O ∆ΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΘΗΝΩΝκαι Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ

∆ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ

σας προσκαλούν σε εκδήλωση, που διοργανώνουν

την Τετάρτη 29 Σεπτεµβρίου 2010 και ώρα 19.00΄

στην αίθουσα τελετών του ∆ΣΑ

µε θέµα:

«Νοµοσχέδιο για την επιτάχυνση τηςδιοικητικής δίκης και φορολογικό νοµοσχέδιο:

περιορισµός της ∆ικαστικής Προστασίας;»

2

3

Χαιρετισµό θα απευθύνουν:∆ηµήτρης Παξινός

Πρόεδρος ∆ικηγορικού Συλλόγου Αθηνών

Πέτρος ΧριστόφοροςΣύµβουλος Επικρατείας ε.τ., Πρόεδρος της Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ.

Οµιλητές:

Θεόδωρος ΦορτσάκηςΚαθηγητής, Πρόεδρος της Νοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου

Αθηνών, Αντιπρόεδρος της Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ.

Πάνος ΛαζαράτοςΚαθηγητής Πανεπιστηµίου Αθηνών

Ασπασία Μάλλιου∆ικηγόρος

Θεόδωρος ΨυχογιόςΣύµβουλος Νοµικού Συµβουλίου του Κράτους

Κατερίνα ΣαββαΐδουΛέκτορας Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης

4

∆ΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΞΙΝΟΣ (Πρόεδρος ∆ΣΑ): Κυρίες και κύριοι,σας καλωσορίζουµε.

Στο σύντοµο χαιρετισµό, που θα απευθύνω, θέλω να ευχαρι-στήσω τους εκλεκτούς εισηγητές για µία ακόµη φορά, διότι απο-δεικνύεται ότι ο ∆ικηγορικός Σύλλογος έχει ένα τόσο εξαιρετικόστελεχιακό δυναµικό που θα έπρεπε να το χρησιµοποιούµε σεκάθε περίπτωση. Και αναφέροµαι συγκεκριµένα σε όλους αυτούςπου συνετέλεσαν στο να προτείνουµε και να προωθήσουµε κά-ποιες απόψεις µας στο Υπουργείο Οικονοµικών και αυτό, νοµίζω,σηµατοδοτεί µία νέα κατάσταση για το ∆ικηγορικό Σύλλογο και ταστελέχη του.

Εκείνο που θέλω να πω µε δύο κουβέντες είναι ότι σήµεραστην Ελλάδα έχουµε δύο Σχολές: τη Σχολή του Κράτους ∆ικαίου,που συνεχώς οπισθοχωρεί, και τη Σχολή που λειτουργεί µεκαθαρά οικονοµίστικα λογιστικά πρότυπα και η οποία αυτή τηστιγµή υπερτερεί. Εµείς έχουµε ένα χρέος, να υπερασπιστούµεαυτό το Κράτος ∆ικαίου.

Βλέπουµε «επιτάχυνση» της ποινικής δίκης, «επιτάχυνση»της διοικητικής δίκης. Ουσιαστικά, πού οδηγεί: Στο να συρρικνώ-νονται συνεχώς οι ατοµικές ελευθερίες, τα ατοµικά δικαιώµατα, ταδικαιώµατα του πολίτη, τα δικαιώµατα ακόµη και του ∆ικηγόρου.Ο ∆ικηγόρος είναι αυτός ο οποίος κατ’ εξοχήν προασπίζεται αυτάτα δικαιώµατα. Για αυτό, το χρέος µας είναι ακόµη µεγαλύτερο.

Θα σας πω δύο παραδείγµατα που σχετίζονται µε την περαί-ωση φορολογικών υποθέσεων, όπου εκεί υπάρχουν, απ’ ό,τι εί-δατε, «τέσσερις θεσµικές αλλαγές», οι οποίες είναι τέσσεριςθεσµικές εκτροπές. Ακόµη και στην περαίωση έφθασαν στο ση-µείο να δηµιουργούν την πεποίθηση ότι πρόκειται για ένα Κράτοςτο οποίο διαπαιδαγωγεί τους πολίτες στο να είναι κλέφτες καιαπατεώνες. Και αυτό, γιατί: ∆ιότι, παραδείγµατος χάρη, εξαιρείαδίκως από τις ρυθµίσεις της περαίωσης εκατοντάδες χιλιάδεςεπαγγελµατίες και επιχειρηµατίες (επειδή διαθέτουν ακίνητη περι-ουσία), ενώ δίνει άφεση αµαρτιών σε αυτούς που εκδίδουν πλα-

5

στά - εικονικά τιµολόγια και έχουν κατασχεµένα βιβλία κλπ. Σεαυτή την κατηγορία έβαλαν την τελευταία στιγµή και τους εκδότες,«οι οποίοι χρωστούν και της Μιχαλούς».

Αυτή είναι η πραγµατικότητα. Αν θέλουµε πράγµατι να λεγό-µαστε λειτουργοί της ∆ικαιοσύνης, οφείλουµε να αντιταχθούµε.Εµείς, σαν ∆ικηγορικός Σύλλογος, το πράττουµε, διότι αυτό είναιτο χρέος µας και αυτή είναι η αποστολή µας.

Σας ευχαριστώ πολύ.

ΠΕΤΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ (Σύµβουλος Επικρατείας ε.τ.,Πρόεδρος της Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ.): Κύριε Πρόεδρε του Νοµικού Συµ-βουλίου του Κράτους,

Κύριοι ∆ικαστές,Κύριοι Καθηγητές,Κύριοι ∆ικηγόροι,Κυρίες και κύριοι,Η Ελληνική Εταιρεία Φορολογικού ∆ικαίου και ∆ηµοσιονοµι-

κών Μελετών έχει τη χαρά να σας προσκαλέσει στη σηµερινή εκ-δήλωση που πραγµατοποιείται µε πρωτοβουλία του ∆ικηγορικούΣυλλόγου Αθηνών, ενόψει του νοµοσχεδίου που έχει τεθεί στη δη-µοσία διαβούλευση για την επιτάχυνση της διοικητικής δίκης.

Λίγες µέρες αργότερα αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα ένα κεί-µενο προθέσεων του Υπουργείου Οικονοµικών που µεταβάλλεισε τέσσερα κύρια σηµεία την απονοµή της φορολογικής δικαιοσύ-νης. Με αυτό επέρχονται µεγάλες αλλαγές στο σύστηµα απονο-µής της φορολογικής δικαιοσύνης, ενώ το κείµενο έχει χαρακτήραγενικών σκέψεων, που βεβαίως ανατρέπουν όλο το ισχύον οικο-νοµικό σύστηµα, χωρίς να εξειδικεύονται τα άρθρα της ∆ιοικητικής∆ικονοµίας στα οποία αντιστοιχούν και χωρίς να υπάρχει ορι-σµένη διατύπωση, ώστε επ’ αυτής να γίνουν συγκεκριµένες πα-ρατηρήσεις. Βέβαια, ο τρόπος αυτός της προβολής των συγκε-κριµένων τροποποιήσεων, οι οποίες τελικά θα ενταχθούν στο νο-

6

µοσχέδιο «περί τροποποιήσεως του Κώδικα ∆ιοικητικής ∆ικονο-µίας», το κείµενο του οποίου έχει δοθεί στη δηµόσια διαβούλευση,δεν ικανοποιεί καθόλου τους σκοπούς της δηµοσίας διαβούλευ-σης, η οποία εν προκειµένω είναι ατελής και ενδεχοµένως παρα-πλανητική. Επιπλέον εδώ πρόκειται για τροποποιήσεις βασικώνδιατάξεων του Κώδικα ∆ιοικητικής ∆ικονοµίας και εκείνο που χα-ρακτηρίζει τις διατάξεις του Κώδικα αυτού είναι η προσπάθεια ενό-τητας των ρυθµίσεων και η τήρηση ενός ενιαίου δικονοµικούσυστήµατος εκδικάσεως των διοικητικών διαφορών ουσίας.

Συνεπώς, η ευκαιριακή νοµοθετική ρύθµιση, χωρίς µάλιστανα είναι γνωστό και το συγκεκριµένο κατά τροποποιούµενη διά-ταξη περιεχόµενο ως τις φορολογικές διαφορές και µόνο, είναικατ’ αρχήν αποδοκιµαστέα και µάλιστα ανεξαρτήτως του περιε-χοµένου των τροποποιήσεων. Είναι δε αλήθεια ότι µεταβάλλεταιεις βάρος του φορολογούµενου το όλο σύστηµα προστασίας στηφορολογική δίκη µε την κατάργηση του δευτέρου βαθµού δικαιο-δοσίας και τον περιορισµό ελέγχου των νοµικών πληµµελειώντων πράξεων των φορολογικών αρχών και στο στάδιο της προ-σωρινής προστασίας µε τους περιορισµούς της αναστολής, τουςχρονικούς και πραγµατικούς, χωρίς οι επιχειρούµενες τροποποι-ήσεις να µπορεί να εφαρµοστούν πρακτικά και να αποτελούνπραγµατικά µέτρα µειώσεως του αριθµού των φορολογικώνδικών. Αλλά επ’ αυτού θα αναφερθούν άλλοι οµιλητές, ειδικότερακαι συγκεκριµένα οι κυρίες Μάλλιου και Σαβαΐδου.

Το εµφανιζόµενο ως πλήρες, µε τις ανωτέρω προσθήκες,σχέδιο τροποποιήσεως των διατάξεων της ∆ιοικητικής ∆ικονοµίαςέχει τίτλο «Εξορθολογισµός διαδικασιών και επιτάχυνση της δια-δικασίας της δίκης». Οι ρυθµίσεις του είναι προϊόν προτάσεων τηςΟλοµελείας του Συµβουλίου της Επικρατείας και ειδικής Νοµοπα-ρασκευαστικής Επιτροπής για τα θέµατα αντιστοίχως του Συµ-βουλίου της Επικρατείας και των ∆ιοικητικών ∆ικαστηρίων. Οκύριος στόχος του νοµοθετήµατος είναι ασυζητητί η ταχύτερη πε-ραίωση των διοικητικών δικών και ο περιορισµός των ενδίκων

7

µέσων και ειδικότερα των αιτήσεων αναιρέσεως ενώπιον του Συµ-βουλίου της Επικρατείας. Για την επίτευξη του ανωτέρω σκοπού,καθιερώνεται, µε γενικό τρόπο, ο θεσµός της λεγοµένης «πρότυ-πης δίκης» ενώπιον του Συµβουλίου της Επικρατείας για ζητή-µατα γενικότερου ενδιαφέροντος που έχουν συνέπεια σε ευρύκύκλο προσώπων. Καθιερώνεται ευθέως το ένδικο µέσο της αναι-ρέσεως και της εφέσεως κατά αποφάσεων διοικητικών δικαστη-ρίων ουσίας ή ακυρώσεως, που κρίνουν διάταξη τυπικού νόµουως αντισυνταγµατική, ή ως αντίθετη σε υπερνοµοθετική διάταξη,χωρίς το ζήτηµα αυτό να έχει προηγουµένως κριθεί από το Συµ-βούλιο της Επικρατείας. Τέλος, επαναφέρονται οι διατάξεις περίπροηγουµένης θετικής γνωµοδοτήσεως του Νοµικού Συµβουλίουως προς τη βασιµότητα των λόγων αναιρέσεως για το παραδεκτότης συζητήσεως των αιτήσεων αναιρέσεως του ∆ηµοσίου και τωνΝοµικών Προσώπων ∆ηµοσίου ∆ικαίου που εκπροσωπούνταιαπό το Νοµικό Συµβούλιο του Κράτους.

Περαιτέρω επιφέρονται ορισµένες τροποποιήσεις στη νοµο-θεσία «περί Συµβουλίου της Επικρατείας», που σκοπεύουν στηνεπιτάχυνση της διαδικασίας ενώπιον αυτού. Τα θέµατα θα ανα-πτυχθούν ειδικότερα από τους άλλους οµιλητές.

Θα σταθώ σε δύο µόνο σηµεία, τα οποία είναι καίρια και, κατάτην άποψή µου, αλλάζουν πλήρως τη φυσιογνωµία του ∆ικαστη-ρίου αυτού:

1. Περιορίζεται υπερβολικά η δυνατότητα ασκήσεως αιτή-σεως αναιρέσεως για τις διοικητικές διαφορές ουσίας και εφέσεωςστις ακυρωτικές διαφορές που έχουν µεταφερθεί και εκδικάζονταιαπό τα άλλα ∆ιοικητικά ∆ικαστήρια. Η σχετική διάταξη του άρθρου12 του σχεδίου αναφέρει επί λέξει στην παρ. 1: «3. Η αίτηση αναι-ρέσεως επιτρέπεται µόνον όταν προβάλλεται από το διάδικο µεσυγκεκριµένους ισχυρισµούς που περιέχονται στο εισαγωγικό δι-κόγραφο ότι δεν υπάρχει νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρα-τείας ή ότι υπάρχει αντίθεση της προσβαλλοµένης αποφάσεως

8

προς την νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας ή άλλουανωτάτου δικαστηρίου είτε προς ανέκκλητη απόφαση διοικητικούδικαστηρίου».

Περαιτέρω επαναλαµβάνεται ο περιορισµός της αναιρέσεωςλόγω ποσού της διαφοράς µε τρεις εύλογες εξαιρέσεις που ανα-φέρονται στις περιοδικές παροχές και στη θεµελίωση συνταξιο-δοτικού δικαιώµατος ή τη θεµελίωση του δικαιώµατος σε εφάπαξπαροχή και τον καθορισµό του ύψους της. Όµως, ελλείπει η πε-ρίπτωση εκείνη που αφορά στην προβολή συγκεκριµένων ισχυ-ρισµών, ότι η επίλυση της διαφοράς θα έχει για το διάδικοευρύτερες οικονοµικές ή δηµοσιονοµικές επιπτώσεις, η οποία γιατις φορολογικές διαφορές µπορεί να έχει ουσιώδη σηµασία, λόγωτης περιοδικότητας του Φόρου Προστιθέµενης Αξίας και των συ-νεπειών των φορολογικών προστίµων, ιδιαίτερα δε για παραβά-σεις του Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων.

Σηµειωτέον ότι οµοίου περιεχοµένου διάταξη προς την παρ.1 είναι και η παράγραφος 3 του ιδίου άρθρου (12) για την άσκησηεφέσεως. «Η έφεση επιτρέπεται µόνον όταν προβάλλεται από τοδιάδικο, µε συγκεκριµένους ισχυρισµούς που περιέχονται στο ει-σαγωγικό δικόγραφο, ότι δεν υπάρχει νοµολογία του Συµβουλίουτης Επικρατείας ή ότι υπάρχει αντίθεση της προσβαλλοµένης απο-φάσεως προς την νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας ήάλλου ανωτάτου δικαστηρίου είτε προς ανέκκλητη απόφαση διοι-κητικού δικαστηρίου».

Η εξαγγελία ότι η αίτηση αναιρέσεως ή η έφεση επιτρέπεταιµόνο όταν δεν υπάρχει νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρα-τείας, εµβάλλει σε ορισµένες σκέψεις:

Πρώτον, καθηλώνεται στο 2010 η νοµολογία του Συµβουλίουτης Επικρατείας επί των διοικητικών διαφορών, ενώ η νοµολογίαπρέπει να παρακολουθεί τις κοινωνικές εξελίξεις.

9

∆εύτερον, δίδεται η εντύπωση ότι η νοµολογία του Συµβου-λίου της Επικρατείας καθίσταται µε αυτό τον τρόπο σταθερή πηγήτου δικαίου, πράγµα που δεν γίνεται δεκτό από τη θεωρία. Επι-πλέον παρατηρείται το παράδοξο, η ερµηνεία µιας διατάξεως ναείναι πιο σταθερή και αµετάβλητη από την ίδια τη διάταξη, γιατί ηδιάταξη µπορεί να τροποποιηθεί µε νεότερο κανόνα δικαίου.

Τρίτον, µετατίθεται το βάρος της επικλήσεως –και µάλιστα µεσυγκεκριµένους ισχυρισµούς– στο διάδικο του αρνητικού γεγονό-τος ότι δεν υπάρχει νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας,ενώ µόνος πραγµατικός γνώστης του ότι δεν υπάρχει νοµολογίατου Συµβουλίου της Επικρατείας είναι το ίδιο το δικαστήριο. Μά-λιστα το θέµα αυτό ανάγεται στα θέµατα του παραδεκτού, ταοποία εξετάζονται τόσο κατά την κατάθεση του ενδίκου µέσου,όσο και κατά τη συζήτηση, όπου είναι πιθανό να έχει επέλθει σχε-τική µεταβολή, δηλαδή να έχει εκδοθεί εν τω µεταξύ απόφασητου Συµβουλίου της Επικρατείας, οπότε το ένδικο µέσο θα απορ-ριφθεί ως απαράδεκτο, ενώ θα έπρεπε να έχει την τύχη του προη-γουµένου επί του οποίου υπάρχει η νοµολογία.

Άλλη ρύθµιση που µεταβάλλει οριστικά τη φυσιογνωµία τουδικαστηρίου είναι η µεταβολή του περιεχοµένου της εισηγήσεωςτου εισηγητού, η οποία περιορίζεται πλέον σε συνοπτική έκθεσητου ιστορικού της διαφοράς των στοιχείων που βεβαιώνονται απότα έγγραφα και των ζητηµάτων που ανακύπτουν, χωρίς ο εισηγη-τής να εκφράζει τη γνώµη του επί των τιθεµένων ζητηµάτων. Ηλύση αυτή αποστεώνει την εισήγηση από το κύριο περιεχόµενότης, που είναι η κατά τη γνώµη του εισηγητού ορθή επίλυση τωναναφυοµένων προβληµάτων. Φαίνεται, κατά την άποψη της πλει-οψηφίας των µελών του Συµβουλίου της Επικρατείας ότι η λύσηαυτή επιβάλλεται από τις αρχές που δέχεται το ∆ικαστήριο τηςΕΣ∆Α ότι δεν πρέπει να µετέχουν στο ∆ικαστήριο µέλη που έχουνεκπεφρασµένη γνώµη επί της υποθέσεως.

Όµως, η ατελής εισήγηση, νοµίζω, θα δυσχεράνει τη λειτουρ-

10

γία του ∆ικαστηρίου και ιδίως την ευχέρεια των παραγόντων τηςδίκης να προβάλουν συγκεκριµένα επιχειρήµατα επί της υποθέ-σεως µε αφορµή τα συµπεράσµατα της εισηγήσεως. Κατά τοισχύον σύστηµα ο εισηγητής της υποθέσεως ήταν πράγµατι τοµόνο µέλος του ∆ικαστηρίου το οποίο είχε γνώση των στοιχείωντου φακέλου και των νοµικών θεµάτων της υποθέσεως. Πρέπειόµως να ληφθεί υπόψη ότι και αυτό ελάµβανε γνώση των στοι-χείων και σχηµάτιζε γνώµη µετά τη χρέωση σε αυτόν της υποθέ-σεως και κατά την προετοιµασία του για την εκδίκαση τηςυποθέσεως και όχι προηγουµένως.

Όσον αφορά τις τροποποιήσεις των διατάξεων της ∆ιοικητι-κής ∆ικονοµίας που αφορά στα ∆ιοικητικά ∆ικαστήρια, ως γενικήπαρατήρηση θα µπορούσε να λεχθεί ότι βαίνουν κατά κανόναπρος την ορθή κατεύθυνση, µε την προσθήκη ότι πολλές φορέςνοµοτεχνικά ακολουθείται η εσφαλµένη πρακτική της προσθήκηςεδαφίων και της αντικαταστάσεως λέξεων, αντί της αντικαταστά-σεως ολόκληρων παραγράφων.

Ιδιαιτέρως θα θεωρούσα θετικές τις ρυθµίσεις για τις συνέ-πειες της µη αποστολής του φακέλου µετά την αναβολή της υπο-θέσεως, τη µετατροπή των αναγνωριστικών αποφάσεων σεκαταψηφιστικές µε πράξη του προέδρου του δικαστηρίου, ότανκαταβληθεί το δικαστικό ένσηµο και την εισαγωγή του θεσµού τουΜονοµελούς Εφετείου για την εκδίκαση εφέσεων κατά αποφά-σεων, οι οποίες στη δίκη της εκτελέσεως δεν υπερβαίνουν τοποσό, των 20.000 ευρώ.

Επίσης, θετικό βήµα είναι και εισαγωγή της διαδικασίας επι-δικάσεως απαιτήσεως, µε πράξη επιδικάσεως για απαιτήσειςκατά του ∆ηµοσίου ή Νοµικών Προσώπων ∆ηµοσίου ∆ικαίουµέχρι 20.000 ευρώ.

Το σχέδιο νόµου καταλήγει µε µεταφορά από το Συµβούλιοτης Επικρατείας και άλλου µεγάλου αριθµού υποθέσεων της ακυ-ρωτικής διαδικασίας στα ∆ιοικητικά Πρωτοδικεία και Εφετεία. Με-ταφέρει δε και τη διαδικασία ελέγχου της συµµορφώσεως προς τις

11

αποφάσεις των ∆ιοικητικών ∆ικαστηρίων στα ίδια τα εκδόντα τιςαποφάσεις δικαστήρια.

Ελπίζεται µε το νοµοθέτηµα αυτό, ότι µε τις µεταφορές τωνυποθέσεων και τους περιορισµούς ασκήσεως ενδίκων µέσων ότιτο Συµβούλιο της Επικρατείας θα µπορέσει εγκαίρως να ασκήσειτην αρµοδιότητά του ως βασικού ερµηνευτού της διοικητικής νο-µοθεσίας. Όµως, πρέπει να επισηµανθεί ότι µε τις διατάξεις τουσχεδίου το ∆ικαστήριο αυτό παύει να είναι το κατ’ εξοχήν δικαιο-δοτικό όργανο ερµηνείας και εφαρµογής του ∆ιοικητικού ∆ικαίουστη χώρα και η συµµετοχή του στην απονοµή της διοικητικής δι-καιοσύνης καθίσταται, τρόπον τινά, εξαιρετική. Με την προσθήκηδε και της διατάξεως ότι εφεξής δεν θα ελέγχεται η πληµµελήςεφαρµογή του νόµου, παύει το ∆ικαστήριο αυτό να είναι και πλή-ρες αναιρετικό δικαστήριο, γιατί στο µέλλον φαίνεται ότι δεν θαελέγχει όλα τα σκέλη του δικανικού συλλογισµού, αλλά µόνο τηµείζονα πρόταση.

Με τις σκέψεις αυτές σταµατώ, γιατί αφαιρώ χρήσιµο χρόνοαπό τους κυρίους οµιλητές.

Τελειώνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω το ∆ικηγορικό Σύλ-λογο και ιδιαίτερα τον Πρόεδρό του κ. Παξινό για την πρωτοβου-λία του στη συνδιοργάνωση αυτής της εκδηλώσεως και τη διά-θεση της Αίθουσας Τελετών του Συλλόγου.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες ανήκουν στους κυρίους εισηγητές, οιοποίοι µέσα σε τόσο λίγο χρόνο προετοίµασαν τις εισηγήσεις τουςκαι στον καθηγητή κ. Φορτσάκη για το συντονισµό της εκδηλώ-σεως. Και τέλος, ευχαριστώ και εσάς που είχατε την καλοσύνη νασυµµετάσχετε στην εκδήλωση αυτή.

Σας ευχαριστώ.

Παρακαλώ τον καθηγητή κ. Λαζαράτο να λάβει το λόγο καινα αναπτύξει την εισήγησή του.

12

ΠΑΝΟΣ ΛΑΖΑΡΑΤΟΣ (Καθηγητής Πανεπιστηµίου Αθη-νών)*: Ευχαριστώ πολύ, κύριε Πρόεδρε.

Θα αναφερθώ κυρίως στα άρθρα «περί Συµβουλίου της Επι-κρατείας» του σχεδίου νόµου µε τίτλο «Εξορθολογισµός διαδικα-σιών και επιτάχυνση της διοικητικής δίκης» και πολύ λίγο σεκάποια θεµελιώδη προβλήµατα που θέτουν οι άλλες διατάξεις,προκειµένου να µην πάρω χρόνο και από τους υπόλοιπους οµι-λητές.

Κάποιες από τις βασικές παρατηρήσεις που είχα, αναφέρθη-καν ήδη στην ίδια κατεύθυνση. Εν µέρει καλύφθηκα. Παρόλααυτά, θα ήθελα να κάνω πέντε βασικές παρατηρήσεις:

Ως προς το θέµα «εξορθολογισµός διαδικασιών και επιτά-χυνση της διοικητικής δίκης»: το νοµοσχέδιο εκτός από το ότιαφαιρεί κάποιες διαδικασίες, ας πούµε, από το Συµβούλιο τηςΕπικρατείας, προσθέτει άλλες. Καταργεί διαδικασίες στα πολιτικάδικαστήρια, αλλά δηµιουργεί καινούργιες στα ∆ιοικητικά ή στα Πο-λιτικά ∆ικαστήρια. Αµφιβάλλω πολύ αν µειώνεται ο κόπος, ή ανεξορθολογίζονται, ή αν επιταχύνονται οι διαδικασίες. Σίγουρα δενέγινε κάποια οικονοµοτεχνική µελέτη για αυτά τα πράγµατα, αλλάθα ήταν υπερβολική πολυτέλεια να το περιµένει κανένας. Μάλλοναπαισιόδοξα δείχνουν εκ πρώτης όψεως από την ανάγνωση.

Το δεύτερο θεµελιώδες πρόβληµα που δηµιουργείται, αν δια-βάσει κανείς προσεκτικά τις διατάξεις, είναι αυτό που εννοήσατεσαφώς, ότι στην πραγµατικότητα δηµιουργείται ένα σύστηµα πιοπαγιωµένης νοµολογίας και από το αγγλοσαξωνικό σύστηµα. Ανδεν έχει κανείς τη δυνατότητα αναιρέσεως, υφίσταται νοµολογίατου Συµβουλίου της Επικρατείας για κάποιο ζήτηµα, για οποιοδή-

13

* αποδίδεται η οµιλία όπως µαγνητοφωνήθηκε, δεν έχει αναθεωρηθείαπό τον κ. Λαζαράτο.

ποτε ζήτηµα, και δεν φαίνεται να υπάρχει η δυνατότητα οιασδή-ποτε νοµολογιακής µεταστροφής σε οποιοδήποτε πεδίο. Αυτό δενµπορεί, παρά να είναι λάθος σε ένα ηπειρωτικό σύστηµα δικαίου,εκτός αν υπάρχει κάποια άλλη οδός που µπορεί να αλλάζει η νο-µολογία που µου διαφεύγει αυτή τη στιγµή. Όµως, εκ πρώτηςόψεως αυτό δεν φαίνεται να υπάρχει και αν θα υπάρχει, θα υπάρ-χει τόσο παραπλεύρως, που αλλοιώνει τελείως το ηπειρωτικό σύ-στηµα δικαίου.

Τρίτον, οι αρµοδιότητες είναι ακατανόητες πλέον. Μπερδεύ-ονται πολύ ο κανόνας, η εξαίρεση και η επαναφορά στον κανόνα,ειδικά στο άρθρο 1 του ν.702/1977 και στα θέµατα που πηγαίνουνσε πρώτο βαθµό ως διαφορές ουσίας στο Εφετείο µε κανόνες καιεξαιρέσεις. Όπως επίσης και το άρθρο 1 του ν. 1406/1983, πουακόµα και αν γίνει ο Κώδικας που αναφέρει το τελευταίο άρθρο,θα είναι πολύ δύσκολο να βρει κανένας άκρη. Αν είναι τόσο δύ-σκολες οι αρµοδιότητες από µόνο του είναι θέµα αν µπορεί να µι-λάει κανείς για «εξορθολογισµό» ή για «επιτάχυνση» της διοικη-τικής δικαιοσύνης. Σίγουρα ορθολογικό δεν είναι, αλλά δεν επιτα-χύνεται κιόλας, γιατί υπάρχουν θέµατα παραποµπών από δικα-στήριο σε δικαστήριο, αφού πολύ σπάνια θα καταφέρνει, έστω καιπεπειραµένος δικηγόρος να κάνει σωστά το ένδικο βοήθηµα, ήθα κάνει περισσότερα από ένα για σιγουριά, πράγµα που δηµι-ουργεί άλλο ανορθολογισµό περαιτέρω.

Στις καινούργιες διαδικασίες δηµιουργούνται καινούργιες ανα-κοπές και υπάρχει ασάφεια ως προς τις εφαρµοστέες διατάξεις.Όλες οι διαφορές για τα δηµόσια έσοδα πάνε στα πολιτικά δικα-στήρια, αλλά δεν λέγεται τι διατάξεις θα εφαρµόζονται εκεί. Κώδι-κας ∆ιοικητικής ∆ικονοµίας, ή Κώδικας Πολιτικής ∆ικονοµίας; Ανεφαρµόζεται µόνο Κώδικας Πολιτικής ∆ικονοµίας και Κώδικας ∆ι-οικητικής ∆ικονοµίας, αναρωτιέται κανείς τι χρειάζονται το άρθρο216 και επόµενα, τα οποία αλλάζουν. Αλλά αναγράφεται µέσαστην εισηγητική έκθεση ότι θα έλθουν εκεί όλες οι διαφορές από

14

είσπραξη εσόδων από τις συµβάσεις και από τα πολιτικά και απότα διοικητικά. Και εκεί δεν ξέρουµε τι ∆ικονοµία θα εφαρµόζεται.Επίσης, όταν θα υπάρχει δυνατότητα εκδόσεως διαταγής πληρω-µής µέχρι 20.000 ευρώ για µισθούς και αποδοχές, µπορεί ναασκεί το ∆ηµόσιο ανακοπή κατά του ιδιώτη; Και εκεί είναι ασαφέςτι ∆ικονοµία εφαρµόζεται, διότι λέει µεν ο νόµος «εφαρµόζονται ταάρθρα 126 επόµενα του Κώδικα ∆ιοικητικής ∆ικονοµίας για τηνπροδικασία», αλλά δεν λέει τι εφαρµόζεται για το κύριο ένδικοβοήθηµα. Για παράδειγµα, όταν κάνεις ανακοπή κατά των πρά-ξεων της εκτελέσεως, πάλι Κώδικας Πολιτικής, ή ∆ιοικητικής ∆ικο-νοµίας; Όλα αυτά θα πρέπει να λυθούν, τι διατάξεις εφαρµόζονταισε όλες αυτές τις ανακοπές. Και φοβάµαι ότι θα δηµιουργηθεί µε-γάλο µπλέξιµο, γιατί ο Κώδικας ∆ιοικητικής ∆ικονοµίας παραπέ-µπει στον Κώδικα Πολιτικής ∆ικονοµίας και τανάπαλι και γενικάυπάρχουν προβλήµατα παραποµπών.

Πέµπτο µεγάλο πρόβληµα, η νέα Φορολογική ∆ικονοµίαεντός της ∆ιοικητικής ∆ικονοµίας. Απ’ ό,τι κατάλαβα, δεν είναιακριβώς σαφές τι θα λέει το σχέδιο νόµου. Έχουµε µία εισηγητικήέκθεση. Αν το σχέδιο νόµου αλλάζει περαιτέρω τον Κώδικα ∆ιοι-κητικής ∆ικονοµίας, χωρίς να έχει λάβει υπόψη του και τις αλλαγέςτου Κώδικα ∆ιοικητικής ∆ικονοµίας, τα πράγµατα είναι πολύ προ-βληµατικά, δηλαδή δεν θα µπορεί κανείς να καταλάβει τι γίνεται,πέρα από τις λεπτές ερµηνείες, γιατί αλλάζουν και ουσιώδη ζητή-µατα. Τώρα, όλο αυτό βεβαίως, το ότι υπάρχει µία Φορολογική∆ικονοµία µέσα στον Κώδικα ∆ιοικητικής ∆ικονοµίας, ότι ακόµακαι στο προεδρικό διάταγµα 18/1989 παρεµβάλλονται ειδικές δια-τάξεις, ας πούµε, για την αναστολή ειδικά για οικοδοµικές άδειεςπου αφορούν τις εκτός σχεδίου περιοχές µε ανατροπή του συ-στήµατος, όλο αυτό δεν έχει καµία σχέση µε κωδικοποίηση, γιατίοι κωδικοποιήσεις είναι εντελώς αποσπασµατικές, έχουν ειδικέςδιατάξεις, είναι αντιφατικές, ο µισός Κώδικας της ∆ιοικητικής ∆ικο-νοµίας έχει καταργηθεί και υπάρχουν εµβόλιµες διατάξεις, µε απο-

15

τέλεσµα, όχι Κώδικας να µην είναι, αλλά να µην καταλαβαίνεις τιγίνεται. Αυτό όλο µαζί –έτσι όπως το περιέγραψα, ίσως πιο ζο-φερά, µπορεί να υπάρχουν κάποια καλά σηµεία– αποκλείεται ναείναι «εξορθολογισµός» και «επιτάχυνση». Ανορθολογισµός θαείναι και επιβράδυνση.

Μερικές παρατηρήσεις:

Η λεγόµενη «πρότυπη δίκη»:Έχουµε «πρότυπη δίκη» του άρθρου 1 και του άρθρου 50

του σχεδίου νόµου. Η «πρότυπη δίκη» του άρθρου 50 είναι η«πρότυπη δίκη» όπως ονοµάστηκε και εισήχθη το 2008. ∆ηλαδήο Γενικός Επίτροπος της Επικρατείας µπορούσε ουσιαστικά ναασκεί αναίρεση υπέρ του νόµου. Τώρα δεν είναι ο Γενικός Επίτρο-πος της Επικρατείας, αλλά είναι και οι ∆ικηγορικοί Σύλλογοι και οΥπουργός Οικονοµικών.

Η «πρότυπη δίκη» –έτσι ονοµάζεται στη εισηγητική– του άρ-θρου 1 αφορά λίγο διαφορετικό θέµα. ∆ιαβάζω την παρ.1 του άρ-θρου 1: «1. Οποιοδήποτε ένδικο µέσο ή βοήθηµα ενώπιονοποιουδήποτε διοικητικού δικαστηρίου µπορεί να εισαχθεί προςεκδίκαση από το Συµβούλιο της Επικρατείας µε πράξη τριµελούςΕπιτροπής, αποτελούµενης από τον Πρόεδρό του, τον αρχαιότεροΑντιπρόεδρο και το πρόεδρο του αρµοδίου καθ’ ύλην Τµήµατος,ύστερα από αίτηµα ενός των διαδίκων, όταν µε αυτό τίθεται ζήτηµαγενικότερου ενδιαφέροντος που έχει συνέπειες για ευρύτεροκύκλο προσώπων».

Μία µικρή κριτική και παρατηρήσεις για αυτό το άρθρο.Πρώτον, φαίνεται από την εισηγητική έκθεση ότι µπορεί κα-

νείς να πηγαίνει στο Συµβούλιο της Επικρατείας είτε έχει κάνει έν-δικο βοήθηµα στο δικαστήριο ουσίας, δηλαδή έχει ασκήσει τηνπροσφυγή του στο ∆ιοικητικό Πρωτοδικείο, είτε δεν το έχει κάνει.Είναι δυνατόν να ασκήσει την προσφυγή στο ∆ιοικητικό Πρωτοδι-κείο και για σιγουριά επειδή πιστεύει ότι πρέπει να πάει στο Συµ-

16

βούλιο της Επικρατείας, για µην χάσει το 60νθήµερο, να κάνει καιτην αίτηση ακυρώσεως στο Συµβούλιο της Επικρατείας, επικα-λούµενος ζήτηµα γενικότερου ενδιαφέροντος, ή ζήτηµα πουαφορά ευρύτερο κύκλο προσώπων και να περιµένει την πράξητου Προέδρου. Αν η πράξη της τριµελούς Επιτροπής είναι θετικήκαι πηγαίνει στο Συµβούλιο της Επικρατείας, µπορεί ενδεχοµένωςνα κρατήσει το άλλο ένδικο βοήθηµα, ή να παραιτηθεί, αναλόγωςπώς τον βολεύει δικονοµικά. Αντιλαµβάνεστε πόσα προβλήµαταδηµιουργούνται. Το Συµβούλιο της Επικρατείας, διώχνοντας κά-ποιες αρµοδιότητες, παίρνει µία καινούργια αρµοδιότητα. Μπορώνα φανταστώ ότι θα είναι πάρα πολλές οι αιτήσεις ακυρώσεως,οι οποίες θα γίνουν µε τις αόριστες αυτές έννοιες, που το ζήτηµαείναι γενικότερου ενδιαφέροντος και έχει συνέπειες για ευρύτεροκύκλο προσώπων. Υποθέτω το «γενικότερου ενδιαφέροντος» ση-µαίνει µε συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων. Θα αρκούσεκαι το ένα από τα δύο. Βεβαίως όλο αυτό το θέµα µπορεί να οδη-γεί σε περαιτέρω καθυστερήσεις µε παραποµπή του ζητήµατοςόταν θα φθάσει στο ακροατήριο στην Ολοµέλεια και για το θέµατου παραδεκτού.

Άρθρο 1:Στην παρ.2 του άρθρου 1 εισάγεται επίσης δυνατότητα προ-

δικαστικού ερωτήµατος από το διοικητικό δικαστήριο. Λέει: «Ότανδιοικητικό δικαστήριο επιλαµβάνεται υποθέσεως στην οποία ανα-κύπτει ένα τέτοιο ζήτηµα», γενικότερου ενδιαφέροντος που έχεισυνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων, «δύναται µε απόφασήτου, που δεν υπόκειται σε ένδικα µέσα, να υποβάλλει σχετικό προ-δικαστικό ερώτηµα στο Συµβούλιο της Επικρατείας». Άρα προδι-καστικό ερώτηµα κατά διακριτική ευχέρεια. Εκεί µπορεί ναυπάρχουν παρεµβάσεις. Για τις παρεµβάσεις δεν λέγεται τίποτα.Λέει απλώς ότι υπάρχει δυνατότητα παρεµβάσεως. «Στη δίκη δι-καιούται να παρέµβει κάθε διάδικος», χωρίς να λέγεται αν θα χρη-σιµοποιηθούν οι κανόνες παρεµβάσεως της δίκης ουσίας ή της

17

δίκης ακυρώσεως. ∆ηλαδή προς τη µία κατεύθυνση και προς τιςδύο πλευρές γενικότερα οι λεπτοµέρειες αυτής της παρεµβάσεως.Πιθανόν να υπάρχει δυνατότητα συνδυασµού των παραγράφων1 και 2, πράγµα που είναι δυνατόν να δηµιουργεί περαιτέρω προ-βλήµατα.

Άρθρο 2:Το άρθρο 2 αναφέρεται στην απευθείας αναίρεση –ο ανα-

γνώστης αυτού του κειµένου θα πρέπει να το διαβάσει σε συν-δυασµό µε το άρθρο 12 που αναφέρει τα όσα ελέχθησαν από τονκύριο Σύµβουλο– η οποία γίνεται για συγκεκριµένους λόγους. Θααναφερθώ και εγώ στη συνέχεια στο άρθρο 12, διότι µπαίνουνπολλά όρια στην αναίρεση του άρθρου 12. Παράλληλα έχουµε τοάρθρο 2 που έχει διαφορετικό πεδίο εφαρµογής ως προς το ότιεπιτρέπεται η απευθείας αναίρεση. ∆ηλαδή από το Πρωτοδικείονα κάνεις κατευθείαν αναίρεση, χωρίς να περάσεις από το Εφε-τείο. Το άρθρο 2 λέει: «Κατ’ αποφάσεως διοικητικού δικαστηρίουπου κρίνει διάταξη τυπικού νόµου αντισυνταγµατική ή αντίθετη σεάλλη υπερνοµοθετική διάταξη», σε αυτή την περίπτωση και µόνο,«χωρίς το ζήτηµα αυτό να έχει κριθεί µε προηγούµενη απόφασητου Συµβουλίου της Επικρατείας, χωρεί ενώπιον αυτού, κατά πα-ρέκκλιση από κάθε άλλη διάταξη», απευθείας προφανώς εννοεί,«αίτηση αναιρέσεως, αν πρόκειται για διαφορά ουσίας, ή έφεση,αν πρόκειται για ακυρωτική διαφορά». Εκεί, ούτως ή άλλως, ηακυρωτική έφεση ασκείται κατευθείαν στο Συµβούλιο της Επικρα-τείας, οπότε δεν µου είναι τελείως κατανοητό τι σηµαίνει «απευ-θείας ακυρωτική έφεση µετά από απόφαση πρωτοδικείου», αφούούτως ή άλλως θα ήταν απευθείας. Ενδεχοµένως κάτι άλλο ναεννοείται που δεν έχω κατανοήσει. Προφανώς αυτό θα οδηγήσεικαι σε πολλαπλασιασµό των αιτήσεων αναιρέσεως, εφόσον θασυντρέχουν αυτές οι προϋποθέσεις. Πέραν του τι σηµαίνει «ναέχει κριθεί το ζήτηµα αυτό µε προηγούµενη απόφαση του Συµ-βουλίου της Επικρατείας» –θα αναφερθώ στο άρθρο 12– δεν λύ-

18

νεται το θέµα για το τι συµβαίνει, αν έχει κριθεί διαφορετικά το ζή-τηµα από το Συµβούλιο της Επικρατείας. ∆ηλαδή φαντάζοµαι ότιέχει τη δυνατότητα ακόµη ένα Εφετείο να κρίνει διαφορετικά απότο Συµβούλιο της Επικρατείας. Αν έχει τη δυνατότητα αυτή, συνε-χίζει να την έχει, δεν προβλέπεται για αυτή την περίπτωση η δυ-νατότητα αναιρέσεως. Υποθέτω ότι αναλογικά θα µπορεί να κάνεικανείς αναίρεση στο Συµβούλιο της Επικρατείας ή εµµέσως συ-νάγεται –και αυτό είναι λίγο ειρωνικό– ότι δεν µπορεί πλέον στοσύστηµα αυτό να υπάρχει διαφορετική απόφαση από την από-φαση του Συµβουλίου της Επικρατείας. Αν διαβάσει κανείς ταάρθρα 2 και 12, οδηγείται εµµέσως πλην σαφώς σε αυτό το συ-µπέρασµα.

Άρθρο 7:Το άρθρο 7 αλλοιώνει πλήρως τη φυσιογνωµία του Συµβου-

λίου της Επικρατείας, όπως τη γνωρίζαµε έως τώρα, µε την ουσια-στική κατάργηση της εισηγήσεως και του 3ηµέρου –θα αναφέρωτα πραγµατικά περιστατικά και τα ερωτήµατα που τίθενται, όχιάποψη του εισηγητού– τρεις µέρες πριν να είναι κατατεθειµένη ηεισήγηση στη Γραµµατεία και να είναι αυτός λόγος αναβολής. Τοζήτηµα είναι τι να κάνει –σκεφτόµουν– την προφορική διαδικασία.∆ιότι όταν θα πηγαίνει στο ακροατήριο, δεν θα µπορεί να πει τί-ποτα περισσότερο από το δικόγραφο. Αφού υποθέτω και ο ειση-γητής, αν µπορεί να συνεχίσει να κάνει αυτή την προφορικήσυζήτηση, δεν θα αποκαλύπτει που πηγαίνει το πράγµα, αφούδεν είναι υποχρεωµένος να πηγαίνει κάπου. Άρα και στο ακροα-τήριο θα αναπτύσσει ουσιαστικά αυτά που λέει στο δικόγραφο.Άρα χρειάζεται να λέει «συζητείται», «συζητείται», όπως στις δια-φορές ουσίας. ∆εν φαντάζοµαι ότι θα υπάρχει πολύ µεγάλη δια-φορά, εφόσον ψηφιστεί έτσι ακριβώς. Αυτό σηµαίνει ότι ο ρόλοςτων δικηγόρων –µπορεί να λαθεύω, αλλάζει τελείως το Συµβούλιοτης Επικρατείας– γίνεται πολύ λιγότερο ουσιαστικός από πριν καινοµίζω πως θα µοιάζει λίγο αυτή η προφορική διαδικασία µε θέ-

19

ατρο, αφού θα είναι ένα βήµα πίσω ο ∆ικηγόρος. Το τι έχει σκεφτείο εισηγητής, το τι θα συζητηθεί, το τι θα έλθει στη ∆ιάσκεψη, ούτεθα το ξέρει, ούτε θα το φαντάζεται, θα αναπτύσσει το δικόγραφότου πιθανόν. Το τι θα έρχεται µετά στη συνέχεια, για αυτό δεν θαέχει λόγο. Εποµένως, δεν έχει και πραγµατικά λόγο η προφορικήδιαδικασία. Όλο αυτό πάει πίσω και την αποτελεσµατικότητα τηςδικαστικής προστασίας, κατά το ερώτηµα.

Έχω ακούσει διάφορα ως προς την αιτιολογία, τη ratio τηςδιατάξεως, του γιατί να σταµατήσει να υπάρχει εισήγηση και τοδιά ταύτα της εισηγήσεως. Αυτά που έχω ακούσει µέχρι τώρα,είναι τα εξής.

Πρώτον, να πηγαίνει πιο γρήγορα το πράγµα. Πιθανόν αυτόνα είναι ένας λόγος, να συζητούνται παρά πολλές υποθέσεις καιόλες οι υποθέσεις, χωρίς ιδιαίτερη επεξεργασία, να πηγαίνουνστη ∆ιάσκεψη. Υποθέτω όµως πάλι ότι αν είχε κάποιο ρόλο ο ∆ι-κηγόρος κάπου να συµβάλει, µη συµβάλλοντας θα καθιστά πιοδύσκολη και την ανάλυση της υποθέσεως στη ∆ιάσκεψη. Πάντως,ταχύτητα ίσως να υπάρχει µεγαλύτερη.

Ο δεύτερος λόγος –αυτό το έχω ακούσει να λέγεται, δεν γρά-φεται– ήταν ότι υπήρχε υπερβολική αντιδικία µεταξύ ∆ικηγόρωνκαι εισηγητών του Συµβουλίου γενικά, όταν υπήρχε διά ταύτα τηςεισηγήσεως. Αυτό, από τη στιγµή που γινόταν ευπρεπώς –καιαυτό είναι θέµα ευπρεπείας του δικαστηρίου– ήταν θετικό, γιατίαυτό ακριβώς πρέπει να είναι η δικαστική προστασία. Η ευπρέ-πεια είναι ένα άλλο ζήτηµα που είναι και ζήτηµα του δικαστή να τοβάζει όταν υπήρχε αυτό το πρόβληµα. Κατά τα λοιπά, αυτός οδιάλογος-αντίλογος, νοµίζω, ήταν και ο σκοπός της προφορικήςδιαδικασίας.

Κατά λοιπά, η σκέψη, γιατί παρατίθενται και δύο αποφάσειςτους Ευρωπαϊκού ∆ικαστηρίου προς αιτιολογία, που δεν έχουν νακάνουν ακριβώς µε το ζήτηµα µεροληψίας προς κάποια κατεύ-θυνση, επειδή υπήρχε εισήγηση, δεν νοµίζω ότι στα σοβαρά θαµπορούσε να συζητήσει κανένας. Πιστεύω, εν πάση περιπτώσει,

20

ότι αυτοί οι λόγοι, µεροληψία, όχι αντιδικία, ταχύτητα µεγαλύτερη,που δεν είναι και πολύ ασφαλής, είναι πολύ αδύναµοι µπροστάστην αξία της προφορικής διαδικασίας και του άρθρου 20 παρ.1.Αυτή είναι η άποψή µου. Θα το δείξει ο χρόνος. Πάντως, ότι αλ-λοιώνονται η φυσιογνωµία του Συµβουλίου της Επικρατείας, ορόλος των ∆ικηγόρων και η µορφή της δικαστικής προστασίαςτο Συµβούλιο της Επικρατείας, αυτό είναι βέβαιο. Τα υπόλοιπαείναι προς συζήτηση.

Επίσης, θέλω να επισηµάνω στο άρθρο 11 ότι µπαίνει µίαεµβόλιµη διάταξη «περί προσωρινής δικαστικής προστασίας», η52 Α, η οποία αναφέρεται σε µία ειδική διαδικασία, στην αναστολήοικοδοµικών αδειών εκτός σχεδίου πόλεως και αντιστρέφει όλοτο σύστηµα. ∆ίδεται αυτόµατη αναστολή µόλις καταθέσεις την αί-τηση ακυρώσεως και υπάρχει αντίθετα η δυνατότητα να ζητηθεί ηάρση του ανασταλτικού αποτελέσµατος από το ∆ηµόσιο. Αυτό,πρώτον, είναι ελαφρώς αδογµάτιστο, σε ένα ολόκληρο σύστηµανα βάζεις µία διάταξη µέσα στο πεδίο που να αλλάζεις όλο το σύ-στηµα και να το αντιστρέφεις. ∆εύτερον, είναι αδικαιολόγητη η δια-φοροποίηση µόνο για αυτές τις περιπτώσεις, µία µόνο κατηγορίαδιαφορών και µία µόνο περίπτωση µέσα σε όλες τις κατηγορίες,αυτή η ειδική ∆ικονοµία, δηµιουργεί πρόβληµα και της ενότηταςτης δικονοµικής εννόµου τάξεως και σε σχέση µε το άρθρο 4 παρ.1. Ενδεχοµένως θα µπορούσε κανείς να συζητήσει όπως στο γερ-µανικό σύστηµα να ισχύει παντού η αυτόµατη αναστολή και νααντιστρέφονται τα πράγµατα, αλλά αυτό θα ήταν πεδίο µιας ευρύ-τερης συζητήσεως, αν ενδεχοµένως θα µπορούσαν τα πράγµατανα γίνουν έτσι. Για µία διάταξη δεν φαίνεται δικαιολογηµένο. Πά-ντως, έχει ενδιαφέρον –και αυτό το βλέπει κανείς στη φορολογικήδιαφορά– ότι η αυτόµατη αναστολή αίρεται αυτοδικαίως, αν περά-σουν 60 ηµέρες από τότε που η αρχή εξέδωσε την πράξη. Κάτιαντίστοιχα λέγονται και στη φορολογική δίκη για την προσωρινήδιαταγή, όταν περάσουν 30 ηµέρες. ∆εν λέγεται πουθενά ότι ηυπόθεση πρέπει να δικάζεται σε 30 ηµέρες ή σε 60 ηµέρες. Ούτε

21

το ένα λέγεται, ούτε το άλλο. Άρα, φοβάµαι ότι αν συνεχιστεί κά-ποια γνωστή πρακτική, ουσιαστικά πάρα πολλές υποθέσεις θααπορρίπτονται σιωπή, πράγµα που δεν είναι πάρα πολύ καλό καισυµβαίνει κατά κόρο στην προσωρινή δικαστική προστασία καιστο Συµβούλιο της Επικρατείας πάρα πολύ περισσότερο, απ’ ό,τιστα τακτικά ∆ιοικητικά ∆ικαστήρια. Αυτό είναι πρόβληµα. Και αφούµιλάµε για εξορθολογισµό και για επιτάχυνση δεν θα ήταν κακόνα λέµε ότι και σε ορισµένο χρόνο να βγαίνει µία δικαστική από-φαση, αφού είναι για προσωρινή δικαστική προστασία.

Τέλος, θέλω να αναφερθώ στο άρθρο 12 –και να αφήσω τολόγο στους υπόλοιπους οµιλητές για τα θέµατα των δικαστηρίωνουσίας, σε αυτά που αναφέρθηκε ήδη και ο κύριος Σύµβουλος–στο θέµα της αναιρέσεως. Εδώ έχουµε πραγµατικά σοβαρά προ-βλήµατα. ∆ιαβάζω τη διάταξη της παρ. 3: «3. Η αίτηση αναι-ρέσεως επιτρέπεται µόνον όταν προβάλλεται από το διάδικο µεσυγκεκριµένους ισχυρισµούς που περιέχονται στο εισαγωγικό δι-κόγραφο» –και έχει τέσσερις περιπτώσεις, θα τις πάρω µία-µία, ηκάθε µία από αυτές µπορεί να οδηγεί σε παραδεκτή αναίρεση–«ή ότι δεν υπάρχει νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας…».Η διατύπωση είναι πάρα πολύ κακή. Τουλάχιστον εννοείται ότι«δεν υπάρχει» επί του ζητήµατος, ή επί ζητήµατος κρίσιµου γιατον υπαγωγικό συλλογισµό του τακτικού διοικητικού δικαστηρίου,«νοµολογία». Είναι έκφραση που δεν συνάδει σε νοµοθέτηµατόσο σοβαρό. Αναρωτιέµαι τι συγκεκριµένος ισχυρισµός χρειάζε-ται ότι δεν υπάρχει νοµολογία. Αρκεί να λες δεν υπάρχει νοµολο-γία. ∆ηλαδή, αν δεν το πεις, πρέπει να κοιτάξει αν υπάρχει ή δενυπάρχει. Προφανώς εννοεί για τα υπόλοιπα. Μπορεί να λες ότι ηνοµολογία που υπάρχει –αυτό εννοεί– δεν είναι ad hoc, δεν είναισυγκεκριµένη, οπότε θα µπαίνει σε ένα τεράστιο ζήτηµα παραδε-κτού, αν είναι ή δεν είναι, που είναι θέµα του κατά πόσο θα ελα-φρύνει τη διαδικασία. Εφόσον είναι ίδιο ζήτηµα αυτή η πραγ-µατική, νοµική αιτία, ίδιο αίτηµα, αν ήταν ίδια υπόθεση, µόνο αυτόγια κάθε υπόθεση θα θέλει τόση δουλειά, που αµφιβάλλω αν

22

κόβει δουλειά όλο αυτό έτσι και προσπαθήσει κανείς να κάνει ένακαλό δικόγραφο.

Η δεύτερη περίπτωση, «ή ότι υπάρχει αντίθεση της προσβαλ-λόµενης αποφάσεως προς την νοµολογία του Συµβουλίου τηςΕπικρατείας». Τώρα υπάρχει θέµα πότε υπάρχει αντίθεση. Αςπούµε, όταν θα υπάρχει διαφορετικός νοµικός συλλογισµός, αλλάοδηγεί στο ίδιο αποτέλεσµα. ∆ηλαδή, αν µε διαφορετικό νοµικόσυλλογισµό θα έχεις αναίρεση, ή όχι. Εκ πρώτης όψεως ναι, γιατην ενότητα της νοµολογίας, αλλά οπωσδήποτε θα υπάρχουν τέ-τοια θέµατα. Και όταν υπάρχει κυµαινόµενη νοµολογία, υπάρχουνδύο αποφάσεις Τµηµάτων –γιατί θα υπάρχουν– αρκεί υποθέτωµία απόφαση διαφορετική, µία, πολλές, αν είναι τέσσερις και µία.Όταν λέει «νοµολογία», τι εννοεί; Μία απόφαση, πολλές, πλειοψη-φία των αποφάσεων, θα υπάρχει νοµολογία επί του θέµατος.

Η τρίτη περίπτωση είναι ότι «υπάρχει αντίθεση ως προς τηνοµολογία άλλων ανωτάτων δικαστηρίων». Εδώ είναι προβληµα-τικό και επικίνδυνο, γιατί συνήθως στα άλλα δικαστήρια θα είναικαι άλλη η διαφορά, γιατί θα άγεται επί τη βάσει άλλων διατάξεων,οπότε δεν θα είναι το ίδιο ζήτηµα, υπό την έννοια της ίδιας νοµικήςβάσεως, της ίδιας πραγµατικής αιτίας και άλλου αιτήµατος, πουθα είναι και άλλη ∆ικονοµία, οπότε θέλει πολλή προσοχή, αν πρό-κειται περί του αυτού πράγµατος. Βεβαίως µπορεί να έχεις από-φαση υπέρ σου των πολιτικών δικαστηρίων και εναντίον σου τουΣυµβουλίου της Επικρατείας, ή το αντίστροφο. Οπότε πάλι θα τί-θεται θέµα, αν αρκεί το ένα ή και τα δύο. Αυτό δηµιουργεί φυσικάάλλες περιπλοκές. Σκέφτηκα διάφορα τέτοια, αλλά δεν σας κου-ράζω µε αυτά, θα κουράσουν αρκετά τους δικαστές.

Και η τέταρτη περίπτωση είναι αντίθεση «σε ανέκκλητη από-φαση διοικητικού δικαστηρίου». Γιατί όχι σε νοµολογία τακτικούδικαστηρίου και αρκεί η αντίθεση, άραγε, σε µία και µόνο ανέκ-

23

κλητη απόφαση διοικητικού δικαστηρίου, ενώ οι υπόλοιπες είναιδιαφορετικές ή σύµφωνες µε την αναιρεσιβαλλόµενη; Πολλά τέ-τοια θέµατα.

Σαν τελική κριτική, δίνοντας το λόγο στους υπολοίπους, πέ-ραν των όσων είπα στην αρχή, πραγµατικά φοβάµαι πως υπάρχειο κίνδυνος, πέρα από τις ιδιαίτερες περιπλοκές, να οδηγούµαστεσε δύο θεµελιώδη προβλήµατα: περιορισµό της δικαστικής προ-στασίας και κυρίως να στενεύουν τα περιθώρια µεταστροφής τηςνοµολογίας, ένα σύστηµα ηπειρωτικό, πιο αγγλοσαξονικό και απότο πιο αγγλοσαξονικό.

Σας ευχαριστώ πολύ.

ΠΕΤΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ (Σύµβουλος Επικρατείας ε.τ.,Πρόεδρος της Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ.): Ευχαριστούµε τον καθηγητή κ.Λαζαράτο.

Παρακαλείται ο κ. Φορτσάκης, Καθηγητής, Πρόεδρος της Νο-µικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, Αντιπρόεδρος τηςΕ.Ε.Φ.∆.∆.Μ., να λάβει το λόγο.

ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ΦΟΡΤΣΑΚΗΣ (Καθηγητής, Πρόεδρος τηςΝοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, Αντιπρόεδροςτης Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ): Ευχαριστώ πολύ, κύριε Πρόεδρε.

Μετά από τη γενική εισήγηση του κ. Λαζαράτου –«γενική»εννοώ διότι αναφέρεται στο σύνολο των προβληµάτων που θέτειτο νοµοσχέδιο για την επιτάχυνση της διοικητικής δίκης– εµένανα µου επιτρέψετε να επικεντρωθώ περισσότερο στο άλλο νοµο-σχέδιο που αναφέρεται στην «Εκούσια Κατάργηση φορολογικώνδιαφορών, ρύθµιση ληξιπροθέσµων οφειλών για την αποτελεσµα-τική τιµωρία της φοροδιαφυγής», το οποίο στην αιτιολογική τουέκθεση περιλαµβάνει ορισµένες διατάξεις που ενδιαφέρουν τη δι-κονοµία, ας το πούµε έτσι, της φορολογικής δίκης.

24

Θα πω εκ προοιµίου ότι εκπλήσσοµαι µε τη χαµηλή, θαέλεγα, σχέση που έχει ο συντάκτης των κειµένων αυτών µε τη νο-µική επιστήµη και µε την αδυναµία να εκφράσει ορισµένα νοήµατακατά τρόπο έστω ελάχιστα συνεκτικό. Και θα αντιληφθείτε τι θέλωνα πω.

Η αιτιολογική έκθεση ξεκινάει και παρουσιάζει διατάξεις, οιοποίες αµέσως ανακοινώνεται ότι θα περιληφθούν σε άλλο νοµο-σχέδιο. ∆ηλαδή έχουµε µία αιτιολογική έκθεση ενός νοµοσχεδίουκαι έχουµε παρουσίαση διατάξεων που θα περιληφθούν σε άλλονοµοσχέδιο. Ήδη αυτό είναι ένα πρόβληµα. ∆εν ξέρω αν θαυπάρξει άλλη αιτιολογική έκθεση για τα ίδια. Αναγγέλλει λοιπόν ηαιτιολογική έκθεση αυτή ότι θα αλλάξει η διαδικασία εκδίκασηςτων φορολογικών και τελωνειακών διαφορών από τα διοικητικάδικαστήρια και θα αναδιοργανωθεί εκ βάθρων η φορολογική διοί-κηση. Ανακοινώνεται ότι θα γίνουν µείζονες θεσµικές αλλαγές στηδιαδικασία εκδίκασης των φορολογικών και τελωνειακών διαφο-ρών, οι οποίες θα ενταχθούν σε ένα άλλο νοµοσχέδιο.

Ας δούµε ποιες είναι αυτές οι µείζονες θεσµικές αλλαγές στηδιαδικασία εκδίκασης των φορολογικών και τελωνειακών διαφο-ρών από τα ∆ιοικητικά ∆ικαστήρια. Οι αλλαγές αυτές, που θαενταχθούν στο σχέδιο νόµου του Υπουργείου ∆ικαιοσύνης, ∆ιαφά-νειας και Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων για την τροποποίηση του Κώ-δικα ∆ιοικητικής ∆ικονοµίας, αφορούν:

Πρώτον, οι αλλαγές αφορούν –και σας διαβάζω για ναέχουµε κατ’ αρχάς την ακριβή πληροφόρηση: «Την οριοθέτησητου βάρους απόδειξης και της εξουσίας του δικαστηρίου όταν δι-κάζει αναστολή µε αντικείµενο φορολογική υπόθεση. Παύει η γε-νική και αόριστη αναστολή εκτέλεσης ολόκληρης της πράξης τηςφορολογικής αρχής, µε την οποία αδρανοποιούνται µε δικαστικήαπόφαση οι εισπρακτικοί µηχανισµοί εφ’ όλης της περιουσίας τουφορολογούµενου». Εδώ βεβαίως µπορεί κανείς να αναρωτηθεί τιθέλει να πει ο συντάκτης της διάταξης. Εγώ, οµολογώ, δεν µπορώνα αντιληφθώ πώς θα οριοθετηθεί το βάρος απόδειξης και πώς

25

θα περιοριστεί η εξουσία του δικαστηρίου, όταν δικάζει αναστολήµε αντικείµενο φορολογική υπόθεση όταν προσβάλλεται η κατα-λογιστική πράξη. Με ποιο τρόπο θα γίνει η κατανοµή των εξου-σιών του δικαστηρίου, ενόψει της ενιαίας καταλογιστικής πράξης;Αυτό, νοµίζω, είναι ένα ζήτηµα που πρέπει να έλθει στη συζή-τηση.

∆εύτερον, οι αλλαγές αφορούν: «Την σύντµηση εκδίκασηςτων φορολογικών και τελωνειακών διαφορών. ∆ιαφορές έως150.000 ευρώ θα δικάζονται από το Τριµελές ∆ιοικητικό Πρωτοδι-κείο. Θα επιτρέπεται έφεση υπό την προϋπόθεση ότι θα καταβλη-θεί το 50% του κυρίου φόρου ή του δασµού ή του προστίµου».Βλέπετε ότι εδώ υπάρχει ένα ζήτηµα σχετικά µε τη δυνατότητατου δικαστηρίου να αναστείλει την υποχρέωση καταβολής. Συνε-χίζω την ανάγνωση: «∆ιαφορές από 150.000 ευρώ και άνω θα δι-κάζονται σε πρώτο και τελευταίο βαθµό από το ∆ιοικητικόΕφετείο». ∆ηλαδή, έχουµε το παράδοξο οι µικρότερες διαφορέςνα εκδικάζονται σε πρώτο βαθµό από το ∆ιοικητικό Πρωτοδικείοµε δυνατότητα έφεσης, ενώ οι µεγαλύτερες και σπουδαιότερες ναεκδικάζονται σε ένα µόνο βαθµό, στο Εφετείο. Αναγράφεται στηναιτιολογική έκθεση ότι: «Με τις ρυθµίσεις αυτές θα συντµηθεί οαπαράδεκτος σήµερα χρόνος εκκρεµοδικίας (8 έως 12 χρόνια)µέχρι την έκδοση τελεσίδικης απόφασης, κατά τα 2/3 του. Η τελε-σίδικη απόφαση, δηλαδή, θα εκδίδεται το αργότερο µέσα σε 3 χρό-νια από την κατάθεση της προσφυγής. Φορολογική αρχή καιφορολογούµενος θα τερµατίζουν σε ανεκτό χρόνο τη διαφοράτους, γεγονός που θα συµβάλλει και στην αποτελεσµατική εί-σπραξη των δηµοσίων εσόδων και στη δηµιουργία σταθερού φο-ρολογικού περιβάλλοντος για τους φορολογούµενους». Αµφι-βάλλω αν η σταθερότητα αυτή µπορεί να είναι πράγµατι διαρκής,όταν προέρχεται από την έλλειψη δικαστικής προστασίας. Αυτόθυµίζει λίγο τη συνταγή του γιατρού: «πονάει δόντι, βγάλε δόντικαι έτσι δεν έχουµε πρόβληµα».

26

Τρίτον, οι αλλαγές –και για µένα είναι το πιο εκπληκτικό–αφορούν: «Τη µη δικαστική ακύρωση των πράξεων των φορολο-γικών αρχών για τυπικές και ανούσιες πληµµέλειες». Λοιπόν πλη-ροφορούµαστε ότι δεν θα ακυρώνονται πλέον οι πράξεις τωνφορολογικών αρχών για τυπικές και ανούσιες πληµµέλειες. ∆ιδά-σκουµε όµως ήδη στο πρώτο πανεπιστηµιακό έτος της νοµικήςότι όταν υπάρχει ανούσια τυπική πληµµέλεια, η πράξη δεν ακυ-ρώνεται. Βέβαια δεν θα κάνουµε µάθηµα εδώ, αλλά ο συντάκτηςτου κειµένου έπρεπε να το γνωρίζει. Γράφει η αιτιολογική έκθεση:«Το ∆ικαστήριο πριν ακυρώσει την πράξη για τυπική πληµµέλειαή για έλλειψη τύπου της διαδικασίας ή για συγκεκριµένη παρά-λειψη, θα εξετάζει αν ο φορολογούµενος έπαθε κάποια βλάβη απότην παράλειψη, και αν η βλάβη που έπαθε µπορεί να επανορθω-θεί, µόνο µε την ακύρωσή της και την επανάληψη της έκδοσήςτης. Αν δεν συντρέχουν αυτές οι προϋποθέσεις η πράξη της φο-ρολογικής αρχής δεν θα ακυρώνεται και το δικαστήριο θα δικάζειστην ουσία της την προσφυγή». ∆ηλαδή, ο συντάκτης δεν γνωρί-ζει τι σηµαίνει «έννοµο συµφέρον». Απ’ ό,τι θυµάµαι, από το δεύ-τερο έτος που µας δίδασκε ο καθηγητής µου, ο κ. Σπηλιω-τόπουλος, το έννοµο συµφέρον ορίζεται ως η ωφέλεια που απο-κοµίζει ο διάδικος από την ακύρωση της πράξης. Αν δεν έχει ωφέ-λεια από την ακύρωση, δεν έχει έννοµο συµφέρον. Εδώ λοιπόντι θέλει να µας πει το κείµενο της αιτιολογικής έκθεσης; Ή απλώςεπαναλαµβάνει τα περί εννόµου συµφέροντος, οπότε η διάταξηαυτή δεν έχει νόηµα, ή θέλει να πει ότι θα γίνεται άλλου είδουςεκτίµηση του εννόµου συµφέροντος, η οποία απλά δεν ξέρω µεποια µέτρα και µε ποια σταθµά θα γίνεται και πώς το δικαστήριοθα µπορεί να τη δέχεται.

Η αιτιολογική έκθεση συνεχίζει: «Περαιτέρω η οικοδόµησησχέσης εµπιστοσύνης µεταξύ φορολογούµενου και φορολογικούσυστήµατος θα πραγµατοποιηθεί µε:

- Την αναδιοργάνωση των οικονοµικών υπηρεσιών για νααπελευθερωθούν πόροι, να στηριχθεί και να διευκολυνθεί το κα-

27

θηµερινό έργο των στελεχών και των υπαλλήλων του φορολογι-κού, ελεγκτικού και εισπρακτικού µηχανισµού.

- Την εφαρµογή από το 2011 νέων ηλεκτρονικών εφαρµογώνγια να µειωθεί το κόστος διαχείρισης των καθηµερινών φορολογι-κών υποθέσεων και να ελαχιστοποιηθεί η ανάγκη επαφής των πο-λιτών µε τις φορολογικές υπηρεσίες».

Θα σχολιάσω αµέσως µετά αυτές τις δύο διατάξεις.Και τελειώνει στο σηµείο αυτό η αιτιολογική έκθεση ως εξής:

«Η Κυβέρνηση προχωρά επίσης στην περαιτέρω διεύρυνση καιαυστηροποίηση του υφιστάµενου ποινικού θεσµικού πλαισίου, έτσιώστε η ποινική καταστολή των αδικηµάτων της φοροδιαφυγής ναείναι άµεση, δραστική και ανεξάρτητη από την εκδίκαση της φο-ρολογικής διαφοράς». Ανεξαρτησία, λοιπόν, του ποινικού από τοφορολογικό δικαστή. Ο ποινικός µόνος του θα αποφασίζει καιχωρίς να υπάρχει κάποια διασύνδεση µεταξύ των δύο. ∆εν αγνοώβέβαια ότι δεν δεσµεύεται ούτε και σήµερα ο ποινικός δικαστήςαπό την κρίση του φορολογικού δικαστή, αλλά η ανεξαρτησίααυτή λειτουργεί εις όφελος του κατηγορουµένου. Η διαπίστωσηόµως της τέλεσης φορολογικού αδικήµατος προϋποθέτει πολλέςφορές καλή γνώση του φορολογικού δικαίου που ο ποινικός δικα-στής δεν διαθέτει ούτε µπορεί εύκολα να αποκτήσει. Η διάταξηφαίνεται να υπονοεί ότι το Κράτος προτάσσει πλέον την ποινικήκαταστολή για λόγους εκφοβισµού χωρίς να πολυενδιαφέρεται γιατο αν πραγµατικά τελέστηκε το αδίκηµα. Μάλιστα στην αιτιολογικήέκθεση ανακοινώνεται ότι: «Το 2011 θα είναι η χρονιά της δραστι-κής ποινικής καταστολής της φοροδιαφυγής σε όλες της τις εκ-φάνσεις». Εγώ, παρότι δεν είµαι ποινικολόγος, πάλι από τοπανεπιστήµιο, θυµάµαι από τη διδασκαλία του ποινικού δικαίουότι για την επιτυχή πρόληψη του εγκλήµατος προέχει η βεβαιό-τητα της τιµωρίας και όχι η απειλή µεγάλης ποινής. Ας επιβάλλο-νταν οι ποινές που υπάρχουν σήµερα, που δεν είναι καθόλουµικρές, και έτσι θα υπήρχε η εδραιωµένη σήµερα πεποίθηση ότιη ποινική καταστολή δεν λειτουργεί στο χώρο του φορολογικού

28

εγκλήµατος και δεν θα ήταν ανάγκη να αυξήσουµε τα σηµερινάόρια των ποινών ούτε να προβαίνουµε σε µεγαλόστοµες επικίν-δυνες αναγγελίες αυστηροποίησης.

Η ανάγνωση των σηµείων αυτών στα οποία αναφέρεται ηδραστική δήθεν µεταβολή που θέλει να επιφέρει ο νοµοθέτης, µαςδείχνει το σηµείο στο οποίο τοποθετούµαστε. Νοµίζω ότι είναι κοι-νός τόπος το να επαναλάβουµε ότι η ∆ιοικητική ∆ικαιοσύνη, ιδίωςη φορολογική, βρίσκεται σε βαθιά κρίση, η οποία είναι κρίση πρω-τίστως ποσοτική, υπό την έννοια ότι έχει κατακλυστεί από ένα τε-ράστιο αριθµό υποθέσεων. ∆εν είναι δυνατόν καµία φορολογικήµεταρρύθµιση να επιτύχει, αν δεν συνοδευτεί από µια εκ βάθρωναναδιοργάνωση της φορολογικής δικαιοσύνης. Αυτό όµως απαιτείµια πρόταση συνεκτική, ολοκληρωµένη, η οποία θα αντιµετωπίσειτα προβλήµατα όχι κατά τρόπο αποσπασµατικό και βολονταρι-στικό, αλλά κατά τρόπο, ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη φύσητων πραγµάτων και κατά τρόπο, ο οποίος θα είναι εµπειρικός, θαλαµβάνει υπόψη τα δεδοµένα. Έχω διατυπώσει σε άλλη ευκαιρίαµια πιο ολοκληρωµένη δέσµη ιδεών για την αναδιαµόρφωση τηςφορολογικής δικαιοσύνης, εδώ περιορίζοµαι σε ορισµένα σηµεία.

Μια πρώτη παρατήρηση είναι ότι δεν έχει ποτέ ιδρυθεί καιδεν έχει υπάρξει κανενός είδους παρατηρητήριο στο Υπουργείο ήαλλού, το οποίο να καταγράφει απλώς ποιες πράξεις ακυρώνο-νται ή προσβάλλονται ώστε να έχουµε µια στατιστική αποτίµησητων πράξεων των φορολογικών αρχών που οδηγούνται σε ακύ-ρωση και να ξέρουµε πότε τα δικαστήρια κάνουν τι, για ποιο λόγοκαι µέσα σε ποια χρονικά περιθώρια και για ποιες συγκεκριµένακατηγορίες υποθέσεων. ∆εν υπάρχει καµία απολύτως καταγραφήαυτών των στατιστικών δεδοµένων, χωρίς τα οποία όµως δενµπορεί να επιτευχθεί καµία πραγµατική βελτίωση.

∆εύτερον, ας µιλήσουµε για τους βαθµούς της δικαστικήςπροστασίας. Βεβαίως δεν αγνοεί κανείς ότι ούτε η ΕΣ∆Α, ούτε το

29

Σύνταγµά µας επιβάλλουν να έχουµε δύο βαθµούς δικαστικήςπροστασίας, πολλές φορές και τρεις, διότι και η αναίρεση στηνπραγµατικότητα –το ξέρουµε– µετατρέπεται σε τρίτο βαθµό. Νο-µίζω ότι στις φορολογικές διαφορές θα αρκούσε και ένας βαθµός,όµως υπό την αυστηρή προϋπόθεση, πρώτον, ότι αυτός ο βαθ-µός λειτουργεί πλήρως και δεύτερον, ότι έχει προηγηθεί, αν υπάρ-χει µόνο ένας βαθµός, µια διαδικασία επίλυσης, η οποία δεν θαείναι δικαστική, αλλά είναι πάντως ενδικοφανής. ∆ηλαδή θα πρέ-πει να υπάρχει ένα στάδιο όπου θα καλείται ή θα καταφεύγει οφορολογούµενος και να υπάρχει ένα ανεξάρτητο διοικητικό όρ-γανο, το οποίο θα διαµορφώνει µια πρόταση επίλυσης της δια-φοράς, η οποία πρόταση πρέπει κατά τη γνώµη µου να είναιδεσµευτική για τη διοίκηση και αν ο φορολογούµενος επιθυµεί νααποστεί αυτής, τότε θα πρέπει να επωµιστεί και όλο το βάρος τωνεξόδων, το οποίο συνεπάγεται µια δίκη, τα πραγµατικά, σηµα-ντικά, έξοδα µιας δίκης. Αυτό το πράγµα στην Ελλάδα δεν έχειεπιχειρηθεί και δεν έχει γίνει ποτέ. Εγώ νοµίζω ότι θα ήταν πολύορθό να υπάρξει ένας βαθµός δικαιοσύνης στα ∆ιοικητικά Πρωτο-δικεία για τις µικρές διαφορές µέχρι ενός λογικού ποσού. Τα150.000 ευρώ µου φαίνονται πάρα πολλά. Θα µπορούσε να είναιένα σηµαντικό όριο όχι όµως τόσο υψηλό. Οι υπόλοιπες διαφορέςνα εκδικάζονται, πάλι σε ένα βαθµό, από το ∆ιοικητικό Εφετείο καιοι πολύ µεγάλες από το Συµβούλιο της Επικρατείας. Και θα µπο-ρούσαµε να δεχθούµε ότι και η αναίρεση µπορεί περιοριστεί δρα-στικά στις φορολογικές διαφορές. Όλοι ξέρουµε ότι όταν τοΣυµβούλιο της Επικρατείας κρίνει αναιρετικά ένα φορολογικό ζή-τηµα, έχει προ πολλού παρέλθει το ενδιαφέρον για το ζήτηµα αυτόαπό νοµική άποψη και έτσι περιορίζεται η ρυθµιστική συνεισφοράτου Συµβουλίου της Επικρατείας σε ένα ζήτηµα το οποίο δεν έχειπλέον νόηµα, διότι η σχετική νοµοθεσία έχει προ πολλού καταρ-γηθεί. Και έτσι µπορούµε να δεχθούµε ένα µεγάλο περιορισµό τηςαναίρεσης και ένα µόνο βαθµό δικαιοσύνης στις φορολογικές δια-φορές, υπό τον όρο όµως ότι θα είχε προηγηθεί ένα πραγµατικό

30

στάδιο επίλυσης της διαφοράς από ανεξάρτητο διοικητικό όργανο.Στο σηµείο αυτό θέλω να πω ότι τόσο το Νοµικό Συµβούλιο

του Κράτους, ο Πρόεδρος του οποίου µας κάνει την τιµή να είναισήµερα κοντά µας, όσο και ο Συνήγορος του Πολίτη διαθέτουνυπηρεσίες που θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν ως βάση γιααυτού του είδους την επίλυση. Είναι κρίµα που δεν χρησιµοποιείτο Κράτος όλο αυτό το εξαιρετικό δυναµικό και τις υποδοµές πουυπάρχουν στο Νοµικό Συµβούλιο και σε µικρότερο βαθµό στο Συ-νήγορο του Πολίτη, όπου όµως έχει δηµιουργηθεί µια πολύ καλήφορολογική υπηρεσία.

Τώρα, όσον αφορά την «απελευθέρωση» των ελεγκτών γιανα µπορούν να ασχολούνται µε τις υποθέσεις που ανήκουν στηναρµοδιότητά τους, θα έλεγα ότι δεν είναι µόνο το ζήτηµα της απε-λευθέρωσής τους, είναι κυρίως το ζήτηµα της ποιότητας των ελε-γκτών. Και ποιότητα σηµαίνει ότι θα πρέπει να πρόκειται γιαελεγκτές που να διαθέτουν µια ειδική γνώση των θεµάτων ταοποία ελέγχουν και κυρίως θα πρέπει ο έλεγχος να είναι κλαδικός,δηλαδή µε εξειδίκευση ανά κλάδο µε πολύ υψηλής ποιότητας ελε-γκτές, οι οποίοι και οι ίδιοι θα αξιολογούνται και οι οποίοι και οιίδιοι θα µπορούν να αποτιµώνται σε σχέση µε την ποιότητα τουελέγχου τον οποίο διασφαλίζουν. Αν ένας ελεγκτής δηµιουργείπράξεις, οι οποίες από τα δικαστήρια συνεχώς ακυρώνονται, τότευπάρχει πρόβληµα στον έλεγχο.

Όσον αφορά την εξειδίκευση, θα ήθελα να πω ότι και στα δι-οικητικά δικαστήρια θα έπρεπε να υπάρξει πολύ µεγαλύτερη εξει-δίκευση, απ’ ό,τι υπάρχει σήµερα για τους «φορολογικούςδικαστές». ∆εν αρκεί αυτό το οποίο έχει γίνει µέχρι σήµερα. Πρέ-πει να µπορούν αυτοί που ασχολούνται µε τα φορολογικά ναέχουν µια ειδική παιδεία φορολογική, να γνωρίζουν καλά και λο-γιστικό δίκαιο και να έχουν και εµπειρία πραγµατικής φορολογικήςζωής. ∆ηλαδή, η προσέγγιση να µην είναι νοµικιστική, όπωςσυχνά συµβαίνει σήµερα και δεν αναφέροµαι στις ανούσιες ή τυ-πικές πληµµέλειες που λέει η αιτιολογική έκθεση. Αλλά στις περι-

31

πτώσεις όπου αυτό πράγµατι συµβαίνει, έχουµε µια προσέγγισηη οποία δεν λαµβάνει υπόψη την πραγµατική οικονοµική ζωή,αλλά στέκεται σε ορισµένα θέµατα, τα οποία είναι περισσότεροτυπικά.

Νοµίζω ότι αν αυτά συνοδεύονταν από τη δηµιουργία ενόςπραγµατικού σώµατος ερµηνευτικών κανόνων, συστηµατικά κα-τανεµηµένων, και αν επιτέλους µπορούσαµε να κάνουµε αυτή τηδιαρκή κωδικοποίηση, η οποία όλο αναγγέλλεται και ποτέ δενπραγµατοποιείται, ενώ δεν είναι καθόλου δύσκολο να γίνει, θα εί-χαµε κάνει ένα πολύ σηµαντικό βήµα προς τα εµπρός.

Νοµίζω επίσης ότι θα πρέπει η συζήτηση για τα µέτρα πουπροτείνονται να ενταχθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, το οποίο ναλάβει υπόψη την ανάγκη ανασυγκρότησης της φορολογικής δι-καιοσύνης. Και πάντως δεν πρέπει να αγνοηθεί καµία από τις δύοπαραµέτρους: ούτε η ανάγκη το Κράτος να εισπράξει τα χρήµατα,τα οποία ελλείψει φορολογικής συνείδησης δεν πληρώνουµε στοΚράτος –και αυτό είναι ένα πραγµατικά µεγάλο πρόβληµα πουπρέπει να το καταλάβουν όλοι, είναι το υπ’ αριθµό ένα αξίωµα,πρέπει να µαζεύει το Κράτος τα χρήµατά του, αλλά από την άλληπλευρά, όπως το Κράτος διαθέτει έχει αυτή τη φοβερή εξουσίανα βάζει το χέρι στην τσέπη των πολιτών και να παίρνει τα χρή-µατα που πρέπει να πάρει και καλά κάνει και τα παίρνει, πρέπεικαι ο διοικούµενος να έχει τις ελευθερίες εκείνες που του διασφα-λίζουν ότι θα πληρώνει µόνο ό,τι έχει προβλέπει ο νόµος και σύµ-φωνα µε όσα έχει προβλέψει ο νόµος. ∆ηλαδή, η δικαστικήπροστασία έχει προεξάρχοντα ρόλο. Και νοµίζω ότι οι ρυθµίσειςπου έρχονται –και συµφωνώ στο συµπέρασµα που κατέληξε οσυνάδελφος και φίλος κ. Λαζαράτος– δεν οδεύουν προς την κα-τεύθυνση της ενίσχυσης της δικαστικής προστασίας, όπως εύ-λογα θα αναµέναµε, αλλά το αντίθετο.

Σας ευχαριστώ πολύ.

32

ΠΕΤΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ (Σύµβουλος Επικρατείας ε.τ.,Πρόεδρος της Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ.): Ευχαριστούµε τον καθηγητή κ.Φορτσάκη για την εισήγησή του.

Παρακαλείται να πάρει το λόγο η κ. Κατερίνα Σαββαΐδου, Λέ-κτορα του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, για νακάνει την εισήγησή της.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΑΒΒΑΪ∆ΟΥ (∆ικηγόρος, Λέκτορας Αριστοτε-λείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης): Ευχαριστώ, κύριε Πρό-εδρε.

Με το νοµοσχέδιο για τον «εξορθολογισµό διαδικασιών καιτην επιτάχυνση της διοικητικής δίκης», προβλέπονται σηµαντικέςαλλαγές στη διαδικασία εκδίκασης των φορολογικών και τελωνει-ακών διαφορών. Παράλληλα, εκτός από το νοµοσχέδιο για τηνεπιτάχυνση της διοικητικής δίκης, αλλαγές στη διαδικασία εκδίκα-σης των φορολογικών διαφορών προτείνονται και στο κείµενοπου δόθηκε προς δηµόσια διαβούλευση για την «εκούσια κατάρ-γηση φορολογικών διαφορών, ρύθµιση ληξιπρόθεσµων χρεών,διατάξεις για την αποτελεσµατική τιµωρία της φοροδιαφυγής καιάλλες διατάξεις» (προτάσεις για την περαίωση) και ενσωµατώθη-καν τελικά στην αιτιολογική έκθεση που συνοδεύει το νοµοσχέδιοαυτό, και σύµφωνα µε την οποία θα ενσωµατωθούν στο προανα-φερθέν νοµοσχέδιο του Υπουργείου ∆ικαιοσύνης.

Καταρχήν, θα πρέπει να κάνουµε ένα γενικότερο σχόλιο όσοναφορά στο τρόπο παραγωγής των φορολογικών νόµων. Πρώτηφορά παρατηρείται το παράδοξο διατάξεις που θα ενσωµατωθούνσε ένα νοµοσχέδιο να αναφέρονται στην αιτιολογική έκθεση άλλουνοµοσχεδίου µε τη µορφή προγραµµατικών δηλώσεων.

Επιπλέον, όπως ήδη επισηµάνθηκε, τέθηκαν παράλληλαπρος δηµόσια διαβούλευση από την κυβέρνηση ένα νοµοσχέδιογια τον εξορθολογισµό και την επιτάχυνση της διοικητικής δίκηςκαι ένα νοµοσχέδιο για την περαίωση, τα οποία προσπαθούν ταυ-

33

τόχρονα να ρυθµίσουν κοινά ζητήµατα που αφορούν στη φορολο-γική δικονοµία (διαδικασία εκδίκασης φορολογικών διαφορών),όπως το ζήτηµα της καθ’ύθην αρµοδιότητας των διοικητικών δικα-στηρίων ή της ασκήσεως του ένδικου βοηθήµατος της προσφυ-γής και των ενδίκων µέσων, της εξουσίας του δικαστηρίου, τηςπροσωρινής δικαστικής προστασίας, γεγονός το οποίο φανερώνειµία προχειρότητα και επιπολαιότητα αντιµετώπισης των εν λόγωζητηµάτων. Μάλιστα, η προχειρότητα αυτή θα είναι ακόµη πιο έκ-δηλη, εάν τελικά οι αλλαγές που προβλέπονται στην αιτιολογικήέκθεση του νοµοσχεδίου για την περαίωση δεν ενσωµατωθούνστο νοµοσχέδιο για την επιτάχυνση της διοικητικής δίκης, µε συ-νέπεια τα προαναφερθέντα ζητήµατα εκδίκασης φορολογικών δια-φορών να ρυθµιστούν πρωταρχικώς από το νοµοσχέδιο για τηνεπιτάχυνση της διοικητικής δίκης και εν συνεχεία να τροποποιη-θούν εκ νέου µε άλλο νοµοσχέδιο. Αυτό θα δηµιουργήσει δυσεπί-λυτα ερµηνευτικά προβλήµατα αναφορικά µε τις εφαρµοστέεςδιατάξεις.

Λόγω του περιορισµένου χρόνου θα αναφερθώ µόνο σε ορι-σµένες από τις αλλαγές, οι οποίες κατά τη γνώµη µου είναι και οιπλέον προβληµατικές αναφορικά µε το δικαίωµα οριστικής δικα-στικής προστασίας. Θα επικεντρώσω την ανάλυση σε τρία ζητή-µατα, τα οποία τόσο από µόνα τους όσο κυρίως σε συνδυασµόµεταξύ τους προκαλούν προβληµατισµό ως προς την παροχήαποτελεσµατικής δικαστικής προστασίας. Συγκεκριµένα, θα ανα-φερθώ στις αλλαγές στην κατανοµή της αρµοδιότητας των δικα-στηρίων για την εκδίκαση των φορολογικών διαφορών, στηνεξουσία του δικαστή της ουσίας κατά την εξέταση της προσφυγής,καθώς και στις προϋποθέσεις του παραδεκτού της αίτησης αναι-ρέσεως.

34

1. Η νέα κατανοµή της αρµοδιότητας των φορολογικών υπο-θέσεων σε α΄ και β΄ βαθµό –Ο περιορισµός του εκκλητού–

Η θέσπιση της µίας δίκηςΜε την παράγραφο 1 του άρθρου 13 του νοµοσχεδίου για

την επιτάχυνση της διοικητικής δίκης τροποποιείται το άρθρο 6παρ. 2 του Κώδικα ∆ιοικητικής ∆ικονοµίας (Κ∆∆), καθώς και τοάρθρο 13 παρ. 9 του Ν.2523/1997 που αφορούν στην καθ’ ύληναρµοδιότητα των διοικητικών δικαστηρίων για την εκδίκαση τωνφορολογικών µη χρηµατικών διαφορών σε α΄ βαθµό. Ειδικότερα,προβλέπεται η εκδίκαση ορισµένων µη χρηµατικών διαφορών(των άρθρων 13 και 14 του Ν. 2523/1997, του άρθρου 153 τουΝ.2960/2001, καθώς και των περιπτώσεων γ΄, δ΄ και ε΄ της παρα-γράφου 4 του άρθρου 1 του Ν.1406/1983), και συγκεκριµένα τωνδιαφορών που προκύπτουν από την αναστολή λειτουργίας επαγ-γελµατικών εγκαταστάσεων επιτηδευµατιών και την αφαίρεση πι-νακίδων και αδειών κυκλοφορίας µεταφορικών µέσων, από τονΠρόεδρο Πρωτοδικών του ∆ιοικητικού Πρωτοδικείου, ενώ υπό τοισχύον σύστηµα οι διαφορές αυτές εκδικάζονται από το Τριµελές∆ιοικητικό Πρωτοδικείο.

Επιπλέον, µε την παράγραφο 2 του άρθρου 13 του ιδίου νο-µοσχεδίου προβλέπεται το ανέκκλητο κατά των αποφάσεων τουΠροέδρου Πρωτοδικών του ∆ιοικητικού Πρωτοδικείου που εκδό-θηκαν επί των προαναφερόµενων µη χρηµατικών φορολογικώνδιαφορών, ενώ το ισχύον σύστηµα προβλέπει την άσκηση εφέ-σεως κατά των σχετικών αποφάσεων ενώπιον του Τριµελούς ∆ι-οικητικού Εφετείου.

Μολονότι, η µεταβίβαση της αρµοδιότητας από το Τριµελές∆ιοικητικό Πρωτοδικείο στον Πρόεδρο Πρωτοδικών µπορεί ενδε-χοµένως να συµβάλλει στην ταχεία εκδίκαση των σχετικών µηχρηµατικών υποθέσεων, καθώς φαίνεται να προωθείται η ορθο-λογικότερη κατανοµή των φορολογικών υποθέσεων, λόγω του ότιο Πρόεδρος Πρωτοδικών του ∆ιοικητικού Πρωτοδικείου δεν θα

35

έχει, σύµφωνα µε την αιτιολογική έκθεση του νοµοσχεδίου, µε-γάλο φόρτο εργασίας µετά από την κατάργηση της προσωπικήςκράτησης και τη µεταφορά στην ακυρωτική αρµοδιότητα του ∆ιοι-κητικού Εφετείου της αίτησης ακύρωσης κατά της απόφασης τουΓενικού Γραµµατέα της Περιφέρειας περί κατεδάφισης εν γένει κα-τασκευών που έχουν ανεγερθεί σε δηµόσια δασική έκταση ή σεέκταση που έχει κηρυχθεί αναδασωτέα, η εκδίκαση των οποίωνανήκει στην αρµοδιότητά του.

Ωστόσο, το µέτρο αυτό συνδυαζόµενο µε τον ανέκκλητο χα-ρακτήρα των αποφάσεων του Προέδρου Πρωτοδικών του ∆ιοικη-τικού Πρωτοδικείου θέτει ζητήµατα συνταγµατικότητας ως προςτην αποτελεσµατική δικαστική προστασία των φορολογουµένων,δεδοµένου ότι από τις σχετικές πράξεις επέρχεται περιορισµόςσυνταγµατικά προστατευόµενων εννόµων αγαθών, όπως κυρίωςτης αρχής της οικονοµικής ελευθερίας, στην οποία περιλαµβάνε-ται και η άσκηση επαγγελµατικής δραστηριότητας.

Αξίζει άλλωστε να σηµειωθεί ότι η µη δυνατότητα άσκησηςέφεσης κατά των αποφάσεων του ∆ιοικητικού Πρωτοδικείου στιςυποθέσεις αναστολής λειτουργίας επαγγελµατικών εγκαταστά-σεων και αφαίρεσης πινακίδων είχε καταργηθεί µε το άρθρο 2παρ. 7 του Ν. 2954/2001 µε σκοπό την αποτελεσµατικότερη δικα-στική προστασία των φορολογούµενων.

Η έλλειψη συνεννόησης µεταξύ των δύο Υπουργείων (∆ικαι-οσύνης και Οικονοµικών) φαίνεται και από το γεγονός ότι το ζή-τηµα των µη χρηµατικών φορολογικών διαφορών ρυθµίζεταιαποσπασµατικά και από το νοµοσχέδιο για την περαίωση.

Να σηµειωθεί, επίσης, ότι η παράγραφος 6 του άρθρου 16του νοµοσχεδίου για την περαίωση προβλέπει ότι εάν κατά τονέλεγχο διαπιστωθεί η µη έκδοση πλέον των δέκα παραστατικώνστοιχείων ή, ανεξαρτήτως του πλήθους, τα µη εκδοθέντα ή το µηεκδοθέν παραστατικό στοιχείο υπερβαίνει σε αξία τα πεντακόσιαευρώ, η λειτουργία του καταστήµατος, γραφείου, εργοστασίου,εργαστηρίου, αποθήκης και γενικά κάθε επαγγελµατικής εγκατά-

36

στασης του υπόχρεου επαγγελµατία, αναστέλλεται άµεσα για 48ώρες, µε πράξη των οργάνων που διενεργούν τον έλεγχο και ηεπαγγελµατική εγκατάσταση σφραγίζεται µε τη συνδροµή τηςαστυνοµικής αρχής, εφόσον ζητηθεί από τα αστυνοµικά όργανα.

Η άµεση αναστολή της λειτουργίας της επαγγελµατικής εγκα-τάστασης του επιτηδευµατία στις προαναφερθείσες περιπτώσειςφαίνεται να µην επιτρέπει στην πράξη την άσκηση προσφυγήςκατά της σχετικής πράξης αναστολής λειτουργίας της επαγγελµα-τικής εγκατάστασης, καθώς επίσης και την άσκηση αίτησης ανα-στολής εκτέλεσης της προαναφερθείσας πράξης που προβλέ-πονται στην παράγραφο 9 του άρθρου 13 του ν. 2523/1997. Κατάσυνέπεια, περιορίζεται ακόµη περισσότερο το δικαίωµα αποτελε-σµατικής δικαστικής προστασίας. Εξάλλου, παραβιάζεται και τοδικαίωµα προηγούµενης ακρόασης του διοικουµένου, ενώ, όπωςπαρατηρεί και η Επιστηµονική Επιτροπή της Βουλής στην έκθεσήτης, «δεν φαίνεται να συντρέχουν οι προϋποθέσεις οι οποίες, κατάτο άρθρο 6 παρ. 3 του Κώδικα ∆ιοικητικής ∆ιαδικασίας, δικαιολο-γούν τη λήψη δυσµενούς µέτρου, χωρίς προηγούµενη ακρόαση,δηλαδή η αποτροπή κινδύνου ή το επιτακτικό δηµόσιο συµφέ-ρον».

Προτείνεται η διατήρηση της δυνατότητας έφεσης κατά τωναποφάσεων που εκδίδονται σε α΄ βαθµό µετά από προσφυγήκατά πράξεων αναστολής λειτουργίας επαγγελµατικών εγκατα-στάσεων και αφαίρεσης πινακίδων µε παράλληλη συντόµευσητων προθεσµιών εντός των οποίων πρέπει να εκδικαστούν σε β΄βαθµό οι εν λόγω υποθέσεις.

Με την παράγραφο 3 του άρθρου 13 του νοµοσχεδίου γιατην επιτάχυνση της διοικητικής δίκης προβλέπεται η εκδίκασηεφέσεων κατά των αποφάσεων των Μονοµελών Πρωτοδικείων(που εκδίδονται σε φορολογικές χρηµατικές διαφορές έως 20.000ευρώ) από Μονοµελή Εφετεία. Ωστόσο, θα µπορούσε να θεωρη-θεί ότι τίθεται ζήτηµα ενδεχόµενης µείωσης της αποτελεσµατικό-τητας της παρεχόµενης δικαστικής προστασίας λόγω µη

37

συλλογικής σύνθεσης του ∆ικαστηρίου.Στο κείµενο της διαβούλευσης για την περαίωση προτείνονται

περαιτέρω αλλαγές στην καθ’ύλην αρµοδιότητα των δικαστηρίωνµε τη θέσπιση µίας δίκης ουσίας στις φορολογικές χρηµατικές δια-φορές. Ειδικότερα προβλέπονταν στο αρχικό κείµενο της διαβού-λευσης ότι φορολογικές χρηµατικές διαφορές έως 150.000 Ευρώθα δικάζονται από το Τριµελές ∆ιοικητικό Πρωτοδικείο σε α΄βαθµό χωρίς δυνατότητα έφεσης, ενώ διαφορές άνω των 150.000Ευρώ θα δικάζονται σε πρώτο και τελευταίο βαθµό από το ∆ιοικη-τικό Εφετείο.

Με την πρόταση αυτή τροποποιείται το ισχύον καθεστώς(άρθρα 63 και 92 παρ. 1 Κ∆∆), που προβλέπει ότι σε έφεση υπό-κεινται οι αποφάσεις που εκδίδονται σε πρώτο βαθµό, και κατ’εξαίρεση δεν υπόκεινται σε έφεση οι αποφάσεις που αφορούν σεχρηµατικές διαφορές που το αντικείµενό τους δεν υπερβαίνει τα5.000 Ευρώ. Εποµένως, µε τις προτεινόµενες διατάξεις στην αρ-χική τους µορφή το όριο του εκκλητού αυξάνονταν από 5.000 σε150.000 ευρώ, ενώ παράλληλα θεσπίζεται νοµοθετική εξαίρεσηαπό τον κανόνα ότι καταρχήν δεν επιτρέπεται η εισαγωγή υπό-θεσης απευθείας στο δεύτερο βαθµό (άρθρο 4 παρ.2 του Κ.∆.∆.).

Σύµφωνα µε την αιτιολογική έκθεση µε τις διατάξεις αυτέςεπιτυγχάνεται η έκδοση τελεσιδίκου αποφάσεως µέσα σε τρίαχρόνια από την κατάθεση της προσφυγής µε συνέπεια «φορολο-γική αρχή και φορολογούµενοι θα τερµατίζουν σε ανεκτό χρόνο τηδιαφορά τους, γεγονός που θα συµβάλλει και στην αποτελεσµα-τική είσπραξη των δηµοσίων εσόδων και στην δηµιουργία σταθε-ρού φορολογικού περιβάλλοντος για τους φορολογούµενους». Θαπρέπει, πάντως, να επισηµάνουµε την ασάφεια µεταξύ των προ-τεινόµενων φορολογικών διατάξεων και των επικαλούµενων στό-χων των υιοθετούµενων µέτρων, γεγονός που έχει σηµαντικήεπίδραση στην ποιότητα της φορολογικής νοµοθεσίας. ∆εν διευ-κρινίζεται στην αιτιολογική έκθεση που συνοδεύει το φορολογικόνοµοσχέδιο µε ποιο τρόπο θα επιτευχθεί η δηµιουργία σταθερού

38

φορολογικού περιβάλλοντος για τους φορολογούµενους.Θα πρέπει να επισηµανθεί ότι η νοµολογία έχει τεθεί υπέρ

του επιτρεπτού της θέσπισης ελάχιστου ποσού της αµφισβητού-µενης διαφοράς ως ορίου του εκκλητού των δικαστικών αποφά-σεων που εκδίδονται σε πρώτο βαθµό, ώστε να µην επιβα-ρύνονται τα δευτεροβάθµια δικαστήρια µε ασήµαντες χρηµατικάυποθέσεις. Μάλιστα έχει κριθεί ότι ο περιορισµός του εκκλητούµπορεί να θεσπισθεί και µε νόµο αναδροµικής ισχύος.

Ωστόσο, µε την προτεινόµενη διάταξη η µη δυνατότητα άσκη-σης έφεσης δεν περιορίζεται µόνο στις ασήµαντες χρηµατικές δια-φορές, αφού καταλαµβάνει όλες τις διαφορές µέχρι 150.000ευρώ. Μάλιστα, αυτό το ποσό είναι ιδιαιτέρως υψηλό, δεδοµένουότι για τον υπολογισµό της διαφοράς για την κρίση σχετικά µε τηνυπαγωγή της στην αρµοδιότητα του Τριµελούς ∆ιοικητικού Πρω-τοδικείου ή του ∆ιοικητικού Εφετείου, και σύµφωνα µε τη νοµολο-γία περί εκκλητού ή µη της πρωτόδικης απόφασης, θα λαµβάνεταιυπόψη µόνο το ποσό του κυρίου φόρου και δεν θα συνυπολογί-ζονται τα ποσά των πρόσθετων φόρων και προσαυξήσεων.

Στην περίπτωση, λοιπόν, που η φορολογική διαφορά ανάγε-ται στη νοµιµότητα της επιβολής µιας ή περισσοτέρων προσαυξή-σεων ή πρόσθετων φόρων ανεξαρτήτως της νοµιµότητας τηςεπιβολής του κυρίου φόρου, η υπαγωγή της διαφοράς στην αρµο-διότητα του Πρωτοδικείου ή του Εφετείου θα εξαρτάται από τοποσό της διαφοράς που αφορά στην προσαύξηση ή τον πρό-σθετο φόρο και θα κρίνεται χωριστά για καθένα από τα αµφισβη-τούµενα ποσά ανεξαρτήτως αν υφίσταται διαφορά και ως προςτον κύριο φόρο.

Ο αποκλεισµός της δυνατότητας άσκησης έφεσης για διαφο-ρές έως 150.000 ευρώ είναι ιδιαιτέρως επαχθής, αφού οι χρηµα-τικού περιεχοµένου φορολογικές διαφορές δεν είναι µόνο αυτέςπου δηµιουργούνται από την καταλογιστική του φόρου ή του προ-στίµου πράξη, αλλά συµπεριλαµβάνονται σε αυτές και οι διαφο-ρές οι σχετικές µε την αναγνώριση φορολογικής απαλλαγής, την

39

αναγνώριση έκπτωσης ή συµψηφισµού καταβληθέντος φόρου,την απόρριψη δήλωσης µε επιφύλαξη, την επιστροφή αχρεωστή-τως καταβληθέντων φόρων, καθώς και τις αποφάσεις του διοικη-τικού πρωτοδικείου που εκδίδονται σε αίτηση του φορολογού-µενου ή του προϊσταµένου της ∆.Ο.Υ. για την ακύρωση ή την τρο-ποποίηση οριστικών πράξεων σύµφωνα µε το άρθρο 99 του Ν.2961/2001, το οποίο διατηρείται σε ισχύ µετά την εισαγωγή τουΚ.∆.∆. (άρθρο 285, παρ.2, περ. ε΄).

Πάντως, αναγνωρίζοντας τον ενδεχόµενο κίνδυνο αντισυ-νταγµατικότητας, η κυβέρνηση τροποποίησε την προτεινόµενηδιάταξη, προβλέποντας τη δυνατότητα έφεσης κατά των αποφά-σεων των Τριµελών ∆ιοικητικών Πρωτοδικείων (εποµένως τωναποφάσεων που εκδίδονται σε διαφορές µέχρι 150.000 ευρώ) σεπερίπτωση που ο φορολογούµενος καταβάλλει το 50% του πο-σού του φόρου ή δασµού ή προστίµου (εποµένως 75.000 ευρώ,εάν πρόκειται για διαφορά 150.000).

Θα πρέπει να παρατηρήσουµε ότι η διάταξη περιορίζει το δι-καίωµα έφεσης µε τη θέσπιση υποχρεωτικής καταβολής του 50%του ποσού του φόρου ή προστίµου, το οποίο µπορεί να είναι ιδι-αιτέρως µεγάλο. Για την κρίση της ενδεχόµενης αντισυνταγµατικό-τητας της σχετικής διάταξης, είναι ενδιαφέρον να αναφέρουµε τηνοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας αναφορικά µε το πα-ράβολο της έφεσης υπό την έννοια της εξέτασης της δυνατότηταςθέσπισης δικονοµικών προϋποθέσεων για την άσκηση ενδίκωνµέσων.

Η υποχρέωση καταβολής παραβόλου για την παραδεκτήάσκηση του ένδικου µέσου της έφεσης κατά αποφάσεων επί δια-φορών, για τις οποίες έχει ήδη υπάρξει δικαστική κρίση σε πρώτοβαθµό, βρίσκει τη δικαιολογητική της βάση στην ανάγκη εξασφά-λισης της εύρυθµης λειτουργίας των δικαστηρίων και της ταχείαςαπονοµής της δικαιοσύνης. Η θέσπιση µιας τέτοιας υποχρέωσηςλειτουργεί αποθαρρυντικά για όποιον ενεργεί απερίσκεπτα καιασκεί έφεση χωρίς να υπάρχει νοµική και πραγµατική βάση.

40

Επί µακρόν, η νοµολογία τάσσονταν υπέρ της συνταγµατι-κότητας της διάταξης που θέσπιζε την υποχρέωσης καταβολήςαναλογικού παραβόλου για την παραδεκτή άσκηση της έφεσης.Έτσι, είχε κριθεί ότι η κατάθεση παραβόλου από τον φορολογού-µενο δεν αντίκειτο ούτε στα άρθρα 20 παρ. 1 και 4 του Συντάγµα-τος ούτε στο άρθρο 6 της Ε.Σ.∆.Α., καθώς η διάταξη που τοπροέβλεπε θέσπιζε δικονοµική προϋπόθεση του εγκύρου τηςάσκησης του ένδικου µέσου της έφεσης, η οποία συνάπτοντανπρος τη λειτουργία των δικαστηρίων και την απονοµή της δικαιο-σύνης και δεν υπερέβαινε τα όρια πέρα από τα οποία θα ισοδυ-ναµούσε µε την άµεση ή έµµεση κατάλυση των ατοµικών δι-καιωµάτων που προστατεύονται από τις προαναφερόµενες δια-τάξεις.

Η νοµολογία, όµως, αυτή ανετράπη µε την υπ’ αριθµ.647/2004 απόφαση της Ολοµελείας του Συµβουλίου της Επικρα-τείας, σύµφωνα µε την οποία η σχετική διάταξη (άρθρο 171 τουΚ.Φ.∆.) κρίθηκε ως αντισυνταγµατική, κατά το σκέλος που δεν κα-θορίζει ανώτατο όριο (οροφή) στο ποσό του αναλογικού παραβό-λου, σε υποθέσεις µε µεγάλο χρηµατικό αντικείµενο, µε συνέπειαη σχετική οικονοµική επιβάρυνση να ανέλθει σε ιδιαιτέρως υψηλόποσό. Θα πρέπει, λοιπόν, ο νοµοθέτης να καθορίζει βάσει τωνεκάστοτε κρατουσών οικονοµικών συνθηκών ένα ανώτατο ποσόκαταβλητέου παραβόλου, έτσι ώστε να διασφαλίζεται αναλογίαµεταξύ της οικονοµικής επιβάρυνσης του φορολογούµενου πολίτηκαι του οικονοµικού αντικειµένου της υποθέσεως, προκειµένου ηθέσπισή του να λειτουργεί πράγµατι αποτρεπτικά ως προς τηνάσκηση της εφέσεως, η οποία δεν θα έχει δυνατότητα ευδοκιµή-σεως.

Το Συµβούλιο της Επικρατείας κατέληξε στην παραπάνωκρίση σηµειώνοντας ότι η διάταξη του άρθρου 20 παρ. 1 του Συ-ντάγµατος, που διασφαλίζει για όλα τα πρόσωπα το δικαίωµα τηςδικαστικής προστασίας και ακροάσεως, δεν αποκλείει µεν στονκοινό νοµοθέτη την ευχέρεια να θεσπίζει δικονοµικές προϋποθέ-

41

σεις για την άσκηση των ενδίκων µέσων και γενικότερα διατυπώ-σεις για την πρόοδο της δίκης, όµως η ευχέρεια αυτή του νοµο-θέτη δεν είναι απεριόριστη και κατά συνέπεια δεν πρέπει να υπερ-βαίνει τα όρια εκείνα πέρα των οποίων καταλύονται άµεσα ή έµ-µεσα τα προστατευόµενα από τις παραπάνω διατάξεις ατοµικάδικαιώµατα.

Με βάση τα προαναφερθέντα αντιλαµβανόµαστε ότι η θέ-σπιση της υποχρέωσης καταβολής ενός τόσο µεγάλου ποσού ωςπροϋπόθεση παραδεκτού για την άσκηση του ένδικου βοηθήµα-τος της έφεσης φαίνεται να παραβιάζει την αρχή της αναλογικό-τητας και να πλήττει τον πυρήνα του δικαιώµατος της παρεχό-µενης δικαστικής προστασίας.

Επιπλέον, φαντάζει παράδοξο ενώ για τις διαφορές µέχρι150.000 ευρώ προβλέπεται η δυνατότητα έφεσης έστω και µε πε-ριορισµούς, για τις σηµαντικότερες διαφορές προβλέπεται η εκδί-κασή τους σε πρώτο και τελευταίο βαθµό χωρίς τη δυνατότηταέφεσης (πράγµα που συνήθως προβλέπεται για τις υποθέσειςελάσσονος σηµασίας).

Εκτός από το ζήτηµα της ενδεχόµενης αντισυνταγµατικότη-τας των διατάξεων περί καθορισµού της καθ’ ύλην αρµοδιότηταςτων δικαστηρίων για την εκδίκαση της φορολογικής διαφοράς, οισχετικοί κανόνες γίνονται ιδιαιτέρως πολύπλοκοι, γεγονός που έρ-χεται σε αντίθεση µε τον επιδιωκόµενο σκοπό της επιτάχυνσηςτης φορολογικής δίκης.

Ειδικότερα µε το ισχύον δικονοµικό σύστηµα το Τριµελές ∆ι-οικητικό Πρωτοδικείο έχει τη γενική αρµοδιότητα για την εκδίκασητόσο των µη χρηµατικών φορολογικών διαφορών όσο και τωνχρηµατικών φορολογικών διαφορών, µε εξαίρεση τις χρηµατικέςδιαφορές που δεν υπερβαίνουν το ποσό των 20.000 Ευρώ, οιοποίες υπάγονται στην αρµοδιότητα του Μονοµελούς ∆ιοικητικούΠρωτοδικείου.

Με τις προτεινόµενες αλλαγές πλέον οι µη χρηµατικές δια-φορές υπάγονται ανάλογα µε το ειδικότερο αντικείµενό τους είτε

42

στον Πρόεδρο Πρωτοδικών του ∆ιοικητικού Πρωτοδικείου, ότανπρόκειται για διαφορές που προκύπτουν από την αναστολή λει-τουργίας επαγγελµατικών εγκαταστάσεων επιτηδευµατιών και τηναφαίρεση πινακίδων και αδειών κυκλοφορίας µεταφορικών µέσωνσύµφωνα µε τα άρθρα 13 και 14 του Ν. 2523/1997, του άρθρου153 του Ν. 2960/2001, καθώς και του άρθρου 1 παρ. 4 περιπτώ-σεις γ, δ και ε του Ν. 1406/1983, είτε στο Τριµελές ∆ιοικητικό Πρω-τοδικείο, όταν πρόκειται για τις λοιπές µη χρηµατικές διαφορές,όπως για παράδειγµα τις διαφορές που αφορούν στην πλήρωσηή όχι των προϋποθέσεων για την απαλλαγή εκ του φόρου µετα-βιβάσεως της πρώτης κατοικίας και ιδίως της προϋπόθεσης τηςκάλυψης των στεγαστικών αναγκών του αιτούντος την φορολο-γική απαλλαγή, ενώ οι χρηµατικές διαφορές ανάλογα µε το ποσότης διαφοράς θα υπάγονται πλέον είτε στον Πρόεδρο Πρωτοδι-κών του ∆ιοικητικού Πρωτοδικείου (διαφορές µέχρι 20.000 ευρώ)είτε στο Τριµελές ∆ιοικητικό Πρωτοδικείο (διαφορές από 20.001έως 150.000 ευρώ), είτε στο ∆ιοικητικό Εφετείο (διαφορές άνωτων 150.000 ευρώ), εκτός εάν δεν ισχύσει για τις φορολογικέςυποθέσεις η αρµοδιότητα του Μονοµελούς ∆ιοικητικού Πρωτοδι-κείου, πράγµα το οποίο δεν διευκρινίζεται στην αιτιολογική έκθεσητου νόµου για την περαίωση. ∆εν έχει, λοιπόν, διευκρινισθεί αντο Τριµελές ∆ιοικητικό Πρωτοδικείο θα είναι αρµόδιο για τις υπο-θέσεις από 20.000 Ευρώ έως 150.000 Ευρώ ή για όλες τις υπο-θέσεις έως 150.000 Ευρώ καταργώντας την αρµοδιότητα τουΜονοµελούς ∆ιοικητικού Πρωτοδικείου.

Παρόµοια, οι κανόνες που αφορούν στην αρµοδιότητα τωνδικαστηρίων που δικάζουν σε β΄ βαθµό γίνονται πιο πολύπλοκοι.Ειδικότερα, ενώ υπό το ισχύον καθεστώς όλες οι φορολογικές δια-φορές υπάγονται στην αρµοδιότητα του Τριµελούς ∆ιοικητικούΕφετείου, πλέον µε τις προτεινόµενες αλλαγές οι µη χρηµατικέςδιαφορές είτε είναι ανέκκλητες είτε εκδικάζονται από το Τριµελές∆ιοικητικό Εφετείο, ενώ οι χρηµατικές διαφορές εκδικάζονται είτεαπό το Μονοµελές ∆ιοικητικό Εφετείο, εάν ασκούνται κατά απο-

43

φάσεων του Μονοµελούς Πρωτοδικείου, είτε από το Τριµελές ∆ι-οικητικό Εφετείο εάν ασκούνται κατά αποφάσεων του Τριµελούς∆ιοικητικού Πρωτοδικείου, είτε, τέλος, είναι ανέκκλητες εάν έχουνεκδοθεί σε πρώτο και τελευταίο βαθµό από το Τριµελές ∆ιοικητικόΕφετείο.

Επίσης δεν διευκρινίζεται εάν θα τροποποιηθούν οι διατάξειςτου Κ.∆.∆. που αφορούν στη δυνατότητα άσκησης έφεσης σε φο-ρολογικές διαφορές που το αντικείµενό τους είναι µικρότερο ορίουτου εκκλητού των 5.000 Ευρώ και αφορούν στην επιβολή προ-στίµων για παράβαση διατάξεων του Κ.Β.Σ., εφόσον προβάλλεταιαπό τον διάδικο ότι η επίλυση της διαφοράς έχει γι’ αυτόν ευρύ-τερες οικονοµικές συνέπειες.

Παρόµοια, δεν διευκρινίζεται εάν µε τις αλλαγές που θα επέλ-θουν στο όριο του εκκλητού (δηλαδή δυνατότητα έφεσης στις δια-φορές µέχρι 150.000 ευρώ, εάν καταβληθεί το 50% του ποσούτου φόρου) θα τροποποιηθούν οι διατάξεις που αφορούν στη δυ-νατότητα άσκησης έφεσης σε φορολογικές διαφορές µε αντικεί-µενο την αναγνώριση ζηµίας στην περίπτωση που το ποσό τηςεκπεστέας ζηµίας υπερβαίνει τα 15.000 Ευρώ σύµφωνα µε τηντροποποιούµενη από το άρθρο 19 του σε διαβούλευση νοµοσχε-δίου για την επιτάχυνση της διοικητικής δίκης διάταξη του Κ.∆.∆.Με το προαναφερθέν άρθρο προβλέπεται η αύξηση του εκκλητούστις φορολογικές διαφορές µε αντικείµενο την αναγνώριση ζηµίαςπρος έκπτωση από το ισχύον όριο των 1.500 Ευρώ στο σαφώςυψηλότερο όριο των 15.000 Ευρώ.

Η αύξηση από το προαναφερθέν άρθρο του ορίου του εκκλη-τού από 1.500 Ευρώ σε 15.000 Ευρώ στις διαφορές µε αντικεί-µενο την αναγνώριση ζηµίας προς έκπτωση δεν συµβαδίζει µετην αρχική πρόθεση του νοµοθέτη, η οποία συνίστατο στην αυξη-µένη προστασία των εν λόγω διαφορών, για τις οποίες επιτρέπε-ται κατ’ εξαίρεση µικρότερο όριο εκκλητού σε σχέση µε το γενικόκανόνα. Έτσι, η µη δυνατότητα έφεσης σε περιπτώσεις µη ανα-γνώρισης ζηµίας προς έκπτωση ποσού µικρότερου των 15.000

44

Ευρώ, αναµένεται να πλήξει κυρίως τις µικροµεσαίες επιχειρήσειςπου αντιµετωπίζουν και επιπλέον δυσκολίες ενόψει και της οικο-νοµικής κρίσης και εποµένως τίθεται ζήτηµα µειωµένης δικαστικήςτους προστασίας.

Επιπλέον, η διαφορετική µεταχείριση του ορίου εκκλητού µε-ταξύ των διαφορών µε αντικείµενο την αναγνώριση ζηµίας προςέκπτωση και των γενικά λοιπών φορολογικών διαφορών φαίνεταικαταρχήν αναιτιολόγητη. Σε αυτό το πλαίσιο θα µπορούσε, αντί ναπροβλεφθεί η αύξηση του ορίου του εκκλητού στις φορολογικέςδιαφορές µε αντικείµενο την αναγνώριση ζηµίας σε ποσό τριπλά-σιο σε σχέση µε αυτό που ισχύει για τις λοιπές διαφορές, να αντι-προταθεί η αύξηση του ορίου του εκκλητού για όλες τις υποθέσειςστο γενικό όριο του εκκλητού (5.000 Ευρώ), χωρίς κάποιες επι-πλέον εξαιρέσεις.

Τίθεται, λοιπόν, το ζήτηµα εάν η διάταξη του Κ∆∆, όπως θατροποποιηθεί µε το άρθρο 19 του νοµοσχεδίου για την επιτά-χυνση της διοικητικής δίκης, και µε την οποία προβλέπεται το εκ-κλητό στις φορολογικές διαφορές µε αντικείµενο την αναγνώρισηζηµίας στην περίπτωση που το ποσό της εκπεστέας ζηµίας υπερ-βαίνει τα 15.000 Ευρώ, θα διατηρηθεί σε ισχύ µετά τις αλλαγέςπου προβλέπονται στην αιτιολογική έκθεση του νοµοσχεδίου γιατην περαίωση αναφορικά µε τον περιορισµό της άσκησης έφεσηςστις φορολογικές διαφορές µέχρι 150.000 ευρώ µόνο στην περί-πτωση καταβολής 50% του ποσού του φόρου. Εποµένως, απότην παράλληλη θέση σε διαπραγµάτευση δύο νοµοσχεδίων πουρυθµίζουν το ίδιο ζήτηµα του εκκλητού των αποφάσεων στις φο-ρολογικές διαφορές, έχει δηµιουργηθεί ασάφεια εάν θα ισχύει καιγια τις διαφορές µε αντικείµενο την αναγνώριση ζηµίας ο περιο-ρισµός της δυνατότητας άσκησης έφεσης µόνο µετά την καταβολήενός ποσοστού της διαφοράς (50%) ή µόνο για τις διαφορές µεαντικείµενο άνω ενός ποσού (15.000 ευρώ).

Λόγω της πολυπλοκότητας των σχετικών κανόνων αρµοδιό-τητας είναι πιθανόν να παρατηρηθούν καθυστερήσεις σε περί-

45

πτωση άσκησης ενδίκων βοηθηµάτων ή µέσων σε αναρµόδιο δι-καστήριο και εποµένως παραποµπής τους στο αρµόδιο.

Θα πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι εκτός από τις παρατηρή-σεις ουσίας επί των προαναφερόµενων διατάξεων, απαιτείται καιη νοµοτεχνική τους βελτίωση σε περίπτωση που τελικά υιοθετη-θούν, για την οποία πάντως δεν θα αναφερθούµε σήµερα.

2. Περιορισµός της εξουσίας του δικαστηρίου της ουσίας

Στην αιτιολογική έκθεση του νοµοσχεδίου για την περαίωσηπροβλέπεται η µη δικαστική ακύρωση για τυπικές και ανούσιεςπληµµέλειες των πράξεων των φορολογικών αρχών. Ειδικότερα,προβλέπεται ότι το ∆ικαστήριο πριν ακυρώσει την πράξη για τυ-πική πληµµέλεια ή για έλλειψη τύπου της διαδικασίας ή για συγκε-κριµένη παράλειψη, θα πρέπει να εξετάζει αν ο φορολογούµενοςέπαθε κάποια βλάβη από την παράλειψη, και αν η βλάβη πουέπαθε µπορεί να επανορθωθεί, µόνο µε την ακύρωσή της και τηνεπανάληψη της έκδοσης της. Αν δεν συντρέχουν αυτές οι προϋ-ποθέσεις, η πράξη της φορολογικής αρχής δεν θα ακυρώνεται καιτο δικαστήριο θα δικάζει στην ουσία της την προσφυγή.

Από το λεκτικό της αιτιολογικής έκθεσης φαίνεται ότι οι σχε-τικές διατάξεις αφορούν στην «εξωτερική» νοµιµότητα της πρά-ξης, δηλαδή την αναρµοδιότητα του οργάνου που εκδίδει τηνπράξη και την παράβαση ουσιώδους τύπου. Η ακύρωση τωνπράξεων εξαιτίας λόγων που αφορούν στην εξωτερική» νοµιµό-τητα της πράξης οφείλεται στο θεµελιώδη κανόνα ότι οι κανόνεςδικαίου παράγονται µε τρόπο που ορίζει το ίδιο το δίκαιο. Επι-πλέον, δεν έχει νόηµα το γεγονός ότι η πρόταση αναφέρεται στηνµη ακύρωση των πράξεων όταν οι πληµµέλειες είναι, όπως τιςονοµάζει, ανούσιες, καθώς και µε βάση την ισχύουσα νοµολογίαδεν συνιστά λόγο ακυρώσεως κάθε παράβαση των κανόνων τηςδιαδικασίας, δηλαδή κάθε παράλειψη επιβαλλόµενης ενέργειας,

46

αλλά µόνο η παράλειψη των ενεργειών που χαρακτηρίζονται ως«ουσιώδεις».

Η κρίση του χαρακτήρα του τύπου ως ουσιώδους ανήκει στοδικαστή, ο οποίος για το σχηµατισµό της κρίσης του λαµβάνει κυ-ρίως υπόψη τη σηµασία που έχει η σχετική διαδικαστική ενέργειαγια την προστασία του διοικούµενου-φορολογούµενου, για τηνκαλή λειτουργία της διοίκησης και το δικαστικό έλεγχο της πράξης,καθώς και την επιρροή της παράλειψης του τύπου στη ρύθµισηπου θεσπίζεται µε την πράξη. Εποµένως, ο δικαστής της ουσίαςακυρώνει τις πληµµέλειες εκείνες, η έλλειψη των οποίων είτε δη-µιουργεί αµφιβολίες ότι τηρήθηκαν τα εχέγγυα που προβλέπονταιγια την προστασία των φορολογούµενων ή για τον έλεγχο τωνφορολογικών οργάνων, είτε δηµιουργεί δυσκολίες στο δικαστή γιατον έλεγχο της νοµιµότητας της πράξης.

Μάλιστα έχει κριθεί από τη νοµολογία ότι η τήρηση των ου-σιωδών τύπων είναι υποχρεωτική ακόµη και υπό ανώµαλες συν-θήκες.

Έχει κριθεί ότι συνιστούν ουσιώδεις τύπους της διαδικασίαςη έκθεση κατάσχεσης κατά την αφαίρεση επίσηµων ή ανεπίση-µων βιβλίων και στοιχείων του επιτηδευµατία, η προηγούµενηακρόαση του φορολογούµενου, η σύνταξη και κοινοποίηση τηςέκθεσης φορολογικού ελέγχου.

Η σηµασία της τήρησης των διατάξεων αυτών φαίνεται καιαπό το γεγονός ότι ο Κ.∆.∆. προβλέπει τον αυτεπάγγελτο έλεγχοαπό τα δικαστήρια της ουσίας των νοµικών πληµµελειών τωνπράξεων κατά παρέκκλιση από τη δικονοµική αρχή ότι το δικα-στήριο της ουσίας περιορίζει την κρίση του εντός του αιτήµατοςτης προσφυγής.

Οι λόγοι ακυρώσεως υπό το πρίσµα της αρχής της νοµιµό-τητας θεωρούνται ως προϋποθέσεις της νοµιµότητας των διοικη-τικών πράξεων, η έλλειψη των οποίων επιφέρει την ακύρωσήτους, εφόσον γίνει δικαστικός έλεγχος. ∆εν είναι, λοιπόν, δυνατόννα εξαρτάται ο έλεγχος της τήρησης των προϋποθέσεων της νο-

47

µιµότητας των πράξεων των φορολογικών οργάνων από τονέλεγχο τυχόν βλάβης που επέρχεται στον φορολογούµενο, αφούκαι µόνο το γεγονός της µη τήρησης των προϋποθέσεων αυτώνσυνιστά βλάβη του φορολογούµενου.

∆εν είναι, λοιπόν, δυνατόν, επειδή η διοίκηση «δεν µπορεί ήδεν θέλει» να επιδείξει τη δέουσα επιµέλεια για την έκδοση κατα-λογιστικών φόρου ή προστίµων πράξεων ή πράξεων στο πλαίσιοτης προδικασίας φορολογικού ελέγχου, χωρίς πληµµέλειες, σύµ-φωνα και µε την πάγια νοµολογία, να µεταθέτει το βάρος στο φο-ρολογούµενο να αποδείξει ότι οι εν λόγω πληµµέλειες δεν τουεπιφέρουν βλάβη.

Εξάλλου, η µη ακύρωση της πληµµελούς πράξης σε περί-πτωση παράβασης ουσιώδους τύπου της διαδικασίας και η εκδί-καση της υπόθεσης στην ουσία της συνιστά ανεπίτρεπτη υπο-κατάσταση των φορολογικών δικαστηρίων στο έργο της ενεργούςδιοίκησης καθ’ υπέρβαση της νόµιµης διαδικασίας και του νοµίµουελέγχων της πράξης.

Αντί, λοιπόν, να προβλέπεται η µη ακύρωση από το δικαστήτης ουσίας των πράξεων για λόγους τυπικών πληµµελειών, θαπρέπει το κράτος να θεσπίσει σύστηµα ελέγχου των αρµόδιωνφορολογικών οργάνων, προκειµένου η έκδοση πληµµελών πρά-ξεων να οδηγεί σε επιβολή κυρώσεων σε βάρος τους στην περί-πτωση που ζηµιώνεται το ∆ηµόσιο από την αναποµπή τηςυπόθεσης στη διοίκηση και εποµένως στην καθυστέρηση ή καιτην µη είσπραξη των φορολογικών εσόδων.

3. Τροποποίηση των προϋποθέσεωντου παραδεκτού της αίτησης αναιρέσεως

Με το άρθρο 12 του νοµοσχεδίου για την επιτάχυνση της δι-οικητικής δίκης τροποποιούνται οι παράγραφοι 3 και 4 του άρ-θρου 53 του Π.∆.18/1989 περί του παραδεκτού της αίτησης

48

αναίρεσης.Σύµφωνα µε την προτεινόµενη διάταξη δεν επιτρέπεται η

άσκηση της αίτησης αναίρεσης όταν το ποσό της διαφοράς πουάγεται ενώπιον του Συµβουλίου της Επικρατείας είναι κατώτεροαπό 40.000 Ευρώ, εκτός αν προσβάλλονται αποφάσεις που εκ-δίδονται επί προσφυγών, εφόσον αφορούν περιοδικές παροχές ήτη θεµελίωση του δικαιώµατος σε σύνταξη ή τη θεµελίωση του δι-καιώµατος σε εφάπαξ παροχή και τον καθορισµό του ύψους της.

Με το άρθρο αυτό καταργείται η προβλεπόµενη από τοισχύον δίκαιο εξαίρεση στο προαναφερθέν όριο των 40.000 καισυγκεκριµένα η δυνατότητα παραδεκτής αίτησης αναιρέσεως µεαντικείµενο µικρότερο των 40.000 ευρώ στην περίπτωση που οδιάδικος προβάλλει στο εισαγωγικό του δικόγραφο ότι η επίλυσητης διαφοράς έχει ευρύτερες οικονοµικές ή δηµοσιονοµικές επι-πτώσεις που δικαιολογούν την άσκηση της αίτησης.

Θα πρέπει καταρχήν να σηµειωθεί ότι η εισαγωγή του περιο-ρισµού αυτού ως προϋπόθεση του παραδεκτού της ασκήσεωςτης αίτησης αναιρέσεως θεωρήθηκε επιβεβληµένη λόγω της ανά-γκης αποσυµφορήσεως του Συµβουλίου της Επικρατείας από τονόγκο των αναιρετικών δικών που εισάγονταν ενώπιον του και οιοποίες ήταν µικρού χρηµατικού αντικειµένου και τελικώς την επι-τάχυνση της απονοµής της διοικητικής δικαιοσύνης.

Όπως κρίθηκε από τη νοµολογία του Συµβουλίου της Επι-κρατείας, οι διατάξεις, µε τις οποίες επιβάλλεται περιορισµός, συ-ναρτώµενος προς το χρηµατικό αντικείµενο της διαφοράς, στηνάσκηση αιτήσεως αναιρέσεως ενώπιον του Συµβουλίου της Επι-κρατείας, δεν αντίκεινται στη διάταξη του β΄ εδαφίου της παρα-γράφου 1 του άρθρου 95 του Συντάγµατος, λαµβανοµένηςµάλιστα υπόψη της πρόβλεψης άρσης του σχετικού περιορισµούστην περίπτωση που συντρέχουν οι τιθέµενες από το νόµο προ-ϋποθέσεις, καθώς ο κοινός νοµοθέτης δεν κωλύεται εν όψει καιτων οριζόµενων στην παράγραφο 4 του ιδίου άρθρου να θεσπίζειβάσει αντικειµενικών κριτηρίων δικονοµικές προϋποθέσεις για την

49

άσκηση της αίτησης αναιρέσεως, όπως είναι το ύψος του αµφι-σβητούµενου ποσού της διαφοράς, εφόσον υφίσταται τελεσίδικηκρίση του δικαστηρίου της ουσίας και διαφυλάσσεται το δικαίωµατης παροχής εννόµου προστασίας σύµφωνα µε το άρθρο 20 παρ.1 του Συντάγµατος.

Η επιφύλαξη, λοιπόν, υπέρ του νόµου, µε την οποία συνο-δεύτηκε η κατοχύρωση της αναιρετικής αρµοδιότητας του Συµ-βουλίου της Επικρατείας από το Σύνταγµα, πραγµατώνεται µε τηθέσπιση προϋπόθεσης του παραδεκτού της αιτήσεως αναίρεσηςσυναρτώµενης προς τη σπουδαιότητα της εισαγόµενης ενώπιοντου υπόθεσης, µε σκοπό την οικονοµία του αναιρετικού ελέγχου.

Κρίθηκε, επίσης, από τη νοµολογία ότι οι διατάξεις, µε τιςοποίες επιβάλλεται περιορισµός στην άσκηση αίτησης αναιρέ-σεως δεν παραβιάζουν τη διάταξη του άρθρου 8 του Συντάγµατος,κατά την οποία «κανένας δεν στερείται χωρίς τη θέλησή του το δι-καστή που του έχει ορίσει ο νόµος», διότι ο περιορισµός αυτόςδεν συνιστά αφαίρεση υποθέσεως από το αρµόδιο δικαστήριο,αλλά επιτρεπτή θέσπιση προϋποθέσεων του παραδεκτού τηςάσκησης του εν λόγω εξαιρετικού ενδίκου µέσου.

Επίσης, κρίθηκε από τη νοµολογία ότι οι διατάξεις, µε τιςοποίες επιβάλλεται περιορισµός στην άσκηση αναίρεσης στοΣυµβούλιο της Επικρατείας συναρτώµενος προς το χρηµατικόαντικείµενο της διαφοράς, δεν αντίκειται ούτε στην παράγραφο 1του άρθρου 6 της Ε.Σ.∆.Α. ή του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθε-του στη σύµβαση αυτή Πρωτοκόλλου, που έχουν κυρωθεί µε τον.δ.53/1974 και οι οποίες εγγυώνται το δικαίωµα σε µια δίκαιη δίκηκαι το δικαίωµα για σεβασµό της περιουσίας αντιστοίχως.

Ωστόσο, σε όλες τις σχετικές αποφάσεις του Συµβουλίου τηςΕπικρατείας επισηµάνθηκε ότι η κρίση περί συνταγµατικότηταςτου περιορισµού της άσκησης αίτησης αναιρέσεως στηρίζεται καιστο γεγονός ότι ο περιορισµός αυτός αίρεται όταν η επίλυση τηςδιαφοράς έχει ευρύτερες οικονοµικές επιπτώσεις για τον αναιρε-σείοντα.

50

Επειδή, λοιπόν, η θέσπιση του προαναφερθέντος περιορι-σµού ως προϋπόθεση του παραδεκτού της ασκήσεως της αίτη-σης αναιρέσεως θεωρήθηκε, παρά την αναγκαιότητά και τησυνταγµατικότητά της, ενέχουσα κινδύνους αναφορικά µε τοβαθµό παροχής δικαστικής προστασίας, ο νοµοθέτης εισήγαγεµια εξαίρεση. Προβλέπεται, λοιπόν, υπό το ισχύον δίκαιο ότι η αί-τηση αναιρέσεως ασκείται κατ’εξαίρεση παραδεκτώς, µολονότι τοποσό της διαφοράς είναι κατώτερο από το προαναφερόµενοποσό των 40.000 ευρώ, όταν µε το εισαγωγικό δικόγραφο προ-βάλλεται από το διάδικο ο ισχυρισµός ότι η επίλυση της διαφοράςέχει γι’αυτόν ευρύτερες οικονοµικές ή δηµοσιονοµικές επιπτώσειςπου δικαιολογούν την άσκηση της αίτησης.

Σύµφωνα µε τη νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείαςευρύτερες οικονοµικές επιπτώσεις, µολονότι το αντικείµενο τηςδιαφοράς είναι κατώτερο του νοµίµως προβλεπόµενου ορίου,µπορούν να προκύψουν και από την ύπαρξη δεδικασµένου πουπροκύπτει από τελεσίδικη απόφαση κατά πράξης επιβολής προ-στίµου και το οποίο δεσµεύει το δικαστήριο που κρίνει την υπό-θεση της φορολογίας εισοδήµατος για την ίδια διαχειριστικήπερίοδο, καθώς η κρίση περί της ύπαρξης ή της ανυπαρξίας τωνπαραβάσεων, που γίνονται τελεσιδίκως δεκτές, έχει άµεση επιρ-ροή στο κύρος των βιβλίων της επιχείρησης και περαιτέρω στηνπροσφυγή στον εξωλογιστικό προσδιορισµό των αποτελεσµάτωντης για την επίδικη διαχειριστική περίοδο.

Ειδικότερα αν το δικαστήριο που έχει δικάσει την υπόθεσητου προστίµου έχει δεχθεί τελεσιδίκως την ύπαρξη παράβασηςτου Κ.Β.Σ., το δικαστήριο που δικάζει την υπόθεση φορολογίαςεισοδήµατος δεσµεύεται ως προς την ύπαρξη της παράβασης καιοφείλει να κρίνει µόνο για την επίδραση της παράβασης στοκύρος των βιβλίων της επιχείρησης και για την προσφυγή στονεξωλογιστικό προσδιορισµό των ακαθάριστων εσόδων και τωνκαθαρών κερδών της. Αν, αντιθέτως, το πρώτο από τα προανα-φερθέντα δικαστήρια έχει κρίνει τελεσιδίκως ότι δεν έχει τελεστεί

51

παράβαση του Κ.Β.Σ., στην περίπτωση αυτή δεν µπορεί να τεθείθέµα προσφυγής στον εξωλογιστικό προσδιορισµό εξαιτίας τηςπαράβασης αυτής. Κατά συνέπεια η δίκη επί του προστίµου είναικαθοριστική για τον καθορισµό των εισοδηµάτων της επιχείρησης.

Παρόµοια, ευρύτερες συνέπειες ενδέχεται να προκύψουνστην περίπτωση που η επίλυση της επίδικης διαφοράς επηρεάζεικαι άλλες παρόµοιες διαφορές µε τη φορολογική αρχή. Ενδέχεται,λοιπόν, να υπάρχουν ευρύτερες συνέπειες, εάν υπάρχουν καιάλλες εκκρεµείς υποθέσεις και ο συνολικός αριθµός τους, καθώςκαι τα ποσά τα οποία αντιστοιχούσαν στις υποθέσεις αυτές, είναιιδιαιτέρως µεγάλο.

Επίσης, κρίθηκε ότι η επίλυση της διαφοράς είχε ευρύτερεςοικονοµικές συνέπειες για το διάδικο, καθώς, µολονότι το ποσότης διαφοράς ήταν κατώτερο από το προβλεπόµενο όριο, ωστόσοαυτός, όπως προέκυπτε από την υπηρεσιακή και µισθολογική τουκατάσταση, ήταν χαµηλόµισθος. Βεβαίως µόνη η επίκληση τηςεπαγγελµατικής ιδιότητας του αναιρεσείουσας και των κατά νόµοχαµηλών αποδοχών του δεν αρκεί για να τεκµηριώσει τις σηµαντι-κές επιπτώσεις που επικαλείται ότι θα έχει στην οικονοµική τουκατάσταση, αλλά αυτό πρέπει να αποδεικνύεται και από διάφοραάλλα αξιόπιστα στοιχεία, όπως είναι οι προσφάτως υποβληθείσεςφορολογικές δηλώσεις και τα οικεία εκκαθαριστικά σηµειώµατα,από τα οποία να προκύπτει το σύνολο των εισοδηµάτων του.

Πάντως κατά την έννοια της διάταξης αυτής, οι ισχυρισµοίτου αναιρεσείοντος ότι η επίλυση της διαφοράς έχει ευρύτερεςγι’αυτόν οικονοµικές ή δηµοσιονοµικές επιπτώσεις πρέπει να είναιειδικοί και συγκεκριµένοι και να τεκµηριώνουν κατά τρόπο πλήρητις επιπτώσεις αυτές, προκειµένου το δικαστήριο να µπορεί ναεκτιµήσει τις προβαλλόµενες από τον διάδικο οικονοµικές ή δηµο-σιονοµικές επιπτώσεις.

Από τα προαναφερθέντα προκύπτει ότι, µολονότι καταρχήνη θέσπιση περιορισµού στην άσκηση αιτήσεως αναιρέσεως ενώ-πιον του Συµβουλίου της Επικρατείας που αφορά στο χρηµατικό

52

αντικείµενο της διαφοράς µε σκοπό την οικονοµία του αναιρετικούελέγχου και την ανάγκη αποσυµφορήσεως του Συµβουλίου τηςΕπικρατείας από τον όγκο των αναιρετικών δικών, δεν αντίκειταικαταρχήν στο Σύνταγµα, ωστόσο περιορίζει δραστικά την παροχήεννόµου προστασίας στην περίπτωση που η ύπαρξη διαφοράςµικρού ποσού δεν συνεπάγεται και τη µη σπουδαιότητα της εισα-γόµενης ενώπιον του υπόθεσης. Κατά τη γνώµη µου απαιτείται ηδιατήρηση της εξαίρεσης της παραδεκτής αίτησης αναιρέσεωςακόµη και όταν το ποσό της διαφοράς είναι µικρό, σε περίπτωσηπου υπάρχουν άλλοι λόγοι που να καθιστούν επιβεβληµένο τοναναιρετικό έλεγχο, όπως η πρόκληση ευρύτερων οικονοµικών συ-νεπειών, προβλέπεται από το ισχύον σύστηµα, προκειµένου ναδιασφαλίζεται το δικαίωµα της παροχής εννόµου προστασίας.

Σε περίπτωση, λοιπόν, υιοθέτησης της προτεινόµενης προςδιαβούλευση πρότασης, είναι πιθανόν υποθέσεις µικρού αντικει-µένου να µην τύχουν ποτέ ουσιαστικής δικαστικής κρίσης στηνπερίπτωση που για παράδειγµα τα δικαστήρια της ουσίας τηναπορρίψουν λόγω τυπικών δικονοµικών ελλείψεων, ενώ το αναι-ρετικό δικαστήριο δεν θα µπορεί να προβεί στον έλεγχο της νοµι-µότητας της απόρριψης αυτής λόγω απαραδέκτου που δηµιουρ-γείται λόγω του γεγονότος ότι το αντικείµενο της διαφοράς δεν ξε-περνά το νοµίµως τιθέµενο.

Υπέρ της άποψης αυτής φαίνεται να συνηγορεί και το γεγο-νός ότι ως ποσό του αντικειµένου της διαφοράς που άγεται ενώ-πιον του Συµβουλίου της Επικρατείας, από το ύψος του οποίουεξαρτάται το παραδεκτό της αίτησης αναίρεσης, λαµβάνεται σύµ-φωνα µε τη νοµολογία το χρηµατικό ποσό που αντιστοιχεί σε κάθεπράξη ξεχωριστά, δεδοµένου ότι η προσβολή µε κοινή προσφυγήπερισσοτέρων πράξεων, όπως και η έκδοση κοινής απόφασηςαπό τα διοικητικά δικαστήρια, αποτελούν τυχαία γεγονότα, ταοποία δεν πρέπει να λαµβάνονται υπόψη προκειµένου να κριθείτο παραδεκτό ή µη της αιτήσεως αναιρέσεως από την άποψηαυτή. Εποµένως, για τον προσδιορισµό του ύψους του χρηµατι-

53

κού αντικειµένου της διαφοράς λαµβάνονται υπόψη χωριστά ταποσά του προστίµου και του κύριου φόρου.

Επιπλέον, παρά και την αλλαγή που θα επέλθει µε το άρθρο23 του νοµοσχεδίου για την επιτάχυνση της διοικητικής δίκης ανα-φορικά µε την ύπαρξη συνάφειας, δηλαδή το γεγονός ότι πλέονθα θεωρούνται συναφείς οι πράξεις της φορολογικής αρχής πουαναφέρονται σε απαιτήσεις που αφορούν στον ίδιο φόρο και ανα-φέρονται σε διαφορετικές διαχειριστικές περιόδους, δεν φαίνεταινα επηρεάζει τον τρόπο που υπολογίζεται το ποσό της διαφοράςπου άγεται ενώπιον του Συµβουλίου της Επικρατείας ενόψει τηςπάγιας προαναφερθείσας νοµολογίας επί του θέµατος αυτού.

Η κατάργηση της εξαίρεσης στο χρηµατικό όριο των 40.000ευρώ ως όριο παραδεκτού για την άσκηση της αίτησης αναιρέ-σεως περιορίζει σηµαντικά την παρεχόµενη δικαστική προστασία.Επιπλέον, το γεγονός ότι η µέχρι σήµερα νοµολογία είχε αποφαν-θεί περί της συνταγµατικότητας της θέσεως ενός περιορισµού στοπαραδεκτό της αίτησης αναίρεσης, λαµβάνοντας υπόψη την άρσητου σε ορισµένες περιπτώσεις, όταν δηλαδή κρίνεται η υπόθεσηόχι µε βάση ένα χρηµατικό ποσό αλλά τη σπουδαιότητα της υπό-θεσης λόγω των επιπτώσεων της, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότιθα αποφαίνονταν και πάλι υπέρ της συνταγµατικότητας ενός τέ-τοιου περιορισµού, ο οποίος δεν θα συνοδεύεται µε παρόµοιεςεξαιρέσεις.

Θα πρέπει, πάντως, να επισηµάνουµε ότι το άρθρο 2 του νο-µοσχεδίου για την επιτάχυνση της διοικητικής δίκης προβλέπει τηδυνατότητα απευθείας αίτησης αναίρεσης κατά αποφάσεως διοι-κητικού δικαστηρίου και κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξηςνόµου σε περίπτωση που το εν λόγω πρωτοβάθµιο δικαστήριοκρίνει διάταξη τυπικού νόµου ως αντισυνταγµατική ή αντίθετη σεάλλη υπερνοµοθετική διάταξη. Στην περίπτωση, λοιπόν, αυτήφαίνεται να θεσπίζεται µια περίπτωση που το χρηµατικό όριο των40.000 ευρώ ως όριο για το παραδεκτό της αίτησης αναίρεσηςδεν ισχύει λόγω της σπουδαιότητας της υπόθεσης.

54

Ωστόσο, θα πρέπει η σχετική διάταξη να βελτιωθεί νοµοτε-χνικά, προκειµένου να µην δηµιουργηθούν αµφιβολίες ιδίως µετην δυνατότητα άσκησης αναίρεσης για υποθέσεις που το επίδικοαφορά χρηµατικό ποσό κάτω των 40.000 Ευρώ. Επιπλέον, η συ-γκεκριµένη διάταξη δεν αρκεί για να άρει την ενδεχόµενη αντισυ-νταγµατικότητα της διάταξης περί ορίου του παραδεκτού τηςαίτησης αναίρεσης, καθώς η σπουδαιότητα µιας υπόθεσης µπο-ρεί να οφείλεται και σε άλλους λόγους εκτός από την αντισυνταγ-µατικότητα του τυπικού νόµου που εφαρµόσθηκε στησυγκεκριµένη περίπτωση.

Επιπρόσθετα, σύµφωνα µε την προτεινόµενη διάταξη η αί-τηση αναιρέσεως επιτρέπεται µόνον όταν προβάλλεται από τοδιάδικο µε συγκεκριµένους ισχυρισµούς που περιέχονται στο ει-σαγωγικό δικόγραφο ότι δεν υπάρχει νοµολογία του Συµβουλίουτης Επικρατείας ή ότι υπάρχει αντίθεση της προσβαλλοµένηςαποφάσεως προς την νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείαςή άλλου ανωτάτου δικαστηρίου είτε προς ανέκκλητη απόφαση δι-οικητικού δικαστηρίου. ∆εν θα προβώ στην κριτική της προτεινό-µενης διάταξης, την οποία θα σας αναλύσει στη συνέχεια οεπόµενος οµιλητής. Ωστόσο, γίνεται αντιληπτό ότι η θέσπιση τηςπροαναφερόµενης προϋπόθεσης του παραδεκτού σε συνδυασµόµε το χρηµατικό όριο του παραδεκτού περιορίζουν σε µεγάλοβαθµό την πρόσβαση στο αναιρετικό δικαστήριο.

Όπως επισηµαίνεται και από το Ν.Σ.Κ. η κατάργηση της εξαί-ρεσης άσκησης αναίρεσης σε περίπτωση επίκλησης ευρύτερωνοικονοµικών επιπτώσεων όταν το ποσό της διαφοράς είναι µικρό-τερο από 40.000 ευρώ σε συνδυασµό µε την ταυτόχρονη πρό-βλεψη για το επιτρεπτό άσκησης της αποκλειστικά και µόνο µετην ύπαρξη νοµολογίας του ΣτΕ ….., καθώς και µε την κατάργησητης «πληµµελούς εφαρµογής του νόµου» ως λόγου αναίρεσης,«ισοδυναµεί ουσιαστικά µε την κατάργηση του ένδικου µέσου τηςαναίρεσης, αφού στερεί από τους διαδίκους και το θεµελιώδες δι-καίωµα να επιδιώξουν την µεταβολή της νοµολογίας του ανώτα-

55

του διοικητικού δικαστηρίου», «η οποία µπορεί να απηχεί παρω-χηµένες συνθήκες και αντιλήψεις».

Προτάσεις – Συµπεράσµατα

Στην αιτιολογική έκθεση του νοµοσχεδίου επισηµαίνεται ότιη νέα κατανοµή της αρµοδιότητας των υποθέσεων γίνεται προ-κειµένου να «ενισχυθεί η έγκαιρη και αποτελεσµατική δικαστικήπροστασία». Η επιτάχυνση της διοικητικής (φορολογικής) δίκηςσυνιστά ζητούµενο σε µία εποχή που η υπερβολική καθυστέρησηστην απονοµής της δικαιοσύνης µπορεί να θεωρηθεί ότι οδηγείτελικά στην µη αποτελεσµατική δικαστική προστασία. Ωστόσο, θαπρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η ταχεία παροχή δικαστικής προ-στασίας δεν συνεπάγεται απαραίτητα και αποτελεσµατική δικα-στική προστασία στο φορολογούµενο που προσφεύγει στηδικαιοσύνη.

Οι διατάξεις που αναλύσαµε περιορίζουν σηµαντικά την πα-ρεχόµενη δικαστική προστασία. Κυρίως, όµως, είναι ο συνδυα-σµός των διατάξεων αυτών (µία δίκη σε ένα βαθµό, µη ακύρωσητυπικών πληµµελειών από το δικαστήριο της ουσίας, κατάργησητης δυνατότητας άσκησης αίτησης αναίρεσης στις περιπτώσειςπου υπάρχουν για τον διάδικο ευρύτερες συνέπειες, καθώς καιαλλαγές στην προσωρινή δικαστική προστασία) που περιορίζειυπέρµετρα την παροχή αποτελεσµατικής δικαστικής προστασίας.

Καταληκτικά θα έλεγα ότι στο δίληµµα που τέθηκε στη σηµε-ρινή ηµερίδα µεταξύ επιτάχυνσης της διοικητικής (φορολογικής)δίκης ή αποτελεσµατική προστασία η απάντηση µπορεί να είναιµόνο µία: επιτάχυνση αρκεί να µην γίνονται εκπτώσεις στο δικαί-ωµα της δικαστικής προστασίας. Θα πρέπει η επιτάχυνση της φο-ρολογικής δίκης να µη γίνει σε βάρος της αποτελεσµατικότηταςτης παρεχόµενης στους φορολογούµενους δικαστικής προστα-σίας.

Στη δύσκολη συγκυρία που ζούµε που οι πολίτες αµφισβη-

56

τούν σχεδόν κάθε µορφή εξουσίας, συµπεριλαµβανοµένης και τηςδικαστικής, η επιτάχυνση της δίκης µέσω κυρίως του περιορισµούτου ενός βαθµού δικαιοδοσίας, του περιορισµού των λόγων ακύ-ρωσης των πράξεων των φορολογικών οργάνων, του περιορι-σµού της άσκησης αίτησης αναίρεσης, µπορεί να οδηγήσει σεσυντόµευση του χρόνου διεξαγωγής των φορολογικών δικών, ηορθότητα του αποτελέσµατος, των οποίων όµως θα αποτελεί ση-µείο αµφισβήτησης στη συνείδηση των φορολογούµενων.

Σας ευχαριστώ.

ΠΕΤΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ (Σύµβουλος Επικρατείας ε.τ.,Πρόεδρος της Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ.): Ευχαριστούµε την κ. Σαββαΐδου.

Παρακαλείται να πάρει το λόγο η κ. Μάλλιου.

ΑΣΠΑΣΙΑ ΜΑΛΛΙΟΥ (∆ικηγόρος): Καλησπέρα και απόεµένα. Να ευχαριστήσουµε τον Πρόεδρο κ. Παξινό για την ταχύ-τητα και τα αντανακλαστικά που επέδειξε και τον κ. Φορτσάκη πουείχε την ευθύνη όλου του συντονισµού.

Όποιος από εµάς µπαινοβγαίνει στα νεόκτιστα κτίρια τηςοδού Λουίζης Ριανκούρ γνωρίζει αρκετά καλά ότι η διοικητική δι-καιοσύνη νοσεί. Ότι ο ρυθµός απονοµής της είναι τέτοιος (5 πε-ρίπου χρόνια για τον προσδιορισµό στο ∆ιοικητικό Πρωτοδικείοτης Αθήνας και 6 περίπου χρόνια στον Πειραιά) που αν δεν οδηγείσε αρνησιδικία, πάντως βρίσκεται σε δυσαναλογία µε το δικαίωµαγια παροχή αποτελεσµατικής (ταχείας, έγκαιρης, έγκυρης) δικα-στικής προστασίας, όπως νοµολογιακά το περιεχόµενο του δικαι-ώµατος έχει διαπλασθεί µε βάση τα οριζόµενα από το Σύνταγµακαι την ΕΣ∆Α.

Η καθυστέρηση αποτελεί λοιπόν την χαίουσα πληγή του ελ-ληνικού δικαστικού συστήµατος. Αυτή η καθυστέρηση ευθύνεταιουσιωδώς και για τον µειωµένο βαθµό φορολογικής συνείδησης.

57

Ο µη συνεπής φορολογούµενος εξασφαλίζει µε διάφορους δικο-νοµικούς τρόπους και τερτίπια, χρόνια ασυλία, τουλάχιστον έωςτην τελεσιδικία. Παράλληλα, µε µπαµπούλα την καθυστέρησηαυτή, τα επίορκα µέλη του ελεγκτικού µηχανισµού εκβιάζουν τονφορολογούµενο. Αυτός, µοιράζει φακελάκια, προκειµένου να κλεί-νει διοικητικά τις υποθέσεις του. Προσπαθεί έτσι να µειώσει το τε-λικό του κόστος, µε τον περιορισµό των πρόσθετων φόρων καιπροσαυξήσεων, οι οποίοι επιβαρύνουν τη φορολογική του υπο-χρέωση ανά µήνα έως την οριστικοποίηση της.

Κοινή διαπίστωση πολιτικών, δικαστικών, δικηγόρων αλλάκαι των φορολογούµενων είναι ότι η διοικητική και κυρίως η φο-ρολογική δικαιοσύνη έχει παύσει να εξυπηρετεί τον σκοπό της.Έχει δηλαδή παύσει να λειτουργεί τόσο ως εγγυήτρια των δικαι-ωµάτων του φορολογούµενου πολίτη όσο και ως Αρχή που φρο-ντίζει τη διατήρηση του Κράτους και την είσπραξη δηµοσίωνεσόδων.

Ας παροµοιάσουµε τη διοικητική δικαιοσύνη µε κάποιο µέροςτου σώµατος µας. Αν η διοικητική δικαιοσύνη ήταν το χέρι µας καιαυτό είχε µία πληγή η οποία κακοφόρµιζε, ξεχείλιζε δηλαδή πύον,τι θα κάναµε; Προφανώς έντροµοι θα επισκεπτόµασταν τον για-τρό. Θα ζητούσαµε από τον ειδικό πρώτα να διαγνώσει την αιτίαπου το πύον ρέει άφθονο και µολύνει το υπόλοιπο σώµα και στησυνέχεια να εφαρµόσει την κατάλληλη θεραπεία για να καταπολε-µήσει την αιτία και να γιάνει την πληγή.

Σήµερα, αναρωτιέµαι αν η εκτελεστική εξουσία που εισηγείταιαλλαγές στη διοικητική δικαιοσύνη έπραξε ανάλογα. ∆ηλαδή, ανεντόπισε τις αιτίες της καθυστέρησης, τις αποµόνωσε, βρήκε τηνκατάλληλη γι’ αυτές θεραπεία. Ή, αντίθετα εισηγείται να βοµβαρ-δισθεί ολόκληρο το σώµα της διοικητικής δικαιοσύνης, µε µέτραπου πλήττουν τελικά τη δηµοκρατική αρχή του κράτους δικαίουκαι την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, ενισχύοντας την εκτε-λεστική εξουσία και αποδυναµώνοντας τη δικαστική. Μήπως, τε-λικά, τα προτεινόµενα µέτρα προσπαθούν να θεραπεύσουν το

58

πάσχον σώµα βοµβαρδίζοντας και τελικά ακρωτηριάζοντάς το,χωρίς πάντως να εντοπισθούν και να αποµονωθούν οι αιτίες πουκακοφορµίζουν την πληγή;

Για να δούµε, όµως αν αυτό κάνουµε και µε τις πληγές τηςφορολογικής δικαιοσύνης.

Οι διατάξεις για την οργάνωση και λειτουργία της φορολογι-κής δικαιοσύνης εντάσσονται στην συνταγµατική τάξη, η οποίαανάγει σε θεµελιώδη αρχή του φορολογικού δικαίου τον κανόνατης νοµιµότητας και βεβαιότητας του φόρου καθώς και τον κανόνατης φοροδοτικής ικανότητας. Συνεπώς, οι ρυθµίσεις της φορολο-γικής δικονοµίας εντάσσονται σε αυτό το συστηµατικό πλαίσιο καισυναρµονίζονται µε τις λοιπές ρυθµίσεις που διέπουν τη φορολο-γία τόσο σε επίπεδο νοµοθετικής όσο και σε επίπεδο εκτελεστικήςεξουσίας. Στα συστηµικά αυτά πλαίσια εντάσσονται και οι διατά-ξεις για την παροχή προσωρινής δικαστικής προστασίας στις φο-ρολογικές δίκες.

Γιατί η προσωρινή δικαστική προστασία έχει τόσο ουσιώδησηµασία στη φορολογική δίκη; Μα ακριβώς διότι σε εφαρµογή τουκανόνα της νοµιµότητας του φόρου, στην φορολογική δίκη φέρεταιπρος διάγνωση στο δικαστήριο κατά κανόνα το σύνολο της υπό-θεσης, αφού οι φορολογικές διαφορές είναι διαφορές πλήρους δι-καιοδοσίας (έλεγχος νόµω και ουσία βάσιµου προσβαλλόµενηςπράξης). Ταυτόχρονα, ζητούµενη δεν είναι η προσδιοριζόµενηαπό τα συµφέροντα των διαδίκων αλήθεια, αλλά αντίθετα η αντι-κειµενική αλήθεια, όπως αυτή οριοθετείται από το φορολογικό πε-ριστατικό που ορίζεται στον Νόµο. Κατά συνέπεια, οι φορολογικέςδιαφορές εκτός από διαφορές πλήρους δικαιοδοσίας είναι και δια-φορές αντικειµενικής νοµιµότητας.

Παράλληλα, οι κάθε φορά υφιστάµενοι οριστικοί τίτλοι –είτεατοµικές διοικητικές πράξεις (καταλογιστικές φόρων και προστί-µων), είτε οι δικαστικές αποφάσεις– δεν έχουν ανασταλτικό απο-τέλεσµα. Και όχι απλώς δεν έχουν ανασταλτικό αποτέλεσµα, αλλάη έκδοσή τους συνεπάγεται λήψη αναγκαστικών µέτρων για την

59

εκτέλεσή τους. Συνεπάγεται επίσης και επιβολή δυσβάσταχτωνπρόσθετων φόρων και παράπλευρων κυρώσεων και µέτρων, µεκαταναγκαστικό ή διασφαλιστικό για το δηµόσιο συµφέρον απο-τέλεσµα. Ιδίως, παύση λειτουργίας καταστήµατος, δέσµευση πε-ριουσιακών στοιχείων, µη έκδοση αποδεικτικού φορολογικήςενηµερότητας, µη συµµετοχή σε διαγωνισµούς, µη σφράγιση βι-βλίων και στοιχείων, µη δυνατότητα µεταβίβασης περιουσιακώνστοιχείων κ.ά.

Συνεπώς, η δυνατότητα του φορολογούµενου να αιτηθεί προ-σωρινής δικαστικής προστασίας έως την οριστικοποίηση του σεβάρος του καταλογισµού είναι ουσιώδης. Συχνά, αποδεικνύεταικαθοριστικότερη και από την καθεαυτή διάγνωση της διαφοράς.Προεχόντως, αν λάβουµε υπόψη ότι δεν πρόκειται για διάγνωσηιδιωτικής διαφοράς απαλλοτριωτέων δικαιωµάτων, ούτε για διά-γνωση πράξης της ∆ιοίκησης που έχει εκδοθεί κατά τη διακριτικήτης ευχέρεια. Η φορολογική αρχή εξειδικεύει το φορολογικό περι-στατικό, όπως αυτό ορίζεται ρητά στο Νόµο. Συνεπώς, τυχόν ακύ-ρωση φορολογικής πράξης απλά σηµαίνει ότι η εκτελεστικήεξουσία έσφαλε. Ότι αυτή εξειδίκευσε λάθος το οριζόµενο στονόµο φορολογικό περιστατικό. Ότι αυτή εκδόθηκε παράνοµα.Έτσι, η δυνατότητα παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίαςστην ουσία αποτυπώνει το δικαίωµα του φορολογούµενου να αι-τηθεί προστασίας ώσπου να διαγνωσθεί µε δικαστικές εγγυήσεις,το τυχόν σφάλµα της ∆ιοίκησης.

Και ενώ το Σχέδιο Νόµου για τη βελτίωση της διοικητικής δι-καιοσύνης που δόθηκε προς διαβούλευση δεν περιείχε ανατρε-πτικές τροποποιήσεις στο καθεστώς της προσωρινής δικαστικήςπροστασίας, άρχισαν διαρροές από το υπουργείο Οικονοµικώνοι οποίες καταδεικνύουν την πρόθεση της πολιτικής του ηγεσίαςνα περιορίσει ουσιωδώς αυτό το καθεστώς.

Ιδίως:α) Καταρχήν, φαίνεται να προτείνεται η αντικατάσταση της

60

αντικειµενικής από το δικαστήριο διάγνωσης της βλάβης του αι-τούντος, η οποία (αντικειµενική διάγνωση) συνάδει µε το ανακρι-τικό σύστηµα που εφαρµόζεται στη φορολογική δικονοµία τωνδιαφορών ουσίας. Με τι προτείνεται η αντικατάσταση; Με την υπο-χρέωση του αιτούντος να αποδείξει βλάβη. Και ποιος θα είναι οβαθµός βλάβης, την κατάφαση του οποίου τελικώς θα υποχρεού-ται να επικαλεστεί και αποδείξει ο αιτών; Η τυχόν µετατροπή τηςπροϋπόθεσης χορήγησης αναστολής από την καταφατική δικα-νική κρίση για δυσχερώς επανορθώσιµη βλάβη σε υποχρέωσηαπόδειξης από τον αιτούντα µη επανορθώσιµης βλάβης δεν συ-νάδει µε ένα κράτος δικαίου του οποίου τα δικαστήρια ουσίας κα-λούνται να διαγνώσουν τον τυχόν παράνοµο χαρακτήρα διοι-κητικής πράξης.

β) Και τι ακριβώς σηµαίνει σε ένα κράτος δικαίου ότι παύει ηγενική αναστολή και θα πρέπει ο αιτών να αιτείται την αναστολήσυγκεκριµένου µέτρου ή για συγκεκριµένο περιουσιακό στοιχείο;Κατά τον κανόνα νοµιµότητας του φόρου, στη δράση της εκτελε-στικής εξουσίας προβλέπεται η ευρεία βεβαίωση (νόµιµος τίτλος),η ενδιάµεση βεβαίωση (σύνταξη χρηµατικού καταλόγου) και τέλοςη στενή βεβαίωση (ταµειακή εγγραφή προς είσπραξη, η οποίααποτελεί την εναρκτήρια πράξη της εκτέλεσης). Συνεπώς, ότανπρόκειται για αίτηση αναστολής της ευρείας βεβαίωσης που κα-ταλαµβάνει το σύνολο του νοµίµου τίτλου, δηλαδή την καταλογι-στική πράξη στο σύνολο της, πώς θα ήταν δικανικά αλλά καιδικαιϊκά αποδεκτή η απεµπόληση του δικαιώµατος να αιτηθεί οφορολογούµενος προσωρινής δικαστικής προστασίας για το σύ-νολο της τυχόν παράνοµης διοικητικής πράξης και των συνεπειώναυτής; ∆εν πρέπει να ξεχνούµε ότι η αναστολή που αφορά στονόµιµο τίτλο, δηλαδή στην ευρεία βεβαίωση καταλογιστικής πρά-ξης προηγείται χρονικά αλλά και λογικά της διαδικασίας αναγκα-στικής εκτέλεσης επιµέρους περιουσιακών στοιχείων, µε βάσηπράξη ταµειακής βεβαίωσης.

γ) Πώς είναι δυνατόν να θεωρηθεί αποτελεσµατική, η προ-

61

σωρινή δικαστική προστασία που θα έχει από τον νόµο περιορι-σµένη χρονική διάρκεια, όπως φαίνεται να εισηγείται το υπουργείοΟικονοµικών για την προσωρινή διαταγή (30 ηµέρες). Ιδίως, ότανη διάρκεια της παρεχόµενης προσωρινής προστασίας δεν θα πα-ρακολουθεί τον χρόνο κατά τον οποίο θα υφίσταται η ανάγκη προ-στασίας. Και όταν µάλιστα δεν περιλαµβάνεται στις εξαγγελίες τουυπουργείου τυχόν δυνατότητα αντικατάστασης, ή ανανέωσης τηςπροσωρινής διαταγής για αναστολή εκτέλεσης µέχρι την έκδοσηαπόφασης επί της αναστολής.

δ) Τυχόν θέσπιση υποχρέωσης του δικαστηρίου να συνο-δεύει την απόφασή του για αναστολή, µε µέτρο εξασφαλιστικό τηςαπαίτησης του ∆ηµοσίου, θα πρέπει να εξετασθεί µε περίσκεψη.Καταρχήν, θα δηµιουργούσε ζητήµατα βασιµότητας, ιδίως στιςπεριπτώσεις άσκησης προδήλως βάσιµου ένδικου µέσου, όπουκατ’ ουσία θα διασφαλιζόταν ο αιτών µε αναστολή για µη εκτέλεσησε βάρος του παράνοµης διοικητικής πράξης. Πάντως, η λήψητου µέτρου αυτού θα διασφαλίζει την ισότητα των διαδίκων, όπωςσήµερα αυτή ισορροπεί στο σύνολο των διατάξεων της διοικητι-κής δικονοµίας, αν τον οικείο φάκελο και την εξειδικευµένη πρό-ταση για τα υπό κρίση µέτρα έφερε το βάρος να επικαλεστεί καιαποδείξει το ∆ηµόσιο. Επίσης, αν το δικαστήριο στα πλαίσια τηςσυνταγµατικής του αποστολής είχε την εξουσία της στάθµισης τηςαναγκαιότητας για τη λήψη του µέτρου και της επιµέτρησης – επι-λογής του κατάλληλου µέτρου. Άλλως, τελικά η ρύθµιση αυτή θακατέληγε σε περαιτέρω στραγγαλισµό του πεδίου παροχής προ-σωρινής δικαστικής προστασίας. Προεχόντως διότι για να αιτηθείο φορολογούµενος νόµω και ουσία βάσιµα και αιτιολογηµένα δι-καστική προστασία, αυτός θα έπρεπε τελικώς να προσκοµίζει καιστοιχεία για την περαιτέρω δέσµευση της περιουσίας του. Παράλ-ληλα, ο ρόλος του δικαστηρίου θα υποβαθµιζόταν.

ε) Τέλος, είναι προφανές ότι οι λόγοι χορήγησης της αναστο-λής δεν είναι δυνατόν να περιοριστούν µόνο στην προεκτίµησητης βασιµότητας του ασκηθέντος ένδικου µέσου. Ιδίως διότι, η

62

προστασία της περιουσίας καθώς και της οικονοµικής ελευθερίαςσυνιστούν συνταγµατικά προστατευµένα ατοµικά δικαιώµατα, οπυρήνας των οποίων δεν είναι δυνατόν να αναιρείται ούτε µε τηνεπίκληση λόγων γενικού δηµοσίου συµφέροντος.

Από την περιληπτική παράθεση των ανωτέρω παρατηρή-σεων, φαίνεται ότι πρόθεση του υπουργείου Οικονοµικών είναι ναπεριορίσει την παρεχόµενη από τα δικαστήρια προσωρινή δικα-στική προστασία προς τον σκοπό της ενίσχυσης των δηµόσιωνεσόδων.

Όµως, κύριος υπαίτιος για την υστέρηση των δηµοσίων εσό-δων είναι πράγµατι το υφιστάµενο εύρος της προσωρινής δικαστι-κής προστασίας;

Όσοι ασχολούνται µε φορολογικές δικογραφίες γνωρίζουνεµπειρικά ότι η πλειονότητα των καταλογιστικών πράξεων πράξειςτης φορολογικής Αρχής πάσχει από νοµικές πληµµέλειες. Αναυτές είχαν εκδοθεί νόµιµα, η καθυστέρηση στην απονοµή της ∆ι-καιοσύνης θα ήταν τόσο οξεία; Αν η πλειονότητα των διοικητικώνπράξεων δεν είχαν εκδοθεί πληµµελώς ως προς τη νοµική τουςβάση, µήπως δεν θα ήταν ευχερής η από τους φορολογούµενουςπροσφυγή στα διοικητικά δικαστήρια µε την ταυτόχρονη αίτησηγια παροχή προσωρινής δικαστικής προστασίας;

Όσοι ασχολούνται µε φορολογικές δικογραφίες γνωρίζουν ότισπάνια το Ελληνικό ∆ηµόσιο προσκοµίζει ενώπιον των διοικητι-κών δικαστηρίων που δικάζουν αιτήσεις προσωρινής δικαστικήςπροστασίας φάκελο µε εξειδικευµένα στοιχεία και έγγραφα για νααντικρούσει το οικείο αίτηµα και να προασπίσει τα συµφέροντατου. Επίσης, γνωρίζουν ότι σχεδόν ποτέ τα ∆ηµόσια Ταµεία των∆.Ο.Υ. δεν συγκεντρώνουν ή διασταυρώνουν πληροφορίες για τηδιασφάλιση των συµφερόντων του ∆ηµοσίου στις δίκες εκτέλε-σης.

Μήπως, λοιπόν, η πυορροούσα πληγή οφείλεται στην έλ-λειψη οργάνωσης της εκτελεστικής εξουσίας και ενδεικνυόµενηθεραπεία για τον περιορισµό της φοροδιαφυγής δεν είναι ο δρα-

63

στικός περιορισµός της προσωρινής, αλλά η αναδιοργάνωση τηςφορολογικής διοίκησης;

Τέλος, µήπως το σύγχρονο κράτος δικαίου θα πρέπει να εξα-σφαλίζει τη διεύρυνση και όχι τον περιορισµό της δικαστικής εξου-σίας;

Σήµερα, η χώρα βρίσκεται σε δυσχερή οικονοµική θέση. Σεαυτή την κατάσταση κρίσης, µοιάζει περισσότερο από ποτέ ανα-γκαία η προάσπιση του συνταγµατικού κράτους δικαίου και ιδίωςη προάσπιση και ενδυνάµωση των εγγυήσεων για τον έλεγχο τηςδράσης της εκτελεστικής εξουσίας και όχι η αποδυνάµωση τωνεγγυήσεων της δικαστικής εξουσίας. Μόνον µε τον τρόπο αυτόνδεν θα µετατραπεί η οικονοµική κρίση σε θεσµική κρίση, σε κρίσηδηλαδή της ουσίας της δηµοκρατίας.

Με άλλα λόγια, όταν πονά το χέρι µας έχουµε την προσδοκίαότι ο γιατρός θα εντοπίσει την αιτία, ώστε να το θεραπεύσει και όχιότι θα προτείνει τον ακρωτηριασµό του, ώστε να µην νιώθουµεπια τον πόνο.

Ευχαριστώ πολύ.

ΠΕΤΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ (Σύµβουλος Επικρατείας ε.τ.,Πρόεδρος της Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ.): Ευχαριστούµε την κ. Μάλλιου.

Παρακαλείται ο Σύµβουλος του Νοµικού Συµβουλίου τουΚράτους κ. Θεόδωρος Ψυχογιός να µας πει την εισήγησή του καιγια να ακουστεί και η άλλη πλευρά κατά κάποιο τρόπο.

ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ (Σύµβουλος του Νοµικού Συµ-βουλίου του Κράτους): Ευχαριστώ πολύ, κύριε Πρόεδρε.

Εγώ πιστεύω ότι προσφυγές θα γίνονται πάντα γιατί όλοιπροσδοκούν στην περαίωση!

Θα µου επιτρέψετε να αναφερθώ σύντοµα –γιατί έχουµε κου-ραστεί λιγάκι– σε οκτώ σηµεία που αφορούν κυρίως το ∆ηµόσιο,

64

σε σχέση µε τις προτεινόµενες ρυθµίσεις.Το πρώτο ζήτηµα αναφέρεται στο άρθρο 3, το οποίο επανει-

σάγει, επαναφέρει τον έλεγχο του παραδεκτού και του βασίµουτων ασκούµενων αναιρέσεων εκ µέρους του Νοµικού Συµβουλίουτου Κράτους. Είναι ένας θεσµός, ο οποίος εισήχθη το 1995, µε τον. 2298. Το Νοµικό Συµβούλιο του Κράτους έγινε κριτής –το λέωµε την κυριολεκτική έννοια του όρου– των ιδίων αναιρέσεων! Ανδηλαδή το Νοµικό Συµβούλιο του Κράτους έκρινε ότι οι αναιρέσειςτου είναι µη παραδεκτές, ή µη βάσιµες, η δίκη καταργείτο. Φαίνε-ται κάπως ελκυστικό. Στην πράξη όµως ήταν εξαιρετικά γραφειο-κρατικό και χρονοβόρο, αποσπούσε πάρα πολύ χρόνο από τοκύριο έργο των τµηµάτων, που είναι το γνωµοδοτικό έργο. Θυµά-µαι ότι φθάναµε πολλές φορές στο µεσηµέρι συζητώντας αναιρέ-σεις και µετά δεν είχαµε κουράγιο να συνεχίσουµε το γνωµοδοτικόέργο. Αυτός ο θεσµός καλώς καταργήθηκε το 2009 µε νοµοθετικήρύθµιση, όµως τώρα επιχειρείται η επαναφορά αυτού του θεσµού.Νοµίζω ότι δεν θα συµβάλλει –και αυτό είναι και πεποίθηση καιτου Προέδρου µας και ίσως πολλών συναδέλφων, δεν εκφράζωεδώ το σύνολο των συναδέλφων– στο ζητούµενο, δηλαδή στηνπεριστολή του αριθµού των αναιρέσεων που άγονται εκ µέρουςτου ∆ηµοσίου στο Συµβούλιο της Επικρατείας. Άλλωστε, έχουµεκαι το νέο φίλτρο, την τριµελή επιτροπή του Συµβουλίου της Επι-κρατείας που φιλτράρει τις αναιρέσεις. Θα σας πω και το άλλο.Πριν ασκηθεί µία αναίρεση από το Ελληνικό ∆ηµόσιο, γίνεται πάλιδιάσκεψη σε τριµελή Επιτροπή, σε επίπεδο Γραφείου, όπου πάλιβασανίζεται η υπόθεση πριν ασκηθεί η αναίρεση. ∆εν µπορούµελοιπόν να βάλουµε τόσα στάδια ελέγχου και περίπου είκοσι στε-λέχη καλοπληρωµένα να ασχολούνται µε το αν µία αναίρεση πρέ-πει να εισαχθεί για εκδίκαση στο Συµβούλιο της Επικρατείας.Καθίσταται και πολυτελής η διαδικασία, εκτός από το άχρηστη.Άλλωστε, από τον Ιούλιο του 2009 το όριο του αναιρετού έχειπλέον φθάσει στις 40.000 ευρώ από 5.800. Αλλά και τα 40.000ευρώ είναι µαγική εικόνα και αυτό γιατί το ποσό αυτό αναφέρεται

65

µόνο στον κύριο φόρο, που µπορεί, όµως, να φθάσει µέχρι120.000 ευρώ µε τους πρόσθετους φόρους, που αν αυτό, ενόψειτης αυτοτέλειας των χρήσεων, το πολλαπλασιάζετε επί 10, τότεαρκετές φορές, µπορούµε να φθάσουµε στα 1.200.000 ευρώ. Καιαυτό το ποσόν δεν φθάνει πλέον στο Συµβούλιο της Επικρατείας!Και τώρα, µε τις προτεινόµενες ρυθµίσεις, δεν υπάρχει περί-πτωση να φθάσει σε καµία περίπτωση αφού φράσσονται όλες οιπόρτες που χορηγούσαν οι υπάρχουσες εξαιρέσεις (για υποθέ-σεις µε µεγάλη οικονοµική ή δηµοσιονοµική σηµασία κλπ.).

Επίσης, έχουµε τώρα µε τις εισαγόµενες ρυθµίσεις µία θετικήπρόταση, που είναι η αναβάθµιση της υπόθεσης-προτύπου.Μέχρι τώρα, επί δυόµισι χρόνια, δεν λειτούργησε. ∆εν θέλω να ει-σέλθω στους λόγους που συνέβη αυτό. Με τις προτεινόµενεςρυθµίσεις διευρύνονται, πράγµατι, τα πρόσωπα, τα οποία µπο-ρούν να επισπεύσουν την υπόθεση-πρότυπο και προσδοκάµεόλοι ότι οι µαζικές τουλάχιστον υποθέσεις, οι οποίες απασχολούντο Συµβούλιο της Επικρατείας, θα επιλύονται σύντοµα, οπότε καιτο Νοµικό Συµβούλιο του Κράτους, ή ακόµα και οι ιδιώτες διάδικοι,δεν θα ασκούν αναιρέσεις, αν το θέµα έχει επιλυθεί εγκαίρως.∆υστυχώς, πολλές µαζικές υποθέσεις άγονται στο Συµβούλιο τηςΕπικρατείας εκ µέρους του ∆ηµοσίου, διότι δεν έχουµε έγκαιρηαπόφαση από το πιο πάνω ∆ικαστήριο. Κατά συνέπεια, όταν τοεκκρεµές ζήτηµα έχει τεράστια επιβάρυνση επί του προϋπολογι-σµού, δηλαδή αν έχουµε χιλιάδες υποθέσεις των 500 ευρώ, π.χ.για ένα επίδοµα κάποιων υπαλλήλων και δεν έχει επιλυθεί το ζή-τηµα από το Συµβούλιο της Επικρατείας, είναι τροµερό να πούµεότι το βάζουµε στο αρχείο και δεν πηγαίνουµε την υπόθεση στοΣυµβούλιο της Επικρατείας. Αν όµως λειτουργήσει η υπόθεση-πρότυπο και επιλύονται τα ζητήµατα πολύ σύντοµα, τότε το φαι-νόµενο αυτό των µαζικών αναιρέσεων θα πάψει να υφίσταται.

Ένα δεύτερο ζήτηµα, που κατά τη γνώµη µου δηµιουργείάνιση µεταχείριση µεταξύ του ∆ηµοσίου και των ιδιωτών και πα-ραδόξως εδώ εις βάρος του ∆ηµοσίου και υπέρ των ιδιωτών,

66

είναι η διάταξη του άρθρου 8 που εισάγει ένα άρθρο 34 Β στο π.δ.18/89, όπου προβλέπεται ότι θα υπάρχει µία επιτροπή στο Συµ-βούλιο της Επικρατείας, η οποία θα ερευνά το προδήλως βάσιµοτου ενδίκου µέσου και στη συνέχεια θα λέει στην αρχή ή στουςτυχόν παρεµβάντες ότι αν θέλετε να συζητηθεί, ναι µεν θα εισα-χθεί στο δικαστήριο, αλλά αν απορριφθεί αυτό, τότε θα πρέπει ναπληρώσετε το 10πλάσιο της δικαστικής δαπάνης. Κατά συνέπεια,θεωρώ ότι εδώ ο ιδιώτης διάδικος βρίσκεται σε πλεονεκτικότερηθέση έναντι του ∆ηµοσίου και θα δηµιουργηθούν ζητήµατα άνισηςµεταχείρισης µεταξύ ∆ηµοσίου και ιδιωτών.

ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ΦΟΡΤΣΑΚΗΣ (Καθηγητής, Πρόεδρος τηςΝοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, Αντιπρόεδροςτης Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ): Με συγχωρείτε, γιατί δεν την έχει το ∆ηµόσιοόταν ασκεί ένδικο µέσο το ∆ηµόσιο;

ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ (Σύµβουλος του Νοµικού Συµ-βουλίου του Κράτους): Αυτό προκύπτει, κύριε καθηγητά, απότην όλη δοµή και αρχιτεκτονική της διάταξης του άρθρου 34Β παρ.1, που λέει: «…αν κρίνει ότι το ένδικο µέσο ή βοήθηµα, για τοοποίο έχει προσκοµιστεί συµβολαιογραφικό πληρεξούσιο προς το∆ικηγόρο που το υπογράφει, έχει ασκηθεί και κατά τα λοιπά παρα-δεκτώς και είναι προδήλως βάσιµο, µπορεί να προτείνει στον Πρό-εδρο την εισαγωγή του στο δικαστικό σχηµατισµό σε συµβούλιοτου προηγούµενου άρθρου». Στην παρ. 2 λέει ότι «Η απόφασηκοινοποιείται στους διαδίκους. Η διάδικος αρχή και οι τυχόν πα-ρεµβάντες µπορούν να ζητήσουν τη συζήτηση της υπόθεσης στοακροατήριο µέσα στην προθεσµία της παρ. 2 του προηγούµενουάρθρου. Αν η προθεσµία αυτή παρέλθει άπρακτη, τούτο βεβαιώ-νεται µε πράξη του Προέδρου που ενσωµατώνεται στην από-φαση». Στην παρ. 3 λέει ότι «Αν και µετά τη συζήτηση της

67

υπόθεσης στο ακροατήριο το ένδικο µέσο ή βοήθηµα γίνει δεκτό,η αρχή ή ο παρεµβάς που την προκάλεσε καταδικάζεται να κατα-βάλει στον νικήσαντα διάδικο το δεκαπλάσιο της δικαστικής δαπά-νης».

ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ΦΟΡΤΣΑΚΗΣ (Καθηγητής, Πρόεδρος τηςΝοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, Αντιπρόεδροςτης Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ): Έχει στο µυαλό του κυρίως τον ιδιώτη πουκάνει ένδικο βοήθηµα, αλλά σίγουρα παίρνει και το ένδικο µέσο.Έτσι θα πρέπει.

ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ (Σύµβουλος του Νοµικού Συµ-βουλίου του Κράτους): Τουλάχιστον έτσι προκύπτει. Η αρχή κα-ταβάλλει. Όταν η αρχή, λοιπόν, κάνει το ένδικο µέσο, το οποίοκρίνεται βάσιµο και κατόπιν εισάγεται µε πρωτοβουλία του αντιδί-κου του στο δικαστήριο…

ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ΦΟΡΤΣΑΚΗΣ (Καθηγητής, Πρόεδρος τηςΝοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, Αντιπρόεδροςτης Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ): Τότε δεν τίθεται θέµα να πληρώσει.

ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ (Σύµβουλος του Νοµικού Συµ-βουλίου του Κράτους): Ακριβώς.

Το άρθρο 7 αφορά τον εισηγητή, ο οποίος προτείνεται να ενη-µερώσει τη Γραµµατεία αν η υπόθεση είναι ώριµη για συζήτηση,αλλά δεν λύνεται αυτό το περίφηµο ζήτηµα της έγκαιρης κατάθε-σης της εισηγήσεως στη Γραµµατεία, προκειµένου να είναι προ-σιτή προ 5 ηµερών στους διαδίκους και µάλιστα να υπάρχει καιδικαίωµα φωτοτυπίας. ∆ιότι υπάρχουν εισηγήσεις 20 και 30 σελί-

68

δων, που είναι αδύνατο να αντιγραφούν.

ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ΦΟΡΤΣΑΚΗΣ (Καθηγητής, Πρόεδρος τηςΝοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, Αντιπρόεδροςτης Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ): Αυτή δεν θα κατατίθεται καθόλου. ∆εν υπάρχειθέµα φωτοτυπίας.

ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ (Σύµβουλος του Νοµικού Συµ-βουλίου του Κράτους): Όχι, µερικές κατατίθενται.

ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ΦΟΡΤΣΑΚΗΣ (Καθηγητής, Πρόεδρος τηςΝοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, Αντιπρόεδροςτης Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ): Με το καινούργιο σχέδιο νόµου.

ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ (Σύµβουλος του Νοµικού Συµ-βουλίου του Κράτους): Λέω για αυτή τη στιγµή, για το γε νυνέχον.

Εισηγούµαι να κατατίθεται. ∆ηλαδή µιλάω ότι ο νόµος, όχιµόνο δεν πρέπει να το καταργήσει, αλλά αυτό το πενθήµερο πουβάζει για την ενηµέρωση της Γραµµατείας να γίνει και πενθήµεροκατάθεσης της εισηγήσεως, ανεξάρτητα αν είναι περιληπτική ή όχιη εισήγηση, µε δικαίωµα φωτοτυπίας εκ µέρους των διαδίκων,διότι δεν µπορούµε να αντιγράφουµε, εισηγήσεις 20 και 30 σελί-δων. Φαντάζεστε δε τι γίνεται όταν έχουµε πέντε και δέκα υποθέ-σεις σε µία δικάσιµο.

Επίσης προτείνεται µία σηµαντική διάταξη, η οποία, για ναπω την αλήθεια, την είχαµε ζητήσει και εµείς, δηλαδή να αναβαθ-µιστεί η εκπροσώπηση του ∆ηµοσίου στις φορολογικές δίκες.Μέχρι τώρα πήγαιναν κάποιοι υπάλληλοι, όπως ξέρετε, των

69

∆.Ο.Υ., δεν έλεγαν τίποτα το ουσιαστικό στο ∆ικαστήριο, γινόντου-σαν κάποιες εκθέσεις εκ µέρους των φορολογικών αρχών, οιοποίες ήταν τηλεγραφήµατα, στην κυριολεξία, επί υποθέσεων τε-ραστίου αντικειµένου και ενόψει αυτών των προβληµάτων πράγ-µατι ζητήσαµε την αναβάθµιση της εκπροσώπησης. Αυτή ηαναβάθµιση προτείνεται µε τις νέες διατάξεις, αλλά την είχαµε ζη-τήσει µε παράλληλη αύξηση του προσωπικού των µελών του Νο-µικού Συµβουλίου του Κράτους. Αυτή τη στιγµή, στο ΓραφείοΦορολογίας, όπου υπηρετώ, υπάρχουν µόνον έξι δικαστικοί αντι-πρόσωποι. Αυτοί οι άνθρωποι ήδη πνίγονται. Αν αυτή τη στιγµήέλθουν και αυτές οι χιλιάδες υποθέσεις στο Νοµικό Συµβούλιο τουΚράτους, τότε οι φάκελοι θα φθάσουν έως την Ακαδηµίας, φαντα-στείτε αν µε το υπάρχον προσωπικό θα µπορέσουµε να ανταπο-κριθούµε. Κατά συνέπεια, το γε νυν έχον, η διάταξη αυτή θαεισαχθεί µεν, αλλά στην πράξη θα είναι ανεφάρµοστη. ∆εν ξέ-ρουµε ποιοι θα µπορούν να πάνε να δικάσουν τόσες φορολογικέςυποθέσεις.

Τώρα, το πρόβληµα σχετικά µε το τεκµήριο αληθείας, πουθεσπίζεται µε το άρθρο 25, είναι πάρα πολύ σηµαντικό. Πιστεύ-ουµε ότι στο µέτρο που το τεκµήριο οµολογίας υπέρ του αντιδίκουτου ∆ηµοσίου σε περίπτωση της µη έγκαιρης αποστολής φακέλουσυναρτάται αποκλειστικά και µόνο µε την αδράνεια των υπηρε-σιακών παραγόντων, υπάρχει πρόβληµα. Άλλωστε, η υπέρ τουιδιώτη διαδίκου επιβολή χρηµατικής ποινής, που προβλέπεταιστην παρ. 3, δηλαδή από 300 ευρώ µέχρι 1000 ευρώ και ο κατα-λογισµός της για τη µη αποστολή του φακέλου στα υπεύθυνα δι-οικητικά όργανα, νοµίζουµε ότι αποθαρρύνει την αδικαιολόγητηµη αποστολή του φακέλου και αρκεί να θεσµοθετηθεί αυτό και όχιφυσικά η δηµιουργία τεκµηρίου αληθείας.

Η διαταγή πληρωµής, επί τροχάδην, πολύ φοβόµαστε ότι θαδηµιουργήσει περισσότερη επιβάρυνση στα δικαστήρια, γιατί το∆ηµόσιο θα ασκεί ανακοπές. Ίσως φαίνεται καλός θεσµός, πρω-τοποριακός, αλλά θα πρέπει µάλλον να δουλευτεί ακόµη περισσό-

70

τερο. ∆ιότι, αν έχουµε µία διαταγή πληρωµής, κατόπιν έχουµεανακοπές, αναστολές κλπ., θα δηµιουργηθεί πολύ περισσότερηεπιβάρυνση, η οποία θα επιµηκύνει τις δίκες και θα επιβαρύνει ταήδη βεβαρηµένα ∆ιοικητικά ∆ικαστήρια.

Επίσης για τον ΚΕ∆Ε, νοµίζω ότι δεν ενδείκνυται να επανέλ-θει στα Πολιτικά ∆ικαστήρια (βλ. άρθρο 38 του σχεδίου), ίσωςαποσύρεται η διάταξη, δεν είµαι σίγουρος. Είχα την τιµή να είµαιµέλος στην εκπόνηση του νέου ΚΕ∆Ε. Εκεί έχουµε αποσαφηνίσειπλήρως τα όρια της δικαιοδοσίας, δηλαδή αυτό τον πονοκέφαλοπου είχαµε τα τελευταία 25 χρόνια, σε ποια δικαιοδοσία πηγαί-νουν οι διαφορές του ΚΕ∆Ε, στα ∆ιοικητικά ή στα Πολιτικά ∆ικα-στήρια, και δεν θα υπάρχει κανένα πρόβληµα σχετικά µε το θέµααυτό. Γιατί δεν πρέπει να γυρίσουν οι διαφορές στα Πολιτικά ∆ι-καστήρια; ∆ιότι τα Πολιτικά ∆ικαστήρια προσδιορίζουν σε πολύαπώτερο χρονικό διάστηµα, απ’ ό,τι τα ∆ιοικητικά ∆ικαστήρια. Θαέχουµε επιβράδυνση. Και ο πολιτικός δικαστής, κακά τα ψέµµατα,έχει αποξενωθεί αρκετά από τον ΚΕ∆Ε, διότι έχει να δικάσει τέ-τοιες διαφορές εδώ και 25 χρόνια.

Ένα τελευταίο και τελειώνω. ∆ιαφωνούµε και µε την κατάρ-γηση της ενδοστρεφούς δίκης υπέρ του Ι.Κ.Α. Πράγµατι υπάρχειεπιβάρυνση των δικαστηρίων από τις προσφυγές που κάνει τοΙ.Κ.Α, αλλά νοµίζουµε ότι σε πολλές από αυτές τις δίκες έχουν επι-λυθεί αρκετά ζητήµατα και –όχι τίποτε άλλο– το όλο ζήτηµα ανα-φέρεται στο πολύ σοβαρό θέµα της επιβίωσης του ασφαλιστικούµας συστήµατος και νοµίζουµε ότι στην παρούσα συγκυρία η πιοπάνω νοµοθετική πρωτοβουλία δεν πρέπει να υλοποιηθεί.

Ευχαριστώ πολύ.

ΠΕΤΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ (Σύµβουλος Επικρατείας ε.τ.,Πρόεδρος της Ε.Ε.Φ.∆.∆.Μ.): Και εµείς ευχαριστούµε τον κύριοΝοµικό Σύµβουλο κ. Ψυχογιό για την ανάπτυξη της άλλης πλευ-ράς.

71

72