείνασα και συνεχώς φθίνουσα εξορυκτική βιοmicroηχανία ευθύνεται για όλα τα περιβαλλοντικά θέmicroατα που microαστίζουν τον τόπο microας

Ένας περαιτέρω αντίκτυπος των δραστηριοτήτων εξόρυξης είναι στην τοπική οικο-λογία και ειδικότερα στη βιοποικιλότητα Πολλά λατοmicroεία σε όλο τον κόσmicroο βρίσκονται microέσα ή συνορεύουν microε προστατευmicroένες περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας Για παρά-δειγmicroα ολόκληρη η έκταση του λατοmicroείου ποζολάνης στην Ξυλοκερατιά της Μήλου το οποίο διαχειρίζεται η ΤΙΤΑΝ ΑΕ καθώς και η παράκτια περιοχή δίπλα στο ορυχείο προστατεύεται από το δίκτυο Natura Σε αυτή την περιοχή αναγνωρίζονται δυο απειλού-microενα είδη το φίδι vipera schweizeri και η φώκια monachus monachus

To ζήτηmicroα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης εξορυκτικών επιχειρήσεων κοντά ή microέσα στο δίκτυο των προστατευόmicroενων περιοχών είναι ακανθώδες και επιρρεπές στην

80 1-22010

δηmicroιουργία παρερmicroηνειών κι εντυπώσεων αρνητικού κυρίως χαρακτήρα ακριβώς λόγω της απαίτησης για συνύπαρξη έmicroπρακτη συναίνεση και αποδέσmicroευση όλων των εmicroπλε-κοmicroένων από κάθε είδους δογmicroατισmicroό είτε οικολογικό είτε αναπτυξιακό

Το ποσοστό της χερσαίας επιφανείας της χώρας που εντάσσεται σε διάφορες ζώνες οικοτόπων και περιβαλλοντικά προστατευόmicroενων περιοχών mdash Natura 2000 microε ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) και οικοτόπους ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ∆) εθνικοί δρυmicroοί υγρότοποι Ραmicroσάρ καταφύγια άγριας ζωής κλπ mdash υπερβαίνει πλέον το 27 ενώ την ίδια στιγmicroή η δέσmicroευση εντός αυτών βεβαίων και πιθανών αποθεmicroάτων ορυκτού πλούτου εκτιmicroάται ότι υπερβαίνει το 45ndash50 του συνολικού δυναmicroικού ορυκτών πόρων που διαθέτει η χώρα Εξάλλου η εξορυκτική δραστηριότητα ως γνωστόν πλην εκείνης που αφορά τα κατεξοχήν αδρανή υλικά συναρτάται απόλυτα microε τους χώρους εύρεσης των κοιτασmicroάτων και εποmicroένως δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί ή να αποφευχθεί η τυχόν χωροθέτησή της εκ των προτέρων

Συνεπώς αν δεν θέλουmicroε να αναστείλουmicroε πλήρως την εξορυκτική δραστηριότητα και την εκmicroετάλλευση του ορυκτού microας πλούτου πρέπει να βρούmicroε έναν τρόπο συνύ-παρξης της παραγωγικής αυτής δραστηριότητας microε τα φυσικά ενδιαιτήmicroατα τους οικο-τόπους και τη βιοποικιλότητα κάθε είδους Εξαιρουmicroένων ορισmicroένων περιοχών όπου η εξόρυξη ενδεχοmicroένως πρέπει να απαγορεύεται καθολικά (πχ περιοχές απόλυτης προ-στασίας των θεσmicroοθετηmicroένων εθνικών δρυmicroών φυσικά πάρκα αισθητικά δάση διατη-ρητέα microνηmicroεία της φύσης κά microε συγκεκριmicroένες προϋποθέσειςαπαγορεύσεις για την άσκηση των διαφόρων δραστηριοτήτων στα όρια τους) το ζητούmicroενο είναι να τεθεί σα-φές κανονιστικό πλαίσιο που να ρυθmicroίζει τον τρόπο microε τον οποίο οι εξορυκτικές δρα-στηριότητες που χωροθετούνται εντός ή πλησίον προστατευόmicroενων περιοχών θα είναι σε θέση σε κάθε περίπτωση να συmicroβιβαστούν microε τις επιταγές της περιβαλλοντικής προ-στασίας και να συνεχίσουν να υφίστανται ειδάλλως να microαταιωθούν

Η συmicroβατότητα των εξορυκτικών δραστηριοτήτων εντός προστατευόmicroενων περιο-χών πρέπει να αξιολογηθεί υπό το πρίσmicroα των αξιών και των στόχων διατήρησης του τόπου σύmicroφωνα microε τα προβλεπόmicroενα στο άρθρο 6 της οδηγίας Ηabitats (οδηγία 9243EE) και της ΚΥΑ 333183028111298 Συγκεκριmicroένα κάθε σχέδιο ή έργο το οποίο είναι δυνατόν να επηρεάζει σηmicroαντικά τον εν λόγω τόπο καθεαυτό ή από κοινού microε άλλα σχέδια ή έργα πρέπει να αποτελέσει αντικείmicroενο κατάλληλης αξιολόγησης (laquoappropriate assessmentraquo) και microπορεί να εγκριθεί microόνον εφόσον δεν παραβλάπτει την ακεραιότητα του τόπου Οι αρmicroόδιες ελληνικές αρχές είναι υπεύθυνες να διασφαλίσουν τα ανωτέρω Άποψή microας είναι ότι οι στόχοι της ∆ιοίκησης αλλά και των εξειδικευmicroέ-νων φορέων διαχείρισης θα πρέπει να προσεγγίζουν το κρίσιmicroο θέmicroα της διατηρησιmicroό-τητας (laquosustainabilityraquo) των εθνικών οικολογικών αξιών στοχεύοντας στην ουσία του προβλήmicroατος που δεν είναι η κάθε είδους a priori απαγόρευση αλλά η ορθολογική κι ευέλικτη διαχείριση των ζωνών προστασίας προς όφελος των ενδιαιτηmicroάτων του φυσι-κού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε διαγενεακή κλίmicroακα

Τέλος για την περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων που σαφώς σχετίζονται microόνο έmicromicroεσα microε την εξορυκτική βιοmicroηχανία θα τολmicroούσαmicroε να αυτοσαρκαστούmicroε λέ-γοντας ότι η Eλλάδα αν εξαιρέσει κανείς τη ΛΑΡΚΟ και το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo που χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 κατάφερε να microην διαθέτει εξαγωγικές microεταλλουργίες οπότε δεν κινδυνεύει από τα υγρά και αέρια τυχόν απόβλητά τους Ειδικότερα η Ελλάδα δεν διαθέτει καmicroία υδροmicroεταλλουργική βιοmicroηχανία Ωστό-σο τόσο τα απόβλητα της ΛΑΡΚΟ (αέρια αλλά και η περίφηmicroη σκουριά που απορρί-πτεται ακόmicroη στον Ευβοϊκό παρά το γεγονός ότι έχουν αξιολογηθεί κατά καιρούς αρκε-τές θέσεις χερσαίας απόθεσης) όσο και εκείνα του laquoΑλουmicroινίου της Ελλάδοςraquo (ερυθρά

1-22010 81

ιλύς που επίσης απορρίπτεται microετά από εξουδετέρωση της σόδας σε θαλάσσιο ελεγχό-microενο περιβάλλον) απαιτούν τις ασφαλέστερες και σε βάθος χρόνου βέλτιστες διαχειρι-στικές λύσεις τους Ήδη όσον αφορά το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo έχουν δροmicroολογη-θεί όλες οι ενέργειες για την οριστική διακοπή της απόθεσης της ιλύος στον πυθmicroένα του Κορινθιακού microετά το τέλος του 2011

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα δεν είναι a priori επικίνδυνη ούτε a priori περιβαλλοντικά ασύmicroφορη Αρκεί στην ανάλυση κόστουςndashοφέλους να microπουν όλα τα δεδοmicroένα σε όλες τους τις διαστάσεις τεχνικά οικονοmicroικά κοινωνικά περιβαλλοντι-κά Κι ακόmicroη να διασφαλιστεί η αρχή της προφύλαξης βασική αρχή του κοινοτικού δι-καίου υπέρ του πολίτη σε microια βάση το δυνατόν συναινετική που δεν θα αφαιρεί όmicroως το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Αρκεί η στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της εκτιmicroώmicroενης εθνικής ωφέλειας να οδηγεί σε συγκερασmicroό τους κατά τρόπο που θα διασφαλίζει τη βιώσιmicroη ανάπτυξη όπως επιτάσσει ο συντακτικός νοmicroοθέτης και έχει δεχθεί η νοmicroολογία του ΣτΕ σε πολλές περιπτώσεις (πχ ΣτΕ 26752003 20592007 κά)

23 Οι κλιmicroατικές αλλαγές ο υπό καθαίρεση King Coal και οι τεχνολογίες CCS

Ελάχιστες πλέον αmicroφιβολίες υπάρχουν από τη διεθνή επιστηmicroονική κοινότητα ότι οι αυξανόmicroενες συγκεντρώσεις CO2 που προέρχονται από την καύση των ορυκτών καυσί-microων είτε για ηλεκτροπαραγωγή είτε για κίνηση microεταφορικών microέσων ευθύνονται για το φαινόmicroενο του θερmicroοκηπίου Τα ενεργειακά ορυκτά (λιγνίτης λιθάνθρακας κλπ) λόγω της συmicroβολής τους αυτής έχουν ενοχοποιηθεί (και microάλιστα laquomicroε ποινή θανάτουraquo) χωρίς να εξετασθούν ακόmicroη microε τη σοβαρότητα που πρέπει οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρ-χουν στον συγκεκριmicroένο τοmicroέα

Μολαταύτα αν εξετάσει κανείς microε σοβαρότητα όλες τις λύσεις αυτές θα καταλήξει ότι η αποτελεσmicroατική αντιmicroετώπιση της κλιmicroατικής αλλαγής δεν οδηγεί microονοδιάστατα σε microια εκτεταmicroένη και άmicroεση αποmicroάκρυνση από τα ορυκτά καύσιmicroα Ούτε προϋποθέτει microια καθολική στροφή προς τις ΑΠΕ (ή ακόmicroη και την πυρηνική ενέργεια) η οποία πα-ρότι επιθυmicroητή (για τις ΑΠΕ) δεν είναι εφικτή προ το παρόν

Υπάρχει συνεπώς microεγάλη ανάγκη για εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων καθαρών τεχνολο-γιών άνθρακα που εξασφαλίζουν την οικονοmicroικότητα και την αύξηση της απόδοσης των θερmicroοηλεκτρικών εργοστασίων αλλά διασφαλίζουν παράλληλα και τα περιβαλλοντικά κριτήρια τόσο όσον αφορά εκποmicroπές CΟ2 όσο και τους υπόλοιπους ρύπους Επισηmicroαίνε-ται ότι τέτοιες εφαρmicroογές υπάρχουν είναι εφαρmicroοστέες σε microεγάλο βαθmicroό και οικονοmicroι-κά ανταγωνιστικές ενώ η τεχνολογία τους διαρκώς βελτιώνεται Τέτοιες προηγmicroένες εφαρmicroογές ηλεκτροπαραγωγής και συmicroπαραγωγής (ηλεκτρισmicroού και θερmicroότητας) περι-λαmicroβάνουν σταθmicroούς άνθρακα υπερκρίσιmicroου ατmicroολέβητα (ultra supercritical stream turbine) σταθmicroούς άνθρακα microε εξαεριωτή (CIG CC-IGCC) σταθmicroούς φυσικού αερίου συνδυασmicroένου κύκλου (NGCC CCGT) συστοιχίες κυψελών καυσίmicroου (fuel cells) κά Eπίσης ειδικά για τον ελληνικό λιγνίτη περιλαmicroβάνουν τη συνδυασmicroένη ενεργειακή αξιοποίηση του λιγνίτη και τοπικών χαmicroηλού κόστους βιοmicroαζικών καυσίmicroων (πχ αγρι-οαγκινάρας κλπ) ή απορριmicromicroάτων

Εντούτοις η απαιτούmicroενη microεγάλη microείωση εκποmicroπών θερmicroοκηπίου στα επόmicroενα 50ndash100 χρόνια δεν microπορεί να εξασφαλιστεί microόνο microε τις τεχνολογίες αυτές Θεωρείται επιβε-βληmicroένη η λεγόmicroενη εξανθράκωση των ορυκτών καυσίmicroων δηλ δέσmicroευση του CO2 που προέρχεται από την καύση η οποία microάλιστα δηmicroιουργεί και κριτήρια καλύτερης πειθούς απέναντι στον πολίτη αν φυσικά συνοδεύεται από microηδενικά όρια εκποmicroπών Είναι λοι-

82 1-22010

πόν σηmicroαντικό εκτός των ανωτέρω τεχνολογιών αύξησης της απόδοσης να εφαρmicroο-στούν τόσο στους ανθρακικούς σταθmicroούς ηλεκτροπαραγωγής όσο και σε εκείνους φυσι-κού αερίου (στους νέους αλλά και τους παλιούς σταθmicroούς) οι ήδη εξελισσόmicroενες τεχνο-λογίες ∆έσmicroευσης και Αποθήκευσης CO2 (τεχνολογίες carbon capture and storage ή CCS) που παράγεται από αυτούς

Πολλαπλώς εκφρασmicroένος στόχος της ΕΕ είναι να διαθέτει έως και 12 πλήρεις πιλο-τικές microονάδες CCS σε πλήρη λειτουργία έως το 2015 και να καταστήσει την τεχνολογία ώριmicroη και εmicroπορικά βιώσιmicroη έως το 2020 Για το λόγο αυτό η ΕΕ διαmicroόρφωσε το πλαί-σιο και ξεκίνησε ήδη να επιχορηγεί 6 πιλοτικά έργα που θα microοιραστούν την κοινοτική χρηmicroατοδότηση ύψους σε πρώτη φάση 1 δισ ευρώ και τα οποία βρίσκονται σε Βρετα-νία Γερmicroανία Ολλανδία Πολωνία Ισπανία και Ιταλία Η Ελλάδα αν και από τους microε-γαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη στην Ευρώπη δεν συγκαταλέγεται microέσα στις 12 χώρες θεωρώντας ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι αρκετά ώριmicroη προς χρηmicroατοδότηση Υπεν-θυmicroίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 50 των αναγκών microας σε ηλεκτρική ενέργεια καλύ-πτεται από την παραγωγή λιγνιτικών σταθmicroών Και η Ελλάδα στο πλαίσια της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέmicroηση της κλιmicroατικής αλλαγής αλλά και του νέου αυστηρότερου πλαισίου για την εmicroπορία ρύπων θα είναι microεταξύ εκείνων που θα πληγούν περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησης από τον λιγνίτη Με άλλα λόγια η στροφή microας προς τις ΑΠΕ θα είναι λιγότερο οmicroαλή και θα στοιχίσει περισσότερο από άλλες χώρες που ούτως η άλλως δεν διαθέτουν ορυκτούς άνθρακες Εποmicroένως microε δεδοmicroένο ότι η ∆ΕΗ ΑΕ έχει δροmicroολο-γήσει την κατασκευή 2 νέων λιγνιτικών microονάδων στην Πτολεmicroαΐδα και την Φλώρινα (Μελίτη ΙΙ) θα microπορούσε microία τουλάχιστον από αυτές να γίνει microε τη χρήση της τεχνολο-γίας CCS Άλλωστε σύmicroφωνα microε τη σχετική οδηγία 200931ΕΚ για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηmicroατισmicroούς η χώρα microας θα πρέπει να έχει ενσωmicroατώσει το κανονιστικό πλαίσιο συmicromicroόρφωσης microέχρι τις 2562011

Η τεχνολογία CCS υλοποιείται για περισσότερο από microια δεκαετία σε διάφορες περι-οχές του κόσmicroου Για παράδειγmicroα το πρόγραmicromicroα στο Weyburn του Καναδά όπου πάνω από 5 εκατ τόνοι CO2 εισήχθησαν microε εισπίεση σε εξαντληmicroένο κοίτασmicroα πετρελαίου και επίσης στην Ευρώπη το έργο Sleipner που υλοποιείται από την Statoil στη Νορβη-γία όπου έχουν εκχυθεί microε επιτυχία πάνω από 10 εκατ τόνοι CO2 σε υποθαλάσσιους υδροφορείς κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα (από το 1996) Τέλος ο πρώτος στον κόσmicroο πιλοτικός σταθmicroός ηλεκτρικής ενέργειας που καίει λιγνίτη χωρίς να εκπέmicroπει CO2 στην ατmicroόσφαιρα χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία CCS λειτουργεί ήδη από το 2008 έξω από την κωmicroόπολη Spremberg της πρώην Ανατολικής Γερmicroανίας

Με τα σηmicroερινά τεχνολογικά επίπεδα το συνολικό κόστος δέσmicroευσης microεταφοράς και αποθήκευσης του CO2 σε ανθρακικούς θερmicroικούς σταθmicroούς ανέρχεται περίπου στα 60ndash70 euro ανά τόνο CO2 Οι σηmicroαντικές τεχνικές βελτιώσεις που αναmicroένονται τα επόmicroενα έτη εκτιmicroάται ότι θα οδηγήσουν πριν το 2020 σε κόστος 20ndash25 euro ανά τόνο CO2 Αυτό σηmicroαίνει πρακτικά ότι το κόστος της τάξης των 75ndash85 centkWh για ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα microε τις σηmicroερινές τεχνολογίες CCS είναι συγκρίσιmicroο microε το κόστος της ηλε-κτροπαραγωγής microε αιολική ενέργεια (6ndash8 centkWh) για θέσεις microε χαmicroηλές ταχύτητες ανέ-microου Οι τεχνικές βελτιώσεις στα συστήmicroατα CCS αναmicroένεται να microειώσουν το κόστος microετά το 2020 στα επίπεδα των 6 centkWh και πλήρως ανταγωνιστικά microε το microέσο κόστος παραγωγής αιολικής ενέργειας (5ndash6 centkWh)

Τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες CCS microπορούν να microετα-τρέψουν τη χρήση του ρυπογόνου γαιάνθρακαλιγνίτη από αναγκαίο κακό (που αναmicroένει απλώς την εκτέλεση της ποινής του θανάτου η οποία του έχει επιβληθεί) σε microια φιλικό-τερη προς το περιβάλλον microέθοδο ηλεκτροπαραγωγής και αυτό δεν είναι microόνο επικοινω-

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 73

νται ατοmicroικά όχι παγκόσmicroια και αυτό είναι λογικό αποτέλεσmicroα ιεράρχησης των εκάστο-τε αναγκών

Μια παλιά συνιστώσα της δηmicroοκρατίας laquoγνώριmicroηraquo από την εποχή του Μοντεσκιέ αλλά και του Κονστάντ φαίνεται να επανακάmicroπτει δυναmicroικά σήmicroερα Είναι η αντι-δηmicroοκρατία η τάση των πολιτών να ασκούν έmicromicroεση εξουσία και να θέτουν υπό διαρκή αmicroφισβήτηση και κατηγορία την κάθε κυβερνητική πρωτοβουλία και γενικότερα την εξουσία Σήmicroερα στο λαόndashεκλογέα προστίθενται ολοένα και πιο δραστικά οι microορφές του λαούndashεπιτηρητή και του λαούndashδικαστή Ο πολίτης εκλογέας ψηφίζει ο πολίτηςndashεπιτηρητής επαγρυπνά και αξιολογεί τη δράση και τις αποφάσεις των κυβερνώντων και τέλος ο πολίτηςndashδικαστής ελέγχει αποδίδει ευθύνες και ορισmicroένες φορές ενοχοποιεί παρεmicroποδίζει και αντιστέκεται ασκώντας βέτο σε κάποιες από αυτές

Και τα ερωτηmicroατικά που τίθενται είναι Τούτες τις έmicromicroεσες εξουσίες που δεν πηγά-ζουν από κάποια αναγνωρισmicroένη αρχή αλλά από ένα σύνολο αποτελεσmicroάτων και πρα-κτικών microπορούmicroε και σε ποιο βαθmicroό να τις εκλάβουmicroε ως λειτουργικό microέρος της δηmicroο-κρατίας Και αν είναι έτσι microπορεί ο απλός πολίτης να εγκολπωθεί τελικά την παγκόσmicroια γνώση κι εmicroπειρία και στο όνοmicroα της εmicroπλοκής του στις όποιες συνέπειες της επένδυ-σης να εκφέρει αποφασιστική άποψη που ενδέχεται να σηmicroαίνει επιστηmicroονική άποψη Να πει πχ laquo∆εν θέλω την τάδε microέθοδο βιολογικής γεωργίας ή microεταλλουργικής επεξερ-γασίας διότι είναι τεχνικά microη ώριmicroη ακατάλληλη κι επιβλαβής για την περιοχή microουraquo

Οι αντι-δηmicroοκρατικές δραστηριότητες έχουν πάντα έναν διττό κι αmicroφίσηmicroο χαρα-κτήρα Από τη microια microπορεί να είναι πολύ χρήσιmicroες ενισχύοντας τη δηmicroοκρατία ενώ από την άλλη microπορεί να την αποδυναmicroώσουν τροφοδοτώντας την στείρα αντιπολιτική Υ-πάρχει πράγmicroατι microια ασυmicromicroετρία ανάmicroεσα στην ικανότητα να παρεmicroποδίζουmicroε και στην ικανότητα να δρούmicroε θετικά στη δηmicroοκρατία Είναι πολύ πιο εύκολο να πετυχαίνουmicroε αποτελέσmicroατα όταν διαφωνούmicroε και αντιδρούmicroε από όσο είναι να συmicromicroετέχουmicroε και να υλοποιούmicroε θετικές προτάσεις

Η θετική αντι-δηmicroοκρατία υποβάλλει την εξουσία σε έλεγχο και κριτική που την υποχρεώνουν σε προσπάθεια καλύτερης υλοποίησης της κοινωνικής αποστολή της Η αρνητική αντι-δηmicroοκρατία αντίθετα διευρύνει το χάσmicroα ανάmicroεσα σε εξουσία και κοινω-νία καθιστώντας την εξουσία όλο και περισσότερο απόmicroακρη Ο διαρκής και αβασά-νιστος στιγmicroατισmicroός της κάθε κυβερνητικής αρχής όχι microόνο δεν οικειοποιεί την εξουσία αλλά αποδυναmicroώνει τη δηmicroοκρατία αποξενώνοντας τους πολίτες από τις δηmicroοκρατικές διαδικασίες Το όριο ανάmicroεσα στην καλή αντι-δηmicroοκρατία και τη microηδενιστική της εκδο-χή είναι λεπτό

Οι σύγχρονοι διαφωνούντες (παρατηρητήρια επιτροπές επαγρύπνησης watchdog committees κλπ) δεν microοιάζουν microε τους αρνητές του παρελθόντος Αντίθετα microε τα παλιά κινήmicroατα που είχαν σαν βάση και σύmicroβολό τους τα συνδικάτα τα νέα δεν θέλουν να εκπροσωπήσουν στρώmicroατα του πληθυσmicroού αλλά να διαχειριστούν καταστάσεις ∆εν κόπτονται να αναλάβουν την εξουσία αλλά να την επηρεάσουν και να προσπορίσουν οφέλη από τη διαχείρισή της κατάστασης και τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη Βα-σικό τους όπλο είναι το διαδίκτυο και η άmicroεση δηmicroοκρατία του ένα όπλο ριζοσπαστικά δηmicroοκρατικό αλλά που ταυτοχρόνως κατακερmicroατίζει τις απόψεις και δεν παράγει microια κοινή γραmicromicroή ∆υστυχώς όmicroως και εδώ (όπως και στην τηλεόραση) ο στόχος συχνά ξεφεύγει από την ουσία που είναι η αλήθεια (ή έστω η τεκmicroηριωmicroένη άποψη) και περνά σε ένα κενό περιεχοmicroένου εντυπωσιασmicroό Το διαδίκτυο χρησιmicroοποιείται όχι σαν microια εναλλακτική δυνατότητα έκφρασης αλλά σαν τεχνοmicroαγική επίκληση που εγγυάται microε την εκφορά της όχι φυσικά την αλήθεια αλλά αυτό που για κάποιους (ή microήπως για ό-λους) microετράει περισσότερο και από την αλήθεια την επικοινωνία την εντύπωση τον

74 1-22010

(αρνητικό) συmicroβoλισmicroό the medium (which) is the (real) message Και αυτή η διαπί-στωση είναι κάπως τροmicroακτική για τη δηmicroοκρατία microας Το τεκmicroηριωmicroένο microήνυmicroα που εκφράζεται microε δεδοmicroένα και δηmicroιουργική κριτική χάνεται microέσα στα καλώδια και microένει ο θόρυβος των συνθηmicroάτων γκαιmicroπελικού τύπου Για παράδειγmicroα αν πεις 100 φορές laquoνα κλείσουν όλα τα microεταλλεία παντούraquo σίγουρα ένα microεγάλο ποσοστό εκείνων που θα δε-χθούν το microήνυmicroα θα σκεφτεί laquoσίγουρα πρόκειται για κακό πράγmicroαraquo και ένα πολύ microικρό ποσοστό θα αναρωτηθεί laquoτι κακό έκαναν για να κλείσουνraquo

Ένθερmicroοι στυλοβάτες της θλιβερής αυτής πραγmicroατικότητας είναι τα πολιτικά και οικονοmicroικά συmicroφέροντα αλλά και επιmicroέρους συντεχνιακές και επαγγελmicroατικές οmicroάδες Επιφανειακές ή καθαρά υποθετικές ερmicroηνείες κατασκευασmicroένες ειδήσεις ή δήθεν ανα-λύσεις κινδυνολογικά σενάρια mdash κυρίως στα θέmicroατα περί κλιmicroατικής αλλαγής mdash και τακτικές σκοπιmicroότητας βρίσκονται στο επίκεντρο Την ίδια στιγmicroή οτιδήποτε έχει σχέση microε την ορθολογιστική προσέγγιση τον ρεαλισmicroό την επιστηmicroονική τεκmicroηρίωσης θεω-ρείται αδιάφορο και microάλλον ανεπιθύmicroητο Απλά κάθε δεύτερη σκέψη ή κάθε σκέψη πί-σω από την εικόνα δεν πουλάει δεν είναι πρόσφορη για οικονοmicroική ή πολιτική εκmicroε-τάλλευση Ο απλός καλοπροαίρετος πολίτης εγκλωβισmicroένος από την ανεργία την ανέ-χεια και την υποβαθmicroισmicroένη ποιότητα της ζωής του ανήmicroπορος και χωρίς διάθεση να αντιδράσει Κι η ακαδηmicroαϊκή κοινότητα επίσης πίσω από την laquoκουρτίναraquo microετέωρη α-νάmicroεσα στην εσωστρέφεια του ερευνητή και την επιρροή της πολιτικής σκοπιmicroότητας των Science Politics

Τα παραπάνω αγγίζουν όχι microόνο την microεταλλεία αλλά οποιοδήποτε αναπτυξιακό το-microέα την γεωργία που λεηλατεί τα υδάτινα αποθέmicroατα την αλιεία που ξυρίζει τον γόνο από τον βυθό την κτηνοτροφία που δηmicroιουργεί βοσκοτόπια σε βάρος των δασών τη δασοκοmicroία που δεν υφίσταται καν τον ενεργειακό τοmicroέα των ορυκτών ανθράκων τις ΑΠΕ microε τα γνωστά προβλήmicroατα χωροθέτησης τους ΧΥΤΑ και ΧΥΤΥ τη βιοmicroηχανία την microεταποίηση Το πώς θα αντιmicroετωπισθεί το κρίσιmicroο πρόβληmicroα της ανάπτυξης και του ενεργειακού microας εφοδιασmicroού προφανώς είναι ένα θέmicroα που αφορά το απρόσωπο Κρά-τος και όχι βεβαίως εmicroάς και την αυλή microας Και αν θεωρούν κάποιοι ότι ως προς τις ΑΠΕ είναι υπερβολικός ο ισχυρισmicroός αυτός επισηmicroαίνονται δηmicroοσκοπήσεις που συ-microπεραίνουν ότι ένας στους δύο (486) πολίτης αυτής της χώρας επιθυmicroεί να έχει τα όποια προσδοκώmicroενα οφέλη από την εγκατάσταση microεγάλων ΑΠΕ υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα έχει οπτική επαφή microε αυτές και ότι ένας στους δύο (482) είναι διατεθειmicroέ-νος να υποστεί την οπτική όχληση microόνο και microόνο χάριν του οικονοmicroικού οφέλους που θα έχει από την εγκατάσταση ΑΠΕ στην αυλή του και όχι χάριν ενός απρόσωπου κοινω-νικού οφέλους

∆υστυχώς τα τελευταία 30 χρόνια η ελληνική κοινωνία εθίστηκε στην ιδέα της α-νάπτυξης microέσω του τοmicroέα παροχής υπηρεσιών Αυτό είχε σαν αποτέλεσmicroα τη στροφή κυρίως προς το ∆ηmicroόσιο τις τράπεζες και στον (microέτριας και κακής ποιότητας) τουρισmicroό mdash άσχετα αν ο τουρισmicroός ρυπαίνει εξίσου ή αν κατασπαταλά φυσικούς πόρους από δη-microόσια αγαθά Η κοινωνία microας διαmicroαρτύρεται για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της πρωτογενούς παραγωγής εντούτοις υιοθετεί microοντέλο ανάπτυξης που καταναλώνει συνε-χώς περισσότερη ενέργεια και φυσικούς πόρους αγοράζει ολοένα και περισσότερα σπί-τια και αυτοκίνητα πιέζει για αλλαγή χρήσεων γης microε αθέmicroιτα microέσα κλπ Μιλάmicroε για πλήρη σύγχυση που όmicroως έχει οδηγήσει να microην υπάρχουν πλέον επαγγελmicroατίες γεωρ-γοί κτηνοτρόφοι ψαράδες δασοκόmicroοι λατόmicroοι ούτε καν βιοmicroηχανικοί εργάτες Έχου-microε φθάσει στο σηmicroείο να απαξιώνουmicroε την πρωτογενή παραγωγή παντού και να microιλάmicroε για την laquoβαριά βιοmicroηχανία των υπηρεσιώνraquo Όmicroως η ανάπτυξη δεν microπορεί να στηρίζεται σε microονοκαλλιέργεια ειδικότερα microάλιστα όταν microιλάmicroε για microονοκαλλιέργεια υπηρεσιών

1-22010 75

Ανάπτυξη χωρίς πρωτογενή παραγωγή δεν microπορεί να υπάρξει και η microονοδιάστατη απο-ϋλοποίηση της οικονοmicroίας οδηγεί σταθερά στην αποανάπτυξη Το αειφόρο τίποτε ούτε τρώγεται ούτε πολυmicroερίζεται ούτε microπορεί να αποτελέσει θετική παρακαταθήκη για τις επόmicroενες γενιές Για να διαmicroορφωθεί το νέο όραmicroα στο οποίο προσβλέπουmicroε ως χώρα αλλά και ως ΕΕ δεν θα πρέπει να παραγκωνίσουmicroε τους φυσικούς και ορυκτούς πόρους αλλά να αναγνωρίσουmicroε ότι η προσεκτική χρήση ενέργειας φυσικών πόρων και πρώτων υλών η αποδοτικότερη χρήση τους και η αύξηση της παραγωγικότητας θα είναι οι βα-σικοί microοχλοί αύξησης της microελλοντικής ανταγωνιστικότητας της βιοmicroηχανίας microας και των οικονοmicroιών microας

2 ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΗΣ ΤΟΥ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΟΥ ΚΛΑ∆ΟΥ

Ειδικότερα για τον εξορυκτικό κλάδο η αmicroφισβήτηση έχει παγιωθεί σε microεγαλύτερο βαθmicroό που πολλές φορές φτάνει στο έσχατο σηmicroείο δαιmicroονοποίησης (anti-mining rush) όπου η microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρείται εν δυνάmicroει φυσική καταστροφή

Η εξορυκτική ndash microεταλλευτική ndash microεταλλουργική βιοmicroηχανία microεταπολεmicroικά απετέλε-σε κινητήριο microοχλό και ήταν ένα από τα παραδείγmicroατα της δυναmicroικής οικονοmicroικής ανά-πτυξης του τόπου microας Μάλιστα τη δεκαετία του 70 η συmicromicroετοχή του κλάδου εξόρυξης στο σύνολο των εξαγωγών της χώρας ήταν της τάξης του 20 Εντούτοις την τελευταία 25ετία το ειδικό βάρος του κλάδου φαίνεται να φθίνει σταδιακά αλλά σταθερά Παρότι από τη δεκαετία του 90 microέχρι την πρόσφατη οικονοmicroική κρίση η παραγωγικότητα της microεταλλευτικής δραστηριότητας σηmicroειώνει κατακόρυφη αύξηση και απογειώνεται πα-γκοσmicroίως στην Ελλάδα δεν είχαmicroε ανάλογα αποτελέσmicroατα Αντίθετα είχαmicroε φθίνουσες πορείες microε ενδιάmicroεσα σκαmicroπανεβάσmicroατα στην παραγωγική δραστηριότητα

Ανεξάρτητα όmicroως από τα οικονοmicroικά microεγέθη εκείνο που φθίνει σταθερά τα τελευ-ταία χρόνια είναι η κοινωνική βαρύτητα και η αποδοχή του εξορυκτικού κλάδου Σε microικρότερο βαθmicroό τη δεκαετία του 1970 σε εντονότερο τη δεκαετία του 1980 και εντεύ-θεν οπότε έρχονται να προστεθούν η περιβαλλοντική αφύπνιση των κοινωνιών microε το ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον η επι-βεβαίωση από την επιστήmicroη σχετικών κινδύνων σε τοπική αλλά και σε παγκόσmicroια κλί-microακα η ανησυχία για την αλόγιστη χρήση φυσικών πόρων η ανάγκη για την επίτευξη υψηλής στάθmicroης βιοτικού επιπέδου χωρίς την υποβάθmicroιση του περιβάλλοντος και τις εντατικοποιηmicroένες microορφές οικονοmicroικής ανάπτυξης και η αγωνία για τη διασφάλιση του microέλλοντος και της ποιότητας ζωής των επερχόmicroενων γενεών Όλα τα παραπάνω επηρεά-ζουν τη διαmicroόρφωση της κοινής γνώmicroης η οποία microε τη σειρά της αποτελεί ένα πολύ σηmicroαντικό στοιχείο για τη χάραξη πολιτικών διαχείρισης των ορυκτών πόρων (και όχι microόνο) δεδοmicroένου ότι η microαζική δραστηριοποίηση του πληθυσmicroού για την επίτευξη ή την αποτροπή τους αποτελεί καθοριστικό παράγοντα

Έτσι microολονότι η άποψη για την κυρίαρχη αναγκαιότητα και σηmicroασία της ύπαρξης της microεταλλευτικής δραστηριότητας διατηρούνται ο κόσmicroος δηλ δέχεται ότι από την δραστηριότητα αυτή παράγονται χρήσιmicroα αγαθά εντούτοις έχει αναπτύξει το σύνδροmicroο laquoας υπάρχει λοιπόν αλλά όχι στην δική microου αυλήraquo (ΝΙΜΒΥ Not in my backyard) Πρόκειται για ένα σύνδροmicroο παγκοσmicroίου εmicroβέλειας το οποίο έχει κατά καιρούς αναλυ-θεί σε διάφορες περιπτώσεις που αφορούν πχ υποδοmicroές κτιρίων και υπηρεσιών (όπως τη χωροθέτηση επικίνδυνων πυρηνικών και συmicroβατικών εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας) καθώς και κοινωνικές υπο-

76 1-22010

δοmicroές (όπως κέντρα ψυχικής υγείας εργατικές κατοικίες κέντρα περίθαλψης AIDS κλπ) Επίσης τώρα τελευταία microελετάται εκτενώς στα θέmicroατα συmicroβατικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας και παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ Εντούτοις στην περίπτωση της εξορυκτικής δραστηριότητας ειδικότερα όταν αφορά την εξόρυξη και επεξεργασία χρυσοφόρων κοιτασmicroάτων συχνά παίρνει τη διάσταση που ονοmicroάζεται laquoΌχι σε καmicroία αυλήraquo (NIABY ή Not in any backyard) πρόκειται δηλ για microια εκδήλωση καθολικής απόρριψης

Παρακάτω εξετάζονται οι κατά την άποψη του γράφοντος αποχρώντες λόγοι πα-γίωσης της αρνητικής εικόνας για τον εξορυκτικό κλάδο στο τόπο microας και σε κάθε περί-πτωση δίνεται και η άλλη άποψη η σύνθεση της οποίας αν θέλετε microπορεί να οδηγήσει και σε ενδεχόmicroενη λύση

21 Οι ιδιαιτερότητες των ορυκτών πόρων

Οι ορυκτοί πόροι (ΟΠ) και η εξορυκτική δραστηριότητα χαρακτηρίζονται από ιδιαι-τερότητες που επηρεάζουν καθοριστικά τη χωροθέτηση και τη laquoβιώσιmicroηraquo διαχείρισή τους και απαιτούν ειδικές παρεmicroβάσεις

Οι ορυκτοί πόροι δεν είναι ανανεούmicroενοι mdash Είναι αλήθεια ότι η microεταλλεία και γενικό-τερα ο εξορυκτικός τοmicroέας στηρίζεται στην εκmicroετάλλευση φυσικών πόρων microη ανα-νεούmicroενων παρά microόνο σε γεωλογική κλίmicroακα Μάλιστα η εξορυκτική δραστηριότητα αναφέρεται συχνά ως microη βιώσιmicroη εφόσον εκmicroεταλλεύεται πεπερασmicroένους πόρους οι οποίοι άλλωστε πρέπει να προστατεύονται προς όφελος των επερχόmicroενων γενεών Ε-ντούτοις το ανανεώσιmicroο ή microη ή καλύτερα ο ρυθmicroός ανανέωσης των πρωτογενών ορυ-κτών πόρων δεν αποτελεί το microοναδικό κριτήριο την αναγκαία και ικανή συνθήκη για τον χαρακτηρισmicroό της microεταλλείας και γενικότερα της εκmicroετάλλευσης φυσικών πόρων ως διεργασίας βιώσιmicroης (sustainable) ή microη Η έννοια της ασθενούς βιωσιmicroότητας (weak sustainability) σχετικά microε τη δυνατότητα υποκατάστασης του φυσικού κεφαλαίου πι-στεύουmicroε microπορεί να εφαρmicroοστεί στην περίπτωση των ΟΠ Οι ΟΠ δεν είναι ανανεούmicroε-νοι όπως και αρκετοί ακόmicroη φυσικοί πόροι όmicroως microπορούν να υποκατασταθούν είτε από άλλους πόρους (φυσικούς ή συνθετικούς) είτε από ανθρωπογενές κεφάλαιο Εξάλλου η φειδωλή εξόρυξη που έχει τεθεί από τη νοmicroολογία του ΣτΕ ώστε να διαφυλαχθούν ε-παρκή αποθέmicroατα ορυκτού πλούτου για τις επόmicroενες γενεές δεν αποτελεί ούτε οδηγεί σε ολοκληρωmicroένη διαχειριστική και βιώσιmicroη λύση Αποτελεί microια γενική αρχή στην κατεύ-θυνση της microείωσης της κατανάλωσης του αποθεmicroατικού των πρωτογενών υλών η οποία όmicroως δεν εξασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα των ΟΠ σε κάθε περίπτωση στο παρόν ενώ πα-ράλληλα δεν διασφαλίζει το microέλλον Και αυτό διότι δεν είναι δυνατόν να προβλεφτούν οι χρήσεις αλλά και η εmicroπορική ή χρηmicroατιστηριακή αξία των πρώτων υλών ούτε καν στο άmicroεσο microέλλον ώστε να προβλεφθεί αναλόγως και το πόσο φειδωλή θα (πρέπει να) είναι η εξόρυξη Η οικονοmicroική βιωσιmicroότητα της εκmicroετάλλευσης ενός ΟΠ εξαρτάται σε microεγά-λο βαθmicroό από τις επικρατούσες τεχνοοικονοmicroικές και γεωπολιτικές συνθήκες και άλλους κατεξοχήν δυναmicroικούς παράγοντες πχ το υφιστάmicroενο φυσικό περιβάλλον το επίπεδο τοπικά και διεθνώς της microεταλλευτικής και microεταλλουργικής τεχνολογίας το κόστος επέν-δυσης το λειτουργικό κόστος καθώς και τις τιmicroές των τελικών microεταλλευτικών προϊό-ντων όπως καθορίζονται από τις συνθήκες της διεθνούς αγοράς Ακόmicroη και η εκτίmicroηση των παγκόσmicroιων αποθεmicroάτων των ορυκτών πόρων είναι microια δυναmicroική διαδικασία κα-θώς επηρεάζεται συνεχώς από τον εντοπισmicroό νέων αποθεmicroάτων microέσω των ερευνητικών προγραmicromicroάτων εταιρειών και εθνικών ινστιτούτων όπως και από την ανάπτυξη νέων

1-22010 77

τεχνολογιών και microεθόδων που επιτρέπουν την περιβαλλοντικά ασφαλή εκmicroετάλλευση ορυκτών πόρων microε χαmicroηλότερες περιεκτικότητες

Εξάλλου για να επανέλθουmicroε στο θέmicroα της microη ανανεωσιmicroότητας των ΟΠ ακόmicroη κι αν τα πρωτογενή προϊόντα της εξόρυξης θεωρούνται microη ανανεώσιmicroοι πόροι τα επεξερ-γασmicroένα προϊόντα της microεταλλείας τα microέταλλα καθώς και ορισmicroένα microεταλλουργικά πα-ραπροϊόντα (πχ υπολείmicromicroατα χαλυβουργίας) είναι απείρως ανακυκλώσιmicroα Υπενθυmicroί-ζεται ότι σε αντίθεση microε άλλα υλικά που χρησιmicroοποιούνται σε συσκευασίες ή στην δό-microηση τα microέταλλα διατηρούν ακέραια τα χαρακτηριστικά τους microετά την ανακύκλωση χωρίς ποιοτική υποβάθmicroιση Αλλά και τα microη microεταλλικά προϊόντα (αδρανή υλικά κατε-δαφίσεων οικοδοmicroικά υλικά κλπ) είναι σε βάθος χρόνου ανακυκλώσιmicroα και microπορεί η χρήση τους να αναδιανέmicroεται σε πολλούς κύκλους νέων χρηστών

Ο γεωγραφικός εντοπισmicroός και η στενότητα των ορυκτών πόρων mdash Οι ΟΠ χαρακτη-ρίζονται από την λεγόmicroενη a priori ή de facto χωροθέτηση των κοιτασmicroάτων σε συγκε-κριmicroένους χώρους Η ιδιότητά τους αυτή θέτει περιορισmicroούς ως προς τη χωροθέτηση microιας εξορυκτικής microονάδας (αλλά και microιας microονάδας επεξεργασίας) δεδοmicroένου ότι αυτή δεν microπορεί να εγκατασταθεί οπουδήποτε ούτε να microετακινηθεί ανάλογα microε τις επιθυmicroίες microας αλλά microόνο στις περιοχές όπου υπάρχει το κοίτασmicroα Έτσι η ιδιαιτερότητα αυτή των ΟΠ αφενός τους εντάσσει αυτόmicroατα στις προτεραιότητες σχεδιασmicroού χρήσεων γης αφε-τέρου όmicroως δηmicroιουργεί θέmicroατα αυξηmicroένου ανταγωνισmicroού για διάφορες χρήσεις γης και επιπλέον απαιτεί αυστηρό ρυθmicroιστικό πλαίσιο όσον αφορά την πρόσβαση στα κοιτά-σmicroατα ορυκτών

Ειδικότερα σε περιπτώσεις υψηλής ποσοστιαίας συγκέντρωσης σηmicroαντικών και σπανίων ΟΠ σε συγκεκριmicroένες χώρες ο γεωγραφικός εντοπισmicroός (ή ο laquoγεωλογικός πα-ράγωνraquo όπως επίσης λέγεται) δηmicroιουργεί microια ακόmicroη παρενέργεια microε αντίκτυπο στην ασφάλεια εφοδιασmicroού και στην πρόσβαση στις ορυκτές πρώτες ύλες Για παράδειγmicroα η ΕΕ εξαρτάται σε microεγάλο βαθmicroό από τις εισαγωγές microετάλλων υψηλής τεχνολογίας (πχ κοβάλτιο ο λευκόχρυσος τιτάνιο ταντάλιο σπάνιες γαίες νεοδύmicroιο δυσπρόσιο δηmicroή-τριο ευρώπιο λουτήσιο λανθάνιο κλπ) από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλ-λον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά διαδραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινο-τόmicroων οικολογικών τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microεί-ωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης στην microαζική παραγωγή ηλεκτρι-κώνηλεκτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κο-microπιούτερ microικροηλεκτρονικές συσκευές καταλύτες αυτοκινήτων κλπ) καθώς και στην πολεmicroική βιοmicroηχανία

∆υστυχώς τα περισσότερα κοιτάσmicroατά τους δεν είναι διεσπαρmicroένα ανά την υφήλι-ο αλλά εντοπίζονται σε microεγάλο βαθmicroό σε ορισmicroένες χώρες επηρεάζοντας αρνητικά την πρόσβαση αλλά και την ασφάλεια του εφοδιασmicroού Είναι ευρέως γνωστή η κρίση εφο-διασmicroού του τανταλίου το οποίο σε ποσοστό 80 εντοπίζεται microόνο στο Κονγκό το 2000 λόγω της θεαmicroατικής αύξησης της κινητής τηλεφωνίας που στηρίζεται στη χρήση του η οποία οδήγησε σε πολλαπλές παρενέργειες (οικονοmicroικές πολιτικές και πόλεmicroο στην Κ Αφρική) Eπίσης είναι γνωστό ότι η Κίνα ήδη ελέγχει το 95 microε 97 της παγκό-σmicroιας παραγωγής στα ορυκτά των σπανίων γαιών (παραγωγή 138000 τόνοι για το 2008) Ειδικότερα παράγει το 99 του δυσπρόσιου (Dy) και το 95 του νεοδύmicroιου (Nd) Μάλιστα προβλέποντας έγκαιρα την κατακόρυφη αύξηση της ζήτησης εφαρmicroόζει όλο και περισσότερο περιοριστικά microέτρα που αποσκοπούν στην προστασία των ίδιων πόρων της ώστε να εξασφαλίσουν ειδικά πλεονεκτήmicroατα για τις βιοmicroηχανίες τους στα

78 1-22010

επόmicroενα στάδια της microεταποίησης Τα microέτρα όmicroως αυτά πχ εξαγωγικοί φόροι και ποσο-στώσεις επιχορηγήσεις συστήmicroατα διπλής τιmicroολόγησης κά ουσιαστικά στρεβλώνουν το παγκόσmicroιο εmicroπόριο πρώτων υλών

22 Το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα

Η εξορυκτική είναι κατεξοχήν παρεmicroβατική δραστηριότητα προς το περιβάλλον ταυτόχρονα όmicroως υπάρχουν βιοmicroηχανικά ορυκτά και πετρώmicroατα που χρησιmicroοποιούνται στην υπηρεσία της προστασίας του περιβάλλοντος (laquoπράσινα ορυκτάraquo) Ο κλάδος έχει ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα microέσα στο φυσικό περιβάλλον ειδικότερα στην περί-πτωση των υπαίθριων εκmicroεταλλεύσεων εντούτοις η αναmicroενόmicroενη βλάβη είναι υπό προ-ϋποθέσεις περιορισmicroένη προσωρινή κι αναστρέψιmicroη Οι επιπτώσεις της εξόρυξης αφο-ρούν κυρίως στο τοπίο την βιοποικιλότητα τον θόρυβο και άλλες οχλήσεις για τις το-πικές κοινότητες Επίσης είναι δυνατή η αέρια ρύπανση (έκλυση σκόνης ή καυσαερίων) κατά τις διάφορες φάσεις των εξορυκτικών εργασιών καθώς και mdash σπανιότερα mdash η ρύπανση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων λόγω αλλαγής τη κοίτης χειmicroάρρων ή καταστροφής του υδροφόρου ορίζοντα

Στην περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων πυροmicroεταλλουργικών ή υδροmicroε-ταλλουργικών όπου είναι δυνατόν να χρησιmicroοποιηθούν διεργασίες που επιφέρουν χηmicroι-κή αλλοίωση στη σύσταση των ορυκτών και παραγωγή αερίων αποβλήτων (πυροmicroεταλ-λουργία) είτε χηmicroικές ουσίες για την επεξεργασία του εξορυγmicroένου microεταλλεύmicroατος πχ υδροχλωρικό και θειϊκό οξύ κηροζίνη άζωτο και φώσφορος κυάνιο οργανικοί διαλύ-τες κά (υδροmicroεταλλουργία) απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή διότι η κακή διαχείριση των θεmicroάτων ασφαλείας είναι δυνατόν να οδηγήσει σε οικολογικές καταστροφές που επη-ρεάζουν τους κύκλους της φύσης και της ζωής Ορισmicroένα περιβαλλοντικά ατυχήmicroατα κυρίως στον τοmicroέα της υδροmicroεταλλουργίας και ειδικότερα του χρυσού που σχετίζονται microε διαρροές αποβλήτων έχουν στιγmicroατίσει την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου στα ορυχεία χρυσού του Summitville στο Κολοράντο των ΗΠΑ (1992) στο χρυσωρυχείο του Omai στη Γουιάνα (1995) στο ορυχείο Harmony της Νότιας Αφρικής (1994) στο χρυσωρυχείο Kumtor της ∆ηmicroοκρατίας του Κιργκιστάν (1998) στην περιοχή του Aznal-coacutellar στις εγκαταστάσεις της Boliden Ltd στην Ισπανία (1998) στην περιοχή Baia Mare της Ρουmicroανίας (2000) κά Ειδικότερα το τελευταίο ατύχηmicroα στο Baia Mare της Ρουmicroα-νίας τον Ιανουάριο 2000 κατόπιν διαρροής κυανιούχων ενώσεων στον ∆ούναβη και τους παραποτάmicroους του έθεσε microε επιτακτικό τρόπο τα θέmicroατα διασυνοριακής ρύπανσης Το ίδιο θέmicroα έχει τεθεί και πιο πρόσφατα microε το ατύχηmicroα διαρροής ερυθράς ιλύος στην πόλη Ajka της Ουγγαρίας (2010) και σε προληπτική βάση microε τις εκκολαπτόmicroενες κατά καιρούς επενδύσεις στα ορυχεία εξόρυξης χρυσού της Βουλγαρίας στο Krumovgrad στη βουλγαρική πλευρά της Ροδόπης και στο Kardzhali κοντά στην οmicroώνυmicroη πόλη α-κριβώς επειδή τα ορυχεία και η περιοχή ενδεχόmicroενης εγκατάστασης του εργοστασίων βρίσκονται κοντά στις όχθες του Άρδα ο οποίος είναι παραπόταmicroος του δικού microας Έ-βρου που εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος

Εντούτοις το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα ενός εξορυκτικού έργου είναι δυνατόν να ελεγχθεί κι αυτό σχετίζεται microε τον αποτελεσmicroατικό σχεδιασmicroό την ασφαλή λειτουργία την διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων και την περαιτέρω αποκατάστασή του Τα ληπτέα microέτρα προστασίας του περιβάλλοντος συνήθως δεν στοχεύουν να εξαλείψουν τα προβλήmicroατα αλλά να τα περιορίσουν σε ανεκτά επίπεδα Οι microελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την αποκατάσταση των θιγόmicroενων επιφανειών θα πρέπει να είναι ρεαλι-στικές και να συmicroπεριλαmicroβάνουν microέτρα για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος και

1-22010 79

microετά τη λήξη των εκmicroεταλλεύσεων Στην περίπτωση των υπογείων εργασιών δεν υφί-σταται τόσο το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα όσο ο κίνδυνος ενδεχόmicroενων κατολισθήσε-ων που είναι γνωστό για τους παροικούντες την Ιερουσαλήmicro ότι microπορεί επίσης να ελεγ-χθεί Επίσης η διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων microπορεί να ελεγχθεί αν γίνεται microε τρόπο ώστε (α) να microην τίθεται σε κίνδυνο η ανθρώπινη υγεία (β) να microην χρησιmicroοποιού-νται microέθοδοι που microπορούν να βλάψουν το περιβάλλον και ειδικότερα τα ύδατα τον αέ-ρα το έδαφος την πανίδα και τη χλωρίδα και (γ) να microην προκαλείται όχληση από θό-ρυβο ή οσmicroές ούτε να επηρεάζεται αρνητικά το τοπίο και οι τοποθεσίες ιδιαίτερου ενδι-αφέροντος (ΚΥΑ 396242209Ε1032009 ΦΕΚ 2076B2592009 ενσωmicroάτωση οδηγίας 200621EU για τα απόβλητα εξορυκτικής βιοmicroηχανίας) Τέλος τα θέmicroατα διασυνορια-κής ρύπανσης έχουν microπει σε microια ορθολογική διαχειριστική βάση microε microια σειρά από διε-θνείς περιβαλλοντικές συmicroβάσεις διασυνοριακού χαρακτήρα οι περισσότερες των ο-ποίων έχουν κυρωθεί από τη χώρα microας Ενδεικτικά αναφέρεται η ∆ιεθνής Σύmicroβαση Εspoo για την Εκτίmicroηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (EΠE) σε ∆ιασυνοριακά Πλαίσια (Espoo Φιλανδία 2521994) η οποία ορίζει microεταξύ άλλων ότι για ορισmicroένες κατηγορίες έργων και δραστηριοτήτων mdash microεταξύ των οποίων είναι τα microεταλλεία και τα εργοστάσια επεξεργασίας microετάλλων mdash τα οποία ενδέχεται να έχουν διασυνοριακές πε-ριβαλλοντικές επιπτώσεις όλες οι αποφάσεις λαmicroβάνονται από κοινού και laquoεπί ίσοις όροιςraquo microε τις επηρεαζόmicroενες χώρες

Με βάση τα επίσηmicroα στοιχεία της ΕΣΥΕ (2000) σε σύνολο 132 εκ στρεmicromicroάτων στην ελληνική επικράτεια η ζώνη διατάραξης από τις εξορυκτικές δραστηριότητες κα-ταλαmicroβάνει (microαζί microε τα εργοτάξια και τις χωmicroατερές) 270000 στρέmicromicroατα Ακόmicroη κι αν στα παραπάνω προσθέσουmicroε τις microεταλλευτικές παραχωρήσεις (ΠΜ) οι περισσότερες των οποίων είναι σε laquoδικαιολογηmicroένη αργίαraquo η microεταλλεία ζήτηmicroα είναι να καταλαmicroβά-νει περί το 1ndash15 της ελληνικής χερσαίας επικράτειας όταν σύmicroφωνα microε τα ίδια στοι-χεία η κατανοmicroή χρήσεων γης ήταν (2000) γεωργία 29 εκατ στρ (22 ) κτηνοτροφία 36 εκατ στρ (27 ) δάσηndashβλάστηση 63 εκατ στρ (47 ) εκτάσεις microε νερά 2 εκατ στρ τεχνητές εκτάσεις 26 εκατ στρ (2) στις οποίες περιλαmicroβάνονται η αστική δό-microηση (2 εκατ στρ) βιοmicroηχανίαndashβιοτεχνία (213000 στρ) και ορυχείαndashχωmicroατερέςndashεργοτάξια (270000 στρ) όταν microόνο από τις δασικές φωτιές του 2007 στην Πελοπόννη-σο ερήmicroωσαν πάνω από 25 εκατ στρέmicromicroατα πολλά από το οποία microέσα στη χερσαία ελλαδική ζώνη του δικτύου Natura 2000 Και το ερώτηmicroα που προβάλει microε σαφήνεια είναι υπερβολικό να επιθυmicroούmicroε να διαθέσουmicroε το 03 microε 04 του εδάφους της χώρας microας για την (στοχευmicroένη κι εντός των επιτρεποmicroένων από το χωροταξικό περιοχών) εξό-ρυξη τις χωmicroατερές και τη βιοmicroηχανία ποσοστό που microε την προσθήκη των γεωγραφικά διεσπαρmicroένων και σε laquoδυνητική αχρηστίαraquo στο microεγαλύτερο ποσοστό τους microεταλλευτι-κών παραχωρήσεων φτάνει το ελαχιστότατο 1ndash15 Ή microήπως η εναποmicroείνασα και συνεχώς φθίνουσα εξορυκτική βιοmicroηχανία ευθύνεται για όλα τα περιβαλλοντικά θέmicroατα που microαστίζουν τον τόπο microας

Ένας περαιτέρω αντίκτυπος των δραστηριοτήτων εξόρυξης είναι στην τοπική οικο-λογία και ειδικότερα στη βιοποικιλότητα Πολλά λατοmicroεία σε όλο τον κόσmicroο βρίσκονται microέσα ή συνορεύουν microε προστατευmicroένες περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας Για παρά-δειγmicroα ολόκληρη η έκταση του λατοmicroείου ποζολάνης στην Ξυλοκερατιά της Μήλου το οποίο διαχειρίζεται η ΤΙΤΑΝ ΑΕ καθώς και η παράκτια περιοχή δίπλα στο ορυχείο προστατεύεται από το δίκτυο Natura Σε αυτή την περιοχή αναγνωρίζονται δυο απειλού-microενα είδη το φίδι vipera schweizeri και η φώκια monachus monachus

To ζήτηmicroα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης εξορυκτικών επιχειρήσεων κοντά ή microέσα στο δίκτυο των προστατευόmicroενων περιοχών είναι ακανθώδες και επιρρεπές στην

80 1-22010

δηmicroιουργία παρερmicroηνειών κι εντυπώσεων αρνητικού κυρίως χαρακτήρα ακριβώς λόγω της απαίτησης για συνύπαρξη έmicroπρακτη συναίνεση και αποδέσmicroευση όλων των εmicroπλε-κοmicroένων από κάθε είδους δογmicroατισmicroό είτε οικολογικό είτε αναπτυξιακό

Το ποσοστό της χερσαίας επιφανείας της χώρας που εντάσσεται σε διάφορες ζώνες οικοτόπων και περιβαλλοντικά προστατευόmicroενων περιοχών mdash Natura 2000 microε ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) και οικοτόπους ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ∆) εθνικοί δρυmicroοί υγρότοποι Ραmicroσάρ καταφύγια άγριας ζωής κλπ mdash υπερβαίνει πλέον το 27 ενώ την ίδια στιγmicroή η δέσmicroευση εντός αυτών βεβαίων και πιθανών αποθεmicroάτων ορυκτού πλούτου εκτιmicroάται ότι υπερβαίνει το 45ndash50 του συνολικού δυναmicroικού ορυκτών πόρων που διαθέτει η χώρα Εξάλλου η εξορυκτική δραστηριότητα ως γνωστόν πλην εκείνης που αφορά τα κατεξοχήν αδρανή υλικά συναρτάται απόλυτα microε τους χώρους εύρεσης των κοιτασmicroάτων και εποmicroένως δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί ή να αποφευχθεί η τυχόν χωροθέτησή της εκ των προτέρων

Συνεπώς αν δεν θέλουmicroε να αναστείλουmicroε πλήρως την εξορυκτική δραστηριότητα και την εκmicroετάλλευση του ορυκτού microας πλούτου πρέπει να βρούmicroε έναν τρόπο συνύ-παρξης της παραγωγικής αυτής δραστηριότητας microε τα φυσικά ενδιαιτήmicroατα τους οικο-τόπους και τη βιοποικιλότητα κάθε είδους Εξαιρουmicroένων ορισmicroένων περιοχών όπου η εξόρυξη ενδεχοmicroένως πρέπει να απαγορεύεται καθολικά (πχ περιοχές απόλυτης προ-στασίας των θεσmicroοθετηmicroένων εθνικών δρυmicroών φυσικά πάρκα αισθητικά δάση διατη-ρητέα microνηmicroεία της φύσης κά microε συγκεκριmicroένες προϋποθέσειςαπαγορεύσεις για την άσκηση των διαφόρων δραστηριοτήτων στα όρια τους) το ζητούmicroενο είναι να τεθεί σα-φές κανονιστικό πλαίσιο που να ρυθmicroίζει τον τρόπο microε τον οποίο οι εξορυκτικές δρα-στηριότητες που χωροθετούνται εντός ή πλησίον προστατευόmicroενων περιοχών θα είναι σε θέση σε κάθε περίπτωση να συmicroβιβαστούν microε τις επιταγές της περιβαλλοντικής προ-στασίας και να συνεχίσουν να υφίστανται ειδάλλως να microαταιωθούν

Η συmicroβατότητα των εξορυκτικών δραστηριοτήτων εντός προστατευόmicroενων περιο-χών πρέπει να αξιολογηθεί υπό το πρίσmicroα των αξιών και των στόχων διατήρησης του τόπου σύmicroφωνα microε τα προβλεπόmicroενα στο άρθρο 6 της οδηγίας Ηabitats (οδηγία 9243EE) και της ΚΥΑ 333183028111298 Συγκεκριmicroένα κάθε σχέδιο ή έργο το οποίο είναι δυνατόν να επηρεάζει σηmicroαντικά τον εν λόγω τόπο καθεαυτό ή από κοινού microε άλλα σχέδια ή έργα πρέπει να αποτελέσει αντικείmicroενο κατάλληλης αξιολόγησης (laquoappropriate assessmentraquo) και microπορεί να εγκριθεί microόνον εφόσον δεν παραβλάπτει την ακεραιότητα του τόπου Οι αρmicroόδιες ελληνικές αρχές είναι υπεύθυνες να διασφαλίσουν τα ανωτέρω Άποψή microας είναι ότι οι στόχοι της ∆ιοίκησης αλλά και των εξειδικευmicroέ-νων φορέων διαχείρισης θα πρέπει να προσεγγίζουν το κρίσιmicroο θέmicroα της διατηρησιmicroό-τητας (laquosustainabilityraquo) των εθνικών οικολογικών αξιών στοχεύοντας στην ουσία του προβλήmicroατος που δεν είναι η κάθε είδους a priori απαγόρευση αλλά η ορθολογική κι ευέλικτη διαχείριση των ζωνών προστασίας προς όφελος των ενδιαιτηmicroάτων του φυσι-κού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε διαγενεακή κλίmicroακα

Τέλος για την περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων που σαφώς σχετίζονται microόνο έmicromicroεσα microε την εξορυκτική βιοmicroηχανία θα τολmicroούσαmicroε να αυτοσαρκαστούmicroε λέ-γοντας ότι η Eλλάδα αν εξαιρέσει κανείς τη ΛΑΡΚΟ και το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo που χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 κατάφερε να microην διαθέτει εξαγωγικές microεταλλουργίες οπότε δεν κινδυνεύει από τα υγρά και αέρια τυχόν απόβλητά τους Ειδικότερα η Ελλάδα δεν διαθέτει καmicroία υδροmicroεταλλουργική βιοmicroηχανία Ωστό-σο τόσο τα απόβλητα της ΛΑΡΚΟ (αέρια αλλά και η περίφηmicroη σκουριά που απορρί-πτεται ακόmicroη στον Ευβοϊκό παρά το γεγονός ότι έχουν αξιολογηθεί κατά καιρούς αρκε-τές θέσεις χερσαίας απόθεσης) όσο και εκείνα του laquoΑλουmicroινίου της Ελλάδοςraquo (ερυθρά

1-22010 81

ιλύς που επίσης απορρίπτεται microετά από εξουδετέρωση της σόδας σε θαλάσσιο ελεγχό-microενο περιβάλλον) απαιτούν τις ασφαλέστερες και σε βάθος χρόνου βέλτιστες διαχειρι-στικές λύσεις τους Ήδη όσον αφορά το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo έχουν δροmicroολογη-θεί όλες οι ενέργειες για την οριστική διακοπή της απόθεσης της ιλύος στον πυθmicroένα του Κορινθιακού microετά το τέλος του 2011

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα δεν είναι a priori επικίνδυνη ούτε a priori περιβαλλοντικά ασύmicroφορη Αρκεί στην ανάλυση κόστουςndashοφέλους να microπουν όλα τα δεδοmicroένα σε όλες τους τις διαστάσεις τεχνικά οικονοmicroικά κοινωνικά περιβαλλοντι-κά Κι ακόmicroη να διασφαλιστεί η αρχή της προφύλαξης βασική αρχή του κοινοτικού δι-καίου υπέρ του πολίτη σε microια βάση το δυνατόν συναινετική που δεν θα αφαιρεί όmicroως το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Αρκεί η στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της εκτιmicroώmicroενης εθνικής ωφέλειας να οδηγεί σε συγκερασmicroό τους κατά τρόπο που θα διασφαλίζει τη βιώσιmicroη ανάπτυξη όπως επιτάσσει ο συντακτικός νοmicroοθέτης και έχει δεχθεί η νοmicroολογία του ΣτΕ σε πολλές περιπτώσεις (πχ ΣτΕ 26752003 20592007 κά)

23 Οι κλιmicroατικές αλλαγές ο υπό καθαίρεση King Coal και οι τεχνολογίες CCS

Ελάχιστες πλέον αmicroφιβολίες υπάρχουν από τη διεθνή επιστηmicroονική κοινότητα ότι οι αυξανόmicroενες συγκεντρώσεις CO2 που προέρχονται από την καύση των ορυκτών καυσί-microων είτε για ηλεκτροπαραγωγή είτε για κίνηση microεταφορικών microέσων ευθύνονται για το φαινόmicroενο του θερmicroοκηπίου Τα ενεργειακά ορυκτά (λιγνίτης λιθάνθρακας κλπ) λόγω της συmicroβολής τους αυτής έχουν ενοχοποιηθεί (και microάλιστα laquomicroε ποινή θανάτουraquo) χωρίς να εξετασθούν ακόmicroη microε τη σοβαρότητα που πρέπει οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρ-χουν στον συγκεκριmicroένο τοmicroέα

Μολαταύτα αν εξετάσει κανείς microε σοβαρότητα όλες τις λύσεις αυτές θα καταλήξει ότι η αποτελεσmicroατική αντιmicroετώπιση της κλιmicroατικής αλλαγής δεν οδηγεί microονοδιάστατα σε microια εκτεταmicroένη και άmicroεση αποmicroάκρυνση από τα ορυκτά καύσιmicroα Ούτε προϋποθέτει microια καθολική στροφή προς τις ΑΠΕ (ή ακόmicroη και την πυρηνική ενέργεια) η οποία πα-ρότι επιθυmicroητή (για τις ΑΠΕ) δεν είναι εφικτή προ το παρόν

Υπάρχει συνεπώς microεγάλη ανάγκη για εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων καθαρών τεχνολο-γιών άνθρακα που εξασφαλίζουν την οικονοmicroικότητα και την αύξηση της απόδοσης των θερmicroοηλεκτρικών εργοστασίων αλλά διασφαλίζουν παράλληλα και τα περιβαλλοντικά κριτήρια τόσο όσον αφορά εκποmicroπές CΟ2 όσο και τους υπόλοιπους ρύπους Επισηmicroαίνε-ται ότι τέτοιες εφαρmicroογές υπάρχουν είναι εφαρmicroοστέες σε microεγάλο βαθmicroό και οικονοmicroι-κά ανταγωνιστικές ενώ η τεχνολογία τους διαρκώς βελτιώνεται Τέτοιες προηγmicroένες εφαρmicroογές ηλεκτροπαραγωγής και συmicroπαραγωγής (ηλεκτρισmicroού και θερmicroότητας) περι-λαmicroβάνουν σταθmicroούς άνθρακα υπερκρίσιmicroου ατmicroολέβητα (ultra supercritical stream turbine) σταθmicroούς άνθρακα microε εξαεριωτή (CIG CC-IGCC) σταθmicroούς φυσικού αερίου συνδυασmicroένου κύκλου (NGCC CCGT) συστοιχίες κυψελών καυσίmicroου (fuel cells) κά Eπίσης ειδικά για τον ελληνικό λιγνίτη περιλαmicroβάνουν τη συνδυασmicroένη ενεργειακή αξιοποίηση του λιγνίτη και τοπικών χαmicroηλού κόστους βιοmicroαζικών καυσίmicroων (πχ αγρι-οαγκινάρας κλπ) ή απορριmicromicroάτων

Εντούτοις η απαιτούmicroενη microεγάλη microείωση εκποmicroπών θερmicroοκηπίου στα επόmicroενα 50ndash100 χρόνια δεν microπορεί να εξασφαλιστεί microόνο microε τις τεχνολογίες αυτές Θεωρείται επιβε-βληmicroένη η λεγόmicroενη εξανθράκωση των ορυκτών καυσίmicroων δηλ δέσmicroευση του CO2 που προέρχεται από την καύση η οποία microάλιστα δηmicroιουργεί και κριτήρια καλύτερης πειθούς απέναντι στον πολίτη αν φυσικά συνοδεύεται από microηδενικά όρια εκποmicroπών Είναι λοι-

82 1-22010

πόν σηmicroαντικό εκτός των ανωτέρω τεχνολογιών αύξησης της απόδοσης να εφαρmicroο-στούν τόσο στους ανθρακικούς σταθmicroούς ηλεκτροπαραγωγής όσο και σε εκείνους φυσι-κού αερίου (στους νέους αλλά και τους παλιούς σταθmicroούς) οι ήδη εξελισσόmicroενες τεχνο-λογίες ∆έσmicroευσης και Αποθήκευσης CO2 (τεχνολογίες carbon capture and storage ή CCS) που παράγεται από αυτούς

Πολλαπλώς εκφρασmicroένος στόχος της ΕΕ είναι να διαθέτει έως και 12 πλήρεις πιλο-τικές microονάδες CCS σε πλήρη λειτουργία έως το 2015 και να καταστήσει την τεχνολογία ώριmicroη και εmicroπορικά βιώσιmicroη έως το 2020 Για το λόγο αυτό η ΕΕ διαmicroόρφωσε το πλαί-σιο και ξεκίνησε ήδη να επιχορηγεί 6 πιλοτικά έργα που θα microοιραστούν την κοινοτική χρηmicroατοδότηση ύψους σε πρώτη φάση 1 δισ ευρώ και τα οποία βρίσκονται σε Βρετα-νία Γερmicroανία Ολλανδία Πολωνία Ισπανία και Ιταλία Η Ελλάδα αν και από τους microε-γαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη στην Ευρώπη δεν συγκαταλέγεται microέσα στις 12 χώρες θεωρώντας ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι αρκετά ώριmicroη προς χρηmicroατοδότηση Υπεν-θυmicroίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 50 των αναγκών microας σε ηλεκτρική ενέργεια καλύ-πτεται από την παραγωγή λιγνιτικών σταθmicroών Και η Ελλάδα στο πλαίσια της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέmicroηση της κλιmicroατικής αλλαγής αλλά και του νέου αυστηρότερου πλαισίου για την εmicroπορία ρύπων θα είναι microεταξύ εκείνων που θα πληγούν περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησης από τον λιγνίτη Με άλλα λόγια η στροφή microας προς τις ΑΠΕ θα είναι λιγότερο οmicroαλή και θα στοιχίσει περισσότερο από άλλες χώρες που ούτως η άλλως δεν διαθέτουν ορυκτούς άνθρακες Εποmicroένως microε δεδοmicroένο ότι η ∆ΕΗ ΑΕ έχει δροmicroολο-γήσει την κατασκευή 2 νέων λιγνιτικών microονάδων στην Πτολεmicroαΐδα και την Φλώρινα (Μελίτη ΙΙ) θα microπορούσε microία τουλάχιστον από αυτές να γίνει microε τη χρήση της τεχνολο-γίας CCS Άλλωστε σύmicroφωνα microε τη σχετική οδηγία 200931ΕΚ για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηmicroατισmicroούς η χώρα microας θα πρέπει να έχει ενσωmicroατώσει το κανονιστικό πλαίσιο συmicromicroόρφωσης microέχρι τις 2562011

Η τεχνολογία CCS υλοποιείται για περισσότερο από microια δεκαετία σε διάφορες περι-οχές του κόσmicroου Για παράδειγmicroα το πρόγραmicromicroα στο Weyburn του Καναδά όπου πάνω από 5 εκατ τόνοι CO2 εισήχθησαν microε εισπίεση σε εξαντληmicroένο κοίτασmicroα πετρελαίου και επίσης στην Ευρώπη το έργο Sleipner που υλοποιείται από την Statoil στη Νορβη-γία όπου έχουν εκχυθεί microε επιτυχία πάνω από 10 εκατ τόνοι CO2 σε υποθαλάσσιους υδροφορείς κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα (από το 1996) Τέλος ο πρώτος στον κόσmicroο πιλοτικός σταθmicroός ηλεκτρικής ενέργειας που καίει λιγνίτη χωρίς να εκπέmicroπει CO2 στην ατmicroόσφαιρα χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία CCS λειτουργεί ήδη από το 2008 έξω από την κωmicroόπολη Spremberg της πρώην Ανατολικής Γερmicroανίας

Με τα σηmicroερινά τεχνολογικά επίπεδα το συνολικό κόστος δέσmicroευσης microεταφοράς και αποθήκευσης του CO2 σε ανθρακικούς θερmicroικούς σταθmicroούς ανέρχεται περίπου στα 60ndash70 euro ανά τόνο CO2 Οι σηmicroαντικές τεχνικές βελτιώσεις που αναmicroένονται τα επόmicroενα έτη εκτιmicroάται ότι θα οδηγήσουν πριν το 2020 σε κόστος 20ndash25 euro ανά τόνο CO2 Αυτό σηmicroαίνει πρακτικά ότι το κόστος της τάξης των 75ndash85 centkWh για ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα microε τις σηmicroερινές τεχνολογίες CCS είναι συγκρίσιmicroο microε το κόστος της ηλε-κτροπαραγωγής microε αιολική ενέργεια (6ndash8 centkWh) για θέσεις microε χαmicroηλές ταχύτητες ανέ-microου Οι τεχνικές βελτιώσεις στα συστήmicroατα CCS αναmicroένεται να microειώσουν το κόστος microετά το 2020 στα επίπεδα των 6 centkWh και πλήρως ανταγωνιστικά microε το microέσο κόστος παραγωγής αιολικής ενέργειας (5ndash6 centkWh)

Τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες CCS microπορούν να microετα-τρέψουν τη χρήση του ρυπογόνου γαιάνθρακαλιγνίτη από αναγκαίο κακό (που αναmicroένει απλώς την εκτέλεση της ποινής του θανάτου η οποία του έχει επιβληθεί) σε microια φιλικό-τερη προς το περιβάλλον microέθοδο ηλεκτροπαραγωγής και αυτό δεν είναι microόνο επικοινω-

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

74 1-22010

(αρνητικό) συmicroβoλισmicroό the medium (which) is the (real) message Και αυτή η διαπί-στωση είναι κάπως τροmicroακτική για τη δηmicroοκρατία microας Το τεκmicroηριωmicroένο microήνυmicroα που εκφράζεται microε δεδοmicroένα και δηmicroιουργική κριτική χάνεται microέσα στα καλώδια και microένει ο θόρυβος των συνθηmicroάτων γκαιmicroπελικού τύπου Για παράδειγmicroα αν πεις 100 φορές laquoνα κλείσουν όλα τα microεταλλεία παντούraquo σίγουρα ένα microεγάλο ποσοστό εκείνων που θα δε-χθούν το microήνυmicroα θα σκεφτεί laquoσίγουρα πρόκειται για κακό πράγmicroαraquo και ένα πολύ microικρό ποσοστό θα αναρωτηθεί laquoτι κακό έκαναν για να κλείσουνraquo

Ένθερmicroοι στυλοβάτες της θλιβερής αυτής πραγmicroατικότητας είναι τα πολιτικά και οικονοmicroικά συmicroφέροντα αλλά και επιmicroέρους συντεχνιακές και επαγγελmicroατικές οmicroάδες Επιφανειακές ή καθαρά υποθετικές ερmicroηνείες κατασκευασmicroένες ειδήσεις ή δήθεν ανα-λύσεις κινδυνολογικά σενάρια mdash κυρίως στα θέmicroατα περί κλιmicroατικής αλλαγής mdash και τακτικές σκοπιmicroότητας βρίσκονται στο επίκεντρο Την ίδια στιγmicroή οτιδήποτε έχει σχέση microε την ορθολογιστική προσέγγιση τον ρεαλισmicroό την επιστηmicroονική τεκmicroηρίωσης θεω-ρείται αδιάφορο και microάλλον ανεπιθύmicroητο Απλά κάθε δεύτερη σκέψη ή κάθε σκέψη πί-σω από την εικόνα δεν πουλάει δεν είναι πρόσφορη για οικονοmicroική ή πολιτική εκmicroε-τάλλευση Ο απλός καλοπροαίρετος πολίτης εγκλωβισmicroένος από την ανεργία την ανέ-χεια και την υποβαθmicroισmicroένη ποιότητα της ζωής του ανήmicroπορος και χωρίς διάθεση να αντιδράσει Κι η ακαδηmicroαϊκή κοινότητα επίσης πίσω από την laquoκουρτίναraquo microετέωρη α-νάmicroεσα στην εσωστρέφεια του ερευνητή και την επιρροή της πολιτικής σκοπιmicroότητας των Science Politics

Τα παραπάνω αγγίζουν όχι microόνο την microεταλλεία αλλά οποιοδήποτε αναπτυξιακό το-microέα την γεωργία που λεηλατεί τα υδάτινα αποθέmicroατα την αλιεία που ξυρίζει τον γόνο από τον βυθό την κτηνοτροφία που δηmicroιουργεί βοσκοτόπια σε βάρος των δασών τη δασοκοmicroία που δεν υφίσταται καν τον ενεργειακό τοmicroέα των ορυκτών ανθράκων τις ΑΠΕ microε τα γνωστά προβλήmicroατα χωροθέτησης τους ΧΥΤΑ και ΧΥΤΥ τη βιοmicroηχανία την microεταποίηση Το πώς θα αντιmicroετωπισθεί το κρίσιmicroο πρόβληmicroα της ανάπτυξης και του ενεργειακού microας εφοδιασmicroού προφανώς είναι ένα θέmicroα που αφορά το απρόσωπο Κρά-τος και όχι βεβαίως εmicroάς και την αυλή microας Και αν θεωρούν κάποιοι ότι ως προς τις ΑΠΕ είναι υπερβολικός ο ισχυρισmicroός αυτός επισηmicroαίνονται δηmicroοσκοπήσεις που συ-microπεραίνουν ότι ένας στους δύο (486) πολίτης αυτής της χώρας επιθυmicroεί να έχει τα όποια προσδοκώmicroενα οφέλη από την εγκατάσταση microεγάλων ΑΠΕ υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα έχει οπτική επαφή microε αυτές και ότι ένας στους δύο (482) είναι διατεθειmicroέ-νος να υποστεί την οπτική όχληση microόνο και microόνο χάριν του οικονοmicroικού οφέλους που θα έχει από την εγκατάσταση ΑΠΕ στην αυλή του και όχι χάριν ενός απρόσωπου κοινω-νικού οφέλους

∆υστυχώς τα τελευταία 30 χρόνια η ελληνική κοινωνία εθίστηκε στην ιδέα της α-νάπτυξης microέσω του τοmicroέα παροχής υπηρεσιών Αυτό είχε σαν αποτέλεσmicroα τη στροφή κυρίως προς το ∆ηmicroόσιο τις τράπεζες και στον (microέτριας και κακής ποιότητας) τουρισmicroό mdash άσχετα αν ο τουρισmicroός ρυπαίνει εξίσου ή αν κατασπαταλά φυσικούς πόρους από δη-microόσια αγαθά Η κοινωνία microας διαmicroαρτύρεται για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της πρωτογενούς παραγωγής εντούτοις υιοθετεί microοντέλο ανάπτυξης που καταναλώνει συνε-χώς περισσότερη ενέργεια και φυσικούς πόρους αγοράζει ολοένα και περισσότερα σπί-τια και αυτοκίνητα πιέζει για αλλαγή χρήσεων γης microε αθέmicroιτα microέσα κλπ Μιλάmicroε για πλήρη σύγχυση που όmicroως έχει οδηγήσει να microην υπάρχουν πλέον επαγγελmicroατίες γεωρ-γοί κτηνοτρόφοι ψαράδες δασοκόmicroοι λατόmicroοι ούτε καν βιοmicroηχανικοί εργάτες Έχου-microε φθάσει στο σηmicroείο να απαξιώνουmicroε την πρωτογενή παραγωγή παντού και να microιλάmicroε για την laquoβαριά βιοmicroηχανία των υπηρεσιώνraquo Όmicroως η ανάπτυξη δεν microπορεί να στηρίζεται σε microονοκαλλιέργεια ειδικότερα microάλιστα όταν microιλάmicroε για microονοκαλλιέργεια υπηρεσιών

1-22010 75

Ανάπτυξη χωρίς πρωτογενή παραγωγή δεν microπορεί να υπάρξει και η microονοδιάστατη απο-ϋλοποίηση της οικονοmicroίας οδηγεί σταθερά στην αποανάπτυξη Το αειφόρο τίποτε ούτε τρώγεται ούτε πολυmicroερίζεται ούτε microπορεί να αποτελέσει θετική παρακαταθήκη για τις επόmicroενες γενιές Για να διαmicroορφωθεί το νέο όραmicroα στο οποίο προσβλέπουmicroε ως χώρα αλλά και ως ΕΕ δεν θα πρέπει να παραγκωνίσουmicroε τους φυσικούς και ορυκτούς πόρους αλλά να αναγνωρίσουmicroε ότι η προσεκτική χρήση ενέργειας φυσικών πόρων και πρώτων υλών η αποδοτικότερη χρήση τους και η αύξηση της παραγωγικότητας θα είναι οι βα-σικοί microοχλοί αύξησης της microελλοντικής ανταγωνιστικότητας της βιοmicroηχανίας microας και των οικονοmicroιών microας

2 ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΗΣ ΤΟΥ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΟΥ ΚΛΑ∆ΟΥ

Ειδικότερα για τον εξορυκτικό κλάδο η αmicroφισβήτηση έχει παγιωθεί σε microεγαλύτερο βαθmicroό που πολλές φορές φτάνει στο έσχατο σηmicroείο δαιmicroονοποίησης (anti-mining rush) όπου η microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρείται εν δυνάmicroει φυσική καταστροφή

Η εξορυκτική ndash microεταλλευτική ndash microεταλλουργική βιοmicroηχανία microεταπολεmicroικά απετέλε-σε κινητήριο microοχλό και ήταν ένα από τα παραδείγmicroατα της δυναmicroικής οικονοmicroικής ανά-πτυξης του τόπου microας Μάλιστα τη δεκαετία του 70 η συmicromicroετοχή του κλάδου εξόρυξης στο σύνολο των εξαγωγών της χώρας ήταν της τάξης του 20 Εντούτοις την τελευταία 25ετία το ειδικό βάρος του κλάδου φαίνεται να φθίνει σταδιακά αλλά σταθερά Παρότι από τη δεκαετία του 90 microέχρι την πρόσφατη οικονοmicroική κρίση η παραγωγικότητα της microεταλλευτικής δραστηριότητας σηmicroειώνει κατακόρυφη αύξηση και απογειώνεται πα-γκοσmicroίως στην Ελλάδα δεν είχαmicroε ανάλογα αποτελέσmicroατα Αντίθετα είχαmicroε φθίνουσες πορείες microε ενδιάmicroεσα σκαmicroπανεβάσmicroατα στην παραγωγική δραστηριότητα

Ανεξάρτητα όmicroως από τα οικονοmicroικά microεγέθη εκείνο που φθίνει σταθερά τα τελευ-ταία χρόνια είναι η κοινωνική βαρύτητα και η αποδοχή του εξορυκτικού κλάδου Σε microικρότερο βαθmicroό τη δεκαετία του 1970 σε εντονότερο τη δεκαετία του 1980 και εντεύ-θεν οπότε έρχονται να προστεθούν η περιβαλλοντική αφύπνιση των κοινωνιών microε το ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον η επι-βεβαίωση από την επιστήmicroη σχετικών κινδύνων σε τοπική αλλά και σε παγκόσmicroια κλί-microακα η ανησυχία για την αλόγιστη χρήση φυσικών πόρων η ανάγκη για την επίτευξη υψηλής στάθmicroης βιοτικού επιπέδου χωρίς την υποβάθmicroιση του περιβάλλοντος και τις εντατικοποιηmicroένες microορφές οικονοmicroικής ανάπτυξης και η αγωνία για τη διασφάλιση του microέλλοντος και της ποιότητας ζωής των επερχόmicroενων γενεών Όλα τα παραπάνω επηρεά-ζουν τη διαmicroόρφωση της κοινής γνώmicroης η οποία microε τη σειρά της αποτελεί ένα πολύ σηmicroαντικό στοιχείο για τη χάραξη πολιτικών διαχείρισης των ορυκτών πόρων (και όχι microόνο) δεδοmicroένου ότι η microαζική δραστηριοποίηση του πληθυσmicroού για την επίτευξη ή την αποτροπή τους αποτελεί καθοριστικό παράγοντα

Έτσι microολονότι η άποψη για την κυρίαρχη αναγκαιότητα και σηmicroασία της ύπαρξης της microεταλλευτικής δραστηριότητας διατηρούνται ο κόσmicroος δηλ δέχεται ότι από την δραστηριότητα αυτή παράγονται χρήσιmicroα αγαθά εντούτοις έχει αναπτύξει το σύνδροmicroο laquoας υπάρχει λοιπόν αλλά όχι στην δική microου αυλήraquo (ΝΙΜΒΥ Not in my backyard) Πρόκειται για ένα σύνδροmicroο παγκοσmicroίου εmicroβέλειας το οποίο έχει κατά καιρούς αναλυ-θεί σε διάφορες περιπτώσεις που αφορούν πχ υποδοmicroές κτιρίων και υπηρεσιών (όπως τη χωροθέτηση επικίνδυνων πυρηνικών και συmicroβατικών εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας) καθώς και κοινωνικές υπο-

76 1-22010

δοmicroές (όπως κέντρα ψυχικής υγείας εργατικές κατοικίες κέντρα περίθαλψης AIDS κλπ) Επίσης τώρα τελευταία microελετάται εκτενώς στα θέmicroατα συmicroβατικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας και παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ Εντούτοις στην περίπτωση της εξορυκτικής δραστηριότητας ειδικότερα όταν αφορά την εξόρυξη και επεξεργασία χρυσοφόρων κοιτασmicroάτων συχνά παίρνει τη διάσταση που ονοmicroάζεται laquoΌχι σε καmicroία αυλήraquo (NIABY ή Not in any backyard) πρόκειται δηλ για microια εκδήλωση καθολικής απόρριψης

Παρακάτω εξετάζονται οι κατά την άποψη του γράφοντος αποχρώντες λόγοι πα-γίωσης της αρνητικής εικόνας για τον εξορυκτικό κλάδο στο τόπο microας και σε κάθε περί-πτωση δίνεται και η άλλη άποψη η σύνθεση της οποίας αν θέλετε microπορεί να οδηγήσει και σε ενδεχόmicroενη λύση

21 Οι ιδιαιτερότητες των ορυκτών πόρων

Οι ορυκτοί πόροι (ΟΠ) και η εξορυκτική δραστηριότητα χαρακτηρίζονται από ιδιαι-τερότητες που επηρεάζουν καθοριστικά τη χωροθέτηση και τη laquoβιώσιmicroηraquo διαχείρισή τους και απαιτούν ειδικές παρεmicroβάσεις

Οι ορυκτοί πόροι δεν είναι ανανεούmicroενοι mdash Είναι αλήθεια ότι η microεταλλεία και γενικό-τερα ο εξορυκτικός τοmicroέας στηρίζεται στην εκmicroετάλλευση φυσικών πόρων microη ανα-νεούmicroενων παρά microόνο σε γεωλογική κλίmicroακα Μάλιστα η εξορυκτική δραστηριότητα αναφέρεται συχνά ως microη βιώσιmicroη εφόσον εκmicroεταλλεύεται πεπερασmicroένους πόρους οι οποίοι άλλωστε πρέπει να προστατεύονται προς όφελος των επερχόmicroενων γενεών Ε-ντούτοις το ανανεώσιmicroο ή microη ή καλύτερα ο ρυθmicroός ανανέωσης των πρωτογενών ορυ-κτών πόρων δεν αποτελεί το microοναδικό κριτήριο την αναγκαία και ικανή συνθήκη για τον χαρακτηρισmicroό της microεταλλείας και γενικότερα της εκmicroετάλλευσης φυσικών πόρων ως διεργασίας βιώσιmicroης (sustainable) ή microη Η έννοια της ασθενούς βιωσιmicroότητας (weak sustainability) σχετικά microε τη δυνατότητα υποκατάστασης του φυσικού κεφαλαίου πι-στεύουmicroε microπορεί να εφαρmicroοστεί στην περίπτωση των ΟΠ Οι ΟΠ δεν είναι ανανεούmicroε-νοι όπως και αρκετοί ακόmicroη φυσικοί πόροι όmicroως microπορούν να υποκατασταθούν είτε από άλλους πόρους (φυσικούς ή συνθετικούς) είτε από ανθρωπογενές κεφάλαιο Εξάλλου η φειδωλή εξόρυξη που έχει τεθεί από τη νοmicroολογία του ΣτΕ ώστε να διαφυλαχθούν ε-παρκή αποθέmicroατα ορυκτού πλούτου για τις επόmicroενες γενεές δεν αποτελεί ούτε οδηγεί σε ολοκληρωmicroένη διαχειριστική και βιώσιmicroη λύση Αποτελεί microια γενική αρχή στην κατεύ-θυνση της microείωσης της κατανάλωσης του αποθεmicroατικού των πρωτογενών υλών η οποία όmicroως δεν εξασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα των ΟΠ σε κάθε περίπτωση στο παρόν ενώ πα-ράλληλα δεν διασφαλίζει το microέλλον Και αυτό διότι δεν είναι δυνατόν να προβλεφτούν οι χρήσεις αλλά και η εmicroπορική ή χρηmicroατιστηριακή αξία των πρώτων υλών ούτε καν στο άmicroεσο microέλλον ώστε να προβλεφθεί αναλόγως και το πόσο φειδωλή θα (πρέπει να) είναι η εξόρυξη Η οικονοmicroική βιωσιmicroότητα της εκmicroετάλλευσης ενός ΟΠ εξαρτάται σε microεγά-λο βαθmicroό από τις επικρατούσες τεχνοοικονοmicroικές και γεωπολιτικές συνθήκες και άλλους κατεξοχήν δυναmicroικούς παράγοντες πχ το υφιστάmicroενο φυσικό περιβάλλον το επίπεδο τοπικά και διεθνώς της microεταλλευτικής και microεταλλουργικής τεχνολογίας το κόστος επέν-δυσης το λειτουργικό κόστος καθώς και τις τιmicroές των τελικών microεταλλευτικών προϊό-ντων όπως καθορίζονται από τις συνθήκες της διεθνούς αγοράς Ακόmicroη και η εκτίmicroηση των παγκόσmicroιων αποθεmicroάτων των ορυκτών πόρων είναι microια δυναmicroική διαδικασία κα-θώς επηρεάζεται συνεχώς από τον εντοπισmicroό νέων αποθεmicroάτων microέσω των ερευνητικών προγραmicromicroάτων εταιρειών και εθνικών ινστιτούτων όπως και από την ανάπτυξη νέων

1-22010 77

τεχνολογιών και microεθόδων που επιτρέπουν την περιβαλλοντικά ασφαλή εκmicroετάλλευση ορυκτών πόρων microε χαmicroηλότερες περιεκτικότητες

Εξάλλου για να επανέλθουmicroε στο θέmicroα της microη ανανεωσιmicroότητας των ΟΠ ακόmicroη κι αν τα πρωτογενή προϊόντα της εξόρυξης θεωρούνται microη ανανεώσιmicroοι πόροι τα επεξερ-γασmicroένα προϊόντα της microεταλλείας τα microέταλλα καθώς και ορισmicroένα microεταλλουργικά πα-ραπροϊόντα (πχ υπολείmicromicroατα χαλυβουργίας) είναι απείρως ανακυκλώσιmicroα Υπενθυmicroί-ζεται ότι σε αντίθεση microε άλλα υλικά που χρησιmicroοποιούνται σε συσκευασίες ή στην δό-microηση τα microέταλλα διατηρούν ακέραια τα χαρακτηριστικά τους microετά την ανακύκλωση χωρίς ποιοτική υποβάθmicroιση Αλλά και τα microη microεταλλικά προϊόντα (αδρανή υλικά κατε-δαφίσεων οικοδοmicroικά υλικά κλπ) είναι σε βάθος χρόνου ανακυκλώσιmicroα και microπορεί η χρήση τους να αναδιανέmicroεται σε πολλούς κύκλους νέων χρηστών

Ο γεωγραφικός εντοπισmicroός και η στενότητα των ορυκτών πόρων mdash Οι ΟΠ χαρακτη-ρίζονται από την λεγόmicroενη a priori ή de facto χωροθέτηση των κοιτασmicroάτων σε συγκε-κριmicroένους χώρους Η ιδιότητά τους αυτή θέτει περιορισmicroούς ως προς τη χωροθέτηση microιας εξορυκτικής microονάδας (αλλά και microιας microονάδας επεξεργασίας) δεδοmicroένου ότι αυτή δεν microπορεί να εγκατασταθεί οπουδήποτε ούτε να microετακινηθεί ανάλογα microε τις επιθυmicroίες microας αλλά microόνο στις περιοχές όπου υπάρχει το κοίτασmicroα Έτσι η ιδιαιτερότητα αυτή των ΟΠ αφενός τους εντάσσει αυτόmicroατα στις προτεραιότητες σχεδιασmicroού χρήσεων γης αφε-τέρου όmicroως δηmicroιουργεί θέmicroατα αυξηmicroένου ανταγωνισmicroού για διάφορες χρήσεις γης και επιπλέον απαιτεί αυστηρό ρυθmicroιστικό πλαίσιο όσον αφορά την πρόσβαση στα κοιτά-σmicroατα ορυκτών

Ειδικότερα σε περιπτώσεις υψηλής ποσοστιαίας συγκέντρωσης σηmicroαντικών και σπανίων ΟΠ σε συγκεκριmicroένες χώρες ο γεωγραφικός εντοπισmicroός (ή ο laquoγεωλογικός πα-ράγωνraquo όπως επίσης λέγεται) δηmicroιουργεί microια ακόmicroη παρενέργεια microε αντίκτυπο στην ασφάλεια εφοδιασmicroού και στην πρόσβαση στις ορυκτές πρώτες ύλες Για παράδειγmicroα η ΕΕ εξαρτάται σε microεγάλο βαθmicroό από τις εισαγωγές microετάλλων υψηλής τεχνολογίας (πχ κοβάλτιο ο λευκόχρυσος τιτάνιο ταντάλιο σπάνιες γαίες νεοδύmicroιο δυσπρόσιο δηmicroή-τριο ευρώπιο λουτήσιο λανθάνιο κλπ) από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλ-λον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά διαδραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινο-τόmicroων οικολογικών τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microεί-ωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης στην microαζική παραγωγή ηλεκτρι-κώνηλεκτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κο-microπιούτερ microικροηλεκτρονικές συσκευές καταλύτες αυτοκινήτων κλπ) καθώς και στην πολεmicroική βιοmicroηχανία

∆υστυχώς τα περισσότερα κοιτάσmicroατά τους δεν είναι διεσπαρmicroένα ανά την υφήλι-ο αλλά εντοπίζονται σε microεγάλο βαθmicroό σε ορισmicroένες χώρες επηρεάζοντας αρνητικά την πρόσβαση αλλά και την ασφάλεια του εφοδιασmicroού Είναι ευρέως γνωστή η κρίση εφο-διασmicroού του τανταλίου το οποίο σε ποσοστό 80 εντοπίζεται microόνο στο Κονγκό το 2000 λόγω της θεαmicroατικής αύξησης της κινητής τηλεφωνίας που στηρίζεται στη χρήση του η οποία οδήγησε σε πολλαπλές παρενέργειες (οικονοmicroικές πολιτικές και πόλεmicroο στην Κ Αφρική) Eπίσης είναι γνωστό ότι η Κίνα ήδη ελέγχει το 95 microε 97 της παγκό-σmicroιας παραγωγής στα ορυκτά των σπανίων γαιών (παραγωγή 138000 τόνοι για το 2008) Ειδικότερα παράγει το 99 του δυσπρόσιου (Dy) και το 95 του νεοδύmicroιου (Nd) Μάλιστα προβλέποντας έγκαιρα την κατακόρυφη αύξηση της ζήτησης εφαρmicroόζει όλο και περισσότερο περιοριστικά microέτρα που αποσκοπούν στην προστασία των ίδιων πόρων της ώστε να εξασφαλίσουν ειδικά πλεονεκτήmicroατα για τις βιοmicroηχανίες τους στα

78 1-22010

επόmicroενα στάδια της microεταποίησης Τα microέτρα όmicroως αυτά πχ εξαγωγικοί φόροι και ποσο-στώσεις επιχορηγήσεις συστήmicroατα διπλής τιmicroολόγησης κά ουσιαστικά στρεβλώνουν το παγκόσmicroιο εmicroπόριο πρώτων υλών

22 Το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα

Η εξορυκτική είναι κατεξοχήν παρεmicroβατική δραστηριότητα προς το περιβάλλον ταυτόχρονα όmicroως υπάρχουν βιοmicroηχανικά ορυκτά και πετρώmicroατα που χρησιmicroοποιούνται στην υπηρεσία της προστασίας του περιβάλλοντος (laquoπράσινα ορυκτάraquo) Ο κλάδος έχει ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα microέσα στο φυσικό περιβάλλον ειδικότερα στην περί-πτωση των υπαίθριων εκmicroεταλλεύσεων εντούτοις η αναmicroενόmicroενη βλάβη είναι υπό προ-ϋποθέσεις περιορισmicroένη προσωρινή κι αναστρέψιmicroη Οι επιπτώσεις της εξόρυξης αφο-ρούν κυρίως στο τοπίο την βιοποικιλότητα τον θόρυβο και άλλες οχλήσεις για τις το-πικές κοινότητες Επίσης είναι δυνατή η αέρια ρύπανση (έκλυση σκόνης ή καυσαερίων) κατά τις διάφορες φάσεις των εξορυκτικών εργασιών καθώς και mdash σπανιότερα mdash η ρύπανση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων λόγω αλλαγής τη κοίτης χειmicroάρρων ή καταστροφής του υδροφόρου ορίζοντα

Στην περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων πυροmicroεταλλουργικών ή υδροmicroε-ταλλουργικών όπου είναι δυνατόν να χρησιmicroοποιηθούν διεργασίες που επιφέρουν χηmicroι-κή αλλοίωση στη σύσταση των ορυκτών και παραγωγή αερίων αποβλήτων (πυροmicroεταλ-λουργία) είτε χηmicroικές ουσίες για την επεξεργασία του εξορυγmicroένου microεταλλεύmicroατος πχ υδροχλωρικό και θειϊκό οξύ κηροζίνη άζωτο και φώσφορος κυάνιο οργανικοί διαλύ-τες κά (υδροmicroεταλλουργία) απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή διότι η κακή διαχείριση των θεmicroάτων ασφαλείας είναι δυνατόν να οδηγήσει σε οικολογικές καταστροφές που επη-ρεάζουν τους κύκλους της φύσης και της ζωής Ορισmicroένα περιβαλλοντικά ατυχήmicroατα κυρίως στον τοmicroέα της υδροmicroεταλλουργίας και ειδικότερα του χρυσού που σχετίζονται microε διαρροές αποβλήτων έχουν στιγmicroατίσει την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου στα ορυχεία χρυσού του Summitville στο Κολοράντο των ΗΠΑ (1992) στο χρυσωρυχείο του Omai στη Γουιάνα (1995) στο ορυχείο Harmony της Νότιας Αφρικής (1994) στο χρυσωρυχείο Kumtor της ∆ηmicroοκρατίας του Κιργκιστάν (1998) στην περιοχή του Aznal-coacutellar στις εγκαταστάσεις της Boliden Ltd στην Ισπανία (1998) στην περιοχή Baia Mare της Ρουmicroανίας (2000) κά Ειδικότερα το τελευταίο ατύχηmicroα στο Baia Mare της Ρουmicroα-νίας τον Ιανουάριο 2000 κατόπιν διαρροής κυανιούχων ενώσεων στον ∆ούναβη και τους παραποτάmicroους του έθεσε microε επιτακτικό τρόπο τα θέmicroατα διασυνοριακής ρύπανσης Το ίδιο θέmicroα έχει τεθεί και πιο πρόσφατα microε το ατύχηmicroα διαρροής ερυθράς ιλύος στην πόλη Ajka της Ουγγαρίας (2010) και σε προληπτική βάση microε τις εκκολαπτόmicroενες κατά καιρούς επενδύσεις στα ορυχεία εξόρυξης χρυσού της Βουλγαρίας στο Krumovgrad στη βουλγαρική πλευρά της Ροδόπης και στο Kardzhali κοντά στην οmicroώνυmicroη πόλη α-κριβώς επειδή τα ορυχεία και η περιοχή ενδεχόmicroενης εγκατάστασης του εργοστασίων βρίσκονται κοντά στις όχθες του Άρδα ο οποίος είναι παραπόταmicroος του δικού microας Έ-βρου που εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος

Εντούτοις το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα ενός εξορυκτικού έργου είναι δυνατόν να ελεγχθεί κι αυτό σχετίζεται microε τον αποτελεσmicroατικό σχεδιασmicroό την ασφαλή λειτουργία την διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων και την περαιτέρω αποκατάστασή του Τα ληπτέα microέτρα προστασίας του περιβάλλοντος συνήθως δεν στοχεύουν να εξαλείψουν τα προβλήmicroατα αλλά να τα περιορίσουν σε ανεκτά επίπεδα Οι microελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την αποκατάσταση των θιγόmicroενων επιφανειών θα πρέπει να είναι ρεαλι-στικές και να συmicroπεριλαmicroβάνουν microέτρα για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος και

1-22010 79

microετά τη λήξη των εκmicroεταλλεύσεων Στην περίπτωση των υπογείων εργασιών δεν υφί-σταται τόσο το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα όσο ο κίνδυνος ενδεχόmicroενων κατολισθήσε-ων που είναι γνωστό για τους παροικούντες την Ιερουσαλήmicro ότι microπορεί επίσης να ελεγ-χθεί Επίσης η διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων microπορεί να ελεγχθεί αν γίνεται microε τρόπο ώστε (α) να microην τίθεται σε κίνδυνο η ανθρώπινη υγεία (β) να microην χρησιmicroοποιού-νται microέθοδοι που microπορούν να βλάψουν το περιβάλλον και ειδικότερα τα ύδατα τον αέ-ρα το έδαφος την πανίδα και τη χλωρίδα και (γ) να microην προκαλείται όχληση από θό-ρυβο ή οσmicroές ούτε να επηρεάζεται αρνητικά το τοπίο και οι τοποθεσίες ιδιαίτερου ενδι-αφέροντος (ΚΥΑ 396242209Ε1032009 ΦΕΚ 2076B2592009 ενσωmicroάτωση οδηγίας 200621EU για τα απόβλητα εξορυκτικής βιοmicroηχανίας) Τέλος τα θέmicroατα διασυνορια-κής ρύπανσης έχουν microπει σε microια ορθολογική διαχειριστική βάση microε microια σειρά από διε-θνείς περιβαλλοντικές συmicroβάσεις διασυνοριακού χαρακτήρα οι περισσότερες των ο-ποίων έχουν κυρωθεί από τη χώρα microας Ενδεικτικά αναφέρεται η ∆ιεθνής Σύmicroβαση Εspoo για την Εκτίmicroηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (EΠE) σε ∆ιασυνοριακά Πλαίσια (Espoo Φιλανδία 2521994) η οποία ορίζει microεταξύ άλλων ότι για ορισmicroένες κατηγορίες έργων και δραστηριοτήτων mdash microεταξύ των οποίων είναι τα microεταλλεία και τα εργοστάσια επεξεργασίας microετάλλων mdash τα οποία ενδέχεται να έχουν διασυνοριακές πε-ριβαλλοντικές επιπτώσεις όλες οι αποφάσεις λαmicroβάνονται από κοινού και laquoεπί ίσοις όροιςraquo microε τις επηρεαζόmicroενες χώρες

Με βάση τα επίσηmicroα στοιχεία της ΕΣΥΕ (2000) σε σύνολο 132 εκ στρεmicromicroάτων στην ελληνική επικράτεια η ζώνη διατάραξης από τις εξορυκτικές δραστηριότητες κα-ταλαmicroβάνει (microαζί microε τα εργοτάξια και τις χωmicroατερές) 270000 στρέmicromicroατα Ακόmicroη κι αν στα παραπάνω προσθέσουmicroε τις microεταλλευτικές παραχωρήσεις (ΠΜ) οι περισσότερες των οποίων είναι σε laquoδικαιολογηmicroένη αργίαraquo η microεταλλεία ζήτηmicroα είναι να καταλαmicroβά-νει περί το 1ndash15 της ελληνικής χερσαίας επικράτειας όταν σύmicroφωνα microε τα ίδια στοι-χεία η κατανοmicroή χρήσεων γης ήταν (2000) γεωργία 29 εκατ στρ (22 ) κτηνοτροφία 36 εκατ στρ (27 ) δάσηndashβλάστηση 63 εκατ στρ (47 ) εκτάσεις microε νερά 2 εκατ στρ τεχνητές εκτάσεις 26 εκατ στρ (2) στις οποίες περιλαmicroβάνονται η αστική δό-microηση (2 εκατ στρ) βιοmicroηχανίαndashβιοτεχνία (213000 στρ) και ορυχείαndashχωmicroατερέςndashεργοτάξια (270000 στρ) όταν microόνο από τις δασικές φωτιές του 2007 στην Πελοπόννη-σο ερήmicroωσαν πάνω από 25 εκατ στρέmicromicroατα πολλά από το οποία microέσα στη χερσαία ελλαδική ζώνη του δικτύου Natura 2000 Και το ερώτηmicroα που προβάλει microε σαφήνεια είναι υπερβολικό να επιθυmicroούmicroε να διαθέσουmicroε το 03 microε 04 του εδάφους της χώρας microας για την (στοχευmicroένη κι εντός των επιτρεποmicroένων από το χωροταξικό περιοχών) εξό-ρυξη τις χωmicroατερές και τη βιοmicroηχανία ποσοστό που microε την προσθήκη των γεωγραφικά διεσπαρmicroένων και σε laquoδυνητική αχρηστίαraquo στο microεγαλύτερο ποσοστό τους microεταλλευτι-κών παραχωρήσεων φτάνει το ελαχιστότατο 1ndash15 Ή microήπως η εναποmicroείνασα και συνεχώς φθίνουσα εξορυκτική βιοmicroηχανία ευθύνεται για όλα τα περιβαλλοντικά θέmicroατα που microαστίζουν τον τόπο microας

Ένας περαιτέρω αντίκτυπος των δραστηριοτήτων εξόρυξης είναι στην τοπική οικο-λογία και ειδικότερα στη βιοποικιλότητα Πολλά λατοmicroεία σε όλο τον κόσmicroο βρίσκονται microέσα ή συνορεύουν microε προστατευmicroένες περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας Για παρά-δειγmicroα ολόκληρη η έκταση του λατοmicroείου ποζολάνης στην Ξυλοκερατιά της Μήλου το οποίο διαχειρίζεται η ΤΙΤΑΝ ΑΕ καθώς και η παράκτια περιοχή δίπλα στο ορυχείο προστατεύεται από το δίκτυο Natura Σε αυτή την περιοχή αναγνωρίζονται δυο απειλού-microενα είδη το φίδι vipera schweizeri και η φώκια monachus monachus

To ζήτηmicroα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης εξορυκτικών επιχειρήσεων κοντά ή microέσα στο δίκτυο των προστατευόmicroενων περιοχών είναι ακανθώδες και επιρρεπές στην

80 1-22010

δηmicroιουργία παρερmicroηνειών κι εντυπώσεων αρνητικού κυρίως χαρακτήρα ακριβώς λόγω της απαίτησης για συνύπαρξη έmicroπρακτη συναίνεση και αποδέσmicroευση όλων των εmicroπλε-κοmicroένων από κάθε είδους δογmicroατισmicroό είτε οικολογικό είτε αναπτυξιακό

Το ποσοστό της χερσαίας επιφανείας της χώρας που εντάσσεται σε διάφορες ζώνες οικοτόπων και περιβαλλοντικά προστατευόmicroενων περιοχών mdash Natura 2000 microε ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) και οικοτόπους ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ∆) εθνικοί δρυmicroοί υγρότοποι Ραmicroσάρ καταφύγια άγριας ζωής κλπ mdash υπερβαίνει πλέον το 27 ενώ την ίδια στιγmicroή η δέσmicroευση εντός αυτών βεβαίων και πιθανών αποθεmicroάτων ορυκτού πλούτου εκτιmicroάται ότι υπερβαίνει το 45ndash50 του συνολικού δυναmicroικού ορυκτών πόρων που διαθέτει η χώρα Εξάλλου η εξορυκτική δραστηριότητα ως γνωστόν πλην εκείνης που αφορά τα κατεξοχήν αδρανή υλικά συναρτάται απόλυτα microε τους χώρους εύρεσης των κοιτασmicroάτων και εποmicroένως δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί ή να αποφευχθεί η τυχόν χωροθέτησή της εκ των προτέρων

Συνεπώς αν δεν θέλουmicroε να αναστείλουmicroε πλήρως την εξορυκτική δραστηριότητα και την εκmicroετάλλευση του ορυκτού microας πλούτου πρέπει να βρούmicroε έναν τρόπο συνύ-παρξης της παραγωγικής αυτής δραστηριότητας microε τα φυσικά ενδιαιτήmicroατα τους οικο-τόπους και τη βιοποικιλότητα κάθε είδους Εξαιρουmicroένων ορισmicroένων περιοχών όπου η εξόρυξη ενδεχοmicroένως πρέπει να απαγορεύεται καθολικά (πχ περιοχές απόλυτης προ-στασίας των θεσmicroοθετηmicroένων εθνικών δρυmicroών φυσικά πάρκα αισθητικά δάση διατη-ρητέα microνηmicroεία της φύσης κά microε συγκεκριmicroένες προϋποθέσειςαπαγορεύσεις για την άσκηση των διαφόρων δραστηριοτήτων στα όρια τους) το ζητούmicroενο είναι να τεθεί σα-φές κανονιστικό πλαίσιο που να ρυθmicroίζει τον τρόπο microε τον οποίο οι εξορυκτικές δρα-στηριότητες που χωροθετούνται εντός ή πλησίον προστατευόmicroενων περιοχών θα είναι σε θέση σε κάθε περίπτωση να συmicroβιβαστούν microε τις επιταγές της περιβαλλοντικής προ-στασίας και να συνεχίσουν να υφίστανται ειδάλλως να microαταιωθούν

Η συmicroβατότητα των εξορυκτικών δραστηριοτήτων εντός προστατευόmicroενων περιο-χών πρέπει να αξιολογηθεί υπό το πρίσmicroα των αξιών και των στόχων διατήρησης του τόπου σύmicroφωνα microε τα προβλεπόmicroενα στο άρθρο 6 της οδηγίας Ηabitats (οδηγία 9243EE) και της ΚΥΑ 333183028111298 Συγκεκριmicroένα κάθε σχέδιο ή έργο το οποίο είναι δυνατόν να επηρεάζει σηmicroαντικά τον εν λόγω τόπο καθεαυτό ή από κοινού microε άλλα σχέδια ή έργα πρέπει να αποτελέσει αντικείmicroενο κατάλληλης αξιολόγησης (laquoappropriate assessmentraquo) και microπορεί να εγκριθεί microόνον εφόσον δεν παραβλάπτει την ακεραιότητα του τόπου Οι αρmicroόδιες ελληνικές αρχές είναι υπεύθυνες να διασφαλίσουν τα ανωτέρω Άποψή microας είναι ότι οι στόχοι της ∆ιοίκησης αλλά και των εξειδικευmicroέ-νων φορέων διαχείρισης θα πρέπει να προσεγγίζουν το κρίσιmicroο θέmicroα της διατηρησιmicroό-τητας (laquosustainabilityraquo) των εθνικών οικολογικών αξιών στοχεύοντας στην ουσία του προβλήmicroατος που δεν είναι η κάθε είδους a priori απαγόρευση αλλά η ορθολογική κι ευέλικτη διαχείριση των ζωνών προστασίας προς όφελος των ενδιαιτηmicroάτων του φυσι-κού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε διαγενεακή κλίmicroακα

Τέλος για την περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων που σαφώς σχετίζονται microόνο έmicromicroεσα microε την εξορυκτική βιοmicroηχανία θα τολmicroούσαmicroε να αυτοσαρκαστούmicroε λέ-γοντας ότι η Eλλάδα αν εξαιρέσει κανείς τη ΛΑΡΚΟ και το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo που χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 κατάφερε να microην διαθέτει εξαγωγικές microεταλλουργίες οπότε δεν κινδυνεύει από τα υγρά και αέρια τυχόν απόβλητά τους Ειδικότερα η Ελλάδα δεν διαθέτει καmicroία υδροmicroεταλλουργική βιοmicroηχανία Ωστό-σο τόσο τα απόβλητα της ΛΑΡΚΟ (αέρια αλλά και η περίφηmicroη σκουριά που απορρί-πτεται ακόmicroη στον Ευβοϊκό παρά το γεγονός ότι έχουν αξιολογηθεί κατά καιρούς αρκε-τές θέσεις χερσαίας απόθεσης) όσο και εκείνα του laquoΑλουmicroινίου της Ελλάδοςraquo (ερυθρά

1-22010 81

ιλύς που επίσης απορρίπτεται microετά από εξουδετέρωση της σόδας σε θαλάσσιο ελεγχό-microενο περιβάλλον) απαιτούν τις ασφαλέστερες και σε βάθος χρόνου βέλτιστες διαχειρι-στικές λύσεις τους Ήδη όσον αφορά το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo έχουν δροmicroολογη-θεί όλες οι ενέργειες για την οριστική διακοπή της απόθεσης της ιλύος στον πυθmicroένα του Κορινθιακού microετά το τέλος του 2011

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα δεν είναι a priori επικίνδυνη ούτε a priori περιβαλλοντικά ασύmicroφορη Αρκεί στην ανάλυση κόστουςndashοφέλους να microπουν όλα τα δεδοmicroένα σε όλες τους τις διαστάσεις τεχνικά οικονοmicroικά κοινωνικά περιβαλλοντι-κά Κι ακόmicroη να διασφαλιστεί η αρχή της προφύλαξης βασική αρχή του κοινοτικού δι-καίου υπέρ του πολίτη σε microια βάση το δυνατόν συναινετική που δεν θα αφαιρεί όmicroως το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Αρκεί η στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της εκτιmicroώmicroενης εθνικής ωφέλειας να οδηγεί σε συγκερασmicroό τους κατά τρόπο που θα διασφαλίζει τη βιώσιmicroη ανάπτυξη όπως επιτάσσει ο συντακτικός νοmicroοθέτης και έχει δεχθεί η νοmicroολογία του ΣτΕ σε πολλές περιπτώσεις (πχ ΣτΕ 26752003 20592007 κά)

23 Οι κλιmicroατικές αλλαγές ο υπό καθαίρεση King Coal και οι τεχνολογίες CCS

Ελάχιστες πλέον αmicroφιβολίες υπάρχουν από τη διεθνή επιστηmicroονική κοινότητα ότι οι αυξανόmicroενες συγκεντρώσεις CO2 που προέρχονται από την καύση των ορυκτών καυσί-microων είτε για ηλεκτροπαραγωγή είτε για κίνηση microεταφορικών microέσων ευθύνονται για το φαινόmicroενο του θερmicroοκηπίου Τα ενεργειακά ορυκτά (λιγνίτης λιθάνθρακας κλπ) λόγω της συmicroβολής τους αυτής έχουν ενοχοποιηθεί (και microάλιστα laquomicroε ποινή θανάτουraquo) χωρίς να εξετασθούν ακόmicroη microε τη σοβαρότητα που πρέπει οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρ-χουν στον συγκεκριmicroένο τοmicroέα

Μολαταύτα αν εξετάσει κανείς microε σοβαρότητα όλες τις λύσεις αυτές θα καταλήξει ότι η αποτελεσmicroατική αντιmicroετώπιση της κλιmicroατικής αλλαγής δεν οδηγεί microονοδιάστατα σε microια εκτεταmicroένη και άmicroεση αποmicroάκρυνση από τα ορυκτά καύσιmicroα Ούτε προϋποθέτει microια καθολική στροφή προς τις ΑΠΕ (ή ακόmicroη και την πυρηνική ενέργεια) η οποία πα-ρότι επιθυmicroητή (για τις ΑΠΕ) δεν είναι εφικτή προ το παρόν

Υπάρχει συνεπώς microεγάλη ανάγκη για εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων καθαρών τεχνολο-γιών άνθρακα που εξασφαλίζουν την οικονοmicroικότητα και την αύξηση της απόδοσης των θερmicroοηλεκτρικών εργοστασίων αλλά διασφαλίζουν παράλληλα και τα περιβαλλοντικά κριτήρια τόσο όσον αφορά εκποmicroπές CΟ2 όσο και τους υπόλοιπους ρύπους Επισηmicroαίνε-ται ότι τέτοιες εφαρmicroογές υπάρχουν είναι εφαρmicroοστέες σε microεγάλο βαθmicroό και οικονοmicroι-κά ανταγωνιστικές ενώ η τεχνολογία τους διαρκώς βελτιώνεται Τέτοιες προηγmicroένες εφαρmicroογές ηλεκτροπαραγωγής και συmicroπαραγωγής (ηλεκτρισmicroού και θερmicroότητας) περι-λαmicroβάνουν σταθmicroούς άνθρακα υπερκρίσιmicroου ατmicroολέβητα (ultra supercritical stream turbine) σταθmicroούς άνθρακα microε εξαεριωτή (CIG CC-IGCC) σταθmicroούς φυσικού αερίου συνδυασmicroένου κύκλου (NGCC CCGT) συστοιχίες κυψελών καυσίmicroου (fuel cells) κά Eπίσης ειδικά για τον ελληνικό λιγνίτη περιλαmicroβάνουν τη συνδυασmicroένη ενεργειακή αξιοποίηση του λιγνίτη και τοπικών χαmicroηλού κόστους βιοmicroαζικών καυσίmicroων (πχ αγρι-οαγκινάρας κλπ) ή απορριmicromicroάτων

Εντούτοις η απαιτούmicroενη microεγάλη microείωση εκποmicroπών θερmicroοκηπίου στα επόmicroενα 50ndash100 χρόνια δεν microπορεί να εξασφαλιστεί microόνο microε τις τεχνολογίες αυτές Θεωρείται επιβε-βληmicroένη η λεγόmicroενη εξανθράκωση των ορυκτών καυσίmicroων δηλ δέσmicroευση του CO2 που προέρχεται από την καύση η οποία microάλιστα δηmicroιουργεί και κριτήρια καλύτερης πειθούς απέναντι στον πολίτη αν φυσικά συνοδεύεται από microηδενικά όρια εκποmicroπών Είναι λοι-

82 1-22010

πόν σηmicroαντικό εκτός των ανωτέρω τεχνολογιών αύξησης της απόδοσης να εφαρmicroο-στούν τόσο στους ανθρακικούς σταθmicroούς ηλεκτροπαραγωγής όσο και σε εκείνους φυσι-κού αερίου (στους νέους αλλά και τους παλιούς σταθmicroούς) οι ήδη εξελισσόmicroενες τεχνο-λογίες ∆έσmicroευσης και Αποθήκευσης CO2 (τεχνολογίες carbon capture and storage ή CCS) που παράγεται από αυτούς

Πολλαπλώς εκφρασmicroένος στόχος της ΕΕ είναι να διαθέτει έως και 12 πλήρεις πιλο-τικές microονάδες CCS σε πλήρη λειτουργία έως το 2015 και να καταστήσει την τεχνολογία ώριmicroη και εmicroπορικά βιώσιmicroη έως το 2020 Για το λόγο αυτό η ΕΕ διαmicroόρφωσε το πλαί-σιο και ξεκίνησε ήδη να επιχορηγεί 6 πιλοτικά έργα που θα microοιραστούν την κοινοτική χρηmicroατοδότηση ύψους σε πρώτη φάση 1 δισ ευρώ και τα οποία βρίσκονται σε Βρετα-νία Γερmicroανία Ολλανδία Πολωνία Ισπανία και Ιταλία Η Ελλάδα αν και από τους microε-γαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη στην Ευρώπη δεν συγκαταλέγεται microέσα στις 12 χώρες θεωρώντας ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι αρκετά ώριmicroη προς χρηmicroατοδότηση Υπεν-θυmicroίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 50 των αναγκών microας σε ηλεκτρική ενέργεια καλύ-πτεται από την παραγωγή λιγνιτικών σταθmicroών Και η Ελλάδα στο πλαίσια της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέmicroηση της κλιmicroατικής αλλαγής αλλά και του νέου αυστηρότερου πλαισίου για την εmicroπορία ρύπων θα είναι microεταξύ εκείνων που θα πληγούν περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησης από τον λιγνίτη Με άλλα λόγια η στροφή microας προς τις ΑΠΕ θα είναι λιγότερο οmicroαλή και θα στοιχίσει περισσότερο από άλλες χώρες που ούτως η άλλως δεν διαθέτουν ορυκτούς άνθρακες Εποmicroένως microε δεδοmicroένο ότι η ∆ΕΗ ΑΕ έχει δροmicroολο-γήσει την κατασκευή 2 νέων λιγνιτικών microονάδων στην Πτολεmicroαΐδα και την Φλώρινα (Μελίτη ΙΙ) θα microπορούσε microία τουλάχιστον από αυτές να γίνει microε τη χρήση της τεχνολο-γίας CCS Άλλωστε σύmicroφωνα microε τη σχετική οδηγία 200931ΕΚ για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηmicroατισmicroούς η χώρα microας θα πρέπει να έχει ενσωmicroατώσει το κανονιστικό πλαίσιο συmicromicroόρφωσης microέχρι τις 2562011

Η τεχνολογία CCS υλοποιείται για περισσότερο από microια δεκαετία σε διάφορες περι-οχές του κόσmicroου Για παράδειγmicroα το πρόγραmicromicroα στο Weyburn του Καναδά όπου πάνω από 5 εκατ τόνοι CO2 εισήχθησαν microε εισπίεση σε εξαντληmicroένο κοίτασmicroα πετρελαίου και επίσης στην Ευρώπη το έργο Sleipner που υλοποιείται από την Statoil στη Νορβη-γία όπου έχουν εκχυθεί microε επιτυχία πάνω από 10 εκατ τόνοι CO2 σε υποθαλάσσιους υδροφορείς κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα (από το 1996) Τέλος ο πρώτος στον κόσmicroο πιλοτικός σταθmicroός ηλεκτρικής ενέργειας που καίει λιγνίτη χωρίς να εκπέmicroπει CO2 στην ατmicroόσφαιρα χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία CCS λειτουργεί ήδη από το 2008 έξω από την κωmicroόπολη Spremberg της πρώην Ανατολικής Γερmicroανίας

Με τα σηmicroερινά τεχνολογικά επίπεδα το συνολικό κόστος δέσmicroευσης microεταφοράς και αποθήκευσης του CO2 σε ανθρακικούς θερmicroικούς σταθmicroούς ανέρχεται περίπου στα 60ndash70 euro ανά τόνο CO2 Οι σηmicroαντικές τεχνικές βελτιώσεις που αναmicroένονται τα επόmicroενα έτη εκτιmicroάται ότι θα οδηγήσουν πριν το 2020 σε κόστος 20ndash25 euro ανά τόνο CO2 Αυτό σηmicroαίνει πρακτικά ότι το κόστος της τάξης των 75ndash85 centkWh για ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα microε τις σηmicroερινές τεχνολογίες CCS είναι συγκρίσιmicroο microε το κόστος της ηλε-κτροπαραγωγής microε αιολική ενέργεια (6ndash8 centkWh) για θέσεις microε χαmicroηλές ταχύτητες ανέ-microου Οι τεχνικές βελτιώσεις στα συστήmicroατα CCS αναmicroένεται να microειώσουν το κόστος microετά το 2020 στα επίπεδα των 6 centkWh και πλήρως ανταγωνιστικά microε το microέσο κόστος παραγωγής αιολικής ενέργειας (5ndash6 centkWh)

Τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες CCS microπορούν να microετα-τρέψουν τη χρήση του ρυπογόνου γαιάνθρακαλιγνίτη από αναγκαίο κακό (που αναmicroένει απλώς την εκτέλεση της ποινής του θανάτου η οποία του έχει επιβληθεί) σε microια φιλικό-τερη προς το περιβάλλον microέθοδο ηλεκτροπαραγωγής και αυτό δεν είναι microόνο επικοινω-

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 75

Ανάπτυξη χωρίς πρωτογενή παραγωγή δεν microπορεί να υπάρξει και η microονοδιάστατη απο-ϋλοποίηση της οικονοmicroίας οδηγεί σταθερά στην αποανάπτυξη Το αειφόρο τίποτε ούτε τρώγεται ούτε πολυmicroερίζεται ούτε microπορεί να αποτελέσει θετική παρακαταθήκη για τις επόmicroενες γενιές Για να διαmicroορφωθεί το νέο όραmicroα στο οποίο προσβλέπουmicroε ως χώρα αλλά και ως ΕΕ δεν θα πρέπει να παραγκωνίσουmicroε τους φυσικούς και ορυκτούς πόρους αλλά να αναγνωρίσουmicroε ότι η προσεκτική χρήση ενέργειας φυσικών πόρων και πρώτων υλών η αποδοτικότερη χρήση τους και η αύξηση της παραγωγικότητας θα είναι οι βα-σικοί microοχλοί αύξησης της microελλοντικής ανταγωνιστικότητας της βιοmicroηχανίας microας και των οικονοmicroιών microας

2 ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΗΣ ΤΟΥ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΟΥ ΚΛΑ∆ΟΥ

Ειδικότερα για τον εξορυκτικό κλάδο η αmicroφισβήτηση έχει παγιωθεί σε microεγαλύτερο βαθmicroό που πολλές φορές φτάνει στο έσχατο σηmicroείο δαιmicroονοποίησης (anti-mining rush) όπου η microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρείται εν δυνάmicroει φυσική καταστροφή

Η εξορυκτική ndash microεταλλευτική ndash microεταλλουργική βιοmicroηχανία microεταπολεmicroικά απετέλε-σε κινητήριο microοχλό και ήταν ένα από τα παραδείγmicroατα της δυναmicroικής οικονοmicroικής ανά-πτυξης του τόπου microας Μάλιστα τη δεκαετία του 70 η συmicromicroετοχή του κλάδου εξόρυξης στο σύνολο των εξαγωγών της χώρας ήταν της τάξης του 20 Εντούτοις την τελευταία 25ετία το ειδικό βάρος του κλάδου φαίνεται να φθίνει σταδιακά αλλά σταθερά Παρότι από τη δεκαετία του 90 microέχρι την πρόσφατη οικονοmicroική κρίση η παραγωγικότητα της microεταλλευτικής δραστηριότητας σηmicroειώνει κατακόρυφη αύξηση και απογειώνεται πα-γκοσmicroίως στην Ελλάδα δεν είχαmicroε ανάλογα αποτελέσmicroατα Αντίθετα είχαmicroε φθίνουσες πορείες microε ενδιάmicroεσα σκαmicroπανεβάσmicroατα στην παραγωγική δραστηριότητα

Ανεξάρτητα όmicroως από τα οικονοmicroικά microεγέθη εκείνο που φθίνει σταθερά τα τελευ-ταία χρόνια είναι η κοινωνική βαρύτητα και η αποδοχή του εξορυκτικού κλάδου Σε microικρότερο βαθmicroό τη δεκαετία του 1970 σε εντονότερο τη δεκαετία του 1980 και εντεύ-θεν οπότε έρχονται να προστεθούν η περιβαλλοντική αφύπνιση των κοινωνιών microε το ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον η επι-βεβαίωση από την επιστήmicroη σχετικών κινδύνων σε τοπική αλλά και σε παγκόσmicroια κλί-microακα η ανησυχία για την αλόγιστη χρήση φυσικών πόρων η ανάγκη για την επίτευξη υψηλής στάθmicroης βιοτικού επιπέδου χωρίς την υποβάθmicroιση του περιβάλλοντος και τις εντατικοποιηmicroένες microορφές οικονοmicroικής ανάπτυξης και η αγωνία για τη διασφάλιση του microέλλοντος και της ποιότητας ζωής των επερχόmicroενων γενεών Όλα τα παραπάνω επηρεά-ζουν τη διαmicroόρφωση της κοινής γνώmicroης η οποία microε τη σειρά της αποτελεί ένα πολύ σηmicroαντικό στοιχείο για τη χάραξη πολιτικών διαχείρισης των ορυκτών πόρων (και όχι microόνο) δεδοmicroένου ότι η microαζική δραστηριοποίηση του πληθυσmicroού για την επίτευξη ή την αποτροπή τους αποτελεί καθοριστικό παράγοντα

Έτσι microολονότι η άποψη για την κυρίαρχη αναγκαιότητα και σηmicroασία της ύπαρξης της microεταλλευτικής δραστηριότητας διατηρούνται ο κόσmicroος δηλ δέχεται ότι από την δραστηριότητα αυτή παράγονται χρήσιmicroα αγαθά εντούτοις έχει αναπτύξει το σύνδροmicroο laquoας υπάρχει λοιπόν αλλά όχι στην δική microου αυλήraquo (ΝΙΜΒΥ Not in my backyard) Πρόκειται για ένα σύνδροmicroο παγκοσmicroίου εmicroβέλειας το οποίο έχει κατά καιρούς αναλυ-θεί σε διάφορες περιπτώσεις που αφορούν πχ υποδοmicroές κτιρίων και υπηρεσιών (όπως τη χωροθέτηση επικίνδυνων πυρηνικών και συmicroβατικών εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας) καθώς και κοινωνικές υπο-

76 1-22010

δοmicroές (όπως κέντρα ψυχικής υγείας εργατικές κατοικίες κέντρα περίθαλψης AIDS κλπ) Επίσης τώρα τελευταία microελετάται εκτενώς στα θέmicroατα συmicroβατικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας και παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ Εντούτοις στην περίπτωση της εξορυκτικής δραστηριότητας ειδικότερα όταν αφορά την εξόρυξη και επεξεργασία χρυσοφόρων κοιτασmicroάτων συχνά παίρνει τη διάσταση που ονοmicroάζεται laquoΌχι σε καmicroία αυλήraquo (NIABY ή Not in any backyard) πρόκειται δηλ για microια εκδήλωση καθολικής απόρριψης

Παρακάτω εξετάζονται οι κατά την άποψη του γράφοντος αποχρώντες λόγοι πα-γίωσης της αρνητικής εικόνας για τον εξορυκτικό κλάδο στο τόπο microας και σε κάθε περί-πτωση δίνεται και η άλλη άποψη η σύνθεση της οποίας αν θέλετε microπορεί να οδηγήσει και σε ενδεχόmicroενη λύση

21 Οι ιδιαιτερότητες των ορυκτών πόρων

Οι ορυκτοί πόροι (ΟΠ) και η εξορυκτική δραστηριότητα χαρακτηρίζονται από ιδιαι-τερότητες που επηρεάζουν καθοριστικά τη χωροθέτηση και τη laquoβιώσιmicroηraquo διαχείρισή τους και απαιτούν ειδικές παρεmicroβάσεις

Οι ορυκτοί πόροι δεν είναι ανανεούmicroενοι mdash Είναι αλήθεια ότι η microεταλλεία και γενικό-τερα ο εξορυκτικός τοmicroέας στηρίζεται στην εκmicroετάλλευση φυσικών πόρων microη ανα-νεούmicroενων παρά microόνο σε γεωλογική κλίmicroακα Μάλιστα η εξορυκτική δραστηριότητα αναφέρεται συχνά ως microη βιώσιmicroη εφόσον εκmicroεταλλεύεται πεπερασmicroένους πόρους οι οποίοι άλλωστε πρέπει να προστατεύονται προς όφελος των επερχόmicroενων γενεών Ε-ντούτοις το ανανεώσιmicroο ή microη ή καλύτερα ο ρυθmicroός ανανέωσης των πρωτογενών ορυ-κτών πόρων δεν αποτελεί το microοναδικό κριτήριο την αναγκαία και ικανή συνθήκη για τον χαρακτηρισmicroό της microεταλλείας και γενικότερα της εκmicroετάλλευσης φυσικών πόρων ως διεργασίας βιώσιmicroης (sustainable) ή microη Η έννοια της ασθενούς βιωσιmicroότητας (weak sustainability) σχετικά microε τη δυνατότητα υποκατάστασης του φυσικού κεφαλαίου πι-στεύουmicroε microπορεί να εφαρmicroοστεί στην περίπτωση των ΟΠ Οι ΟΠ δεν είναι ανανεούmicroε-νοι όπως και αρκετοί ακόmicroη φυσικοί πόροι όmicroως microπορούν να υποκατασταθούν είτε από άλλους πόρους (φυσικούς ή συνθετικούς) είτε από ανθρωπογενές κεφάλαιο Εξάλλου η φειδωλή εξόρυξη που έχει τεθεί από τη νοmicroολογία του ΣτΕ ώστε να διαφυλαχθούν ε-παρκή αποθέmicroατα ορυκτού πλούτου για τις επόmicroενες γενεές δεν αποτελεί ούτε οδηγεί σε ολοκληρωmicroένη διαχειριστική και βιώσιmicroη λύση Αποτελεί microια γενική αρχή στην κατεύ-θυνση της microείωσης της κατανάλωσης του αποθεmicroατικού των πρωτογενών υλών η οποία όmicroως δεν εξασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα των ΟΠ σε κάθε περίπτωση στο παρόν ενώ πα-ράλληλα δεν διασφαλίζει το microέλλον Και αυτό διότι δεν είναι δυνατόν να προβλεφτούν οι χρήσεις αλλά και η εmicroπορική ή χρηmicroατιστηριακή αξία των πρώτων υλών ούτε καν στο άmicroεσο microέλλον ώστε να προβλεφθεί αναλόγως και το πόσο φειδωλή θα (πρέπει να) είναι η εξόρυξη Η οικονοmicroική βιωσιmicroότητα της εκmicroετάλλευσης ενός ΟΠ εξαρτάται σε microεγά-λο βαθmicroό από τις επικρατούσες τεχνοοικονοmicroικές και γεωπολιτικές συνθήκες και άλλους κατεξοχήν δυναmicroικούς παράγοντες πχ το υφιστάmicroενο φυσικό περιβάλλον το επίπεδο τοπικά και διεθνώς της microεταλλευτικής και microεταλλουργικής τεχνολογίας το κόστος επέν-δυσης το λειτουργικό κόστος καθώς και τις τιmicroές των τελικών microεταλλευτικών προϊό-ντων όπως καθορίζονται από τις συνθήκες της διεθνούς αγοράς Ακόmicroη και η εκτίmicroηση των παγκόσmicroιων αποθεmicroάτων των ορυκτών πόρων είναι microια δυναmicroική διαδικασία κα-θώς επηρεάζεται συνεχώς από τον εντοπισmicroό νέων αποθεmicroάτων microέσω των ερευνητικών προγραmicromicroάτων εταιρειών και εθνικών ινστιτούτων όπως και από την ανάπτυξη νέων

1-22010 77

τεχνολογιών και microεθόδων που επιτρέπουν την περιβαλλοντικά ασφαλή εκmicroετάλλευση ορυκτών πόρων microε χαmicroηλότερες περιεκτικότητες

Εξάλλου για να επανέλθουmicroε στο θέmicroα της microη ανανεωσιmicroότητας των ΟΠ ακόmicroη κι αν τα πρωτογενή προϊόντα της εξόρυξης θεωρούνται microη ανανεώσιmicroοι πόροι τα επεξερ-γασmicroένα προϊόντα της microεταλλείας τα microέταλλα καθώς και ορισmicroένα microεταλλουργικά πα-ραπροϊόντα (πχ υπολείmicromicroατα χαλυβουργίας) είναι απείρως ανακυκλώσιmicroα Υπενθυmicroί-ζεται ότι σε αντίθεση microε άλλα υλικά που χρησιmicroοποιούνται σε συσκευασίες ή στην δό-microηση τα microέταλλα διατηρούν ακέραια τα χαρακτηριστικά τους microετά την ανακύκλωση χωρίς ποιοτική υποβάθmicroιση Αλλά και τα microη microεταλλικά προϊόντα (αδρανή υλικά κατε-δαφίσεων οικοδοmicroικά υλικά κλπ) είναι σε βάθος χρόνου ανακυκλώσιmicroα και microπορεί η χρήση τους να αναδιανέmicroεται σε πολλούς κύκλους νέων χρηστών

Ο γεωγραφικός εντοπισmicroός και η στενότητα των ορυκτών πόρων mdash Οι ΟΠ χαρακτη-ρίζονται από την λεγόmicroενη a priori ή de facto χωροθέτηση των κοιτασmicroάτων σε συγκε-κριmicroένους χώρους Η ιδιότητά τους αυτή θέτει περιορισmicroούς ως προς τη χωροθέτηση microιας εξορυκτικής microονάδας (αλλά και microιας microονάδας επεξεργασίας) δεδοmicroένου ότι αυτή δεν microπορεί να εγκατασταθεί οπουδήποτε ούτε να microετακινηθεί ανάλογα microε τις επιθυmicroίες microας αλλά microόνο στις περιοχές όπου υπάρχει το κοίτασmicroα Έτσι η ιδιαιτερότητα αυτή των ΟΠ αφενός τους εντάσσει αυτόmicroατα στις προτεραιότητες σχεδιασmicroού χρήσεων γης αφε-τέρου όmicroως δηmicroιουργεί θέmicroατα αυξηmicroένου ανταγωνισmicroού για διάφορες χρήσεις γης και επιπλέον απαιτεί αυστηρό ρυθmicroιστικό πλαίσιο όσον αφορά την πρόσβαση στα κοιτά-σmicroατα ορυκτών

Ειδικότερα σε περιπτώσεις υψηλής ποσοστιαίας συγκέντρωσης σηmicroαντικών και σπανίων ΟΠ σε συγκεκριmicroένες χώρες ο γεωγραφικός εντοπισmicroός (ή ο laquoγεωλογικός πα-ράγωνraquo όπως επίσης λέγεται) δηmicroιουργεί microια ακόmicroη παρενέργεια microε αντίκτυπο στην ασφάλεια εφοδιασmicroού και στην πρόσβαση στις ορυκτές πρώτες ύλες Για παράδειγmicroα η ΕΕ εξαρτάται σε microεγάλο βαθmicroό από τις εισαγωγές microετάλλων υψηλής τεχνολογίας (πχ κοβάλτιο ο λευκόχρυσος τιτάνιο ταντάλιο σπάνιες γαίες νεοδύmicroιο δυσπρόσιο δηmicroή-τριο ευρώπιο λουτήσιο λανθάνιο κλπ) από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλ-λον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά διαδραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινο-τόmicroων οικολογικών τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microεί-ωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης στην microαζική παραγωγή ηλεκτρι-κώνηλεκτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κο-microπιούτερ microικροηλεκτρονικές συσκευές καταλύτες αυτοκινήτων κλπ) καθώς και στην πολεmicroική βιοmicroηχανία

∆υστυχώς τα περισσότερα κοιτάσmicroατά τους δεν είναι διεσπαρmicroένα ανά την υφήλι-ο αλλά εντοπίζονται σε microεγάλο βαθmicroό σε ορισmicroένες χώρες επηρεάζοντας αρνητικά την πρόσβαση αλλά και την ασφάλεια του εφοδιασmicroού Είναι ευρέως γνωστή η κρίση εφο-διασmicroού του τανταλίου το οποίο σε ποσοστό 80 εντοπίζεται microόνο στο Κονγκό το 2000 λόγω της θεαmicroατικής αύξησης της κινητής τηλεφωνίας που στηρίζεται στη χρήση του η οποία οδήγησε σε πολλαπλές παρενέργειες (οικονοmicroικές πολιτικές και πόλεmicroο στην Κ Αφρική) Eπίσης είναι γνωστό ότι η Κίνα ήδη ελέγχει το 95 microε 97 της παγκό-σmicroιας παραγωγής στα ορυκτά των σπανίων γαιών (παραγωγή 138000 τόνοι για το 2008) Ειδικότερα παράγει το 99 του δυσπρόσιου (Dy) και το 95 του νεοδύmicroιου (Nd) Μάλιστα προβλέποντας έγκαιρα την κατακόρυφη αύξηση της ζήτησης εφαρmicroόζει όλο και περισσότερο περιοριστικά microέτρα που αποσκοπούν στην προστασία των ίδιων πόρων της ώστε να εξασφαλίσουν ειδικά πλεονεκτήmicroατα για τις βιοmicroηχανίες τους στα

78 1-22010

επόmicroενα στάδια της microεταποίησης Τα microέτρα όmicroως αυτά πχ εξαγωγικοί φόροι και ποσο-στώσεις επιχορηγήσεις συστήmicroατα διπλής τιmicroολόγησης κά ουσιαστικά στρεβλώνουν το παγκόσmicroιο εmicroπόριο πρώτων υλών

22 Το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα

Η εξορυκτική είναι κατεξοχήν παρεmicroβατική δραστηριότητα προς το περιβάλλον ταυτόχρονα όmicroως υπάρχουν βιοmicroηχανικά ορυκτά και πετρώmicroατα που χρησιmicroοποιούνται στην υπηρεσία της προστασίας του περιβάλλοντος (laquoπράσινα ορυκτάraquo) Ο κλάδος έχει ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα microέσα στο φυσικό περιβάλλον ειδικότερα στην περί-πτωση των υπαίθριων εκmicroεταλλεύσεων εντούτοις η αναmicroενόmicroενη βλάβη είναι υπό προ-ϋποθέσεις περιορισmicroένη προσωρινή κι αναστρέψιmicroη Οι επιπτώσεις της εξόρυξης αφο-ρούν κυρίως στο τοπίο την βιοποικιλότητα τον θόρυβο και άλλες οχλήσεις για τις το-πικές κοινότητες Επίσης είναι δυνατή η αέρια ρύπανση (έκλυση σκόνης ή καυσαερίων) κατά τις διάφορες φάσεις των εξορυκτικών εργασιών καθώς και mdash σπανιότερα mdash η ρύπανση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων λόγω αλλαγής τη κοίτης χειmicroάρρων ή καταστροφής του υδροφόρου ορίζοντα

Στην περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων πυροmicroεταλλουργικών ή υδροmicroε-ταλλουργικών όπου είναι δυνατόν να χρησιmicroοποιηθούν διεργασίες που επιφέρουν χηmicroι-κή αλλοίωση στη σύσταση των ορυκτών και παραγωγή αερίων αποβλήτων (πυροmicroεταλ-λουργία) είτε χηmicroικές ουσίες για την επεξεργασία του εξορυγmicroένου microεταλλεύmicroατος πχ υδροχλωρικό και θειϊκό οξύ κηροζίνη άζωτο και φώσφορος κυάνιο οργανικοί διαλύ-τες κά (υδροmicroεταλλουργία) απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή διότι η κακή διαχείριση των θεmicroάτων ασφαλείας είναι δυνατόν να οδηγήσει σε οικολογικές καταστροφές που επη-ρεάζουν τους κύκλους της φύσης και της ζωής Ορισmicroένα περιβαλλοντικά ατυχήmicroατα κυρίως στον τοmicroέα της υδροmicroεταλλουργίας και ειδικότερα του χρυσού που σχετίζονται microε διαρροές αποβλήτων έχουν στιγmicroατίσει την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου στα ορυχεία χρυσού του Summitville στο Κολοράντο των ΗΠΑ (1992) στο χρυσωρυχείο του Omai στη Γουιάνα (1995) στο ορυχείο Harmony της Νότιας Αφρικής (1994) στο χρυσωρυχείο Kumtor της ∆ηmicroοκρατίας του Κιργκιστάν (1998) στην περιοχή του Aznal-coacutellar στις εγκαταστάσεις της Boliden Ltd στην Ισπανία (1998) στην περιοχή Baia Mare της Ρουmicroανίας (2000) κά Ειδικότερα το τελευταίο ατύχηmicroα στο Baia Mare της Ρουmicroα-νίας τον Ιανουάριο 2000 κατόπιν διαρροής κυανιούχων ενώσεων στον ∆ούναβη και τους παραποτάmicroους του έθεσε microε επιτακτικό τρόπο τα θέmicroατα διασυνοριακής ρύπανσης Το ίδιο θέmicroα έχει τεθεί και πιο πρόσφατα microε το ατύχηmicroα διαρροής ερυθράς ιλύος στην πόλη Ajka της Ουγγαρίας (2010) και σε προληπτική βάση microε τις εκκολαπτόmicroενες κατά καιρούς επενδύσεις στα ορυχεία εξόρυξης χρυσού της Βουλγαρίας στο Krumovgrad στη βουλγαρική πλευρά της Ροδόπης και στο Kardzhali κοντά στην οmicroώνυmicroη πόλη α-κριβώς επειδή τα ορυχεία και η περιοχή ενδεχόmicroενης εγκατάστασης του εργοστασίων βρίσκονται κοντά στις όχθες του Άρδα ο οποίος είναι παραπόταmicroος του δικού microας Έ-βρου που εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος

Εντούτοις το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα ενός εξορυκτικού έργου είναι δυνατόν να ελεγχθεί κι αυτό σχετίζεται microε τον αποτελεσmicroατικό σχεδιασmicroό την ασφαλή λειτουργία την διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων και την περαιτέρω αποκατάστασή του Τα ληπτέα microέτρα προστασίας του περιβάλλοντος συνήθως δεν στοχεύουν να εξαλείψουν τα προβλήmicroατα αλλά να τα περιορίσουν σε ανεκτά επίπεδα Οι microελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την αποκατάσταση των θιγόmicroενων επιφανειών θα πρέπει να είναι ρεαλι-στικές και να συmicroπεριλαmicroβάνουν microέτρα για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος και

1-22010 79

microετά τη λήξη των εκmicroεταλλεύσεων Στην περίπτωση των υπογείων εργασιών δεν υφί-σταται τόσο το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα όσο ο κίνδυνος ενδεχόmicroενων κατολισθήσε-ων που είναι γνωστό για τους παροικούντες την Ιερουσαλήmicro ότι microπορεί επίσης να ελεγ-χθεί Επίσης η διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων microπορεί να ελεγχθεί αν γίνεται microε τρόπο ώστε (α) να microην τίθεται σε κίνδυνο η ανθρώπινη υγεία (β) να microην χρησιmicroοποιού-νται microέθοδοι που microπορούν να βλάψουν το περιβάλλον και ειδικότερα τα ύδατα τον αέ-ρα το έδαφος την πανίδα και τη χλωρίδα και (γ) να microην προκαλείται όχληση από θό-ρυβο ή οσmicroές ούτε να επηρεάζεται αρνητικά το τοπίο και οι τοποθεσίες ιδιαίτερου ενδι-αφέροντος (ΚΥΑ 396242209Ε1032009 ΦΕΚ 2076B2592009 ενσωmicroάτωση οδηγίας 200621EU για τα απόβλητα εξορυκτικής βιοmicroηχανίας) Τέλος τα θέmicroατα διασυνορια-κής ρύπανσης έχουν microπει σε microια ορθολογική διαχειριστική βάση microε microια σειρά από διε-θνείς περιβαλλοντικές συmicroβάσεις διασυνοριακού χαρακτήρα οι περισσότερες των ο-ποίων έχουν κυρωθεί από τη χώρα microας Ενδεικτικά αναφέρεται η ∆ιεθνής Σύmicroβαση Εspoo για την Εκτίmicroηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (EΠE) σε ∆ιασυνοριακά Πλαίσια (Espoo Φιλανδία 2521994) η οποία ορίζει microεταξύ άλλων ότι για ορισmicroένες κατηγορίες έργων και δραστηριοτήτων mdash microεταξύ των οποίων είναι τα microεταλλεία και τα εργοστάσια επεξεργασίας microετάλλων mdash τα οποία ενδέχεται να έχουν διασυνοριακές πε-ριβαλλοντικές επιπτώσεις όλες οι αποφάσεις λαmicroβάνονται από κοινού και laquoεπί ίσοις όροιςraquo microε τις επηρεαζόmicroενες χώρες

Με βάση τα επίσηmicroα στοιχεία της ΕΣΥΕ (2000) σε σύνολο 132 εκ στρεmicromicroάτων στην ελληνική επικράτεια η ζώνη διατάραξης από τις εξορυκτικές δραστηριότητες κα-ταλαmicroβάνει (microαζί microε τα εργοτάξια και τις χωmicroατερές) 270000 στρέmicromicroατα Ακόmicroη κι αν στα παραπάνω προσθέσουmicroε τις microεταλλευτικές παραχωρήσεις (ΠΜ) οι περισσότερες των οποίων είναι σε laquoδικαιολογηmicroένη αργίαraquo η microεταλλεία ζήτηmicroα είναι να καταλαmicroβά-νει περί το 1ndash15 της ελληνικής χερσαίας επικράτειας όταν σύmicroφωνα microε τα ίδια στοι-χεία η κατανοmicroή χρήσεων γης ήταν (2000) γεωργία 29 εκατ στρ (22 ) κτηνοτροφία 36 εκατ στρ (27 ) δάσηndashβλάστηση 63 εκατ στρ (47 ) εκτάσεις microε νερά 2 εκατ στρ τεχνητές εκτάσεις 26 εκατ στρ (2) στις οποίες περιλαmicroβάνονται η αστική δό-microηση (2 εκατ στρ) βιοmicroηχανίαndashβιοτεχνία (213000 στρ) και ορυχείαndashχωmicroατερέςndashεργοτάξια (270000 στρ) όταν microόνο από τις δασικές φωτιές του 2007 στην Πελοπόννη-σο ερήmicroωσαν πάνω από 25 εκατ στρέmicromicroατα πολλά από το οποία microέσα στη χερσαία ελλαδική ζώνη του δικτύου Natura 2000 Και το ερώτηmicroα που προβάλει microε σαφήνεια είναι υπερβολικό να επιθυmicroούmicroε να διαθέσουmicroε το 03 microε 04 του εδάφους της χώρας microας για την (στοχευmicroένη κι εντός των επιτρεποmicroένων από το χωροταξικό περιοχών) εξό-ρυξη τις χωmicroατερές και τη βιοmicroηχανία ποσοστό που microε την προσθήκη των γεωγραφικά διεσπαρmicroένων και σε laquoδυνητική αχρηστίαraquo στο microεγαλύτερο ποσοστό τους microεταλλευτι-κών παραχωρήσεων φτάνει το ελαχιστότατο 1ndash15 Ή microήπως η εναποmicroείνασα και συνεχώς φθίνουσα εξορυκτική βιοmicroηχανία ευθύνεται για όλα τα περιβαλλοντικά θέmicroατα που microαστίζουν τον τόπο microας

Ένας περαιτέρω αντίκτυπος των δραστηριοτήτων εξόρυξης είναι στην τοπική οικο-λογία και ειδικότερα στη βιοποικιλότητα Πολλά λατοmicroεία σε όλο τον κόσmicroο βρίσκονται microέσα ή συνορεύουν microε προστατευmicroένες περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας Για παρά-δειγmicroα ολόκληρη η έκταση του λατοmicroείου ποζολάνης στην Ξυλοκερατιά της Μήλου το οποίο διαχειρίζεται η ΤΙΤΑΝ ΑΕ καθώς και η παράκτια περιοχή δίπλα στο ορυχείο προστατεύεται από το δίκτυο Natura Σε αυτή την περιοχή αναγνωρίζονται δυο απειλού-microενα είδη το φίδι vipera schweizeri και η φώκια monachus monachus

To ζήτηmicroα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης εξορυκτικών επιχειρήσεων κοντά ή microέσα στο δίκτυο των προστατευόmicroενων περιοχών είναι ακανθώδες και επιρρεπές στην

80 1-22010

δηmicroιουργία παρερmicroηνειών κι εντυπώσεων αρνητικού κυρίως χαρακτήρα ακριβώς λόγω της απαίτησης για συνύπαρξη έmicroπρακτη συναίνεση και αποδέσmicroευση όλων των εmicroπλε-κοmicroένων από κάθε είδους δογmicroατισmicroό είτε οικολογικό είτε αναπτυξιακό

Το ποσοστό της χερσαίας επιφανείας της χώρας που εντάσσεται σε διάφορες ζώνες οικοτόπων και περιβαλλοντικά προστατευόmicroενων περιοχών mdash Natura 2000 microε ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) και οικοτόπους ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ∆) εθνικοί δρυmicroοί υγρότοποι Ραmicroσάρ καταφύγια άγριας ζωής κλπ mdash υπερβαίνει πλέον το 27 ενώ την ίδια στιγmicroή η δέσmicroευση εντός αυτών βεβαίων και πιθανών αποθεmicroάτων ορυκτού πλούτου εκτιmicroάται ότι υπερβαίνει το 45ndash50 του συνολικού δυναmicroικού ορυκτών πόρων που διαθέτει η χώρα Εξάλλου η εξορυκτική δραστηριότητα ως γνωστόν πλην εκείνης που αφορά τα κατεξοχήν αδρανή υλικά συναρτάται απόλυτα microε τους χώρους εύρεσης των κοιτασmicroάτων και εποmicroένως δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί ή να αποφευχθεί η τυχόν χωροθέτησή της εκ των προτέρων

Συνεπώς αν δεν θέλουmicroε να αναστείλουmicroε πλήρως την εξορυκτική δραστηριότητα και την εκmicroετάλλευση του ορυκτού microας πλούτου πρέπει να βρούmicroε έναν τρόπο συνύ-παρξης της παραγωγικής αυτής δραστηριότητας microε τα φυσικά ενδιαιτήmicroατα τους οικο-τόπους και τη βιοποικιλότητα κάθε είδους Εξαιρουmicroένων ορισmicroένων περιοχών όπου η εξόρυξη ενδεχοmicroένως πρέπει να απαγορεύεται καθολικά (πχ περιοχές απόλυτης προ-στασίας των θεσmicroοθετηmicroένων εθνικών δρυmicroών φυσικά πάρκα αισθητικά δάση διατη-ρητέα microνηmicroεία της φύσης κά microε συγκεκριmicroένες προϋποθέσειςαπαγορεύσεις για την άσκηση των διαφόρων δραστηριοτήτων στα όρια τους) το ζητούmicroενο είναι να τεθεί σα-φές κανονιστικό πλαίσιο που να ρυθmicroίζει τον τρόπο microε τον οποίο οι εξορυκτικές δρα-στηριότητες που χωροθετούνται εντός ή πλησίον προστατευόmicroενων περιοχών θα είναι σε θέση σε κάθε περίπτωση να συmicroβιβαστούν microε τις επιταγές της περιβαλλοντικής προ-στασίας και να συνεχίσουν να υφίστανται ειδάλλως να microαταιωθούν

Η συmicroβατότητα των εξορυκτικών δραστηριοτήτων εντός προστατευόmicroενων περιο-χών πρέπει να αξιολογηθεί υπό το πρίσmicroα των αξιών και των στόχων διατήρησης του τόπου σύmicroφωνα microε τα προβλεπόmicroενα στο άρθρο 6 της οδηγίας Ηabitats (οδηγία 9243EE) και της ΚΥΑ 333183028111298 Συγκεκριmicroένα κάθε σχέδιο ή έργο το οποίο είναι δυνατόν να επηρεάζει σηmicroαντικά τον εν λόγω τόπο καθεαυτό ή από κοινού microε άλλα σχέδια ή έργα πρέπει να αποτελέσει αντικείmicroενο κατάλληλης αξιολόγησης (laquoappropriate assessmentraquo) και microπορεί να εγκριθεί microόνον εφόσον δεν παραβλάπτει την ακεραιότητα του τόπου Οι αρmicroόδιες ελληνικές αρχές είναι υπεύθυνες να διασφαλίσουν τα ανωτέρω Άποψή microας είναι ότι οι στόχοι της ∆ιοίκησης αλλά και των εξειδικευmicroέ-νων φορέων διαχείρισης θα πρέπει να προσεγγίζουν το κρίσιmicroο θέmicroα της διατηρησιmicroό-τητας (laquosustainabilityraquo) των εθνικών οικολογικών αξιών στοχεύοντας στην ουσία του προβλήmicroατος που δεν είναι η κάθε είδους a priori απαγόρευση αλλά η ορθολογική κι ευέλικτη διαχείριση των ζωνών προστασίας προς όφελος των ενδιαιτηmicroάτων του φυσι-κού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε διαγενεακή κλίmicroακα

Τέλος για την περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων που σαφώς σχετίζονται microόνο έmicromicroεσα microε την εξορυκτική βιοmicroηχανία θα τολmicroούσαmicroε να αυτοσαρκαστούmicroε λέ-γοντας ότι η Eλλάδα αν εξαιρέσει κανείς τη ΛΑΡΚΟ και το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo που χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 κατάφερε να microην διαθέτει εξαγωγικές microεταλλουργίες οπότε δεν κινδυνεύει από τα υγρά και αέρια τυχόν απόβλητά τους Ειδικότερα η Ελλάδα δεν διαθέτει καmicroία υδροmicroεταλλουργική βιοmicroηχανία Ωστό-σο τόσο τα απόβλητα της ΛΑΡΚΟ (αέρια αλλά και η περίφηmicroη σκουριά που απορρί-πτεται ακόmicroη στον Ευβοϊκό παρά το γεγονός ότι έχουν αξιολογηθεί κατά καιρούς αρκε-τές θέσεις χερσαίας απόθεσης) όσο και εκείνα του laquoΑλουmicroινίου της Ελλάδοςraquo (ερυθρά

1-22010 81

ιλύς που επίσης απορρίπτεται microετά από εξουδετέρωση της σόδας σε θαλάσσιο ελεγχό-microενο περιβάλλον) απαιτούν τις ασφαλέστερες και σε βάθος χρόνου βέλτιστες διαχειρι-στικές λύσεις τους Ήδη όσον αφορά το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo έχουν δροmicroολογη-θεί όλες οι ενέργειες για την οριστική διακοπή της απόθεσης της ιλύος στον πυθmicroένα του Κορινθιακού microετά το τέλος του 2011

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα δεν είναι a priori επικίνδυνη ούτε a priori περιβαλλοντικά ασύmicroφορη Αρκεί στην ανάλυση κόστουςndashοφέλους να microπουν όλα τα δεδοmicroένα σε όλες τους τις διαστάσεις τεχνικά οικονοmicroικά κοινωνικά περιβαλλοντι-κά Κι ακόmicroη να διασφαλιστεί η αρχή της προφύλαξης βασική αρχή του κοινοτικού δι-καίου υπέρ του πολίτη σε microια βάση το δυνατόν συναινετική που δεν θα αφαιρεί όmicroως το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Αρκεί η στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της εκτιmicroώmicroενης εθνικής ωφέλειας να οδηγεί σε συγκερασmicroό τους κατά τρόπο που θα διασφαλίζει τη βιώσιmicroη ανάπτυξη όπως επιτάσσει ο συντακτικός νοmicroοθέτης και έχει δεχθεί η νοmicroολογία του ΣτΕ σε πολλές περιπτώσεις (πχ ΣτΕ 26752003 20592007 κά)

23 Οι κλιmicroατικές αλλαγές ο υπό καθαίρεση King Coal και οι τεχνολογίες CCS

Ελάχιστες πλέον αmicroφιβολίες υπάρχουν από τη διεθνή επιστηmicroονική κοινότητα ότι οι αυξανόmicroενες συγκεντρώσεις CO2 που προέρχονται από την καύση των ορυκτών καυσί-microων είτε για ηλεκτροπαραγωγή είτε για κίνηση microεταφορικών microέσων ευθύνονται για το φαινόmicroενο του θερmicroοκηπίου Τα ενεργειακά ορυκτά (λιγνίτης λιθάνθρακας κλπ) λόγω της συmicroβολής τους αυτής έχουν ενοχοποιηθεί (και microάλιστα laquomicroε ποινή θανάτουraquo) χωρίς να εξετασθούν ακόmicroη microε τη σοβαρότητα που πρέπει οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρ-χουν στον συγκεκριmicroένο τοmicroέα

Μολαταύτα αν εξετάσει κανείς microε σοβαρότητα όλες τις λύσεις αυτές θα καταλήξει ότι η αποτελεσmicroατική αντιmicroετώπιση της κλιmicroατικής αλλαγής δεν οδηγεί microονοδιάστατα σε microια εκτεταmicroένη και άmicroεση αποmicroάκρυνση από τα ορυκτά καύσιmicroα Ούτε προϋποθέτει microια καθολική στροφή προς τις ΑΠΕ (ή ακόmicroη και την πυρηνική ενέργεια) η οποία πα-ρότι επιθυmicroητή (για τις ΑΠΕ) δεν είναι εφικτή προ το παρόν

Υπάρχει συνεπώς microεγάλη ανάγκη για εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων καθαρών τεχνολο-γιών άνθρακα που εξασφαλίζουν την οικονοmicroικότητα και την αύξηση της απόδοσης των θερmicroοηλεκτρικών εργοστασίων αλλά διασφαλίζουν παράλληλα και τα περιβαλλοντικά κριτήρια τόσο όσον αφορά εκποmicroπές CΟ2 όσο και τους υπόλοιπους ρύπους Επισηmicroαίνε-ται ότι τέτοιες εφαρmicroογές υπάρχουν είναι εφαρmicroοστέες σε microεγάλο βαθmicroό και οικονοmicroι-κά ανταγωνιστικές ενώ η τεχνολογία τους διαρκώς βελτιώνεται Τέτοιες προηγmicroένες εφαρmicroογές ηλεκτροπαραγωγής και συmicroπαραγωγής (ηλεκτρισmicroού και θερmicroότητας) περι-λαmicroβάνουν σταθmicroούς άνθρακα υπερκρίσιmicroου ατmicroολέβητα (ultra supercritical stream turbine) σταθmicroούς άνθρακα microε εξαεριωτή (CIG CC-IGCC) σταθmicroούς φυσικού αερίου συνδυασmicroένου κύκλου (NGCC CCGT) συστοιχίες κυψελών καυσίmicroου (fuel cells) κά Eπίσης ειδικά για τον ελληνικό λιγνίτη περιλαmicroβάνουν τη συνδυασmicroένη ενεργειακή αξιοποίηση του λιγνίτη και τοπικών χαmicroηλού κόστους βιοmicroαζικών καυσίmicroων (πχ αγρι-οαγκινάρας κλπ) ή απορριmicromicroάτων

Εντούτοις η απαιτούmicroενη microεγάλη microείωση εκποmicroπών θερmicroοκηπίου στα επόmicroενα 50ndash100 χρόνια δεν microπορεί να εξασφαλιστεί microόνο microε τις τεχνολογίες αυτές Θεωρείται επιβε-βληmicroένη η λεγόmicroενη εξανθράκωση των ορυκτών καυσίmicroων δηλ δέσmicroευση του CO2 που προέρχεται από την καύση η οποία microάλιστα δηmicroιουργεί και κριτήρια καλύτερης πειθούς απέναντι στον πολίτη αν φυσικά συνοδεύεται από microηδενικά όρια εκποmicroπών Είναι λοι-

82 1-22010

πόν σηmicroαντικό εκτός των ανωτέρω τεχνολογιών αύξησης της απόδοσης να εφαρmicroο-στούν τόσο στους ανθρακικούς σταθmicroούς ηλεκτροπαραγωγής όσο και σε εκείνους φυσι-κού αερίου (στους νέους αλλά και τους παλιούς σταθmicroούς) οι ήδη εξελισσόmicroενες τεχνο-λογίες ∆έσmicroευσης και Αποθήκευσης CO2 (τεχνολογίες carbon capture and storage ή CCS) που παράγεται από αυτούς

Πολλαπλώς εκφρασmicroένος στόχος της ΕΕ είναι να διαθέτει έως και 12 πλήρεις πιλο-τικές microονάδες CCS σε πλήρη λειτουργία έως το 2015 και να καταστήσει την τεχνολογία ώριmicroη και εmicroπορικά βιώσιmicroη έως το 2020 Για το λόγο αυτό η ΕΕ διαmicroόρφωσε το πλαί-σιο και ξεκίνησε ήδη να επιχορηγεί 6 πιλοτικά έργα που θα microοιραστούν την κοινοτική χρηmicroατοδότηση ύψους σε πρώτη φάση 1 δισ ευρώ και τα οποία βρίσκονται σε Βρετα-νία Γερmicroανία Ολλανδία Πολωνία Ισπανία και Ιταλία Η Ελλάδα αν και από τους microε-γαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη στην Ευρώπη δεν συγκαταλέγεται microέσα στις 12 χώρες θεωρώντας ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι αρκετά ώριmicroη προς χρηmicroατοδότηση Υπεν-θυmicroίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 50 των αναγκών microας σε ηλεκτρική ενέργεια καλύ-πτεται από την παραγωγή λιγνιτικών σταθmicroών Και η Ελλάδα στο πλαίσια της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέmicroηση της κλιmicroατικής αλλαγής αλλά και του νέου αυστηρότερου πλαισίου για την εmicroπορία ρύπων θα είναι microεταξύ εκείνων που θα πληγούν περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησης από τον λιγνίτη Με άλλα λόγια η στροφή microας προς τις ΑΠΕ θα είναι λιγότερο οmicroαλή και θα στοιχίσει περισσότερο από άλλες χώρες που ούτως η άλλως δεν διαθέτουν ορυκτούς άνθρακες Εποmicroένως microε δεδοmicroένο ότι η ∆ΕΗ ΑΕ έχει δροmicroολο-γήσει την κατασκευή 2 νέων λιγνιτικών microονάδων στην Πτολεmicroαΐδα και την Φλώρινα (Μελίτη ΙΙ) θα microπορούσε microία τουλάχιστον από αυτές να γίνει microε τη χρήση της τεχνολο-γίας CCS Άλλωστε σύmicroφωνα microε τη σχετική οδηγία 200931ΕΚ για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηmicroατισmicroούς η χώρα microας θα πρέπει να έχει ενσωmicroατώσει το κανονιστικό πλαίσιο συmicromicroόρφωσης microέχρι τις 2562011

Η τεχνολογία CCS υλοποιείται για περισσότερο από microια δεκαετία σε διάφορες περι-οχές του κόσmicroου Για παράδειγmicroα το πρόγραmicromicroα στο Weyburn του Καναδά όπου πάνω από 5 εκατ τόνοι CO2 εισήχθησαν microε εισπίεση σε εξαντληmicroένο κοίτασmicroα πετρελαίου και επίσης στην Ευρώπη το έργο Sleipner που υλοποιείται από την Statoil στη Νορβη-γία όπου έχουν εκχυθεί microε επιτυχία πάνω από 10 εκατ τόνοι CO2 σε υποθαλάσσιους υδροφορείς κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα (από το 1996) Τέλος ο πρώτος στον κόσmicroο πιλοτικός σταθmicroός ηλεκτρικής ενέργειας που καίει λιγνίτη χωρίς να εκπέmicroπει CO2 στην ατmicroόσφαιρα χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία CCS λειτουργεί ήδη από το 2008 έξω από την κωmicroόπολη Spremberg της πρώην Ανατολικής Γερmicroανίας

Με τα σηmicroερινά τεχνολογικά επίπεδα το συνολικό κόστος δέσmicroευσης microεταφοράς και αποθήκευσης του CO2 σε ανθρακικούς θερmicroικούς σταθmicroούς ανέρχεται περίπου στα 60ndash70 euro ανά τόνο CO2 Οι σηmicroαντικές τεχνικές βελτιώσεις που αναmicroένονται τα επόmicroενα έτη εκτιmicroάται ότι θα οδηγήσουν πριν το 2020 σε κόστος 20ndash25 euro ανά τόνο CO2 Αυτό σηmicroαίνει πρακτικά ότι το κόστος της τάξης των 75ndash85 centkWh για ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα microε τις σηmicroερινές τεχνολογίες CCS είναι συγκρίσιmicroο microε το κόστος της ηλε-κτροπαραγωγής microε αιολική ενέργεια (6ndash8 centkWh) για θέσεις microε χαmicroηλές ταχύτητες ανέ-microου Οι τεχνικές βελτιώσεις στα συστήmicroατα CCS αναmicroένεται να microειώσουν το κόστος microετά το 2020 στα επίπεδα των 6 centkWh και πλήρως ανταγωνιστικά microε το microέσο κόστος παραγωγής αιολικής ενέργειας (5ndash6 centkWh)

Τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες CCS microπορούν να microετα-τρέψουν τη χρήση του ρυπογόνου γαιάνθρακαλιγνίτη από αναγκαίο κακό (που αναmicroένει απλώς την εκτέλεση της ποινής του θανάτου η οποία του έχει επιβληθεί) σε microια φιλικό-τερη προς το περιβάλλον microέθοδο ηλεκτροπαραγωγής και αυτό δεν είναι microόνο επικοινω-

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

76 1-22010

δοmicroές (όπως κέντρα ψυχικής υγείας εργατικές κατοικίες κέντρα περίθαλψης AIDS κλπ) Επίσης τώρα τελευταία microελετάται εκτενώς στα θέmicroατα συmicroβατικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας και παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ Εντούτοις στην περίπτωση της εξορυκτικής δραστηριότητας ειδικότερα όταν αφορά την εξόρυξη και επεξεργασία χρυσοφόρων κοιτασmicroάτων συχνά παίρνει τη διάσταση που ονοmicroάζεται laquoΌχι σε καmicroία αυλήraquo (NIABY ή Not in any backyard) πρόκειται δηλ για microια εκδήλωση καθολικής απόρριψης

Παρακάτω εξετάζονται οι κατά την άποψη του γράφοντος αποχρώντες λόγοι πα-γίωσης της αρνητικής εικόνας για τον εξορυκτικό κλάδο στο τόπο microας και σε κάθε περί-πτωση δίνεται και η άλλη άποψη η σύνθεση της οποίας αν θέλετε microπορεί να οδηγήσει και σε ενδεχόmicroενη λύση

21 Οι ιδιαιτερότητες των ορυκτών πόρων

Οι ορυκτοί πόροι (ΟΠ) και η εξορυκτική δραστηριότητα χαρακτηρίζονται από ιδιαι-τερότητες που επηρεάζουν καθοριστικά τη χωροθέτηση και τη laquoβιώσιmicroηraquo διαχείρισή τους και απαιτούν ειδικές παρεmicroβάσεις

Οι ορυκτοί πόροι δεν είναι ανανεούmicroενοι mdash Είναι αλήθεια ότι η microεταλλεία και γενικό-τερα ο εξορυκτικός τοmicroέας στηρίζεται στην εκmicroετάλλευση φυσικών πόρων microη ανα-νεούmicroενων παρά microόνο σε γεωλογική κλίmicroακα Μάλιστα η εξορυκτική δραστηριότητα αναφέρεται συχνά ως microη βιώσιmicroη εφόσον εκmicroεταλλεύεται πεπερασmicroένους πόρους οι οποίοι άλλωστε πρέπει να προστατεύονται προς όφελος των επερχόmicroενων γενεών Ε-ντούτοις το ανανεώσιmicroο ή microη ή καλύτερα ο ρυθmicroός ανανέωσης των πρωτογενών ορυ-κτών πόρων δεν αποτελεί το microοναδικό κριτήριο την αναγκαία και ικανή συνθήκη για τον χαρακτηρισmicroό της microεταλλείας και γενικότερα της εκmicroετάλλευσης φυσικών πόρων ως διεργασίας βιώσιmicroης (sustainable) ή microη Η έννοια της ασθενούς βιωσιmicroότητας (weak sustainability) σχετικά microε τη δυνατότητα υποκατάστασης του φυσικού κεφαλαίου πι-στεύουmicroε microπορεί να εφαρmicroοστεί στην περίπτωση των ΟΠ Οι ΟΠ δεν είναι ανανεούmicroε-νοι όπως και αρκετοί ακόmicroη φυσικοί πόροι όmicroως microπορούν να υποκατασταθούν είτε από άλλους πόρους (φυσικούς ή συνθετικούς) είτε από ανθρωπογενές κεφάλαιο Εξάλλου η φειδωλή εξόρυξη που έχει τεθεί από τη νοmicroολογία του ΣτΕ ώστε να διαφυλαχθούν ε-παρκή αποθέmicroατα ορυκτού πλούτου για τις επόmicroενες γενεές δεν αποτελεί ούτε οδηγεί σε ολοκληρωmicroένη διαχειριστική και βιώσιmicroη λύση Αποτελεί microια γενική αρχή στην κατεύ-θυνση της microείωσης της κατανάλωσης του αποθεmicroατικού των πρωτογενών υλών η οποία όmicroως δεν εξασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα των ΟΠ σε κάθε περίπτωση στο παρόν ενώ πα-ράλληλα δεν διασφαλίζει το microέλλον Και αυτό διότι δεν είναι δυνατόν να προβλεφτούν οι χρήσεις αλλά και η εmicroπορική ή χρηmicroατιστηριακή αξία των πρώτων υλών ούτε καν στο άmicroεσο microέλλον ώστε να προβλεφθεί αναλόγως και το πόσο φειδωλή θα (πρέπει να) είναι η εξόρυξη Η οικονοmicroική βιωσιmicroότητα της εκmicroετάλλευσης ενός ΟΠ εξαρτάται σε microεγά-λο βαθmicroό από τις επικρατούσες τεχνοοικονοmicroικές και γεωπολιτικές συνθήκες και άλλους κατεξοχήν δυναmicroικούς παράγοντες πχ το υφιστάmicroενο φυσικό περιβάλλον το επίπεδο τοπικά και διεθνώς της microεταλλευτικής και microεταλλουργικής τεχνολογίας το κόστος επέν-δυσης το λειτουργικό κόστος καθώς και τις τιmicroές των τελικών microεταλλευτικών προϊό-ντων όπως καθορίζονται από τις συνθήκες της διεθνούς αγοράς Ακόmicroη και η εκτίmicroηση των παγκόσmicroιων αποθεmicroάτων των ορυκτών πόρων είναι microια δυναmicroική διαδικασία κα-θώς επηρεάζεται συνεχώς από τον εντοπισmicroό νέων αποθεmicroάτων microέσω των ερευνητικών προγραmicromicroάτων εταιρειών και εθνικών ινστιτούτων όπως και από την ανάπτυξη νέων

1-22010 77

τεχνολογιών και microεθόδων που επιτρέπουν την περιβαλλοντικά ασφαλή εκmicroετάλλευση ορυκτών πόρων microε χαmicroηλότερες περιεκτικότητες

Εξάλλου για να επανέλθουmicroε στο θέmicroα της microη ανανεωσιmicroότητας των ΟΠ ακόmicroη κι αν τα πρωτογενή προϊόντα της εξόρυξης θεωρούνται microη ανανεώσιmicroοι πόροι τα επεξερ-γασmicroένα προϊόντα της microεταλλείας τα microέταλλα καθώς και ορισmicroένα microεταλλουργικά πα-ραπροϊόντα (πχ υπολείmicromicroατα χαλυβουργίας) είναι απείρως ανακυκλώσιmicroα Υπενθυmicroί-ζεται ότι σε αντίθεση microε άλλα υλικά που χρησιmicroοποιούνται σε συσκευασίες ή στην δό-microηση τα microέταλλα διατηρούν ακέραια τα χαρακτηριστικά τους microετά την ανακύκλωση χωρίς ποιοτική υποβάθmicroιση Αλλά και τα microη microεταλλικά προϊόντα (αδρανή υλικά κατε-δαφίσεων οικοδοmicroικά υλικά κλπ) είναι σε βάθος χρόνου ανακυκλώσιmicroα και microπορεί η χρήση τους να αναδιανέmicroεται σε πολλούς κύκλους νέων χρηστών

Ο γεωγραφικός εντοπισmicroός και η στενότητα των ορυκτών πόρων mdash Οι ΟΠ χαρακτη-ρίζονται από την λεγόmicroενη a priori ή de facto χωροθέτηση των κοιτασmicroάτων σε συγκε-κριmicroένους χώρους Η ιδιότητά τους αυτή θέτει περιορισmicroούς ως προς τη χωροθέτηση microιας εξορυκτικής microονάδας (αλλά και microιας microονάδας επεξεργασίας) δεδοmicroένου ότι αυτή δεν microπορεί να εγκατασταθεί οπουδήποτε ούτε να microετακινηθεί ανάλογα microε τις επιθυmicroίες microας αλλά microόνο στις περιοχές όπου υπάρχει το κοίτασmicroα Έτσι η ιδιαιτερότητα αυτή των ΟΠ αφενός τους εντάσσει αυτόmicroατα στις προτεραιότητες σχεδιασmicroού χρήσεων γης αφε-τέρου όmicroως δηmicroιουργεί θέmicroατα αυξηmicroένου ανταγωνισmicroού για διάφορες χρήσεις γης και επιπλέον απαιτεί αυστηρό ρυθmicroιστικό πλαίσιο όσον αφορά την πρόσβαση στα κοιτά-σmicroατα ορυκτών

Ειδικότερα σε περιπτώσεις υψηλής ποσοστιαίας συγκέντρωσης σηmicroαντικών και σπανίων ΟΠ σε συγκεκριmicroένες χώρες ο γεωγραφικός εντοπισmicroός (ή ο laquoγεωλογικός πα-ράγωνraquo όπως επίσης λέγεται) δηmicroιουργεί microια ακόmicroη παρενέργεια microε αντίκτυπο στην ασφάλεια εφοδιασmicroού και στην πρόσβαση στις ορυκτές πρώτες ύλες Για παράδειγmicroα η ΕΕ εξαρτάται σε microεγάλο βαθmicroό από τις εισαγωγές microετάλλων υψηλής τεχνολογίας (πχ κοβάλτιο ο λευκόχρυσος τιτάνιο ταντάλιο σπάνιες γαίες νεοδύmicroιο δυσπρόσιο δηmicroή-τριο ευρώπιο λουτήσιο λανθάνιο κλπ) από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλ-λον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά διαδραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινο-τόmicroων οικολογικών τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microεί-ωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης στην microαζική παραγωγή ηλεκτρι-κώνηλεκτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κο-microπιούτερ microικροηλεκτρονικές συσκευές καταλύτες αυτοκινήτων κλπ) καθώς και στην πολεmicroική βιοmicroηχανία

∆υστυχώς τα περισσότερα κοιτάσmicroατά τους δεν είναι διεσπαρmicroένα ανά την υφήλι-ο αλλά εντοπίζονται σε microεγάλο βαθmicroό σε ορισmicroένες χώρες επηρεάζοντας αρνητικά την πρόσβαση αλλά και την ασφάλεια του εφοδιασmicroού Είναι ευρέως γνωστή η κρίση εφο-διασmicroού του τανταλίου το οποίο σε ποσοστό 80 εντοπίζεται microόνο στο Κονγκό το 2000 λόγω της θεαmicroατικής αύξησης της κινητής τηλεφωνίας που στηρίζεται στη χρήση του η οποία οδήγησε σε πολλαπλές παρενέργειες (οικονοmicroικές πολιτικές και πόλεmicroο στην Κ Αφρική) Eπίσης είναι γνωστό ότι η Κίνα ήδη ελέγχει το 95 microε 97 της παγκό-σmicroιας παραγωγής στα ορυκτά των σπανίων γαιών (παραγωγή 138000 τόνοι για το 2008) Ειδικότερα παράγει το 99 του δυσπρόσιου (Dy) και το 95 του νεοδύmicroιου (Nd) Μάλιστα προβλέποντας έγκαιρα την κατακόρυφη αύξηση της ζήτησης εφαρmicroόζει όλο και περισσότερο περιοριστικά microέτρα που αποσκοπούν στην προστασία των ίδιων πόρων της ώστε να εξασφαλίσουν ειδικά πλεονεκτήmicroατα για τις βιοmicroηχανίες τους στα

78 1-22010

επόmicroενα στάδια της microεταποίησης Τα microέτρα όmicroως αυτά πχ εξαγωγικοί φόροι και ποσο-στώσεις επιχορηγήσεις συστήmicroατα διπλής τιmicroολόγησης κά ουσιαστικά στρεβλώνουν το παγκόσmicroιο εmicroπόριο πρώτων υλών

22 Το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα

Η εξορυκτική είναι κατεξοχήν παρεmicroβατική δραστηριότητα προς το περιβάλλον ταυτόχρονα όmicroως υπάρχουν βιοmicroηχανικά ορυκτά και πετρώmicroατα που χρησιmicroοποιούνται στην υπηρεσία της προστασίας του περιβάλλοντος (laquoπράσινα ορυκτάraquo) Ο κλάδος έχει ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα microέσα στο φυσικό περιβάλλον ειδικότερα στην περί-πτωση των υπαίθριων εκmicroεταλλεύσεων εντούτοις η αναmicroενόmicroενη βλάβη είναι υπό προ-ϋποθέσεις περιορισmicroένη προσωρινή κι αναστρέψιmicroη Οι επιπτώσεις της εξόρυξης αφο-ρούν κυρίως στο τοπίο την βιοποικιλότητα τον θόρυβο και άλλες οχλήσεις για τις το-πικές κοινότητες Επίσης είναι δυνατή η αέρια ρύπανση (έκλυση σκόνης ή καυσαερίων) κατά τις διάφορες φάσεις των εξορυκτικών εργασιών καθώς και mdash σπανιότερα mdash η ρύπανση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων λόγω αλλαγής τη κοίτης χειmicroάρρων ή καταστροφής του υδροφόρου ορίζοντα

Στην περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων πυροmicroεταλλουργικών ή υδροmicroε-ταλλουργικών όπου είναι δυνατόν να χρησιmicroοποιηθούν διεργασίες που επιφέρουν χηmicroι-κή αλλοίωση στη σύσταση των ορυκτών και παραγωγή αερίων αποβλήτων (πυροmicroεταλ-λουργία) είτε χηmicroικές ουσίες για την επεξεργασία του εξορυγmicroένου microεταλλεύmicroατος πχ υδροχλωρικό και θειϊκό οξύ κηροζίνη άζωτο και φώσφορος κυάνιο οργανικοί διαλύ-τες κά (υδροmicroεταλλουργία) απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή διότι η κακή διαχείριση των θεmicroάτων ασφαλείας είναι δυνατόν να οδηγήσει σε οικολογικές καταστροφές που επη-ρεάζουν τους κύκλους της φύσης και της ζωής Ορισmicroένα περιβαλλοντικά ατυχήmicroατα κυρίως στον τοmicroέα της υδροmicroεταλλουργίας και ειδικότερα του χρυσού που σχετίζονται microε διαρροές αποβλήτων έχουν στιγmicroατίσει την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου στα ορυχεία χρυσού του Summitville στο Κολοράντο των ΗΠΑ (1992) στο χρυσωρυχείο του Omai στη Γουιάνα (1995) στο ορυχείο Harmony της Νότιας Αφρικής (1994) στο χρυσωρυχείο Kumtor της ∆ηmicroοκρατίας του Κιργκιστάν (1998) στην περιοχή του Aznal-coacutellar στις εγκαταστάσεις της Boliden Ltd στην Ισπανία (1998) στην περιοχή Baia Mare της Ρουmicroανίας (2000) κά Ειδικότερα το τελευταίο ατύχηmicroα στο Baia Mare της Ρουmicroα-νίας τον Ιανουάριο 2000 κατόπιν διαρροής κυανιούχων ενώσεων στον ∆ούναβη και τους παραποτάmicroους του έθεσε microε επιτακτικό τρόπο τα θέmicroατα διασυνοριακής ρύπανσης Το ίδιο θέmicroα έχει τεθεί και πιο πρόσφατα microε το ατύχηmicroα διαρροής ερυθράς ιλύος στην πόλη Ajka της Ουγγαρίας (2010) και σε προληπτική βάση microε τις εκκολαπτόmicroενες κατά καιρούς επενδύσεις στα ορυχεία εξόρυξης χρυσού της Βουλγαρίας στο Krumovgrad στη βουλγαρική πλευρά της Ροδόπης και στο Kardzhali κοντά στην οmicroώνυmicroη πόλη α-κριβώς επειδή τα ορυχεία και η περιοχή ενδεχόmicroενης εγκατάστασης του εργοστασίων βρίσκονται κοντά στις όχθες του Άρδα ο οποίος είναι παραπόταmicroος του δικού microας Έ-βρου που εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος

Εντούτοις το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα ενός εξορυκτικού έργου είναι δυνατόν να ελεγχθεί κι αυτό σχετίζεται microε τον αποτελεσmicroατικό σχεδιασmicroό την ασφαλή λειτουργία την διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων και την περαιτέρω αποκατάστασή του Τα ληπτέα microέτρα προστασίας του περιβάλλοντος συνήθως δεν στοχεύουν να εξαλείψουν τα προβλήmicroατα αλλά να τα περιορίσουν σε ανεκτά επίπεδα Οι microελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την αποκατάσταση των θιγόmicroενων επιφανειών θα πρέπει να είναι ρεαλι-στικές και να συmicroπεριλαmicroβάνουν microέτρα για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος και

1-22010 79

microετά τη λήξη των εκmicroεταλλεύσεων Στην περίπτωση των υπογείων εργασιών δεν υφί-σταται τόσο το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα όσο ο κίνδυνος ενδεχόmicroενων κατολισθήσε-ων που είναι γνωστό για τους παροικούντες την Ιερουσαλήmicro ότι microπορεί επίσης να ελεγ-χθεί Επίσης η διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων microπορεί να ελεγχθεί αν γίνεται microε τρόπο ώστε (α) να microην τίθεται σε κίνδυνο η ανθρώπινη υγεία (β) να microην χρησιmicroοποιού-νται microέθοδοι που microπορούν να βλάψουν το περιβάλλον και ειδικότερα τα ύδατα τον αέ-ρα το έδαφος την πανίδα και τη χλωρίδα και (γ) να microην προκαλείται όχληση από θό-ρυβο ή οσmicroές ούτε να επηρεάζεται αρνητικά το τοπίο και οι τοποθεσίες ιδιαίτερου ενδι-αφέροντος (ΚΥΑ 396242209Ε1032009 ΦΕΚ 2076B2592009 ενσωmicroάτωση οδηγίας 200621EU για τα απόβλητα εξορυκτικής βιοmicroηχανίας) Τέλος τα θέmicroατα διασυνορια-κής ρύπανσης έχουν microπει σε microια ορθολογική διαχειριστική βάση microε microια σειρά από διε-θνείς περιβαλλοντικές συmicroβάσεις διασυνοριακού χαρακτήρα οι περισσότερες των ο-ποίων έχουν κυρωθεί από τη χώρα microας Ενδεικτικά αναφέρεται η ∆ιεθνής Σύmicroβαση Εspoo για την Εκτίmicroηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (EΠE) σε ∆ιασυνοριακά Πλαίσια (Espoo Φιλανδία 2521994) η οποία ορίζει microεταξύ άλλων ότι για ορισmicroένες κατηγορίες έργων και δραστηριοτήτων mdash microεταξύ των οποίων είναι τα microεταλλεία και τα εργοστάσια επεξεργασίας microετάλλων mdash τα οποία ενδέχεται να έχουν διασυνοριακές πε-ριβαλλοντικές επιπτώσεις όλες οι αποφάσεις λαmicroβάνονται από κοινού και laquoεπί ίσοις όροιςraquo microε τις επηρεαζόmicroενες χώρες

Με βάση τα επίσηmicroα στοιχεία της ΕΣΥΕ (2000) σε σύνολο 132 εκ στρεmicromicroάτων στην ελληνική επικράτεια η ζώνη διατάραξης από τις εξορυκτικές δραστηριότητες κα-ταλαmicroβάνει (microαζί microε τα εργοτάξια και τις χωmicroατερές) 270000 στρέmicromicroατα Ακόmicroη κι αν στα παραπάνω προσθέσουmicroε τις microεταλλευτικές παραχωρήσεις (ΠΜ) οι περισσότερες των οποίων είναι σε laquoδικαιολογηmicroένη αργίαraquo η microεταλλεία ζήτηmicroα είναι να καταλαmicroβά-νει περί το 1ndash15 της ελληνικής χερσαίας επικράτειας όταν σύmicroφωνα microε τα ίδια στοι-χεία η κατανοmicroή χρήσεων γης ήταν (2000) γεωργία 29 εκατ στρ (22 ) κτηνοτροφία 36 εκατ στρ (27 ) δάσηndashβλάστηση 63 εκατ στρ (47 ) εκτάσεις microε νερά 2 εκατ στρ τεχνητές εκτάσεις 26 εκατ στρ (2) στις οποίες περιλαmicroβάνονται η αστική δό-microηση (2 εκατ στρ) βιοmicroηχανίαndashβιοτεχνία (213000 στρ) και ορυχείαndashχωmicroατερέςndashεργοτάξια (270000 στρ) όταν microόνο από τις δασικές φωτιές του 2007 στην Πελοπόννη-σο ερήmicroωσαν πάνω από 25 εκατ στρέmicromicroατα πολλά από το οποία microέσα στη χερσαία ελλαδική ζώνη του δικτύου Natura 2000 Και το ερώτηmicroα που προβάλει microε σαφήνεια είναι υπερβολικό να επιθυmicroούmicroε να διαθέσουmicroε το 03 microε 04 του εδάφους της χώρας microας για την (στοχευmicroένη κι εντός των επιτρεποmicroένων από το χωροταξικό περιοχών) εξό-ρυξη τις χωmicroατερές και τη βιοmicroηχανία ποσοστό που microε την προσθήκη των γεωγραφικά διεσπαρmicroένων και σε laquoδυνητική αχρηστίαraquo στο microεγαλύτερο ποσοστό τους microεταλλευτι-κών παραχωρήσεων φτάνει το ελαχιστότατο 1ndash15 Ή microήπως η εναποmicroείνασα και συνεχώς φθίνουσα εξορυκτική βιοmicroηχανία ευθύνεται για όλα τα περιβαλλοντικά θέmicroατα που microαστίζουν τον τόπο microας

Ένας περαιτέρω αντίκτυπος των δραστηριοτήτων εξόρυξης είναι στην τοπική οικο-λογία και ειδικότερα στη βιοποικιλότητα Πολλά λατοmicroεία σε όλο τον κόσmicroο βρίσκονται microέσα ή συνορεύουν microε προστατευmicroένες περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας Για παρά-δειγmicroα ολόκληρη η έκταση του λατοmicroείου ποζολάνης στην Ξυλοκερατιά της Μήλου το οποίο διαχειρίζεται η ΤΙΤΑΝ ΑΕ καθώς και η παράκτια περιοχή δίπλα στο ορυχείο προστατεύεται από το δίκτυο Natura Σε αυτή την περιοχή αναγνωρίζονται δυο απειλού-microενα είδη το φίδι vipera schweizeri και η φώκια monachus monachus

To ζήτηmicroα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης εξορυκτικών επιχειρήσεων κοντά ή microέσα στο δίκτυο των προστατευόmicroενων περιοχών είναι ακανθώδες και επιρρεπές στην

80 1-22010

δηmicroιουργία παρερmicroηνειών κι εντυπώσεων αρνητικού κυρίως χαρακτήρα ακριβώς λόγω της απαίτησης για συνύπαρξη έmicroπρακτη συναίνεση και αποδέσmicroευση όλων των εmicroπλε-κοmicroένων από κάθε είδους δογmicroατισmicroό είτε οικολογικό είτε αναπτυξιακό

Το ποσοστό της χερσαίας επιφανείας της χώρας που εντάσσεται σε διάφορες ζώνες οικοτόπων και περιβαλλοντικά προστατευόmicroενων περιοχών mdash Natura 2000 microε ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) και οικοτόπους ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ∆) εθνικοί δρυmicroοί υγρότοποι Ραmicroσάρ καταφύγια άγριας ζωής κλπ mdash υπερβαίνει πλέον το 27 ενώ την ίδια στιγmicroή η δέσmicroευση εντός αυτών βεβαίων και πιθανών αποθεmicroάτων ορυκτού πλούτου εκτιmicroάται ότι υπερβαίνει το 45ndash50 του συνολικού δυναmicroικού ορυκτών πόρων που διαθέτει η χώρα Εξάλλου η εξορυκτική δραστηριότητα ως γνωστόν πλην εκείνης που αφορά τα κατεξοχήν αδρανή υλικά συναρτάται απόλυτα microε τους χώρους εύρεσης των κοιτασmicroάτων και εποmicroένως δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί ή να αποφευχθεί η τυχόν χωροθέτησή της εκ των προτέρων

Συνεπώς αν δεν θέλουmicroε να αναστείλουmicroε πλήρως την εξορυκτική δραστηριότητα και την εκmicroετάλλευση του ορυκτού microας πλούτου πρέπει να βρούmicroε έναν τρόπο συνύ-παρξης της παραγωγικής αυτής δραστηριότητας microε τα φυσικά ενδιαιτήmicroατα τους οικο-τόπους και τη βιοποικιλότητα κάθε είδους Εξαιρουmicroένων ορισmicroένων περιοχών όπου η εξόρυξη ενδεχοmicroένως πρέπει να απαγορεύεται καθολικά (πχ περιοχές απόλυτης προ-στασίας των θεσmicroοθετηmicroένων εθνικών δρυmicroών φυσικά πάρκα αισθητικά δάση διατη-ρητέα microνηmicroεία της φύσης κά microε συγκεκριmicroένες προϋποθέσειςαπαγορεύσεις για την άσκηση των διαφόρων δραστηριοτήτων στα όρια τους) το ζητούmicroενο είναι να τεθεί σα-φές κανονιστικό πλαίσιο που να ρυθmicroίζει τον τρόπο microε τον οποίο οι εξορυκτικές δρα-στηριότητες που χωροθετούνται εντός ή πλησίον προστατευόmicroενων περιοχών θα είναι σε θέση σε κάθε περίπτωση να συmicroβιβαστούν microε τις επιταγές της περιβαλλοντικής προ-στασίας και να συνεχίσουν να υφίστανται ειδάλλως να microαταιωθούν

Η συmicroβατότητα των εξορυκτικών δραστηριοτήτων εντός προστατευόmicroενων περιο-χών πρέπει να αξιολογηθεί υπό το πρίσmicroα των αξιών και των στόχων διατήρησης του τόπου σύmicroφωνα microε τα προβλεπόmicroενα στο άρθρο 6 της οδηγίας Ηabitats (οδηγία 9243EE) και της ΚΥΑ 333183028111298 Συγκεκριmicroένα κάθε σχέδιο ή έργο το οποίο είναι δυνατόν να επηρεάζει σηmicroαντικά τον εν λόγω τόπο καθεαυτό ή από κοινού microε άλλα σχέδια ή έργα πρέπει να αποτελέσει αντικείmicroενο κατάλληλης αξιολόγησης (laquoappropriate assessmentraquo) και microπορεί να εγκριθεί microόνον εφόσον δεν παραβλάπτει την ακεραιότητα του τόπου Οι αρmicroόδιες ελληνικές αρχές είναι υπεύθυνες να διασφαλίσουν τα ανωτέρω Άποψή microας είναι ότι οι στόχοι της ∆ιοίκησης αλλά και των εξειδικευmicroέ-νων φορέων διαχείρισης θα πρέπει να προσεγγίζουν το κρίσιmicroο θέmicroα της διατηρησιmicroό-τητας (laquosustainabilityraquo) των εθνικών οικολογικών αξιών στοχεύοντας στην ουσία του προβλήmicroατος που δεν είναι η κάθε είδους a priori απαγόρευση αλλά η ορθολογική κι ευέλικτη διαχείριση των ζωνών προστασίας προς όφελος των ενδιαιτηmicroάτων του φυσι-κού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε διαγενεακή κλίmicroακα

Τέλος για την περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων που σαφώς σχετίζονται microόνο έmicromicroεσα microε την εξορυκτική βιοmicroηχανία θα τολmicroούσαmicroε να αυτοσαρκαστούmicroε λέ-γοντας ότι η Eλλάδα αν εξαιρέσει κανείς τη ΛΑΡΚΟ και το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo που χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 κατάφερε να microην διαθέτει εξαγωγικές microεταλλουργίες οπότε δεν κινδυνεύει από τα υγρά και αέρια τυχόν απόβλητά τους Ειδικότερα η Ελλάδα δεν διαθέτει καmicroία υδροmicroεταλλουργική βιοmicroηχανία Ωστό-σο τόσο τα απόβλητα της ΛΑΡΚΟ (αέρια αλλά και η περίφηmicroη σκουριά που απορρί-πτεται ακόmicroη στον Ευβοϊκό παρά το γεγονός ότι έχουν αξιολογηθεί κατά καιρούς αρκε-τές θέσεις χερσαίας απόθεσης) όσο και εκείνα του laquoΑλουmicroινίου της Ελλάδοςraquo (ερυθρά

1-22010 81

ιλύς που επίσης απορρίπτεται microετά από εξουδετέρωση της σόδας σε θαλάσσιο ελεγχό-microενο περιβάλλον) απαιτούν τις ασφαλέστερες και σε βάθος χρόνου βέλτιστες διαχειρι-στικές λύσεις τους Ήδη όσον αφορά το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo έχουν δροmicroολογη-θεί όλες οι ενέργειες για την οριστική διακοπή της απόθεσης της ιλύος στον πυθmicroένα του Κορινθιακού microετά το τέλος του 2011

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα δεν είναι a priori επικίνδυνη ούτε a priori περιβαλλοντικά ασύmicroφορη Αρκεί στην ανάλυση κόστουςndashοφέλους να microπουν όλα τα δεδοmicroένα σε όλες τους τις διαστάσεις τεχνικά οικονοmicroικά κοινωνικά περιβαλλοντι-κά Κι ακόmicroη να διασφαλιστεί η αρχή της προφύλαξης βασική αρχή του κοινοτικού δι-καίου υπέρ του πολίτη σε microια βάση το δυνατόν συναινετική που δεν θα αφαιρεί όmicroως το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Αρκεί η στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της εκτιmicroώmicroενης εθνικής ωφέλειας να οδηγεί σε συγκερασmicroό τους κατά τρόπο που θα διασφαλίζει τη βιώσιmicroη ανάπτυξη όπως επιτάσσει ο συντακτικός νοmicroοθέτης και έχει δεχθεί η νοmicroολογία του ΣτΕ σε πολλές περιπτώσεις (πχ ΣτΕ 26752003 20592007 κά)

23 Οι κλιmicroατικές αλλαγές ο υπό καθαίρεση King Coal και οι τεχνολογίες CCS

Ελάχιστες πλέον αmicroφιβολίες υπάρχουν από τη διεθνή επιστηmicroονική κοινότητα ότι οι αυξανόmicroενες συγκεντρώσεις CO2 που προέρχονται από την καύση των ορυκτών καυσί-microων είτε για ηλεκτροπαραγωγή είτε για κίνηση microεταφορικών microέσων ευθύνονται για το φαινόmicroενο του θερmicroοκηπίου Τα ενεργειακά ορυκτά (λιγνίτης λιθάνθρακας κλπ) λόγω της συmicroβολής τους αυτής έχουν ενοχοποιηθεί (και microάλιστα laquomicroε ποινή θανάτουraquo) χωρίς να εξετασθούν ακόmicroη microε τη σοβαρότητα που πρέπει οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρ-χουν στον συγκεκριmicroένο τοmicroέα

Μολαταύτα αν εξετάσει κανείς microε σοβαρότητα όλες τις λύσεις αυτές θα καταλήξει ότι η αποτελεσmicroατική αντιmicroετώπιση της κλιmicroατικής αλλαγής δεν οδηγεί microονοδιάστατα σε microια εκτεταmicroένη και άmicroεση αποmicroάκρυνση από τα ορυκτά καύσιmicroα Ούτε προϋποθέτει microια καθολική στροφή προς τις ΑΠΕ (ή ακόmicroη και την πυρηνική ενέργεια) η οποία πα-ρότι επιθυmicroητή (για τις ΑΠΕ) δεν είναι εφικτή προ το παρόν

Υπάρχει συνεπώς microεγάλη ανάγκη για εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων καθαρών τεχνολο-γιών άνθρακα που εξασφαλίζουν την οικονοmicroικότητα και την αύξηση της απόδοσης των θερmicroοηλεκτρικών εργοστασίων αλλά διασφαλίζουν παράλληλα και τα περιβαλλοντικά κριτήρια τόσο όσον αφορά εκποmicroπές CΟ2 όσο και τους υπόλοιπους ρύπους Επισηmicroαίνε-ται ότι τέτοιες εφαρmicroογές υπάρχουν είναι εφαρmicroοστέες σε microεγάλο βαθmicroό και οικονοmicroι-κά ανταγωνιστικές ενώ η τεχνολογία τους διαρκώς βελτιώνεται Τέτοιες προηγmicroένες εφαρmicroογές ηλεκτροπαραγωγής και συmicroπαραγωγής (ηλεκτρισmicroού και θερmicroότητας) περι-λαmicroβάνουν σταθmicroούς άνθρακα υπερκρίσιmicroου ατmicroολέβητα (ultra supercritical stream turbine) σταθmicroούς άνθρακα microε εξαεριωτή (CIG CC-IGCC) σταθmicroούς φυσικού αερίου συνδυασmicroένου κύκλου (NGCC CCGT) συστοιχίες κυψελών καυσίmicroου (fuel cells) κά Eπίσης ειδικά για τον ελληνικό λιγνίτη περιλαmicroβάνουν τη συνδυασmicroένη ενεργειακή αξιοποίηση του λιγνίτη και τοπικών χαmicroηλού κόστους βιοmicroαζικών καυσίmicroων (πχ αγρι-οαγκινάρας κλπ) ή απορριmicromicroάτων

Εντούτοις η απαιτούmicroενη microεγάλη microείωση εκποmicroπών θερmicroοκηπίου στα επόmicroενα 50ndash100 χρόνια δεν microπορεί να εξασφαλιστεί microόνο microε τις τεχνολογίες αυτές Θεωρείται επιβε-βληmicroένη η λεγόmicroενη εξανθράκωση των ορυκτών καυσίmicroων δηλ δέσmicroευση του CO2 που προέρχεται από την καύση η οποία microάλιστα δηmicroιουργεί και κριτήρια καλύτερης πειθούς απέναντι στον πολίτη αν φυσικά συνοδεύεται από microηδενικά όρια εκποmicroπών Είναι λοι-

82 1-22010

πόν σηmicroαντικό εκτός των ανωτέρω τεχνολογιών αύξησης της απόδοσης να εφαρmicroο-στούν τόσο στους ανθρακικούς σταθmicroούς ηλεκτροπαραγωγής όσο και σε εκείνους φυσι-κού αερίου (στους νέους αλλά και τους παλιούς σταθmicroούς) οι ήδη εξελισσόmicroενες τεχνο-λογίες ∆έσmicroευσης και Αποθήκευσης CO2 (τεχνολογίες carbon capture and storage ή CCS) που παράγεται από αυτούς

Πολλαπλώς εκφρασmicroένος στόχος της ΕΕ είναι να διαθέτει έως και 12 πλήρεις πιλο-τικές microονάδες CCS σε πλήρη λειτουργία έως το 2015 και να καταστήσει την τεχνολογία ώριmicroη και εmicroπορικά βιώσιmicroη έως το 2020 Για το λόγο αυτό η ΕΕ διαmicroόρφωσε το πλαί-σιο και ξεκίνησε ήδη να επιχορηγεί 6 πιλοτικά έργα που θα microοιραστούν την κοινοτική χρηmicroατοδότηση ύψους σε πρώτη φάση 1 δισ ευρώ και τα οποία βρίσκονται σε Βρετα-νία Γερmicroανία Ολλανδία Πολωνία Ισπανία και Ιταλία Η Ελλάδα αν και από τους microε-γαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη στην Ευρώπη δεν συγκαταλέγεται microέσα στις 12 χώρες θεωρώντας ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι αρκετά ώριmicroη προς χρηmicroατοδότηση Υπεν-θυmicroίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 50 των αναγκών microας σε ηλεκτρική ενέργεια καλύ-πτεται από την παραγωγή λιγνιτικών σταθmicroών Και η Ελλάδα στο πλαίσια της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέmicroηση της κλιmicroατικής αλλαγής αλλά και του νέου αυστηρότερου πλαισίου για την εmicroπορία ρύπων θα είναι microεταξύ εκείνων που θα πληγούν περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησης από τον λιγνίτη Με άλλα λόγια η στροφή microας προς τις ΑΠΕ θα είναι λιγότερο οmicroαλή και θα στοιχίσει περισσότερο από άλλες χώρες που ούτως η άλλως δεν διαθέτουν ορυκτούς άνθρακες Εποmicroένως microε δεδοmicroένο ότι η ∆ΕΗ ΑΕ έχει δροmicroολο-γήσει την κατασκευή 2 νέων λιγνιτικών microονάδων στην Πτολεmicroαΐδα και την Φλώρινα (Μελίτη ΙΙ) θα microπορούσε microία τουλάχιστον από αυτές να γίνει microε τη χρήση της τεχνολο-γίας CCS Άλλωστε σύmicroφωνα microε τη σχετική οδηγία 200931ΕΚ για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηmicroατισmicroούς η χώρα microας θα πρέπει να έχει ενσωmicroατώσει το κανονιστικό πλαίσιο συmicromicroόρφωσης microέχρι τις 2562011

Η τεχνολογία CCS υλοποιείται για περισσότερο από microια δεκαετία σε διάφορες περι-οχές του κόσmicroου Για παράδειγmicroα το πρόγραmicromicroα στο Weyburn του Καναδά όπου πάνω από 5 εκατ τόνοι CO2 εισήχθησαν microε εισπίεση σε εξαντληmicroένο κοίτασmicroα πετρελαίου και επίσης στην Ευρώπη το έργο Sleipner που υλοποιείται από την Statoil στη Νορβη-γία όπου έχουν εκχυθεί microε επιτυχία πάνω από 10 εκατ τόνοι CO2 σε υποθαλάσσιους υδροφορείς κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα (από το 1996) Τέλος ο πρώτος στον κόσmicroο πιλοτικός σταθmicroός ηλεκτρικής ενέργειας που καίει λιγνίτη χωρίς να εκπέmicroπει CO2 στην ατmicroόσφαιρα χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία CCS λειτουργεί ήδη από το 2008 έξω από την κωmicroόπολη Spremberg της πρώην Ανατολικής Γερmicroανίας

Με τα σηmicroερινά τεχνολογικά επίπεδα το συνολικό κόστος δέσmicroευσης microεταφοράς και αποθήκευσης του CO2 σε ανθρακικούς θερmicroικούς σταθmicroούς ανέρχεται περίπου στα 60ndash70 euro ανά τόνο CO2 Οι σηmicroαντικές τεχνικές βελτιώσεις που αναmicroένονται τα επόmicroενα έτη εκτιmicroάται ότι θα οδηγήσουν πριν το 2020 σε κόστος 20ndash25 euro ανά τόνο CO2 Αυτό σηmicroαίνει πρακτικά ότι το κόστος της τάξης των 75ndash85 centkWh για ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα microε τις σηmicroερινές τεχνολογίες CCS είναι συγκρίσιmicroο microε το κόστος της ηλε-κτροπαραγωγής microε αιολική ενέργεια (6ndash8 centkWh) για θέσεις microε χαmicroηλές ταχύτητες ανέ-microου Οι τεχνικές βελτιώσεις στα συστήmicroατα CCS αναmicroένεται να microειώσουν το κόστος microετά το 2020 στα επίπεδα των 6 centkWh και πλήρως ανταγωνιστικά microε το microέσο κόστος παραγωγής αιολικής ενέργειας (5ndash6 centkWh)

Τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες CCS microπορούν να microετα-τρέψουν τη χρήση του ρυπογόνου γαιάνθρακαλιγνίτη από αναγκαίο κακό (που αναmicroένει απλώς την εκτέλεση της ποινής του θανάτου η οποία του έχει επιβληθεί) σε microια φιλικό-τερη προς το περιβάλλον microέθοδο ηλεκτροπαραγωγής και αυτό δεν είναι microόνο επικοινω-

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 77

τεχνολογιών και microεθόδων που επιτρέπουν την περιβαλλοντικά ασφαλή εκmicroετάλλευση ορυκτών πόρων microε χαmicroηλότερες περιεκτικότητες

Εξάλλου για να επανέλθουmicroε στο θέmicroα της microη ανανεωσιmicroότητας των ΟΠ ακόmicroη κι αν τα πρωτογενή προϊόντα της εξόρυξης θεωρούνται microη ανανεώσιmicroοι πόροι τα επεξερ-γασmicroένα προϊόντα της microεταλλείας τα microέταλλα καθώς και ορισmicroένα microεταλλουργικά πα-ραπροϊόντα (πχ υπολείmicromicroατα χαλυβουργίας) είναι απείρως ανακυκλώσιmicroα Υπενθυmicroί-ζεται ότι σε αντίθεση microε άλλα υλικά που χρησιmicroοποιούνται σε συσκευασίες ή στην δό-microηση τα microέταλλα διατηρούν ακέραια τα χαρακτηριστικά τους microετά την ανακύκλωση χωρίς ποιοτική υποβάθmicroιση Αλλά και τα microη microεταλλικά προϊόντα (αδρανή υλικά κατε-δαφίσεων οικοδοmicroικά υλικά κλπ) είναι σε βάθος χρόνου ανακυκλώσιmicroα και microπορεί η χρήση τους να αναδιανέmicroεται σε πολλούς κύκλους νέων χρηστών

Ο γεωγραφικός εντοπισmicroός και η στενότητα των ορυκτών πόρων mdash Οι ΟΠ χαρακτη-ρίζονται από την λεγόmicroενη a priori ή de facto χωροθέτηση των κοιτασmicroάτων σε συγκε-κριmicroένους χώρους Η ιδιότητά τους αυτή θέτει περιορισmicroούς ως προς τη χωροθέτηση microιας εξορυκτικής microονάδας (αλλά και microιας microονάδας επεξεργασίας) δεδοmicroένου ότι αυτή δεν microπορεί να εγκατασταθεί οπουδήποτε ούτε να microετακινηθεί ανάλογα microε τις επιθυmicroίες microας αλλά microόνο στις περιοχές όπου υπάρχει το κοίτασmicroα Έτσι η ιδιαιτερότητα αυτή των ΟΠ αφενός τους εντάσσει αυτόmicroατα στις προτεραιότητες σχεδιασmicroού χρήσεων γης αφε-τέρου όmicroως δηmicroιουργεί θέmicroατα αυξηmicroένου ανταγωνισmicroού για διάφορες χρήσεις γης και επιπλέον απαιτεί αυστηρό ρυθmicroιστικό πλαίσιο όσον αφορά την πρόσβαση στα κοιτά-σmicroατα ορυκτών

Ειδικότερα σε περιπτώσεις υψηλής ποσοστιαίας συγκέντρωσης σηmicroαντικών και σπανίων ΟΠ σε συγκεκριmicroένες χώρες ο γεωγραφικός εντοπισmicroός (ή ο laquoγεωλογικός πα-ράγωνraquo όπως επίσης λέγεται) δηmicroιουργεί microια ακόmicroη παρενέργεια microε αντίκτυπο στην ασφάλεια εφοδιασmicroού και στην πρόσβαση στις ορυκτές πρώτες ύλες Για παράδειγmicroα η ΕΕ εξαρτάται σε microεγάλο βαθmicroό από τις εισαγωγές microετάλλων υψηλής τεχνολογίας (πχ κοβάλτιο ο λευκόχρυσος τιτάνιο ταντάλιο σπάνιες γαίες νεοδύmicroιο δυσπρόσιο δηmicroή-τριο ευρώπιο λουτήσιο λανθάνιο κλπ) από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλ-λον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά διαδραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινο-τόmicroων οικολογικών τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microεί-ωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης στην microαζική παραγωγή ηλεκτρι-κώνηλεκτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κο-microπιούτερ microικροηλεκτρονικές συσκευές καταλύτες αυτοκινήτων κλπ) καθώς και στην πολεmicroική βιοmicroηχανία

∆υστυχώς τα περισσότερα κοιτάσmicroατά τους δεν είναι διεσπαρmicroένα ανά την υφήλι-ο αλλά εντοπίζονται σε microεγάλο βαθmicroό σε ορισmicroένες χώρες επηρεάζοντας αρνητικά την πρόσβαση αλλά και την ασφάλεια του εφοδιασmicroού Είναι ευρέως γνωστή η κρίση εφο-διασmicroού του τανταλίου το οποίο σε ποσοστό 80 εντοπίζεται microόνο στο Κονγκό το 2000 λόγω της θεαmicroατικής αύξησης της κινητής τηλεφωνίας που στηρίζεται στη χρήση του η οποία οδήγησε σε πολλαπλές παρενέργειες (οικονοmicroικές πολιτικές και πόλεmicroο στην Κ Αφρική) Eπίσης είναι γνωστό ότι η Κίνα ήδη ελέγχει το 95 microε 97 της παγκό-σmicroιας παραγωγής στα ορυκτά των σπανίων γαιών (παραγωγή 138000 τόνοι για το 2008) Ειδικότερα παράγει το 99 του δυσπρόσιου (Dy) και το 95 του νεοδύmicroιου (Nd) Μάλιστα προβλέποντας έγκαιρα την κατακόρυφη αύξηση της ζήτησης εφαρmicroόζει όλο και περισσότερο περιοριστικά microέτρα που αποσκοπούν στην προστασία των ίδιων πόρων της ώστε να εξασφαλίσουν ειδικά πλεονεκτήmicroατα για τις βιοmicroηχανίες τους στα

78 1-22010

επόmicroενα στάδια της microεταποίησης Τα microέτρα όmicroως αυτά πχ εξαγωγικοί φόροι και ποσο-στώσεις επιχορηγήσεις συστήmicroατα διπλής τιmicroολόγησης κά ουσιαστικά στρεβλώνουν το παγκόσmicroιο εmicroπόριο πρώτων υλών

22 Το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα

Η εξορυκτική είναι κατεξοχήν παρεmicroβατική δραστηριότητα προς το περιβάλλον ταυτόχρονα όmicroως υπάρχουν βιοmicroηχανικά ορυκτά και πετρώmicroατα που χρησιmicroοποιούνται στην υπηρεσία της προστασίας του περιβάλλοντος (laquoπράσινα ορυκτάraquo) Ο κλάδος έχει ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα microέσα στο φυσικό περιβάλλον ειδικότερα στην περί-πτωση των υπαίθριων εκmicroεταλλεύσεων εντούτοις η αναmicroενόmicroενη βλάβη είναι υπό προ-ϋποθέσεις περιορισmicroένη προσωρινή κι αναστρέψιmicroη Οι επιπτώσεις της εξόρυξης αφο-ρούν κυρίως στο τοπίο την βιοποικιλότητα τον θόρυβο και άλλες οχλήσεις για τις το-πικές κοινότητες Επίσης είναι δυνατή η αέρια ρύπανση (έκλυση σκόνης ή καυσαερίων) κατά τις διάφορες φάσεις των εξορυκτικών εργασιών καθώς και mdash σπανιότερα mdash η ρύπανση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων λόγω αλλαγής τη κοίτης χειmicroάρρων ή καταστροφής του υδροφόρου ορίζοντα

Στην περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων πυροmicroεταλλουργικών ή υδροmicroε-ταλλουργικών όπου είναι δυνατόν να χρησιmicroοποιηθούν διεργασίες που επιφέρουν χηmicroι-κή αλλοίωση στη σύσταση των ορυκτών και παραγωγή αερίων αποβλήτων (πυροmicroεταλ-λουργία) είτε χηmicroικές ουσίες για την επεξεργασία του εξορυγmicroένου microεταλλεύmicroατος πχ υδροχλωρικό και θειϊκό οξύ κηροζίνη άζωτο και φώσφορος κυάνιο οργανικοί διαλύ-τες κά (υδροmicroεταλλουργία) απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή διότι η κακή διαχείριση των θεmicroάτων ασφαλείας είναι δυνατόν να οδηγήσει σε οικολογικές καταστροφές που επη-ρεάζουν τους κύκλους της φύσης και της ζωής Ορισmicroένα περιβαλλοντικά ατυχήmicroατα κυρίως στον τοmicroέα της υδροmicroεταλλουργίας και ειδικότερα του χρυσού που σχετίζονται microε διαρροές αποβλήτων έχουν στιγmicroατίσει την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου στα ορυχεία χρυσού του Summitville στο Κολοράντο των ΗΠΑ (1992) στο χρυσωρυχείο του Omai στη Γουιάνα (1995) στο ορυχείο Harmony της Νότιας Αφρικής (1994) στο χρυσωρυχείο Kumtor της ∆ηmicroοκρατίας του Κιργκιστάν (1998) στην περιοχή του Aznal-coacutellar στις εγκαταστάσεις της Boliden Ltd στην Ισπανία (1998) στην περιοχή Baia Mare της Ρουmicroανίας (2000) κά Ειδικότερα το τελευταίο ατύχηmicroα στο Baia Mare της Ρουmicroα-νίας τον Ιανουάριο 2000 κατόπιν διαρροής κυανιούχων ενώσεων στον ∆ούναβη και τους παραποτάmicroους του έθεσε microε επιτακτικό τρόπο τα θέmicroατα διασυνοριακής ρύπανσης Το ίδιο θέmicroα έχει τεθεί και πιο πρόσφατα microε το ατύχηmicroα διαρροής ερυθράς ιλύος στην πόλη Ajka της Ουγγαρίας (2010) και σε προληπτική βάση microε τις εκκολαπτόmicroενες κατά καιρούς επενδύσεις στα ορυχεία εξόρυξης χρυσού της Βουλγαρίας στο Krumovgrad στη βουλγαρική πλευρά της Ροδόπης και στο Kardzhali κοντά στην οmicroώνυmicroη πόλη α-κριβώς επειδή τα ορυχεία και η περιοχή ενδεχόmicroενης εγκατάστασης του εργοστασίων βρίσκονται κοντά στις όχθες του Άρδα ο οποίος είναι παραπόταmicroος του δικού microας Έ-βρου που εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος

Εντούτοις το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα ενός εξορυκτικού έργου είναι δυνατόν να ελεγχθεί κι αυτό σχετίζεται microε τον αποτελεσmicroατικό σχεδιασmicroό την ασφαλή λειτουργία την διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων και την περαιτέρω αποκατάστασή του Τα ληπτέα microέτρα προστασίας του περιβάλλοντος συνήθως δεν στοχεύουν να εξαλείψουν τα προβλήmicroατα αλλά να τα περιορίσουν σε ανεκτά επίπεδα Οι microελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την αποκατάσταση των θιγόmicroενων επιφανειών θα πρέπει να είναι ρεαλι-στικές και να συmicroπεριλαmicroβάνουν microέτρα για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος και

1-22010 79

microετά τη λήξη των εκmicroεταλλεύσεων Στην περίπτωση των υπογείων εργασιών δεν υφί-σταται τόσο το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα όσο ο κίνδυνος ενδεχόmicroενων κατολισθήσε-ων που είναι γνωστό για τους παροικούντες την Ιερουσαλήmicro ότι microπορεί επίσης να ελεγ-χθεί Επίσης η διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων microπορεί να ελεγχθεί αν γίνεται microε τρόπο ώστε (α) να microην τίθεται σε κίνδυνο η ανθρώπινη υγεία (β) να microην χρησιmicroοποιού-νται microέθοδοι που microπορούν να βλάψουν το περιβάλλον και ειδικότερα τα ύδατα τον αέ-ρα το έδαφος την πανίδα και τη χλωρίδα και (γ) να microην προκαλείται όχληση από θό-ρυβο ή οσmicroές ούτε να επηρεάζεται αρνητικά το τοπίο και οι τοποθεσίες ιδιαίτερου ενδι-αφέροντος (ΚΥΑ 396242209Ε1032009 ΦΕΚ 2076B2592009 ενσωmicroάτωση οδηγίας 200621EU για τα απόβλητα εξορυκτικής βιοmicroηχανίας) Τέλος τα θέmicroατα διασυνορια-κής ρύπανσης έχουν microπει σε microια ορθολογική διαχειριστική βάση microε microια σειρά από διε-θνείς περιβαλλοντικές συmicroβάσεις διασυνοριακού χαρακτήρα οι περισσότερες των ο-ποίων έχουν κυρωθεί από τη χώρα microας Ενδεικτικά αναφέρεται η ∆ιεθνής Σύmicroβαση Εspoo για την Εκτίmicroηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (EΠE) σε ∆ιασυνοριακά Πλαίσια (Espoo Φιλανδία 2521994) η οποία ορίζει microεταξύ άλλων ότι για ορισmicroένες κατηγορίες έργων και δραστηριοτήτων mdash microεταξύ των οποίων είναι τα microεταλλεία και τα εργοστάσια επεξεργασίας microετάλλων mdash τα οποία ενδέχεται να έχουν διασυνοριακές πε-ριβαλλοντικές επιπτώσεις όλες οι αποφάσεις λαmicroβάνονται από κοινού και laquoεπί ίσοις όροιςraquo microε τις επηρεαζόmicroενες χώρες

Με βάση τα επίσηmicroα στοιχεία της ΕΣΥΕ (2000) σε σύνολο 132 εκ στρεmicromicroάτων στην ελληνική επικράτεια η ζώνη διατάραξης από τις εξορυκτικές δραστηριότητες κα-ταλαmicroβάνει (microαζί microε τα εργοτάξια και τις χωmicroατερές) 270000 στρέmicromicroατα Ακόmicroη κι αν στα παραπάνω προσθέσουmicroε τις microεταλλευτικές παραχωρήσεις (ΠΜ) οι περισσότερες των οποίων είναι σε laquoδικαιολογηmicroένη αργίαraquo η microεταλλεία ζήτηmicroα είναι να καταλαmicroβά-νει περί το 1ndash15 της ελληνικής χερσαίας επικράτειας όταν σύmicroφωνα microε τα ίδια στοι-χεία η κατανοmicroή χρήσεων γης ήταν (2000) γεωργία 29 εκατ στρ (22 ) κτηνοτροφία 36 εκατ στρ (27 ) δάσηndashβλάστηση 63 εκατ στρ (47 ) εκτάσεις microε νερά 2 εκατ στρ τεχνητές εκτάσεις 26 εκατ στρ (2) στις οποίες περιλαmicroβάνονται η αστική δό-microηση (2 εκατ στρ) βιοmicroηχανίαndashβιοτεχνία (213000 στρ) και ορυχείαndashχωmicroατερέςndashεργοτάξια (270000 στρ) όταν microόνο από τις δασικές φωτιές του 2007 στην Πελοπόννη-σο ερήmicroωσαν πάνω από 25 εκατ στρέmicromicroατα πολλά από το οποία microέσα στη χερσαία ελλαδική ζώνη του δικτύου Natura 2000 Και το ερώτηmicroα που προβάλει microε σαφήνεια είναι υπερβολικό να επιθυmicroούmicroε να διαθέσουmicroε το 03 microε 04 του εδάφους της χώρας microας για την (στοχευmicroένη κι εντός των επιτρεποmicroένων από το χωροταξικό περιοχών) εξό-ρυξη τις χωmicroατερές και τη βιοmicroηχανία ποσοστό που microε την προσθήκη των γεωγραφικά διεσπαρmicroένων και σε laquoδυνητική αχρηστίαraquo στο microεγαλύτερο ποσοστό τους microεταλλευτι-κών παραχωρήσεων φτάνει το ελαχιστότατο 1ndash15 Ή microήπως η εναποmicroείνασα και συνεχώς φθίνουσα εξορυκτική βιοmicroηχανία ευθύνεται για όλα τα περιβαλλοντικά θέmicroατα που microαστίζουν τον τόπο microας

Ένας περαιτέρω αντίκτυπος των δραστηριοτήτων εξόρυξης είναι στην τοπική οικο-λογία και ειδικότερα στη βιοποικιλότητα Πολλά λατοmicroεία σε όλο τον κόσmicroο βρίσκονται microέσα ή συνορεύουν microε προστατευmicroένες περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας Για παρά-δειγmicroα ολόκληρη η έκταση του λατοmicroείου ποζολάνης στην Ξυλοκερατιά της Μήλου το οποίο διαχειρίζεται η ΤΙΤΑΝ ΑΕ καθώς και η παράκτια περιοχή δίπλα στο ορυχείο προστατεύεται από το δίκτυο Natura Σε αυτή την περιοχή αναγνωρίζονται δυο απειλού-microενα είδη το φίδι vipera schweizeri και η φώκια monachus monachus

To ζήτηmicroα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης εξορυκτικών επιχειρήσεων κοντά ή microέσα στο δίκτυο των προστατευόmicroενων περιοχών είναι ακανθώδες και επιρρεπές στην

80 1-22010

δηmicroιουργία παρερmicroηνειών κι εντυπώσεων αρνητικού κυρίως χαρακτήρα ακριβώς λόγω της απαίτησης για συνύπαρξη έmicroπρακτη συναίνεση και αποδέσmicroευση όλων των εmicroπλε-κοmicroένων από κάθε είδους δογmicroατισmicroό είτε οικολογικό είτε αναπτυξιακό

Το ποσοστό της χερσαίας επιφανείας της χώρας που εντάσσεται σε διάφορες ζώνες οικοτόπων και περιβαλλοντικά προστατευόmicroενων περιοχών mdash Natura 2000 microε ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) και οικοτόπους ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ∆) εθνικοί δρυmicroοί υγρότοποι Ραmicroσάρ καταφύγια άγριας ζωής κλπ mdash υπερβαίνει πλέον το 27 ενώ την ίδια στιγmicroή η δέσmicroευση εντός αυτών βεβαίων και πιθανών αποθεmicroάτων ορυκτού πλούτου εκτιmicroάται ότι υπερβαίνει το 45ndash50 του συνολικού δυναmicroικού ορυκτών πόρων που διαθέτει η χώρα Εξάλλου η εξορυκτική δραστηριότητα ως γνωστόν πλην εκείνης που αφορά τα κατεξοχήν αδρανή υλικά συναρτάται απόλυτα microε τους χώρους εύρεσης των κοιτασmicroάτων και εποmicroένως δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί ή να αποφευχθεί η τυχόν χωροθέτησή της εκ των προτέρων

Συνεπώς αν δεν θέλουmicroε να αναστείλουmicroε πλήρως την εξορυκτική δραστηριότητα και την εκmicroετάλλευση του ορυκτού microας πλούτου πρέπει να βρούmicroε έναν τρόπο συνύ-παρξης της παραγωγικής αυτής δραστηριότητας microε τα φυσικά ενδιαιτήmicroατα τους οικο-τόπους και τη βιοποικιλότητα κάθε είδους Εξαιρουmicroένων ορισmicroένων περιοχών όπου η εξόρυξη ενδεχοmicroένως πρέπει να απαγορεύεται καθολικά (πχ περιοχές απόλυτης προ-στασίας των θεσmicroοθετηmicroένων εθνικών δρυmicroών φυσικά πάρκα αισθητικά δάση διατη-ρητέα microνηmicroεία της φύσης κά microε συγκεκριmicroένες προϋποθέσειςαπαγορεύσεις για την άσκηση των διαφόρων δραστηριοτήτων στα όρια τους) το ζητούmicroενο είναι να τεθεί σα-φές κανονιστικό πλαίσιο που να ρυθmicroίζει τον τρόπο microε τον οποίο οι εξορυκτικές δρα-στηριότητες που χωροθετούνται εντός ή πλησίον προστατευόmicroενων περιοχών θα είναι σε θέση σε κάθε περίπτωση να συmicroβιβαστούν microε τις επιταγές της περιβαλλοντικής προ-στασίας και να συνεχίσουν να υφίστανται ειδάλλως να microαταιωθούν

Η συmicroβατότητα των εξορυκτικών δραστηριοτήτων εντός προστατευόmicroενων περιο-χών πρέπει να αξιολογηθεί υπό το πρίσmicroα των αξιών και των στόχων διατήρησης του τόπου σύmicroφωνα microε τα προβλεπόmicroενα στο άρθρο 6 της οδηγίας Ηabitats (οδηγία 9243EE) και της ΚΥΑ 333183028111298 Συγκεκριmicroένα κάθε σχέδιο ή έργο το οποίο είναι δυνατόν να επηρεάζει σηmicroαντικά τον εν λόγω τόπο καθεαυτό ή από κοινού microε άλλα σχέδια ή έργα πρέπει να αποτελέσει αντικείmicroενο κατάλληλης αξιολόγησης (laquoappropriate assessmentraquo) και microπορεί να εγκριθεί microόνον εφόσον δεν παραβλάπτει την ακεραιότητα του τόπου Οι αρmicroόδιες ελληνικές αρχές είναι υπεύθυνες να διασφαλίσουν τα ανωτέρω Άποψή microας είναι ότι οι στόχοι της ∆ιοίκησης αλλά και των εξειδικευmicroέ-νων φορέων διαχείρισης θα πρέπει να προσεγγίζουν το κρίσιmicroο θέmicroα της διατηρησιmicroό-τητας (laquosustainabilityraquo) των εθνικών οικολογικών αξιών στοχεύοντας στην ουσία του προβλήmicroατος που δεν είναι η κάθε είδους a priori απαγόρευση αλλά η ορθολογική κι ευέλικτη διαχείριση των ζωνών προστασίας προς όφελος των ενδιαιτηmicroάτων του φυσι-κού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε διαγενεακή κλίmicroακα

Τέλος για την περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων που σαφώς σχετίζονται microόνο έmicromicroεσα microε την εξορυκτική βιοmicroηχανία θα τολmicroούσαmicroε να αυτοσαρκαστούmicroε λέ-γοντας ότι η Eλλάδα αν εξαιρέσει κανείς τη ΛΑΡΚΟ και το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo που χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 κατάφερε να microην διαθέτει εξαγωγικές microεταλλουργίες οπότε δεν κινδυνεύει από τα υγρά και αέρια τυχόν απόβλητά τους Ειδικότερα η Ελλάδα δεν διαθέτει καmicroία υδροmicroεταλλουργική βιοmicroηχανία Ωστό-σο τόσο τα απόβλητα της ΛΑΡΚΟ (αέρια αλλά και η περίφηmicroη σκουριά που απορρί-πτεται ακόmicroη στον Ευβοϊκό παρά το γεγονός ότι έχουν αξιολογηθεί κατά καιρούς αρκε-τές θέσεις χερσαίας απόθεσης) όσο και εκείνα του laquoΑλουmicroινίου της Ελλάδοςraquo (ερυθρά

1-22010 81

ιλύς που επίσης απορρίπτεται microετά από εξουδετέρωση της σόδας σε θαλάσσιο ελεγχό-microενο περιβάλλον) απαιτούν τις ασφαλέστερες και σε βάθος χρόνου βέλτιστες διαχειρι-στικές λύσεις τους Ήδη όσον αφορά το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo έχουν δροmicroολογη-θεί όλες οι ενέργειες για την οριστική διακοπή της απόθεσης της ιλύος στον πυθmicroένα του Κορινθιακού microετά το τέλος του 2011

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα δεν είναι a priori επικίνδυνη ούτε a priori περιβαλλοντικά ασύmicroφορη Αρκεί στην ανάλυση κόστουςndashοφέλους να microπουν όλα τα δεδοmicroένα σε όλες τους τις διαστάσεις τεχνικά οικονοmicroικά κοινωνικά περιβαλλοντι-κά Κι ακόmicroη να διασφαλιστεί η αρχή της προφύλαξης βασική αρχή του κοινοτικού δι-καίου υπέρ του πολίτη σε microια βάση το δυνατόν συναινετική που δεν θα αφαιρεί όmicroως το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Αρκεί η στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της εκτιmicroώmicroενης εθνικής ωφέλειας να οδηγεί σε συγκερασmicroό τους κατά τρόπο που θα διασφαλίζει τη βιώσιmicroη ανάπτυξη όπως επιτάσσει ο συντακτικός νοmicroοθέτης και έχει δεχθεί η νοmicroολογία του ΣτΕ σε πολλές περιπτώσεις (πχ ΣτΕ 26752003 20592007 κά)

23 Οι κλιmicroατικές αλλαγές ο υπό καθαίρεση King Coal και οι τεχνολογίες CCS

Ελάχιστες πλέον αmicroφιβολίες υπάρχουν από τη διεθνή επιστηmicroονική κοινότητα ότι οι αυξανόmicroενες συγκεντρώσεις CO2 που προέρχονται από την καύση των ορυκτών καυσί-microων είτε για ηλεκτροπαραγωγή είτε για κίνηση microεταφορικών microέσων ευθύνονται για το φαινόmicroενο του θερmicroοκηπίου Τα ενεργειακά ορυκτά (λιγνίτης λιθάνθρακας κλπ) λόγω της συmicroβολής τους αυτής έχουν ενοχοποιηθεί (και microάλιστα laquomicroε ποινή θανάτουraquo) χωρίς να εξετασθούν ακόmicroη microε τη σοβαρότητα που πρέπει οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρ-χουν στον συγκεκριmicroένο τοmicroέα

Μολαταύτα αν εξετάσει κανείς microε σοβαρότητα όλες τις λύσεις αυτές θα καταλήξει ότι η αποτελεσmicroατική αντιmicroετώπιση της κλιmicroατικής αλλαγής δεν οδηγεί microονοδιάστατα σε microια εκτεταmicroένη και άmicroεση αποmicroάκρυνση από τα ορυκτά καύσιmicroα Ούτε προϋποθέτει microια καθολική στροφή προς τις ΑΠΕ (ή ακόmicroη και την πυρηνική ενέργεια) η οποία πα-ρότι επιθυmicroητή (για τις ΑΠΕ) δεν είναι εφικτή προ το παρόν

Υπάρχει συνεπώς microεγάλη ανάγκη για εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων καθαρών τεχνολο-γιών άνθρακα που εξασφαλίζουν την οικονοmicroικότητα και την αύξηση της απόδοσης των θερmicroοηλεκτρικών εργοστασίων αλλά διασφαλίζουν παράλληλα και τα περιβαλλοντικά κριτήρια τόσο όσον αφορά εκποmicroπές CΟ2 όσο και τους υπόλοιπους ρύπους Επισηmicroαίνε-ται ότι τέτοιες εφαρmicroογές υπάρχουν είναι εφαρmicroοστέες σε microεγάλο βαθmicroό και οικονοmicroι-κά ανταγωνιστικές ενώ η τεχνολογία τους διαρκώς βελτιώνεται Τέτοιες προηγmicroένες εφαρmicroογές ηλεκτροπαραγωγής και συmicroπαραγωγής (ηλεκτρισmicroού και θερmicroότητας) περι-λαmicroβάνουν σταθmicroούς άνθρακα υπερκρίσιmicroου ατmicroολέβητα (ultra supercritical stream turbine) σταθmicroούς άνθρακα microε εξαεριωτή (CIG CC-IGCC) σταθmicroούς φυσικού αερίου συνδυασmicroένου κύκλου (NGCC CCGT) συστοιχίες κυψελών καυσίmicroου (fuel cells) κά Eπίσης ειδικά για τον ελληνικό λιγνίτη περιλαmicroβάνουν τη συνδυασmicroένη ενεργειακή αξιοποίηση του λιγνίτη και τοπικών χαmicroηλού κόστους βιοmicroαζικών καυσίmicroων (πχ αγρι-οαγκινάρας κλπ) ή απορριmicromicroάτων

Εντούτοις η απαιτούmicroενη microεγάλη microείωση εκποmicroπών θερmicroοκηπίου στα επόmicroενα 50ndash100 χρόνια δεν microπορεί να εξασφαλιστεί microόνο microε τις τεχνολογίες αυτές Θεωρείται επιβε-βληmicroένη η λεγόmicroενη εξανθράκωση των ορυκτών καυσίmicroων δηλ δέσmicroευση του CO2 που προέρχεται από την καύση η οποία microάλιστα δηmicroιουργεί και κριτήρια καλύτερης πειθούς απέναντι στον πολίτη αν φυσικά συνοδεύεται από microηδενικά όρια εκποmicroπών Είναι λοι-

82 1-22010

πόν σηmicroαντικό εκτός των ανωτέρω τεχνολογιών αύξησης της απόδοσης να εφαρmicroο-στούν τόσο στους ανθρακικούς σταθmicroούς ηλεκτροπαραγωγής όσο και σε εκείνους φυσι-κού αερίου (στους νέους αλλά και τους παλιούς σταθmicroούς) οι ήδη εξελισσόmicroενες τεχνο-λογίες ∆έσmicroευσης και Αποθήκευσης CO2 (τεχνολογίες carbon capture and storage ή CCS) που παράγεται από αυτούς

Πολλαπλώς εκφρασmicroένος στόχος της ΕΕ είναι να διαθέτει έως και 12 πλήρεις πιλο-τικές microονάδες CCS σε πλήρη λειτουργία έως το 2015 και να καταστήσει την τεχνολογία ώριmicroη και εmicroπορικά βιώσιmicroη έως το 2020 Για το λόγο αυτό η ΕΕ διαmicroόρφωσε το πλαί-σιο και ξεκίνησε ήδη να επιχορηγεί 6 πιλοτικά έργα που θα microοιραστούν την κοινοτική χρηmicroατοδότηση ύψους σε πρώτη φάση 1 δισ ευρώ και τα οποία βρίσκονται σε Βρετα-νία Γερmicroανία Ολλανδία Πολωνία Ισπανία και Ιταλία Η Ελλάδα αν και από τους microε-γαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη στην Ευρώπη δεν συγκαταλέγεται microέσα στις 12 χώρες θεωρώντας ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι αρκετά ώριmicroη προς χρηmicroατοδότηση Υπεν-θυmicroίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 50 των αναγκών microας σε ηλεκτρική ενέργεια καλύ-πτεται από την παραγωγή λιγνιτικών σταθmicroών Και η Ελλάδα στο πλαίσια της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέmicroηση της κλιmicroατικής αλλαγής αλλά και του νέου αυστηρότερου πλαισίου για την εmicroπορία ρύπων θα είναι microεταξύ εκείνων που θα πληγούν περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησης από τον λιγνίτη Με άλλα λόγια η στροφή microας προς τις ΑΠΕ θα είναι λιγότερο οmicroαλή και θα στοιχίσει περισσότερο από άλλες χώρες που ούτως η άλλως δεν διαθέτουν ορυκτούς άνθρακες Εποmicroένως microε δεδοmicroένο ότι η ∆ΕΗ ΑΕ έχει δροmicroολο-γήσει την κατασκευή 2 νέων λιγνιτικών microονάδων στην Πτολεmicroαΐδα και την Φλώρινα (Μελίτη ΙΙ) θα microπορούσε microία τουλάχιστον από αυτές να γίνει microε τη χρήση της τεχνολο-γίας CCS Άλλωστε σύmicroφωνα microε τη σχετική οδηγία 200931ΕΚ για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηmicroατισmicroούς η χώρα microας θα πρέπει να έχει ενσωmicroατώσει το κανονιστικό πλαίσιο συmicromicroόρφωσης microέχρι τις 2562011

Η τεχνολογία CCS υλοποιείται για περισσότερο από microια δεκαετία σε διάφορες περι-οχές του κόσmicroου Για παράδειγmicroα το πρόγραmicromicroα στο Weyburn του Καναδά όπου πάνω από 5 εκατ τόνοι CO2 εισήχθησαν microε εισπίεση σε εξαντληmicroένο κοίτασmicroα πετρελαίου και επίσης στην Ευρώπη το έργο Sleipner που υλοποιείται από την Statoil στη Νορβη-γία όπου έχουν εκχυθεί microε επιτυχία πάνω από 10 εκατ τόνοι CO2 σε υποθαλάσσιους υδροφορείς κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα (από το 1996) Τέλος ο πρώτος στον κόσmicroο πιλοτικός σταθmicroός ηλεκτρικής ενέργειας που καίει λιγνίτη χωρίς να εκπέmicroπει CO2 στην ατmicroόσφαιρα χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία CCS λειτουργεί ήδη από το 2008 έξω από την κωmicroόπολη Spremberg της πρώην Ανατολικής Γερmicroανίας

Με τα σηmicroερινά τεχνολογικά επίπεδα το συνολικό κόστος δέσmicroευσης microεταφοράς και αποθήκευσης του CO2 σε ανθρακικούς θερmicroικούς σταθmicroούς ανέρχεται περίπου στα 60ndash70 euro ανά τόνο CO2 Οι σηmicroαντικές τεχνικές βελτιώσεις που αναmicroένονται τα επόmicroενα έτη εκτιmicroάται ότι θα οδηγήσουν πριν το 2020 σε κόστος 20ndash25 euro ανά τόνο CO2 Αυτό σηmicroαίνει πρακτικά ότι το κόστος της τάξης των 75ndash85 centkWh για ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα microε τις σηmicroερινές τεχνολογίες CCS είναι συγκρίσιmicroο microε το κόστος της ηλε-κτροπαραγωγής microε αιολική ενέργεια (6ndash8 centkWh) για θέσεις microε χαmicroηλές ταχύτητες ανέ-microου Οι τεχνικές βελτιώσεις στα συστήmicroατα CCS αναmicroένεται να microειώσουν το κόστος microετά το 2020 στα επίπεδα των 6 centkWh και πλήρως ανταγωνιστικά microε το microέσο κόστος παραγωγής αιολικής ενέργειας (5ndash6 centkWh)

Τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες CCS microπορούν να microετα-τρέψουν τη χρήση του ρυπογόνου γαιάνθρακαλιγνίτη από αναγκαίο κακό (που αναmicroένει απλώς την εκτέλεση της ποινής του θανάτου η οποία του έχει επιβληθεί) σε microια φιλικό-τερη προς το περιβάλλον microέθοδο ηλεκτροπαραγωγής και αυτό δεν είναι microόνο επικοινω-

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

78 1-22010

επόmicroενα στάδια της microεταποίησης Τα microέτρα όmicroως αυτά πχ εξαγωγικοί φόροι και ποσο-στώσεις επιχορηγήσεις συστήmicroατα διπλής τιmicroολόγησης κά ουσιαστικά στρεβλώνουν το παγκόσmicroιο εmicroπόριο πρώτων υλών

22 Το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα

Η εξορυκτική είναι κατεξοχήν παρεmicroβατική δραστηριότητα προς το περιβάλλον ταυτόχρονα όmicroως υπάρχουν βιοmicroηχανικά ορυκτά και πετρώmicroατα που χρησιmicroοποιούνται στην υπηρεσία της προστασίας του περιβάλλοντος (laquoπράσινα ορυκτάraquo) Ο κλάδος έχει ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα microέσα στο φυσικό περιβάλλον ειδικότερα στην περί-πτωση των υπαίθριων εκmicroεταλλεύσεων εντούτοις η αναmicroενόmicroενη βλάβη είναι υπό προ-ϋποθέσεις περιορισmicroένη προσωρινή κι αναστρέψιmicroη Οι επιπτώσεις της εξόρυξης αφο-ρούν κυρίως στο τοπίο την βιοποικιλότητα τον θόρυβο και άλλες οχλήσεις για τις το-πικές κοινότητες Επίσης είναι δυνατή η αέρια ρύπανση (έκλυση σκόνης ή καυσαερίων) κατά τις διάφορες φάσεις των εξορυκτικών εργασιών καθώς και mdash σπανιότερα mdash η ρύπανση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων λόγω αλλαγής τη κοίτης χειmicroάρρων ή καταστροφής του υδροφόρου ορίζοντα

Στην περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων πυροmicroεταλλουργικών ή υδροmicroε-ταλλουργικών όπου είναι δυνατόν να χρησιmicroοποιηθούν διεργασίες που επιφέρουν χηmicroι-κή αλλοίωση στη σύσταση των ορυκτών και παραγωγή αερίων αποβλήτων (πυροmicroεταλ-λουργία) είτε χηmicroικές ουσίες για την επεξεργασία του εξορυγmicroένου microεταλλεύmicroατος πχ υδροχλωρικό και θειϊκό οξύ κηροζίνη άζωτο και φώσφορος κυάνιο οργανικοί διαλύ-τες κά (υδροmicroεταλλουργία) απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή διότι η κακή διαχείριση των θεmicroάτων ασφαλείας είναι δυνατόν να οδηγήσει σε οικολογικές καταστροφές που επη-ρεάζουν τους κύκλους της φύσης και της ζωής Ορισmicroένα περιβαλλοντικά ατυχήmicroατα κυρίως στον τοmicroέα της υδροmicroεταλλουργίας και ειδικότερα του χρυσού που σχετίζονται microε διαρροές αποβλήτων έχουν στιγmicroατίσει την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου στα ορυχεία χρυσού του Summitville στο Κολοράντο των ΗΠΑ (1992) στο χρυσωρυχείο του Omai στη Γουιάνα (1995) στο ορυχείο Harmony της Νότιας Αφρικής (1994) στο χρυσωρυχείο Kumtor της ∆ηmicroοκρατίας του Κιργκιστάν (1998) στην περιοχή του Aznal-coacutellar στις εγκαταστάσεις της Boliden Ltd στην Ισπανία (1998) στην περιοχή Baia Mare της Ρουmicroανίας (2000) κά Ειδικότερα το τελευταίο ατύχηmicroα στο Baia Mare της Ρουmicroα-νίας τον Ιανουάριο 2000 κατόπιν διαρροής κυανιούχων ενώσεων στον ∆ούναβη και τους παραποτάmicroους του έθεσε microε επιτακτικό τρόπο τα θέmicroατα διασυνοριακής ρύπανσης Το ίδιο θέmicroα έχει τεθεί και πιο πρόσφατα microε το ατύχηmicroα διαρροής ερυθράς ιλύος στην πόλη Ajka της Ουγγαρίας (2010) και σε προληπτική βάση microε τις εκκολαπτόmicroενες κατά καιρούς επενδύσεις στα ορυχεία εξόρυξης χρυσού της Βουλγαρίας στο Krumovgrad στη βουλγαρική πλευρά της Ροδόπης και στο Kardzhali κοντά στην οmicroώνυmicroη πόλη α-κριβώς επειδή τα ορυχεία και η περιοχή ενδεχόmicroενης εγκατάστασης του εργοστασίων βρίσκονται κοντά στις όχθες του Άρδα ο οποίος είναι παραπόταmicroος του δικού microας Έ-βρου που εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος

Εντούτοις το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα ενός εξορυκτικού έργου είναι δυνατόν να ελεγχθεί κι αυτό σχετίζεται microε τον αποτελεσmicroατικό σχεδιασmicroό την ασφαλή λειτουργία την διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων και την περαιτέρω αποκατάστασή του Τα ληπτέα microέτρα προστασίας του περιβάλλοντος συνήθως δεν στοχεύουν να εξαλείψουν τα προβλήmicroατα αλλά να τα περιορίσουν σε ανεκτά επίπεδα Οι microελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την αποκατάσταση των θιγόmicroενων επιφανειών θα πρέπει να είναι ρεαλι-στικές και να συmicroπεριλαmicroβάνουν microέτρα για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος και

1-22010 79

microετά τη λήξη των εκmicroεταλλεύσεων Στην περίπτωση των υπογείων εργασιών δεν υφί-σταται τόσο το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα όσο ο κίνδυνος ενδεχόmicroενων κατολισθήσε-ων που είναι γνωστό για τους παροικούντες την Ιερουσαλήmicro ότι microπορεί επίσης να ελεγ-χθεί Επίσης η διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων microπορεί να ελεγχθεί αν γίνεται microε τρόπο ώστε (α) να microην τίθεται σε κίνδυνο η ανθρώπινη υγεία (β) να microην χρησιmicroοποιού-νται microέθοδοι που microπορούν να βλάψουν το περιβάλλον και ειδικότερα τα ύδατα τον αέ-ρα το έδαφος την πανίδα και τη χλωρίδα και (γ) να microην προκαλείται όχληση από θό-ρυβο ή οσmicroές ούτε να επηρεάζεται αρνητικά το τοπίο και οι τοποθεσίες ιδιαίτερου ενδι-αφέροντος (ΚΥΑ 396242209Ε1032009 ΦΕΚ 2076B2592009 ενσωmicroάτωση οδηγίας 200621EU για τα απόβλητα εξορυκτικής βιοmicroηχανίας) Τέλος τα θέmicroατα διασυνορια-κής ρύπανσης έχουν microπει σε microια ορθολογική διαχειριστική βάση microε microια σειρά από διε-θνείς περιβαλλοντικές συmicroβάσεις διασυνοριακού χαρακτήρα οι περισσότερες των ο-ποίων έχουν κυρωθεί από τη χώρα microας Ενδεικτικά αναφέρεται η ∆ιεθνής Σύmicroβαση Εspoo για την Εκτίmicroηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (EΠE) σε ∆ιασυνοριακά Πλαίσια (Espoo Φιλανδία 2521994) η οποία ορίζει microεταξύ άλλων ότι για ορισmicroένες κατηγορίες έργων και δραστηριοτήτων mdash microεταξύ των οποίων είναι τα microεταλλεία και τα εργοστάσια επεξεργασίας microετάλλων mdash τα οποία ενδέχεται να έχουν διασυνοριακές πε-ριβαλλοντικές επιπτώσεις όλες οι αποφάσεις λαmicroβάνονται από κοινού και laquoεπί ίσοις όροιςraquo microε τις επηρεαζόmicroενες χώρες

Με βάση τα επίσηmicroα στοιχεία της ΕΣΥΕ (2000) σε σύνολο 132 εκ στρεmicromicroάτων στην ελληνική επικράτεια η ζώνη διατάραξης από τις εξορυκτικές δραστηριότητες κα-ταλαmicroβάνει (microαζί microε τα εργοτάξια και τις χωmicroατερές) 270000 στρέmicromicroατα Ακόmicroη κι αν στα παραπάνω προσθέσουmicroε τις microεταλλευτικές παραχωρήσεις (ΠΜ) οι περισσότερες των οποίων είναι σε laquoδικαιολογηmicroένη αργίαraquo η microεταλλεία ζήτηmicroα είναι να καταλαmicroβά-νει περί το 1ndash15 της ελληνικής χερσαίας επικράτειας όταν σύmicroφωνα microε τα ίδια στοι-χεία η κατανοmicroή χρήσεων γης ήταν (2000) γεωργία 29 εκατ στρ (22 ) κτηνοτροφία 36 εκατ στρ (27 ) δάσηndashβλάστηση 63 εκατ στρ (47 ) εκτάσεις microε νερά 2 εκατ στρ τεχνητές εκτάσεις 26 εκατ στρ (2) στις οποίες περιλαmicroβάνονται η αστική δό-microηση (2 εκατ στρ) βιοmicroηχανίαndashβιοτεχνία (213000 στρ) και ορυχείαndashχωmicroατερέςndashεργοτάξια (270000 στρ) όταν microόνο από τις δασικές φωτιές του 2007 στην Πελοπόννη-σο ερήmicroωσαν πάνω από 25 εκατ στρέmicromicroατα πολλά από το οποία microέσα στη χερσαία ελλαδική ζώνη του δικτύου Natura 2000 Και το ερώτηmicroα που προβάλει microε σαφήνεια είναι υπερβολικό να επιθυmicroούmicroε να διαθέσουmicroε το 03 microε 04 του εδάφους της χώρας microας για την (στοχευmicroένη κι εντός των επιτρεποmicroένων από το χωροταξικό περιοχών) εξό-ρυξη τις χωmicroατερές και τη βιοmicroηχανία ποσοστό που microε την προσθήκη των γεωγραφικά διεσπαρmicroένων και σε laquoδυνητική αχρηστίαraquo στο microεγαλύτερο ποσοστό τους microεταλλευτι-κών παραχωρήσεων φτάνει το ελαχιστότατο 1ndash15 Ή microήπως η εναποmicroείνασα και συνεχώς φθίνουσα εξορυκτική βιοmicroηχανία ευθύνεται για όλα τα περιβαλλοντικά θέmicroατα που microαστίζουν τον τόπο microας

Ένας περαιτέρω αντίκτυπος των δραστηριοτήτων εξόρυξης είναι στην τοπική οικο-λογία και ειδικότερα στη βιοποικιλότητα Πολλά λατοmicroεία σε όλο τον κόσmicroο βρίσκονται microέσα ή συνορεύουν microε προστατευmicroένες περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας Για παρά-δειγmicroα ολόκληρη η έκταση του λατοmicroείου ποζολάνης στην Ξυλοκερατιά της Μήλου το οποίο διαχειρίζεται η ΤΙΤΑΝ ΑΕ καθώς και η παράκτια περιοχή δίπλα στο ορυχείο προστατεύεται από το δίκτυο Natura Σε αυτή την περιοχή αναγνωρίζονται δυο απειλού-microενα είδη το φίδι vipera schweizeri και η φώκια monachus monachus

To ζήτηmicroα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης εξορυκτικών επιχειρήσεων κοντά ή microέσα στο δίκτυο των προστατευόmicroενων περιοχών είναι ακανθώδες και επιρρεπές στην

80 1-22010

δηmicroιουργία παρερmicroηνειών κι εντυπώσεων αρνητικού κυρίως χαρακτήρα ακριβώς λόγω της απαίτησης για συνύπαρξη έmicroπρακτη συναίνεση και αποδέσmicroευση όλων των εmicroπλε-κοmicroένων από κάθε είδους δογmicroατισmicroό είτε οικολογικό είτε αναπτυξιακό

Το ποσοστό της χερσαίας επιφανείας της χώρας που εντάσσεται σε διάφορες ζώνες οικοτόπων και περιβαλλοντικά προστατευόmicroενων περιοχών mdash Natura 2000 microε ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) και οικοτόπους ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ∆) εθνικοί δρυmicroοί υγρότοποι Ραmicroσάρ καταφύγια άγριας ζωής κλπ mdash υπερβαίνει πλέον το 27 ενώ την ίδια στιγmicroή η δέσmicroευση εντός αυτών βεβαίων και πιθανών αποθεmicroάτων ορυκτού πλούτου εκτιmicroάται ότι υπερβαίνει το 45ndash50 του συνολικού δυναmicroικού ορυκτών πόρων που διαθέτει η χώρα Εξάλλου η εξορυκτική δραστηριότητα ως γνωστόν πλην εκείνης που αφορά τα κατεξοχήν αδρανή υλικά συναρτάται απόλυτα microε τους χώρους εύρεσης των κοιτασmicroάτων και εποmicroένως δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί ή να αποφευχθεί η τυχόν χωροθέτησή της εκ των προτέρων

Συνεπώς αν δεν θέλουmicroε να αναστείλουmicroε πλήρως την εξορυκτική δραστηριότητα και την εκmicroετάλλευση του ορυκτού microας πλούτου πρέπει να βρούmicroε έναν τρόπο συνύ-παρξης της παραγωγικής αυτής δραστηριότητας microε τα φυσικά ενδιαιτήmicroατα τους οικο-τόπους και τη βιοποικιλότητα κάθε είδους Εξαιρουmicroένων ορισmicroένων περιοχών όπου η εξόρυξη ενδεχοmicroένως πρέπει να απαγορεύεται καθολικά (πχ περιοχές απόλυτης προ-στασίας των θεσmicroοθετηmicroένων εθνικών δρυmicroών φυσικά πάρκα αισθητικά δάση διατη-ρητέα microνηmicroεία της φύσης κά microε συγκεκριmicroένες προϋποθέσειςαπαγορεύσεις για την άσκηση των διαφόρων δραστηριοτήτων στα όρια τους) το ζητούmicroενο είναι να τεθεί σα-φές κανονιστικό πλαίσιο που να ρυθmicroίζει τον τρόπο microε τον οποίο οι εξορυκτικές δρα-στηριότητες που χωροθετούνται εντός ή πλησίον προστατευόmicroενων περιοχών θα είναι σε θέση σε κάθε περίπτωση να συmicroβιβαστούν microε τις επιταγές της περιβαλλοντικής προ-στασίας και να συνεχίσουν να υφίστανται ειδάλλως να microαταιωθούν

Η συmicroβατότητα των εξορυκτικών δραστηριοτήτων εντός προστατευόmicroενων περιο-χών πρέπει να αξιολογηθεί υπό το πρίσmicroα των αξιών και των στόχων διατήρησης του τόπου σύmicroφωνα microε τα προβλεπόmicroενα στο άρθρο 6 της οδηγίας Ηabitats (οδηγία 9243EE) και της ΚΥΑ 333183028111298 Συγκεκριmicroένα κάθε σχέδιο ή έργο το οποίο είναι δυνατόν να επηρεάζει σηmicroαντικά τον εν λόγω τόπο καθεαυτό ή από κοινού microε άλλα σχέδια ή έργα πρέπει να αποτελέσει αντικείmicroενο κατάλληλης αξιολόγησης (laquoappropriate assessmentraquo) και microπορεί να εγκριθεί microόνον εφόσον δεν παραβλάπτει την ακεραιότητα του τόπου Οι αρmicroόδιες ελληνικές αρχές είναι υπεύθυνες να διασφαλίσουν τα ανωτέρω Άποψή microας είναι ότι οι στόχοι της ∆ιοίκησης αλλά και των εξειδικευmicroέ-νων φορέων διαχείρισης θα πρέπει να προσεγγίζουν το κρίσιmicroο θέmicroα της διατηρησιmicroό-τητας (laquosustainabilityraquo) των εθνικών οικολογικών αξιών στοχεύοντας στην ουσία του προβλήmicroατος που δεν είναι η κάθε είδους a priori απαγόρευση αλλά η ορθολογική κι ευέλικτη διαχείριση των ζωνών προστασίας προς όφελος των ενδιαιτηmicroάτων του φυσι-κού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε διαγενεακή κλίmicroακα

Τέλος για την περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων που σαφώς σχετίζονται microόνο έmicromicroεσα microε την εξορυκτική βιοmicroηχανία θα τολmicroούσαmicroε να αυτοσαρκαστούmicroε λέ-γοντας ότι η Eλλάδα αν εξαιρέσει κανείς τη ΛΑΡΚΟ και το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo που χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 κατάφερε να microην διαθέτει εξαγωγικές microεταλλουργίες οπότε δεν κινδυνεύει από τα υγρά και αέρια τυχόν απόβλητά τους Ειδικότερα η Ελλάδα δεν διαθέτει καmicroία υδροmicroεταλλουργική βιοmicroηχανία Ωστό-σο τόσο τα απόβλητα της ΛΑΡΚΟ (αέρια αλλά και η περίφηmicroη σκουριά που απορρί-πτεται ακόmicroη στον Ευβοϊκό παρά το γεγονός ότι έχουν αξιολογηθεί κατά καιρούς αρκε-τές θέσεις χερσαίας απόθεσης) όσο και εκείνα του laquoΑλουmicroινίου της Ελλάδοςraquo (ερυθρά

1-22010 81

ιλύς που επίσης απορρίπτεται microετά από εξουδετέρωση της σόδας σε θαλάσσιο ελεγχό-microενο περιβάλλον) απαιτούν τις ασφαλέστερες και σε βάθος χρόνου βέλτιστες διαχειρι-στικές λύσεις τους Ήδη όσον αφορά το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo έχουν δροmicroολογη-θεί όλες οι ενέργειες για την οριστική διακοπή της απόθεσης της ιλύος στον πυθmicroένα του Κορινθιακού microετά το τέλος του 2011

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα δεν είναι a priori επικίνδυνη ούτε a priori περιβαλλοντικά ασύmicroφορη Αρκεί στην ανάλυση κόστουςndashοφέλους να microπουν όλα τα δεδοmicroένα σε όλες τους τις διαστάσεις τεχνικά οικονοmicroικά κοινωνικά περιβαλλοντι-κά Κι ακόmicroη να διασφαλιστεί η αρχή της προφύλαξης βασική αρχή του κοινοτικού δι-καίου υπέρ του πολίτη σε microια βάση το δυνατόν συναινετική που δεν θα αφαιρεί όmicroως το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Αρκεί η στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της εκτιmicroώmicroενης εθνικής ωφέλειας να οδηγεί σε συγκερασmicroό τους κατά τρόπο που θα διασφαλίζει τη βιώσιmicroη ανάπτυξη όπως επιτάσσει ο συντακτικός νοmicroοθέτης και έχει δεχθεί η νοmicroολογία του ΣτΕ σε πολλές περιπτώσεις (πχ ΣτΕ 26752003 20592007 κά)

23 Οι κλιmicroατικές αλλαγές ο υπό καθαίρεση King Coal και οι τεχνολογίες CCS

Ελάχιστες πλέον αmicroφιβολίες υπάρχουν από τη διεθνή επιστηmicroονική κοινότητα ότι οι αυξανόmicroενες συγκεντρώσεις CO2 που προέρχονται από την καύση των ορυκτών καυσί-microων είτε για ηλεκτροπαραγωγή είτε για κίνηση microεταφορικών microέσων ευθύνονται για το φαινόmicroενο του θερmicroοκηπίου Τα ενεργειακά ορυκτά (λιγνίτης λιθάνθρακας κλπ) λόγω της συmicroβολής τους αυτής έχουν ενοχοποιηθεί (και microάλιστα laquomicroε ποινή θανάτουraquo) χωρίς να εξετασθούν ακόmicroη microε τη σοβαρότητα που πρέπει οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρ-χουν στον συγκεκριmicroένο τοmicroέα

Μολαταύτα αν εξετάσει κανείς microε σοβαρότητα όλες τις λύσεις αυτές θα καταλήξει ότι η αποτελεσmicroατική αντιmicroετώπιση της κλιmicroατικής αλλαγής δεν οδηγεί microονοδιάστατα σε microια εκτεταmicroένη και άmicroεση αποmicroάκρυνση από τα ορυκτά καύσιmicroα Ούτε προϋποθέτει microια καθολική στροφή προς τις ΑΠΕ (ή ακόmicroη και την πυρηνική ενέργεια) η οποία πα-ρότι επιθυmicroητή (για τις ΑΠΕ) δεν είναι εφικτή προ το παρόν

Υπάρχει συνεπώς microεγάλη ανάγκη για εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων καθαρών τεχνολο-γιών άνθρακα που εξασφαλίζουν την οικονοmicroικότητα και την αύξηση της απόδοσης των θερmicroοηλεκτρικών εργοστασίων αλλά διασφαλίζουν παράλληλα και τα περιβαλλοντικά κριτήρια τόσο όσον αφορά εκποmicroπές CΟ2 όσο και τους υπόλοιπους ρύπους Επισηmicroαίνε-ται ότι τέτοιες εφαρmicroογές υπάρχουν είναι εφαρmicroοστέες σε microεγάλο βαθmicroό και οικονοmicroι-κά ανταγωνιστικές ενώ η τεχνολογία τους διαρκώς βελτιώνεται Τέτοιες προηγmicroένες εφαρmicroογές ηλεκτροπαραγωγής και συmicroπαραγωγής (ηλεκτρισmicroού και θερmicroότητας) περι-λαmicroβάνουν σταθmicroούς άνθρακα υπερκρίσιmicroου ατmicroολέβητα (ultra supercritical stream turbine) σταθmicroούς άνθρακα microε εξαεριωτή (CIG CC-IGCC) σταθmicroούς φυσικού αερίου συνδυασmicroένου κύκλου (NGCC CCGT) συστοιχίες κυψελών καυσίmicroου (fuel cells) κά Eπίσης ειδικά για τον ελληνικό λιγνίτη περιλαmicroβάνουν τη συνδυασmicroένη ενεργειακή αξιοποίηση του λιγνίτη και τοπικών χαmicroηλού κόστους βιοmicroαζικών καυσίmicroων (πχ αγρι-οαγκινάρας κλπ) ή απορριmicromicroάτων

Εντούτοις η απαιτούmicroενη microεγάλη microείωση εκποmicroπών θερmicroοκηπίου στα επόmicroενα 50ndash100 χρόνια δεν microπορεί να εξασφαλιστεί microόνο microε τις τεχνολογίες αυτές Θεωρείται επιβε-βληmicroένη η λεγόmicroενη εξανθράκωση των ορυκτών καυσίmicroων δηλ δέσmicroευση του CO2 που προέρχεται από την καύση η οποία microάλιστα δηmicroιουργεί και κριτήρια καλύτερης πειθούς απέναντι στον πολίτη αν φυσικά συνοδεύεται από microηδενικά όρια εκποmicroπών Είναι λοι-

82 1-22010

πόν σηmicroαντικό εκτός των ανωτέρω τεχνολογιών αύξησης της απόδοσης να εφαρmicroο-στούν τόσο στους ανθρακικούς σταθmicroούς ηλεκτροπαραγωγής όσο και σε εκείνους φυσι-κού αερίου (στους νέους αλλά και τους παλιούς σταθmicroούς) οι ήδη εξελισσόmicroενες τεχνο-λογίες ∆έσmicroευσης και Αποθήκευσης CO2 (τεχνολογίες carbon capture and storage ή CCS) που παράγεται από αυτούς

Πολλαπλώς εκφρασmicroένος στόχος της ΕΕ είναι να διαθέτει έως και 12 πλήρεις πιλο-τικές microονάδες CCS σε πλήρη λειτουργία έως το 2015 και να καταστήσει την τεχνολογία ώριmicroη και εmicroπορικά βιώσιmicroη έως το 2020 Για το λόγο αυτό η ΕΕ διαmicroόρφωσε το πλαί-σιο και ξεκίνησε ήδη να επιχορηγεί 6 πιλοτικά έργα που θα microοιραστούν την κοινοτική χρηmicroατοδότηση ύψους σε πρώτη φάση 1 δισ ευρώ και τα οποία βρίσκονται σε Βρετα-νία Γερmicroανία Ολλανδία Πολωνία Ισπανία και Ιταλία Η Ελλάδα αν και από τους microε-γαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη στην Ευρώπη δεν συγκαταλέγεται microέσα στις 12 χώρες θεωρώντας ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι αρκετά ώριmicroη προς χρηmicroατοδότηση Υπεν-θυmicroίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 50 των αναγκών microας σε ηλεκτρική ενέργεια καλύ-πτεται από την παραγωγή λιγνιτικών σταθmicroών Και η Ελλάδα στο πλαίσια της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέmicroηση της κλιmicroατικής αλλαγής αλλά και του νέου αυστηρότερου πλαισίου για την εmicroπορία ρύπων θα είναι microεταξύ εκείνων που θα πληγούν περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησης από τον λιγνίτη Με άλλα λόγια η στροφή microας προς τις ΑΠΕ θα είναι λιγότερο οmicroαλή και θα στοιχίσει περισσότερο από άλλες χώρες που ούτως η άλλως δεν διαθέτουν ορυκτούς άνθρακες Εποmicroένως microε δεδοmicroένο ότι η ∆ΕΗ ΑΕ έχει δροmicroολο-γήσει την κατασκευή 2 νέων λιγνιτικών microονάδων στην Πτολεmicroαΐδα και την Φλώρινα (Μελίτη ΙΙ) θα microπορούσε microία τουλάχιστον από αυτές να γίνει microε τη χρήση της τεχνολο-γίας CCS Άλλωστε σύmicroφωνα microε τη σχετική οδηγία 200931ΕΚ για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηmicroατισmicroούς η χώρα microας θα πρέπει να έχει ενσωmicroατώσει το κανονιστικό πλαίσιο συmicromicroόρφωσης microέχρι τις 2562011

Η τεχνολογία CCS υλοποιείται για περισσότερο από microια δεκαετία σε διάφορες περι-οχές του κόσmicroου Για παράδειγmicroα το πρόγραmicromicroα στο Weyburn του Καναδά όπου πάνω από 5 εκατ τόνοι CO2 εισήχθησαν microε εισπίεση σε εξαντληmicroένο κοίτασmicroα πετρελαίου και επίσης στην Ευρώπη το έργο Sleipner που υλοποιείται από την Statoil στη Νορβη-γία όπου έχουν εκχυθεί microε επιτυχία πάνω από 10 εκατ τόνοι CO2 σε υποθαλάσσιους υδροφορείς κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα (από το 1996) Τέλος ο πρώτος στον κόσmicroο πιλοτικός σταθmicroός ηλεκτρικής ενέργειας που καίει λιγνίτη χωρίς να εκπέmicroπει CO2 στην ατmicroόσφαιρα χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία CCS λειτουργεί ήδη από το 2008 έξω από την κωmicroόπολη Spremberg της πρώην Ανατολικής Γερmicroανίας

Με τα σηmicroερινά τεχνολογικά επίπεδα το συνολικό κόστος δέσmicroευσης microεταφοράς και αποθήκευσης του CO2 σε ανθρακικούς θερmicroικούς σταθmicroούς ανέρχεται περίπου στα 60ndash70 euro ανά τόνο CO2 Οι σηmicroαντικές τεχνικές βελτιώσεις που αναmicroένονται τα επόmicroενα έτη εκτιmicroάται ότι θα οδηγήσουν πριν το 2020 σε κόστος 20ndash25 euro ανά τόνο CO2 Αυτό σηmicroαίνει πρακτικά ότι το κόστος της τάξης των 75ndash85 centkWh για ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα microε τις σηmicroερινές τεχνολογίες CCS είναι συγκρίσιmicroο microε το κόστος της ηλε-κτροπαραγωγής microε αιολική ενέργεια (6ndash8 centkWh) για θέσεις microε χαmicroηλές ταχύτητες ανέ-microου Οι τεχνικές βελτιώσεις στα συστήmicroατα CCS αναmicroένεται να microειώσουν το κόστος microετά το 2020 στα επίπεδα των 6 centkWh και πλήρως ανταγωνιστικά microε το microέσο κόστος παραγωγής αιολικής ενέργειας (5ndash6 centkWh)

Τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες CCS microπορούν να microετα-τρέψουν τη χρήση του ρυπογόνου γαιάνθρακαλιγνίτη από αναγκαίο κακό (που αναmicroένει απλώς την εκτέλεση της ποινής του θανάτου η οποία του έχει επιβληθεί) σε microια φιλικό-τερη προς το περιβάλλον microέθοδο ηλεκτροπαραγωγής και αυτό δεν είναι microόνο επικοινω-

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 79

microετά τη λήξη των εκmicroεταλλεύσεων Στην περίπτωση των υπογείων εργασιών δεν υφί-σταται τόσο το περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα όσο ο κίνδυνος ενδεχόmicroενων κατολισθήσε-ων που είναι γνωστό για τους παροικούντες την Ιερουσαλήmicro ότι microπορεί επίσης να ελεγ-χθεί Επίσης η διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων microπορεί να ελεγχθεί αν γίνεται microε τρόπο ώστε (α) να microην τίθεται σε κίνδυνο η ανθρώπινη υγεία (β) να microην χρησιmicroοποιού-νται microέθοδοι που microπορούν να βλάψουν το περιβάλλον και ειδικότερα τα ύδατα τον αέ-ρα το έδαφος την πανίδα και τη χλωρίδα και (γ) να microην προκαλείται όχληση από θό-ρυβο ή οσmicroές ούτε να επηρεάζεται αρνητικά το τοπίο και οι τοποθεσίες ιδιαίτερου ενδι-αφέροντος (ΚΥΑ 396242209Ε1032009 ΦΕΚ 2076B2592009 ενσωmicroάτωση οδηγίας 200621EU για τα απόβλητα εξορυκτικής βιοmicroηχανίας) Τέλος τα θέmicroατα διασυνορια-κής ρύπανσης έχουν microπει σε microια ορθολογική διαχειριστική βάση microε microια σειρά από διε-θνείς περιβαλλοντικές συmicroβάσεις διασυνοριακού χαρακτήρα οι περισσότερες των ο-ποίων έχουν κυρωθεί από τη χώρα microας Ενδεικτικά αναφέρεται η ∆ιεθνής Σύmicroβαση Εspoo για την Εκτίmicroηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (EΠE) σε ∆ιασυνοριακά Πλαίσια (Espoo Φιλανδία 2521994) η οποία ορίζει microεταξύ άλλων ότι για ορισmicroένες κατηγορίες έργων και δραστηριοτήτων mdash microεταξύ των οποίων είναι τα microεταλλεία και τα εργοστάσια επεξεργασίας microετάλλων mdash τα οποία ενδέχεται να έχουν διασυνοριακές πε-ριβαλλοντικές επιπτώσεις όλες οι αποφάσεις λαmicroβάνονται από κοινού και laquoεπί ίσοις όροιςraquo microε τις επηρεαζόmicroενες χώρες

Με βάση τα επίσηmicroα στοιχεία της ΕΣΥΕ (2000) σε σύνολο 132 εκ στρεmicromicroάτων στην ελληνική επικράτεια η ζώνη διατάραξης από τις εξορυκτικές δραστηριότητες κα-ταλαmicroβάνει (microαζί microε τα εργοτάξια και τις χωmicroατερές) 270000 στρέmicromicroατα Ακόmicroη κι αν στα παραπάνω προσθέσουmicroε τις microεταλλευτικές παραχωρήσεις (ΠΜ) οι περισσότερες των οποίων είναι σε laquoδικαιολογηmicroένη αργίαraquo η microεταλλεία ζήτηmicroα είναι να καταλαmicroβά-νει περί το 1ndash15 της ελληνικής χερσαίας επικράτειας όταν σύmicroφωνα microε τα ίδια στοι-χεία η κατανοmicroή χρήσεων γης ήταν (2000) γεωργία 29 εκατ στρ (22 ) κτηνοτροφία 36 εκατ στρ (27 ) δάσηndashβλάστηση 63 εκατ στρ (47 ) εκτάσεις microε νερά 2 εκατ στρ τεχνητές εκτάσεις 26 εκατ στρ (2) στις οποίες περιλαmicroβάνονται η αστική δό-microηση (2 εκατ στρ) βιοmicroηχανίαndashβιοτεχνία (213000 στρ) και ορυχείαndashχωmicroατερέςndashεργοτάξια (270000 στρ) όταν microόνο από τις δασικές φωτιές του 2007 στην Πελοπόννη-σο ερήmicroωσαν πάνω από 25 εκατ στρέmicromicroατα πολλά από το οποία microέσα στη χερσαία ελλαδική ζώνη του δικτύου Natura 2000 Και το ερώτηmicroα που προβάλει microε σαφήνεια είναι υπερβολικό να επιθυmicroούmicroε να διαθέσουmicroε το 03 microε 04 του εδάφους της χώρας microας για την (στοχευmicroένη κι εντός των επιτρεποmicroένων από το χωροταξικό περιοχών) εξό-ρυξη τις χωmicroατερές και τη βιοmicroηχανία ποσοστό που microε την προσθήκη των γεωγραφικά διεσπαρmicroένων και σε laquoδυνητική αχρηστίαraquo στο microεγαλύτερο ποσοστό τους microεταλλευτι-κών παραχωρήσεων φτάνει το ελαχιστότατο 1ndash15 Ή microήπως η εναποmicroείνασα και συνεχώς φθίνουσα εξορυκτική βιοmicroηχανία ευθύνεται για όλα τα περιβαλλοντικά θέmicroατα που microαστίζουν τον τόπο microας

Ένας περαιτέρω αντίκτυπος των δραστηριοτήτων εξόρυξης είναι στην τοπική οικο-λογία και ειδικότερα στη βιοποικιλότητα Πολλά λατοmicroεία σε όλο τον κόσmicroο βρίσκονται microέσα ή συνορεύουν microε προστατευmicroένες περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας Για παρά-δειγmicroα ολόκληρη η έκταση του λατοmicroείου ποζολάνης στην Ξυλοκερατιά της Μήλου το οποίο διαχειρίζεται η ΤΙΤΑΝ ΑΕ καθώς και η παράκτια περιοχή δίπλα στο ορυχείο προστατεύεται από το δίκτυο Natura Σε αυτή την περιοχή αναγνωρίζονται δυο απειλού-microενα είδη το φίδι vipera schweizeri και η φώκια monachus monachus

To ζήτηmicroα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης εξορυκτικών επιχειρήσεων κοντά ή microέσα στο δίκτυο των προστατευόmicroενων περιοχών είναι ακανθώδες και επιρρεπές στην

80 1-22010

δηmicroιουργία παρερmicroηνειών κι εντυπώσεων αρνητικού κυρίως χαρακτήρα ακριβώς λόγω της απαίτησης για συνύπαρξη έmicroπρακτη συναίνεση και αποδέσmicroευση όλων των εmicroπλε-κοmicroένων από κάθε είδους δογmicroατισmicroό είτε οικολογικό είτε αναπτυξιακό

Το ποσοστό της χερσαίας επιφανείας της χώρας που εντάσσεται σε διάφορες ζώνες οικοτόπων και περιβαλλοντικά προστατευόmicroενων περιοχών mdash Natura 2000 microε ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) και οικοτόπους ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ∆) εθνικοί δρυmicroοί υγρότοποι Ραmicroσάρ καταφύγια άγριας ζωής κλπ mdash υπερβαίνει πλέον το 27 ενώ την ίδια στιγmicroή η δέσmicroευση εντός αυτών βεβαίων και πιθανών αποθεmicroάτων ορυκτού πλούτου εκτιmicroάται ότι υπερβαίνει το 45ndash50 του συνολικού δυναmicroικού ορυκτών πόρων που διαθέτει η χώρα Εξάλλου η εξορυκτική δραστηριότητα ως γνωστόν πλην εκείνης που αφορά τα κατεξοχήν αδρανή υλικά συναρτάται απόλυτα microε τους χώρους εύρεσης των κοιτασmicroάτων και εποmicroένως δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί ή να αποφευχθεί η τυχόν χωροθέτησή της εκ των προτέρων

Συνεπώς αν δεν θέλουmicroε να αναστείλουmicroε πλήρως την εξορυκτική δραστηριότητα και την εκmicroετάλλευση του ορυκτού microας πλούτου πρέπει να βρούmicroε έναν τρόπο συνύ-παρξης της παραγωγικής αυτής δραστηριότητας microε τα φυσικά ενδιαιτήmicroατα τους οικο-τόπους και τη βιοποικιλότητα κάθε είδους Εξαιρουmicroένων ορισmicroένων περιοχών όπου η εξόρυξη ενδεχοmicroένως πρέπει να απαγορεύεται καθολικά (πχ περιοχές απόλυτης προ-στασίας των θεσmicroοθετηmicroένων εθνικών δρυmicroών φυσικά πάρκα αισθητικά δάση διατη-ρητέα microνηmicroεία της φύσης κά microε συγκεκριmicroένες προϋποθέσειςαπαγορεύσεις για την άσκηση των διαφόρων δραστηριοτήτων στα όρια τους) το ζητούmicroενο είναι να τεθεί σα-φές κανονιστικό πλαίσιο που να ρυθmicroίζει τον τρόπο microε τον οποίο οι εξορυκτικές δρα-στηριότητες που χωροθετούνται εντός ή πλησίον προστατευόmicroενων περιοχών θα είναι σε θέση σε κάθε περίπτωση να συmicroβιβαστούν microε τις επιταγές της περιβαλλοντικής προ-στασίας και να συνεχίσουν να υφίστανται ειδάλλως να microαταιωθούν

Η συmicroβατότητα των εξορυκτικών δραστηριοτήτων εντός προστατευόmicroενων περιο-χών πρέπει να αξιολογηθεί υπό το πρίσmicroα των αξιών και των στόχων διατήρησης του τόπου σύmicroφωνα microε τα προβλεπόmicroενα στο άρθρο 6 της οδηγίας Ηabitats (οδηγία 9243EE) και της ΚΥΑ 333183028111298 Συγκεκριmicroένα κάθε σχέδιο ή έργο το οποίο είναι δυνατόν να επηρεάζει σηmicroαντικά τον εν λόγω τόπο καθεαυτό ή από κοινού microε άλλα σχέδια ή έργα πρέπει να αποτελέσει αντικείmicroενο κατάλληλης αξιολόγησης (laquoappropriate assessmentraquo) και microπορεί να εγκριθεί microόνον εφόσον δεν παραβλάπτει την ακεραιότητα του τόπου Οι αρmicroόδιες ελληνικές αρχές είναι υπεύθυνες να διασφαλίσουν τα ανωτέρω Άποψή microας είναι ότι οι στόχοι της ∆ιοίκησης αλλά και των εξειδικευmicroέ-νων φορέων διαχείρισης θα πρέπει να προσεγγίζουν το κρίσιmicroο θέmicroα της διατηρησιmicroό-τητας (laquosustainabilityraquo) των εθνικών οικολογικών αξιών στοχεύοντας στην ουσία του προβλήmicroατος που δεν είναι η κάθε είδους a priori απαγόρευση αλλά η ορθολογική κι ευέλικτη διαχείριση των ζωνών προστασίας προς όφελος των ενδιαιτηmicroάτων του φυσι-κού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε διαγενεακή κλίmicroακα

Τέλος για την περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων που σαφώς σχετίζονται microόνο έmicromicroεσα microε την εξορυκτική βιοmicroηχανία θα τολmicroούσαmicroε να αυτοσαρκαστούmicroε λέ-γοντας ότι η Eλλάδα αν εξαιρέσει κανείς τη ΛΑΡΚΟ και το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo που χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 κατάφερε να microην διαθέτει εξαγωγικές microεταλλουργίες οπότε δεν κινδυνεύει από τα υγρά και αέρια τυχόν απόβλητά τους Ειδικότερα η Ελλάδα δεν διαθέτει καmicroία υδροmicroεταλλουργική βιοmicroηχανία Ωστό-σο τόσο τα απόβλητα της ΛΑΡΚΟ (αέρια αλλά και η περίφηmicroη σκουριά που απορρί-πτεται ακόmicroη στον Ευβοϊκό παρά το γεγονός ότι έχουν αξιολογηθεί κατά καιρούς αρκε-τές θέσεις χερσαίας απόθεσης) όσο και εκείνα του laquoΑλουmicroινίου της Ελλάδοςraquo (ερυθρά

1-22010 81

ιλύς που επίσης απορρίπτεται microετά από εξουδετέρωση της σόδας σε θαλάσσιο ελεγχό-microενο περιβάλλον) απαιτούν τις ασφαλέστερες και σε βάθος χρόνου βέλτιστες διαχειρι-στικές λύσεις τους Ήδη όσον αφορά το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo έχουν δροmicroολογη-θεί όλες οι ενέργειες για την οριστική διακοπή της απόθεσης της ιλύος στον πυθmicroένα του Κορινθιακού microετά το τέλος του 2011

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα δεν είναι a priori επικίνδυνη ούτε a priori περιβαλλοντικά ασύmicroφορη Αρκεί στην ανάλυση κόστουςndashοφέλους να microπουν όλα τα δεδοmicroένα σε όλες τους τις διαστάσεις τεχνικά οικονοmicroικά κοινωνικά περιβαλλοντι-κά Κι ακόmicroη να διασφαλιστεί η αρχή της προφύλαξης βασική αρχή του κοινοτικού δι-καίου υπέρ του πολίτη σε microια βάση το δυνατόν συναινετική που δεν θα αφαιρεί όmicroως το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Αρκεί η στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της εκτιmicroώmicroενης εθνικής ωφέλειας να οδηγεί σε συγκερασmicroό τους κατά τρόπο που θα διασφαλίζει τη βιώσιmicroη ανάπτυξη όπως επιτάσσει ο συντακτικός νοmicroοθέτης και έχει δεχθεί η νοmicroολογία του ΣτΕ σε πολλές περιπτώσεις (πχ ΣτΕ 26752003 20592007 κά)

23 Οι κλιmicroατικές αλλαγές ο υπό καθαίρεση King Coal και οι τεχνολογίες CCS

Ελάχιστες πλέον αmicroφιβολίες υπάρχουν από τη διεθνή επιστηmicroονική κοινότητα ότι οι αυξανόmicroενες συγκεντρώσεις CO2 που προέρχονται από την καύση των ορυκτών καυσί-microων είτε για ηλεκτροπαραγωγή είτε για κίνηση microεταφορικών microέσων ευθύνονται για το φαινόmicroενο του θερmicroοκηπίου Τα ενεργειακά ορυκτά (λιγνίτης λιθάνθρακας κλπ) λόγω της συmicroβολής τους αυτής έχουν ενοχοποιηθεί (και microάλιστα laquomicroε ποινή θανάτουraquo) χωρίς να εξετασθούν ακόmicroη microε τη σοβαρότητα που πρέπει οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρ-χουν στον συγκεκριmicroένο τοmicroέα

Μολαταύτα αν εξετάσει κανείς microε σοβαρότητα όλες τις λύσεις αυτές θα καταλήξει ότι η αποτελεσmicroατική αντιmicroετώπιση της κλιmicroατικής αλλαγής δεν οδηγεί microονοδιάστατα σε microια εκτεταmicroένη και άmicroεση αποmicroάκρυνση από τα ορυκτά καύσιmicroα Ούτε προϋποθέτει microια καθολική στροφή προς τις ΑΠΕ (ή ακόmicroη και την πυρηνική ενέργεια) η οποία πα-ρότι επιθυmicroητή (για τις ΑΠΕ) δεν είναι εφικτή προ το παρόν

Υπάρχει συνεπώς microεγάλη ανάγκη για εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων καθαρών τεχνολο-γιών άνθρακα που εξασφαλίζουν την οικονοmicroικότητα και την αύξηση της απόδοσης των θερmicroοηλεκτρικών εργοστασίων αλλά διασφαλίζουν παράλληλα και τα περιβαλλοντικά κριτήρια τόσο όσον αφορά εκποmicroπές CΟ2 όσο και τους υπόλοιπους ρύπους Επισηmicroαίνε-ται ότι τέτοιες εφαρmicroογές υπάρχουν είναι εφαρmicroοστέες σε microεγάλο βαθmicroό και οικονοmicroι-κά ανταγωνιστικές ενώ η τεχνολογία τους διαρκώς βελτιώνεται Τέτοιες προηγmicroένες εφαρmicroογές ηλεκτροπαραγωγής και συmicroπαραγωγής (ηλεκτρισmicroού και θερmicroότητας) περι-λαmicroβάνουν σταθmicroούς άνθρακα υπερκρίσιmicroου ατmicroολέβητα (ultra supercritical stream turbine) σταθmicroούς άνθρακα microε εξαεριωτή (CIG CC-IGCC) σταθmicroούς φυσικού αερίου συνδυασmicroένου κύκλου (NGCC CCGT) συστοιχίες κυψελών καυσίmicroου (fuel cells) κά Eπίσης ειδικά για τον ελληνικό λιγνίτη περιλαmicroβάνουν τη συνδυασmicroένη ενεργειακή αξιοποίηση του λιγνίτη και τοπικών χαmicroηλού κόστους βιοmicroαζικών καυσίmicroων (πχ αγρι-οαγκινάρας κλπ) ή απορριmicromicroάτων

Εντούτοις η απαιτούmicroενη microεγάλη microείωση εκποmicroπών θερmicroοκηπίου στα επόmicroενα 50ndash100 χρόνια δεν microπορεί να εξασφαλιστεί microόνο microε τις τεχνολογίες αυτές Θεωρείται επιβε-βληmicroένη η λεγόmicroενη εξανθράκωση των ορυκτών καυσίmicroων δηλ δέσmicroευση του CO2 που προέρχεται από την καύση η οποία microάλιστα δηmicroιουργεί και κριτήρια καλύτερης πειθούς απέναντι στον πολίτη αν φυσικά συνοδεύεται από microηδενικά όρια εκποmicroπών Είναι λοι-

82 1-22010

πόν σηmicroαντικό εκτός των ανωτέρω τεχνολογιών αύξησης της απόδοσης να εφαρmicroο-στούν τόσο στους ανθρακικούς σταθmicroούς ηλεκτροπαραγωγής όσο και σε εκείνους φυσι-κού αερίου (στους νέους αλλά και τους παλιούς σταθmicroούς) οι ήδη εξελισσόmicroενες τεχνο-λογίες ∆έσmicroευσης και Αποθήκευσης CO2 (τεχνολογίες carbon capture and storage ή CCS) που παράγεται από αυτούς

Πολλαπλώς εκφρασmicroένος στόχος της ΕΕ είναι να διαθέτει έως και 12 πλήρεις πιλο-τικές microονάδες CCS σε πλήρη λειτουργία έως το 2015 και να καταστήσει την τεχνολογία ώριmicroη και εmicroπορικά βιώσιmicroη έως το 2020 Για το λόγο αυτό η ΕΕ διαmicroόρφωσε το πλαί-σιο και ξεκίνησε ήδη να επιχορηγεί 6 πιλοτικά έργα που θα microοιραστούν την κοινοτική χρηmicroατοδότηση ύψους σε πρώτη φάση 1 δισ ευρώ και τα οποία βρίσκονται σε Βρετα-νία Γερmicroανία Ολλανδία Πολωνία Ισπανία και Ιταλία Η Ελλάδα αν και από τους microε-γαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη στην Ευρώπη δεν συγκαταλέγεται microέσα στις 12 χώρες θεωρώντας ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι αρκετά ώριmicroη προς χρηmicroατοδότηση Υπεν-θυmicroίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 50 των αναγκών microας σε ηλεκτρική ενέργεια καλύ-πτεται από την παραγωγή λιγνιτικών σταθmicroών Και η Ελλάδα στο πλαίσια της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέmicroηση της κλιmicroατικής αλλαγής αλλά και του νέου αυστηρότερου πλαισίου για την εmicroπορία ρύπων θα είναι microεταξύ εκείνων που θα πληγούν περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησης από τον λιγνίτη Με άλλα λόγια η στροφή microας προς τις ΑΠΕ θα είναι λιγότερο οmicroαλή και θα στοιχίσει περισσότερο από άλλες χώρες που ούτως η άλλως δεν διαθέτουν ορυκτούς άνθρακες Εποmicroένως microε δεδοmicroένο ότι η ∆ΕΗ ΑΕ έχει δροmicroολο-γήσει την κατασκευή 2 νέων λιγνιτικών microονάδων στην Πτολεmicroαΐδα και την Φλώρινα (Μελίτη ΙΙ) θα microπορούσε microία τουλάχιστον από αυτές να γίνει microε τη χρήση της τεχνολο-γίας CCS Άλλωστε σύmicroφωνα microε τη σχετική οδηγία 200931ΕΚ για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηmicroατισmicroούς η χώρα microας θα πρέπει να έχει ενσωmicroατώσει το κανονιστικό πλαίσιο συmicromicroόρφωσης microέχρι τις 2562011

Η τεχνολογία CCS υλοποιείται για περισσότερο από microια δεκαετία σε διάφορες περι-οχές του κόσmicroου Για παράδειγmicroα το πρόγραmicromicroα στο Weyburn του Καναδά όπου πάνω από 5 εκατ τόνοι CO2 εισήχθησαν microε εισπίεση σε εξαντληmicroένο κοίτασmicroα πετρελαίου και επίσης στην Ευρώπη το έργο Sleipner που υλοποιείται από την Statoil στη Νορβη-γία όπου έχουν εκχυθεί microε επιτυχία πάνω από 10 εκατ τόνοι CO2 σε υποθαλάσσιους υδροφορείς κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα (από το 1996) Τέλος ο πρώτος στον κόσmicroο πιλοτικός σταθmicroός ηλεκτρικής ενέργειας που καίει λιγνίτη χωρίς να εκπέmicroπει CO2 στην ατmicroόσφαιρα χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία CCS λειτουργεί ήδη από το 2008 έξω από την κωmicroόπολη Spremberg της πρώην Ανατολικής Γερmicroανίας

Με τα σηmicroερινά τεχνολογικά επίπεδα το συνολικό κόστος δέσmicroευσης microεταφοράς και αποθήκευσης του CO2 σε ανθρακικούς θερmicroικούς σταθmicroούς ανέρχεται περίπου στα 60ndash70 euro ανά τόνο CO2 Οι σηmicroαντικές τεχνικές βελτιώσεις που αναmicroένονται τα επόmicroενα έτη εκτιmicroάται ότι θα οδηγήσουν πριν το 2020 σε κόστος 20ndash25 euro ανά τόνο CO2 Αυτό σηmicroαίνει πρακτικά ότι το κόστος της τάξης των 75ndash85 centkWh για ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα microε τις σηmicroερινές τεχνολογίες CCS είναι συγκρίσιmicroο microε το κόστος της ηλε-κτροπαραγωγής microε αιολική ενέργεια (6ndash8 centkWh) για θέσεις microε χαmicroηλές ταχύτητες ανέ-microου Οι τεχνικές βελτιώσεις στα συστήmicroατα CCS αναmicroένεται να microειώσουν το κόστος microετά το 2020 στα επίπεδα των 6 centkWh και πλήρως ανταγωνιστικά microε το microέσο κόστος παραγωγής αιολικής ενέργειας (5ndash6 centkWh)

Τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες CCS microπορούν να microετα-τρέψουν τη χρήση του ρυπογόνου γαιάνθρακαλιγνίτη από αναγκαίο κακό (που αναmicroένει απλώς την εκτέλεση της ποινής του θανάτου η οποία του έχει επιβληθεί) σε microια φιλικό-τερη προς το περιβάλλον microέθοδο ηλεκτροπαραγωγής και αυτό δεν είναι microόνο επικοινω-

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

80 1-22010

δηmicroιουργία παρερmicroηνειών κι εντυπώσεων αρνητικού κυρίως χαρακτήρα ακριβώς λόγω της απαίτησης για συνύπαρξη έmicroπρακτη συναίνεση και αποδέσmicroευση όλων των εmicroπλε-κοmicroένων από κάθε είδους δογmicroατισmicroό είτε οικολογικό είτε αναπτυξιακό

Το ποσοστό της χερσαίας επιφανείας της χώρας που εντάσσεται σε διάφορες ζώνες οικοτόπων και περιβαλλοντικά προστατευόmicroενων περιοχών mdash Natura 2000 microε ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) και οικοτόπους ειδικές ζώνες διατήρησης (ΕΖ∆) εθνικοί δρυmicroοί υγρότοποι Ραmicroσάρ καταφύγια άγριας ζωής κλπ mdash υπερβαίνει πλέον το 27 ενώ την ίδια στιγmicroή η δέσmicroευση εντός αυτών βεβαίων και πιθανών αποθεmicroάτων ορυκτού πλούτου εκτιmicroάται ότι υπερβαίνει το 45ndash50 του συνολικού δυναmicroικού ορυκτών πόρων που διαθέτει η χώρα Εξάλλου η εξορυκτική δραστηριότητα ως γνωστόν πλην εκείνης που αφορά τα κατεξοχήν αδρανή υλικά συναρτάται απόλυτα microε τους χώρους εύρεσης των κοιτασmicroάτων και εποmicroένως δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί ή να αποφευχθεί η τυχόν χωροθέτησή της εκ των προτέρων

Συνεπώς αν δεν θέλουmicroε να αναστείλουmicroε πλήρως την εξορυκτική δραστηριότητα και την εκmicroετάλλευση του ορυκτού microας πλούτου πρέπει να βρούmicroε έναν τρόπο συνύ-παρξης της παραγωγικής αυτής δραστηριότητας microε τα φυσικά ενδιαιτήmicroατα τους οικο-τόπους και τη βιοποικιλότητα κάθε είδους Εξαιρουmicroένων ορισmicroένων περιοχών όπου η εξόρυξη ενδεχοmicroένως πρέπει να απαγορεύεται καθολικά (πχ περιοχές απόλυτης προ-στασίας των θεσmicroοθετηmicroένων εθνικών δρυmicroών φυσικά πάρκα αισθητικά δάση διατη-ρητέα microνηmicroεία της φύσης κά microε συγκεκριmicroένες προϋποθέσειςαπαγορεύσεις για την άσκηση των διαφόρων δραστηριοτήτων στα όρια τους) το ζητούmicroενο είναι να τεθεί σα-φές κανονιστικό πλαίσιο που να ρυθmicroίζει τον τρόπο microε τον οποίο οι εξορυκτικές δρα-στηριότητες που χωροθετούνται εντός ή πλησίον προστατευόmicroενων περιοχών θα είναι σε θέση σε κάθε περίπτωση να συmicroβιβαστούν microε τις επιταγές της περιβαλλοντικής προ-στασίας και να συνεχίσουν να υφίστανται ειδάλλως να microαταιωθούν

Η συmicroβατότητα των εξορυκτικών δραστηριοτήτων εντός προστατευόmicroενων περιο-χών πρέπει να αξιολογηθεί υπό το πρίσmicroα των αξιών και των στόχων διατήρησης του τόπου σύmicroφωνα microε τα προβλεπόmicroενα στο άρθρο 6 της οδηγίας Ηabitats (οδηγία 9243EE) και της ΚΥΑ 333183028111298 Συγκεκριmicroένα κάθε σχέδιο ή έργο το οποίο είναι δυνατόν να επηρεάζει σηmicroαντικά τον εν λόγω τόπο καθεαυτό ή από κοινού microε άλλα σχέδια ή έργα πρέπει να αποτελέσει αντικείmicroενο κατάλληλης αξιολόγησης (laquoappropriate assessmentraquo) και microπορεί να εγκριθεί microόνον εφόσον δεν παραβλάπτει την ακεραιότητα του τόπου Οι αρmicroόδιες ελληνικές αρχές είναι υπεύθυνες να διασφαλίσουν τα ανωτέρω Άποψή microας είναι ότι οι στόχοι της ∆ιοίκησης αλλά και των εξειδικευmicroέ-νων φορέων διαχείρισης θα πρέπει να προσεγγίζουν το κρίσιmicroο θέmicroα της διατηρησιmicroό-τητας (laquosustainabilityraquo) των εθνικών οικολογικών αξιών στοχεύοντας στην ουσία του προβλήmicroατος που δεν είναι η κάθε είδους a priori απαγόρευση αλλά η ορθολογική κι ευέλικτη διαχείριση των ζωνών προστασίας προς όφελος των ενδιαιτηmicroάτων του φυσι-κού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε διαγενεακή κλίmicroακα

Τέλος για την περίπτωση των microεταλλουργικών microονάδων που σαφώς σχετίζονται microόνο έmicromicroεσα microε την εξορυκτική βιοmicroηχανία θα τολmicroούσαmicroε να αυτοσαρκαστούmicroε λέ-γοντας ότι η Eλλάδα αν εξαιρέσει κανείς τη ΛΑΡΚΟ και το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo που χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 κατάφερε να microην διαθέτει εξαγωγικές microεταλλουργίες οπότε δεν κινδυνεύει από τα υγρά και αέρια τυχόν απόβλητά τους Ειδικότερα η Ελλάδα δεν διαθέτει καmicroία υδροmicroεταλλουργική βιοmicroηχανία Ωστό-σο τόσο τα απόβλητα της ΛΑΡΚΟ (αέρια αλλά και η περίφηmicroη σκουριά που απορρί-πτεται ακόmicroη στον Ευβοϊκό παρά το γεγονός ότι έχουν αξιολογηθεί κατά καιρούς αρκε-τές θέσεις χερσαίας απόθεσης) όσο και εκείνα του laquoΑλουmicroινίου της Ελλάδοςraquo (ερυθρά

1-22010 81

ιλύς που επίσης απορρίπτεται microετά από εξουδετέρωση της σόδας σε θαλάσσιο ελεγχό-microενο περιβάλλον) απαιτούν τις ασφαλέστερες και σε βάθος χρόνου βέλτιστες διαχειρι-στικές λύσεις τους Ήδη όσον αφορά το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo έχουν δροmicroολογη-θεί όλες οι ενέργειες για την οριστική διακοπή της απόθεσης της ιλύος στον πυθmicroένα του Κορινθιακού microετά το τέλος του 2011

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα δεν είναι a priori επικίνδυνη ούτε a priori περιβαλλοντικά ασύmicroφορη Αρκεί στην ανάλυση κόστουςndashοφέλους να microπουν όλα τα δεδοmicroένα σε όλες τους τις διαστάσεις τεχνικά οικονοmicroικά κοινωνικά περιβαλλοντι-κά Κι ακόmicroη να διασφαλιστεί η αρχή της προφύλαξης βασική αρχή του κοινοτικού δι-καίου υπέρ του πολίτη σε microια βάση το δυνατόν συναινετική που δεν θα αφαιρεί όmicroως το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Αρκεί η στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της εκτιmicroώmicroενης εθνικής ωφέλειας να οδηγεί σε συγκερασmicroό τους κατά τρόπο που θα διασφαλίζει τη βιώσιmicroη ανάπτυξη όπως επιτάσσει ο συντακτικός νοmicroοθέτης και έχει δεχθεί η νοmicroολογία του ΣτΕ σε πολλές περιπτώσεις (πχ ΣτΕ 26752003 20592007 κά)

23 Οι κλιmicroατικές αλλαγές ο υπό καθαίρεση King Coal και οι τεχνολογίες CCS

Ελάχιστες πλέον αmicroφιβολίες υπάρχουν από τη διεθνή επιστηmicroονική κοινότητα ότι οι αυξανόmicroενες συγκεντρώσεις CO2 που προέρχονται από την καύση των ορυκτών καυσί-microων είτε για ηλεκτροπαραγωγή είτε για κίνηση microεταφορικών microέσων ευθύνονται για το φαινόmicroενο του θερmicroοκηπίου Τα ενεργειακά ορυκτά (λιγνίτης λιθάνθρακας κλπ) λόγω της συmicroβολής τους αυτής έχουν ενοχοποιηθεί (και microάλιστα laquomicroε ποινή θανάτουraquo) χωρίς να εξετασθούν ακόmicroη microε τη σοβαρότητα που πρέπει οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρ-χουν στον συγκεκριmicroένο τοmicroέα

Μολαταύτα αν εξετάσει κανείς microε σοβαρότητα όλες τις λύσεις αυτές θα καταλήξει ότι η αποτελεσmicroατική αντιmicroετώπιση της κλιmicroατικής αλλαγής δεν οδηγεί microονοδιάστατα σε microια εκτεταmicroένη και άmicroεση αποmicroάκρυνση από τα ορυκτά καύσιmicroα Ούτε προϋποθέτει microια καθολική στροφή προς τις ΑΠΕ (ή ακόmicroη και την πυρηνική ενέργεια) η οποία πα-ρότι επιθυmicroητή (για τις ΑΠΕ) δεν είναι εφικτή προ το παρόν

Υπάρχει συνεπώς microεγάλη ανάγκη για εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων καθαρών τεχνολο-γιών άνθρακα που εξασφαλίζουν την οικονοmicroικότητα και την αύξηση της απόδοσης των θερmicroοηλεκτρικών εργοστασίων αλλά διασφαλίζουν παράλληλα και τα περιβαλλοντικά κριτήρια τόσο όσον αφορά εκποmicroπές CΟ2 όσο και τους υπόλοιπους ρύπους Επισηmicroαίνε-ται ότι τέτοιες εφαρmicroογές υπάρχουν είναι εφαρmicroοστέες σε microεγάλο βαθmicroό και οικονοmicroι-κά ανταγωνιστικές ενώ η τεχνολογία τους διαρκώς βελτιώνεται Τέτοιες προηγmicroένες εφαρmicroογές ηλεκτροπαραγωγής και συmicroπαραγωγής (ηλεκτρισmicroού και θερmicroότητας) περι-λαmicroβάνουν σταθmicroούς άνθρακα υπερκρίσιmicroου ατmicroολέβητα (ultra supercritical stream turbine) σταθmicroούς άνθρακα microε εξαεριωτή (CIG CC-IGCC) σταθmicroούς φυσικού αερίου συνδυασmicroένου κύκλου (NGCC CCGT) συστοιχίες κυψελών καυσίmicroου (fuel cells) κά Eπίσης ειδικά για τον ελληνικό λιγνίτη περιλαmicroβάνουν τη συνδυασmicroένη ενεργειακή αξιοποίηση του λιγνίτη και τοπικών χαmicroηλού κόστους βιοmicroαζικών καυσίmicroων (πχ αγρι-οαγκινάρας κλπ) ή απορριmicromicroάτων

Εντούτοις η απαιτούmicroενη microεγάλη microείωση εκποmicroπών θερmicroοκηπίου στα επόmicroενα 50ndash100 χρόνια δεν microπορεί να εξασφαλιστεί microόνο microε τις τεχνολογίες αυτές Θεωρείται επιβε-βληmicroένη η λεγόmicroενη εξανθράκωση των ορυκτών καυσίmicroων δηλ δέσmicroευση του CO2 που προέρχεται από την καύση η οποία microάλιστα δηmicroιουργεί και κριτήρια καλύτερης πειθούς απέναντι στον πολίτη αν φυσικά συνοδεύεται από microηδενικά όρια εκποmicroπών Είναι λοι-

82 1-22010

πόν σηmicroαντικό εκτός των ανωτέρω τεχνολογιών αύξησης της απόδοσης να εφαρmicroο-στούν τόσο στους ανθρακικούς σταθmicroούς ηλεκτροπαραγωγής όσο και σε εκείνους φυσι-κού αερίου (στους νέους αλλά και τους παλιούς σταθmicroούς) οι ήδη εξελισσόmicroενες τεχνο-λογίες ∆έσmicroευσης και Αποθήκευσης CO2 (τεχνολογίες carbon capture and storage ή CCS) που παράγεται από αυτούς

Πολλαπλώς εκφρασmicroένος στόχος της ΕΕ είναι να διαθέτει έως και 12 πλήρεις πιλο-τικές microονάδες CCS σε πλήρη λειτουργία έως το 2015 και να καταστήσει την τεχνολογία ώριmicroη και εmicroπορικά βιώσιmicroη έως το 2020 Για το λόγο αυτό η ΕΕ διαmicroόρφωσε το πλαί-σιο και ξεκίνησε ήδη να επιχορηγεί 6 πιλοτικά έργα που θα microοιραστούν την κοινοτική χρηmicroατοδότηση ύψους σε πρώτη φάση 1 δισ ευρώ και τα οποία βρίσκονται σε Βρετα-νία Γερmicroανία Ολλανδία Πολωνία Ισπανία και Ιταλία Η Ελλάδα αν και από τους microε-γαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη στην Ευρώπη δεν συγκαταλέγεται microέσα στις 12 χώρες θεωρώντας ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι αρκετά ώριmicroη προς χρηmicroατοδότηση Υπεν-θυmicroίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 50 των αναγκών microας σε ηλεκτρική ενέργεια καλύ-πτεται από την παραγωγή λιγνιτικών σταθmicroών Και η Ελλάδα στο πλαίσια της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέmicroηση της κλιmicroατικής αλλαγής αλλά και του νέου αυστηρότερου πλαισίου για την εmicroπορία ρύπων θα είναι microεταξύ εκείνων που θα πληγούν περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησης από τον λιγνίτη Με άλλα λόγια η στροφή microας προς τις ΑΠΕ θα είναι λιγότερο οmicroαλή και θα στοιχίσει περισσότερο από άλλες χώρες που ούτως η άλλως δεν διαθέτουν ορυκτούς άνθρακες Εποmicroένως microε δεδοmicroένο ότι η ∆ΕΗ ΑΕ έχει δροmicroολο-γήσει την κατασκευή 2 νέων λιγνιτικών microονάδων στην Πτολεmicroαΐδα και την Φλώρινα (Μελίτη ΙΙ) θα microπορούσε microία τουλάχιστον από αυτές να γίνει microε τη χρήση της τεχνολο-γίας CCS Άλλωστε σύmicroφωνα microε τη σχετική οδηγία 200931ΕΚ για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηmicroατισmicroούς η χώρα microας θα πρέπει να έχει ενσωmicroατώσει το κανονιστικό πλαίσιο συmicromicroόρφωσης microέχρι τις 2562011

Η τεχνολογία CCS υλοποιείται για περισσότερο από microια δεκαετία σε διάφορες περι-οχές του κόσmicroου Για παράδειγmicroα το πρόγραmicromicroα στο Weyburn του Καναδά όπου πάνω από 5 εκατ τόνοι CO2 εισήχθησαν microε εισπίεση σε εξαντληmicroένο κοίτασmicroα πετρελαίου και επίσης στην Ευρώπη το έργο Sleipner που υλοποιείται από την Statoil στη Νορβη-γία όπου έχουν εκχυθεί microε επιτυχία πάνω από 10 εκατ τόνοι CO2 σε υποθαλάσσιους υδροφορείς κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα (από το 1996) Τέλος ο πρώτος στον κόσmicroο πιλοτικός σταθmicroός ηλεκτρικής ενέργειας που καίει λιγνίτη χωρίς να εκπέmicroπει CO2 στην ατmicroόσφαιρα χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία CCS λειτουργεί ήδη από το 2008 έξω από την κωmicroόπολη Spremberg της πρώην Ανατολικής Γερmicroανίας

Με τα σηmicroερινά τεχνολογικά επίπεδα το συνολικό κόστος δέσmicroευσης microεταφοράς και αποθήκευσης του CO2 σε ανθρακικούς θερmicroικούς σταθmicroούς ανέρχεται περίπου στα 60ndash70 euro ανά τόνο CO2 Οι σηmicroαντικές τεχνικές βελτιώσεις που αναmicroένονται τα επόmicroενα έτη εκτιmicroάται ότι θα οδηγήσουν πριν το 2020 σε κόστος 20ndash25 euro ανά τόνο CO2 Αυτό σηmicroαίνει πρακτικά ότι το κόστος της τάξης των 75ndash85 centkWh για ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα microε τις σηmicroερινές τεχνολογίες CCS είναι συγκρίσιmicroο microε το κόστος της ηλε-κτροπαραγωγής microε αιολική ενέργεια (6ndash8 centkWh) για θέσεις microε χαmicroηλές ταχύτητες ανέ-microου Οι τεχνικές βελτιώσεις στα συστήmicroατα CCS αναmicroένεται να microειώσουν το κόστος microετά το 2020 στα επίπεδα των 6 centkWh και πλήρως ανταγωνιστικά microε το microέσο κόστος παραγωγής αιολικής ενέργειας (5ndash6 centkWh)

Τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες CCS microπορούν να microετα-τρέψουν τη χρήση του ρυπογόνου γαιάνθρακαλιγνίτη από αναγκαίο κακό (που αναmicroένει απλώς την εκτέλεση της ποινής του θανάτου η οποία του έχει επιβληθεί) σε microια φιλικό-τερη προς το περιβάλλον microέθοδο ηλεκτροπαραγωγής και αυτό δεν είναι microόνο επικοινω-

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 81

ιλύς που επίσης απορρίπτεται microετά από εξουδετέρωση της σόδας σε θαλάσσιο ελεγχό-microενο περιβάλλον) απαιτούν τις ασφαλέστερες και σε βάθος χρόνου βέλτιστες διαχειρι-στικές λύσεις τους Ήδη όσον αφορά το laquoΑλουmicroίνιον της Ελλάδοςraquo έχουν δροmicroολογη-θεί όλες οι ενέργειες για την οριστική διακοπή της απόθεσης της ιλύος στον πυθmicroένα του Κορινθιακού microετά το τέλος του 2011

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα δεν είναι a priori επικίνδυνη ούτε a priori περιβαλλοντικά ασύmicroφορη Αρκεί στην ανάλυση κόστουςndashοφέλους να microπουν όλα τα δεδοmicroένα σε όλες τους τις διαστάσεις τεχνικά οικονοmicroικά κοινωνικά περιβαλλοντι-κά Κι ακόmicroη να διασφαλιστεί η αρχή της προφύλαξης βασική αρχή του κοινοτικού δι-καίου υπέρ του πολίτη σε microια βάση το δυνατόν συναινετική που δεν θα αφαιρεί όmicroως το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Αρκεί η στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της εκτιmicroώmicroενης εθνικής ωφέλειας να οδηγεί σε συγκερασmicroό τους κατά τρόπο που θα διασφαλίζει τη βιώσιmicroη ανάπτυξη όπως επιτάσσει ο συντακτικός νοmicroοθέτης και έχει δεχθεί η νοmicroολογία του ΣτΕ σε πολλές περιπτώσεις (πχ ΣτΕ 26752003 20592007 κά)

23 Οι κλιmicroατικές αλλαγές ο υπό καθαίρεση King Coal και οι τεχνολογίες CCS

Ελάχιστες πλέον αmicroφιβολίες υπάρχουν από τη διεθνή επιστηmicroονική κοινότητα ότι οι αυξανόmicroενες συγκεντρώσεις CO2 που προέρχονται από την καύση των ορυκτών καυσί-microων είτε για ηλεκτροπαραγωγή είτε για κίνηση microεταφορικών microέσων ευθύνονται για το φαινόmicroενο του θερmicroοκηπίου Τα ενεργειακά ορυκτά (λιγνίτης λιθάνθρακας κλπ) λόγω της συmicroβολής τους αυτής έχουν ενοχοποιηθεί (και microάλιστα laquomicroε ποινή θανάτουraquo) χωρίς να εξετασθούν ακόmicroη microε τη σοβαρότητα που πρέπει οι εναλλακτικές λύσεις που υπάρ-χουν στον συγκεκριmicroένο τοmicroέα

Μολαταύτα αν εξετάσει κανείς microε σοβαρότητα όλες τις λύσεις αυτές θα καταλήξει ότι η αποτελεσmicroατική αντιmicroετώπιση της κλιmicroατικής αλλαγής δεν οδηγεί microονοδιάστατα σε microια εκτεταmicroένη και άmicroεση αποmicroάκρυνση από τα ορυκτά καύσιmicroα Ούτε προϋποθέτει microια καθολική στροφή προς τις ΑΠΕ (ή ακόmicroη και την πυρηνική ενέργεια) η οποία πα-ρότι επιθυmicroητή (για τις ΑΠΕ) δεν είναι εφικτή προ το παρόν

Υπάρχει συνεπώς microεγάλη ανάγκη για εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων καθαρών τεχνολο-γιών άνθρακα που εξασφαλίζουν την οικονοmicroικότητα και την αύξηση της απόδοσης των θερmicroοηλεκτρικών εργοστασίων αλλά διασφαλίζουν παράλληλα και τα περιβαλλοντικά κριτήρια τόσο όσον αφορά εκποmicroπές CΟ2 όσο και τους υπόλοιπους ρύπους Επισηmicroαίνε-ται ότι τέτοιες εφαρmicroογές υπάρχουν είναι εφαρmicroοστέες σε microεγάλο βαθmicroό και οικονοmicroι-κά ανταγωνιστικές ενώ η τεχνολογία τους διαρκώς βελτιώνεται Τέτοιες προηγmicroένες εφαρmicroογές ηλεκτροπαραγωγής και συmicroπαραγωγής (ηλεκτρισmicroού και θερmicroότητας) περι-λαmicroβάνουν σταθmicroούς άνθρακα υπερκρίσιmicroου ατmicroολέβητα (ultra supercritical stream turbine) σταθmicroούς άνθρακα microε εξαεριωτή (CIG CC-IGCC) σταθmicroούς φυσικού αερίου συνδυασmicroένου κύκλου (NGCC CCGT) συστοιχίες κυψελών καυσίmicroου (fuel cells) κά Eπίσης ειδικά για τον ελληνικό λιγνίτη περιλαmicroβάνουν τη συνδυασmicroένη ενεργειακή αξιοποίηση του λιγνίτη και τοπικών χαmicroηλού κόστους βιοmicroαζικών καυσίmicroων (πχ αγρι-οαγκινάρας κλπ) ή απορριmicromicroάτων

Εντούτοις η απαιτούmicroενη microεγάλη microείωση εκποmicroπών θερmicroοκηπίου στα επόmicroενα 50ndash100 χρόνια δεν microπορεί να εξασφαλιστεί microόνο microε τις τεχνολογίες αυτές Θεωρείται επιβε-βληmicroένη η λεγόmicroενη εξανθράκωση των ορυκτών καυσίmicroων δηλ δέσmicroευση του CO2 που προέρχεται από την καύση η οποία microάλιστα δηmicroιουργεί και κριτήρια καλύτερης πειθούς απέναντι στον πολίτη αν φυσικά συνοδεύεται από microηδενικά όρια εκποmicroπών Είναι λοι-

82 1-22010

πόν σηmicroαντικό εκτός των ανωτέρω τεχνολογιών αύξησης της απόδοσης να εφαρmicroο-στούν τόσο στους ανθρακικούς σταθmicroούς ηλεκτροπαραγωγής όσο και σε εκείνους φυσι-κού αερίου (στους νέους αλλά και τους παλιούς σταθmicroούς) οι ήδη εξελισσόmicroενες τεχνο-λογίες ∆έσmicroευσης και Αποθήκευσης CO2 (τεχνολογίες carbon capture and storage ή CCS) που παράγεται από αυτούς

Πολλαπλώς εκφρασmicroένος στόχος της ΕΕ είναι να διαθέτει έως και 12 πλήρεις πιλο-τικές microονάδες CCS σε πλήρη λειτουργία έως το 2015 και να καταστήσει την τεχνολογία ώριmicroη και εmicroπορικά βιώσιmicroη έως το 2020 Για το λόγο αυτό η ΕΕ διαmicroόρφωσε το πλαί-σιο και ξεκίνησε ήδη να επιχορηγεί 6 πιλοτικά έργα που θα microοιραστούν την κοινοτική χρηmicroατοδότηση ύψους σε πρώτη φάση 1 δισ ευρώ και τα οποία βρίσκονται σε Βρετα-νία Γερmicroανία Ολλανδία Πολωνία Ισπανία και Ιταλία Η Ελλάδα αν και από τους microε-γαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη στην Ευρώπη δεν συγκαταλέγεται microέσα στις 12 χώρες θεωρώντας ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι αρκετά ώριmicroη προς χρηmicroατοδότηση Υπεν-θυmicroίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 50 των αναγκών microας σε ηλεκτρική ενέργεια καλύ-πτεται από την παραγωγή λιγνιτικών σταθmicroών Και η Ελλάδα στο πλαίσια της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέmicroηση της κλιmicroατικής αλλαγής αλλά και του νέου αυστηρότερου πλαισίου για την εmicroπορία ρύπων θα είναι microεταξύ εκείνων που θα πληγούν περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησης από τον λιγνίτη Με άλλα λόγια η στροφή microας προς τις ΑΠΕ θα είναι λιγότερο οmicroαλή και θα στοιχίσει περισσότερο από άλλες χώρες που ούτως η άλλως δεν διαθέτουν ορυκτούς άνθρακες Εποmicroένως microε δεδοmicroένο ότι η ∆ΕΗ ΑΕ έχει δροmicroολο-γήσει την κατασκευή 2 νέων λιγνιτικών microονάδων στην Πτολεmicroαΐδα και την Φλώρινα (Μελίτη ΙΙ) θα microπορούσε microία τουλάχιστον από αυτές να γίνει microε τη χρήση της τεχνολο-γίας CCS Άλλωστε σύmicroφωνα microε τη σχετική οδηγία 200931ΕΚ για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηmicroατισmicroούς η χώρα microας θα πρέπει να έχει ενσωmicroατώσει το κανονιστικό πλαίσιο συmicromicroόρφωσης microέχρι τις 2562011

Η τεχνολογία CCS υλοποιείται για περισσότερο από microια δεκαετία σε διάφορες περι-οχές του κόσmicroου Για παράδειγmicroα το πρόγραmicromicroα στο Weyburn του Καναδά όπου πάνω από 5 εκατ τόνοι CO2 εισήχθησαν microε εισπίεση σε εξαντληmicroένο κοίτασmicroα πετρελαίου και επίσης στην Ευρώπη το έργο Sleipner που υλοποιείται από την Statoil στη Νορβη-γία όπου έχουν εκχυθεί microε επιτυχία πάνω από 10 εκατ τόνοι CO2 σε υποθαλάσσιους υδροφορείς κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα (από το 1996) Τέλος ο πρώτος στον κόσmicroο πιλοτικός σταθmicroός ηλεκτρικής ενέργειας που καίει λιγνίτη χωρίς να εκπέmicroπει CO2 στην ατmicroόσφαιρα χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία CCS λειτουργεί ήδη από το 2008 έξω από την κωmicroόπολη Spremberg της πρώην Ανατολικής Γερmicroανίας

Με τα σηmicroερινά τεχνολογικά επίπεδα το συνολικό κόστος δέσmicroευσης microεταφοράς και αποθήκευσης του CO2 σε ανθρακικούς θερmicroικούς σταθmicroούς ανέρχεται περίπου στα 60ndash70 euro ανά τόνο CO2 Οι σηmicroαντικές τεχνικές βελτιώσεις που αναmicroένονται τα επόmicroενα έτη εκτιmicroάται ότι θα οδηγήσουν πριν το 2020 σε κόστος 20ndash25 euro ανά τόνο CO2 Αυτό σηmicroαίνει πρακτικά ότι το κόστος της τάξης των 75ndash85 centkWh για ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα microε τις σηmicroερινές τεχνολογίες CCS είναι συγκρίσιmicroο microε το κόστος της ηλε-κτροπαραγωγής microε αιολική ενέργεια (6ndash8 centkWh) για θέσεις microε χαmicroηλές ταχύτητες ανέ-microου Οι τεχνικές βελτιώσεις στα συστήmicroατα CCS αναmicroένεται να microειώσουν το κόστος microετά το 2020 στα επίπεδα των 6 centkWh και πλήρως ανταγωνιστικά microε το microέσο κόστος παραγωγής αιολικής ενέργειας (5ndash6 centkWh)

Τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες CCS microπορούν να microετα-τρέψουν τη χρήση του ρυπογόνου γαιάνθρακαλιγνίτη από αναγκαίο κακό (που αναmicroένει απλώς την εκτέλεση της ποινής του θανάτου η οποία του έχει επιβληθεί) σε microια φιλικό-τερη προς το περιβάλλον microέθοδο ηλεκτροπαραγωγής και αυτό δεν είναι microόνο επικοινω-

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

82 1-22010

πόν σηmicroαντικό εκτός των ανωτέρω τεχνολογιών αύξησης της απόδοσης να εφαρmicroο-στούν τόσο στους ανθρακικούς σταθmicroούς ηλεκτροπαραγωγής όσο και σε εκείνους φυσι-κού αερίου (στους νέους αλλά και τους παλιούς σταθmicroούς) οι ήδη εξελισσόmicroενες τεχνο-λογίες ∆έσmicroευσης και Αποθήκευσης CO2 (τεχνολογίες carbon capture and storage ή CCS) που παράγεται από αυτούς

Πολλαπλώς εκφρασmicroένος στόχος της ΕΕ είναι να διαθέτει έως και 12 πλήρεις πιλο-τικές microονάδες CCS σε πλήρη λειτουργία έως το 2015 και να καταστήσει την τεχνολογία ώριmicroη και εmicroπορικά βιώσιmicroη έως το 2020 Για το λόγο αυτό η ΕΕ διαmicroόρφωσε το πλαί-σιο και ξεκίνησε ήδη να επιχορηγεί 6 πιλοτικά έργα που θα microοιραστούν την κοινοτική χρηmicroατοδότηση ύψους σε πρώτη φάση 1 δισ ευρώ και τα οποία βρίσκονται σε Βρετα-νία Γερmicroανία Ολλανδία Πολωνία Ισπανία και Ιταλία Η Ελλάδα αν και από τους microε-γαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη στην Ευρώπη δεν συγκαταλέγεται microέσα στις 12 χώρες θεωρώντας ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι αρκετά ώριmicroη προς χρηmicroατοδότηση Υπεν-θυmicroίζεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 50 των αναγκών microας σε ηλεκτρική ενέργεια καλύ-πτεται από την παραγωγή λιγνιτικών σταθmicroών Και η Ελλάδα στο πλαίσια της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέmicroηση της κλιmicroατικής αλλαγής αλλά και του νέου αυστηρότερου πλαισίου για την εmicroπορία ρύπων θα είναι microεταξύ εκείνων που θα πληγούν περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησης από τον λιγνίτη Με άλλα λόγια η στροφή microας προς τις ΑΠΕ θα είναι λιγότερο οmicroαλή και θα στοιχίσει περισσότερο από άλλες χώρες που ούτως η άλλως δεν διαθέτουν ορυκτούς άνθρακες Εποmicroένως microε δεδοmicroένο ότι η ∆ΕΗ ΑΕ έχει δροmicroολο-γήσει την κατασκευή 2 νέων λιγνιτικών microονάδων στην Πτολεmicroαΐδα και την Φλώρινα (Μελίτη ΙΙ) θα microπορούσε microία τουλάχιστον από αυτές να γίνει microε τη χρήση της τεχνολο-γίας CCS Άλλωστε σύmicroφωνα microε τη σχετική οδηγία 200931ΕΚ για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηmicroατισmicroούς η χώρα microας θα πρέπει να έχει ενσωmicroατώσει το κανονιστικό πλαίσιο συmicromicroόρφωσης microέχρι τις 2562011

Η τεχνολογία CCS υλοποιείται για περισσότερο από microια δεκαετία σε διάφορες περι-οχές του κόσmicroου Για παράδειγmicroα το πρόγραmicromicroα στο Weyburn του Καναδά όπου πάνω από 5 εκατ τόνοι CO2 εισήχθησαν microε εισπίεση σε εξαντληmicroένο κοίτασmicroα πετρελαίου και επίσης στην Ευρώπη το έργο Sleipner που υλοποιείται από την Statoil στη Νορβη-γία όπου έχουν εκχυθεί microε επιτυχία πάνω από 10 εκατ τόνοι CO2 σε υποθαλάσσιους υδροφορείς κάτω από τη Βόρεια Θάλασσα (από το 1996) Τέλος ο πρώτος στον κόσmicroο πιλοτικός σταθmicroός ηλεκτρικής ενέργειας που καίει λιγνίτη χωρίς να εκπέmicroπει CO2 στην ατmicroόσφαιρα χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία CCS λειτουργεί ήδη από το 2008 έξω από την κωmicroόπολη Spremberg της πρώην Ανατολικής Γερmicroανίας

Με τα σηmicroερινά τεχνολογικά επίπεδα το συνολικό κόστος δέσmicroευσης microεταφοράς και αποθήκευσης του CO2 σε ανθρακικούς θερmicroικούς σταθmicroούς ανέρχεται περίπου στα 60ndash70 euro ανά τόνο CO2 Οι σηmicroαντικές τεχνικές βελτιώσεις που αναmicroένονται τα επόmicroενα έτη εκτιmicroάται ότι θα οδηγήσουν πριν το 2020 σε κόστος 20ndash25 euro ανά τόνο CO2 Αυτό σηmicroαίνει πρακτικά ότι το κόστος της τάξης των 75ndash85 centkWh για ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα microε τις σηmicroερινές τεχνολογίες CCS είναι συγκρίσιmicroο microε το κόστος της ηλε-κτροπαραγωγής microε αιολική ενέργεια (6ndash8 centkWh) για θέσεις microε χαmicroηλές ταχύτητες ανέ-microου Οι τεχνικές βελτιώσεις στα συστήmicroατα CCS αναmicroένεται να microειώσουν το κόστος microετά το 2020 στα επίπεδα των 6 centkWh και πλήρως ανταγωνιστικά microε το microέσο κόστος παραγωγής αιολικής ενέργειας (5ndash6 centkWh)

Τα παραπάνω αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι τεχνολογίες CCS microπορούν να microετα-τρέψουν τη χρήση του ρυπογόνου γαιάνθρακαλιγνίτη από αναγκαίο κακό (που αναmicroένει απλώς την εκτέλεση της ποινής του θανάτου η οποία του έχει επιβληθεί) σε microια φιλικό-τερη προς το περιβάλλον microέθοδο ηλεκτροπαραγωγής και αυτό δεν είναι microόνο επικοινω-

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 83

νιακό αλλά και ουσιαστικό δεδοmicroένο Σαφώς απαιτούνται ακόmicroη αρκετές προϋποθέσεις για την ευρεία εφαρmicroογή της microεθόδου κι ακόmicroη εστίαση στην ασφαλή διαχείριση των γεωλογικών χώρων αποθήκευσης για να αποτρέπεται η τυχόν διαρροή του CO2 που εγχέεται Αυτό microπορεί να γίνει microε την επιλογή των καταλληλότερων τοποθεσιών και τη θέσπιση αυστηρών προϋποθέσεων για τη λειτουργία τη συντήρηση και την παρακολού-θησή τους Πολλά από τα ανωτέρω δεδοmicroένα που χρήζουν προσοχής λαmicroβάνονται υπό-ψη στην σχετική προαναφερθείσα ευρωπαϊκή οδηγία 200931ΕΚ

Στη χώρα microας υλοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ (2000ndash2004) δύο ερευνητικά έργα από το 5ο ΠΠ της ΕΕ (GESTCO και NASCENT) καθώς και το GeoCapacity (στα πλαίσια του 6ου ΠΠ) microε στόχο την ολοκλήρωση εκτίmicroησης δυναmicroικού γεωαποθήκευσης της χώ-ρας Σύmicroφωνα microε τα microέχρι σήmicroερα στοιχεία του ΙΓΜΕ διαπιστώθηκε ότι στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ικανοποιητικό δυναmicroικό αποθήκευσης στο υπέδαφος που συνιστά ανα-γκαία προϋπόθεση για την εφαρmicroογή CCS Με ενδεχόmicroενη νέα ερευνητική δραστηριό-τητα που έχει προταθεί στα πλαίσια του ΕΣΠΑ 2007ndash2013 το δυναmicroικό της γεωλογικής αποθήκευσης αναmicroένεται να πολλαπλασιαστεί

∆εν microπορούmicroε συνεπώς να καταδικάζουmicroε a priori έναν ολόκληρο τοmicroέα πριν εξε-τάσουmicroε όλες τις εναλλακτικές λύσεις microεταξύ των οποίων και τις πλέον πρόσφατες λύ-σεις της γεωmicroηχανικής (geoengineering) που κερδίζουν διαρκώς έδαφος και οι οποίες ίσως τελικά αποτελέσουν την έσχατη λύση για τη σωτηρία από την υπερθέρmicroανση αν τα κράτη αποτύχουν microε άλλους τρόπους να microειώσουν ουσιαστικά τις εκποmicroπές αερίων θερ-microοκηπίου στην ατmicroόσφαιρα

24 Τα λάθη του παρελθόντος και η έλλειψη πολιτικής για τους ορυκτούς πόρους

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 25ετία πολλές εταιρείες του κλάδου (EΛΣΙ ΜΕΤΒΑ ΕΛΕΒΜΕ ΜΑΒΕ ΠΟΡΣΕΛ συγκρότηmicroα Σκαλιστήρη Μποδοσάκη κλπ) διέκοψαν τις εργασίες τους και πως microεγάλα κραταιά άλλοτε microεταλλευτικά κέντρα όπως το Μαντούδι το Λαύριο κά έχουν microετατραπεί σε κέντρα ανεργίας και περιθωριοποίη-σης Αντίστοιχα φαινόmicroενα τηρουmicroένων των αναλογιών δηmicroιουργήθηκαν από το κλεί-σιmicroο στα microεταλλεία χρωmicroίτη (στην Κοζάνη και στη Θεσσαλία) σιδήρου (στη Σέριφο) microαγγανίου (στη ∆ράmicroα) και ένα πλήθος microαρmicroαροφόρων εκmicroεταλλεύσεων (στα Καρναζέ-ϊκα Αργολίδας στα Γιάννενα την Τήνο κά)

Ανεξάρτητα από τους επιmicroέρους λόγους για τα παραπάνω ο κλάδος δεν έχει κατα-φέρει να πείσει τους πολίτες για τη βιωσιmicroότητά του στο σύγχρονο γίγνεσθαι Αντίθετα και παρά την microακραίωνη προσφορά του ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της περιφέρειας θεω-ρείται από τους πλέον ρυπογόνους αλλά και microε σηmicroαντική επικινδυνότητα τοmicroείς δρα-στηριότητας στον οποίον microάλιστα δεν υπάρχει διάθεση να δοθεί περίοδος χάριτος λόγω της οικονοmicroικής κρίσης

Αυτό έχει γίνει γιατί για πολλά χρόνια η microεταλλεία επιβαλλόταν άνωθεν ως microαύρο κουτί από τις κεντρικές διοικήσεις Για δεκαετίες από τους εmicroπλεκόmicroενους εταίρους (microέ-τοχοι εργαζόmicroενοι και τοπικές κοινωνίες) είχαν παραληφθεί οι τοπικές κοινωνίες η σιωπηρή συναίνεση των οποίων θεωρούνταν εξασφαλισmicroένη Τα λάθη του παρελθόντος πληρώνει σήmicroερα ο microεταλλευτικός τοmicroέας όσο κι αν σήmicroερα προσπαθεί να πείσει και microάλιστα εmicroπράκτως για τις καλές του προθέσεις Σήmicroερα πληρώνουmicroε τα χρυσά τούβλα του κ Σκαλιστήρη τα αλήστου microνήmicroης εποπτικά συmicroβούλια και την σε microεγάλο βαθmicroό επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας για δεκαετίες χωρίς δεύτερη σκέψη για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες Και ακόmicroη τα σφάλmicroατα της ∆ΕΗ στις γεωτρή-σεις για τη γεωθερmicroία της Μήλου (τη δεκαετία του 1980) που έκλεισε την πόρτα (ελπί-

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

84 1-22010

ζουmicroε όχι για πάντα) σε microια ανεξάντλητη καθαρή ενέργεια όχι microόνο για τη Μήλο αλλά και τη Νίσυρο τη Λέσβο και πολλά ακόmicroη γεωθερmicroικά πεδία τόσο στη νησιωτική όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα Η επένδυση της αλουmicroίνας που ήταν ένα δύσκολο εγχείρη-microα συσχετιζόmicroενο microε τη δυστοκία του κλάδου και της ελληνικής οικονοmicroίας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις στο χώρο του ανατολικού microπλοκ δεν πραγmicroατοποιήθηκε ποτέ και σταmicroάτησε στα χωmicroατουργικά έργα Η επένδυση του ανοξείδωτου χάλυβα η οποία αν ξεπερνούσε την εικοτολογία και γινόταν πραγmicroατικότητα θα συνδύαζε την δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής σιδηρονικελίου και σιδηροχρωmicroίου (από τις ΛΑΡΚΟ και ΕΛΣΙ αντίστοιχα) και microάλιστα από εγχώριες πρώτες ύλες microια δυνατότητα microοναδική σε όλη την Ευρώπη Η επένδυση αυτή σχεδιάστηκε ευχολογήθηκε αλλά ουδέποτε πραγmicroατο-ποιήθηκε Και βεβαίως microετά το οριστικό κλείσιmicroο της ΕΛΣΙ εξαντλήθηκαν και οι τε-λευταίες ελπίδες για τη δηmicroιουργία microιας ανάλογης microονάδας στον ελλαδικό χώρο

Και φυσικά τα λάθη του παρόντος που παρά τις microεmicroονωmicroένες φιλότιmicroες προσπά-θειες συνεχίζονται ένθεν και εκείθεν τόσο από την Πολιτεία όσο και από τις επιχειρή-σεις Τα παρακάτω ερωτήmicroαταερωτηmicroατικά είναι ενδεικτικά

bull Για παράδειγmicroα γιατί σήmicroερα που η εξάρτηση από εισαγόmicroενες πρώτες ύλες διε-

θνώς microεγαλώνει δεν διαθέτουmicroε microια σταθερή στους στόχους της (αλλά συγχρόνως ανατροφοδοτούmicroενη) πολιτική αναφορικά microε τη διαχείριση των εγχώριων ΟΠ τους οποίους διαθέτουmicroε (Η οποία θα microπορούσε να αποτελεί πρότυπο για την ΕΕ που σε microεγάλο βαθmicroό δεν διαθέτει σπουδαίους ΟΠ)

bull Γιατί δεν διαθέτουmicroε ένα microακροπρόθεσmicroο πρόγραmicromicroα βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων λιγνιτών (έστω σταδιακής απεξάρτησης από αυτούς) microε σαφείς περιβαλ-λοντικούς κανόνες που θα microας επιτρέπουν να microην κρύβουmicroε την ύπαρξή τους όπως κάνουν οι πολιτικοί microας που τους έχουν πλήρως εξαφανίσει από τις ατζέντες τους

bull Γιατί δεν έχουmicroε προχωρήσει ικανοποιητικά το θέmicroα της χωροθέτησης των λατο-microείων αδρανών microε την θέσπιση των λατοmicroικών ζωνών (25 χρόνια microετά τον Ν142884) Γιατί οι ενεργοποιηmicroένες λατοmicroικές περιοχές ελάχιστα ξεπερνούν το 50 του παραγωγικού δυναmicroικού ενώ παράλληλα ένα microεγάλο microέρος εξακολουθεί να παραmicroένει εκτός αυτών είτε νόmicroιmicroα είτε παράνοmicroα ευνοώντας έτσι την παράνο-microη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονοmicroικές συνέπειες υποκινεί την αυθαίρετη δόmicroηση αλλά και την βάναυση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προσβολή του περι-βάλλοντος

bull Γιατί τα ατυχήmicroατα δεν δείχνουν να περιορίζονται ενώ η νοmicroοθεσία είναι τόσο αυ-στηρή και όλοι ασχολούνται microε τα θέmicroατα ασφάλειας και εκτίmicroησης του επαγγελmicroα-τικού κινδύνου

bull Γιατί δεν έχουmicroε περιορίσει τη γραφειοκρατία και την πολυνοmicroία στην αδειοδότηση των microεταλλευτικών επιχειρήσεων αλλά και δεν έχουmicroε αυξήσει τα έσοδα του δηmicroο-σίου από την εκmicroετάλλευση των ΟΠ

bull Γιατί η χρονική διάρκεια της αδειοδότησης δεν γίνεται microε κριτήριο τη microέγιστη δυ-νατή απόληψη των κοιτασmicroάτων και η αποκατάσταση των χώρων διατάραξης microε κριτήριο τη συmicroβατότητά τους microε το άmicroεσο περιβάλλον και την προώθηση microελλο-ντικών χρήσεων στα πλαίσια του χωροταξικού της εκάστοτε περιοχής

bull Γιατί δεν παράγουmicroε ανοξείδωτο χάλυβα στον τόπο microας από εγχώριες πηγές ενώ διαθέτουmicroε τους ΟΠ για την παραγωγή του Γιατί δεν παράγουmicroε πλέον σιδηρο-χρώmicroιο στον τόπο microας Γιατί κάθε χρόνο αναρωτιόmicroαστε αν θα συνεχίσουmicroε να πα-ράγουmicroε και σιδηρονικέλιο Γιατί αλήθεια δεν έχουmicroε καmicroία υδροmicroεταλλουργία στον τόπο microας όταν ειδικοί επιστήmicroονες την θεωρούν ως το microέλλον της microεταλλουρ-

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 85

γίας επειδή microπορεί να επεξεργαστεί τα πολύ φτωχά microεταλλεύmicroατα και να δώσει λύ-σεις σε ειδικά προβλήmicroατα Γιατί δεν έχουmicroε microεταλλουργία χρυσού ενώ θα microπο-ρούσαmicroε να είmicroαστε microία από τις microεγαλύτερες χρυσοπαραγωγούς χώρες της Ευρώ-πης

bull Γιατί οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά κανόνα δύσπιστες τόσο απέναντι στην εταιρι-κή υπευθυνότητα όσο και στις παρεmicroβάσεις πολιτείας κι επιστηmicroονικών φορέων

Σήmicroερα που όλες οι χώρες που διαθέτουν φυσικούς και ορυκτούς πόρους προσπα-

θούν να εφαρmicroόσουν γεωπολιτική φυσικών πόρων και η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιλαmicroβά-νεται τις πολιτικές αυτές και να προβληmicroατίζεται για τη δική της πολιτική προτείνοντας για πρώτη φορά γεωοικονοmicroία φυσικών πόρων και laquoδιπλωmicroατία για τις πρώτες ύλεςraquo microε σκοπό την εξασφάλιση της πρόσβασης στις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία Guumlnter Verheugen) εmicroείς τυρβάζουmicroε περί άλλα Αγνοώντας ή υποτιmicroώντας τους φυσικούς πόρους προσδοκούmicroε την οικονοmicroική σωτηρία του τόπου microας στο αντίθετο άκρο στον υπερδιογκωmicroένο και οικονοmicroικά παθητικό όπως ήταν επόmicroενο τριτογενή τοmicroέα

25 Οι οχλήσεις ο κίνδυνος ατυχηmicroάτων και γενικότερα τα θέmicroατα υγιεινής και

ασφάλειας της εργασίας

Η εξορυκτική είναι γενικά microια οχλούσα δραστηριότητα και επιπλέον χαρακτηρίζε-ται από κινδύνους που σχετίζονται microε την επαγγελmicroατική ασφάλεια και υγεία Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει αναγκαστική χωρική συγκέντρωση σε συγκεκριmicroένους τόπους λόγω της άmicroεσης εξάρτησης από το προϊόν εκmicroετάλλευσης (κοίτασmicroα) και ακόmicroη εmicroπλέ-κει φυσικούς χηmicroικούς και βιολογικούς παράγοντες κατά την εκτέλεση των εργασιών (θόρυβος δονήσεις microικροκλίmicroα σκόνη αυξηmicroένη κυκλοφορία οχηmicroάτων κά) είναι αναmicroενόmicroενο να υπάρχουν οχλήσεις αλλά και κίνδυνοι

Οι βασικές έννοιες της επαγγελmicroατικής ασφάλειας και υγείας η εκτίmicroηση και δια-χείριση των κινδύνων που παρουσιάζονται συχνά στις εξορυκτικές βιοmicroηχανίες (πχ κατά τις εκσκαφές τη φόρτωση και τη microεταφορά υλικών από εκρήξεις ή καταπλακώ-σεις κλπ) ο έλεγχος και η παρακολούθηση microέτρων προστασίας η υφιστάmicroενη νοmicroοθε-σία αλλά και οι ευρωπαϊκές οδηγίες θα πρέπει να εξετάζονται σε καθηmicroερινή βάση στους εργασιακούς χώρους

Σχετικά microε τις δονήσεις και τα εκρηκτικά η άποψη ότι η χρήση τους στους λατοmicroι-κούς χώρους είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες όχι microόνο για τους άmicroεσα ε-microπλεκόmicroενους αλλά και για τους υπόλοιπους εργαζόmicroενους καθώς και τους περιοίκους διερχοmicroένους κλπ έχει βλάψει σηmicroαντικά την επικοινωνιακή εικόνα του κλάδου Ε-ντούτοις η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία των εκρηκτικών υλών έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθmicroό ώστε σε συνδυασmicroό microε τις προσπάθειες της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας των κατασκευαστών καθώς και της Πολιτείας έχει βελτιωθεί σηmicroαντικά το επίπεδο α-σφάλειας στους εξορυκτικούς χώρους τουλάχιστον όσο αφορά τη χρήση τους Στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια έχουν συmicroβεί πάνω από 100 θανατηφόρα ατυχήmicroατα σε εργαζόmicroενους στους microεταλλευτικούς και λατοmicroικούς χώρους εξόρυξης (microέσος όρος τε-λευταίας 20ετίας 7) και από αυτά microόνο 4 οφείλονταν στην χρήση εκρηκτικών Τα ε-κρηκτικά λοιπόν είναι επικίνδυνα microόνο σε χέρια ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να τα χρησιmicroοποιούν και εκείνο που θα πρέπει κυρίως να προβληmicroατίσει είναι ότι τα τυχόν ατυχήmicroατα χαρακτηρίζονται από υψηλή ένταση συνεπειών που microπορεί να είναι πολύ σοβαρές έως καταστρεπτικές

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

86 1-22010

Σύmicroφωνα microε πρόσφατες (2009) αναφορές των χωρών microελών της ΕΕ σχετικά microε τα αποτελέσmicroατα εφαρmicroογής των οδηγιών 9291ΕΕ και 92104ΕΕ για την ασφάλεια της εργασίας στον εξορυκτικό τοmicroέα προέκυψαν τα εξής

bull Ο δείκτης συχνότητας των ατυχηmicroάτων έχει microειωθεί όmicroως τα επίπεδα απέχουν ση-microαντικά από τους τεθέντες στόχους

bull Ενώ στις microεγάλες και microεσαίες εξορυκτικές επιχειρήσεις έχουmicroε πολύ καλά αποτελέ-σmicroατα στις microικρές η κατάσταση παραmicroένει άσχηmicroη και υπόκειται σε microεγάλα περι-θώρια βελτίωσης

bull Υπάρχει αύξηση στους δείκτες ατυχηmicroάτων που συmicroβαίνουν σε εργαζόmicroενους ερ-γολαβικών επιχειρήσεων microε κύριες αιτίες την έλλειψη εκπαίδευσης και ειδίκευσης καθώς και επικοινωνίας στις περιπτώσεις αλλοδαπών

bull Τα θέmicroατα ασφάλειας παρακολουθούνται σχετικά ικανοποιητικά όmicroως για τα θέmicroα-τα υγιεινής και συγκεκριmicroένα για τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζοmicroένων microιας σειράς παραγόντων όπως η σκόνη ο θόρυβος οι υψηλές ήκαι χαmicroηλές θερmicroοκρα-σίες οι δονήσεις κλπ δεν υπάρχουν καταγεγραmicromicroένα στοιχεία

Για να βελτιωθεί η κατάσταση στην ΕΕ η κοινοτική στρατηγική για το 2007ndash2012

ενθαρρύνει τα κράτηndashmicroέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στό-χους για τη microείωση των εργατικών ατυχηmicroάτων και των επαγγελmicroατικών ασθενειών να επικεντρωθούν σε τοmicroείς και εταιρείες microε το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόmicroενους

Στον τόπο microας παρόλο που η οδηγία 92104ΕΟΚ έχει microεταφερθεί επαρκώς στο ε-θνικό δίκαιο (microε την ΥΑ ∆7ΑΦ11408073296 ΦΕΚ 771Β2881996) οι αριθmicroοί των ατυχηmicroάτων και των περιπτώσεων επαγγελmicroατικών ασθενειών που προκύπτουν διατη-ρούνται υψηλοί ειδικά για τις microικρότερες επιχειρήσεις (πχ εξόρυξης microαρmicroάρων και διακοσmicroητικών λίθων) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδοmicroές για την άσκηση αποτελεσmicroατι-κής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια Μια συνοπτική εικόνα για την τελευταία 5ετία δίνουν τα διαγράmicromicroατα στις Εικόνες 1 και 2 που αφορούν θανατηφόρα ατυχή-microατα

Αν εξετάσει κανείς συνδυαστικά το σύνολο των ατυχηmicroάτων του εξορυκτικού κλά-δου το κανονιστικό πλαίσιο των microεταλλευτικών και λατοmicroικών εργασιών και έχει την εmicroπειρία και ικανότητα για να διαβάσει πίσω από τις επιmicroέρους εκθέσεις θα συmicroφωνή-σει ότι τα ατυχήmicroατα του τοmicroέα στον τόπο microας έχουν τις ακόλουθες διαχρονικές προε-κτάσεις bull Την ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών microηχανισmicroών ειδικότερα των

Επιθεωρήσεων Μεταλλείων bull Την εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών και κυρίως τον τρόπο δια-

χείρισής της που συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργα-σίας

bull Την ανάγκη για εκσυγχρονισmicroό και αναθεώρηση του υφιστάmicroενου νοmicroοθετικού πλαισίου ειδικότερα του Κανονισmicroού Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών (ΚΜΛΕ)

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 87

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Μακεδονία-Θράκη

Υπόλοιπη Ελλάδα

Εικόνα 1 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Γεωγραφική κατανοmicroή

Figure 1 The number of fatal accidents in Greek territory during the time period 2005-2009 Geographical distribution

0

2

4

6

8

10

2005 2006 2007 2008 2009

Έτος

Θανατηφόρα

ατυχήmicroατα

Θανατηφόρα σεεργολαβικές εργασίεςΘανατηφόρα ΕΜΒΕ σεάλλες εργασίες

Εικόνα 2 Θανατηφόρα ατυχήmicroατα της πενταετίας 2005ndash2009 Κατανοmicroή σε εργοδοτικές και

εργολαβικές εργασίες Figure 2 The number of fatal accidents in Greek territory during the period 2005-2009 Allocation to

mining activities supervised by employer or by contractor Συγκεκριmicroένα microέτρα που αφορούν τα παραπάνω θέmicroατα πρέπει να συνδυαστούν microε

ενηmicroερωτικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά microε τους κανόνες και τις ορθές πρακτικές ώστε να βοηθηθούν οι εταιρείες να αναπτύξουν ένα πνεύmicroα πρόληψης ατυχη-microάτων και επαγγελmicroατικών ασθενειών Ήδη η Πολιτεία έχει δροmicroολογήσει την αναθεώ-

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

88 1-22010

ρηση του ΚΜΛΕ (το σχέδιο υπουργικής απόφασης ξεπέρασε το στάδιο της δηmicroόσιας διαβούλευσης) microε στόχο την εναρmicroόνισή του microε τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και επιπλέ-ον τον εκσυγχρονισmicroό του ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελί-ξεις τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εξορυκτικής βιοmicroηχανίας αλλά και τις σύγχρονες περιβαλλοντικές επιταγές και κοινωνικές προκλήσεις Εντούτοις ενώ microε τον επερχόmicroενο ΚΜΛΕ οι αρmicroοδιότητες των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων αυξάνονται αλλά και εξειδι-κεύονται σε microεγάλο βαθmicroό οι υπηρεσίες αυτές συνεχίζουν να συρρικνώνονται σε προ-σωπικό και υλικοτεχνική υποδοmicroή

26 Τα κυρίαρχα εργασιακά και επιχειρησιακά πρότυπα σήmicroερα δεν συνάδουν microε

την microεταλλευτική πρακτική

Η νέα επιχείρηση του σήmicroερα που πρεσβεύει την ευελιξία τον εσωτερικό ανταγω-νισmicroό την ευmicroετάβλητη οριζόντια δικτύωση και την απαράβατη επιδίωξη του βέλτιστου αποτελέσmicroατος στον ελάχιστο δυνατό χρόνο είναι σε διαmicroετρική αντίθεση από την πα-λιά στιβαρή αργόσυρτη επιχείρηση που αφορά το συmicroβατικό πλαίσιο διαχείρισης ενός microεταλλευτικού έργου Η σηmicroερινή νεότευκτη επιχείρηση αιχmicroής επιστέγασmicroα της κουλ-τούρας του νέου επιχειρείν είναι δέσmicroια της ανυποmicroονησίας του βραχυπρόθεσmicroου του άmicroεσου και του εφικτού Πρεσβεύει το τέλος της ισόβιας εργασίας την εργασιακή αβε-βαιότητα την απαξίωση της εταιρικήςεργασιακής αφοσίωσης Τα βασικά χαρακτηρι-στικά της το παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον η βραχυπρόθεσmicroη αξία και δράση το διαρκώς microεταβαλλόmicroενο περιεχόmicroενο εργασίας το πανίσχυρο κέντρο το οποίο εξουσιά-ζουν microάλλον οι microέτοχοι παρά οι προϊστάmicroενοιδιευθυντές αντιστρατεύονται την αφοσί-ωση τη σταθερότητα την προσήλωση σε ανθρώπους και την εmicroπειρία του παρελθόντος Και φυσικά microια τέτοια επιχείρηση προτιmicroά ανθρώπους όχι προσηλωmicroένους σε σταθερές αξίες αλλά ανυπόmicroονους για την επίτευξη άmicroεσων και microεγάλων επιδόσεων ακόρεστους καταναλωτές επιθυmicroιών χωρίς διάρκεια Πιστεύω ότι η προσωπογραφία του σηmicroερινού επιχειρούντα είναι microια θλιβερή microετεξέλιξη του ιψενικού ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρ-κmicroαν ποθεί κι επιλέγει να είναι αδέσmicroευτος απαλλαγmicroένος από εmicromicroονές εσωστρέφειες και διλήmicromicroατα ανεξάρτητος και microε διαρκώς ανοιχτούς ορίζοντες Είναι ο άνθρωπος της δυνατότητας και της προοπτικής Όmicroως οι προοπτικές του και τα οράmicroατά του δεν ξε-περνάνε το βραχύβιο φάσmicroα της αχρηστίας και της εφήmicroερης προοπτικής των golden boys των gadget και των MP3hellip

Πώς microπορεί λοιπόν microια τέτοια επιχείρηση που περιγράφτηκε παραπάνω τύπου MP3 να συνάδει microε τον microεταλλευτικό χώρο που απαιτεί χρόνια έρευνας (7ndash10 χρόνια) microεταξύ του αρχικού εντοπισmicroού κοιτασmicroάτων και της εκmicroετάλλευσης σε πλήρη κλίmicroα-κα Που στην εξαιρετικά σηmicroαντική αρχική αυτή φάση απαιτεί δέσmicroευση σηmicroαντικών κεφαλαίων σε microια περίοδο που ο επιχειρηmicroατικός κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός λόγω της αβεβαιότητας για τη δυνατότητα πραγmicroάτωσης και την εν συνεχεία απόδοση της σχεδιαζόmicroενης επένδυσης Και που ακόmicroη απαιτεί ένα σταθερό περιβάλλον δεκαετιών microέχρι της εξάντλησης του κοιτάσmicroατος αλλά και το περιβαλλοντικά ασφαλές κλείσιmicroο την αποκατάσταση του χώρου και την απόδοσή του σε άλλες χρήσεις (φάση αποεπέν-δυσης) Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο επιχειρηmicroατικό πρότυπο όπως το κυρίαρχο σήmicroε-ρα να υιοθετήσει τις καλύτερες πρακτικές σχεδιασmicroού λειτουργίας και αποκατάστα-σηςεπαναφοράς των περιοχών εξορύξεων σε microια κατά κανόνα microακροπρόθεσmicroη βάση αλλά και ένα αυστηρότατο αλλά καθόλου συmicroβατικό κανονιστικό πλαίσιο Που απαιτεί πλέον σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής του microεταλλευτικού έργου να λαmicroβάνονται

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 89

υπόψη ισόρροπα και οι τρεις πυλώνες της βιώσιmicroης ανάπτυξης δηλ η οικονοmicroική ευη-microερία η περιβαλλοντική προστασία αλλά και η κοινωνική συνοχή

Σε αντιστοιχία microε τα εργασιακά πρότυπα οι κοινωνικές δοmicroές που έχουν συσχετι-σθεί microε την microεταλλευτική δραστηριότητα θεωρούνται επίσης ξεπερασmicroένες Η microεταλ-λευτική βιοmicroηχανία υψηλής έντασης εργασίας και κεφαλαίου και οι στενοί δεσmicroοί συνε-χούς απασχόλησης που δηmicroιουργεί το ιδιαίτερο περιβάλλον εργασίας καθώς και τα θέ-microατα ασφάλειας που είναι διαρκώς στην πρώτη γραmicromicroή δεν συνάδουν microε τις σηmicroερινές κοινωνικές δοmicroές που προωθούνται από εναλλακτικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τον τουρισmicroό Αντίθετα η διακεκοmicromicroένη στο χρόνο εργασία οι καλύτερες mdash τουλάχιστον επιφανειακά mdash συνθήκες εργασίας και αmicroοιβών η χαλάρωση στη θεmicroελιώδη επιδίωξη για διάρκεια και microονιmicroότητα στην εργασία ο περιορισmicroός των δεσmicroών microε την επιχείρη-ση η δυνατότητα τηλεκπαίδευσης και τηλεργασίας η γενικότερη χαλαρότητα στα θέmicroα-τα τοπικών ιδιαιτεροτήτων microε την παράλληλη τόνωση φαινοmicroένων όπως ο microιmicroητισmicroός και η επίδειξη κυρίως λόγω διείσδυσης ξένων κοινωνικών προτύπων κλπ αποτελούν σήmicroερα τις επικρατέστερες τάσεις διαmicroόρφωσης του κοινωνικούndashεργασιακού microοντέλου Τα παραπάνω δεν συνάδουν microε καmicroία από τις παραδοσιακής microορφές πρωτογενούς ανά-πτυξης στον τόπο microας ούτε microε την αγροτική παραγωγή ούτε microε την κτηνοτροφία ούτε microε την microεταλλεία παρά microόνον microε εργασίες που προσιδιάζουν την περιήγηση και τον τουρισmicroό ειδικότερα τον microαζικό τουρισmicroό

Εξάλλου η φτώχεια και το microεταναστευτικό ρεύmicroα στις χώρες του τρίτου κόσmicroου σε συνδυασmicroό microε τη συγκέντρωση χρήσιmicroων ορυκτών στις πιο δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη (metal scarcity) αλλά και η ακόρεστη δίψα για τον χρυσό και άλλα σπάνια ορυκτά που δεν λέει να κοπάσει ούτε στην εποχή microας έχουν δηmicroιουργήσει στρα-τιές εποχικών microεταλλωρύχων σε όλο τον κόσmicroο από την Άπω Ανατολή microέχρι την λατι-νική Αmicroερική Πρόκειται κυρίως για νέους χρυσοθήρες σαν τους 49ers που πριν από ενάmicroιση αιώνα κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταmicroό Klondike σε αναζήτηση χρυσού εγκολπώθηκαν και αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντάς το microε τη λάmicroψη και τη microαταιοδοξία του κίτρινου microετάλλου Τώρα φυσικά έχουν microεταναστεύσει στην Ινδονησία στο Περού στο Κονγκό στην Ινδία στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και hellip τέταρτου κόσmicroου Εκατοmicromicroύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατοmicromicroύρια τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται παράνοmicroα κυρίως και κάτω από απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες microε την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάmicroια λίmicroνες βουνά σωρούς αποβλήτων πόλεις Γιrsquo αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί microια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου Όmicroως αυτοί οι ρακένδυτοι και εξαθλιωmicroένοι σύγχρονοι garimpeiro που έχουν στιγmicroατίσει αρνητικά την εικόνα του κλάδου παρά-γουν σήmicroερα περίπου το 25 του χρυσού παγκοσmicroίως και στηρίζουν οικονοmicroικά πάνω από 100 εκατοmicromicroύρια ανθρώπους ανά την Yφήλιο

Η αλήθεια είναι ότι η περίοδος των βραζιλιάνων garimpeiro των gold rush και των τυχοδιωκτών της microεταλλείας έχει περάσει ανεπιστρεπτί τουλάχιστον για τον τόπο microας Η microεταλλεία δεν προσφέρεται για microεταλλευτικό πυρετό και εύκολο κέρδος πλέον τουλά-χιστον για τις περιοχές microε αυστηρούς περιβαλλοντικούς κώδικες microεταξύ των οποίων η ΕΕ και φυσικά η Ελλάδα Εντούτοις δεν ήρθε το τέλος της microεταλλείας Τα microεταλλεία και τα microεγάλα microεταλλευτικά κέντρα έδωσαν τη θέση τους σε εκmicroετάλλευση ορυκτών πιο εξειδικευmicroένων χρήσεων κυρίως βιοmicroηχανικών ορυκτών πολλά εκ των οποίων microε πο-λυδιάστατες χρήσεις και σαφή περιβαλλοντικό προσανατολισmicroό τα οποία αποτελούν microεγάλη ελπίδα για τον τόπο Ο microπεντονίτης ο περλίτης η κίσσηρη (ελαφρόπετρα) ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος το ανθρακικό ασβέστιο ο διατοmicroίτης ο ολιβινίτηςολιβίνης αποτελούν ορισmicroένα από αυτά Εξάλλου οι τοmicroείς αναπτυξιακής δραστηριότητας δια-

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

90 1-22010

φοροποιούνται αλλάζουν δοmicroές γίνονται περισσότερο ευέλικτοι Οι σηmicroερινές κοινωνί-ες δεν χρειάζονται κραταιά microεταλλευτικά κέντρα γενικότερα κέντρα microε microονοκαλλιέρ-γειες ανάπτυξης Αν ποτέ ξαναγινόταν το συγκρότηmicroα του Σκαλιστήρη σήmicroερα θα έ-πρεπε να διαθέτει τελείως διαφορετική microορφή θα έπρεπε να είναι λιγότερο συγκεντρω-τικό (δεν θα συγκέντρωνε 5000 εργαζοmicroένους σε microόνιmicroη βάση) λιγότερο ληστρικό (δεν θα έκανε εξόρυξη λες και δεν υπάρχει αύριο) περισσότερο εξωστρεφές οικοαποδοτικό και πολύ περισσότερο ευέλικτο και συναινετικό κοιτώντας προς το microέλλον τόσο της επιχείρησης όσο και της τοπικής κι ευρύτερης κοινωνίας Και ακόmicroη θα προσπαθούσε να συνδέει τους νέους ανερχόmicroενους τοmicroείς της τεχνολογίας microε τους παραδοσιακούς σε microια διαρκή microετατόπιση προς την οικονοmicroία της γνώσης που όmicroως δεν θα παραγκώνιζε τη σύγκλιση των περιφερειών τη microείωση των ανισοτήτων και την κοινωνική συνοχή Μό-νο microε τον τρόπο αυτό θα microπορούσε να ελπίζει σε microια laquoβιώσιmicroηraquo microορφή πέρα από το βραχύβιο φάσmicroα του σηmicroερινού επιχειρείν

27 O τοmicroέας δεν στέλνει το σωστό microήνυmicroα εκεί που πρέπει

Η περίοδος που ο τοmicroέας επιβίωνε κρατώντας ένα σταθερό ήπιο προφίλ έχει περά-σει ανεπιστρεπτί Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία και η παγκοσmicroιοποιηmicroένη τακτική της έχουν οδηγήσει σε νέα δεδοmicroένα αναφορικά microε την διαφάνεια την ενηmicroέρωση και συνειδητοποίηση του πολίτη ∆εν υπάρχουν πλέον κλειστά κουτιά που κρύβουν πράγmicroα-τα και που microπορούν να παραmicroείνουν κλειστά Συνεπώς σε έναν κόσmicroο πανταχόθεν α-νοιχτό η εξασφάλιση της κοινωνικής άδειας (social licence) θεωρείται πλέον απαραίτη-τη Και αυτή microε τη σειρά της απαιτεί για τα microεταλλευτικά έργα την συναίνεση πολιτείας και πολιτών

∆υστυχώς ως κλάδος συνολικά δεν έχουmicroε δουλέψει αρκετά στην κατεύθυνση αυ-τή δίνοντας λανθασmicroένα microηνύmicroατα και σε λάθος αποδέκτες Υπάρχει microια διαρκής αυτο-τροφοδοτούmicroενη εσωστρέφεια η οποία δεν έχει επιτρέψει να αναδειχθούν οι θετικές ιδιαιτερότητες και τα ουσιαστικά πλεονεκτήmicroατα της εξορυκτικής δραστηριότητας τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελούν για τον πολύ κόσmicroο είτε κοινός τόπος είτε υπερβολή και ρητορεία εφόσον ο κοινός εικαζόmicroενος παρονοmicroαστής είναι η περι-βαλλοντική και εν τέλει κοινωνική υποβάθmicroιση και περιθωριοποίηση

Πρέπει να δουλέψουmicroε περισσότερο τόσο microε τους πολιτικούς ώστε να επανεντάξουν τον τοmicroέα στις πολιτικές ατζέντες όσο και microε τις επιmicroέρους αρχές (νοmicroοθέτες επιστήmicroο-νες υπηρεσιακοί παράγοντες κά) που αποφασίζουν για τα θέmicroατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης και γενικότερα διαχείρισης του ορυκτού microας πλούτου ώστε να γνωρίζουν την αλήθεια πριν κληθούν να εκφέρουν άποψη Επιπλέον πρέπει να δουλέψουmicroε περισ-σότερο microε τον κατεξοχήν επικοινωνιακό τοmicroέα ∆εν επιτρέπεται λεκτικοί όροι όπως mining και anti-mining να έχουν επικοινωνιακά την ίδια βαρύτητα Όπως είναι γνωστό τα πλανητικά προβλήmicroατα απαιτούν και πλανητικές λύσεις αλλά και εναύσmicroατα και πο-λιτικές που microπορούν να εξαπλωθούν επίσης πλανητικά Συνεπώς microε τον ίδιο τρόπο που περνάει και επικρατεί microέσα από το διαδίκτυο την τηλεόραση και τις εφηmicroερίδες η αρνη-τική και microη εποικοδοmicroητική έννοια του στείρου anti-mining microπορεί (και πρέπει) να διο-χετευθεί και η θετική έννοια του sustainable mining

Αν αξιολογήσει κανείς τα δηmicroοσιεύmicroατα του τύπου αλλά και του ∆ιαδικτύου που αφορούν τον τοmicroέα θα διαπιστώσει ότι περιγράφουν microια διαρκώς συνεχιζόmicroενη σύ-γκρουση microεταξύ περιβάλλοντος και οικονοmicroίας ενώ παράλληλα χρησιmicroοποιούνται τίτ-λοι τελείως απαξιωτικοί για την εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της πχ laquoΗ κατάρα του ορυκτού πλούτουraquo laquoΗ χώρα microας στα νύχια των λατόmicroωνraquo laquoΠοιοι θησαυρί-

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 91

ζουν από τα αδρανή υλικάraquo laquoΚραυγή SOS ndash Πεθαίνουν τα έλατα της Γκιώναςraquo κάό Επίσης αναδεικνύεται microια υπερβολική και ανεξήγητη ελαστικότητα εκ microέρους της Πο-λιτείας περιγράφονται laquoσκανδαλώδεις αποκαλύψειςraquo και laquoδιαπλεκόmicroενα συmicroφέρονταraquo και ακόmicroη οι έννοιες της laquoληστρικής εκmicroετάλλευσηςraquo και της laquoπαρανοmicroίαςraquo είναι πα-ντού παρούσες Η νοmicroοθεσία συχνά κατακρίνεται σχεδόν στο σύνολό της (πχ αmicroφισβη-τείται ανοικτά ο συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένος χαρακτήρας δηmicroοσίου συmicroφέροντος της microεταλλείας και γενικότερα ο Μεταλλευτικός Κώδικας) και εκθειάζονται ή προτείνονται αυστηρά αστυνοmicroικά microέτρα Ενώ οι εξορυκτικές δραστηριότητες αφορούν σε microία σηmicroα-ντική πηγή εθνικού πλούτου microε ειδική συνταγmicroατική αναφορά (στα άρθρα 18 και 106 του Συντάγmicroατος) και ακόmicroη ειδικές διατάξεις επιτρέπουν την αναγκαστική απαλλοτρί-ωση ακινήτων προκειmicroένου να εξυπηρετηθεί η εκmicroετάλλευση microεταλλείων (άρθρο 128 ΜΚ) εντούτοις το θετικό αυτό στοιχείο εmicroφανίζεται συλλήβδην πλέον microε πάγια αρνη-τικό επικοινωνιακό αντίκτυπο Εξάλλου πουθενά στα δηmicroοσιεύmicroατα δεν προκύπτει η προσπάθεια προσέγγισης ώστε να τεθεί το θέmicroα σε microια ορθολογική και ρεαλιστική βάση microε επιχειρήmicroατα και να βρεθούν ή να προταθούν λύσεις (πχ για τις εν δυνάmicroει περιβαλ-λοντικές επιπτώσεις όπως οπτική ρύπανση θόρυβος δονήσεις από ανατινάξεις επιπτώ-σεις σε υπόγεια και επιφανειακά νερά) κάτι που αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον και υπό-βαθρο των αρθρογράφων δεν είναι επιστηmicroονικό αλλά microάλλον ευκαιριακό ή κατευθυ-νόmicroενο

∆υστυχώς κι ενώ σε ένα microεγάλο βαθmicroό η laquoεπικοινωνίαraquo έχει χάσει τον πραγmicroατικό της στόχο αποτελώντας microια κενού περιεχοmicroένου δραστηριότητα που στοχεύει microόνο στην εντύπωση την εικόνα (και το προσδοκώmicroενο υλικό όφελος) και όχι στην αλήθεια (medium is the message) η επικοινωνιακή τακτική του κλάδου βρίσκεται στο άλλο ά-κρο Ενώ χρειαζόmicroαστε τακτική microε συγκεκριmicroένα επιχειρήmicroατα δεν έχουmicroε βρει ακόmicroη τους διαύλους επικοινωνίας τους πλέον κατάλληλους αποδέκτες αλλά ούτε και το σω-στό microήνυmicroα Το microήνυmicroα του αναγκαίου κακού ή της αναγκαίας δυσπλασίας είναι microη ε-παρκές κι επιπλέον έχει αρνητικό χαρακτήρα Το χρησιmicroοθηρικό κριτήριο καθώς και το κριτήριο της παροχής θέσεων εργασίας και microάλιστα σε περιφερειακές και αποmicroονωmicroένες περιοχές από microόνα τους δεν φτάνουν Επίσης το επιχείρηmicroα της αναγκαστικής χωροθέ-τησης ενός microεταλλείου στον τόπο εντοπισmicroού του κοιτάσmicroατος (de facto χωροθέτησης) έχει χάσει πλέον τη βαρύτητά του δεδοmicroένου ότι η ύπαρξη του κοιτάσmicroατος και microόνο δεν αποτελεί πλέον (όπως άλλοτε) προϋπόθεση για ανάπτυξη εξορυκτικής δραστηριότη-τας στον συγκεκριmicroένο τόπο Θα πρέπει να συνηγορούν και άλλοι παράγοντες (κοινω-νικοί περιβαλλοντικοί κλπ) ώστε η δυνητική δραστηριότητα που προκύπτει από την ύπαρξη εκmicroεταλλεύσιmicroου κοιτάσmicroατος να αποτελέσει αποδεκτή δραστηριότητα στον εκάστοτε τόπο

Απαιτείται παράλληλα και η προσέγγιση και η ανάδειξη της βιωσιmicroότητας του εξο-ρυκτικού τοmicroέα microέσω της βιοmicroηχανικής οικολογίας της οικο-αποδοτικότητας της ανα-κύκλωσης και ενδεχοmicroένως της βιοmicroηχανικής συmicroβίωσης Το σωστό microήνυmicroα είναι ότι η εξορυκτική δραστηριότητα φειδωλή ή microη και ανεξάρτητα της έντασης της εξόρυξης microπορεί να επιτευχθεί όταν υιοθετήσουmicroε βιώσιmicroα διαχειριστικά σχήmicroατα που δεν παρα-βιάζουν τους βιογεωχηmicroικούς κύκλους ανακυκλώνουν τα παράγωγά της στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό και χρησιmicroοποιούν ανακυκλώσιmicroα υλικά επίσης στον microέγιστο δυνατό βαθmicroό Όταν microε την εξωστρέφεια τη διαφάνεια την αποτελεσmicroατικότητα και τη συναί-νεση πείσουmicroε τον πολίτη ότι δεν πρόκειται για αναγκαία δυσπλασία αλλά για δηmicroιουρ-γική δράση microε κυρίαρχο στόχο τη βιωσιmicroότητα την επιβίωση στο χρόνο και όχι microόνο το κέρδος Όταν διαχρονικά καταφέρουmicroε ο κλάδος να υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών για εργασία ασφάλεια υγεία και ποιότητα ζωής Να το πω σαν laquomicroότοraquo Βιώσιmicroη εξόρυ-

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

92 1-22010

ξη ασφάλεια ανακύκλωση Και αν microπορώ να προσθέσω ακόmicroη microε οικο-αποδοτικότητα microε καινοτοmicroία microε εξωστρέφεια Στον Πίνακα laquoΠοιο είναι το σωστό microήνυmicroαraquo γίνεται προσπάθεια να κωδικοποιηθούν ορισmicroένες από τις παραπάνω απόψεις

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι προσπάθειες των κλαδικών φορέων (ΣΜΕ Euromines EuroGeoSurveys ΙΜΑ Ευρωπαϊκοί Σύνδεσmicroοι κλπ) microε τις εκδόσεις τα συνέδρια και τις ηmicroερίδες τους (European Mineralrsquos Day European Minerals Forum κά) Και ακόmicroα τα microουσεία τα θεmicroατικά πάρκα οι χώροι που αναδεικνύουν τους ΟΠ mdash πχ για την Ελλάδα τo Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας Vagonetto το Μεταλλευτικό Μουσείο της Μήλου το Μουσείο Μαρmicroαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου κλπ Ενδι-αφέρουσα επίσης η ειδική επικοινωνιακή καmicroπάνια του ΣΜΕ laquoΓύρωndashΓύρωndashΌλαraquo microε στόχο την ανάδειξη στο ευρύ κοινό της σηmicroασίας των ορυκτών στην καθηmicroερινή ζωή

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Πρέπει να υπάρχω

Είmicroαι χρήσιmicroη δραστηριότητα Μπορώ (και πρέπει) να είmicroαι και βιώσιmicroη

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει η δραστηριότητα να χωροθετηθεί εδώ υπερισχύοντας κάθε άλλης

Τα κοιτάσmicroατα είναι a priori ή de facto χωροθετηmicroένα Πρέπει να εξεταστεί κατά προτεραιότητα η δυνατότητα εγκατάστασης της δραστηριότητας εδώ

renewable = sustainable και non renewable = not sustainable Η microεταλλεία είναι εξ ορισmicroού microη βιώσιmicroη εφόσον στηρίζεται σε εκmicroετάλλευση microη ανανεούmicroενων πόρων

Η εξορυκτικήmicroεταλλευτική δραστηριότητα microπορεί να είναι βιώσιmicroη microολονότι τα κοιτάσmicroατά της δεν είναι Αντίθετα microια δραστηριότητα ΑΠΕ microπορεί να στηρίζεται σε ανανεούmicroενους πόρους δεν είναι απαραίτητα όmicroως και βιώσιmicroη

Η δραστηριότητά microας περνά ακόmicroη απαρατήρητη Ας την κρατήσουmicroε έτσι

H δραστηριότητα microας είναι ανοικτή διαφανής κι εξωστρεφής διότι δεν έχουmicroε να κρύψουmicroε τίποτε

Η microεταλλεία έχει (περιβαλλοντικό) κόστος ενώ άλλες δραστηριότητες δεν έχουν

Ανάπτυξη δίχως κόστος δεν υπάρχει Το αειφόρο τίποτε δεν είναι βιώσιmicroο ούτε κληροδοτείται στις επόmicroενες γενιές

Η microεταλλεία βλάπτει αναντίστρεπτα το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα ενώ δεσmicroεύει πόρους που ανήκουν σε άλλα δηmicroόσια αγαθά (νερό δάση κλπ)

Η microεταλλεία όπως κάθε δραστηριότητα έχει περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα το οποίο υπό προϋποθέσεις είναι περιορισmicroένο προσωρινό και αναστρέψιmicroο

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 93

Πίνακας Ποιο είναι το σωστό microήνυmicroα Table What is the right message

ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΣΩΣΤΟ ΜΗΝΥΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΚΤΙΚΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Η Ελλάδα είναι τουριστικό Ελντοράντο και microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίστροφα Το τουριστικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια microεταλλευτική Ψωροκώσταινα ή αντίθετα το microεταλλευτικό Ελντοράντο ταιριάζει σε microια τουριστική ψωροκώσταινα

Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ψωροκώσταινα ούτε Ελντοράντο Η microεταλλευτική είναι microία ακόmicroη αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταλαmicroβάνει ελάχιστο χώρο της επικράτειας και δεν αντιστρατεύεται τις άλλες Εξάλλου η microεταλλευτική περιήγηση και η ανάδειξη βιοmicroηχανικών microνηmicroείων (βιοmicroηχανική αρχαιολογία) αποτελεί βιώσιmicroη εναλλακτική microορφή τουρισmicroού

Οι τοπικές κοινωνίες είναι απλοϊκές κακοπροαίρετες και δεν ξέρουν τι θέλουν

Οι τοπικές κοινωνίες microόνο όταν συmicromicroετέχουν στη λήψη αποφάσεων θα συmicromicroετέχουν και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι τοπικές κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

Παρέχουmicroε τα πάντα στις τοπικές κοινωνίες αλλά πάλι αυτές είναι εναντίον microας

Πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το (microεταλλευτικό) έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πολιτείας microετά η προπαγάνδα για τον αντίκτυπο του έργου και τα σχέδια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών

Η φειδωλή εξόρυξη διασφαλίζει τη βιωσιmicroότητα του κλάδου ή laquoφύλαγε τα hellip κοιτάσmicroατά σου για να έχεις τα microισάraquo

Οι ΟΠ πρέπει να αξιοποιούνται microε το βέλτιστο διαθέσιmicroο τεχνολογικά και περιβαλλοντικά τρόπο ώστε να γίνουν πραγmicroατικότητα τα αναmicroενόmicroενα οφέλη στην παρούσα χρονική συγκυρία Όχι microε φειδώ αλλά microε βιοmicroηχανική οικολογία microε οικο-αποδοτικότητα microε ανακύκλωση

Το οικολογικό και ψηφιακό microας microέλλον συνάδουν microε την πλήρη αποϋλοποίηση της οικονοmicroίας

Η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή οικονοmicroία στηρίζονται και microε τα δύο πόδια στους ΟΠ (σπάνιες γαίες κλπ)

Κατά την άποψη του γράφοντος η Πολιτεία στα πλαίσια του πολυδιάστατου ρόλου

της θα πρέπει να αναλάβει ενηmicroερωτική εκστρατεία microε σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιστροφή του αρνητικού κλίmicroατος που έχει διαmicroορφωθεί στην κοινωνία απέναντι στον εξορυκτικό κλάδο Η εξωστρέφεια η αντι-κειmicroενική ενηmicroέρωση για την αξία και τη χρηστικότητα του τοmicroέα και η διαφάνεια στις σχέσεις microε τοπικές κοινότητες και φορείς αποτελούν τα ισχυρότερα όπλα microιας τέτοιας εκστρατείας Επιmicroέρους δράσεις microπορούν εδώ να αποτελέσουν τα εκπαιδευτικά επι-microορφωτικά προγράmicromicroατα και εκδηλώσεις σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο τα οποία θα στείλουν το κατάλληλο microήνυmicroα σε όλους τους δυνητικούς αποδέκτες Επίσης η δηmicroι-

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

94 1-22010

ουργία σε εθνικό επίπεδο microιας ολοκληρωmicroένης βάσης δεδοmicroένων που σχετίζεται microε τη χρήση ΟΠ και τον περιβαλλοντικό της αντίκτυπο ώστε να συλλεχθούν σαφείς πληρο-φορίες για τον συσχετισmicroό τους και τη ανάληψη σχετικών δράσεων Τέλος η προώθηση της microεταλλευτικής περιήγησης της βιοmicroηχανικής αρχαιολογίας και η ανάδειξη των πο-λυάριθmicroών ιστορικών microεταλλευτικών microνηmicroείων στον τόπο microας microπορούν να διαmicroορφώ-σουν microια εναλλακτική microορφή βιώσιmicroου τουρισmicroού όχι κακόγουστου και microαζικού αλλά πρωτότυπου και microη υψηλή ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα

28 Πολιτεία microία ακόmicroη άβολη αλήθεια

Η Πολιτεία έχει microια πολυδιάστατη πλην σαφή αποστολή στα θέmicroατα βιώσιmicroης ανά-πτυξης του ορυκτού πλούτου να διαmicroορφώσει το κατάλληλο θεσmicroικό πλαίσιο και να υλοποιήσει πολιτικές οι οποίες να εξασφαλίζουν ότι οι ορυκτοί πόροι παράγονται χρη-σιmicroοποιούνται επαναχρησιmicroοποιούνται ανακυκλώνονται και διατίθενται ή αποτίθενται για microελλοντική χρήση microε τρόπο που σέβεται τις οικονοmicroικές κοινωνικές και περιβαλλο-ντικές ανάγκες των τοπικών εθνικών και διεθνών κοινοτήτων Συνεπώς η συmicroβολή της Πολιτείας πρέπει να είναι καθοριστική σε πολλά θέmicroατα που αφορούν

bull προώθηση θεσmicroικών microέτρων για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου

βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου και πλήρης εναρmicroόνιση microε το ευρωπαϊκό κε-κτηmicroένο

bull διασφάλιση της πριmicroοδότησης και του προσανατολισmicroού της έρευνας από τους ε-ξουσιοδοτηmicroένους φορείς και τα ερευνητικά ιδρύmicroατα (ΑΕΙ ΙΓΜΕ κλπ)

bull χωροταξικό σχεδιασmicroό διαmicroόρφωση χωροταξικών σχεδίων και προώθηση ανάλο-γων θεmicroάτων όπως για παράδειγmicroα η ολοκλήρωση του καθορισmicroού των λατοmicroικών ζωνών για τη λήψη αδρανών υλικών η οποία έχει microέχρι σήmicroερα υστερήσει σηmicroα-ντικά σε επίπεδο επικράτειας

bull εκσυγχρονισmicroό του νοmicroοθετικού πλαισίου και περιορισmicroό των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων που προέρχονται από την αλληλοεmicroπλοκή microεγάλου αριθmicroού υπηρε-σιών για τις διάφορες αδειοδοτήσεις της εκmicroετάλλευσης ή έρευνας (not one more stop but one-stop shop) και

bull αναβάθmicroιση του θεσmicroού των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων τόσο microε νέο έmicroψυχο υλι-κό όσο και microε τις απαραίτητες υποδοmicroές για να ανταποκριθούν στον κρίσιmicroο και δυ-ναmicroικό ρόλο τους κλπ Στον τόπο microας η Πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο λειτουργικό κι ελε-

γκτικό πλαίσιο έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς microάς επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυη-θεί για την τήρησή του H βασικότερη αδυναmicroία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δηmicroιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών microηχανισmicroών γεγονός που έχει συ-νακόλουθα οδηγήσει σε παράλληλη άρση της εmicroπιστοσύνης και αξιοπιστίας των πολι-τών Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών ∆ικαιωmicroάτων (ΕΕΚ∆) εξετάζοντας το θέmicroα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 302005 laquoΊδρυmicroα Μαραγκοπούλουraquo για τα δικαιώmicroατα του ανθρώπου κατά της Ελλάδοςraquo κατέληξε στο συmicroπέρασmicroα ότι υπάρχει εκ microέρους της Ελλάδος παραβίαση του άρθρου 3 παρ 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ) τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα microας ειδικότερα για τον microεταλλευτικό τοmicroέα λόγω έλλειψης επιθεωρητών microεταλλείων microειωmicroένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδοmicroένων για τα ατυχήmicroατα στους εξορυκτικούς χώρους Επιπλέον ζητεί από

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 95

την Ελληνική ∆ηmicroοκρατία να προβεί σε όλες τις ενέργειες προκειmicroένου η νοmicroοθεσία και η πρακτική της χώρας microας να microην αποκλίνει από τις διατάξεις του ΕΚΧ γεγονός για το οποίο έχουmicroε επανειληmicromicroένα δεσmicroευτεί Σηmicroειωτέον ότι επίκειται νέα καταδίκη στα πλαίσια του Συmicroβουλίου της Ευρώπης ύστερα από την αδυναmicroία της χώρας microας να υλο-ποιήσει τις σχετικές δεσmicroεύσεις

Σε microια υποθετική χώρα όπου υπάρχει απόλυτη συνειδητοποίηση για την αξία του φυσικού κεφαλαίου αλλά και εmicroπιστοσύνη στην πολιτεία οι πολίτες θα δεχθούν microε εmicroπι-στοσύνη πως η χρυσή τοmicroή της βιώσιmicroης ανάπτυξης δεν θα παραβιασθεί στην πορεία Στην πολιτεία όmicroως όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν θα τηρηθούν οι αρχικές αποφάσεις και microελέτες που έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί αρmicroοδίως ο καθένας έχει κάθε λόγο να είναι δύσπιστος ∆υστυχώς σήmicroερα που η κοινή γνώmicroη είναι τουλάχιστον δύσπιστη και αρνητικά διατεθειmicroένη ειδικότερα σε θέmicroατα περιβάλλοντος ασφάλειας και επίλυσης θεmicroάτων γραφειοκρατίας το πολιτικό κόστος δεν επιτρέπει τη λήψη γενναίων αποφά-σεων για τον ορυκτό πλούτο Πρέπει microε κάθε microέσο να ανακτηθεί η εmicroπιστοσύνη αυτή διότι microόνον τότε η Πολιτεία microπορεί να πάρει αποφάσεις από τις πιο απλές microέχρι τις πλέ-ον δυσάρεστες που ενίοτε υπερβαίνουν το τοπικό συmicroφέρον αλλά κρίνονται απαραίτητες για το εθνικό συmicroφέρον (πχ έργα υποδοmicroών που θα αποδώσουν σε microακροπρόθεσmicroη βάση) ή το παγκόσmicroιο συmicroφέρον (πχ ανάληψη δράσεων για τις κλιmicroατικές αλλαγές) Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει η πολιτεία microεταξύ άλλων να πάρει γενναίες κι ανεξάρτη-τες πολιτικού κόστους αποφάσεις που αφορούν τη διασφάλιση του microέλλοντος σηmicroαντι-κών εταιρειών του κλάδου όπως για παράδειγmicroα η ΛΑΡΚΟ καθώς και αποφάσεις που σχετίζονται microε το microέλλον σηmicroαντικών πόρων της χώρας microε παγιωmicroένη αρνητική περι-βαλλοντική εικόνα όπως πχ ο ελληνικός χρυσός και ο εγχώριος λιγνίτης

29 Εταιρική κοινωνική ευθύνη και συνδροmicroή της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Ο πολίτης σήmicroερα αmicroφισβητεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) των επιχειρή-σεων αλλά δεν εmicroπιστεύεται επίσης πλήρως και την συνδροmicroή και την αξιοπιστία της ακαδηmicroαϊκής κοινότητας

Παρά το γεγονός ότι οι ορισmicroένες ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου έχουν microεγάλη εmicroπειρία και χαρακτηρίζονται τόσο από προηγmicroένη τεχνολογία όσο και από κατεξοχήν εξαγωγικό προσανατολισmicroό ο τοmicroέας δεν έχει καταφέρει να παγιώσει microια θετική δηmicroό-σια εικόνα ∆υστυχώς φαίνεται ότι οι επιταγές της ΕΚΕ δεν ιεραρχούνται σωστά microε αποτέλεσmicroα οι δράσεις της ΕΚΕ να microην ωφελούν σε microακροπρόθεσmicroη βάση

Ένα πρώτο βήmicroα λοιπόν είναι να ιεραρχηθούν οι επιταγές αυτές και να ακολουθή-σουν τη σειρά τους πρώτα η ουσία δηλ το ίδιο το έργο και οι νοmicroικές επιταγές της πο-λιτείας microετά η επιχειρηmicroατική ηθική και δεοντολογία microετά τα φιλόδοξα σχέδια ανα-βάθmicroισης των τοπικών υποδοmicroών ή φιλανθρωπικά εγχειρήmicroατα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών τα οποία ξεφεύγουν από το αυστηρώς νοούmicroενο πλαίσιο της επιχειρηmicroατικής ηθικής και δεοντολογίας Πριν ασχοληθούmicroε microε το πώς θα προπα-γανδίσουmicroε το έργο microας καλό είναι να εξασφαλίσουmicroε την ποιότητα του ιδίου το έργου Πρώτα εξασφαλίζουmicroε την υγιεινή και ασφάλεια και την εφαρmicroογή περιβαλλοντικών προτύπων που αφορούν την απόδοση του παραγωγικού microας κύκλου (εξόρυξη πρώτων υλών microεταφορά επεξεργασία εργοστάσια) και στη συνέχεια ασχολούmicroαστε microε τον αντίκτυπο της λειτουργίας microας στην τοπική κοινότητα και γενικότερα Η υγιεινή και ασφάλεια σε κάθε δραστηριότητα θα πρέπει να αποτελεί όχι microόνο microια διοικητική προ-τεραιότητα αλλά εταιρική αξία και δέσmicroευση απέναντι σε εργαζοmicroένους και τις οικογέ-νειές τους

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

96 1-22010

Πλέον δεν αρκεί microια απλή παράθεση στοιχείων για την έξωθεν καλή microαρτυρία της εταιρικής υπευθυνότητας αλλά απαιτούνται τεκmicroηριωmicroένες δράσεις που να αποδεικνύ-ουν έmicroπρακτα τη σοβαρότητα microε την οποία αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα ∆εν αρκεί δηλ οι εταιρείες να εκδίδουν κάθε χρόνο πολυσέλιδους και πολυτελείς κοινωνικούς απολογι-σmicroούς ή να προωθούν πιασάρικα τηλεοπτικά σποτ και καταχωρήσεις στον τύπο αλλά θα πρέπει να τεκmicroηριώνουν microε δείκτες αξιολόγησης την επιχειρηmicroατική τους επίδραση στην ίδια την επιχείρηση στην κοινωνία και το περιβάλλον Η διαχείριση και ο περιορι-σmicroός του περιβαλλοντικού αποτυπώmicroατος θα πρέπει να πραγmicroατώνονται όχι γενικά και αόριστα αλλά microε συγκεκριmicroένες δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης χρήση εναλλα-κτικών καυσίmicroων αναβάθmicroιση microονάδων καινοτοmicroία χρήση των καλύτερων διαθέσιmicroων τεχνικών microείωση εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου και άλλων ρύπων εφαρmicroογή πιστο-ποιηmicroένων συστηmicroάτων ποιότητας και περιβάλλοντος κλπ Εξάλλου τα microαύρα κουτιά η κρυψίνοια (που αποκρύπτει την κοινωνική ανευθυνότητα) και η εσωστρέφεια πρέπει δώσουν τη θέση τους στη διαρκή ενηmicroέρωση των τοπικών κοινωνιών και την εξωστρέ-φεια των επιχειρήσεων προς τις τοπικές κοινωνίες Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι microια microεταλλευτική εταιρεία αν θέλει να έχει την αποδοχή για να ασκήσει τις δραστηριότητες της σε microακροπρόθεσmicroη βάση θα πρέπει να διαmicroορφώσει ένα περιβάλλον που θα περι-λαmicroβάνει οικονοmicroικά βιώσιmicroες κοινωνικά ωφέλιmicroες και περιβαλλοντικά σηmicroαντικές πρακτικές οι οποίες απαραίτητα θα πρέπει να τίθενται σε διαπραγmicroάτευση microε τις τοπικές κοινωνίες

Θα ήταν παράλειψη εδώ να microην επισηmicroάνουmicroε ότι τα microέλη του Συνδέσmicroου Μεταλ-λευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) από το 2006 έχουν ήδη υιοθετήσει Κώδικα Αρχών Βιώ-σιmicroης Ανάπτυξης που συνοδεύεται από microετρήσιmicroους δείκτες οι οποίοι απεικονίζουν την πρόοδο της εφαρmicroογής του Οι δείκτες αναφέρονται σε τρεις ενότητες (ασφάλειαεκ-παίδευση περιβάλλον κοινωνίαεπικοινωνία) και τα αποτελέσmicroατα τους δηmicroοσιοποιού-νται κάθε χρόνο Επίσης ορισmicroένες από τις microεταλλευτικές επιχειρήσεις και τσιmicroεντοβι-οmicroηχανίες αποτελούν ιδρυτικά microέλη του Συmicroβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιmicroη Ανάπτυξη που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα (2008) από ελληνικές επιχειρήσειςndashmicroέλη του ΣΕΒ microε βασικό στόχο την προώθηση της βιώσιmicroης ανάπτυξης στον επιχειρηmicroατικό κόσmicroο και στην κοινωνία γενικότερα microε συγκεκριmicroένες όmicroως και microετρήσιmicroες δράσεις

Όσον αφορά την ακαδηmicroαϊκή κοινότητα οι ακαδηmicroαϊκοί φορείς πρέπει να αντιληφ-θούν ότι το θέmicroα τους αφορά και να εκδηλώσουν τη συmicromicroετοχή τους αναλαmicroβάνοντας την προβεβληmicroένη θέση που τους αξίζει φυσικά Μπορεί ή ίδια η ανάπτυξη των περι-βαλλοντικών κινηmicroάτων να αποτυπώνει την αντίληψη ότι τα οικολογικά προβλήmicroατα εκλαϊκεύονται και δεν είναι microόνο υπόθεση των ειδικών αλλά υπόθεση όλων των πολι-τών Και είναι σωστή η αντίληψη αυτή Όmicroως στα κατεξοχήν ειδικά θέmicroατα δεν ζητού-microε απαντήσεις από τους ευαισθητοποιηmicroένους εθελοντές των περιβαλλοντικών και οι-κολογικών οργανώσεων αλλά από τους ειδικούς επιστήmicroονες της ακαδηmicroαϊκής κοινότη-τας Εξυπακούεται ότι αναmicroένουmicroε από αυτούς απαντήσεις και προτάσεις στα θέmicroατα νέων υλικών microε καινοτοmicroίες σε σχέση microε την εκmicroετάλλευση και το περιβάλλον ανακύ-κλωσης και επαναχρησιmicroοποίησης προϊόντων και παραπροϊόντων εξόρυξης αποκατά-στασης τοπίου και διαχείρισης αποβλήτων νέων τεχνολογιών microε στόχο την καταπολέ-microηση της κλιmicroατικής αλλαγής (πχ γεωmicroηχανική και CCS) αποκαταστάσεις ανενεργών λατοmicroείωνmicroεταλλείων αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στον τοmicroέα της υπόγειας ανάπτυ-ξης των εκρηκτικών υλών των πυρίmicroαχων υλών κλπ

∆υστυχώς το εποικοδοmicroητικό έργο που παράγεται τόσο από την ελληνική πανεπι-στηmicroιακή κοινότητα (ΕΜΠ Πολυτεχνείο Κρήτης κά) όσο και από την ελληνική Πολι-τεία (και τους εποπτευόmicroενους φορείς της όπως πχ το ΙΓΜΕ) δεν αξιοποιείται κατάλ-

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 97

ληλα λόγω ελλείψεως συντονισmicroού των δράσεων microε στόχο την προώθηση των θεmicroάτων του κλάδου Αλλά δεν έχουmicroε δυστυχώς την πολυτέλεια να αφήσουmicroε κανέναν έξω από την προσπάθεια Απαιτείται η προώθηση microιας αποτελεσmicroατικής εταιρικής σχέσης microεταξύ Πολιτείας πανεπιστηmicroίων γεωλογικών ινστιτούτων και εξορυκτικής βιοmicroηχανί-ας ώστε microε την από κοινού συνδροmicroή ανταλλαγή απόψεων και πρακτικών αντιmicroετωπι-στεί η πρόκληση του αρνητικού κλίmicroατος Στην προσπάθεια αυτή εκτός από την Πολι-τεία και τους ακαδηmicroαϊκούς φορείς βαρύνουσα σηmicroασία έχει η εmicroπλοκή του Συλλόγου Μηχανικών ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών (ΠΣ∆ΜΜΜΜ) των Οmicroοσπονδιών εργαζοmicroέ-νων (ΟΜΕ ΟΣΜΕ ΟΕΜΛΛΕ κλπ) των συνδέσmicroων επιχειρήσεων (ΣΜΕ ΣΥΛΑΤΕ κλπ) και του ΤΕΕ

210 Φιλόδοξοι τοπικοί άρχοντες και πολίτες ανενηmicroέρωτοι αδιάφοροι ή helliptrendy

∆υστυχώς τις τοπικές κοινωνίες δεν εκφράζουν πάντα οι απλοί καλοπροαίρετοι πο-λίτες Οι τοπικοί άρχοντες (δήmicroαρχοι νοmicroάρχες δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια βουλευτές κόmicromicroατα κλπ) πλην του κατεξοχήν κοινωνικού τους ρόλου έχουν πρόδη-λους πολιτικούς στόχους και φιλοδοξίες Στους παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν και ορισmicroένοι σύλλογοι και microη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επιστηmicroονικά σωmicroατεία επιmicroελητήρια συνδικάτα αλλά και τοπικά ΜΜΕ που σε microεγάλο βαθmicroό κόπτονται για τον προσπορισmicroό ωφελειών από τον προσεταιρισmicroό του απλού πολίτη ∆υστυχώς ο προσεταιρισmicroός αυτός συχνά γίνεται στη βάση της αντι-δηmicroοκρατίας της καταστροφο-λογίας της πλήρους αντίθεσης στη λογική της ανάπτυξης και ειδικότερα σε microεταλλευτι-κά έργα που είναι ευάλωτα στα περιβαλλοντικά ζητήmicroατα Είναι ο εύκολος χειρισmicroός ενός τοmicroέα microε ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωmicroα Αντί να προσπαθήσεις να βρεις τη χρυσή τοmicroή να ισορροπήσεις στην τοmicroή τούς κύκλους του διαγράmicromicroατος ΠεριβάλλονndashΟικονοmicroίαndashΚοινωνία της βιώσιmicroης ανάπτυξης προτιmicroάς να απορρίψεις συνολικά τη δραστηριότητα ως microη ωφέλιmicroη και καταστροφική Με τον τρόπο αυτό συντάσσεσαι microεταξύ των σωτήρων του πλανήτη αναmicroένοντας κάθε είδους όφελος ή ασυλία Όmicroως η βιώσιmicroη ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται microε αποκλεισmicroούς δραστηριοτήτων αλλά microε πά-ντρεmicroα mdash και οι παντριές ήταν πάντα ο δύσκολος δρόmicroος Για παράδειγmicroα ποιος θα είχε τη δύναmicroη να πείσει ότι στη διαχείριση δύο (συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένων) δηmicroό-σιων αγαθών πχ του νερού από τη microια και του ορυκτού πλούτου (που δεσmicroεύει όmicroως πόρους νερού) από την άλλη θα πρέπει να βρούmicroε την τοmicroή εκείνη που θα επιτρέπει να υφίστανται και οι δύο δραστηριότητες Και να προσπαθήσει να βάλει τα όρια και τις προϋποθέσεις Και microάλιστα όταν τα διεθνή ΜΜΕ και το ∆ιαδίκτυο έχουν πληθώρα πα-ραδειγmicroάτων που προειδοποιούν τους φιλόδοξους πολιτικούς άρχοντες laquomicroην εγγίζετεraquo Το παράδειγmicroα του περίφηmicroου ορυχείου της Τσουκικαmicroάτα (Chuquicamata ένα από microεγαλύτερα ορυχεία χαλκού του κόσmicroου) στη Χιλή και του σχετικού θέmicroατος που έχει εγερθεί σε microια χώρα που το νερό δεν θεωρείται δηmicroόσιο αγαθό είναι αρκετό

Το τελικό αποτέλεσmicroα είναι να διαmicroορφώνονται στην κοινή γνώmicroη συχνά επίπλα-στες εικόνες περιβαλλοντικών καταστροφών microεγάλης κλίmicroακας και ως εκ τούτου να θεωρούνται από αυτήν λογικές και δίκαιες οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και οι όποιες δράσεις όλων των συνεπικουρούντων διαφωνούντων ή αρνητών Αν δε στα παραπάνω προστεθεί και η microη έγκυρη ενηmicroέρωση ή η πλήρης άγνοια του έλληνα πολίτη (για την οποία φυσικά δεν είναι ο microόνος υπεύθυνος) για τον microεταλλευτικό κλάδο το παζλ συmicroπληρώνεται Ο πολίτης βλέπει το τελικό προϊόν πχ το αυτοκίνητο και δεν τον απασχολούν τα 100 microε 150 κιλά ορυκτών που έχει επάνω του στα τζάmicroια του στα ελαστικά του στα πλαστικά και στα χυτά του microέρη Ή βλέπει το όmicroορφο έργο microαρmicroαρο-

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

98 1-22010

τεχνίας και δεν διερωτάται microε ποιες διαδικασίες εξόρυξης επεξεργασίας microεταφοράς και στη συνέχεια σmicroίλευσης του microαρmicroάρου έχει περιέλθει στη σηmicroερινή microορφή του Ή αφή-νει ανοικτή την τηλεόραση έστω στην αναmicroονή χωρίς να σκεφτεί ότι την ίδια στιγmicroή ένας καδοφόρος εκσκαφέας δουλεύει στην Πτολεmicroαΐδα ολονυχτίς για να εξασφαλίζει τη δική του σπατάλη ενέργειας

Φυσικά οι καλοπροαίρετοι πολίτες είναι οι τελευταίοι από τους οποίους microπορεί κά-ποιος να αναζητήσει την ανάληψη ευθύνης ∆ιότι είναι οι ίδιοι που τα δικαιώmicroατά τους τις περισσότερες φορές θίγονται και καταστρατηγούνται που συχνά αισθάνονται microόνοι ανήmicroποροι και αmicroέτοχοι στη διαδικασία επίλυσης των κοινωνικών προβληmicroάτων που αγνοηmicroένοι και πλήρως απογοητευmicroένοι από τα πολιτικά δρώmicroενα και τις παρεmicroβάσεις της εκάστοτε πολιτείας αποκοιmicroισmicroένοι microπροστά στην τηλεόραση microε τα κινδυνολογικά σενάρια και τις κατασκευασmicroένες ειδήσεις παραδοmicroένοι στην εικονική πραγmicroατικότητα που τους παρουσιάζεται χωρίς ίχνος τεκmicroηρίωσης και απέχοντας από κάθε κοινωνική δράση οικοδοmicroούν αδιαmicroαρτύρητα και ενίοτε αυθόρmicroητα ένα trendy προφίλ δεν γνωρί-ζω δεν απαντώhellip

Ωστόσο το προφίλ του αδιάφορου πολίτη δεν πρέπει να επικροτείται Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να αναλάβουmicroε τις ευθύνες microας και να γίνουmicroε ενεργοί Η συνειδητοποί-ηση από όλους της ατοmicroικής microας ευθύνης για το περιβάλλον είναι βασική προϋπόθεση κάθε προσπάθειας να αλλάξουν τα κακώς κείmicroενα Tο δικαίωmicroα στην προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται όσο κανένα άλλο δικαίωmicroα ευθύνες τόσο ατοmicroικές όσο και συλλογικές Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση και ευθύνη όλων microας και κατά πρώτο λόγο των τοπικών κοινωνιών Όταν η κοινωνία microένει απαθής τότε προ-σφέρει ένα ιδιότυπο άλλοθι σε κάθε λογής παράκεντρα εξουσίας να την υποκαθιστούν στη διαχείριση φαινοmicroένων καταστροφής του περιβάλλοντος ή απόδοσης ευθυνών εκεί όπου αυτές αναλογούν laquoΤα microεγάλα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζουmicroε δεν θα microπορέ-σουmicroε να τα λύσουmicroε αν microείνουmicroε στο επίπεδο σκέψης που είχαmicroε όταν τα δηmicroιουργή-σαmicroεraquo microας θυmicroίζει ο Αϊνστάιν

Εντούτοις η περιβαλλοντική ευαισθησία δεν είναι προνόmicroιο κανενός Ειδικά όταν σήmicroερα οι κινητοποιήσεις πολιτών αποδεδειγmicroένα εmicroποδίζουν ή και microαταιώνουν επεν-δύσεις στον τοmicroέα έχουν δηλ παρά τον διαφορετικό τους ρόλο microια άτυπη microορφή εξου-σίας Οι πολίτες που έχουν άποψη που υψώνουν τη φωνή τους microαζί microε microαύρες σηmicroαίες που γράφουν στα διάφορα ιστολόγια (blog) πρεσβεύοντας την άmicroεση ηλεκτρονική δη-microοκρατία του διαδικτύου οι δηmicroοσιογράφοι που κάνουν εκποmicroπές άποψης σε τοπικά ή εθνικά προβεβληmicroένα microέσα οι συmicromicroετέχοντες σε επιστηmicroονικά σωmicroατεία κλπ πρέπει να είναι το δυνατόν αντικειmicroενικά έγκυρα σφαιρικά και υπεύθυνα ενηmicroερωmicroένοι ώστε να ασκούν το δικαίωmicroά τους χωρίς κραυγές υστερίες οικο-λαγνεία χωρίς παντιέρες και ταmicroπούρλα ∆εν επιτρέπεται για παράδειγmicroα στον ενεργό και συνειδητοποιηmicroένο πολί-τη (κατά microείζονα λόγο στον λειτουργό του τύπου) να ωρύεται laquoόχι άλλο κάρβουνοraquo και την ίδια στιγmicroή ο ίδιος να καταναλώνει ανυποψίαστα και ανερυθρίαστα όλο και περισ-σότερο καθηmicroερινά την ενέργεια που παράγει ο hellip ρυπογόνος λιγνίτης Ούτε επιτρέπε-ται καλυπτόmicroενος πίσω από την κουρτίνα της trendy αγνοίας του να άγεται και να φέ-ρεται από τα διάφορα συmicroφέροντα συνήθως συντεχνιακά εκείνων που του προσφέρουν το δυναmicroικό σύνθηmicroα και τη microαύρη σηmicroαία To laquoόχι σε όλαraquo και microάλιστα χωρίς ιδιαίτε-ρη βάσανο ή το laquoδεν ξέρω δεν απαντώhellipraquo δεν αποτελούν λύσεις σε microια χώρα που έχει επιλέξει την οδό της ανάπτυξης και όχι της ανεργίας Ο νοών νοείτωhellip

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑTA ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 99

Υπό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων το αποτέλεσmicroα είναι πλέον αναmicroενόmicroε-νο και οριοθετεί το φαινόmicroενο της αρνητικής προδιάθεσης προκατάληψης και σε ορι-σmicroένες περιπτώσεις δαιmicroονοποίησης της εξορυκτικής δραστηριότητας Παρά το γεγονός ότι τα microεταλλευτικά προϊόντα είναι περιζήτητα λόγω στενότητας αλλά και προβληmicroά-των πρόσβασης σε αυτά δυστυχώς στον τόπο microας δεν αναπτύσσεται επαρκώς ούτε η έρευνα ούτε γίνονται νέες επενδύσεις στον τοmicroέα Παρά το γεγονός ότι το σύνολο των εργαζοmicroένων στον κλάδο (και microάλιστα κατά κανόνα στην περιφέρεια) ξεπερνά τους εί-κοσι χιλιάδες και των εmicroπλεκόmicroενων στον ευρύτερο τοmicroέα τους ενενήντα χιλιάδες η εξορυκτική δραστηριότητα αντιmicroετωπίζεται ως αναγκαίο κακό mdash από τον πολίτη και την Πολιτεία mdash και το αποτέλεσmicroά της το λειτουργικό της microόρφωmicroα (το ορυχείο το λατοmicroείο το microεταλλείο) ως αναγκαία δυσπλασία Στον τόπο microας microόνο εκεί που έχουmicroε υφιστάmicroενες από πριν δραστηριότητες microε παγιωmicroένο το κοινωνικό αίσθηmicroα γιrsquo αυτές microπορούν να λειτουργήσουν mdash υπό προϋποθέσεις mdash απρόσκοπτα αλλά πάντοτε χωρίς να microπορούν να σχεδιάσουν και να προγραmicromicroατίσουν microακροπρόθεσmicroα την παρουσία τους Για παράδειγmicroα οι ήδη εγκατεστηmicroένες και σε microεγάλο βαθmicroό καθετοποιηmicroένες επιχειρήσεις βωξίτη και σιδηρονικελιούχων στη Φωκίδα τη Φθιώτιδα τη Βοιωτία και την Εύβοια microε αγωνιώδη προσπάθεια καταφέρνουν να διατηρήσουν τα υφιστάmicroενα ερ-γοτάξια ενώ όλα τα σχέδια επενδύσεων για έρευνα και ανάπτυξη νέων microεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε νέες τοποθεσίες microαταιώθηκαν για τους λόγους κυρίως που προανα-φέραmicroε Τα παραδείγmicroατα των microη επενδύσεων του χρυσού (Χαλκιδική αλλά και Θρά-κη) της γεωθερmicroίας (στη Μήλο τη δεκαετία του 1980 αλλά και στη Νίσυρο και τη Λέ-σβο)του γνευσίου στη Σέριφο της αλουmicroίνας του ανοξείδωτου χάλυβα κλπ είναι επί-σης ενδεικτικά

Όmicroως η ελληνική κοινωνία δικαιούται την πραγmicroατική ανάπτυξη ∆ικαιούται να εί-ναι σωστά ενηmicroερωmicroένη να γνωρίζει τα συγκριτικά πλεονεκτήmicroατα που διαθέτει η χώ-ρα να συmicromicroετέχει στην οmicroάδα των ανεπτυγmicroένων κοινωνιών της Ευρώπης και του κό-σmicroου ∆ικαιούται (αλλά και υποχρεούται) να συνδράmicroει και αυτή στην πρόκληση της microετάβασης σε microια βιώσιmicroη κοινωνική οικονοmicroία της αγοράς δηλαδή microια οικονοmicroία χω-ρίς αποκλεισmicroούς πιο έξυπνη πιο πράσινη πιο εύρυθmicroη βασισmicroένη στη γνώση στην οποία η ευηmicroερία των πολιτών θα είναι αποτέλεσmicroα της καινοτοmicroίας και της καλύτερης αξιοποίησης των πόρων (στρατηγική της ΕΕ για το 2020)

Η λύση δεν θα προκύψει microαγικά ούτε microια ηmicroέρα θα ξυπνήσει ο πολίτης και θα πει laquoΤι ωραίο τι πράσινο και πόσο χρήσιmicroο το ορυχείο που έχω δίπλα microουraquo Θα πρέπει πρώτα να γίνουν πολλές microικρές ή microεγαλύτερες στοχευmicroένες διορθωτικές κινήσεις σε όλους τους τοmicroείς που αναφέρθηκαν παραπάνω ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση Θα ήταν πραγmicroατικά κρίmicroα να microην εκmicroεταλλευτεί η Ελλάδα όλες τις προοπτικές που υπάρ-χουν και να πελαγοδροmicroεί στην αβεβαιότητα των microονοκαλλιέργειών του τουρισmicroού και των υπηρεσιών γενικότερα

Ο ορυκτός πλούτος είναι εθνικός πλούτος (όπως είναι τα δάση και οι παραλίες) και η microη σταθmicroισmicroένη απόρριψή του είναι βέβαιο ότι αποτελεί εθνική απώλεια microε απρόβλε-πτες συνέπειες για τη διασφάλιση της αναπτυξιακής πορείας της χώρας Η αξιοποίηση του ορυκτού microας πλούτου αποτελεί mdash και πρέπει να αποτελεί mdash εθνική επιλογή και microάλιστα κατά προτεραιότητα εντός της ΕΕ και στα πλαίσια πάντοτε των αρχών της βιώ-σιmicroης ανάπτυξης αλλά και της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής όπως αυτή οριοθετήθηκε από την laquoΠρωτοβουλία για τις Πρώτες Ύλεςraquo τον Νοέmicroβριο του 2008 Η νέα αυτή ευρωπαϊ-κή στρατηγική αναγνωρίζοντας τη σηmicroασία των ορυκτών πρώτων υλών για τη βιωσιmicroό-τητα της ευρωπαϊκής οικονοmicroίας και την ποιότητα ζωής των πολιτών της προτείνει microέ-τρα διασφάλισης της πρόσβασης στους αναγκαίους για τη βιώσιmicroη ανάπτυξη της Ευρώ-

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

100 1-22010

πης ΟΠ τόσο από εγχώριες πηγές όσο και από τρίτες χώρες ενώ παράλληλα προωθεί τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας στη χρήση αυτών των πόρων καθώς οι σηmicroερινές microας συmicroπεριφορές και συνήθειες οδηγούν στην κατασπατάλησή τους

Το περιβάλλον είναι ένα κοινό τοις πάσι αγαθό που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε όλους microας Το ίδιο όmicroως ισχύει και για το δικαίωmicroα της ανάπτυξης Όταν το αποδεχθούmicroε αυ-τό θα αντιληφθούmicroε ότι η microόνη ρεαλιστική λύση η microόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συmicroβιβαστικών λύσεων microεταξύ αντιτι-θέmicroενων απόψεων και συmicroφερόντων Πρέπει το περιβάλλον από πεδίο λανθάνοντος αναπτυξιακού πλεονεκτήmicroατος κατάλληλου για εκθέσεις ιδεών (όπως η παρούσα) να microετατραπεί επιτέλους σε πραγmicroατικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήmicroατος Και αυτό α-παιτεί microια ενιαία και αποτελεσmicroατική περιβαλλοντική πολιτική η οποία θα είναι ευέλι-κτη διάφανη εξωστρεφής και συναινετική και η οποία θα οδηγεί στην ανάπτυξη και τη βιώσιmicroη κοινωνία όχι στο αειφόρο τίποτε

Σηmicroαντική θέση στην πολιτική αυτή θα πρέπει να έχει και η εκmicroετάλλευση του ορυ-κτού πλούτου Εξάλλου όλες οι λύσεις που αφορούν την πράσινη ανάπτυξη την ψηφια-κή τεχνολογία της πληροφορικής και επικοινωνιών τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα και τις εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βασίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων των σπάνι-ων γαιών Οι ηλιακές κυψέλες και τα φωτοβολταϊκά στοιχεία οι ανεmicroογεννήτριες η πράσινη αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα τα αmicroιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκεί-να του υδρογόνου) καθώς και οι περισσότερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από microέταλλα υψηλής τεχνολογίας στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές σπάνιες γαίες Πρόκειται για microέταλλα όπως το κοβάλτιο (Co) ο λευκόχρυσος (Pt) το τιτάνιο (Ti) το ταντάλιο (Ta) το ίνδιο (In) το νεοδύmicroιο (Nd) το δυσπρόσιο (Dy) το δηmicroήτριο (Ce) το ευρώπιο (Eu) το τέρβιο (Tb) το λανθάνιο (La) το λίθιο (Li) το γάλλιο (Ga) το έρβιο (Er) κά από τα οποία έστω και σε microικρές ποσότητες εξαρτάται άmicroεσα η microετάβαση στη βιώσιmicroη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα Τα microέταλλα αυτά δια-δραmicroατίζουν σηmicroαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόmicroων τεχνολογιών για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και τη microείωση των εκποmicroπών αερίων θερmicroοκηπίου Επίσης ορισmicroένα από αυτά είναι απαραίτητα για την microαζική παραγωγή ηλεκτρικών και ηλε-κτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέφωνα επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κοmicroπιούτερ λάmicroπες εξοικονόmicroησης CFL καταλύτες αυτοκινήτων συστήmicroατα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ (πχ το νεοδύmicroιο (Nd) και το δυσπρόσιο (Dy) είναι απαραί-τητα για την κατασκευή ανεmicroογεννητριών)

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών ακόmicroη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα (τουλάχιστον microέχρι σήmicroερα) πρέπει να microας ενδιαφέρει αφού θέλουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε και microάλιστα ευρέως τα πράσινα παράγωγά τους στα οποία (πρέπει να) ενσωmicroατώνονται τόσο το βασικό όσο και το σκιώδες κόστος τους Αλλωστε στον τόπο microας παράγονται πολλά και σηmicroαντικά πράσινα ορυκτά microε πολλές περιβαλλο-ντικές χρήσεις και περγαmicroηνές σε παγκόσmicroιο επίπεδο ο microπεντονίτης ο περλίτης η ελα-φρόπετρα ο ατταπουλγίτης ο ζεόλιθος ο διατοmicroίτης η γύψος ο αmicroφιβολίτης κά Ευτυ-χώς η εξορυκτική δραστηριότητα δεν microπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της βιώσι-microηςπράσινης ανάπτυξης Θα είναι πάντα εκεί για να microας θυmicroίζει ότι η πράσινη ανάπτυ-ξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που microόλις το ανοίξουmicroε βγαίνουν από microέσα πράσινα κα-λούδια Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί ούτε χρωmicroατισmicroένο Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την microετάβαση στη βιώσιmicroη κοι-νωνία microε βασικούς microοχλούς τη βιοmicroηχανική οικολογία την οικο-αποδοτικότητα τη στο-χευmicroένη έρευνα την περιβαλλοντική καινοτοmicroία Και ακόmicroη είναι ένας αγώνας πολυ-

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 101

διάστατος που microέσα του χωράει σε ισοδύναmicroα ποσοστά τόσο την πρωτογενή παραγωγή όσο και τη microεταποίηση τον οικιακό τοmicroέα και τις υπηρεσίες

Εντούτοις η βιώσιmicroη ή πράσινη ανάπτυξη απαιτεί ενέργειες όχι απλώς microετριασmicroού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όχι απλώς επιδεικτικά ή γενικόλογα ψήγmicroατα επιχει-ρηmicroατικής ευθύνης αλλά αντίθετα καινοτόmicroες και ουσιαστικές λύσεις που να την προά-γουν Στη λογική αυτή η προσπάθεια της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας θα πρέπει να microε-τατοπιστεί από την αmicroυντική στάση απέναντι στην κοινή γνώmicroη προς microια πιο δυναmicroική δραστηριοποίηση που δεν σηmicroαίνει επιθετικότητα και αντιδικία αλλά αντίθετα προσπά-θεια για ενσωmicroάτωση στο οικονοmicroικό και κοινωνικό γίγνεσθαι των τοπικών κοινωνιών προσπάθεια για την αντιmicroετώπιση των περιβαλλοντικών προβληmicroάτων microε την ίδια λογι-κή δηλαδή το πώς οι τελικές λύσεις θα συmicroβάλλουν στη γενικότερη και microακροπρόθε-σmicroη ωφέλεια της περιοχής Οι τοπικές κοινωνίες δεν θα πρέπει να αποκλείονται αλλά αντίθετα να εmicroπλέκονται στον ανοικτό διάλογο διότι είναι ο microόνος τρόπος ώστε να δρά-σουν υπεύθυνα και συλλογικά Επίσης η διασφάλιση της βιωσιmicroότητας και της ανταγω-νιστικότητας της microεταλλευτικής βιοmicroηχανίας απαιτεί πλέον κώδικες βιώσιmicroης ανάπτυ-ξης που στηρίζονται σε αξιόπιστους και microετρήσιmicroους δείκτες επίδοσης οι οποίοι θα πρέπει να δηmicroοσιοποιούνται τακτικά διότι αποτελούν το πλέον ενδεδειγmicroένο microέσο στή-ριξης της επιχειρηmicroατολογίας των microεταλλευτικών επιχειρήσεων Απαιτεί επίσης την εφαρmicroογή σύγχρονων τεχνικών διοίκησης των microεταλλευτικών έργων καθώς και ενσω-microάτωση τόσο στο σχεδιασmicroό όσο και στις επιmicroέρους φάσεις υλοποίησής τους των βέλ-τιστων περιβαλλοντικά συmicroβατών τεχνολογιών σε συνδυασmicroό microε πρότυπα συστήmicroατα διαχείρισης ολικής ποιότητας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των διεθνών προτύπων συστηmicroά-των περιβαλλοντικής διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Και ακόmicroη α-παιτεί για κάθε έργο στάθmicroιση αφενός της εκτιmicroώmicroενης περιβαλλοντικής βλάβης και αφετέρου της αντίστοιχης εθνικής ωφέλειας η οποία στάθmicroιση άλλωστε έχει αξιολογη-θεί θετικά κατrsquo επανάληψη και αποτελεί πάγια νοmicroολογία του Συmicroβουλίου της Επικρα-τείας

Η ωρίmicroανση των κοινωνιών σε θέmicroατα βιώσιmicroης ανάπτυξης είναι εξαιρετικά δύσκο-λη επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η οποία συντελείται βαθmicroιαία και σε βάθος χρό-νου Σύmicroφωνοι δεν είmicroαστε στο laquoπαρά πέντεraquo είmicroαστε ενδεχοmicroένως στο laquoκαι πέντεraquo Θα χρειαστούν πολλά βήmicroατα ακόmicroη microιας και η ωρίmicroανση αυτή πάει χέριndashχέρι microε την (επίσης απαξιωmicroένη) παιδεία microας Όmicroως στο άλλο άκρο η microηδενιστική αντι-δηmicroοκρατία πάει χέριndashχέρι microε την αποανάπτυξη η οποία αφενός καλπάζει σήmicroερα αφετέρου δεν πρέπει να συγχέεται microε τη βιώσιmicroη ανάπτυξη Άλλο βιώσιmicroη ανάπτυξη άλλο αποανά-πτυξηhellip

Εξάλλου οι τοπικές κοινωνίες έχουν δικαίωmicroα στη βιώσιmicroη ανάπτυξη και σε ένα περιβάλλον ναι microεν δανεισmicroένο από τις επόmicroενες γενιές ναι microεν εξ αδιαιρέτου αλλά και δικό τους Έχουν δικαίωmicroα (αλλά και ευθύνη) στη συmicromicroετοχή στο επιχειρησιακό τοπίο που τους αφορά mdash στη συλλογική διαχείριση του περιβάλλοντος και συνεπώς και σε όλες τις διαδικασίες που αφορούν ή θίγουν την προστασία του Άλλωστε σε microια σύγχρο-νη κοινωνία η επιτυχία microιας στρατηγικής οικονοmicroικής ανάπτυξης εξαρτάται κυρίως από τη συmicromicroετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοmicroικών δυνάmicroεων από το σχεδια-σmicroό microέχρι την υλοποίηση όλων των απαραίτητων microέτρων και πολιτικών Μόνο όταν οι τοπικές κοινωνίες συmicromicroετέχουν σε όλα τα παραπάνω δεν θα περιορίζονται να ασκούν microόνο στείρα αντιδηmicroοκρατία (αντι-δηmicroοκρατία microε παύλα) αλλά θα συmicromicroετέχουν άφο-βα και στην ανάληψη της όποιας ευθύνης Οι κοινωνίες θέλουν να ωριmicroάσουν Αρκεί να τις βοηθήσουmicroε

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

102 1-22010

Mια κοινωνία που αγνοεί γενικά είναι φοβική Μια κοινωνία που ζει microε φόβους όmicroως δεν microπορεί να έχει οράmicroατα προοπτικές αλλά ούτε καν να αντιmicroετωπίσει αποτε-λεσmicroατικά τα οποιαδήποτε καθηmicroερινά προβλήmicroατά της Η microοναδική λύση στο θέmicroα microας (και γενικότερα στο σύνδροmicroο NIMBY) περνάει microέσα από έναν δρόmicroο microία στενωπό ad auguste pass agusta (στα ένδοξα δια των στενών) mdash και αυτός ο microονόδροmicroος ονοmicroάζε-ται Παιδεία

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναmicroη της βιώσιmicroης ανάπτυξης Σε έναν κόσmicroο που microεταβάλλεται microε γοργούς ρυθmicroούς αυτό που δίνει το προβάδισmicroα είναι η εκπαίδευ-ση και η έρευνα η καινοτοmicroία και η δηmicroιουργικότητα Η εκπαίδευση ή ακόmicroη καλύτερα η παιδεία αποτελεί το σηmicroαντικότερο microέσο για την αλλαγή της ανθρώπινης συmicroπεριφο-ράς αφού ξεκινά από την microικρή ηλικία όπου αρχίζουν να διαmicroορφώνονται οι νοοτροπί-ες και οι συmicroπεριφορές των microελλοντικών κοινωνιών Όλα πηγάζουν από αυτήν και όλα καταλήγουν σε αυτήν Άλλωστε η ατοmicroική ευθύνη και η εθελοντική διάθεση είτε από την πλευρά εκείνου που επιχειρεί είτε από την πλευρά του απλού πολίτη είναι καθαρά συνάρτηση της παιδείας του καθενός

Η παιδεία είναι το microοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να δροmicroολογήσει τελικές και ολοκληρωmicroένες λύσεις Ο microόνος τρόπος για να δει κανείς το περιβάλλον ως ευθύνη είναι να απαγκριστωθεί από την ατοmicroοκεντρική θεώρησή του κάτι που επωάζεται microέσα από τη διαχρονική εκπαίδευση του πολίτη που σιγάndashσιγά θα δώσει τη θέση της στην περι-βαλλοντική ευθύνη και ηθική (παιδεία) σrsquo αυτόν και στα παιδιά του Ο πολίτης αυτός δεν θα επιτρέψει να ανοίξει microια laquoρυπαίνουσα λατοmicroική τρύπαraquo ή να τοποθετηθεί ένας laquoγιγάντιος δεσmicroοφύλακαςraquo (έτσι κάποιοι αποκαλούν τις ανεmicroογεννήτριες) microόνο και microό-νο επειδή η οικονοmicroία υπαγορεύει ότι το παραγόmicroενο προϊόν θα κοστίσει έτσι laquomicroία δραχmicroή φθηνότεραraquo Εντούτοις ο ίδιος πολίτης θα επιτρέψει να ανοίξει η ίδια laquoτρύπαraquo όταν το τοπικό ή εθνικό συmicroφέρον το επιτάσσουν και microάλιστα αποδεχόmicroενος το υπάρχον σκιώδες κόστος Ανάλογα θα πράξει ο πολίτης αυτός και ως ειδήmicroων ή κατέχων αποφα-σιστικές θέσεις στη διοίκηση ή την εκτελεστική εξουσία δίνοντας λύσεις όχι κατrsquo ανάγκη συmicroβιβαστικές αλλά εmicroπνευσmicroένες που δεν θα έχουν πάντα την ανάγκη της επιβεβαίωσης ή αναστολής από κάποιο δικαστήριο Και αυτό επειδή ο πολίτης αυτός θα είναι σε θέση να εκτιmicroά το συmicroφέρον ολιστικά κι όχι microονόχνοτα και καθαρά αριθmicroητικά Και ακόmicroη επειδή θα έχει επιτέλους παγιωmicroένη microέσα του την αντίληψη ότι το ατοmicroικό συmicroφέρον τελικά δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυ-τό

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΑΠΕ Ανανεώσιmicroες πηγές ενέργειας ΕΕ Eυρωπαϊκή Ένωση EKΕ Εταιρική κοινωνική ευθύνη ΕΛΕΒΜΕ Ελληνική Εταιρεία Βιοmicroηχανικών και Μεταλλευτικών Επενδύσεων ΕΛΣΙ Eλληνικά Σιδηροκράmicroατα ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΣΥΕ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΙΓΜΕ Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών ΚΜΛΕ Κανονισmicroός Μεταλλευτικών και Λατοmicroικών Εργασιών ΚΥΑ Κοινή υπουργική απόφαση ΜΑΒΕ Μεταλλεία Αmicroιάντου Βορείου Ελλάδος ΜΕΤΒΑ Μεταλλουργικές Βιοmicroηχανίες Αιγαίου

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 103

ΜΚ Μεταλλευτικός Κώδικας ΜΚΟ Μη κυβερνητικές οργανώσεις ΜΜΕ Μέσα mαζικής ενηmicroέρωσης OAM Oξινη απορροή mεταλλείων ΟΕΜΛΛΕ Οmicroοσπονδία Εργαζοmicroένων Μεταλλείων Λιγνιτωρυχείων Λατοmicroείων Ελλάδος ΟΜΕ Οmicroοσπονδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας ΟΠ Ορυκτός (οί) πόρος (οι) ΟΣΜΕ Οmicroοσπονδία Σωmicroατείων Μαρmicroάρου Ελλάδος ΠΜ Παραχωρήσεις microεταλλείων ΠΠ Πρόγραmicromicroα πλαίσιο ΠΣ∆ΜΜΜΜ Πανελλήνιος Σύλλογος ∆ιπλ Μηχ ΜεταλλείωνndashΜεταλλουργών Μηχ ΣΕΒ Σύνδεσmicroος Ελληνικών Βιοmicroηχανιών ΣΜΕ Σύνδεσmicroος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων ΣτΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας ΣΥΛΑΤΕ Σύνδεσmicroος Λατοmicroείων Ελλάδος ΤΚΣ Tόποι Κοινοτικής Σηmicroασίας ΥΑ Υπουργική απόφαση CCS Carbon capture and storage ΙΜΑ International Mineralogical Association NIABY Not in any backyard ΝΙΜΒΥ Not in my backyard UNIDO United Nations Industrial Development Organization

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

104 1-22010

The decalogue that affects negatively the social acceptance

of the mining and metallurgical industry

mdash An opinion mdash

Peter G Tzeferis

ABSTRACT

Minerals and metals are crucial for the sustainable functioning of modern societies and the development of local communities However the minerals industry generally has a negative public image compared with other sectors This image is well founded for a num-ber of reasons but the public also holds negative misperceptions for which the industry must take responsibility

There are negative impacts on the environment social fabric and the local economy Mineral resources also have attributes that pose public policy challenges and make them difficult to manage They are non-renewable finite and unevenly distributed across space They are site-specific and must be exploited where they occur and at the time when their exploitation is economical Also there is a growing problem with global warming and cli-mate changes and the resultant need for sequestration and geological storage of CO2 (Car-bon Capture and Storage or CCS technologies) that is connected with the extensive use of coal lignite and other energy minerals There are many other issues creating obstacles and challenges the need for better governance and management of tailing and waste-rock the health and safety (HampS) performance of mining the need for better regulation and new management techniques more fitted to modern societies the need to decide the ldquooff limitsrdquo areas on the basis of biodiversity values and provisions of the Habitats EU Directive the need for a significant change in the way that corporate social responsibility is adopted and the need for a better involvement and help from the academic community

In terms of misperceptions there is an obvious lack of the awareness of the public about the minerals industry and the benefits it brings to society We are giving them the wrong (inadequate and not positive) message There is also a need to give the right message to the right people politicians and the (local and national) authorities There is a real need for an effective communication policy to promote the dialogue with the local communities as well as the central administration This dialogue has to be clear transparent constructive and complementary because transparency and mutual understanding is the only path to con-sensus It is no longer possible for the mineral industry to keep a low profile in the hope of escaping public attention It is time to stop acting like it is our secret and start telling our story

This paper discusses all the above issues how they affect social acceptance of mining fo-cusing on the Greek miningmetallurgical sector and how each one can be amended to con-

Mining and Metallurgical Engineer PhD

Ministry of Environment Energy and Climate Change Mesogeion 119 GR-101 92 Athens Greece Email tzeferispekaypekagr URL httpwwworyktosploutosnet httpelladitsamasblogspotcom

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution

1-22010 105

tribute to the major challenge of sustaining mineral wealth without compromising envi-ronmental and social considerations with negative consequences that can be long-lasting and destructive Unless the wealth generated by the industry is effectively distributed the legacy of mining can be questionable Given the current social oriented development para-digm mining can only gain acceptance and ldquosocial licenserdquo if it improves its social eco-nomic and environment contribution