KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

2-32 AΦIEPΩMA

� H μαγεία τυ Eλύ-τη. O δημι�υργς π�υάν�ι�ε νέ�υς �ρί��-ντες π�ιητικής έκ�ρα-σης στη �ώρα μας καιπαγκ�σμίως.

� Xρνλ�γι τυOδυσσέα Eλύτη.Στ�ι�εία απ τη �ωήκαι τ� έργ� τ�υ π�ιη-τή.

� O καιρ�ς. T�υ Eυ-γένι�υ Aρανίτση.

� O Kρυσταλλγρά-�ς. T�υ Kώστα Γε-ωργ�υσπ�υλ�υ.

� O Eλύτης, WaltDisney και τ σίριαλψυ�ής. T�υ ΓιώργηΓιατρ�μανωλάκη.

� Oσι πιητές. TηςI�υλίτας Hλι�π�ύλ�υ.

� H άλλη μεριά τηςδια�άνειας. T�υ Δι�-νύση Kαψάλη.

� «Nα τ πιπίνι»!Aγρια σκέψη καιπρωτγ�νη έκ�ρασηστ� A�ι�ν Eστί. T�υM.Z. K�πιδάκη.

� Kαλημέρα θλίψη.T�υ Γιώργ�υ K�ρ�-π�ύλη.

� Tα πτικά πιήμα-τα τυ Oδυσσέα Eλύ-τη. Tης Mαρίνας Λα-μπράκη-Πλάκα.

� O Eλύτης μ’ ανι-�τά �αρτιά. T�υAνδρέα Λεντάκη.

� H «K�ρη με τ Λη-κύθιν». T�υ AνδρέαMπελε�ίνη.

� Eλύτης «Δημ�σις»και «Iδιωτικ�ς». T�υAρη Mπερλή.

� H ευμρ�ία στηνπίηση τυ Eλύτη.T�υ Παντελή Mπ�υ-κάλα.

� 14 πρτάσεις για τηγλώσσα και την πιη-τική τυ Eλύτη. T�υAνδρέα Παγ�υλάτ�υ.

� Eργα τυ σ’ �λ τνκ�σμ.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

H μαγεία τ�υ EλύτηO δημι�υργς π�υ άν�ι�ε νέ�υς �ρί��ντες π�ιητικής

έκ�ρασης στη �ώρα μας και παγκ�σμίως

O Oδυσσέας Eλύτης έ�υγε...Kάτ���ς της �άρης π�υ �έρ�υνμ�ν�ν �ι περι�ύσι�ι, μας μίλησεγια την α�ία τ�υ έσω Eλληνισμ�ύ,τ�ν Eρωτα, τ� �ρώμα των λέ�εων,τ� ά�θαρτ� γαλά�ι�, τ� Aιγαι�πε-λαγίτικ� �νειρ�. Kαι ενώ τώρα ε-κείν�ς τα�ιδεύει μακριά, �λα αυ-τά θα μείν�υν για πάντα εδώ. Δι-κά μας. Π�σα και π�σα π�λλά δεν�ρωστάμε σ’ αυτ�ν.

Eνα α�ιέρωμα στ�ν OδυσσέαEλύτη δημι�υργεί απ� μ�ν� τ�υδυσκ�λίες ιδιαίτερες και πρ�!λη-ματισμ�ύς για τ�ν τρ�π� της πα-ρ�υσίασής τ�υ. Eπί πλέ�ν, και τ�σπ�υδαι�τερ�, ένα δέ�ς.

O Oδυσσέας Eλύτης...Tα 13 κείμενα π�υ ακ�λ�υθ�ύν,

πρ�σεγγί��υν, απ� τη δική τ�υ τ�καθένα σκ�πιά, τ� έργ� τ�υ π�ιη-

τή. Γενικ�τερ� �μως σκεπτικ�στάθηκε η απ��αση να παρ�υσια-στεί στις επ�μενες σελίδες � π�ι-ητής π�υ στ�υς �αλεπ�ύς μαςκαιρ�ύς γνωρί�ει και μπ�ρεί ναμιλήσει για τ�υς άλλ�υς δρ�μ�υςπ�υ αν εί�αμε την ικαν�τητα να!αδίσ�υμε, θα γιν�μαστε καλύτε-ρ�ι. Eτσι, � Eλύτης πρέπει ν’ αντι-μετωπιστεί σαν ένας δάσκαλ�ς.Kύρι�ς πλέ�ν της �μ�ρ�ιάς μάςπρ�τρέπει με μια απ��ασιστικ�-τητα μ�ναδική ν’ ακ�λ�υθήσ�υμετην �δ� τ�υ ωραί�υ.

«Δεν είναι μικρ� πράγμα να’�εις τ�υς αιώνες με τ� μέρ�ςσ�υ». T�υς έ�ει απ�κτήσει καιτ�υς απλώνει μπρ�ς στα μάτιαμας. Eίναι πρ�!λημα εν�ς εκά-στ�υ να νιώσει τ� θάμ!�ς και να�ητήσει τη μάθηση.

O Eλύτης μπαίνει επικε�αλήςγια να μας δεί�ει έναν άλλ� κ�-σμ�, έναν �ώρ� στ�ν �π�ί� διατί-θεται ακ�μη λίγ� ή τ�ν�ι �λ�κλη-ρ�ι απ� μ�!.

Συγ�ρ�νως, απ�δεικνύει την ύ-παρ�η μιας μαγείας, ενώ τρυ�εράσ’ α�ήνει ν’ ανακαλύπτεις μ�ν�ςσ�υ τ� επ�μεν� σκαλ�πάτι π�υ �-δηγεί ψηλ�τερα.

Mπ�ρείς να γρά�εις ακατάπαυ-στα για τ�ν Eλύτη. Aλλ�τε σε πη-γαίνει σε κάπ�ια �ρια π�υ λες να,τώρα θα εμ�ανιστεί τ� άγγιγματης έκστασης, άλλ�τε, πι� ήρεμα,πρ�σπαθείς να αγγί�εις τα ελλη-νικά τ�υ έτσι �πως θα έπρεπε ναμιλι�ύνται, να μην παρσυρθείς α-

π� την ένν�ια αλλά μ�ν�ν τ�ν ή��ν’ ακ�ύς. Aυτά τα σύμ�ωνα και τα�ωνήεντα, τ�υς �θ�γγ�υς, τ�υςστί��υς τ�υ, π�υ διατρέ��υν σεμια αδιαίρετη ελληνική γλώσσα α-π� την αυγή της ώς τα σήμερατην π�ρεία αυτής της γης.

Oμως, αν η Eλλάδα τ�ν εμπνέει,� Eλύτης είναι �ικ�υμενικ�ς· μ�-ν�ν �ι «�ρ�ι» είναι ελληνικ�ί.Aκ�μη και για τ� Aιγαί� μιλώντας� Eλύτης, για τα ιδιαίτερα εκεί-να π�υ συνθέτ�υν τ� δικ� τ�υ�ως και �υραν�, τη δική τ�υ θά-λασσα και τ�ν δικ� τ�υ ασ!έστη,τα καΐκια και τ�υς Π�σειδώνες,δεν κάνει την περιγρα�ή εν�ς τ�-π�υ αλλά υπ�δεικνύει έναν τρ�π��ωής.

Eπίσης, με μιαν ένν�ια ευρύτα-τη, � Eλύτης είναι π�ιητής π�λιτι-κ�ς. Mε έναν λ�γ� !αθύτατα π�-λιτικ�, π�υ δεν �άνει την αισθητι-κή τ�υ η �π�ία εμπεριέ�ει πάνταμία π�λιτική πλευρά.

Aν είναι σωστ� –και είναι– �τι η�π�ιαδήπ�τε έντα�η θα μας υπ�-�ρεώσει κάπ�ια στιγμή να π�ύμε

ψέματα, τ�τε � Eλύτης είναι � με-γάλ�ς ανέντακτ�ς, και συνεπώς �μεγάλ�ς ειλικρινής.

Γυρνώντας και πάλι στ� σημερι-ν� μας α�ιέρωμα (τι ωραί� να μα-θαίνεις �τι � Oδυσσέας Eλύτης έ-�ει περάσει απ� αυτήν την ε�η-μερίδα γρά��ντας κάπ�τε εδώσελίδες για την τέ�νη), τα κείμε-να συν�δεύ�νται απ� �ωτ�γρα-�ίες τ�υ π�ιητή και κυρίως απ�έργα τ�υ εικαστικ�ύ Eλύτη, η άλ-λη πρ�σ��ρά, τ� άλλ� δώρ� π�υμας κάνει � π�ιητής.

Oμως, «συνελ�ντι ειπείν»,«πρέπει να κάνεις άλμα πάνω απ�τη συγκίνηση» για να νιώσεις καιτην αναγκαία «δ�νηση». Kαι εδώ� π�ιητής ήταν αυστηρ�ς...

Oι «Eπτά Hμέρες», ως ελά�ιστ���ρ� τιμής στ�ν Oδυσσέα Eλύτη,επανεκδίδ�υν σήμερα τ� παλαι�-τερ� α�ιέρωμά (25 Σεπτ. 1994)τ�υς στ� μεγάλ� π�ιητή ώστε να�τάσει στα �έρια �σ� τ� δυνατ�νπερισσ�τερων αναγνωστών π�υτ�τε δεν εί�ε τύ�ει να τ� απ�κτή-σ�υν.

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

KΩΣTHΣ BATIKIΩTHΣ

H πρώτη σελίδα της «Kαθημερινής», 19 Mαρτί�υ 1996. Aνήγγειλε τ� θάνατ� τ�υπ�ιητή με �κτάστηλ� τίτλ�.

1911 Στις 2 N�εμ!ρί�υ γεννιέταιστ� Hράκλει� Kρήτης στη συν�ικίαE�τά Mπαλτάδες (γωνία των �δώνAριάδνης και Πασι�άης) � OδυσσέαςEλύτης, έκτ� παιδί τ�υ Παναγιώτη Θ.Aλεπ�υδέλη και της Mαρίας Bρανάπ�υ κατάγ�νται απ� τη Mυτιλήνη. Oπατέρας έ�ει ιδρύσει απ� τ� 1895μα�ί με τ�ν αδελ�� τ�υ Θρασύ!�υ-λ�, εργ�στάσι� σαπων�π�ιίας καιπυρηνελαι�υργίας τα πρ�ϊ�ντα τ�υ�π�ί�υ έγιναν πασίγνωστα στηνEλλάδα.

1914 O πατέρας μετα�έρει τ� ερ-γ�στάσι� τ�υ στ�ν Πειραιά και η �ι-κ�γένεια εγκαθίσταται στην Aθήνα,Σ�λων�ς 98α. Στ� σπίτι αυτ� θα πα-ραμείν�υν έως τ� 1930.

1915 O μικρ�ς Oδυσσέας περνά τιςπρώτες τ�υ καλ�καιρινές διακ�πέςστ� πατρικ� κτήμα τ�υ Aκλειδι�ύ, �-π�υ την άν�ι�η εί�ε �ιλ��ενηθεί εκεί� Eλευθέρι�ς Bενι�έλ�ς μετά τηνπαραίτησή τ�υ λ�γω δια�ωνίας μετ�ν !ασιλιά Kωνσταντίν�.

1917 E�ι ετών και γρά�εται στ� ι-διωτικ� λύκει� τ�υ Δ.N. Mακρή, τ�τεστην �δ� Iππ�κράτ�υς, �π�υ θα ��ι-τήσει για μια επταετία. Mετα�ύ τωνδασκάλων τ�υ �ι I. M. Παναγιωτ�-π�υλ�ς, Γ. Aπ�στ�λάκης, I.Θ. Kακρι-δής.

1918 Bαρύ πένθ�ς για την �ικ�γέ-νεια Aλεπ�υδέλη. Πεθαίνει η εικ�σά-�ρ�νη αδελ�ή τ�υ Oδυσσέα, Mυρσί-νη, απ� τη μεγάλη επιδημία της ισπα-νικής γρίππης.

1919 Διακ�πές στις Σπέτσες.

1920 Hττα τ�υ Bενι�έλ�υ στις ε-κλ�γές. H �ικ�γένεια Aλεπ�υδέλη υ-�ίσταται διώ�εις λ�γω των !ενι�ελι-κών της �ρ�νημάτων. Συλλαμ!άνε-ται � πατέρας Παναγιώτης Aλεπ�υ-δέλης.

1921 Kαλ�καιρινές διακ�πές καιπάλι στις Σπέτσες.

1922 O μικρ�ς Oδυσσέας έρ�εταιπρώτ�ς στ�υς σ��λικ�ύς αγώνεςτων 100 μέτρων. Oι καλές τ�υ επιδ�-σεις θα συνε�ισθ�ύν και τα επ�μενα�ρ�νια. H �ικ�γένειά τ�υ περιθάλπειπρ�σ�υγες απ� τη Mικρά Aσία.

1923 Kαλ�καιρινές διακ�πές σεδιά��ρες π�λεις της Eυρώπης. ΣτηΛω�άννη, � δωδεκά�ρ�ν�ς Oδυσσέ-ας έ�ει τη μεγάλη ευκαιρία να συνα-ντήσει τ�ν Eλευθέρι� Bενι�έλ�.

1924 Διακ�πές στις Σπέτσες στην�ικία Kαρακαλλά και στη συνέ�ειαεγγρα�ή στ� Γ΄ Γυμνάσι� Aρρένων(Λυκα!ηττ�ύ και Σ�λων�ς γωνία).Aρ�ί�ει η συνεργασία τ�υ με τ� πε-ρι�δικ� η «Διάπλασις των Παίδων».

1925 Στις 15 I�υλί�υ πεθαίνει απ�

πνευμ�νία � πατέρας τ�υ. Aρ�ί�ει ηπερί�δ�ς –μαθητής ακ�μη– �π�υ εκ-δηλών�νται τα πρώτα πνευματικάτ�υ ενδια�έρ�ντα.

1926 Aρ�ί�ει η γνωριμία με τα νησιάτ�υ Aιγαί�υ, επισκέπτεται τη Σαντ�-ρίνη, την Tήν�, τη Mύκ�ν�.

1927 Πρώτη επα�ή με την π�ίησητ�υ Kωνσταντίν�υ Kα!ά�η. Δια!ά�ειελληνικά και γαλλικά !ι!λία, ενώ εκ-δηλώνεται �λ� και περισσ�τερ� ηπρ�τίμησή τ�υ στη λ�γ�τε�νία.

1928 Παίρνει τ� απ�λυτήρι� τ�υ

Γυμνασί�υ. Kαλ�καίρι στη Mυτιλήνη,�π�υ � Bενι�έλ�ς επισκέπτεται καιπάλι τ� πατρικ� τ�υ κτήμα. Πιέ�εταιαπ� την �ικ�γένειά τ�υ να σπ�υδά-σει �ημικ�ς.

1929 Eίναι τ� έτ�ς π�υ πραγματ�-π�ιείται η μεγάλη τ�υ στρ��ή στηνπ�ίηση. Δια!ά�ει Eλιάρ και Λ�ρκα, ε-νώ ανακαλύπτει τ�ν υπερρεαλισμ�.Oριστικ� ναυάγι� για τις σπ�υδέςτης Xημείας. Γρά�ει τα πρώτα τ�υπ�ιήματα με διά��ρα ψευδώνυμα.

1930 H �ικ�γένεια μετακ�μί�ειστην �δ� M�σ��νησίων 14! (κ�ντά

στην πλατεία Aγάμων). Eγγρά�εταιστη N�μική Σ��λή. Mετα�ρά�ει κεί-μενα τ�υ Tρ�τσκι για την ε�ημερίδατων ��ιτητών.

1933 Γίνεται μέλ�ς της «Iδε�κρα-τικής Φιλ�σ��ικής Oμάδας τ�υ Πα-νεπιστημί�υ Aθηνών» π�υ έ��υν ι-δρύσει �ι Kανελλ�π�υλ�ς, Tσάτσ�ς,Θε�δωρακ�π�υλ�ς, Συκ�υτρής.Γνωρί�ει τ�ν Γιώργ� Σαραντάρη.

1934 Γρά�ει τα «Πρώτα π�ιήματα»π�υ αργ�τερα θα παρ�υσιαστ�ύνστ�υς «Πρ�σανατ�λισμ�ύς».

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 3Συνέ�εια στην 4η σελίδα

Xρ�ν�λ�γι� τ�υ Oδυσσέα EλύτηΣτ�ι�εία απ τη �ωή και τ� έργ� τ�υ π�ιητή

H Παναγιά τα Πέλαγα (1977)

1935 Γνωρί�ει τ�ν Aνδρέα Eμπειρί-κ�. Tα�ιδεύ�υν μα�ί στη Mυτιλήνη �-π�υ ανακαλύπτει τη �ωγρα�ική τ�υΘε��ιλ�υ π�υ θα τ�ν συγκινήσει καιεπηρεάσει ιδιαίτερα. Tην ίδια �ρ�νιά,μέσω τ�υ Σαραντάρη, συναντά τ�υςΣε�έρη, Kατσίμπαλη, Θε�τ�κά, Kα-ραντώνη π�υ εκδίδ�υν τ� περι�δικ�«Nέα Γράμματα». Eκεί θα δημ�σιευ-θεί, στ� ενδέκατ� τεύ��ς τ�υ N�εμ-!ρί�υ, μια σειρά π�ιημάτων με τ�ψευδώνυμ� «Eλύτης». Aυτ� είναι τ��ν�μα με τ� �π�ί� θα καθιερωθεί α-μέσως και για πάντα � μεγάλ�ς μαςπ�ιητής.

1936 Γνωρί�εται με τ�ν Nίκ� Γκά-τσ�. Στενή �ιλία θα ενώσει έκτ�τετ�υς δύ� άντρες... Συνε�ί�εται η συ-νεργασία με τα «Nέα Γράμματα», πα-ρ�υσιά��νται π�ιήματα απ� τ�υς«Πρ�σανατ�λισμ�ύς» και μετα�ρά-σεις απ� τ�ν Eλιάρ. Στ� τέλ�ς τ�υ έ-τ�υς κατατάσσεται στ� στρατ�.

1937 Στη Σ��λή E�έδρων A�ιωμα-τικών της Kέρκυρας απ� τ�ν Iαν�υά-ρι� έως τ�ν Σεπτέμ!ρι�. O Σε�έρηςμε επιστ�λές τ�υ τ�ν παρηγ�ρεί γιατις σκληρές συνθήκες τ�υ στρατεύ-ματ�ς, ενώ γνωρί�ει και τ�ν μ�νιμ�κάτ�ικ� Kερκύρας συγγρα�έα Λ�-ρενς Nτάρελ και τη γυναίκα τ�υ. Στατέλη τ�υ �ρ�ν�υ μετατίθεται στηνAθήνα. Στα «Nέα Γράμματα» δημ�σι-εύ�νται «Oι κλεψύδρες τ�υ αγνώ-στ�υ» και �ι «Σπ�ράδες»...

1938 T�ν Mάρτι� απ�λύεται απ� τ�στρατ�. Mε τ�ν N. Γκάτσ� καθιερώ-ν�υν ως στέκι τ� πατάρι τ�υ «Λ�υμί-δη» στην �δ� Σταδί�υ και τ� κα�ε-νεί�ν «Hραί�ν» (γωνία Πατησίων καιAγ. Mελετί�υ). Γρά�ει τα π�ιήματα«Mαρίνα των !ρά�ων» και «Hλικίατης γλαυκής θύμησης». Eπίσης, συ-μπληρώνει τις σειρές «Aιθρίες» και«H συναυλία των υακίνθων».

1939 Eκδίδ�νται �ι «Πρ�σανατ�λι-

σμ�ί» απ� τ�ν «Πυρσ�». Mετα�ρά�ειLautréamont και γρά�ει τη «Θητείατ�υ καλ�καιρι�ύ». Γνωρί�εται με τ�νXένρι Mίλερ.

1940 .H �ικ�γένειά τ�υ μετακ�μί�ειστην �δ� Iθάκης 31. O S. Baud - Bovyμετα�ρά�ει π�ιήματα τ�υ Eλύτη σταγαλλικά, ενώ δημ�σιεύεται στα «NέαΓράμματα» η μελέτη τ�υ A. Kαρα-ντώνη «H π�ίηση τ�υ Oδυσσέα Eλύ-τη». Kήρυ�η τ�υ π�λέμ�υ στις 28Oκτω!ρί�υ. Kατατάσσεται ως ανθυ-π�λ��αγ�ς στ� 24� Σύνταγμα Πε�ι-κ�ύ. B�ρει�ηπειρωτικά !�υνά, �ώνηπυρ�ς.

1941 Mε !αρύ κρ�ύσμα κ�ιλιακ�ύτύ��υ στ� ν�σ�κ�μεί� Iωαννίνων(26 Φε!ρ�υαρί�υ). H κατάστασή τ�υείναι σ�!αρ�τατη. Kάτω απ� τραγι-κές συνθήκες διασώ�εται και �θάνειστην Aθήνα. Aρ�ί�ει να γρά�ει τηνπ�ιητική σειρά «Hλι�ς � Πρώτ�ς».

1942 Δημ�σιεύει τ� δ�κίμι� «H α-ληθινή �υσι�γνωμία και η λυρικήτ�λμη τ�υ Aνδρέα Kάλ!�υ». Mετέ�ειστην ίδρυση τ�υ «Kύκλ�υ Παλαμά».

1943 Kυκλ���ρεί � «Hλι�ς � Πρώ-τ�ς» και τ� δ�κίμι� «T.T.T. 1935».

1944 Eπανεκδίδεται τ� περι�δικ�«Nέα Γράμματα». Γρά�ει τ� δ�κίμι�«Tα κ�ρίτσια». Kαλείται σε ανάκρισηαπ� τη γερμανική λ�γ�κρισία.

1945 Δημ�σιεύεται στ� περι�δικ�«Tετράδι�» τ� «Aσμα Hρωκ� καιΠένθιμ� για τ�ν �αμέν� Aνθυπ�λ�-�αγ� της Aλ!ανίας». Eπίσης κυκλ�-��ρεί στα γαλλικά επιλ�γή π�ιημά-των τ�υ, σε μετά�ραση R. Levesque.Mε εισήγηση τ�υ Σε�έρη δι�ρί�εταιδιευθυντής πρ�γράμματ�ς της νε�-σύστατης ραδι��ωνίας. Γρά�ει επί-σης επι�υλλίδες στην ε�ημερίδα«Eλευθερία» και άρθρα στην Aγγλ�-ελληνική Eπιθεώρηση τ�υ Γ.K. Kα-τσίμπαλη.

1946 Συνάντηση με τ�ν Π�λ Eλιάρ.Παραιτείται απ� τ� EIP. Συνεργασίαμε την ε�ημερίδα «Kαθημερινή».Γρά�ει τε�ν�κριτικά σημειώματα.

1947 Γρά�ει δύ� δ�κίμια για τ� �ω-γρά�� Θε��ιλ�. Tα�ιδεύει στα απε-λευθερωμένα Δωδεκάνησα.

1948 Eπειτα απ� π�λλές πρ�σπά-θειες, τ�υ ��ρηγείται δια!ατήρι� καιανα�ωρεί για τ� ε�ωτερικ�. Eγκαθί-σταται μ�νιμα στ� Παρίσι, �π�υ έρ-�εται σε επα�ή με τ�υς κυρι�τερ�υςεκεί πνευματικ�ύς ανθρώπ�υς. Συν-δέεται με στενή �ιλία με τ�ν E.Teriant.

1949 To ελληνικ� πρ��ενεί� αρνεί-ται να ανανεώσει τ� δια!ατήρι� τ�υ.Γνωρί�ει και συνδέεται στεν�τεραμε τ�υς Picasso, Leger, Matisse,Shagal, Giacometti, Char και άλλ�υς.

1950 Tα�ίδι στην Iσπανία. ΣτηνAθήνα � Aλέ�ης Σ�λωμ�ς παρ�υσιά-�ει σε θεατρική μ�ρ�ή τ� «Aσμα η-ρωικ� και πένθιμ�». Συνεργά�εταιστ� Λ�νδίν� με τ� BBC και πρώτηγρα�ή τ�υ «A�ι�ν Eστί».

1951 Παραμένει στ� Λ�νδίν� έωςτ�ν Mάι� και στη συνέ�εια στην Iτα-λία συναντά τ�ν Ungatetti, π�υ τ�υπαρ�υσιά�ει τ�ν Mάρι� Bίτι. T� κα-λ�καίρι στη Bίλα Nατάσσα με τ�νPicasso. T�ν Σεπτέμ!ρι� επιστρέ�ειστην Eλλάδα.

1952 Γίνεται μέλ�ς της «Oμάδαςτων Δώδεκα». Kυκλ���ρ�ύν π�ιήμα-τά τ�υ στη Pώμη.

1953 Δι�ρί�εται και πάλι διευθυ-ντής πρ�γράμματ�ς τ�υ EIP. Παραι-τείται απ� την «Oμάδα των Δώδεκα».Oρί�εται μέλ�ς τ�υ Δ.Σ. τ�υ Θεά-τρ�υ Tέ�νης.

1954 Παραιτείται απ� τ� EIP.

1955 Πρώτη γρα�ή τ�υ «E�ι και μίατύψεις για τ�ν �υραν�». Eκλέγεταιπρ�εδρ�ς τ�υ Δ.Σ. τ�υ «Eλληνικ�ύX�ρ�δράματ�ς».

1956 Σε μετά�ραση Eλύτη ανε!αί-νει στ� Eθνικ� Θέατρ� η «Nεράιδα»τ�υ Giraudoux και στ� Θέατρ� Tέ-�νης «O κύκλ�ς με την κιμωλία» τ�υBrecht.

1957 Mετακ�μί�ει στην �δ� Πελλή-νης 1. Mετα�ρά��νται π�ιήματά τ�υσε γερμανικά και αγγλικά.

1958 Δημ�σιεύ�νται απ�σπάσματατ�υ «A�ι�ν Eστί» στην «EπιθεώρησηTέ�νης».

1959 T� Δεκέμ!ρι� εκδίδεται απ�τ�ν «IKAPO» τ� «A�ι�ν Eστί».

1960 Kαι άλλ� !αρύ κτύπημα στ�νπ�ιητή. Πεθαίν�υν η μητέρα τ�υ και� αδελ��ς τ�υ Kωνσταντίν�ς. Kυ-κλ���ρεί τ� «E�ι και μία τύψεις γιατ�ν �υραν�», επίσης στη Γερμανία ε-πιλ�γή π�ιημάτων τ�υ με τίτλ�Korper des Sommers. T�υ απ�νέμε-ται τ� A΄ Kρατικ� Bρα!εί� Π�ίησης.

1961 Tα�ίδι στην Aμερική. Συνεργα-σία με τ�ν Teriade για την ίδρυσητ�υ «M�υσεί�υ Θε��ιλ�υ».

1962 Mετακ�μί�ει στ� διαμέρισματης �δ�ύ Σκ�υ�ά 23. Tα�ίδι στη Σ�-!ιετική Eνωση και συνάντηση με τ�νΓε�τ�υσένκ�.

1963 T� «Xρ�νικ� μιας δεκαετίας»και άλλα πε�ά για τ�ν τ�μ� «Aν�ι�τάXαρτιά».

1964 Γίνεται η πρώτη εκτέλεση τ�υλαϊκ�ύ �ρατ�ρί�υ τ�υ Mίκη Θε�δω-ράκη πάνω στ� «A�ι�ν Eστί».

1965 Eπίσημ� τα�ίδι στη B�υλγα-ρία. Mέλ�ς τ�υ Δ.Σ. τ�υ Eθνικ�ύ Θε-

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

Παρίσι 1951. (Φωτ.: Mario Vitti). Pώμη 1951. (Φωτ.: Mario Vitti).

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

άτρ�υ. Παράσημ� Tα�ιάρ��υ τ�υΦ�ίνικ�ς.

1966 Nέα έκδ�ση των «Πρ�σανατ�-λισμών». Aσ��λείται με �ωγρα�ικήκαι κ�λλά�. Kυκλ���ρεί στη Γερμα-νία τ� «E�ι και μία τύψεις».

1967 Aπ��ή απ� τη δημ�σι�τηταμετά τ� πρα�ικ�πημα της 21ης Aπρι-λί�υ. Mετα�ρά�ει απ�σπάσματα τηςΣαπ��ύς και τις «Δ�ύλες» τ�υGenet.

1968 Eκδ�ση π�ιημάτων τ�υ στ�Παλέρμ�.

1969 Eγκαθίσταται στ� Παρίσι. Kυ-κλ���ρεί σε δίσκ� � «Hλι�ς � Πρώ-τ�ς» σε μ�υσική Mαρκ�π�υλ�υ: T�«A�ι�ν Eστί» μετα�ρά�εται στα γερ-μανικά.

1970 Παραμ�νή 4 μηνών στην Kύ-πρ�. Συνε�ί�ει να γρά�ει τ� «Φωτ�-δεντρ�» και τ� «O Hλι�ς � Hλιάτ�-ρας».

1971 Tυπώνεται στις Bρυ�έλλες«T� M�ν�γραμμα». Tυπών�νται στηνAθήνα «T� Φωτ�δεντρ� και η δέκατητέταρτη �μ�ρ�ιά» και «O Hλι�ς �Hλιάτ�ρας» απ� τ�ν «IKAPO».

1972 Aρνείται να δε�θεί !ρα!εί�π�υ έ�ει θεσπίσει τ� δικτατ�ρικ� κα-θεστώς. H��γρα�είται τ� «Θαλασσι-ν� τρι�ύλλι» τ�υ Λίν�υ K�κ�τ�υ.

1973 Eκδίδεται εκτ�ς εμπ�ρί�υ τ�«Villa Natacha». Kαι πάλι στην Kύ-πρ�.

1974 Kυκλ���ρ�ύν στην Aμερικήτ� «A�ι�ν Eστί» και επιλ�γή π�ιημά-των τ�υ. Πρ�εδρ�ς τ�υ Δ.Σ. τ�υEIPT. Kυκλ���ρ�ύν «Tα Eτερ�θαλή»και τα «Aν�ι�τά Xαρτιά».

1975 A�ιέρωμα στ�ν π�ιητή τ�υ α-μερικανικ�ύ περι�δικ�ύ «BooksAbroad». Eπίτιμ�ς διδάκτωρ τ�υ Πα-νεπιστημί�υ Θεσσαλ�νίκης.

1976 Eκδίδεται τ� δ�κίμι� «H μα-γεία τ�υ Παπαδιαμάντη».

1977 Aρνείται να γίνει Aκαδημαϊ-κ�ς. Tελειώνει τα «Tρία π�ιήματα μεσημαία ευκαιρίας». Γρά�ει την «Aνα-��ρά στ�ν Aνδρέα Eμπειρίκ�».

1978 Kυκλ���ρεί η «Mαρία Nε�έ-λη».

1979 T�υ απ�νέμεται τ� Δεκέμ!ρι�τ� !ρα!εί� N�μπελ.

1980 Mετά�ραση τ�υ «A�ι�ν Eστί»στα ισπανικά. Eπίτιμ�ς δημ�της T�-λέδ�. Eκθεση κ�λλά� με τίτλ� «Συ-

νεικ�νες» στην Aθήνα. Kυκλ���-ρ�ύν π�λλά !ι!λία για τ� έργ� τ�υπ�ιητή.

1981 Nέες μετα�ράσεις έργων τ�υστ� ε�ωτερικ�. Mε�ικ�, Oυγγαρία,Aργεντινή, Iταλία, Γαλλία. Eπίτιμ�ςδιδάκτωρ τ�υ Πανεπιστημί�υ τ�υΛ�νδίν�υ.

1982 Aπ�ν�μή τ�υ Xρυσ�ύ Mεταλ-λί�υ Tιμής τ�υ Δήμ�υ Aθηναίων.Δεύτερη έκδ�ση τα «Aν�ι�τά Xαρ-τιά». Eκδίδ�νται τα «Tρία π�ιήματαμε σημαία ευκαιρίας».

1983 Kυκλ���ρ�ύν νέες μετα�ρά-σεις τ�υ «A�ι�ν Eστί» στη N�ρ!ηγίακαι την Aργεντινή. Παρθενικ� τα�ίδιεπι!ατηγ�ύ πλ�ί�υ με τ� �ν�μα τ�υπ�ιητή.

1984 Kυκλ���ρεί � τ�μ�ς «Σαπ�ώ»με ανασύνθεση και απ�δ�ση τ�υ π�ι-ητή. Eπίσης «H απ�κάλυψη τ�υ Iωάν-νη» και «O Mικρ�ς Nαυτίλ�ς».

1986 Eκδίδεται σε νέα έκδ�ση «Hμαγεία τ�υ Παπαδιαμάντη».

1987 Tα�ίδι στην Iταλία και ανακή-ρυ�ή τ�υ σε επίτιμ� διδάκτ�ρα τ�υΠανεπιστημί�υ της Pώμης. T�ν Mάι�αναγ�ρευσή τ�υ σε επίτιμ� διδάκτ�-ρα τ�υ Πανεπιστημί�υ Aθηνών.

1988 Συνε�ί�ει την απασ��λησήτ�υ με τη �ωγρα�ική. Bρα!εί�«MEΣOΓEIOΣ» της K�ιν�τητας τωνMεσ�γειακών Πανεπιστημίων. Oργα-νώνεται μεγάλη έκθεση στ� Mπ�-μπ�ύρ για τ� έργ� τ�υ. Kυκλ���ρείστα γαλλικά τ� «Avant tous» απ� τα«Aν�ι�τά Xαρτιά».

1989 Eργά�εται στ� καιν�ύργι� τ�υ!ι!λί� «Iδιωτική Oδ�ς». Στη γαλλική

πρωτεύ�υσα τ�υ απ�νέμεται τ� πα-ράσημ� τ�υ Aνωτάτ�υ Tα�ιάρ��υτης Λεγεών�ς της Tιμής. Eκδίδ�νταιστα σ�υηδικά � «Hλι�ς � Πρώτ�ς»και τ� «Hμερ�λ�γι� εν�ς αθέατ�υAπριλί�υ» τ� �π�ί� κυκλ���ρεί τηνίδια �ρ�νιά και στα τ�υρκικά.

1990 Kυκλ���ρ�ύν τα !ι!λία τ�υ«Δημ�σια και Iδιωτικά» και «IδιωτικήOδ�ς» μα�ί με μια σειρά �ωγρα�ικώντ�υ έργων. Δ�υλεύει την καιν�ύργιατ�υ π�ιητική συλλ�γή «Tα ελεγείατης O�ώπετρας».

1991 Eκτ�ς εμπ�ρί�υ εκδίδεται τ�π�ίημα «I�υλί�υ λ�γ�ς» με �ωτ�-γρα�ίες απ� την παιδική τ�υ ηλικία.T� περι�δικ� «Λέ�η» α�ιερώνει ειδι-κ� τεύ��ς στ� έργ� τ�υ. Στις 2 N�εμ-!ρί�υ τ� Γ΄ Πρ�γραμμα με την ευκαι-ρία των γενεθλίων τ�υ �ργανώνει ει-δικά �λ� τ� πρ�γραμμά τ�υ α�ιερω-μέν� στ� έργ� τ�υ. Eκδίδεται τ�«A�ι�ν Eστί» στ� Iράκ. Kυκλ���ρ�ύντα «Eλεγεία της O�ώπετρας».

1992 A�ιέρωμα στ� έργ� τ�υ απ�τ� περι�δικ� «ANTI». Eκθεση τωνεικαστικών τ�υ στ� M�υσεί� M�-ντέρνας Tέ�νης της Aνδρ�υ. Συγ-�ρ�νως συ�ήτηση στρ�γγύλης τρα-πέ�ης για τ�ν π�ιητή. Συμμετέ��υνυπ� την πρ�εδρία της EλένηςAρ!ελέρ �ι Γ. Mπαμπινιώτης, Θ.Γιανναράς και Πά�λα Mιν�ύτσι.

Eκδίδεται !ι!λι�γρα�ία Eλύτη.Kυκλ���ρεί � δεύτερ�ς τ�μ�ς τωνπε�ών τ�υ με τ�ν τίτλ� «Eν λευκώ»(«Iκαρ�ς»). Kυκλ���ρ�ύν τα «Tρίαπ�ιήματα με σημαία ευκαιρίας»στην Iταλία.

1993 T� περι�δικ� «Eντευκτήρι�»α�ιερώνει ειδικ� τεύ��ς στ�ν π�ιη-τή. Πρ�!άλλεται στην ET-1 τ� ντ�κι-μαντέρ της I�υλίτας Hλι�π�ύλ�υ «Oκήπ�ς !λέπει» – μια κινηματ�γρα�ι-κή μ�ν�γρα�ία των εικαστικών τ�υ.

1994 Διεθνές Συνέδρι� για τ�νOδυσσέα Eλύτη στην Kω �ργανωμέ-ν� απ� τ� Πανεπιστήμι� Iωαννίνων.Kυκλ���ρεί τ� «A�ι�ν Eστί» στηνMπ�γκ�τά της K�λ�μ!ίας.Kαλ�καίρι στ� Π�ρτ� Pά�τη επε�ερ-γά�εται και συνε�ί�ει να γρά�ει τ�καιν�ύργι� τ�υ !ι!λί� π�υ τ�ν απα-σ��λησε �λη τη �ρ�νιά.

1995 Eκδίδεται η π�ιητική τ�υ συλ-λ�γή «Δυτικά της λύπης» («Iκαρ�ς»)και «O κήπ�ς με τις αυταπάτες» πε�άμε 49 συνεικ�νες («Yψιλ�ν»).

1996 Eίναι η τελευταία �ρ�νιά της�ωής τ�υ Oδυσσέα Eλύτη σ’ αυτή τηΓη. Στις 18 Mαρτί�υ, σε μια !ρ��ερήAθήνα, δύ� τ� μεσημέρι, � π�ιητήςα�ήνει την τελευταία τ�υ πν�ή στ�σπίτι της �δ�ύ Σκ�υ�ά 23. Δεν πρ�-λα!ε να δει την παρ�υσίαση μιας ε-πανέκδ�σης τ�υ !ι!λί�υ τ�υ για τηΣαπ�ώ και τα τελευταία γραπτά π�υπρ�σ�ατα εί�ε δ�υλέψει.

Σημείωση:Στ�ι�εία για τ� �ρ�ν�λ�γικ� σημείωμα έ-��υν λη�θεί και απ� τη μελέτη τ�υ Tάσ�υΛιγνάδη «T� A�ι�ν Eστί τ�υ Eλύτη»,(Aθήνα 1976), τ� έργ� τ�υ Mario Vitti,«Oδυσσέας Eλύτης» («Eρμής» Aθήνα1984) και τ� περι�δικ� «Xάρτης» - �ρ�ν�-λ�γι� (τεύ��ς 21-23, N�έμ�ρι�ς 1986) τ�υΔημήτρη Δασκαλ�π�υλ�υ.

Συνέ�εια απ� την 4η σελίδα

O π�ιητής τ� 1976 στη Villa Natacha.

1987. Eπίτιμ�ς διδάκτωρ τ�υ Πανεπιστημί�υ Aθηνών. (Φωτ. N. Aργυρ�π�υλ�ς).

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 5

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

O καιρ�ςT�υ Eυγένι�υ Aρανίτση

ΔIABAZONTAΣ, στην Aziyadé τ�υΠιέρ Λ�τί, τ� �εθωριασμέν� �ρ�νι-κ� εν�ς αργ�σ��λ�υ π�υ τριγύρι�εστην Aνατ�λή ψά�ν�ντας στην πε-ρι��ή της ερωτικής επιθυμίας, γιατίπ�τα –τ�– συγκεκριμέν�, � P�-λάν Mπαρτ έλεγε �τι τ�ύτ� τ� μυ-θιστ�ρηματικ� τίπ�τα, τ� διάκεν�αυτ� στην εμπειρία των ανθρώπωνκαθώς κιν�ύνται μέσα στ� �ρ�ν�και τ� �ώρ�, αυτή η ε�ωτερικά �ρ-γανωμένη ασημαντ�τητα δεν $ρί-σκει, στη γλώσσα, την αντιστ�ι�ίατης, παρά μ�ν�ν σε εκείν� τ� κλα-σικ� ερώτημα: τ� ερώτημα «τι και-ρ� κάνει;». Πρ�ς �άριν τ�υ τίπ�τα,τ� διάκεν� αυτ� στην εμπειρία τωνανθρώπων καθώς κιν�ύνται μέσαστ� Λ�τί ενδια%έρεται π�λύ για τ�κλίμα, για τη λ�γ�τε�νική εκ%�ράεν�ς ψυ�ισμ�ύ παραιτημέν�υ απ�την ερμηνεία εν�ς κ�σμ�υ και γι’αυτ� πρ�σηλωμέν�υ στα σύννε%α,τις $ρ��ές, τις λιακάδες. T� να μι-λάς για τ�ν καιρ� σημαίνει τ� ναμην έ�εις τίπ�τα να πεις· είναι τ� ί-δι� τ� κεν� μιας �μιλίας π�υ �εδι-πλώνεται �ωρίς αντίκρισμα· με τημετεωρ�λ�γική αυτή αγωνία τωνσαλ�νιών, �ι άνθρωπ�ι της π�ληςτρ�%�δ�τ�ύν, καθησυ�αστικά, μιαπρ�%�ρική λ�γ�τε�νία, δί�ως �υ-σιαστικ� σημαιν�μεν�, δηλαδή ε-πιτυγ�άν�υν τ� κ�ινωνικά τέλει�,την πεμπτ�υσία της κ�σμικ�τητας:κανένα $άθ�ς, κανένα ν�ημα, άρακαι κανένας κίνδυν�ς. T�ύτη η μα-νία τ�υ «τι καιρ� κάνει» δεν στιγ-ματί�ει $έ$αια μ�ν�ν τ�ν Λ�τί αλ-λά �λ�κληρη τη λ�γ�τε�νία κάθεπ�υ αυτή αγγί�ει εκείνη τη �ώνη �-π�υ τ� τίπ�τα, τ� δί�ως ν�ημα,πρέπει �πωσδήπ�τε να γρα%τεί: τ�επεισ�δι� περι$άλλεται απ� μιακενή περί%ρα�η α%�ύ δεν υπάρ�ειτίπ�τα περισσ�τερ� να π�ύμε γιατ�υς πρωταγωνιστές τ�υ και τ�ύτηη περί%ρα�η είναι � καιρ�ς: η κά-πως γελ�ία ανάμνηση, απ� τα σ��-λικά μας �ρ�νια, των αναγνωσμά-των π�υ άρ�ι�αν με τ� «O ήλι�ς έ-λαμπε εκείν� τ� πρωί...» είναι πά-ντα νωπή και κάθε α�ι�πρεπήςσυγγρα%έας νιώθει την υπ��ρέω-ση να απ�%ύγει τ� ί�ν�ς της. Πώςνα απαλλαγεί κανείς απ� μια τέ-τ�ια ε�ιδανίκευση τ�υ «τίπ�τα»,της �π�ίας έγινε τ�ση κατά�ρηση;

Oραμα και δια�άνεια

Kι �μως θα μπ�ρ�ύσαμε να π�ύ-με �τι υπάρ�ει ένας αληθιν�ς αντι-Λ�τί, ένας συγγρα%έας π�υ έδωσεστην ηλι�%άνεια ένα μυσταγωγικ�ν�ημα, κάπ�ι�ς π�υ συνέδεσε τ�ν«καιρ�» με τις πι� �υσιαστικές ση-μασίες της ανθρώπινης περιπέτει-ας, τη ν�σταλγία τ�υ Παράδεισ�υ,τ� $ίωμα της παιδικής αθω�τητας,τ� π�ιητικ� θαύμα, τη δια%άνειαως τρ�π� αναγνώρισης τ�υ αρ�έ-τυπ�υ στ� %υσικ� κ�σμ�, την ίδιατη μετα%υσική τ�υ τ�πί�υ. Aυτ�ς� συγγρα%έας, π�υ δεν είναι άλ-λ�ς απ� τ�ν Eλύτη, δεν έγραψε, θα

λέγαμε, παρά σ�εδ�ν απ�κλειστι-κά για την ανα�ήτηση της τέλειαςαιθρίας, π�υ συμπίπτει με την αι-θρία τ�υ εσωτερικ�ύ ν�ήματ�ς.O,τι άρ�ισε σαν ένα σκίρτημα %υ-σι�λατρείας στ�υς «Πρ�σανατ�λι-σμ�ύς» ε�ελί�θηκε, σε έργα σαν«T� �ωτ�δεντρ�» σε μια συν�λικήμετα%�ρά της ερμηνείας τ�υ κ�-σμ�υ: � «καιρ�ς» εδώ είναι, κυρι�-λεκτικά, ένα �ραμα.

H αιθρία αγγί�ει τ� απ�λυτ� καιγι’ αυτ� παραμένει ακατ�ίκητη,σαν την εδεμική %ύση τ�υ «M�ν�-γράμματ�ς»: στ�ν Eλύτη δεν υ-πάρ��υν ανθρώπινα �ντα, μ�ν� τ�ίδι� τ� υπ�κείμεν� τ�υ π�ιητικ�ύλ�γ�υ, έκθαμ$�ς επισκέπτης εν�ςπαράδεισ�υ ερημικ�ύ και παρθέ-ν�υ, �π�υ η αρμ�νική εν�τητα τωνπάντων συγκε%αλαιώνεται σε μιαδιαπερατ�τητα τ�υ %ωτ�ς ταυτ�-�ρ�να εύθραυστη και συγκλ�νιστι-κή. H δια%άνεια της εν�ρατικήςαυτής συνάντησης με τη μυστικήσυγκρ�τηση τ�υ κ�σμ�υ μέσαστην καθαρ�τητα της ατμ�σ%αι-ρας γίνεται ένα πνευματικ� επί-τευγμα και εν τέλει ένα παράδ���:�σ� περισσ�τερ� αισθητή είναι ηδιαύγεια τ�υ γαλά�ι�υ και τ�υ πρά-σιν�υ, τ�σ� η θέα απ�κτά μιαν υ%ήμυστηριώδη και άρρητη. H δια%ά-νεια είναι η μετα%υσική ιεράρ�ησητων ιδανικών καιρικών συνθηκώνεν�ς αιώνι�υ ελληνικ�ύ καλ�καιρι-�ύ: είναι, �πως λέει και �αναλέει �Eλύτης, τ� ίδι� τ� τ�πί� ειδωμέν�σαν σύμ$�λ� μιας εσωτερικήςδράσης π�υ η επαλήθευσή της,στη θέα, στην �ραση, στ� %ως, η ε-�ωτερική της αντανάκλαση, γαλη-νεύει τ� σύμπαν, %ωτί�ει την αρ�ε-τυπική εν�τητα ανθρώπ�υ - τ�πί-�υ, εσωτερικ�ύ και ε�ωτερικ�ύ κ�-σμ�υ, ηλι�%άνειας και π�ιήματ�ς,ηθικής και αισθήσεων.

H αιθρία, για τ�ν Eλύτη, είναι �υλ�π�ιημέν�ς π�θ�ς για τη συ-γκρ�τηση �λων των πιθανών συ-σ�ετισμών (π�υ τ�υς απ�καλεί «α-ναλ�γίες») σ’ ένα ενιαί� σ�ήμα, ηστιγμή τ�υ «θαύματ�ς» καθεαυτή,η πρ�%άνεια της αντιστ�ι�ίαςγλώσσας και %ύσης, η ένωση τ�υηλιακ�ύ %ωτ�ς με τ� %ως τ�υΠλωτίν�υ: η αιθρία, της �π�ίας τ�π�ιητικ� ισ�δύναμ� �ν�μά��υμεδια%άνεια, πληρ�ί τ� �ώρ� �π�υ �Θε�ς θα «γράψει» τ�ν κ�σμ�(«A�ι�ν Eστί»: «Γένεσις») ώστε �άνθρωπ�ς, στη συνέ�εια, να τ�υδώσει τα �ν�ματα τ�υ («A�ι�νEστί»: τ� Δ��αστικ�ν) και εν τέλειαλληγ�ρία της ίδιας της γρα%ής,α%�ύ σ’ αυτήν αναγνωρί��υμε μιαναπερι�ριστη συμ$�λική πρ�έκτα-ση, δηλαδή τις απειράριθμες δια-κυμάνσεις τ�υ N�ήματ�ς. H δια%ά-νεια είναι � τρ�π�ς να αντιλαμ$α-ν�μαστε τ�ν κ�σμ� πίσω απ’ τ�πρ�%ανές, η εσωτερική ν�ηματ�-δ�τηση των μ�ρ%ών και η πρ�ϋπ�-θεση της «αναλ�γικής» τ�υς συνύ-παρ�ης υπ� τ�ν ήλι�, �μως έναν ή-λι� π�υ είναι πραγματικ� �υράνι�σώμα και συνάμα ιδέα ή πι� σωστά, «Kύμα στ� �ως �αναγεννάει τα μάτια �π�υ η Zωή αρμενί�ει πρ�ς τ’ αγνάντεμα Zωή»

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 7

Στην Aγία Θαλασσινή της Aνδρ�υ τ� 1979.

ιδανικ�. Θεματ�%ύλακας εν�ς τέ-τ�ι�υ αρ�έτυπ�υ είναι � π�ιητής: �π�ιητής αυτ�ς αντιλαμ$άνεται λ�ι-π�ν τ�ύτ� τ� ασυνήθιστ� γεγ�ν�ς:�τι � «καιρ�ς», η αιθρία, � άνεμ�ς,η γαλήνη της θάλασσας, �λ� αυτ�π�υ �ι συ�ητήσεις των ανθρώπωνμετατρέπ�υν σε μετωνυμία τ�υ«τίπ�τα» είναι αντίθετα τ� απαύ-γασμα της εσωτερικής τ�υ �ωής.

Σημαίν�ντα αιωνίως

Mιλάμε ωστ�σ� για έναν συγκε-κριμέν� «καιρ�». H ηλι�%άνεια, σταελληνικά νησιά, πρ�καλεί ένα είδ�ςπνευματικής ανά%λε�ης τ�υ κ�-σμ�υ, �ι γραμμές των λ�%ων γίν�-νται σύμ$�λα καθαρ�τητας, τα δέ-ντρα σημαίν�υν, η �λ�η μιλάει γιαμια �αμένη παιδική ηλικία και τ�λευκ� τ�υ ασ$έστη μετα%έρει, απ�αντανάκλαση σε αντανάκλαση, τ�μυστηριώδες υπ�ν��ύμεν� μιας�αράς π�υ πηγά�ει απ’ την απέρα-ντη μ�να�ιά. T� παν, σ’ αυτ� τ� ε-κτυ%λωτικ� μεσημέρι, εμ%ανί�εταιπρ�ικισμέν� με την πυκν�τητα μιαςαπαράμιλλης ευγλωττίας: η %ύση�λ�κληρη είναι μια παρτιτ�ύρα. Aςσκε%τ�ύμε, σαν τ�ν Eλύτη, την υ%ήτ�υ %ωτ�ς στην Eλλάδα, τ�υ τ�σ�απτ�ύ και π�ρώδ�υς, εν�ς %ωτ�ςπ�υ δεν απ�ρρ�%άται απ’ τα �ρώ-ματα αλλά τ’ απ�ρρ�%ά μέσα σ’ έναείδ�ς στατικής έντασης, μέσα στ�αίνιγμα μιας μετα%υσικής διάρκει-ας π�υ μεταμ�ρ%ώνεται σε ε�ιλέω-ση ή σε ανησυ�ία. T� %ως είναι ρί-γ�ς. T� $αθύ γαλά�ι� τ�υ �υραν�ύστην Aττική, στις Kυκλάδες, στηB�ιωτία και αυτ� τ� ασυνήθιστα έ-ντ�ν� μπλε τ�υ πελάγ�υς, κυριαρ-�εί στ�ν Eλύτη, περισσ�τερ� σανμια στερε�π�ιημένη ιδέα, σαν τ�

π�ιητικ� καθρέ%τισμα, στην ύλη,μιας μετα%υσικής κατηγ�ρίας ήμιας ψυ�ικής κατάστασης, παράσαν ένα %υσικ� %αιν�μεν�. T� %ως,εδώ, δεν είναι διά�υτ�, δεν διεισ-δύει σταδιακά στις πτυ�ές τ�υ τ�πί-�υ, είναι απ�καλυπτικ�, αιώνι�, συ-νεκτικ� των πάντων, ακρι$ές �ργα-ν� εν�ς τέλει�υ �υγίσματ�ς �ρα-τ�ύ και α�ρατ�υ π�υ � Eλύτης τ� α-π�καλεί «Δικαι�σύνη»· τ� %ως είναιένα ��ύμωρ�: μ�λ�ν�τι �ειρ�πια-στ�, σ�εδ�ν υλικ�, είναι επίσηςν�ητ�, τ� κέντρ� τ�υ $ρίσκεται πα-ντ�ύ (άρα και μέσα μας), τ� αρ�ικ�%εγγ�$�λημα των ιδεών καταλήγει,�άρη σε τ�ύτ� τ� θάμ$�ς, σε πυρά-κτωση, σε μια ραγδαία ν�ηματ�δ�-τηση π�υ συντρί$ει την κυρι�λε�ίατων πραγμάτων ελευθερών�νταςτ� �νειρικ�, τ� συμ$�λικ� τ�υς ε-κτ�πισμα· τ� τ�πί� δεν συγκρατείτ� %ως, συγκρατείται τρ�π�ν τινάαπ’ αυτ�, αιωρ�ύμεν� μπρ�στά στ�$λέμμα εν�ς θεατή, για τ�ν �π�ί� ηθέα δεν είναι πια μια π�ικιλία εικ�-νων αλλά μια γρα%ή ν�ημάτων δια-π�τισμένων απ� δέ�ς. T� %ως είναιη �ιμαιρική ένωση τ�υ τ�πί�υ –ως–ν�ήματ�ς με τ� $λέμμα –ως– γρα-%έα: για τ�ν Eλύτη, η δια%άνεια εί-ναι η αρμ�νία π�υ διέπει αυτή τηνένωση.

Tα «κρυ�ά» �ν�ματα

H �ρατ�τητα, ένας τε�νικ�ς �-ρ�ς της μετεωρ�λ�γίας, σημαίνειεδώ τ� να $λέπεις τ� ένα νησί μέσαστ� άλλ�, σε μια %ασματική επαλ-ληλία, σε μια ιδεώδη ν�ερή διευθέ-τηση, σ’ ένα τέλει� λυρικ� σ�ήμαγια την ανταπ�κριση της συνείδη-σης και των αισθήσεων στ� κάλε-σμα μιας παρά%�ρης ν�σταλγίας:

αυτ� τ�ν κ�σμ� τ�ν περιεί�αμε, λέ-ει � Eλύτης, πριν ακ�μη τ�ν δ�ύμε·αυτ� τ�ν κ�σμ� τ�ν �νειρευ�μα-στε την ίδια στιγμή π�υ τ�ν ��ύμε.H �ρατ�τητα, στ� κυμάτισμα αυτήςτης αιθρίας, αυτής της δια%άνειας,είναι η πνευματική �ικει�τητα π�υμας δένει με τ� τ�πί� τ�υ ελληνι-κ�ύ %υσικ�ύ κ�σμ�υ, στην ακραίατης έκ%ραση. Γι’ αυτ�, στ�ν Eλύτη,η ευτυ�ία εν�ς τέτ�ι�υ είδ�υς α-παιτεί ένα μυητικ� στάδι�: είναι έ-νας έρωτας, μια θρησκεία.

Eτσι μπ�ρεί ν’ αρ�ίσει κανείς τημελέτη τ�υ Eλύτη �εσκεπά��νταςτ� αδρανές περιε��μεν� αυτ�ύ τ�υπάντα απλ�ϊκ�ύ ερωτήματ�ς π�υ �-μως, εδώ, συναντάει την η�ώ μιαςανε�ήγητης συγκίνησης, μιαν ερω-τική σύσπαση των αισθήσεων, μιαναστείρευτη $�υλιμία για τ� μετα-%υσικ�: «Tι καιρ� κάνει τα καλ�καί-ρια σ’ αυτή τη �ώρα, σ’ αυτές τιςθάλασσες, σ’ αυτά τα νησιά;». H α-πάντηση περιμένει �σ�υς παίρν�υντ� «θαύμα» στα σ�$αρ%ά για να τηνανασύρ�υν απ� ένα $υθ� ανεκμε-τάλλευτης π�ίησης. Π�ίηση σημαί-νει τ� να δίν�υμε στα πράγματα τααληλθινά, τα κρυ%ά τ�υς �ν�ματα.

Tη στιγμή τ�υ «θαύματ�ς» –�Eλύτης τ� �έρει καλύτερα απ’ �-λ�υς– � �ρ�ν�ς σταματάει· μα�ί και� άνεμ�ς. Tα πάντα στέκ�νται σεάρρηκτη εν�τητα μέσα στ� %ωτα-γωγημέν� κύκλ� μιας απ�λυτης νη-νεμίας· η συνείδηση και � κ�σμ�ςγίν�νται ένα. Γι’ αυτ� λέμε πως � ά-νεμ�ς είναι � �ρ�ν�ς, αυτ�ς π�υ%έρνει τις εικ�νες μιας άλλης �ωήςκαι τις παίρνει μα�ί τ�υ %εύγ�ντας.

Σημείωση: T� κείμεν� είναι απσπασμα απτην ανέκδ�τη μ�ν�γρα�ία «Xρν�ς καιΠαράδεισ�ς κατά τ�ν Eλύτη».

O Eλύτης, � Walt Disneyκαι τ� σίριαλ ψυ�ής

T�υ Γιώργη Γιατρμανωλάκη

ME TO περι�δικ «Nέα Γράμματα», �Eλύτης (πως και �ι περισστερ�ιλ�γ�τέ�νες της γενιάς τ�υ) ανέπτυ-�ε ιδιαίτερες σ�έσεις π�υ α�ί�ει,θαρρώ, να ε�ετασθ�ύν κάπ�ια στιγ-μή αναλυτικά. Πρ�ειρα θυμί�ω τι:1. Δημ�σιεύει π�λλά απ τα π�ιήμα-τα π�υ θα συγκρ�τήσ�υν αργτερα(1940) τ�ν τμ� των «Πρσανατλι-σμών». 2. Δημ�σιεύει μετα!ράσειςπ�ιημάτων Γάλλων π�ιητών (PaulEluar, P. Jean Jouve, Conte deLautreamont), π�υ θα συμπεριλη-!θ�ύν στη «Δεύτερη Γρα�ή». 3. Δη-μ�σιεύει θεωρητικά κείμενα και επι-στ�λές σ�ετικά με την π�ίηση καιτην πνευματική �ωή της επ��ής(π�λλά απ αυτά αναδημ�σιεύ�νταιστα «Aνι�τά Xαρτιά») και 5. Δημ�σι-εύ�νται απ άλλ�υς κρίσεις και απ-ψεις για την π�ίησή τ�υ.

Aνάμεσα, λ�ιπν, στις μελέτες,π�υ � Eλύτης δημ�σιεύει στα «NέαΓράμματα», ευρίσκεται και κάπ�ιαπ�υ δεν έ�ει έκτ�τε αναδημ�σιευτείκαι ως εκ τ�ύτ�υ παραμένει άγνω-στη για τ�υς π�λλ�ύς: «H π�ίηση τ�υκινηματ�γρά!�υ και � Walt Disney»(I�ύνι�ς - I�ύλι�ς 1938, σελ. 560-5).Aπ σ� γνωρί�ω, � μν�ς κριτικςπ�υ έ�ει παρατηρήσει αυτή τη μελέ-τη τ�υ Eλύτη είναι � Aλ. Aργυρί�υ,την �π�ία μάλιστα �αρακτηρί�ει«πρωτ�π�ριακή» («Eντευκτήρι» 23- 24, 1993, σελ. 11). T� δικ μας κεί-μεν� έ�ει σκ�π να ανασύρει απ τηλήθη αυτ τ� στ��αστικ μελέτηματ�υ π�ιητή και να παρ�υσιάσει (έστω$ιαστικά) τις $ασικές θέσεις τ�υ γιατην αναμ!ισ$ήτητη, πως πιστεύει,«σ�έση κινηματ�γρά!�υ και π�ίησηςκαι ειδικτερα για τη σ�έση κινημα-τ�γρά!�υ και σύγ�ρ�νης π�ίησης».Ως παράδειγμα «μ�ν�μερές ίσως,αλλά π�λύ �ωηρ, π�λύ έντ�ν�, π�-λύ πρσ!�ρ�» � Eλύτης παίρνει τ�έργ� τ�υ Walt Disney.

Pιψ�κίνδυνη πρά�η

T� πρώτ� πράγμα π�υ !αίνεται ναυπ�στηρί�ει � ενημερωμέν�ς Eλύ-της είναι τι � Disney έ$αλε στ�ν κι-νηματ�γρά!� τ� σ�έδι� και μπρεσενα τ� «εμψυ�ώσει». Πρώτ�ς αυτς«σκέ!τηκε πως εί�ε στ� �έρι τ�υμιαν πτική και ακυστική παντδυ-ναμία π�υ έπρεπε να �ρησιμ�π�ιή-σει» (υπ�γραμμί�ει � Eλύτης). Eτσιδημι�υργεί αρ�ικά τ�ν «τύπ�» τ�υ«Mίκι-Mάυς» π�υ έγινε διεθνής καιδημ�!ιλέστατ�ς. H δράση τ�ύ μι-κρ�ύ π�ντικ�ύ «συν�δεύεται πιστάαπ μιάν η�ητική αντίστι�η τσ�συγ�ρ�νισμένη και μπρι�α, π�υ σ!ι-�τ�δένει τ� σύν�λ� και μας πρ�σ!έ-ρει ένα παράδειγμα �πτικ�ακ�υστι-κής αρμ�νίας (...) Στη δεύτερη πε-ρί�δ τ�υ (...), δημι�υργεί ένα νέ�τύπ�, τ�ν π�λυπαθή Donald (...) πρ�-σθέτ�ντας ένα π�λύτιμ� στ�ι�εί� τ��ρώμα, π�υ δυνάμωνε την �πτική ε-

ντύπωση, λ�ύ��ντας με δρ�σιά τηνπριμιτι$ιστική �άρη τ�υ».

Tώρα είναι λα πι� πλ�ύσια, πι� ε-ντυπωσιακά αλλά και πι� απρ�πτα,ενώ «παράλληλα τα δέντρα, τα !υτά,τα λ�υλ�ύδια, τα σύννε!α, �ι ρί�ες,�ι λίμνες και τα π�τάμια, απ�κτήσα-νε για πρώτη !�ρά κίνηση, επανα-στατήσανε, καταλύ�ντας την καθή-λωσή τ�υς στ� έδα!�ς. (...) Tα silly-symphonies δημι�υργήθηκαν σανμια σειρά τ�λμηρών μ�ντέρνων π�ι-ημάτων, π�υ τ� καθένα τ�υς τρ�π�-π�ιεί την πραγματικτητα, !τάν�-ντας στην υπερπραγματικτητα, π�υτ� καθένα τ�υς είναι μια ριψ�κίνδυ-νη πρά�η τ�υ πνεύματ�ς μέσα στιςπερι��ές τ�υ αγνώστ�υ. (...)

Yπέρτατη σύλληψη

Mε την ίδια διάθεση � Eλύτης αρ-�ί�ει να περιγρά!ει «τ�υς �τυπητ�ύςπαραλ�γισμ�ύς δυνατών συγκινήσε-ων», π�υ �υπν�ύν στα άδυτα της ψυ-�ής μας και διαπιστώνει τα σα μύ-ρια θαύματα �ρθών�νται απ τημπαγκέτα τ�υ μάγ�υ Disnay. «Δέ-σμες απ !λγες ��ρεύ�υν. O άνε-μ�ς λυγί�ει τα σπίτια. Oλα είναι δυ-νατά. Mακριά στ� πέλαγ�ς, ένα μι-κρ�σκ�πικ καρά$ι ��ρεύει κυνηγη-μέν� απ τ� πνεύμα της τρικυμίας.Mια πελώρια τρίαινα ταρά�ει τ�υς$υθ�ύς. Eνα κύμα σηκώνεται ψηλ-τερ� απ’ τ’ άλλα κι αγριεμέν� κ�ιτά-�ει τ� μικρ καρά$ι. (...)

Mα η σωτηρία υπάρ�ει πάντ�τεστις μικρές αγαθές ψυ�ές των πλα-σμάτων τ�υ υπερ!υσικ�ύ κσμ�υ(...) λα τελειών�υν καλά, και π�τέhappy ends δεν στάθηκαν τσ� δι-και�λ�γημένα σ� μέσα σ’ αυτ τ�ναυτν�μ� κσμ�, π�υ είναι � αυτ-ν�μ�ς κσμ�ς της π�ίησης, και π�υως μ�ναδικ τ�υ θέμα και μ�ναδικτ�υ υλικ έ�ει τη �ωή, τη μικρή καιτη μεγάλη �ωή (...) Γιατί η π�ίηση εί-τε λέ�εις μετα�ειρί�εται, είτε !θγ-γ�υς, είτε σ�έδια, είτε �ρώματα, είτεύλη σκληρή, παραμένει π�ίηση, πα-ραμένει σαν η υπέρτατη σύλληψητ�υ κσμ�υ. Kι ίσως !ανώ υπερ$�λι-κς, ταν πω πως � Walt Disney ανή-κει στις πρ�σωπικτητες εκείνες,π�υ εργαστήκανε μ�ναδικά για ναδώσ�υ τ�ν ιδιαίτερ� εκείν� τν� π�υ�αρακτηρί�ει στις μεγάλες της γραμ-μές τη σημερινή επ��ή. (...) (η υπ�-γράμμιση δική μ�υ).

H σ��αρ��άνεια

Aπ τα λίγα αυτά και απ�σπασματι-κά !αίνεται �ι μν� η ευαισθησίατ�υ π�ιητή απέναντι στ�ν κσμ� τ�υDisney, αλλά και � θαυμασμς τ�υγια αυτ τ� νέ� είδ�ς τέ�νης π�υ -μως, πως διαπιστώνει, «π�λλ�ί σ�-$αρ�!ανείς» Eλληνες τ� αντιμετω-πί��υν με περι!ρνηση. T� ερώτημασυνεπώς π�υ εγείρεται είναι αν καικατά πσ� η τέ�νη τ�υ κινηματ�γρά-!�υ έ�ει επηρεάσει (σε π�ι� $αθ-

μ) την π�ίηση τ�υ Eλύτη. H απάντη-ση δεν !αίνεται να είναι τσ� εύκ�-λη, πως λ.�. θα μπ�ρ�ύσε να είναιστην περίπτωση τ�υ Eμπειρίκ�υ,γνωστ�ύ λάτρη της κινηματ�γρα!ι-κήςτέ�νης (πρ$λ. λ.�. τ� π�ίημά τ�υ«Kινηματ�γρά!�ς ή Cinema ήMovies», της συλλ�γής «H Σήμερνως Aύριν και ως Xθες» με σα σ�ε-τικά λέει για τ�ν ειρμ των εικνωνστ� «Aμ�ύρ - Aμ�ύρ») και εν πάσηπεριπτώσει μια υπεύθυνη απάντησηθα πρέπει να στηρι�θεί σε μια ανάλ�-γη έρευνα. Για την ώρα ας μείν�υμεστην πρώτη εγγρα!ή απ τ� «Hμε-ρλ"γι εν"ς αθέατυ Aπριλίυ»(1984):Oλ�ένα τ’ άλ�γα μασ�ύν λευκά σεντ�-νια και �λ�ένα εισ�ωρ�ύνθριαμ�ευτικά μέσα στην Aπειλή.Δρυς, ��ιές, �αλανιδιές, ακ�ύω να σέρ-ν�νται στη σκεπή τηςπαλιάς καρ�τσας �π�υ ρί�θηκα �πως �-πως να �ύγω. �αναπαί!�ντας ένα έργ�π�υ γυρίστηκε κάπ�τε στα κρυ�ά καιπάλιωσε �ωρίς να τ� έ�ει δει κανένας.Γρήγ�ρα. Πρ�τ�ύ �εθωριάσ�υν �ι εικ�-νες. ΄H σταματήσ�υνεά�α�να - και η ταινία η �θαρμένη κ�-πεί.

E�ετά��ντας τ� π�ίημα αυτ, � N.Δήμ�υ («Oδυσσέας Eλύτης» 1992,90) σημειώνει τι �ι τελευταί�ι τ�υστί��ι μάς παρέ��υν ένα κλειδί γιατην ανάγνωση τ�υ λ�υ έργ�υ. «Tα49 μικρά π�ιήματα αντιστ�ι��ύν σεανάλ�γα (ή και περισστερα) πλάναταινίας σε «ντεκ�υπαρισμέν� σενά-ρι�». H παραπάνω άπ�ψη απ�κτά με-

γαλύτερη $αρύτητα, καθώς συνδυά-�εται με μια ε�ήγηση τ�υ ίδι�υ τ�υπ�ιητή για την τε�νική π�υ ακ�λ�ύ-θησε σε αυτ τ� έργ� τ�υ («T� Bή-μα» 3.2.1985):

«Πρκειται –για να �ρησιμ�π�ιή-σ�υμε την κινηματ�γρα!ική γλώσ-σα– για ένα «σίριαλ ψυ�ής», π�υ κά-θε τ�υ επεισδι� έ�ει και τη δική τ�υαυτ�τέλεια, σ� σύντ�μ� κι αν συμ-$αίνει να είναι. Aλλωστε, � υπαινιγ-μς για «!θαρμένη ταινία» π�υ υ-πάρ�ει στ� πρώτ� κ�μμάτι δεν είναιτυ�αί�ς. Aν πρ�σέ�ετε, θα δείτε τικαι �ι κινήσεις των πραγμάτων γίν�-νται πως μν�ν ένας !ακς μπ�ρείνα τις συλλά$ει και απ�δώσει: τ� !ω-τισμέν� δωμάτι� π�υ μετατ�πί�εταιμέσα στη νύ�τα, η μαυρ�!�ρεμένηπ�υ πρ��ωρά με τ� σκύλ� της �ωρίςνα !θάνει, μια κε!αλή �ώ�υ π�υ εμ-!ανί�εται και ε�α!ανί�εται ακαριαίακαι �ύτω καθ’ ε�ής.

Mια τέτ�ι�υ είδ�υς τε�νική με$�ήθησε να κρατηθώ, �άρη σ’ ένατ�λμηρ «ντεκ�υπά�», σε μια διάρ-κεια π�υ δεν συμπίπτει με τ�ν τρέ-��ντα �ρν�».

Bρίσκω τι σα λέει � Eλύτης γιααυτ�ύ τ�υ είδ�υς την τε�νική είναιε��ως απ�καλυπτικά και �πωσδή-π�τε δεν είναι άσ�ετα με τ� πρωτ�-π�ριακ άρθρ� τ�υ 1938. Ωστσ�, -λα αυτά δεν δεί�ν�υν παρά μια πλευ-ρά τ�υ λ�υ θέματ�ς. Για να !ανείκαλύτερα η εικνα και να δει�θεί κα-θαρτερα τ� «σίριαλ ψυ�ής», π�υ υ-παινίσσεται � π�ιητής, �ρειά�εταιπερισστερη έρευνα.

Λιθγρα�ίατυ ΓιάννηM�ραλη γιατην πρμετω-πίδα τυ«A�ιν Eστί»(εκδ�σεις«Iκαρς»).

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 9

Mε τ�ν Λ�υί Aραγκ ν τ� 1980 στ� Παρίσι.

Oσ�ι π�ιητέςTης I�υλίτας Hλι�π�ύλ�υ

AN H ΠOIHΣH είναι «τ� τέλει� σ�ρά-γισμα σ’ ένα �αλασμέν� δ�ντι», τ�τε� Eλύτης δεν είναι π�ιητής.

Aν η�εί η «μελωδία της α�ύσσ�υ»στ’ α�τιά των π�ιητών ακ�μη, μ�ν�ιστ�ν π�ν� τ�υς και εν παρενθέσει�λέπ�ντας «σκ�υπίδια και π�ντίκιανα μυρμηγκιά!�υν στα ερείπια» της!ωής τ�υς, τ�τε � Eλύτης δεν είναιπ�ιητής.

Aν �ι στί��ι είναι «στιμμένες λε-μ�ν�κ�υπες» και επιμέν�υν να ρι-μάρ�υν με τ�υς τ�ί��υς, σ’ ένα στα-ματημέν� αυτ�κίνητ� θα σ�ίγγ�υμεαμή�αν�ι τα �έρια. Δεν πρέπει ναείναι � Eλύτης π�ιητής.

Θα $ε�αστ�ύνε θα μ�υ πείτε �λα«�πως $ε�νιέται τ� �αΐ π�υ μαςκρατάει �ρθι�υς». Xριστέ μ�υ! Π�υη π�ιητική μετα��ρά έκανε άλματασε μιαν ατελείωτη κλίμακα αναλ�-γιών, τα πι� μακρινά σημεία να �ι-κειώσει!

Xρειά!εται ά�θ�ν� τρε��ύμεν�νερ�, ν’ α�υπνιστεί τ� δυναμικ� ε-κείν� της !ωής π�υ ε$ακ�λ�υθεί ναυπνώττει ή ακ�μη πι� επικίνδυν�,να υψώνει τ� �λέμμα μ�ν�ν για να

μπει στ�ν μεγάλ� ε�ιάλτη π�υ λέ-γεται ασ�ημισμ�ς.

Xρειά!εται νερ�, νερ� απ’ την πη-γή για να «γελάσ�υν �ι �ρύσες πά-νω στη γη», ν’ ανάψ�υν «τα κ�κκινασανδάλια τ�υ �ωτ�ς», να γίν�υν �ι«γυναίκες γλιστερές �πως τ� ψάρικι ασημένιες» εάν τις αγαπ�ύν.

Στη μικρή αυλή π�υ �ρεθήκαμενα κατ�ικ�ύμε, ένα δένδρ� αν�ίγειτα κλαδιά τ�υ και συναθρ�ί!ει �ως,αλλά!�ντας σε κ�κκιν� τ� �ρώματων καρπών τ�υ, μα εμείς θρην�ύμεδιαρκώς τα μήλα π�υ έπεσαν καισήπ�νται. «Aλλ�ύ είναι � θάνατ�ς.Kεραυν�ς �ιακί!ει». Γιατί θέλει ναμας παραπλανά η !ωή και η π�ίησηπάντα ν’ απ�καθιστά τ� �αμέν� μαςδίκαι�, την εν τέλει πλήρη !ωή.

Tαύτιση αλήθειας

H π�ίηση είναι μια �ώρα �π�υ δη-μ�κρατία δεν υπάρ�ει. Γιατί αν θεςνα μην αδικήσεις, αδικείς και η αλή-θεια ταυτί!εται με �,τι δεν λησμ�-νιέται �ταν αιώνες τώρα κι απ� �ι-�λί� κλειστ� επιμένει να �αίνει ω-σάν της Aγιδώς τ� �ως, γιατί η εντέ�νη δικαίωσή τ�υ τ� κρατά αναμ-

μέν�. T� �έλ�ς στ� �ρ�ν� τρέ�ειγια να �ρει την καρδιά τ�υ μυστηρί-�υ της !ωής, απ’ την �δ� π�υ αν�ί-γει τ� �ως ή τ� σκ�τάδι αδιά��ρ�,μα πάντ�τε απ� την γλώσσα !ητά νασημάνει αυτ� π�υ η λ�γική ά�ησεάδηλ�. Eάν κάτι μπ�ρ�ύσε να πρ�σ-δι�ρίσει την π�ίηση είναι η ακρί-�εια.

H ακρί�εια �ειρισμών λ�γ�υ και ή-��υ, αίσθησης και ψυ�ής, ν�είν καιπράττειν. Mέσα στις α�ανείς εκτά-σεις της �αντασίας ή πάνω στ� τε-ντωμέν� σ��ινί της γλώσσας, η πι�επιδέ$ια κίνηση.

Λίγ� πι� δω ή πι� κει π�ίηση δενυπάρ�ει, παρά μ�ν�ν σκέψη, κ�ιν�-τυπη ή σ��ή αλλά σκέψη ή ακ�μησυ�ν�τερα απλώς ε$�μ�λ�γηση. Hειδ�π�ι�ς δια��ρά είναι λεπτή, μααυτή καθ�ρί!ει. Tα συνωστισμένα�ήματα στ� δρ�μ� δεν είναι μ�-ντέρν�ς ��ρ�ς κι �λ�ι τ� $έρ�υν, �-πως � θ�ρυ��ς δεν είναι μ�υσικ�ς�θ�γγ�ς. Kαι η γραπτή κατάθεσηλέ$εων, κ�μμένη ασύμμετρα σε δια-��ρετικά μήκη δεν συνιστά κατ’ α-νάγκην π�ίηση. Γιατί θα’ πρεπε;

Xαλαρών�υμε τις ένν�ιες τ�σ�,π�υ να μπαίν�υν στα μέτρα τ�υ πι�

ευτρα��ύς και ταυτ��ρ�νως να �ω-ρ�ύν �λ�ι. Oσ�ι π�ιητές �μως γνω-ρί!�υν: «Mία λέ$η μ�ν�ν αρκεί ναγίνει σπινθήρας μιας άσ�εστης σκέ-ψης και «�,τι σώσεις στην αστραπήκαθαρ� στ�ν αιώνα θα διαρκέσει».T� $έρ�υμε. «O π�ιητής είναι έναςκλέ�της �ωτιάς. Zητά να �ρει μιαγλώσσα,... η γλώσσα αυτή θα είναιψυ�ή για την ψυ�ή, συν�ψί!�νταςτα πάντα, αρώματα, ή��υς, �ρώμα-τα, σκέψη π�υ γαντ!ώνει τη σκέψηκαι τρα�ά... Πάντα γεμάτα απ� τ�νAριθμ� και την Aρμ�νία τα π�ιήματααυτά θα είναι γραμμένα για να μέ-ν�υν. Kατά �άθ�ς θα είναι πάλι ηEλληνική Π�ίηση». H π�ίηση η «απ�μέντα και απ� λ�για τ�υ Iωάνν�υ»,«η �ρυσί!�ντας τ�ν άνεμ�». O π�ιη-τής π�υ «δ�υλεύει τ� μα�αίρι στ’ α-νε$ίτηλ� τρίτ� τ�υ �έρι», με μια«λέ$η μες τα δ�ντια τ�υ άσπαστη»αυτ�ς «να π�λεμά τ� Δεν και Aδύ-νατ�ν τ�υ κ�σμ�υ ετ�ύτ�υ», αυτ�ς� «Eίναι � Hταν και � Eρ��μεν�ς».Aυτ�ς � Eλληνας π�ιητής, � Παγκ�-σμι�ς π�ιητής.

Xαίρε Aρθ�ύρε Rimbaud. XαίρεPercy Bysshe Shelley. Eρρωσ�Oδυσσέα Eλύτη.

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

«Ω, ας είναι καλά � άγγελ�ς μ�υ, � κατε�ασμέν�ς απ� κάπ�ι� τέμπλ�, θε�ς τ�υανέμ�υ συνάμα κι Eρως και Γ�ργ�να –θά ’λεγες, τ�ν εί�αν κάνει, πριν γεννηθώ,ειδική παραγγελία. Mε την ευλ�γία τ�υ παλαντ�άρω καλύτερα τις !�υρτ�ύνεςτις δικές μ�υ και πρ��ωρώ στις επικίνδυνες περι��ές, τα ύ!αλα και τις κρυ!�νε-ριές, περασμένα μεσάνυ�τα, με αναμμένα τα δύ� μ�υ !ωτάκια, πρ�σω ηρέμα».

H άλλη μ T�υ Δι�νύση Kαψάλη

H τέ�νη είναι μια υπ σ�εση ευδαιμ�νίας,π�υ διαρκώς αθετείται

T. Aντ�ρν�

O KOINOΣ TOΠOΣ της α ετηρίας ι-σ�ύει εδώ απ�λύτως και �υσιαστικά:Eίναι π�λύ δύσκ�λ� να μιλήσεις γιατην π�ίηση τ�υ Eλύτη συν�λικά, κα-τά την πρώτη της αρ�ή· δύσκ�λ� ναμεταλλά�εις την αίσθηση π�υ έ�ειςτης ιδι�μ�ρ ίας ή της ιδι�συστα-σίας τ�υ π�ιητή σε πραγματική σκέ-ψη για τη θέση τ�υ έργ�υ τ�υ στηνιστ�ρία, στην αισθητική εμπειρίατων αναγνωστών τ�υ και ακ�μηστην αυτ�συνειδησία μας. Δεν είναιλίγες �ι �ρές, σε άλλες περιπτώ-σεις, π�υ η αίσθηση αυτή σ άλλει·τα συγκε�υμένα μηνύματα π�υ λαμ-#άν�υμε για να σ�ηματίσ�υμε μέσαμας μια υσι�γνωμία την πλαστ�-γρα �ύν. Δεν εί�αμε να κάν�υμε μεαληθινή π�ιητική υσι�γνωμία, αλλάμε τ� απ�τύπωμα, μέσα μας, στην ί-δια την ηθική συγκρ�τησή μας, μιαςπ�λιτικής επι#�λής, την �π�ία �ν�-μά$�υμε μέσα της μα�ικής ενημέρω-σης και η �π�ία μπ�ρεί κάλλιστα ναμεταμ�ρ ώσει τη ετι�ισμένη πλη-ρ� �ρία –μήτε καν τεμα�ισμένηγνώση– σε είδωλ� συν�λ�υ, σε ψευ-δή �λ�τητα. Mια ευγαλέα αίγλη, τ�π�λύ, και τίπ�τε άλλ�.

Παράδ��η δυσκ�λία

Eίναι λ�ιπ�ν, και γι’ αυτ�ύς τ�υςλ�γ�υς, δύσκ�λ� να μιλήσεις γιατ�ν Eλύτη συν�λικά. Πρ�κειται �-μως για δυσκ�λία παράδ��η. A ε-ν�ς γιατί τ� έργ� τ�υ Eλύτη �ικ�δ�-μεί με τα �ρ�νια ένα είδ�ς λυρικήςσυνέπειας π�υ, κατά την άπ�ψήμ�υ, μ�ν� στ�ν Σικελιαν� μπ�ρείκανείς να τη #ρει –ή, ανεστραμμέ-νη, στ�ν Kαρυωτάκη– κι έτσι πρ�-σ έρεται, πρ�γραμματικά, στη συ-ν�λική ανάγνωση. A ετέρ�υ, γιατίπ�λύ συ�νά � ίδι�ς � Eλύτης μιλάεισυν�λικά για τ�ν εαυτ� τ�υ και τηνπ�ίησή τ�υ, ��ι μ�ν� στα δ�κίμιάτ�υ, αλλά, κυρίως, στα ίδια τα π�ιή-ματα. H π�ίησή τ�υ αναδιπλώνεταιμε τα �ρ�νια σαν σύστημα π�ιητικήςκαι $ητά να ταυτιστεί υλικά με ταπ�ιήματά της, σε αλλεπάλληλεςδια άνειες και «επιστρώσεις διαδ�-�ικές» �π�υ τ� πρ�σωπ� σ�ηματί-�εται σαν έργ� και τ� έργ� δια�αί-νεται και λειτ�υργεί μα�ί με τ�υςκαν�νες τ�υ. Aυτή η μεγάλη υπ�θε-ση της λυρικής συνέπειας πρ�κατα-�άλλεται, �πως γνωρί��υμε, στ�υςΠρ�σανατ�λισμ�ύς: «Mάντεψε, κ�-πίασε, νιώσε: Aπ� την άλλη μεριάείμαι � ίδι�ς».

Σαν να ήθελε, με την αρ�ή τηςδια άνειας π�υ � ίδι�ς θεσπί$ει, ναμετατρέψει τ� �ρ�ν�, τ�ν πραγματι-κ�, ε�αρθρωμέν� �ρ�ν� τ�υ #ί�υκαι της π�λιτείας μας, σε υπ�θεσηεργασίας για την ανάγνωση τ�υ έρ-γ�υ τ�υ, και τ�ν αναγνώστη τ�υ σεισ�#ι� συναυτ�υργ�: αυτ�ς, � κατ’ε���ήν “μη π�λιτικ�ς” π�ιητής.

Π�ια είναι �μως η άλλη μεριά, η άλ-λη μεριά της δια άνειας; T� ερώτη-μα ας μείνει πρ�σώρας εκκρεμές.

Iδι�ι δρ�μ�ι...

T�ν αντα$�μαστε λ�ιπ�ν σ’ έναδιαμέρισμα της �δ�ύ Σκ�υ ά, στ�κέντρ� της Aθήνας, «σ’ ένα παλαιώνκαιρών αλώνι π�υ μπ�ρεί να ’ναι καισε π�λυκατ�ικία» (Φ., σ. 64), να μη-�ανεύεται τα ρήματά τ�υ, απ�λυταδικ�ν μας κι �μως σαν ν’ ανήκει ήδησε άλλη επ��ή, περασμένη ή μελ-λ�ύμενη· τ�ν αντα$�μαστε μ�να�ι-κ� κι �μως δημ�σι�, σ�εδ�ν δημ�τι-κ�, σαν έναν ανα�ωρητή π�υ διαρ-κώς επιστρέ ει στ� ίδι� μέρ�ς, π�υθα μπ�ρ�ύσε να ’ναι � κ�ιν�ς τ�π�ςτης δικής μας ιθαγένειας, πραγματι-κής είτε επιν�ημένης. T�ν αντα$�-μαστε, τη στιγμή π�υ μπ�ρ�ύμε νατ�ν δ�ύμε �λ�$ώνταν�, απ�λυτα συ-μπ�λίτη μας, τ�σ� εδώ κάτω, �σ�και στην «Eλλάδα τη δεύτερη τ�υ ε-πάνω κ�σμ�υ» (M.N., σ. 27), να π�-ρεύεται την καθημεριν�τητα των ί-διων δρ�μων, «με τα λαμπρά, μεγά-λα �ν�ματά τ�υς», τ�σ� κ�ντά μαςπ�υ λίγ� θέλ�υμε να τ�υ απευθύ-ν�υμε τ� λ�γ� π�υ εκείν�ς τε-�ν�ύργησε:

Aγγελε συ π�υ κάπ�υ εδώ γύρω πετάςΠ�λυπαθής και α ρατ�ς, πιάσε μ�υ τ��έριXρυσωμένες έ��υν τις παγίδες �ι άνθρωπ�ιKι είναι ανάγκη να μείνω απ’ τ�υς απέ�ω.

Eπειδή και � A�ανής, παρών αισθάν�μαι πως είναι

O μ ν�ς π�υ τ�ν �ν�μά�ω Πρίγκιπα, τανHρεμα τ� σπίτιAγκυρ�!�λημέν� μεσ’στ� ηλι�!ασίλεμαBγάνει άγνωστες λάμψειςKαι σαν απ έ��δ�, μια σκέψηEκεί π�υ για τ’ αλλ�ύ τρα!�ύσαμε ανα-πάντε�α μας κυριεύει.

(«Villa Natacha», Tα Eτερ�θαλή,σσ. 48-49)

Δεν τ�ν έ��υμε συνηθίσει τ�νEλύτη να αναμιγνύει τ�ν ευδαιμ�νι-σμ� τ�υ με αισθήματα καρυωτακικά(μ’ εκείν�, αί νης, τ� «σωριάσ�υπρηνής, / �ταν ακ�ύσεις ανθρώ-π�υς). Aλλά για να είναι παρών, αυ-τ�ς � α ανής, �ρειά$εται να α �-μ�ιώσει μεγάλες δ�σεις απ� τ�νπ�ν� τ�ύ Kαρυωτάκη, να συμπερι-λά#ει «στη στάση την τρ�μα�τικήτ�υ αθώ�υ» (E.κ.M.T. σ.11) κάτι απ�την τρ�μώδη, παραν�ϊκή ικεσία τ�υαυτ��ειρα.

T�ν αντα$�μαστε λ�ιπ�ν «μεσ’στην π�λλή συνά�εια» ν’ ανα�ωρείκαι να έρ�εται κι �μως να στέκει ακί-νητ�ς, έτ�ιμ�ς να δε�ιωθεί τα μέτρατων καιρών, με τ�ν π�ν� τ�ύ Kα-ρυωτάκη, τη δ��α τ�υ Σ�λωμ�ύ, τηλυρική ευδαιμ�νία τ�υ Σικελιαν�ύ,και την ετ�ιμ�τητα τ�υ Kάλ#�υ:«�θάν�υσι / μακράν εδώ, �π�υ κά-

θ�μαι/ μ�υσικά μέτρα». T�ν αντα-$�μαστε σ’ ένα αστικ� διαμέρισμαπ�υ μπ�ρεί να ’ναι και τ� κέντρ� τ�υελληνικ�ύ λυρισμ�ύ, να �αγρυπνάμε τ�υς απ�η��υς της κάλ#ειας και-ρ�ν�μίας:Περνάν τα ��ήματα της Πυρ�σ!εστι

κής, για π�ιαν απ τις πυρκαγιέςKανείς δεν �έρει. Σ’ ένα δωμάτι� τέσσε

ρα επί πέντε ντ�υμάνιασε � καπν ς.Πρ�ε�έ��υν μ ν�νH κ λλα τ� �αρτί και η γρα��μη�ανή

μ�υ. ΠλήκτραXτυπά � Θε ς και αμέτρητα είναι τα

!άσανα έως τ� τα!άνι(“Περασμένα μεσάνυ�τα”, Tα ελε-

γεία της O�ώπετρας, 6.20)«Περασμένα μεσάνυ�τα σ’ �λη

μ�υ τη �ωή» είναι η ελεγειακή επω-δ�ς τ�ύ πρ�σ ατ�υ αυτ�ύ π�ιήμα-τ�ς. Mήτε με κα#α ικά αισθήματατ�ν εί�αμε συνηθίσει τ�ν Eλύτη.Δεν αντα$�μασταν ίσως �τι τ�ση

πρ�γραμματική νε�τητα θ’ α ην�-ταν π�τέ να στ��αστεί την έκπτωση·�τι � μετάρσι�ς λ�γ�ς, τ�σ� ανατι-κά πρ�σηλωμέν�ς στ� επ�υράνι� υ-πέδα �ς και στην ε��ρυ�η τιμαλ- ών «γλωσσικών πυρήνων», θα εμ- ανι$�τανν π�τέ τ�σ� πε$ά γειωμέ-ν�ς μέσα στ�ν κ�ιν� τ�π� της κα#α- ικής ανα ώνησης: «Δώδεκα και μι-σή. Πως πέρασαν τα �ρ�νια.» Kαισκε τ�μαστε �τι τέτ�ια αυτ�#ι�-γρα ική αμεσ�τητα σπανί$ει στηνπ�ίησή τ�υ, �ταν μάλιστα απεκδύε-ται τ� λιν� καλ�καίρι τ�υ ελλην�π�-ρ�υ, για να πάρει επάνω της τ� δύ-σκ�λ� σ�ήμα μιας αστικής, καρυω-τακικής καθημεριν�τητας, μιας �ει-μερίας εκμυστήρευσης π�λύ κ�ντάστ� πλήρωμα τ�υ �ρ�ν�υ, π�λύ κ�-ντά στ� παράπ�ν� τ�υ #ι�π�ριστή.

Σκε τ�μαστε κατ�πιν �τι � π�ν�ςαυτ�ς δεν είναι �έν�ς στ� έργ� τ�υ·θυμ�μαστε λ�γ�υ �άρη εκείν� τ�

«Z�ύσε ακ�μη μ’ ένα λα��ύρι σκ�-τειν� στ�υς ώμ�υς η μητέρα μ�υ»και αναγνωρί$�υμε την καταστατικήαναγκαι�τητα της αυτ�#ι�γρα ικήςτρ�πής· �τι σ’ αυτή τη διαρκή συν-δυαλλαγή �ρατών και α�ράτων, σ’αυτ� τ� σύστημα των αναλ�γιώνπ�υ διευθετεί τ� λυρικ� σύμπαν τ�υEλύτη, δεν θα μπ�ρ�ύσε π�τέ ναλείπει αυτ�ς � τ�ν�ς. Yπ�ψια$�μα-στε �μως �τι αντίθετα με άλλ�υςπ�ιητές π�υ θύ�υν ε� υπαρ�ής στη#ιωματική αυθεντικ�τητα, � Eλύτης�ρειάστηκε �λ�κληρ� λυρικ� #ί� γιανα κατ�ρθώσει αυτή την αμεσ�τητακαι να στερεώσει τ� πρ�σωπ� τ�υ.

H μυθ�π�ιίαKαι αί νης τ� γεγ�ν�ς �τι � π�ιη-

τής αυτ�ς υπάρ�ει ακ�μη ανάμεσάμας, με την εύθραυστη �ικει�τηταπ�υ έ��υν τα πράγματα π�υ μας δί-

ν�υν τ� μέτρ�, απ�κτά για μας τ� μέ-γεθ�ς μιας α�ίας, γίνεται σημεί� α-να �ράς και πρ�σανατ�λισμ�ύ. Tιπ�σ�στά #ιώσιμ�υ ήθ�υς διακινείαυτή η α�ία, τι μετα έρει ανε�αργύ-ρωτ� στ� παρ�ν και τι καταπ�ντί$ειστ� παρελθ�ν; Tι ακρι#ώς μυθ�λ�-γείται μ’ αυτή την παρ�υσία και τικρίνεται; «Πρώτ�ν δε υμίν επιστατέ-�ν τ�ις μυθ�π�ι�ίς» μας πρ�ειδ�-π�ιεί ανέκαθεν � ιλ�σ� �ς.

Eνώ � σ� ιστής, στ� άλλ� άκρ�της παλαιάς αυτής εκκρεμ�τητας,υπερασπί$εται τ� μέγα δώρ� της μυ-θ�π�ιίας: «λ�γ�ς δυνάστης μέγας ε-στίν, �ς σμικρ�τάτω σώματι και α�α-νεστάτω θει�τατα έργα απ�τελεί».Kαι � Eλύτης; Aυτ�ς, � μέγας δυνά-στης τ�υ νε�ελληνικ�ύ λ�γ�υ, ε-γκατεστημέν�ς �ρ�νια τώρα στην ί-δια εκκρεμ�τητα, πασ�ί$ει να μαςπείσει �τι η ακαταμά�ητη γ�ητεία

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 11Συνέ�εια στη 12η σελίδα

εριά της δια�άνειας

T� 1984, � π�ιητής με τ�ν Πρ�εδρ� της Δημ�κρατίας Kωνσταντίν� Kαραμανλή. Στ� μέσ�ν � εκδ�της τ�υ «Iκαρ�υ» π�ιητής Nίκ�ς Kαρύδης. (Φωτ.: N. Aργυρ�π�υλ�ς).

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Στ� Παρίσι τ� 1972.

τ�υ λ�γ�υ τ�υ λειτ�υργεί ηθικά, εί-ναι ε� αρ�ής ρυθμισμένη να υπηρε-τεί λειτ�υργικές ανάγκες· �τι � �-μ�ρ �ς κ�σμ�ς της π�ίησης είναικατά #άθ�ς � ηθικ�ς κ�σμ�ς τ�υ #ί-�υ μας, � αγγελικά πλασμέν�ς μεπαραδείσιες δυνατ�τητες, �σες ελ-λ��εύ�υν στη γλώσσα μας και λα-μπρύν�υν αναλ�γως την �ρατ�τητατ�υ υσικ�ύ κ�σμ�υ.

Oδηγ�ύμαστε έτσι σε κρισιμ�τερηδιατύπωση τ�υ ερωτήματ�ς μας: Eί-ναι δυνατ�ν να μιλήσει κανείς για τιςανθρώπινες α�ίες π�υ μας απευθύ-νει η π�ίηση, �ωρίς να ηθικ�λ�γήσει;Eίναι δυνατ�ν να σκε τεί κανείς τηνπ�ίηση κριτικά, σ�εδ�ν κα�ύπ�πτα,�πως αρμ�$ει στη μη κριτική επ��ήμας, και να πρ�σ#λέπει συνάμα σε ε-κείν� τ� δυσμετά ραστ� σέ�ας, π�υτ�σ� π�λύ απέ�ει απ� τ� δικ� μας

σε#ασμ� και τ�σ� π�λύ συγ�έεται μεεκείν�ν; T� σέ�ας, ας π�ύμε, π�υ ε-πικαλείται � δεσμώτης Πρ�μηθέας,ισ�θε�ς και �μως πάσ�ων �άριν τωνθνητών:

ώ μητρ ς εμής σέ!ας, ώ πάντωναιθήρ κ�ιν ν �ά�ς ελίσσων,εσ�ράς μ’ ώς έκδικα πάσ�ω.

T� ίδι�ς σέ#ας π�υ συνέ�ει τ�νAνδρέα Kάλ#� μπρ�στά στη μ�ρ ήτης πεθαμένης μητέρας τ�υ, στην«Eις Θάνατ�ν» ωδή:

Ω �ωνή, ώ μητέρα.ώ των πρώτων μ�υ �ρ νωνσταθερά παρηγ ρησις· μματ’ π�υ με ε!ρέ�ατεμε γλυκά δάκρυα.

T� ίδ�ς σέ#ας π�υ πνέει ευεργετι-κά στ�υς στί��υς τ�υ Eλύτη �π�τεσταθ�ύν κι αυτ�ί, με σκ�τεινή κάπ�-

τε πρ�σήλωση , στη λέ�η «μητέρα»:

Oπως μετά την εκπυρσ�κρ τηση, σ’ έναπαρατεταμέν� κεν , άρ�ισε ν’ ανα

δύεται τ� παλι πρ�γ�νικ τ�πί�.Eλειπε απ’ τη θέση της η γιαγιά και �ι

δεί�τες απ τ� ρ�λ ι τ�υ τ�ί��υ.Στ� μέρ�ς π�υ εί�α πρωτ�ϊδεί την Πα-ναγία (ή την Mητέρα μ�υ) μύρι�ε καμέ

ν� πεύκ� και συγ�ώρεση.

(Hμερ�λ�γι� εν�ς αθέατ�υ Aπρι-λί�υ, σ. 21).

T� ίδι� σέ#ας, τέλ�ς, π�υ αναδύε-ται ως ηθικ� αίτημα στην π�ίηση τ�υΣ�λωμ�ύ, τ�υ Kάλ#�υ και τ�υ Eλύτηκαι τ� �π�ί� δεν θα δίστα$α να τ’ �-ν�μάσω �ύση, εάν υπήρ�ε η δυνα-τ�τητα να τ� κρατήσ�υμε μακριά α-π� κάθε ένν�ια πρ�ωρης συμ ιλίω-σης, παραδ�σιακής υσι�λατρείαςκαι σύγ�ρ�ν�υ �ικ�λ�γικ�ύ ευσε#ι-σμ�ύ.

O λυρισμ�ς υπήρ�ε ανέκαθεν ηπ�ίηση τ�υ πρ�σώπ�υ, δηλαδή τηςαπ�στρ� ής και της πρ�σωπ�-π�ιΐας· αλλά η ηθική τ�υ διάρκειακρίνεται σήμερα, σε μεγάλ� #αθμ�,απ’ τη δυνατ�τητά τ�υ να κινηθείπρ�ς μια ύση π�υ δε μυθ�λ�γείταιπια σαν ιδεατή α ετηρία, αλλά εγκα-θιδρύεται ως αυτ� π�υ περισσεύει,απ�λυτα και ευεργετικά, μετά απ�κάθε πρ�σπάθεια ε�ανθρωπισμ�ύ.

H λυρική μη�ανή τ�υ Eλύτη π�λι-τ�γρα εί την �υτ�πία σαν πραγμα-τική εκκρεμ�τητα: ανάμεσα σε μια ύση δεινή, π�υ πρέπει να παραμεί-νει εκπληκτικά #�υ#ή, απαρα#ίαστη,και στ� έντε�ν� κάλλ�ς εν�ς πρ�μη-θεϊκ�ύ λ�γ�υ π�υ εν τ�ύτ�ις λέγε-ται για να συλλά#ει και να εκ ράσειτα μυστικά της. Aυτή η εκκρεμ�τητααπ�τελεί και τη #αθύτερη ηθική τηςπ�ίησής τ�υ.

Συνέ�εια απ� τη 11η σελίδα

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 13

«Nα τ� πιπίνι»! Aγρια σκέψη καιπρωτ�γ�νη έκ�ραση στ� A�ι�ν Eστί

H πρ�μετωπίδα π�υ �ιλ�τέ�νησε � N. Xατ�ηκυριάκ�ς - Γκίκας για τη συλλ�γή «Tα ετερ�θαλή». Eκδ. «Iκαρ�ς» 1980

T�υ M.Z. K�πιδάκη

Kαθηγητή Kλασικής Φιλ�λ�γίας στ� A.Π.Θ.

O ENAΣ θαυμά�ει και δικαίως, στ�«A�ι�ν Eστί» την αέρινη πλην στέρεηαρ�ιτεκτ�νική τ�υ, τα εσωτερικά υπ�-στυλώματα, τη συμμετρία των μελώνκαι τις γ�μ��παγείς διασυνδέσεις τ�υς.Στ�ν άλλ� αρέσ�υν η ευ�ωνία, �ι αντι-στί�εις, �ι εναλλαγές των τ�νων, με έναλ�γ� η Poesie vebale τ�υ έργ�υ. O τρί-τ�ς και λ�γι�τερ�ς, σαστί�ει με τα ε-πάλληλα στρώματα π�υ σ�ηματί��υν �ιμνήμες της λ�γ�τε�νικής παράδ�σηςκαι σαγηνεύεται απ� τη διακειμενικ�τη-τα π�υ τ�ν παρασύρει σε ένανRegressus Ad Infinitum. Για μένα ωστ�-σ� η πρώτη αρετή τ�υ έργ�υ είναι � α-πρ�κάλυπτ�ς, � αυθάδης πρωτ�γ�νι-σμ�ς τ�υ.

O Eλύτης παλινδρ�μεί συ�νά στη λυ-κ��ωτική εκείνη περι��ή της έκ�ρα-σης, �π�υ �ωλιά��υν η αγωνία της άρ-θρωσης ένσημ�υ λ�γ�υ, τ� ψέλλισμα,τ� τραύλισμα, τ� ναν�ύρισμα τ� «ι�ύ ι-�ύ» τ� «ευ�ί ευάν», η �ν�ματ�π�ιία, τ�παραλήρημα, τ� ��ρκι (αν δεν μελετη-θεί τ� δεισιδαιμ�νικ� και μαγικ� υπ�-στρωμα τ�υ «A�ι�ν εστί» τα π�δια τηςκάθε ερμηνείας θα είναι πήλινα), �σ�ετλιασμ�ς, τ� επι�ώνημα π�υ συν�-δεύει τη μαλλιαρή �έρα, ή τ� ρ�διν� �ε-ράκι καθώς δεί�ν�υν τ� εισέτι άρρητ� -τα �ρια της γλώσσας!

Πέντε �ν�ματ�π�ιίες

Για να υπ�στηρί�ω τ�υ λ�γ�υ τ� πι-θαν�ν παραθέτω, στην τύ�η σ�εδ�ν, τ�ακ�λ�υθ� �ωρί� απ� τη «Γένεσι»

«Kάτω απ� την κληματαριάώρες εκεί ρέμ�ασαμε μικρά μικρά τιττυ�ίσματακ�ασμ�ύς, τρυσμ�ύς, τ� μακρι-

ν� κ�υκ�ύρισμαNα τ� πιπίνι να τ� λελέκινα τ� γυ�τ�π�ύλι� νυ�τ�πάτης και η νερ�κ�ταήταν και � μπ�μπιρας εκείκαι τ� αλ�γάκι π�υ λεν της Πα-

ναγίας»

Aπ� τις λέ�εις τ�υ κειμέν�υ πέντε εί-ναι �ν�ματ�π�ιίες: τιττύ$ισμα, κ�α-σμ�ς, τρυσμ�ς κ�υκ�ύρισμα. Iσως στηνίδια κατηγ�ρία να ανήκ�υν τ� τ�υρκ�-σπ�ρ� λελέκι και � ιταλ�γενής μπ�μπι-ρας (Bombero). Oι η��μιμητικές λέ�ειςκαι ειδικ�τερα αυτές π�υ αναπαράγ�υν�ωνές �ώων, ανήκ�υν σύμ�ωνα μετ�υς θεωρητικ�ύς της γλωσσ�γ�νίαςστ� αρ�αϊκ�τερ� στάδι� της παραδει-σιακής καθ�λικής πρωτ�γλώσσας. Aπ�-τελ�ύν τη μικρή εκείνη π�υ δεν γνώρι-σε την �δυνηρή σύγ�υση της Bα$έλ.E���ως π�ιητικές �ύσεις ισ�υρίστηκαν�τι η γλώσσα δεν είναι «συνθήκη και �-μ�λ�γία», σύστημα αυθαιρέτων στ�ι-�είων, αλλά η �ωνητική απ�δ�ση της�υσίας των πραγμάτων.

Oι M�ύσες είναι θυγατέρες της Mνη-μ�σύνης. Eτσι � επικ�ς και � τραγικ�ςαπαριθμ�ύν π�λεις, λα�ύς, �ώρες, π�-λεμάρ��υς. O διδακτικ�ς απαριθμεί γε-νεαλ�γίες, Nηρηίδες, επ��ικές δραστη-ρι�τητες. O �ρ�ικ�ς και � �ριστιαν�ς α-παριθμ�ύν λιτανείες θεωνυμιών π�υ

Συνέ�εια στην 14η σελίδα

συνιστ�ύν συνεπτυγμένες αρεταλ�-γίες.

Aγι�ς � Θε�ς,Aγι�ς Iσ�υρ�ς,Aγι�ς Aθάνατ�ς,ελέησ�ν ημάς (τρις).H καταλ�γική π�ίηση δεν θα άρμ��ε

να απ�υσιά�ει απ� μια σμικρ�γρα�ία«Bί$λ�υ Γενέσεως». Eτσι στ� «A�ι�νEστί» απαριθμ�ύνται �υτά, �ώα, νησιά,$�υνά, άνεμ�ι, κ�ρίτσια κ.ά. Eδώ στ�πρ�κείμεν� απ�σπασμα έ��υν τη θέσητ�υς τ� μικρ�ν �ρνιθ�λ�γικ�ν και ε-ντ�μ�λ�γικ�ν. Δύ� �λιγ�μελείς αντι-πρ�σωπείες απ� την κι$ωτ� τ�υ Nώε.

«Nα τ�... να τ�... να τ�...» Για τηνπρ�σωπικ�τητα τ�υ δεικτικ�ύ «να» �συνάδελ��ς A.Φ. Xρηστίδης έ�ει συγ-γράψει τρεις εμπεριστατωμένεςπραγματίες και κατά πως �αίνεται έ-πεται συνέ�εια. Eπειδή �μως �ρ�ι �-πως �λ��ραση και ε�ω��ρικ�ς και �-ντ�γένεση δεν είναι για μας τ�υς α-μύητ�υς στα γλωσσ�λ�γικά καθ�λ�υαπλά ελληνικά, αρκ�ύμαι να επισημά-νω απλώς �τι κατά τ�υς ειδικ�ύς τ�αινιγματικ� αυτ� «να» εντάσσεταιστ�ν πρωτ�γενή πυρήνα της γλωσσι-κής σήμανσης.«Nα τ� πιπίνι» λ�ιπ�ν.H άκρα αθω�τητα � π�ιητής ως παιςνηπια�εύων π�υ επαλαμ$άνει τα λ�-

για της μητέρας ή έστω ως παίδων δι-δάσκαλ�ς δεί�νει και �ν�μά�ει τ�θάμ$�ς τ�υ μικρ�ύ τ�υ κ�σμ�υ. Aπ�τ� �ρέαρ της μνήμης ανασύρω τα πα-ράλληλα: «Λ�λα, έλα Λ�λα. Nα ένα νι-νί», «Πα, πα. Πι, πι... Nα ένα παπί!»(«Aλ�α$ητάρι�» OEΔB 1965. Aς λ�ι-δ�ρεί � ελα�ρ�μυαλ�ς. Στ��αστές �-πως � Λ�υκρήτι�ς και � Jakobson και� Piaget ανα�ήτησαν την απ�κρυπτ�-γρά�ηση τ�υ αινίγματ�ς της γλώσσαςκαι στην παιδική λαλιά.

O ελυτικ�ς θε�ς �ιλ�καλεί μετ’ ευ-τελείας. Eπιλέγει μια κ�υκκίδα στην�ικ�υμένη και περι�ράσσει εκεί τ� ε-δεμικ� τ�υ κηπί�ν: $ατρά�ια και νερ�-κ�τες, άρα νερά γλυκά και αρμυρά, �ι«π�λλές �ωνές της νύ�τας» (αντί-στ�ι�η στ� αλμανικ� «εύδ�υσιν»;), α-ριστ��ανική σύν�δ�ς �ρνίθων – μιαεπι�άνεια! Mέσα σ’ αυτήν την �νειρ�-�αντασία δεν είναι δι�λ�υ παράδ���π�υ �ι σημαι�λ�γικές �ρι�θετήσειςσυγ�έ�νται. T� άσπρ� της αμ�ισημίαςεπιτέλλει. Πιπίνι δεν είναι μ�ν� τ� πε-ριστεράκι, αλλά σε �ρισμένα νησιώτι-κα ιδιώματα «πιπίνι» �ν�μά�εται καιτ� κ�ράσι�, τ� παπαδιαμαντικ� «$α-σανάκι». Oύτως ή άλλως τ� περιστέριείναι πτην� της A�ρ�δίτης. «Περιστε-ρά απ� τ�υ περισσώς εράν» λέει η πα-λιά παρετυμ�λ�γία. H λ. πιπίνι με τησημασία «νυμ�ίδι�» έ�ει π�λιτ�γρα-�ηθεί πρ�σ�άτως και στ� ιδι�λεκτ�της κλεινής πλατείας. Eικά�εται ω-στ�σ� �τι εδώ πρ�κειται για εισαγωγήκαι πρ�σαρμ�γή στα καθ’ ημάς τ�υγαλλικής πρ�ελεύσεως λε�ιδί�υ «πι-πί» (PIPI) Videant doctiores.

Mπ�μπιρας ή�ερα �τι είναι � $ρα�ύ-σωμ�ς κ�υρ�π�ειδής (και σκανδαλιά-ρης) παις. Tώρα ρωτώ και μαθαίνω �τιέτσι �ν�μά�εται ένα είδ�ς σ�ήκας ήαγρι�μέλισσας. Aλλ�ι πάλι (λε�ικ�-γρά��ι, π�λυΐστ�ρες �ίλ�ι, αγκυλ�-μήτιδες �ίλες) διισ�υρί��νται �τι μπ�-μπιρας είναι � «μπ�ύμπ�υρας», δηλα-δή � �ρυσ�κάνθαρ�ς, π�υ $ασανί�αμε�ταν είμαστε παιδιά. Oπως και να ’�ειπάντως τ� πράγμα η μετα��ρική ση-μασία της λέ�εως έ�ει επισκιάσει τατελευταία �ρ�νια την κυρι�λεκτική.

Eρωτικά καλέσματα (κ�ασμ�ί), �ρ-νίθια με πλ�υμιστά �τερά και εύη�α

�ν�ματα, �ρθ�πτερα και κ�λε�πτερα- �ψεις �ωτεινές τ�υ ασήμαντ�υ, τ�υπαιδικ�ύ, τ�υ �αρίεντ�ς. Στ�ν μικρ�-σκ�πικ� αυτ�ν παράδεισ� δεί�νει �ί-κτ� τ� λελέκι στ� $ατρά�ι, � λύκ�ςστ�ν αμν�; Eίναι γλυκ� της σ�ήκας τ�κεντρί; Aσ�αλώς ��ι. Kι εδώ � πρ�αι-ώνι�ς ν�μ�ς τ�υ αλληλ�σπαραγμ�ύ ι-σ�ύει παγκρατής. O π�ιητής σαν τ�νΛ��ία απλώς σημαίνει. Tα �ν�ματαπαραπλαν�ύν γιατί � λ�γ�ς της π�ίη-σης είναι και απατηλ�ς. M�ν� «τ�ις�υνετ�ίς γαρύει �υνετά». T� αλ�γάκιτης Παναγίας έ�ει και σε άλλες γλώσ-σες θε���ρητα �ν�ματα. Δύσκ�λαλ�ιπ�ν υπ�ψιά�εται κανείς πως � συν-δυασμ�ς τ�υ υπ�κ�ριστικ�ύ εν�ς γα-λα��αίματ�υ �ώ�υ και τ�υ �ν�ματ�ςτης αρ�ετυπικής μητέρας και παρηγ�-ρήτρας δηλώνει τ�ν στυγερ� ��νιάμε τ�ν $άσκαν� ��θαλμ�.

H μα�λ�σύνη τ�υ θηλυκ�ύ υπηρε-τεί ακ�μη και αυτή τη $�υλιμία τ�υ.M�λις αρ�ίσ�υν �ι σπασμ�ί τ�υ �ργα-σμ�ύ η μάντις (PRAYING MANTIS,PRIE - DIEU) τ� τρισ�αριτωμέν� αλ�-γάκι δηλαδή, στρέ�εται και κατα$ρ�-�θί�ει σιγά σιγά τ� αρσενικ�. (Για αυτ�τ� θέμα της ερωτικής ευω�ίας τ� λιτ�π�ίημα της Mάτσης Xατ�ηλα�άρ�υ«Mεταμ�ρ�ώσεις τ�υ Eρωτα» απ� τησυλλ�γή «7 x 3», κείμενα 1984, σελ.28). Σε μια κ�σμ�γένεση λ�ιπ�ν έρωςκαι θάνατ�ς, �ρίκη και αθω�τητα,τρυ�ερ�τητα και κτηνωδία είναι η ά-νω και η κάτω �δ�ς, τ� συναμ��τε-ρ�ν. Kι αυτ�ς � ην, � ως και � ερ��με-ν�ς: � κ�σμ�ς � μικρ�ς, � μέγας.

Φιλ�δ��ία τ�υ κάθε μεγάλ�υ π�ιητήείναι να αναδει�θεί σε μάγ� της �υ-λής τ�υ. Oταν σταθεί γερά πάνω σ’αυτ� της π�ιήσεως τ� πι� ψηλ� σκαλί,τ�τε μπ�ρεί με τ� ��ρκι τ�υ και μ�ν�να ημερεύει τ�ν ριγ�πύρετ� της ψυ-�ής, να υπ�τάσσει τα δαιμ�νια τ�υν�υ, να στρα$ώνει τ�ν ε�θρ�, να απ�-διώ�νει �π�υ και να τ� $ρίσκει τ� κα-κ�. Για να ανέ$ει �μως στ� ύψ�ς αυτ�πρέπει να διατηρήσει αλώ$ητη τηνκληρ�ν�μιά της άγριας σκέψης καιτης παιδικ�τητας έτσι ώστε τα μάτιατης ψυ�ής τ�υ να αν�ίγ�υν διάπλατακάθε πρωί μπρ�στά στ� θαύμα τ�υκ�σμ�υ.

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Συνέ�εια απ� τη 13η σελίδα

O Oδυσσέας Eλύτης στ� σπίτι τ�υ.

O π�ιη-τής απ�σ�έδι�

ε�ημερί-δας της

Aργεντι-νής.

T�υ Παντελή Mπυκάλα

«Φ��ηθείτεαν θέλετε να σας �υπνήσει τ� ένστικτ�τ�υ Ωραί�υ»

(Oδυσσέας Eλύτης, Mαρία Nε�έλη)

H ΠOIHTIKH τ�υ Oδυσσέα Eλύτηδεν κατατίθεται μ�ν� στα πε�άκείμενά τ�υ, στις κριτικές ανα-γνώσεις τ�υ και στα θεωρητικ�τε-ρων πρ�διαγρα�ών γρα�τά τ�υ.Kαι τα π�ιήματά τ�υ είναι κατάστι-κτα απ� σήματα π�υ μπ�ρ�ύν ήκαι διεκδικ�ύν να λειτ�υργήσ�υνσαν ερμηνευτικ�ί κώδικες, τ�σ�π�υ να πιστεύεις στιγμές στιγμέςπως � π�ιητής Eλύτης διαλέγεταιστ� �άθ�ς με τ�ν κριτικ� Eλύτη,τ�ν πραγματ�π�ιεί και τ�ν τεκμη-ριώνει. Για τα �ρια αυτής της πρ�-ληπτικής καθ�δήγησης, π�λλάμπ�ρεί να ειπωθ�ύν· για την ανα-θεωρητική, την εκ των υστέρωνκαθ�δήγηση πάντως, έ!ει μιλήσει� ίδι�ς � Eλύτης στ� κείμεν� τ�υ«H μέθ�δ�ς τ�υ “Aρα”» («Eν λευ-κώ», σελ. 166): «Eκ των υστέρων,�λ�ι �ι π�ιητές, ε"ηγώντας τα π�ι-ήματά τ�υς λένε ψέματα».

Πιστεύω ωστ�σ� πως δεν λέειψέματα � Eλύτης �ταν, σε πε�ά καισε π�ιήματα, τιμά την Oμ�ρ�ιά (μεκε�αλαί� τ� πρώτ� της γράμμα)σαν αρ!ή και σαν τέλ�ς, σαν στά-ση και σαν μέθ�δ�. Παραθέτω δύ�περικ�πές απ� τ� «Λ�γ� στηνAκαδημία της Στ�κ!�λμης», αν καιδεν θα ήταν δύσκ�λ� να αντλη-θ�ύν απ� την π�ίησή τ�υ πάμπ�λ-

λα ανάλ�γα σημεία τα �π�ία συν-θέτ�υν έναν συστηματικ� «Λ�γ�περί Kάλλ�υς»: «T� μυστήρι� δενείναι μια σκην�θεσία π�υ επω�ε-λείται απ� τα παι!νίδια της σκιάςκαι τ�υ σκ�τ�υς για να μας εντυ-πωσιάσει απλώς· είναι αυτ� π�υ ε-"ακ�λ�υθεί να παραμένει μυστή-ρι� και μέσα στ� απ�λυτ� �ως.

Eίναι τ�τε π�υ πρ�σλαμ�άνειτην αίγλη εκείνη π�υ ελκύει καιπ�υ την �ν�μά��υμε Oμ�ρ�ιά.Tην Oμ�ρ�ιά π�υ είναι μια �δ�ς –ημ�νη ίσως �δ�ς– πρ�ς τ� άγνωστ�μέρ�ς τ�υ εαυτ�ύ μας, πρ�ς αυτ�π�υ μας υπερ�αίνει.

Eπειδή αυτ� είναι στ� �άθ�ς ηπ�ίηση: η τέ!νη να �δηγείσαι καινα �τάνεις πρ�ς αυτ� π�υ σε υ-περ�αίνει» («Eν λευκώ», σελ. 319).Kαι: «Δεν είναι δι�λ�υ τυ!αί� π�υσε επ�!ές υγιείς τ� Kάλλ�ς ταυτί-σθηκε με τ�ν Aγαθ�ν και τ� Aγα-θ�ν με τ�ν Hλι�» (�π. π., σελ. 321)

Tέ�νης πρσπίηση

H Oμ�ρ�ιά σαν πρ�γραμμα κα-τ�ικεί και �ργανώνει τα κρισιμ�-τερα έργα τ�υ Oδυσσέα Eλύτη, ε-κείνα π�υ κυρίως απέδωσαν τηνκ�σμ�λ�γία τ�υ, και τα �π�ία, α-κρι�ώς λ�γω τ�υ πρ�γραμματι-σμέν�υ Kάλλ�υς, είναι συνθέμα-τα, είναι μνημ�νια πλήρων μ�ρ-�ών – ακ�μη κι �ταν �αιν�μενικά(και ενδε!�μένως παγιδευτικά)συστήν�νται σαν παράθεση ανε-"άρτητων π�ιημάτων, ακ�μη κι �-ταν πρ�σπ�ι�ύνται έναν κερματι-

σμέν� ή αναλυμέν� εαυτ�· αλλάπ�ι�ν άλλ�ν τρ�π� έ!ει η τέ!νη,εκτ�ς απ� την πρ�σπ�ίηση, εκτ�ςαπ� τα στρατηγήματα και τα τε-!νάσματά της, για να "αναστ�ι!ει-�θετήσει τ� κάπ�τε �υσικ� και�υσικώς ενιαί�;

O π�ιητής παραδίδεται εντ�ςτων συνθέσεών τ�υ σαν αρ!ιτέ-κτ�νας και ιστ�ρητής �υλετικώνκαι κ�σμ�γ�νικών μύθων, σανσκην�θέτης, σαν !�ρ�γρά��ς,σαν μάγ�ς-λ�γ�θέτης και μ�υσι-κ�ς, σαν μαθηματικ�ς, κυρίως �-ταν εκμεταλλεύεται τη μυστική�ωνή των αριθμών για να επιτύ!ειτην αρμ�νία και τη συμμετρία. Kαιεπειδή ακρι�ώς στα ίδια έργα, ��ιλ�σ��ικ�ς τ�υ στ�!ασμ�ς, �σ�κρυπτικ�ς, επιτυγ!άνει τ� καίρι��άθ�ς τ�υ, δεν �ρίσκω άλλη κατα-γωγή (ως πρ�ς την πρ�θεση ερμη-νευτικής αναδιευθέτησης των ε-γκ�σμίων, και �!ι ως πρ�ς την πι-στ�τητα εν σ!έσει με τ� πρ�τυπ�είδ�ς και τις εν τέλει επιδιώ"ειςκαι επιτεύ"εις) παρά στα «Περί�ύσεως» έργα των πρ�σωκρατι-κών, τ�υ Hράκλειτ�υ, τ�υ Eμπε-δ�κλή, τ�υ Παρμενίδη, στην ατμ�-σ�αιρα μάλλ�ν π�υ αυτά κατέ-στησαν.

Aλλωστε, η έλ"η π�υ τ�υ ασκείεκείνη η («υγιής») επ�!ή τ�υπνεύματ�ς υπ�δεικνύεται και απ�τ�ν π�ιητή, λ�γ�υ !άρη με τ�ύτ�ντ� στί!� στα «Tρία π�ιήματα μεσημαία ευκαιρίας», �π�υ �ν�μά�ε-ται � E�έσι�ς: «�λ�μ�να!�ς κρέ-μ�μαι απ� τ�υς καιρ�ύς τ�υ Hρά-κλειτ�υ».

H ευμρ�ία

Στ� ελυτικ� «περί Φύσεως» (ανέτσι δ�ύμε τ� σύν�λ� έργ� τ�υ), ηδύναμη π�υ εν�π�ιεί, τ� στ�ι!εί�π�υ δημι�υργεί είναι η �μ�ρ�ιά.Aκ�μη περισσ�τερ�: τ� ηθικής τά-"εως ν�ημα της π�ίησης τ�υ Eλύ-τη είναι η �μ�ρ�ιά· η ευμ�ρ�ία. H�μ�ρ�ιά σαν αίτημα δικαι�σύνης·η �μ�ρ�ιά σαν ελευθερία απ� τιςρυτίδες της σκέψεως και τις συ-στατικές αντιν�μίες της· σαν κα-τάκτηση και σαν �ι�σ��ική πρ�τα-

ση· σαν δωρεά τ�υ κ�σμ�υ, π�υδεν πρέπει να την απ�θησαυρί-σ�υμε τ�κ�γλυ�ικά (η απ�ταμίευ-ση είναι αμαρτία για την π�ίησητ�υ Eλύτη) παρά να τη δε"ιωθ�ύ-με και να τη θερμάν�υμε, για νατην πληθύν�υμε και να την επανα-πρ�σ�έρ�υμε εκεί �π�υ ανήκει:στ�ν κ�σμ�.

Mα μήπως η λέ"η κ�σμ�ς, π�υως �ιλ�σ��ικ�ς �ρ�ς τ�υ Πυθα-γ�ρα, τ�υ Eμπεδ�κλή και τ�υ Παρ-μενίδη �ν�μά�ει τ� αρμ�νικ� �-λ�ν, η λέ"η π�υ σημαίνει τις κ�ιν�-τητες των ανθρώπων και ταυτ�-!ρ�να τ� !ώρ� π�υ τις �ιλ�"ενεί,δεν σημαίνει επίσης και την �μ�ρ-�ιά; Kαι ίσως ίσως θα μπ�ρ�ύσαμενα δια�άσ�υμε τ�υς στί!�υς «�κ�σμ�ς "αναγίνεται / Oμ�ρ��ς α-π� την αρ!ή στα μέτρα της καρ-διάς» («Hλι�ς � πρώτ�ς») σαν συ-ν�πτικ� σύμ��λ� της πίστεως �τιτ� είναι είναι τ� αισθάνεσθαι, μιαςπίστεως συμπληρωματικά αντίδι-κης εκείνης τ�υ Eμπεδ�κλή («τ�γαρ αυτ� ν�είν εστίν τε και είναι»).

N�ημα τετελεσμέν

H ευμ�ρ�ία ακρι�ώς, σαν � πι�κυρι�λεκτικ�ς τρ�π�ς για να κα-ταδηλωθεί τ� περιε!�μεν�, απ�-τελεί τ�ν λ�γ�τε!νικ� στ�!� τ�υEλύτη και τ�ν π�ιητικ� τ�υ ιδια-σμ�: να τελειωθεί η μ�ρ�ή ώστενα υπ�δει!θεί (και να απ�δει!θεί)πως δεν είναι η έ"ω εικ�να τ�υπεριε!�μέν�υ αλλά ένα ήδη πε-ριε!�μεν� η ίδια, ένα τετελεσμέ-ν� ν�ημα απ� τ� �π�ί� κινεί � α-ναγνώστης και στ� �π�ί� επι-στρέ�ει.

Tα π�ιήματά τ�υ είναι �μ�ρ�α.T� νιώθεις. Σε σαγηνεύ�υν με τ�κάλλ�ς τ�υς, ακ�μη κι αν η αίγλητ�υς (πρ�παντ�ς �ταν έ!ει τρέψεισε �ως τ� π�λύ μαύρ�) σε τρ�μά-�ει και επιθυμείς την απ�σταση καιτην ευκαιρία ελέγ!�υ π�υ αυτήσυνιστά· τ�υ ελέγ!�υ π�υ θα ανα-�ητήσει π�σ� έρεισμα έ!ει η πιθα-ν�τητα να απ�ρρ��ηθ�ύν �ι αι!-μές τ�υ λ�γ�υ απ� την ωραι�τητα,να πραϋνθ�ύν �ι πληγές τ�υ απ�τ� λαμπρ� σ!ήμα.

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 15

H ευμ�ρ�ίαστην π�ίηση

τ�υ Eλύτη

O πιητής τ 1989 στ Pί Πατρών.

Mε τν Γιάννη Tσαρύ�η και τν Mάν Kατράκη στην πρ��α της παράστασης τυ«A�ιν Eστί» τ 1964, στ REX.

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Tα �πτικά π�ιήματατ�υ Oδυσσέα Eλύτη

Oι δρ�μ�ι της θάλασσας (1972) K�ρη στ� γυαλί (1

Tης Mαρίνας Λαμπράκη–Πλάκα

Διευθύντριας της Eθνικής Πινακ�θήκηςκαθηγήτριας στην AΣKT

EINAI γνωστ: τ μυστικ κλειδίτης πίησης είναι η «αναπαρθένευ-ση» τυ λγυ, πυ τν έ�ει �θεί-ρει η καθημερινή συναλλαγή. O�θαρμένς λγς θαμπώνει τκρύσταλλ πυ μας �ωρί�ει απτν κσμ, τν κάνει αδια�ανή, α-διαπέραστ. Kυρίως μως κρύ�ειτ θαύμα, την μρ�ιά, την απκά-λυψη. Kαι η πίηση δεν έ�ει άλλπρρισμ απ τ να μας απκαλύ-πτει τ θαύμα. Πυ μπρεί να κρύ-�εται πίσω απ τ καθημεριν, τκιντπ ή τ ικεί.

O πιητής, αν είναι ά"ις ιερ�ά-ντης, μετα�ειρί�εται τις λέ"εις σαν"ρκια, πυ διαλύυν την αιθάληκαι "αστερώνυν την ραση, πυμετα�άλλυν τ γνώριμ και κινσε ανίκει και συναρπαστικ, τασήμαντ σε σημαίνν ή πλυσή-μαντ.

Aυτή ήταν αείπτε η λειτυργίατης πίησης. Mια αδιάκπη μαγικήε"ερεύνηση τυ κσμυ, τυ πάνωκαι τυ κάτω, τυ μέσα και τυ έ"ω,τυ εντεύθεν και τυ εκείθεν. Γιατίη πίηση κινείται με �ημα �ι �υ-σικ αλλά υπερ�υσικ. Δεν επινη-

σαν τυ�αία τν Πήγασ ι Aρ�αίι.H μντέρνα πίηση πρ�ώρησε α-κμη πι μακριά στην ε"ερεύνησητυ αγνώστυ. Γκρέμισε τις παρεν-θέσεις πυ �ώρι�αν τ υπαρκτ α-π τ ανύπαρκτ, την πραγματικ-τητα απ τη �αντασία, τη �ωή απτ νειρ, τ συνειδητ απ τ α-συνείδητ και τ υπσυνείδητ. Oπιητής έγινε πλίτης των αισθή-σεων και των παραισθήσεων, υπή-κς με ίσα δικαιώματα στ �ασί-λει της ημέρας και της νύ�τας,τυ �υσικύ, τυ υπερ�υσικύ καιτυ μετα�υσικύ κσμυ.

Kατάργηση στεγανών

H τέ�νη διαδραμάτισε ανάλγρλ απ ττε πυ δημιυργήθη-κε. O�ι δεν ήταν σκπς της η τυ-�λή μίμηση, η αναπαράσταση τυκσμυ, και ας τ διακήρυσσαν ιθεωρητικί. Kάθε �ρά, ανάλγαμε την επ�ή, ανάλγα με την ιδι-συγκρασία τυ καλλιτέ�νη, μας ά-νιγε άλλες πρπτικές, άλλα πα-ράθυρα στν κσμ. H μντέρνατέ�νη –πως η σύγ�ρνη πίηση–κατεδά�ισε τα στεγανά ανάμεσαστ ρατ και τ αρατ, τ ρητκαι τ άρρητ, τ συγκεκριμέν και

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 17Συνέ�εια στην 18η σελίδα

H καθαρή αλήθεια (1979)

(1976)

τ α�ηρημέν. Aυτή είναι η πρ-σ�ρά της, τ δώρ της στν πλι-τισμ.

T collage επινήθηκε απ τυςκυ�ιστές, απ τν Mπρακ και τνΠικάσ, τ 1912. H ανα�ήτησή τυςήταν κατά κύρι λγ πλαστική· τ�άρς έπε�τε στ σημαίνν, �ιστ σημαινμεν. Tις πλύπτυ�εςδυναττητες τυ κλά� τις ανακα-λύπτυν και τις εκμεταλλεύνταιι �ωγρά�ι τυ Nτανταϊσμύ καιαργτερα τυ συρεαλισμύ. Oπλυμή�ανς Mα" Eρνστ (1891 -1976) συναρθρώνει στα ντυνταϊ-στικά κλά� τυ μη�ανικά και ργα-νικά μέλη μα�ί με σπαράγματα τηςκαθημεριντητας· συνικί�ει στνίδι �ώρ σ�έδια και �ωτγρα�ίες.Xρησιμπιεί την πρπτική �ισαν ργαν πειθαρ�ίας τυ ρα-τύ, αλλά σαν μ�λ ανατρπήςτων μηρυκαστικών συνηθειών τυ�λέμματς. Συνδεύει, τέλς, τιςαναγεννημένες εικνες τυ με πι-ητικά σ�λια, πυ δεν παύυν νααι�νιδιά�υν με αλυσιδωτές εκ-πλή"εις.

Συνθετικά στ�ι�εία

Tα «εικαστικά» τυ «μυθιστρή-ματα» συνε�ί�υν μετά τ 1929 ναε"ερευνύν τις απέραντες δυνατ-τητες τυ κλά� («H γυναίκα με τα100 κε�άλια» ή η «Γυναίκα �ωρίςκε�άλι» –Femme 100 fetes– ανάλ-γα με τ πώς ακύγνται, τ «Oνει-ρ ενς κριτσιύ πυ ήθελε να γί-νει καρμελίτισσα», «Tα ε�τά θανά-σιμα στι�εία», «Mια �δμάδα κα-λσύνης») «α�υπνί�ντας τ �ι-�λί απ τν αιων�ι ύπν τυ»,πως παρατήρησε Aντρέ Mπρε-τν. Tα συνθετικά στι�εία των συ-γκλλημένων αυτών α�ηγήσεωνανθλγύνται απ �αρακτικές ει-κνγρα�ήσεις ρμαντικών μυθι-στρημάτων τυ 19υ αιώνα. H νέασύντα"η πρτείνει έναν α�ηγημα-τικ ειρμ, πυ πρ�άλλει αδιάκ-πα τις μακάριες συνήθειες τυ μα-τιύ και της λγικής.

Aν �ραδυπρησα σ’ αυτ τ πα-ράδειγμα, είναι γιατί πιστεύω τι Mα" Eρνστ (�λ. «Aνι�τά �αρτιά»,σ. 121 και 277) υπήρ"ε ένα ερεθι-στικ, αλλά διλυ γι’ αυτ δε-σμευτικ πρτυπ, �ι μν γιατν Oδυσσέα Eλύτη, αλλά και γιατν �ίλ τυ Aνδρέα Eμπειρίκ.Δια�ά�ντας την πρ�α τυ Eμεπι-ρίκυ, έ�ω συ�νά την αίσθηση τιψηλα�ώ τις εικνες τυ Mα"Eρνστ. Oι ήρωές τυ μιά�υν α-ντλημένι απ εικνες ρμαντικώνεικνγρα�ήσεων με ρύ�α επ-�ής και συ�νά η καθαρεύυσα πυ�ρησιμπιύν μετα�έρει στ λ-γ τ ύ�ς της περι�λής τυς.

O Oδυσσέας Eλύτης αγαπάει επί-σης τν Mα" Eρνστ και, πως μ-λγεί, κινώνησε με τα έργα τυκαι αισθάνθηκε τη γητεία τυ απνωρίς. Για τν Eλύτη, τ κλά� εί-ναι μια εναλλακτική γλώσσα της α-πκάλυψης. Στα συντακτικά στι-�εία τυ, είτε πρέρ�νται απ �ω-τγρα�ίες είτε απ έργα τέ�νης,στα�υλγύμε τ ευρετήρι τυ�ανταστικύ μυσείυ τυ πιητή.Eνα �ανταστικ μυσεί πυ συ-νικύν �ρώματα, πίνακες �ωγρα-

�ικής, ερατεινά και μελλέ�η�α σώ-ματα κριτσιών και αγγέλων, πτυ-�ές κυμάτων και �ιτώνων, αγάλμα-τα και μέλη ναών, τα λευκά τυ α-σ�έστη και τυ γάλακτς, απ έναστί� της Σαπ�ώς. H Aκρπλη, ηΠμπηία και η Aγία Σ�ία.

�ενάγηση στην π�ίησηO υπερρεαλισμς πργύμνασε

τν Eλύτη να υπερπηδά τα σύν-ρα, τα γεωγρα�ικά και τα �ρνικά.Oρεινά και θαλασσινά τπία συνει-σ�ωρύν τ ένα στ άλλ. H Eλλά-δα υγρή και στερεή, ναυτική και -ρεσεί�ια συνυπάρ�ει σ’ έναν ειρη-νικ συγκρητισμ, πως συγκατι-κύν �ίλια τα τπία της μνήμης.T ίδι και η ιστρία καταλύει αλ-ληλυ�ίες και πρωθύστερα στακλλά� τυ Eλύτη. Kύρι και άγ-γελι, κρες και άγιι αγναντεύ-νται και νεύυν μέσα σε μια συγ-�ρνία, πυ ι δι�ασμί τα διλήμ-ματα, τα ιδελγήματα, δεν έ�υνκαμιάν ισ�ύ. Tα κλά� τυ Eλύτησε "εναγύν στην πιητική τυ.

Πρτείνυν μια πτική ανάγνω-ση των τρπων της πίησής τυ.Γι’ αυτ την καλύτερη �ιλ"ενίατυς την �ρίσκυν πλάι πλάιστυς στί�υς τυ, μέσα στα �ι-�λία τυ.

Γνωρί�ντας τη σ�έση τυ Eλύ-τη με την πιήτρια της πατρώας

Λέσ�υ, την Σαπ�ώ, σκέ�τμαιπως τ κλά� πιητής τυ Aιγαί-υ τ αγαπάει και για έναν ακμηλγ: η πίηση της Σαπ�ώς έ�τα-σε ώς εμάς σε σπαράγματα. Σπα-ράγματα, πυ ι λγικί αρμί�άννται και μένυν μνες αστρα-�τερές λέ"εις, έκπαγλες εικνες,πυ γίννται ακμη πι μαγικέςστην απρπτη τώρα συμπαράθε-σή τυς, σαν ένα μωσαϊκ απτρελά νήματα, αισθήματα, κραυ-γές, �ρώματα, άνθη, αρώματα.

Γεωμετρία στί��υ

Δια�ά�ντας τη σύντα"η της ει-κνας, κατανώ τη μέριμνα τυπιητή για την κρυ�ή γεωμετρίατυ στί�υ. Tίπτε δεν είναι τυ-�αί: Oλα σταθμισμένα, λα εναρ-μνια. Kαι ι �α�λιές �ρνιμες, ιασυμμετρίες αντι�υγιασμένες.

Eμμνες εικνες, τα κρίτσια,γυμνά ή ημίγυμνα. Eμμνα �ρώμα-τα, τ λευκ, τ πρ�υρ, τ γαλά-�ι, η ώ�ρα. Ή μετωνυμικά: ασ�έ-στης, η θάλασσα και τ λυλάκι, η�ωτιά, μια κκκινη �άρκα, τ �ρυ-σ δέρας των κριτσιών, τ "ερ�ρτ, νεκλασικές πρσψεις.

Mε θραύσματα τυ ρατύ, Eλύτης συ�νά ικδμεί τ αρα-τ. Tα α�ηρημένα κλά� τυ α�ή-νυν να δια�ανεί μια σπνδύλωση

πι ισ�υρή. Mεγάλες σιωπές εναλ-λάσσνται με επεισδια, σ�ήματαήρεμα εμψυ�ώννται απ αι�νί-διες εντάσεις.

Στην υδατγρα�ία, πυ ασκείπι συστηματικά στη δεκαετία τυ’80 πιητής, παράλληλα με τα πια�ηρημένα κλά�, αναδεικνύεταισε αυθεντικ ακλυθ τυ ΠάυλKλέε. Συνθέσεις με γεωμετρικήαρμδεσιά, πυ εισ�ωρεί πάνταένα �ω�ρ στι�εί ανησυ�ίας·ένα ανεπαίσθητ αεράκι, �υλλώ-ματα, ιστία, ιμάτια πυ ανεμί�υν.H τε�νική πειθαρ�εί στη ρευσττη-τα τυ υλικύ, στην πύκνωση καιαραίωση της �ρωστικής ύλης, στιςαλ�ημικές κράσεις των �ρωμάτων,στις ενδιάμεσες σιωπές και στα α-�ρά περάσματα απ τν έναν τνστν άλλν. T �ρώμα, κυματιστκαι διά�αν και ιριδί�ν, λάμπει,άλλτε σαν �υθς ηλι�αρής καιάλλτε σαν πλύτιμ πετράδι.

H �ωγρα�ική τυ Oδυσσέα Eλύ-τη είναι μια πτική επαλήθευσητης πίησής τυ. O δεύτερς ρςμιας ε"ίσωσης πυ κυριαρ�εί ηπλατωνική συγγυμνασία των αι-σθήσεων· αισθήσεων πυ έ�υν α-σκηθεί να συλλα�ί�υν τα σκιρτή-ματα της �ύσης και να απκρυπτ-γρα�ύν τα μυστικά της τέ�νης σεμια κλίμακα ασυνήθιστη για την ελ-ληνική δημιυργία.

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Συνέ�εια απ� την 17η σελίδα

Στ� πιάν� (1977)

T�υ Γιώργ�υ K�ρ�π�ύλη

TA MEIZONA π�ιητικά κείμενα π�υσυγκρ�τ�ύν τ�ν πίνακα της γενιάςτ�υ ’30 απ�κτ�ύν την πρ��πτικήτ�υς και �ργανών�υν την ευ��ρική ήστ��αστική επι�άνειά τ�υς �άρη σεένα σημεί� �υγής π�υ επίμ�να, επα-ναληπτικά –και πάντα μετα��ρικά (�-�ι μ�ν�ν επειδή πρ�κειται για π�ίησηαλλά και επειδή τ� σημεί� αυτ� είναιτ� ί�ν�ς μιας θυσίας, εν�ς ε�ιλασμ�ύμιας απ�σιώπησης)– πρ�σδι�ρί�εται�ωρίς π�τέ να καταν�μά�εται: στ�νEλύτη, �πως πρ�σπάθησα να δεί�ωάλλ�τε, είναι τ� «μενε�εδί απ�τύπω-μα»· στ�ν Σε�έρη, «ένα σημεί� σκ�-τειν� π�υ τα�ιδεύει σαν τ� ψάρι/μέσαστην αυγινή γαλήνη τ�υ πελάγ�υ καιτ� "λέπεις»... Eίναι λ�ιπ�ν ένα ση-μεί� σιωπηλ�, ένα σημεί� ε��δ�υ εν-δε��μένως («π�υ τα�ιδεύει», «κι έ-τρε�α σαν τρελ�ς»)· ένα σημεί� ά-δει� τελικά, ένα σημεί� π�υ σημαίνειπως είναι άδει�, πως κάτι λείπει· ένααπειρ�ελά�ιστ� περίγραμμα: «ένακεν� παντ�ύ μα�ί μας».

Tαυτ��ρ�νως, αυτ� τ� σημεί� δενείναι ένα στίγμα, μια κηλίδα, έναρήγμα, κάτι τέλ�ς πάντων π�υ μπ�-ρεί να σημαδέψει εκ των υστέρων τ�π�ιητικ� κείμεν� ή τ� π�ιητικ�corpus. Eίναι μάλλ�ν τ� σημεί� γιατ� �π�ί� μιλά � Kleist στις Mαρι�νέ-τες τ�υ: «Kάθε κίνηση... έ�ει ένα κέ-ντρ� "άρ�υς· �τάνει να τ� ελέγ�εις,στ� εσωτερικ� της μαρι�νέτας, καιτα μέλη, π�υ δεν είναι παρά εκκρε-μή, υπακ�ύ�υν μ�να τ�υς μη�ανικάδί�ως να τ’ αγγί�εις». Eίναι, με δυ�λ�για, τ� σημεί� π�υ πρέπει να υ-πάρ�ει για να υπάρ�ει τ� π�ίημα, τ�σημεί� (πρ�σθέτω, γιατί θα μας �ρει-αστεί στη συνέ�εια) π�υ πρέπει να ε-λεγ�θεί για να μετα�ραστεί ένα π�ί-ημα. Δεν �ρειά�εται λ�ιπ�ν να τ� γυ-ρέψει κανείς, είναι αδύνατ�ν να μη"ρίσκεται εκεί ε� αρ�ής· �ρειά�εται�μως να δ�ύμε γιατί, στην περίπτω-ση της γενιάς τ�υ ’30, απ�κτά αρνη-τικ� �αρακτήρα (τ� επίθετ� δεν είναια�ι�λ�γικ�), γιατί τα πι� �μ�ρ�α, ταπι� δραστικά π�ιήματα αυτής της γε-νιάς �αίνεται σαν να γρά��νται υπε-ραναπληρωτικά: εναντί�ν μιας παρα-δ��ής, γύρω απ� μιαν μηδέπ�τε εκ-�ερ�μενη �μ�λ�γία... Πρ�ς τ� πα-ρ�ν, ας "ρ�ύμε σε αυτ� τ� σημεί� έ-να �ν�μα π�υ ισ�δυναμεί με ερμη-νεία τ�υ αρνητικ�ύ �αρακτήρα τ�υ:ας π�ύμε πως πρ�κειται για τ� ση-μεί� «Kαρυωτάκης».

Eιρωνική συνθήκηΠ�λλά και κρίσιμα απωθήθηκαν,

πράγματι, για να πρ�κύψ�υν απ�τε-λεσματικά �άρη στην ένταση της α-πώθησης, τα π�ιήματα τ�υ Kαν�νατης γενιάς τ�υ ’30: απωθήθηκε η σά-τιρα αλλά απωθήθηκε συστ�ί�ως καιτ� ελεγεί� (ε��σ�ν ακρι"ώς απ�-κ�λλήθηκε απ� τη σάτιρα: δεν γίνε-ται να συμ�ιλιωθ�ύμε μ�ν� με τ� ά-πειρ� ή μ�ν� με τ� μηδέν, καταργεί-ται η ειρωνική συνθήκη), απωθήθηκεη μ�ρ��δ��ία, γιατί αυτ�μάτως με-τέτρεπε σε θετικ� τ� πρ�σημ� τ�υ

σημεί�υ και απ�καθιστ�ύσε την ει-ρωνική συνθήκη ως συστατική και �-�ι σαν ρητ�ρικ� τ�π�, απωθήθηκε η�υσιώδης π�λιτικ�τητα (κι ίσως γι’αυτ� η «π�λιτική» ρητ�ρική αυτώντων π�ιημάτων, π�υ δεν �έρει τ�ν

Mι�αλι� αλλά τ�ν Mι�άλη τ�υ «Tε-λευταί�υ σταθμ�ύ», υπήρ�ε τ�σ�"αρύν�υσα, παραγωγ�ς και κάτ�-πτρ� εν�ς κ�σμ�ειδώλ�υ στ� �π�ί�κληθήκαμε ν’ αναγνωρίσ�υμε τηνελληνικ�τητα και τ�ν εαυτ� μας, ί-

σως γι’ αυτ� � Γ.Π. Σα""ίδης περι-διά"ασε επί μακρ�ν παντ�ύ αλλ�ύ ε-κτ�ς απ� εκεί π�υ θα μάθαινε –γιατίήταν πρ��ανές– «τι απ�γινε εκείν�τ� μακρύ π�δάρι»)· απωθήθηκε, τέ-

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 19

Kαλημέρα θλίψη

O Oδυσσέας Eλύτης κατά τη συνέντευ�η Tύπ�υ στ� �εν�δ��εί� της « Mεγ. Bρετανίας» τ� 1979 μετά την αναγγελία τηςαπ�ν�μής τ�υ �ρα�εί�υ N�μπελ. (Φωτ. N. Aργυρ�π�υλ�ς).

Συνέ�εια στην 20ή σελίδα

λ�ς, εκείνη η ανε�αγ�ραστη θλίψη(απώθηση, και μάλιστα εκτ�ς των �-ρίων της κ�ινωνίας και της ιστ�ρίας,είναι και η διαστ�λή της σε «καημ�της Pωμι�σύνης», απώθηση π�υ α-ντεστρά�η απ� τη «γενιά της ήττας»εσωτερικεύτηκε και πρ�σεπικυρώ-θηκε ως εν��ή», η θλίψη π�υ ωςκ�κκ�ς σινάπεως μετακινεί κάθε μας�αρά ώς εκεί π�υ θα ισ�ύει επιτέ-λ�υς τ� "άρ�ς της.

Kάθε απώθηση, κάθε �υγή επίσης,είναι ένα σ�έδι� –και θα πρέπει ναδ�ύμε (ανι�νεύ�ντας ��ι επιδράσειςή επι"ιώσεις αλλά τ� αντίθετ� τ�υς)πώς π.�. � Σε�έρης αναλαμ"άνει μιαπρ�σεκτική, μεθ�δική, διά της παρα-γωγής μιας π�ιητικής «κ�ινής» α-παλλ�τρίωση των πρ��ανών καρυω-τακικών μ�τί"ων –π�υ �δηγ�ύνται,αλλαγμένα και �λ�ιδια �πως η Aργώ,στ�υς αντίπ�δες. Στ�ν Eλύτη, τα πά-ντα συμ"αίν�υν "αθύτερα, τ�σ� "α-θιά ώστε �ι ελιγμ�ί να μ�ιά��υν ανε-πίγνωστ�ι, η απώθηση εκ�ωνείταιως ρή�η, και αυτή η υπερ"�λή, αυτήη στεντ�ρεια κατά�αση μας καθιστάκα�ύπ�πτ�υς: να πρ�κειται άραγε ε-δώ, πρωτίστως εδώ, για την πλήρη α-π�κήρυ�η, την �λ�σ�ερή ανατρ�πήτ�υ «Kαρυωτάκη»;

«Xαρμ�συνη» θεματικήO καμ"άς τ�υ π�ιήματ�ς «Kαλημέ-

ρα θλίψη» της «Mαρίας Nε�έλης»(τ� «απ� ανέκαθεν» των Eλεγείωνμ�υ επιτρέπει να απ�καθιστώ ν�εράτην �ρθή γρα�ή: «Kαλημέρα, θλί-ψη»· μπ�ρ�ύμε �υσικά να ανακαλύ-ψ�υμε και παιγνίδι, αν θέλ�υμε) εί-ναι τ� πασίγνωστ� (�άρη στη Φραν-σ�υά� Σαγκάν) �μ�τιτλ� π�ιήμα τ�υ

Eλυάρ· η αρ�ή και κάπ�ι�ι στί��ι εν-διαμέσως υπάρ��υν και στ� π�ίηματ�υ Eλυάρ απαράλλακτα· δεν πρ�-κειται εντ�ύτ�ις για τυπική «μετά-�ραση»: εδώ πρ�σ"άλλεται ευθέωςτ� (κατά Kleist) «κέντρ� "άρ�υς»τ�υ π�ιήματ�ς τ�υ Eλυάρ, και γύρωαπ� τ� πρ�σ"ληθέν κέντρ� "άρ�ς–εμμέν�ντας δηλαδή με παράδ���τρ�π� στ� πρωτ�τυπ�– τ� π�ίημα α-νασυντάσσεται αντεστραμμέν�. OEλύτης �ηλώνει κυρι�λεκτικά τ� π�ί-ημα τ�υ Eλυάρ και τ� �αναρά"ει μεδιπλή κλωστή: με ακέραι�υς �ρισμέ-ν�υς στί��υς τ�υ Eλυάρ, αλλά και μετ� νήμα π�υ τ�υ πρ�σ�έρει η μα�ικήπρ�σληψη αυτών των στί�ων, πρ�-σληψη π�υ τ�ν τύπ� και τα επιγεν�-μενά της τα γνωρί�ει και τα απε�θά-νεται: «Γειά σ�υ θλίψη / καλημέρα θλί-ψη /.../ έ�εις δώσει τρ��ή σε μιαν ε�αίρε-τη λ�γ�τε�νία / τη δια�ά��υμε και «�ρί-σκ�υμε τ�ν εαυτ� μας» / πιπιλάμε τημαύρη καραμέλλα μας». T� «Kαλημέραθλίψη» τ�υ Eλύτη, πιστ� στη «�αρ-μ�συνη» θεματική τ�υ Eλύτη, ε-κ"άλλει σε πρ�πηλακισμ�· είμαστεπ�λύ μακριά απ� τ� «θλίψη �μ�ρ��πρ�σωπ�» τ�υ πρωτ�τύπ�υ.

Eίμαστε ε�ίσ�υ μακριά απ� τ�νEλύτη της «Δεύτερης γρα�ής», τ�νιδεώδη, ακρι"ή μετα�ραστή τ�υEλυάρ; Aντιθέτως· κι � Kαρυωτάκης��είλει πάρα π�λλά στ�ν Mαλακάσηκαι τ� �έρει (�πως άλλωστε στην α-νάγνωση τ�υ Kαρυωτάκη ��είλ�υ-με την ανανέωση και τη στ��αστι-κ�τερη �ργάνωση της εκτίμησήςμας στην π�ίηση τ�υ Mαλακάση καιμερικ�ί τ� �έρ�υμε), ��είλει π�λλάσε π�λλ�ύς και επιστρέ�ει διπλήτην ��ειλή συμπτύσσ�ντας ακρι-"ώς στρ��ές, πετώντας στί��υς, ρι-

ψ�κινδυνεύ�ντας στις παρη�ήσειςτ�υ κ�μμωτή κ�μητών - ελέγ��-ντας, με δύ� λ�για, τ� κέντρ� "ά-ρ�υς, �π�τε αναπ��ευκτα �ι μετα-�ράσεις «ανήκ�υν �ργανικά στ� έρ-γ� τ�υ π�ιητή και πρ�εκτείν�υν είτεενισ�ύ�υν θεματικά τα πρωτ�τυπαπ�ιήματα της κάθε συλλ�γής».

Oμως τ� ενδια�έρ�ν στ� «Kαλη-μέρα, θλίψη» δεν "ρίσκεται μ�ν� σ’αυτήν την αι�νίδια αναλ�γία. T�π�ίημα �αίνεται να συν�ψί�ει τ� πε-ρί «καρυωτακισμ�ύ» ιδε�λ�γημακαι τη συν�δ� ένσταση (π�υ, παράτις υπεκ�υγές, σε τελική ανάλυση,διατυπων�ταν αναγωγικά: ως έν-σταση στ�ν Kαρυωτάκη)· ταυτ��ρ�-νως, η τε�νική τ�υ π�ιήματ�ς (έναςελιγμ�ς στ� ηθικ� πεδί�), � �ειρι-σμ�ς τ�υ θέματ�ς, η "ίαιη σάτιρα, �ιε�ω�ρενικές ρίμες της «ΠρωινήςΓυμναστικής» π�υ εσκεμμένα αντι-�ων�ύνται, �λα μαρτυρ�ύν ήθ�ς α-κραι�νώς καρυωτακικ�.

Xωρίς μιμητέςΠερίεργ�, αλλά αληθές: τ� ση-

μεί� «Kαρυωτάκης», τ� ύ��ς «τ�υKαρυωτάκη» (� ίδι�ς � άνθρωπ�ςλ�ιπ�ν), π�υ τη ρητή απώθησή τ�υπρ�ϋπ�θέτει �τιδήπ�τε αναγνωρί-��υμε εύκ�λα ως «ελυτικ�», επα-νέρ�εται δια της απώθησης α�ημέ-ν� σ’ ένα είδ�ς vol à voile, εντείνε-ται �λ�ένα σαν τύψη και απ�δει-κνύεται –εκείθεν της ρητ�ρικήςτ�υ αντικαρυωτακισμ�ύ– συστατι-κ�. Nα υπ�θέσ�υμε �τι ταυτ��ρ�-νως, στ� �ως εν�ς ήλι�υ �ωρίς "α-σιλέματα, «εμ�ανί�εται» (�πως εμ-�ανί�εται μια �ωτ�γρα�ία) και μιααντίρρ�πη θεματική; H Ωδή «Tηςσελήνης της Mυτιλήνης» είναι πα-

λαιά και νέα: «Πάρε με πάρε μεστην αγκαλιά σ�υ/και παρηγ�ρησέμε π�υ γεννήθηκα»... T� "έ"αι� εί-ναι πως η π�ίηση τ�υ Eλύτη ενερ-γ�π�ιεί τ� σημεί� �υγής της και θε-τικά, ως σημεί� ε��δ�υ, τ� ενεργ�-π�ιεί εναντί�ν των ιδε�λ�γημάτωνπ�υ τ� περι�ράσσ�υν άη�� και κε-ν�. (Aλλωστε συν�λικά η Mαρία Nε-�έλη πρ�σγειώνεται απ� «τηνEλλάδα τη δεύτερη τ�υ επάνω κ�-σμ�υ» σ’ ένα ωραί�, �ρι�τ� κι απέ-ριττ� τ�πί� �π�υ στην ελαι�γρα�ίατ�υ μεγάλ�υ διδασκάλ�υ διακρίν�-νται και η επίσημ�ς αγ��νη τ�υ Πα-γκάλ�υ και τα ερείπια...).

— Θα διακ�ψω υπ��ρεωτικά εδώ.H πρ�σεκτική διερεύνηση μιας επί-μ�νης αν και π�λύ πρ�σωπικής«μ�ρ��δ��ίας», εκδηλωμένης απ�νωρίς, ή τ�υ ώριμ�υ ρυθμ�ύ τωνEλεγείων (παρ’ �τι η πάντ�τε πα-ρ�ύσα απώθηση τα τ�π�θετεί, ως ε-πί λίθ�υ αναθέματ�ς, στην O�ώπε-τρα) θα �δηγ�ύσε σε ανάλ�γα συ-μπεράσματα: �,τι απωθείται κι επει-δή απωθείται τ�σ� "αθιά ώστε �ι ε-λιγμ�ί να μ�ιά��υν ανεπίγνωστ�ι,κατατρύ�ει και �ργανώνει τ� π�ίη-μα ως εμμ�νή.

Iσ�ύει τ� ίδι� και για την π�ίησηάλλων συγ�ρ�νων τ�υ ή και επιγ�-νων π�ιητών; Oπωσδήπ�τε � Eλύ-της μας πρ�σ�έρει ιδιαίτερα ευ-ν�ϊκ� έδα��ς. Δεν δημι�ύργησε«κ�ινή» �ύτε είναι δυνατ�ν να έ�ειμιμητές, γιατί στις καλύτερες στιγ-μές τ�υ (είναι πάρα π�λλές) λει-τ�υργεί εναντί�ν της αναγνωρίσι-μης θεματικής τ�υ, εναντί�ν τηςθεσμισμένης (κι απ� τ�ν ίδι�) εικ�-νας τ�υ· η π�ίησή τ�υ έ�ει και τ�ύ-τ� τ� πρ�ν�μι�.

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Συνέ�εια απ� την 19η σελίδα

T� 1990 στ� Π�ρτ� Pά"τη. Φωτ�γρα"ία τ�υ Nίκ�υ Δήμ�υ.

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 21

H «K�ρη με τ� ληκύθι�ν»

Kαλ�καίρι τ�υ 1979 στην Eπίδαυρ�. Mα�ί με τ�ν Oδυσσέα Eλύτη, Mίκης Θε�δωράκης, Bασίλης και Δι�νύσης Φωτ�π�υλ�ς. (Φωτ. N. Aργυρ�π�υλ�ς).

T�υ Aνδρέα Mπελε�ίνη

ΣTO «Mικρ� Nαυτίλ�» τ�υ OδυσσέαEλύτη, π�ιητικ� �ι�λί� π�υ τυπώθη-κε τ� 1985, αλλά γρά�τηκε κατάσ�ετική ένδει�η την τετραετία1970-1974 περιλαμ�άνεται στην ε-ν�τητα «Kαι με �ως και με θάνατ�νC 15-21)» ένα άτιτλ�, αριθμημέν�,π�ίημα π�υ αναπτύσσεται σε έ�ιτρίστι�ες στρ��ές. Oπως συμ�αίνεικαι με άλλα π�ιήματα τ�υ ίδι�υ π�-λυμερ�ύς συνθέματ�ς, π�υ εμ�ανί-!ει μ�ρ��λ�γική π�ικιλία μεγαλύτε-ρ� απ� κάθε άλλ� συνα�ές π�ιητικ�εγ�είρημα τ�υ Eλύτη («A�ι�ν εστί»,«Mαρία Nε�έλη»), η γλώσσα, εικ�νι-

στική κατά τ� �αθύτερ� �αρακτήρατης, �ενί!ει (ευάρεστα) τ�ν αναγνώ-στη με την ασυνήθη γραμματική,λε�ιλ�γική και συντακτική της κα-θαρ�τητα. Tύπ�ι �πως «εκλικμί!�υ-σα», «ληκύθι�ν», «ήτμισας», «λι�α-νωτίδες» κ.ά. κατευθύν�υν τ�γλωσσικ� μας αισθητήρι� πρ�ς ένα(νε�) ελληνικ� λ�γ� π�υ έτεινεστην καθ�λική επι��λή (αλλά ��ι καιστην πλήρη διαμ�ρ�ωση), πρ�τ�ύανακ�πεί πρ�ς τ� τέλ�ς τ�υ περα-σμέν�υ αιώνα απ� τ� κίνημα τ�υδημ�τικισμ�ύ.

Yπ�θέτω �τι υπήρ�αν αναγνώ-στες �ι �π�ί�ι διαπ�ρ�ύντες για τ�ασύνηθες και απρ�σδ�κητ� της

γλωσσικής σύστασης και ύ�ανσηςτ�υ π�ιήματ�ς έ�αλαν στ� ν�υ τ�υς�τι � Oδυσσέας Eλύτης μιμήθηκετ�ν λ�γ� (και τ� ύ��ς;) καθαρεύ�-ντ�ς συγγρα�έα τ�υ περασμέν�υαιώνα ή των αρ�ών τ�υ παρ�ντ�ς.Ωστ�σ� δεν γνωρί!ω (�ωρίς να τ� α-π�κλείω) αν κάπ�ι�ς απ� αυτ�ύςθέλησε να επαληθεύσει την υπ�ψίατ�υ και να εντ�πίσει τ�ν συγγρα�έακαι δ�τη των στιλπνών και λαμπρώνρημάτων.

Aρετές διάρκειας

Oσ�ι πάντως, ως καλ�ί συμπαί-κτες τ�υ π�ιητή, στρά�ηκαν πρ�ς

τ�ν Aλέ�ανδρ� Παπαδιαμάντη, δι-καιώθηκαν, �ταν στ� τεύ��ς 6-7τ�υ περι�δικ�ύ «Συντέλεια» (Aν�ι-�η - Kαλ�καίρι 1992) διά�ασαν στησελ. 85, μέσα σε πλαίσι�, τ� ίδι� αυ-τ� π�ίημα απ� τ�ν «Mικρ� Nαυτί-λ�», τυπωμέν� πάνω σε ι�ν�γρά�η-μα της μ�ρ�ής τ�υ Σκιαθίτη διηγη-ματ�γρά��υ. Στην αντικρυνή ακρι-�ώς σελίδα τ�υ περι�δικ�ύ �ιλ��ε-νείται �λ�σέλιδη �ωτ�γρα�ία(μπ�ύστ�) τ�υ Eλύτη, πρ�ς τ�ν �-π�ί� άλλωστε είναι δια λ��ής �δ�ύα�ιερωμέν� τ� τεύ��ς («... με τ�νήμα τ�υ Oδυσσέα Eλύτη στ� λα-�ύρινθ� της π�ίησης»). Eπί πλέ�ν

Συνέ�εια στην 22η σελίδα

στ� αριστερ� άκρ� της ίδιας σελί-δας παρατίθεται καίρι� (και καθ�-δηγητικ�) απ�σπασμα απ� τ� δ�κί-μι� «H Mαγεία τ�υ Παπαδιαμάντη»π�υ πρ�λ�γί!ει, αλλά κατά �άθ�ς ε-πιγεννά και πρ�καθ�ρί!ει τ� «Aνθ�-λ�γι�ν»: «Tις αρετές μιας τέτιαςδιάρκειας είναι πυ ανα�ητώ στν Πα-παδιαμάντη, �πως σ’ έναν πιητή. Mε-ταπηδώντας απ� τ πρώτ στάδι–πυ είναι η πραγματικ�τητα– στδεύτερ –πυ είναι η μαγεία– εκεί πυε�ακλυθύν να παλιώνυν τα πράγ-ματα, παραμένει �μως καινύργις Θε�ς. Kαι, �υσικά, ι λέ�εις πυ τνεκ�ρά�υν».

Eίναι πρ��ανές �τι, με την υπ�-δει�η ή τ�υλά�ιστ�ν τη συγκατάθε-

ση τ�υ Eλύτη, � τυπ�γρα�ικ�ς τρ�-π�ς αναδημ�σίευσης τ�υ π�ιήμα-τ�ς απ�καλύπτει ή επι�ε�αιώνει μεέμ�αση τη γενετική σ�έση τ�υ κει-μέν�υ πρ�ς τ� γλωσσικ� (και υ�ι-κ�;) ήθ�ς τ�υ Παπαδιαμάντη. Eκτ�-τε η ανάγνωση τ�υ π�ιήματ�ς δι�ά-!εται. Mπ�ρεί να τ� δια�άσει κανείςεν αγν�ία ή ερήμην της παπαδιαμα-ντικής τ�υ ύ�ανσης ή υπ� τ�υς �-ρ�υς της ευθείας και �λικής ανα-��ράς στη γλώσσα (και ��ι μ�ν�)τ�υ συγγρα�έα απ� τη γρα�ίδα τ�υ�π�ί�υ �γήκαν διηγήματα �πως «HΦαρμακ�λύτρια», «Oνειρ� στ� κύ-μα», «Θέρ�ς - Eρως» κ.ά. Aν � υπ�-γρα��μεν�ς ακ�λ�ύθησε ευθύς ε�αρ�ής τ� δεύτερ� αυτ� δρ�μ�, δενσημαίνει καθ�λ�υ �τι τ� κείμεν�

δεν πρ��έρεται ε� ίσ�υ σε μια λιγ�-τερ� «�ιλ�λ�γική» πρ�σέγγιση.

H K�ρη

Kαι στις δύ� πάντως περιπτώσειςαπ� την πρώτη ήδη επα�ή με τ�π�ίημα � αναγνώστης αντιλαμ�ά-νεται �τι � π�ιητής, �πως πρ�ση-μαίνεται απ� τ�υς μετ��ικ�ύς τύ-π�υς («εκλικμί!�υσα», «πρ��αί-ν�υσα», «πατήσασα») απευθύνεταισε πρ�σωπ� θηλυκ�ύ γέν�υς. Π�ι�ακρι�ώς είναι τ� πρ�σωπ� αυτ�,μ�λ�ν�τι εικά!εται απ� τις ενέρ-γειες και τη δράση τ�υ, θα μάθει �αναγνώστης �ταν, αδημ�νώντας α-π� την υπερ�ατ�τητα τ�υ σ�ήμα-τ�ς, θα �θάσει στ�υς δύ� τελευ-ταί�υς στί��υς. T� πρ�σωπ�, στ��π�ί� απευθύνεται � π�ιητής, κα-θαρτήρι�, τιμωρητικ� και σωτήρι�,είναι μια K�ρη:

Ως αιπ�λυ μνύδριν ήναψαςTην ψυ#ήν ημών εν τω $αράθρω

K�ρηΔεν θα ήθελα να απ�κρύψω �τι

λ�γω της ειδικής επισύνθεσης τ�υπ�ιήματ�ς, της ανάπτυ�ης σε τρειςπερι�δ�υς και των π�λλών «γλωσ-σών» (αρ�αι�πινών λέ�εων) και �ελλην�μαθέστερ�ς αναγνώστης θα�ρειαστεί μια κάπ�ια συντακτική ε-��μάλυνση και θα κατα�ύγει ανα-γκαίως σε λε�ικά, ��ι πάντ�τε, δυ-στυ�ώς, πλήρη και ικανά να λύσ�υντις απ�ρίες τ�υ. Θα επι�ειρήσ�υμεμια τέτ�ια ε��μάλυνση –παρά�ρα-ση παρ’ �λα τα αρνητικά της παρε-π�μενα, με τη �ε�αι�τητα �τι � α-ναγνώστης π�υ αλλιώς υπάρ�ει κίν-δυν�ς να απ�θαρρυνθεί απ� τις λε-�ιλ�γικές και άλλες δυσκ�λίες, θατην εγκαταλείψει ευθύς αμέσως.

H K�ρη επι�αίνεται «εκλικμί!�υ-σα» (κ�σκινί!ει) μυρί�υς ραντι-σμ�ύς ακτίνων. Eπι�αίνεται μάλι-στα «�αι�πράσιν�ς», αίσθηση π�υπαρεκκλίνει απ� τ� αρ�ικ� και δε-σπ�!�ν �ρωματ�λ�γι� τ�υ Eλύτηκαι πρ�σδίδει ένα τ�ν� ανάλ�γ�πρ�ς τ� πρώτ� συνθετικ� τ�υ επι-θέτ�υ.

Πρ��αίνει εις ευ�λισθ�ν (γλυστε-ρή) κλιτύν αστέρων, άρα είναι �υ-

ρανία και εγκ�σμι�ς ταυτ��ρ�νως,αγγελική και ριψ�κίνδυνα ιπταμένη.

Kρατάει «ληκύθι�ν» (�ιαλίδι�ν,μικρ� σταμνί) ύπν�υ, με την ενερ-γητική και την άλλη σημασία της τε-λευταίας αυτής λέ�ης, εκείνη τηςύπνωσης και νάρκωσης· είναι, λ�ι-π�ν, μια «�αρμακίς» (γ�ησσα, μά-γισσα)· δωρί!ει και επι�έρει τ�ν ευ-εργετικ� και παραμυθητικ� ύπν�,αλλά και τη νάρκωση. Πατάει και«ατμί!ει» (τ� ρήμα στην ενεργητικήτ�υ σημασία), καθιστά α�ν�ύς, α-�ανί!ει τ�υς «αργ�λ�γ�ύντας», (ε-κείν�υς δηλαδή π�υ λένε λ�για μά-ταια και περιττά, τ�υς �λύαρ�υς).H αγγελ��άνεια αυτή, παρηγ�ρητι-κή, αλλά και �ρικτή για π�λλ�ύς καιγια π�λλά, τελείται σ’ ένα περι�άλ-λ�ν �υσικ� και υπερ�υσικ� συνά-μα, �π�υ «�ρ�υρά» κρυσταλλ�ει-δών «λι�ανωτίδων» (αρωματικών�υτών, δενδρ�λί�αν�υ) «πεπλώ-ν�υν» (σκεπά!�υν δίκην πέπλ�υ) τα�ρη, ενώ εναμίλλως θάλλ�υν «μή-κωνες» (παπαρ�ύνες, ας π�ύμε,π�υ μπ�ρεί να είναι και υπν���ρες,α�ι�νι) της νυκτ�ς. H επι�άνειατης K�ρης �λ�κληρώνεται με τ�λ�γ�: �ι σκιρτητικ�ί της λ�γ�ι (π�υσκιρτ�ύν �πως και άλλα και τα ερί-�ια!) «επαναστρέ��υν» (τ� ρήμακαι πάλι στην ενεργητική τ�υ σημα-σία), κάν�υν να γυρίσ�υν, �έρν�υνπίσω, απ�καθιστ�ύν τα �νειρά των«πελαγι!�μένων», εκείνων δηλαδήπ�υ πλέ�υν σε πελάγη ά�ενα π�λ-λάκις ή και ά�ατα, �νειρα π�υ κά-π�τε στ� παρελθ�ν εί�αν συληθείαπ� τ�υς «αργ�λ�γ�ύντας», ανά-μεσα στ�υς �π�ί�υς, αλίμ�ν�, λ�γι-�ι, καλλιτέ�νες ή και π�ιητές.

H διπλή �αρά

Aν δια�άσ�υμε τ� π�ίημα με επί-γνωση τ�υ π�ιητικ�ύ «παιγνί�υ»,αν δηλαδή πρ�σ�λέπ�υμε κατά τηδιάρκεια της ανάγνωσης στη μ�ρ�ήτ�υ Παπαδιαμάντη, �πως τη συλ-λαμ�άνει και συμ�ρά!ει ένας συ-γκεκριμέν�ς π�ιητής, � OδυσσέαςEλύτης, μας περιμένει διπλή �αράκαι απ�λαυση. Eλέγ��ντας κατά τ�δυνατ�ν την ανυπ�μ�νησία μας και

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Συνέ�εια απ� την 21η σελίδα

Kως 1981. Στ� Aσκληπιεί�.

Mε τη Mελίνα Mερκ�ύρη και τ�ν Aλέ�η Mινωτή (Φωτ. N. Aργυρ�π�υλ�ς).

μετριά!�ντας τις συνωνυμικές δι�-λισθήσεις των ν�ημάτων (στην π�ί-ηση τ� «εκλικμί!ω», αθησαύριστ�άλλωστε, δεν είναι �ύτε τ� «εκλικ-μώ» �ύτε τ� ��ι αμάρτυρ� «εκλικνί-!ω» �ύτε �έ�αια ακρι�ώς τ� �ικει�-τερ� «λι�νί!ω») θα δ�κιμάσ�υμε να�ρ�ύμε τι και πώς και γιατί επιλέγειαπ� τ�ν πε!�γρά�� / π�ιητή έναςπ�ιητής π�υ δεν απ�στέργει τ�νκριτικ� λ�γ� και τ� δ�κίμι� μελέτη.Aυτ� �υσικά σημαίνει �τι θα �ανα-δια�άσ�υμε τ�ν Παπαδιαμάντη και��ι μ�ν� τα «μικρά κ�μμάτια» π�υανθ�λ�γησε � Eλύτης για να συν�-δέψ�υν τ� κείμεν� «H Mαγεία τ�υΠαπαδιαμάντη» και, �έ�αια, �λ�τ�ν Eλύτη, �ανά και �ανά· τ�σ� τ�καλύτερ�.

O �ώρ�ς δεν επιτρέπει να παρα-θέσ�υμε περισσ�τερα απ� δυ�-τρία συμπεράσματα στα �π�ία �δη-γεί η παράλληλη ανάγνωση Παπα-διαμάντη-Eλύτη με κέντρ� πάντατ� γλωσσηματικ� π�ίημα.

Σε αντίθεση με τ�υς καλ�ικ�ύς«κέντρωνες» π�υ περιέ��νται στ�γνωστ� δ�κίμι� τ�υ Eλύτη «H αλη-θινή �υσι�γνωμία και η λυρική τ�λ-μη τ�υ Aνδρέα Kάλ��υ», �π�υ �Eλύτης συρράπτει (συγκ�λλά) στί-��υς τ�υ Zακυνθί�υ, για να ανα-συνθέσει τις δύ� αντίθετες και εντέλει την «τρίτη» αυθεντική �ωνήτ�υ πρ�πάτ�ρ�ς, στ� π�ίημά μαςαρκείται σε επιλ�γή λεκτικών μ�-νάδων.

«Aλλη �ωνή»

O Eλύτης πιστεύει �τι και στ�νΠαπαδιαμάντη ενυπάρ�ει και ακ�ύ-γεται μια «άλλη �ωνή» –�ωνή π�υσυνάδει πρ�ς μια �αθύτατη ελληνι-κή αίσθηση τ�υ κ�σμ�υ και ειδικ�-τερα πρ�ς τ� λυρικ� �ραμα και σύ-μπαν τ�υ ίδι�υ τ�υ Eλύτη– μ�ν�π�υ �ύτε ενεπίγνωστη είναι �ύτε α-πωθείται απ� τ�ν Σκιαθίτη πε!�-γρά�� στ� �αθμ� π�υ αυτ� έγινεστ�ν Kάλ��: «...τ #έρι τυ (τυ Πα-παδιαμάντη), θα ’λεγες, απ�ενώνεταιπλλές �ρές, για να υπακύσει σεμιαν άλλη �ωνή· και ίδις, μ�νν εκτων υστέρων –�#ι #ωρίς κάπιαν αμη-#ανία– να την αναγνωρίσει για δικήτυ» («H Mαγεία τυ Παπαδιαμά-ντη», σ. 11).

Στ� λιγ�τερ� �ιλ�δ��� και �ρα�ύεπισύνθεμα � Eλύτης �ρησιμ�π�ιείαπ�κλειστικά λεκτικ� υλικ� απ� μιαμ�ν� γλωσσική !ώνη της Παπαδια-μαντικής διηγηματ�γρα�ίας ή, �-πως θα έλεγε � ίδι�ς, απ� «την ά-κρα δε�ιά της γλωσσικής κλίμα-κας» τ�υ συγγρα�έα. Στην επιλ�-γή, π�υ �έ�αια υπακ�ύει στ� ρυθ-μ� τ�υ π�ιήματ�ς και στην (υπερ)�υσική της στίλ�η, πρ�σ�έρ�υνπ�λλά διηγήματα. Iδιαίτερα �μωςευν�είται η παράγρα��ς εκείνη α-π� τ� «Θέρ�ς-Eρως» π�υ θα μπ�-ρ�ύσε να τιτλ���ρηθεί «η υπεραι-μία τ�υ έαρ�ς», ένα απ� τα λα-μπρ�τερα δείγματα της λυρικήςκαι περιγρα�ικής δειν�τητας τ�υΣκιαθίτη. O αναγνώστης θα ανα-γνωρίσει πέντε απ� τις 42 πάνω-κάτω λέ�εις με τις �π�ίες � Eλύτηςσυνέπλε�ε και συναρμ�λ�γησε τ�λεκτικ� τ�υ σύρραμα.

T� ερώτημα είναι ώς π�ι� σημεί�μια-μια �ι λέ�εις ή εν συντά�ει (και��ι εδώ �ραστικές και στι�ικές μ�-

νάδες) συνανακαλ�ύν στη μνήμη καιτη �αντασία τ�υ αναγνώστη ευρύ-τερα –και π�ια κάθε ��ρά– α�ηγη-ματικά ή περιγρα�ικά σύν�λα. Hδηστ�υς καλ�ικ�ύς κέντρωνες π�λλ�ίστί��ι απ�δεσμεύ�νται τελείως απ�τ� αρ�ικ� τ�υς ν�ημα και κάπ�τεπρ�σλαμ�άν�υν στη νέα τ�υς σύμ-�αση θετική τιμή, ενώ στ� συν�λικ�ή στρ��ικ� πλαίσι� των καλ�ικών ω-δών, απ’ �π�υ απ�σπάστηκαν, λει-τ�υργ�ύσαν σα�ώς αρνητικά.Στ� παπαδιαμαντικ� επισύνθεματ�υ Eλύτη δεν συμ�αίνει τ� ίδι�, ε-��σ�ν η «άλλη �ωνή» τ�υ Παπα-διαμάντη δεν ανι�νεύεται σε απώ-τατ� �άθ�ς, αλλά απη�είται σε �λ�-κληρ� τ� α�ηγηματικ� τ�υ έργ�. Aν�ρειά!εται κάτι δεν είναι παρά ναδιευκρινιστεί �τι «μέσα στην μυστι-κ�παθη ψυ�ή» τ�υ Παπαδιαμάντη«� άνθρωπ�ς των αισθήσεων, δη-λαδή � Eλληνας, καραδ�κεί». Kι α-κ�μα �τι «η ταυτ�τητα τ�υ Παπα-διαμάντη» είναι –στη γλώσσα τ�υEλύτη– «� άγγελ�ς Kυρί�υ π�υ

ψάλλει τραγ�ύδια τ�υ έρωτα» («Hμαγεία τ�υ Παπαδιαμάντη», σ. 14).

Aυτ� π�υ ανακαλείται στ� π�ίημάμας απ� τ� παπαδιαμαντικ� γλωσ-σικ� σώμα είναι �ι λέ�εις –και η αί-γλη των λέ�εων· λέ�εις με τις �π�ί-ες ένας γνήσι�ς συγγρα�έας μαςεισάγει στ� «στάδι� της μαγείας».Oπ�υ είναι κατ�ρθωτ� εκ μνήμης ήαπ� παράλληλη ανάγνωση να παρα-κ�λ�υθήσ�υμε τη �ρήση (και την α-κτιν���λία) μιας λέ�ης στ� διήγη-μα, απ’ �π�υ αντλείται, και στ� π�ί-ημα, δεν έ��υμε να �άσ�υμε. Aρκείνα γνωρί!�υμε �τι μικρές παρεκκλί-σεις παράγ�υν συ�νά μεγάλες δια-��ρές. Tην στίλ��υσα λέ�η, έ�α�-να «ληκύθι�ν» π�υ �ρήκε και αλ-λ�ύ, αντλεί � π�ιητής απ� τ� διήγη-μα «H Γλυκ��ιλ�ύσα».

«N�ημα διαυγές»

Eκεί, σε περιγρα�ή εικ�ν�στασί-�υ, τ� ληκύθι�ν π�υ περιέ�ει «ταλυτήρια �λων των μαγγανειών και

των επωδών και των �ίλτρων» κρα-τάει στ� αριστερ� της �έρι η AγίαAναστασία η �αρμακ�λύτρια· στ�π�ίημά μας ανήκει στ�ν K�ρη π�υμε τ� υπναγωγ� τ�υ περιε��μεν�επι�έρει ��ι «λύσιν», αλλά «δέσιν»γλώσσας και �μιλίας, πρ�ς α�ανι-σμ� των «αργ�λ�γ�ύντων» π�υ ε-δώ �έ�αια δεν σημαίνει «κ�ρ��λ�-γώ ή �λαστ�λ�γώ», αλλά «μαται�-λ�γώ και �λυαρώ» (T� ρήμα στ�νΠαπαδιαμάντη και με τις δυ� σημα-σίες). Kαι ιδ�ύ �τι αναπηδά ένα α-πρ�σδ�κητ� �σ� και διαυγές ν�η-μα: K�ρη με τ� ληκύθι�ν πλήττεικαι ακυρώνει με τ� �ανέρωμα, τηνπαρ�υσία και τ� λ�γ� της �ληνα�ή-ματα, ληρήματα και μωρ�λ�γίες πε-ρί «πρ��δ�υ» και «Eλληνισμ�ύ», �-πως και � Παπαδιαμάντης, π�υ κατάδυνητική διατύπωση τ�υ Eλύτη «πί-σω απ� την κ�σμία τ�υ διαγωγή» υ-πήρ�ε «� αγι�γρά��ς των μ�ρ�ώντ�υ �υσικ�ύ κ�σμ�υ, � ελεύθερ�ςσκ�πευτής των �πισθ�δρ�μικών α-ντιλήψεων της επ��ής τ�υ».

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 23

Π�ρτρέτ� τ�υ Oδυσσέα Eλύτη απ� τ�ν Λευτέρη Mαυρ�ΐδη.

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Στην Πάρ τ 1954. Φωτγρα�ία τυ Aνδρέα Eμπειρίκυ.

O Kρυσταλλ�γρά��ςT�υ Kώστα Γεωργυσ�πυλυ

ΣTO ΔOKIMIO τ�υ Eλύτη για τ�ν«Pωμαν� τ�ν Mελωδ�» υπάρ�ει μιαπρ�κληση για τη �ιλ�λ�γία και τηνκριτική, π�υ καιρ�ς είναι να την α-ντιμετωπίσ�υμε. O π�ιητής μάλισταέ�ει συνείδηση πλήρη της κριτικήςτ�υ τ�λμης ώστε πρ�λα�αίν�νταςπιθανές και αν�ητες παρε!ηγήσειςγρά�ει: «Θα ήταν άδικ� να παρα-ν�ηθεί � λ�γ�ς μ�υ αυτ�ς. Δεν α!ι�-λ�γώ αυτή τη στιγμή, απλώς επιση-μαίνω καταστάσεις και επι�ειρώ δια-κρίσεις, π�υ ελπί#ω να γίν�υν μιαμέρα αντιληπτές, ώστε να μελετη-θ�ύν και να τεκμηριωθ�ύν με τις με-θ�δ�υς π�υ πρ�σ�έρει η �ιλ�λ�γι-κή επιστήμη».

Περί τίν�ς λ�ιπ�ν πρ�κειται; E�ωτην εντύπωση πως � Eλύτης θέτει έ-να απ� τα θεμελιώδη πρ��λήματατης Π�ιητικής. Πώς συγκρ�τείται τ�π�ίημα; Πώς γεννιέται και πώς εκτί-θεται τ� π�ιητικ� υλικ�;

O Eλύτης εκκινώντας απ� την πε-ρίπτωση τ�υ Pωμαν�ύ διατρέ�ει τηνιστ�ρία της ελληνικής π�ίησης, εντέλει την αισθητική κατα!ίωση τηςελληνικής γλώσσας, απ� τ�ν Oμηρ�

ώς τ� Σε�έρη, για να διαπιστώσει �τιη π�ιητική ακμή και �ι επ��ές τωνκ�ρυ�ώσεων διακρίν�νται απ� μιαπυρηνική π�ιητική διατύπωση. T�π�ίημα συλλαμ�άνεται ��ι ως σύν�-λ�, ως ιδέα γέν�υς αλλά απ� τα κα-θέκαστα, απ� μια «�ραστική π�ιητι-κή μ�νάδα» π�υ απ�τελεί για τ�νπ�ιητικ� �ργανισμ� �,τι τα ερυθράαιμ�σ�αίρια για τ�ν ανθρώπιν�.

T� μέγα πέλαγ�ς

Θα τ�λμ�ύσα να πω �τι � Eλύτηςυπ�στηρί#ει μια «�ι�λ�γική» θεωρία,�π�υ τ� γενετικ� πρ�γραμμα εν�ςπ�ιήματ�ς απ�κρυπτ�γρα�είται μ�-ν� �ταν ανακαλύψει κανείς ή �τανεκκινήσει απ� τ� γενετικ� κώδικακαι τη θεμελιώδη διατύπωση τ�υDNA. Aλλιώς ειπωμέν� τ� π�ιητικ�διακύ�ευμα έ�ει να κάνει με τ�ν«σπερματικ� λ�γ�», � �π�ί�ς ανάγε-ται ως πρώτη αρ�ή στη ��ύληση τ�υΠρώτ�υ Σπ�ρέως. O Eλύτης αντιπα-ραθέτει αυτή την π�ιητική γένεσηστην «επίπεδη» έκ�ραση· αντιπαρα-θέτει στη θέα των κυμάτων τ� μέγαπέλαγ�ς.

E�ει παρατηρηθεί �τι � τρ�π�ς με

τ�ν �π�ί� «�λέπει» � Oμηρ�ς είναι ηπρ�σέγγιση τ�υ κ�σμ�υ εκ των με-ρών. Δεν έ�ει �ύτε αντιλαμ�άνεταιτην ανάγκη τ�υ καθ�λ�υ. H ένν�ιατ�υ καθ�λ�υ θα στ�ι�ειώσει τη σκέ-ψη κυρίως μετά τ�ν Πλάτωνα, �τανκι αυτ�ς απ�λυτ�π�ιεί τη μέθ�δ�τ�υ Σωκράτη. Oι πρ�σωκρατικ�ί και�ι π�ιητές π�υ συνυπάρ��υν μα#ίτ�υς θητεύ�υν στα πράγματα καιπρ�σεγγί#�υν τ� �λ�ν εκ των μερώνκαι τ� γέν�ς εκ των ειδών. H αριστ�-τελική διαπίστωση �τι η π�ίηση είναικαθ�λικ�τερη απ� την ιστ�ρία πρέ-πει να αναγνωστεί και μ�ν� ως ηθι-κή. O Eλύτης μελετώντας τ�ν Oμηρ�και �τάν�ντας ώς τη Σαπ�ώ και τ�νΠίνδαρ� (σταθμεύ�ντας �μως καιστ�υς τραγικ�ύς) ανι�νεύει τη μέθ�-δ� των κυματισμών· συ�νά μάλιστακατα�εύγει στ� γνωστ� στί�� τ�υAισ�ύλ�υ απ� τ�ν «Πρ�μηθέα Δε-σμώτη»: «π�ντίων τε κυμάτων ανή-ριθμ�ν γέλασμα», για να δώσει ένακ�ρυ�αί� επίτευγμα πυρηνικ�ύ λ�-γ�υ, �ραστικής π�ιητικής μ�νάδας,αλλά και τη σύλληψη τ�υ �λ�υ απ�τα αναρίθμητα μέρη τ�υ. Παραπέ-μπει μάλιστα στ�ν στί�� τ�υ Pωμα-ν�ύ: «κυματ�ύνται μ�υ τα σπλά�να»,

για να «εικ�νίσει» τ�ν τρ�π� π�υ,κατά τη γνώμη τ�υ, συγκρ�τείται τ�π�ίημα, ως σύν�λ� κ�ρυ�ώσεων, κα-μπυλώσεων και αι�μών.

Aυτές �ι κ�ρυ�ώσεις αλλ�ύ �αρα-κτηρί#�νται ως «λακωνική διατύπω-ση», �π�υ �λ�υ τ�υ π�ιητικ�ύ �αιν�-μέν�υ �ι συντελεστές έ��υν ε!απ�-στείλει επί τ� αυτ� τα �έλη τ�υς. Oισυντελεστές αυτ�ί είναι � γλωσσι-κ�ς, � εικ�νιστικ�ς, � συλλ�γιστικ�ςκαι � η�ητικ�ς. Πρέπει, λ�ιπ�ν, αυτ�ίως �έλη να συμπέσ�υν και να συ-μπή!�υν μια άρτια π�ιητική μ�νάδα.

Eτσι τ� π�ίημα επενεργεί στ�ν α-ναγνώστη ��ι μ�ν� για τ� σύν�λ�τ�υ, αλλά και τμηματικά, κ�μματια-στά, �άρη σ’ αυτές τις πρ�ε!��ές, σ’αυτ�ύς τ�υς κρυστάλλ�υς �π�υ α-π�κ�ρυ�ώνεται η �!ύτητα τ�υ πνεύ-ματ�ς. E�ω τη γνώμη πως � �ρ�ςκρύσταλλ�ς απ�τυπώνει σα�έστερατην π�ιητική θεωρία τ�υ Eλύτη.

H αέναη συμμετρία

H κρυσταλλ�γρα�ία είναι μια ειδί-κευση της �ρυκτ�λ�γίας, π�υ πλ�ύ-τισε τη γνώση μας με απ�καλυπτικέςδιαπιστώσεις πάνω στ� θεμελιώδες

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 25

ερώτημα για τη συμπερι��ρά και τημ�ρ�ή της ύλης. Kρύσταλλ�ς, ωςγνωστ�, είναι ένα �μ�γενές σώμαπ�υ συνίσταται απ� �μ�ι�μερή και α-νισ�τρ�πη ύλη· παράγεται σε επίπε-δες επι�άνειες π�υ τείν�υν να τ�υπρ�σδώσ�υν σ�ήμα καν�νικ�ύ κυρ-τ�ύ π�λυέδρ�υ.

H επικρατ�ύσα θεωρία για τη δ�μήτ�υ κρυστάλλ�υ διδάσκει πως � κρύ-σταλλ�ς απ�τελείται απ� ελά�ιστακρυστάλλια με την ίδια συμμετρίαπ�υ επικάθηνται τ� ένα πάνω στ�άλλ�. Aν θρυμματίσει κανείς ένακρύσταλλ� με σ�ήμα ρ�μ��ειδές τατεμά�ια της σκ�νης απ�τελ�ύνται α-π� απειρ�ελά�ιστ�υς ρ�μ��ειδείςκρυστάλλ�υς. Aυτ� σημαίνει πως τ�εσωτερικ� τ�υ κρυστάλλ�υ συνίστα-ται απ� συσσώρευση απειράριθμωνμικρών κρυστάλλων �μ�ιων πρ�ςτ�ν μεγάλ� και με �μ�ι� τρ�π� πρ�-σανατ�λισμένων. H θεωρία αυτή �-ν�μά#εται θεωρία τ�υ κρυσταλλικ�ύπλέγματ�ς και θυμί#ει λίγ� τις ρωσι-κές κ�ύκλες, τις Mπάμπ�υσκες ή τ�κρεμμύδι.

O Eλύτης �έ�αια �λέπει τ�υς π�ι-ητικ�ύς κρυστάλλ�υς ως κ�ρυ�ώ-σεις της �!ύτητας τ�υ πνεύματ�ς.Aπλώς αναστρέ�ει τ� σ�ήμα.

T� π�ίημα γι’ αυτή την π�ιητικήπ�λώνεται γύρω απ� τ�ν αρ�ικ� κρύ-σταλλ�, την π�ιητική μ�νάδα καισυμμετρικά, επαναλαμ�άν�ντας π�ι-κιλ�τρ�πως τ� μ�τί�� της αρ�ής, α-ναπτύσσεται.

Θαρρώ πως η θεωρία αυτή δενδια�έρει απ� την «Iστ�ρία τ�υ �υ-τ�ύ» π�υ αναπτύσσει � Δ. Σ�λωμ�ςστ�υς «Στ��ασμ�ύς» τ�υ. «E�άρμ�-σε εις την πνευματική μ�ρ�ή την ι-στ�ρία τ�υ �υτ�ύ, τ� �π�ί�ν αρ�ινά-ει απ� τ� σπ�ρ� και γυρί#ει εις αυ-τ�ν, α��ύ περιέλθει, ως �αθμ�ύς !ε-τυλιγμ�ύ, �λες τις �υτικές μ�ρ�ές».

Aντιπαραθέσεις

O Eλύτης ταυτί#ει με τις επ��έςτης π�ιητικής ακμής τη μέθ�δ� τ�υκρυστάλλ�υ και τ�λμηρά σταματάειστην «Στρ��ή» τ�υ Σε�έρη. «Aπ�κει και πέρα η επίπεδη έκ�ραση κά-νει την εμ�άνισή της». Διαπιστώνει�τι συμ�αίνει μετά την «Στρ��ή» έ-να �αιν�μεν� α�ασίας π�υ τ� �ρί-σκει και σε άλλες περι�δ�υς της ελ-ληνικής π�ίησης, π.�. στην ελληνι-στική.

Kριτήρια μάλιστα για να ενισ�υθείαυτή η διάκριση επιστρατεύ�νται α-π� τη μια η ευκ�λία της «επίπεδης»έκ�ρασης να μεταγλωττί#εται σαν«πε#�ς λ�γ�ς» σε !ένες γλώσσες καιαπ� την άλλη η ελά�ιστη αντ��ή αυ-τής της π�ίησης να σταθεί με απ�-σπάσματα. Aντιπαραθέτ�ντας τηνεκπλήσσ�υσα ακτιν���λία των απ�-σπασμάτων της «Σαπ�ώς» τ�υ Πιν-δάρ�υ, τ�υ Pωμαν�ύ, τ�υ Σ�λωμ�ύκαι τ�υ Kάλ��υ στις «σκέτες κ�υ�έ-ντες» �πως ακ�ύγ�νται ως απ�σπα-σμα �ι στί��ι τ�υ Kα�ά�η, � Eλύτηςε!απ�λύει υπ�γείως μια �λ�μέτωπηεπίθεση σ’ �λ�κληρη την μετά την«Στρ��ή» π�ίησή μας, τ�υλά�ιστ�νσε κείνη π�υ πε#�λ�γεί και αναπτύσ-σεται με σκ�π� να εκπληρώσει τηναπ�στ�λή της ��ι και με τα καθ’ έκα-στ�ν μέρη της αλλά μ�ν�ν με τ� σύ-ν�λ�.

Oι θέσεις αυτές τ�υ Eλύτη έρ��-νται σε ευθεία αντίθεση με τις γνω-

στές θέσεις τ�υ Σε�έρη και για τηναπ�σπασματικ�τητα τ�υ Σ�λωμ�ύκαι για την α�ασία τ�υ σύν�λ�υ π�ί-ηματ�ς στ�ν Kάλ��. Γρά�ει στις«Δ�κιμές»: «Oπως έ��υμε μν� απ�-σπάσματα απ τ� Σ�λωμ, έτσι δεν έ-��υμε κανένα �λκληρ� π�ίημα απτ�ν Kάλ��. Tίπ�τε π�υ να μπ�ρεί να δ�-θεί σαν �λκληρ� π�ίημα σ’ έναν ακρ�-ατή. Mν� κ�μμάτια και την ευλά�ειάμας».

O,τι ευλα�είται � Σε�έρης, απ�θε-

ώνει � Eλύτης. Πίσω απ� τις δύ� αυ-τές διαμετρικά αντίθετες π�ιητικές,πέρα απ� την ιδι�συγκρασία των δύ�μεγάλων π�ιητών μας, κρύ�εται,θαρρώ, και μια δια��ρετική �ιλ�σ�-�ική στάση, αλλά και ένας πρ�σωπι-κ�ς τρ�π�ς #ωής. O Σε�έρης είναιπρ�σανατ�λισμέν�ς πρ�ς τη δυτική�ιλ�σ��ική αντίληψη, την Aναγέν-νηση και τ�ν Δια�ωτισμ�. Eίναι π�ιη-τής �λιστικ�ς και στ� �άθ�ς μετα�υ-σικ�ς.

O Eλύτης είναι επηρεασμέν�ς, �-πως τ�νισα αλλ�ύ, απ� την πρ�σω-κρατική �ιλ�σ��ία, την Πυθαγ�ρειαAριθμητική και την ανατ�λική πνευ-ματικ�τητα.

O Σε�έρης απ�λαμ�άνει τις δια�ύ-σεις τ�υ �ωτ�ς στ�ν κρύσταλλ�· �Eλύτης είναι κρυσταλλ�γρά��ς.

O πρώτ�ς γρά�ει: «Kι �μως υπάρ-�ει η θάλασσα και π�ι�ς θα την ε!α-ντλήσει;». Kαι � Eλύτης: «Ψαρεύ�-ντας έρ�εται η θάλασσα».

O Oδυσσέας Eλύτης στ σπίτι τυ την �αρμ�συνη ημέρα της ειδήσεως για την απνμή τυ !ρα!είυ N�μπελ τν Δεκέμ-!ρι τυ1979. (Φωτ. N. Aργυρ�πυλς).

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

O Eλύτης μ’ ανι�τά �αρτιάT�υ Aνδρέα Λεντάκη

ENAΣ π�ιητής με τ� έργ� τ�υ, μετην ευαισθησία τ�υ, με τ�ν πρ�σω-πικ� τρ�π� έκ�ρασης π�υ δημι-�υργεί, διαμ�ρ�ώνει μιαν αισθητι-κή και τρέ�ει τ� μέγα δέντρ� τηςπ�ίησης με νέα κλαδιά και νέ� �ύλ-λωμα. Eνας μεγάλ�ς π�ιητής δενμας δίνει απλώς έργ� μεγάλ�· δια-μ�ρ�ώνει μιαν αισθητική π�υ ε-μπλ�υτί�ει την ίδια την π�ίηση μενέα γλώσσα και νέες εκ�ραστικέςδυνατ�τητες, ανακαλύπτ�ντας, ήαν θέλετε απ�καλύπτ�ντας, νέεςσυγκινήσεις. Γιατί η π�ίηση είναι τ�αμά�ι της συγκίνησης, �πως π�λύ!αρακτηριστικά επεσήμανε � T.Σ.Eλι�τ. Γιατί π�ίηση δί!ως συγκίνη-ση δεν είναι π�ίηση. H συγκίνησηείναι τ� �πτικ� της νεύρ� αλλά καιτ� γλωσσικ� της �ργαν�. M’ αυτ�θέλω να πω πως α�’ εν�ς γεννιέταιαπ� τη συγκίνηση και α�’ ετέρ�υπρ�καλεί συγκίνηση. Aυτή η διπλήλειτ�υργία είναι π�υ την καθιστάαναγκαία, αυτή τη διπλή λειτ�υρ-γία είναι π�υ της δίνει δύναμη, αυ-τή η διπλή λειτ�υργία είναι � λ�γ�ςύπαρ�ής της.

Aνα�ήτηση

Για τ�ν Eλύτη, έ!�υν γρα�εί πά-ρα π�λλά παρ�υσιά��ντας και ανα-λύ�ντας τ� π�ιητικ� τ�υ έργ�.Eκείν� �μως π�υ είναι λιγ�τερ�γνωστ� στ� ευρύτερ� κ�ιν� είναι�ι απ�ψεις τ�υ Eλύτη για την π�ίη-ση, τ� καταστάλαγμα της εμπειρίαςμιας �λ�κληρης �ωής για την τέ!νηγενικά και την π�ίηση ειδικ�τερα, ηαπ�κτημένη σ��ία απ� έναν έρωτα�ωής με την τέ!νη τ�υ λ�γ�υ. Eίναιευτύ!ημα, �ταν ένας μεγάλ�ς π�ι-ητής απ�καλύπτει την π�ρεία τ�υ,τις αγωνίες και τ�υς πρ�#ληματι-σμ�ύς τ�υ, τ�υς πειραματισμ�ύςκαι την κατάλη�ή τ�υ. T� #ι#λί�τ�υ Eλύτη «Aν�ι!τά !αρτιά» είναιπ�λύτιμ�, γιατί είναι διπλά !ρήσι-μ�. Eπειδή απ�καλύπτει την αδιά-κ�πη π�ρεία και την επίπ�νη και#ασανιστική ανα�ήτηση της π�ιητι-κής αλήθειας κι επειδή απ�τελείμιαν �υσιαστική, γνήσια και ειλικρι-νή αυτ�#ι�γρα�ία. Mια αυτ�#ι�-γρα�ία τ�υ π�ιητή και της π�ιητι-κής τ�υ π�ρείας. Kι αυτ� είναι κυ-ρι�λεκτικά απ�κτημα για τ�ν μελε-τητή, �!ι μ�ν�ν τ�υ Eλύτη, αλλάτης π�ίησης γενικ�τερα. Δεν είναιμια #ι�γρα�ία γενική της καθημε-ρινής τ�υ �ωής. T� λέω αυτ� γιατίείμαι π�λύ επι�υλακτικ�ς απέναντιστα ημερ�λ�για π�υ #λέπ�υν τ��ως της δημ�σι�τητας, επειδή κα-τά καν�να είναι επιμελημένες α-γι�γρα�ίες στην πρ�σπάθεια διεύ-ρυνσης και διασ�άλισης της υστε-ρ��ημίας. Aυτ� σημαίνει �τι είναιπ�λύ επιτηδευμένα και �!ι ειλικρι-νή, α��ύ παρ�υσιά��υν μ�νά!α τιςθετικές πλευρές, κι αυτές π�λλές��ρές δι�γκωμένες, κι α��ύ απ�-κρύπτ�υν σκέψεις, επιθυμίες καιπρά�εις, π�υ είναι �!ι απλώς ένα

μέρ�ς της �ωής τ�υς αλλά μιαπλευρά τ�υ εαυτ�ύ τ�υς. Mε εν�-!λησαν ιδιαιτέρως κάπ�ια ημερ�-λ�για π�υ εκδίδ�νται με μια π�λύμελετημένη τά�η, π�υ δεί!ν�υνσυστηματικ� πρ�γραμματισμ� καιστ�!� την υστερ��ημία, �πως και� τρ�π�ς, � �π�ί�ς είναι γραμμέναπ�υ είναι άκρως επιλεκτικ�ς ωςπρ�ς τ� τι θα παρ�υσιαστεί και ά-κρως «καλλιγρα�ικ�ς» ως πρ�ς τηγρα�ή τ�υς. Eνα αληθιν� ημερ�λ�-γι� κατ’ αρ!άς γρά�εται για τ�ν ε-αυτ� μας, �!ι για τ�υς άλλ�υς.Eπ�μένως, γρά�εται π�λλές ��-ρές, αν �!ι τις περισσ�τερες, μετρ�π� πυρετικ� καταγρά��νταςτις έντ�νες συγκινήσεις μιας μέ-ρας ή κάπ�ιων ημερών, γεγ�ν�τα ήσκέψεις π�υ δεν θα θέλαμε να μά-θ�υν �ι άλλ�ι ή δεν απ�τ�λμ�ύμεμα τις κ�ιν�π�ιήσ�υμε, καθώς καιτην ανία ή την πλή�η των ημερώναπρα�ίας.

Bασικά υ άδια

O Eλύτης άν�ι�ε τα !αρτιά τ�υκαι μας έδει�ε τα τέσσερα #ασικάυ�άδια, π�υ διαμ�ρ�ών�υν την αι-σθητική τ�υ π�υ είναι η π�ίηση, �υπερρεαλισμ�ς, η γλώσσα και ηEλλάδα. Θα επι!ειρήσω σ’ αυτ� τ�σύντ�μ� σημείωμα να παρ�υσιά-σω, με λίγα λ�για δικά τ�υ, την ά-π�ψή τ�υ για την π�ίηση. H πρώτηεπιδίω�ή τ�υ δεν ήταν απλώς ναγράψει π�ιήματα, αλλά να τα γρά-ψει με έναν τρ�π� δικ� τ�υ, δημι-

�υργώντας δική τ�υ γλώσσα. M’άλλα λ�για, έ#αλε τ�ν πή!υ π�λύψηλά για τ� άλμα π�υ ετ�ιμα��ταννα κάνει. «Hθελα, στ� άθ�ς, να τρα-γ�υδήσω αλλιώς απ’ �,τι τραγ�υδάνε�ι άλλ�ι και ας ήτανε και �άλτσα. Θέ-λω να πω �τι τ� άρ�ς της γ�ητείας έ-πε�τε στην παράαση· π�υ σιγά σιγά,με τα �ρ�νια, είδα �τι ήταν π�λύ πε-ρισσ�τερ� μια πρ�γευση της αθύτε-ρης αλήθειας, π�υ κ�υαλά μέσα τηςη νε�τητα �ωρίς να τ� γνωρί�ει, παράμια σκέτη αυθαιρεσία, ώστε να τηνκρίνεις με συγκατάαση και να τηνπρ�σπεράσεις». (Σ. 5) Aυτή η επιλ�-γή για ένα δια��ρετικ� τραγ�ύδιαπ� των αλλ�νών (η λέ�η τραγ�ύδιγια την π�ίηση δεν είναι καθ�λ�υτυ!αία και πρ�παντ�ς άσ!ετη) δεί-!νει �τι απ� π�λύ νωρίς, για την α-κρί#εια απ� την αρ!ή, απέ�υγετην ευκ�λία, δεν πήρε τα μ�ν�πά-τια ή τ�υς δρ�μ�υς π�υ άλλ�ι !α-ρά�ανε. «T� κ�κκιν� πανί μ�υ –τ�πι� κ�κκιν�– ήταν και είναι ακ�μα ηευκ�λία. Tην υπ�ψια��μ�υνα πα-ντ�ύ. Kάτω απ� τα κηρύγματα γιατην απλ�τητα, για την τά"η, για την ε-γκράτεια. Tη μυρι��μ�υνα κάτω απ�τις συνταγές για τ�ν πε�� λ�γ�, π�υ��ειλε τά�α να περι�ρί�εται στις μι-κρές περιε�τικές �ράσεις και ν’ απ�-�εύγει σαν τ� διά�λ� τις εικ�ν�πλα-στικές αντιστ�ι�ίες ή τ�υς συναισθη-ματικ�ύς συνειρμ�ύς.

E"άλλ�υ, με δυσαρέσκεια, έλεπα,�λ�ένα και περισσ�τερ� γύρω μ�υ, α-π� ένα είδ�ς νε�εγκε�αλισμ�ύ να ρέ-π�υν �λ�ι πρ�ς την α�ηρημένη έκ-

�ραση, τις ηθελημένες παρασιωπή-σεις –αυτ�ς πρ�πάντων � ���ς: μή-πως τα π�ύμε �λα– τ�υς μελετημέ-ν�υς υπαινιγμ�ύς, τις έμμεσες ανα��-ρές σε παλαι�τερα στρώματα παιδεί-ας, μια αληθινή πανδαισία για �λα ταγένη των συγ�ρ�νων υδρ�κε�άλων»:(Σ. 5-6)

Iσως παρα�ενέψει η υπ�ψία τ�υπ�ιητή για την απλ�τητα, γιατί τ�δύσκ�λ� είναι τ� απλ� π�υ σε κα-μιά περίπτωση δεν ταυτί�εται με τ�απλ�ϊκ�. Iσα ίσα, τ� �ητ�ύμεν� στημεγάλη τέ!νη είναι τ� απλ�. Aλλ’αυτ� τ� διευκρινί�ει πι� κάτω (σ. 7)γρά��ντας: «Γνωρί�ω π�σ� είναι, σεέσ�ατη ανάλυση, δύσκ�λ� πράγμα ηαπλ�τητα και δε �ρειά�εται να με πα-ραπέμψ�υν άλλη μια ��ρά στ�υςAρ�αί�υς. Hτανε κάτι δια��ρετικ� ηαπλ�τητα στ�υς Aρ�αί�υς. Tα �έριατ�υς δεν εί�ανε συναντήσει ακ�μη τηρυτίδα, π�υ θα πει, δεν εί�ανε ρεθείστην ανάγκη να την απαλείψ�υν. (...)Στα κείμενα των ημερών μας, ακ�μηκαι τις λίγες ��ρές π�υ συναντ�ύμετην περί�ημη απλ�τητα, να διαπιστώ-σ�υμε, και εκεί, �τι αυτ� έ�ει γίνει σεάρ�ς εν�ς πλήθ�υς απ� άλλα στ�ι-�εία –τ�ν πυρετ� τ�υ ευ�άνταστ�υ,τη �αρά της αρτιμέλειας, τη σ�ριγη-λ�τητα–, π�υ �ι θεωρητικ�ί μας κάν�-ντας τα πικρά γλυκά, πρ�θυμ�π�ιη-θήκανε να τ’ ανακηρύ"�υνε ά�ρηστα,π�υ �μως για έναν ασυμίαστ� ανα-γνώστη, πιστεύω, ε"ακ�λ�υθ�ύν νά’ναι πάντ�τε απαραίτητα κα απαιτη-τά, �πως τ� άλας της τρ��ής τ�υ».

H παρατήρησή τ�υ για τ�ν πυρε-

Tα ίδι στην Kάλυμν�, 1981.

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 27

τ� τ�υ ευ�άνταστ�υ και τη !αράτης αρτιμέλειας μάς �δηγεί στ�λ�γ� της π�ίησης. Mιλώντας � ί-δι�ς για τ�ν εαυτ� τ�υ, αναρωτιέ-ται τι ήταν αυτή η δια��ρετική διά-τα�η της γρα�ής π�υ τ�ν τρα#�ύ-σε τ�σ� ακατανίκητα. «Tι τ�υς έπια-νε τ�υς ανθρώπ�υς», αναρωτιέταιστη σελίδα 26, «να συνδυά��υν τις λέ-"εις έτσι π�υ να μη λεν αυτά π�υ λέμεκάθε μέρα: Kαι γιατί δεν τρα�ύσαντην άκρια της σελίδας αλλά σταμα-τ�ύσαν και "ανάρ�ι�αν απ� την άλληαράδα». Eί!ε να κάνει, σημειώνει(σ. 27), «μ’ ένα κύμα μυστηρί�υ π�υ έ-γαινε απ� τ� υλικ� σώμα τ�υ π�ιή-ματ�ς και �π�υ � αιρετικ�ς �ειρισμ�ςτ�υ λ�γ�υ ρισκ�τανε σε αντιστ�ι�ίαμε τ�ν αιρετικ� τρ�π� της γρα�ής.Kάτι π�υ, �σ� μεγάλωνα, έλεπα ναπρ��ωρεί αθιά και να �τάνει ώς τηνκ�ινή ρί�α, �π�υ συναντι�ύνται τ��αιν�μεν� της γλώσσας και η συμ�-λική της γρα�ική παράσταση».

H παρατήρηση, για τ� �αιν�μεν�της γλώσσας και τη συμ#�λική τηςγρα�ική παράσταση, ν�μί�ω �τι εί-ναι καίρια. Πράγματι, η π�ίηση �-δηγεί στ�ν πρ�γλωσσσικ� τρ�π�σκέψης τ�υ ανθρώπ�υ, τ�τε π�υδεν εί!ε ακ�μη επιν�ηθεί η γλώσ-σα ως τ� �ργαν� επικ�ινωνίας καισκέψης. Eίναι �ανερ� �τι τ�τε �άνθρωπ�ς σκε�τ�ταν με εικ�νεςκαι τ� συνδυασμ� των παραστάσε-

ων, γιατί αν δεν εί!ε σκέψη, τ�τεδεν θα μπ�ρ�ύσε να �τάσει καιστη δημι�υγία τ�υ γλωσσικ�ύ �ρ-γάν�υ.

H π�ίηση συνδέεται άμεσα, κατάτη γνώμη μ�υ, με τ�ν πρ�γλωσσικ�τρ�π� σκέψης, � �π�ί�ς είναι άμε-σα συνδεδεμέν�ς με τ�υς συνειρ-μ�ύς και τις εικ�νες, π�υ με τη σει-ρά τ�υς είναι ��ρτισμένες με συ-γκίνηση.

O περι�ρισμέν�ς !ώρ�ς δεν επι-τρέπει να επεκταθώ, γι’ αυτ� θαπαραθέσω τ� καταληκτικ� συμπέ-ρασμα τ�υ Eλύτη, π�υ είναι και τ�καταστάλαγμα της π�ρείας και τηςεμπειρίας τ�υ. «Mπ�ρεί», γρά�ειστη σ. 4-5, «τ� ιδανικ� μ�υ να ήτανανέκαθεν η δια�άνεια και, στην Π�ίη-ση, να μ�υ έ�τανε η καθαρ�τητα τ�υψυ�ισμ�ύ, π�υ μπ�ρ�ύσε μια έκ�ρα-ση να περικλείνει, για να πιστέψωπως την επέτυ�α. Oμως, η δια�άνειατων ν�ημάτων ήταν κάτι δια��ρετι-κ�, κι ώσπ�υ να ρω κάπ�ι�ν τρ�π�νν’ ανταπ�κριθώ σ’ αυτήν, γνώρισαπεριπλανήσεις κι έ�τασα σε υπερ�-λές π�υ ά�ησαν αθιά τα σημάδιατ�υς πάνω στα πρώτα μ�υ κείμενα.Kαθώς τα "αναδιαά�ω σήμερα, μα�ίμε τη γ�ητεία, π�υ είναι �υσικ� να�έρνει τ� "ανα�ωντάνεμα μιας “ηρω-ικής επ��ής”, αισθάν�μαι, την ίδιαστιγμή, και μια έντ�νη απώθηση.Eνθ�υσιασμ�ί αδικαι�λ�γητ�ι, κάπ�-

τε, μπ�ρώ να πω, και αντιπαθητικ�ί,�ράσεις με απίθαν� αλλά ��ι δυστυ-�ώς, πάντ�τε αίαστ� μήκ�ς, λυρικέςε"άρσεις �ωρίς αντίκρισμα, γλωσσι-κ�ί ακρ�ατισμ�ί και �ραστικά πυρ�-τε�νήματα, γενικά μια περίσσεια λ�-γ�υ π�υ, κ�ντά στ’ άλλα, δε μ’ ά�ησεπ�τέ να μιλήσω με τρ�π� ευθύγραμμ�γι’ αυτά π�υ απ�τελέσανε, πιστεύω,τα κίνητρα και τη δικαίωση της �ωήςμ�υ».

Aυτ�κριτική

Πρ�κειται για μια έντιμη και θαρ-ραλέα αυτ�κριτική τ�π�θέτηση,καρπ�ς της ωρίμανσης, π�υ �δηγείστ� τελικ� καταστάλαγμα, ένα α-π�σταγμα απ�κτημένης σ��ίας �-πως παρατίθεται στη σ. 449. «Bρι-σκ�μ�υνα στην κατάσταση π�υ ρί-σκεται ένας μ�υσικ�συνθέτης, υπ�θέ-τω, �ταν γ�ητεύεται απ� ενδιάθετεςμ�υσικές �ράσεις, αλλά δεν είναι σεθέση ακ�μη να τις συγκρ�τήσει και νατις υπ�τά"ει στην αντίστι"η. Eί�α νακάνω με δύ� τ�μείς εντελώς �ε�ωρι-στ�ύς και ασυμ�ί�αστ�υς για τηντρέ��υσα ν��τρ�πία, π�υ α��ρ�ύσα-νε � ένας στη μ�ρ��λ�γία τ�υ π�ιή-ματ�ς και � άλλ�ς τ� ιδε�λ�γικ� τ�υπεριε��μεν�, αλλά π�υ ��ειλα, σε τε-λική ανάλυση, να τ�υς συνδέσω έτσιώστε, με τρ�π� αμ�ι�αί�, τα στ�ι�είατ�υ εν�ς να �αίν�νται, και να είναι,

�υσική και αναπ�τρεπτη συνέπειατ�υ άλλ�υ. Aπ� τ�τε άρ�ισε σιγά - σι-γά να σ�ηματί�εται μέσα μ�υ η αντί-ληψη �τι δεν μπ�ρεί να έ�ει ν�ημα ητε�νική σήμερα παρά μ�ν�ν εάν �τά-νει πραγματικά στ� υψηλ� σημεί� ναγίνεται και αυτή μέρ�ς τ�υ περιε��μέ-ν�υ. (...) H αρ�ιτεκτ�νική, για μένα,δεν εί�ε τη σημασία μιας απ� τα πρινστημένης σκαλωσιάς».

Tέ�νη και τε�νική

T� τελικ� συμπέρασμα, δηλαδή,είναι πως η τε!νική δεν είναι η τέ-!νη, !ωρίς αυτ� σε καμιά περίπτω-ση να σημαίνει απ�ρριψη της τε-!νικής. Iσα ισα, υπάρ!ει πλήρηςκατά�αση της τε!νικής, αλλά η τέ-!νη εμπεριέ!ει την τε!νική καιταυτ�!ρ�νως είναι και πέρα απ�αυτήν. Eνας μεγάλ�ς π�ιητής καιδιαν�ητής, αν�ίγ�ντας τα !αρτιάτ�υ, πλ�ύτισε την π�ίηση και τηγνώση της π�ίησης. Kι είναι αυτ�τ� μέγα απ�κτημα �λων μας.

Σ’ αυτ� τ� σημεί�, είναι ανάγκηνα πρ�σθέσω πως � Eλύτης με ταAν�ι!τά τ�υ Xαρτιά μάς έδει�ε, ε-πιπλέ�ν, �!ι μ�ν�ν πώς γρά�εται ηπ�ίηση, αλλά και � πε��ς λ�γ�ς, δί-ν�ντας ένα λαμπρ� υπ�δειγμα πε-��ύ λ�γ�υ κι ένα δείγμα τ�ύ π�σ�άριστα κατέ!ει την ελληνική γλώσ-σα και π�σ� λαμπρά την !ειρί�εται.

Mε την I�υλίτα Hλι�π�ύλ�υ και τ�ν Δημήτρη X�ρν στ� Π�ρτ�-Pά�τη τ� 1990. (Φωτ. Nίκ�ς Δήμ�υ)

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Eλύτης «Δημ�σι�ς» και «Iδιωτικ�ς»T�υ Aρη Mπερλή

ΠPAΓMATI, υπάρει ένας «δημ�-σι�ς» και ένας «ιδιωτικ�ς« π�ιη-τής Eλύτης, ε�ίσ�υ διακριτικ�ί και�ι δύ� τ�σ� στα π�ιήματα �σ� καιστα δ�κίμια.

A�εν�ς � π�ιητής π�υ «�μ�ιώ-νεται» της πατρίδας τ�υ, ψάλλειτη δια��ρά της, ε�αιτείται την αι-θερ�!άμ�να και ανάδελ�� στ�νκ�σμ� παρ�υσία της, ελέγει καιπρ�κελεύει τ�υς �μ�γλωσσ�υς α-δελ��ύς, ευαγγελί#εται τη σύντα-�η μιας νέας π�λιτείας.

A�ετέρ�υ � π�ιητής π�υ �νει-ρεύεται μ�ν�ς, σε «αυτ�κρατ�ρι-κή απ�μ�νωση», κ�ντρα στην κ�ι-νωνία, μακριά απ� τη «λ�ιμική τηςπ�λιτείας», «τιμαριώτης τ�υ �υ-ραν�ύ» π�υ δεν ανήκει π�υθενά,�ίλ�ς τ�υ απρ�σμέτρητ�υ, μύ-στης των «σανσκριτικών τ�υ σώ-ματ�ς».

Kαι �ι δύ� πλευρές τ�υ έργ�υτ�υ είναι !αθύτατα ιδε�λ�γικ�-π�ιημένες: πρ�σδι�ρί#�νται απ�(και πρ�!άλλ�υν) μία αδιάλλακτηθεωρία !ί�υ, αντίληψης τ�υ κ�-σμ�υ, τένης και π�λιτικής, π�υ α-π�κλείει τ�ν αναστ�αστικ� έλεγ-�, τις δι�ρθωτικές κινήσεις, τησυμπερίληψη τ�υ «άλλ�υ», τηδιαλυτική �σ� και λυτρωτική αμ-�ι!�λία, τ�ν δισταγμ� και την α-π�ρία, τη μεσ�τητα.

H αυτ�κριτική θα περι�ριστείκαι θα ε�αντληθεί στ�ν απ�κλει-σμ� των απρ�!λεπτων εκείνωνστ�ιείων π�υ θα ν�θευαν την κα-θαρ�τητα ή αθω�τητα των πρ�-σωπικών, διάλευκων επιλ�γώντ�υ.

Eτσι, � Eλύτης !ρίσκεται στ�υςαντίπ�δες της ειρωνείας και απ�-τελεί, στη νε�ελληνική π�ίηση, τ�αντίπαλ�ν δέ�ς τ�υ Kα!ά�η. Eί-ναι �ανατικ�ς, �πως � ίδι�ς με α-�ι�θαύμαστη παρρησία αρνείταικαι ταυτ�ρ�να καθ�μ�λ�γεί:«Mιλώ μ’ έναν �ανατισμ� π�υ δενείναι παρά σω�ρ�σύνη στ�ν κύ-!�».

Aυτές �ι επάρσεις τ�υ Eλύτη εί-ναι αρακτηριστικές. Oπως και ητάση τ�υ να αι�νιδιά#ει συνά τ�ναναγνώστη, π�υ θεωρείται κατ’αρήν α�ελής και ανυπ�ψίαστ�ς,�ταν �α�νικά δημι�υργείται ή α-�ήνεται να δημι�υργηθεί η εντύ-πωση �τι � π�ιητής μετα!άλλειγνώμη και στάση, μετριά#εται και«ε�ανθρωπί#εται»: Mας πρ�τρέ-πει να μην τ�ν πιστεύ�υμε, γιατί,«�σ� γερνά τ�σ� λιγ�τερα κατα-λα!αίνει», και συμπληρώνει τη�ράση τ�υ ε�ηγώντας �τι «η πεί-ρα τ�ύ �έμαθε τ�ν κ�σμ�» – επι-!ε!αιών�ντας δηλαδή και διά τηςπείρας την πρωταρική σ��ή α-θω�τητά τ�υ.

Kλείνει την τελευταία τ�υ συλ-λ�γή �ρί#�ντας τ�ν θάνατ� ωςτ�ν «ήλι� τ�ν ωρίς !ασιλέματα»– τ�ν Πρώτ� εκείν� Hλι� π�υ ί-δρωνε στης μαργαρίτας τ� αλω-νάκι. (Aλλά μας είε πρ�ειδ�π�ιή-σει, στην αρή της π�ιητικής τ�υσταδι�δρ�μίας, πως απ� την άλλη

O Oδυσσέας Eλύτης με τ�ν Kάρ�λ� K�υν, στα εγκαίνια εκθέσεως έργων τ�υ τ�ν Mάρτι� τ�υ 1980. Στ� �άθ�ς, � Γιάννης M�-ραλης. (Φωτ. N. Aργυρ�π�υλ�ς)

O π�ιητής με την Eιρήνη Παππά τ� 1980. (Φωτ. N. Aργυρ�π�υλ�ς)

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 29

«ΣTIΣ AKPOΓIAΛIEΣ TOY OMHPOY υπήρ!ε μια μακαρι�τητα, ένα μεγαλεί�, π�υ έ"θασαν ώς τις ημέρες μας άθι!τα. H πατ�ύσα μας, π�υ ανασκαλεύει την ίδιαν άμμ�,τ� νιώθει. Περπατάμε !ιλιάδες !ρ�νια, � άνεμ�ς �λ�ένα λυγί$ει τις καλαμιές κι �λ�ένα εμείς υψών�υμε τ� πρ�σωπ�. Kαταπ�ύ; Ως π�τε; Π�ι�ί κυ�ερνάνε;»

μεριά είναι � ίδι�ς.). Kαι στις δύ�τ�υ, λ�ιπ�ν, εκδ�ές, τη δημ�σιακαι την ιδιωτική, � Eλύτης εμ�ανί-#εται με απ�κρυσταλλωμένες,σκληρές απ�ψεις, �ι �π�ίες, μεπ�ιητικ� είτε ρητ�ρικ� ένδυμα, μελυρική είτε δ�κιμιακή εκ��ρά,πρ�!άλλ�νται ως καν�νες #ωής, α-τ�μικής και συλλ�γικής. Για τ�ν ί-δι� τ�ν π�ιητή, δημ�σι� και ιδιωτι-κ� δεν είναι αντι�ατικά κατ’ ανά-γκην.

Eίναι ασύμ!ατα στ� επίπεδ� μιαςήδη άθλιας πραγματικ�τητας, αλ-λά �ι σε μια μελλ�ντική, ιδανικήπ�λιτεία, �ταν θα έ�υν ε�ημερω-θεί τα τέρατα, και τ� ιδιωτικ� θαείναι ρυθμιστής τ�υ δημ�σι�υ, τ�δημ�σι� πρ�!�λή τ�υ ιδιωτικ�ύ:«Ω να μπ�ρ�ύσανε», λέει, «και τα�ργανωμένα κράτη να διαμ�ρ�ώ-σ�υν μια #ωή με ν�μ�υς σαν αυ-τ�ύς π�υ διέπ�υν τ� άτ�μ�». H ι-δεατή π�λιτεία, αυτή η Eλλάδα ηδεύτερη τ�υ επάνω κ�σμ�υ, είναιένα άθρ�ισμα ατ�μικών αισθαντι-κ�τήτων μάλλ�ν παρά ένας σύνθε-τ�ς, δυναμικ�ς, και απρ�!λεπτ�ςστη λειτ�υργία τ�υ �ργανισμ�ς,μια κ�ινωνία π�υ θα ακ�λ�υθεί την

ιδιωτική �δ� και μέλημά της θα εί-ναι η ν�ηματ�δ�τηση λεπτών συ-νειδησιακών διεργασιών – κ�ινω-νία «αναγνωστών» και απ�κρυπτ�-γρά�ων τ�υ θαύματ�ς.

Iδε�λ�γικές

αναγνώσεις

T� έργ� τ�υ Eλύτη, π�ιητικ� καιδ�κιμιακ�, είναι ευεπί��ρ� σε ιδε-�λ�γικές αναγνώσεις και ρήσεις,τ�σ� κατά τ� δημ�σι� �σ� και κα-τά τ� ιδιωτικ� περιε�μεν� τ�υ.Bε!αίως, καμιά ανάγνωση κανε-ν�ς έργ�υ δεν είναι (και ίσως δενθα ’πρεπε να είναι) άμ�ιρη ιδε�λ�-γίας, λευκή και απρ�κατάληπτη.T� ίδι� και τα έργα.

H ρήση τ�υ Nτυσάν �τι αυτ� π�υκάνει τ�ν πίνακα είναι αυτ�ί π�υτ�ν κ�ιτάνε, καθ’ υπερ!�λήν μ�ν�είναι �ρθή. Aληθεύει επίσης �τι τ�έργ� είναι η πραγματωμένη πρ�-θεση τ�υ καλλιτένη, � �π�ί�ς,μέρις εν�ς !αθμ�ύ, ευθύνεταικαι για τ�ν τρ�π� πρ�σληψής τ�υ,αν �ι για τη ρήση τ�υ. Tα τελευ-ταία κ�υαρτέτα τ�υ Mπετ�!εν,

!αθύτατα αναστ�αστικά, δενπρ�σ�έρ�νται σε ιδε�λ�γικές/π�-λιτικές αναγνώσεις και ρήσεις μετ�ν τρ�π� π�υ είναι διαθέσιμη, ε-κατ�ν ε�ήντα ρ�νια τώρα, η «Ωδήτης Xαράς». Δεν είναι απαραίτητακακή η ιδε�λ�γική ρήση των έρ-γων, αλλά θα πρέπει να μην �ενά-με τ�υς κινδύν�υς π�υ συνά συ-νεπάγεται και να μην απ�σιωπ�ύ-με ή απ�π�ι�ύμεθα τ� μερίδι� τηςευθύνης μας, ως ρηστών και ωςπαραγωγών.

H πρ�σληψη τ�υ «ιδιωτικ�ύ»Eλύτη μπ�ρεί κάλλιστα να κατα-σκευάσει τ�ν θιασώτη μιας ελυτι-κής αισθαντικ�τητας και να �δη-γήσει σε μια παθητική, π�λιτικά α-διά��ρη, εσωστρε�ή !ι�θεωρία,παρά τ� γεγ�ν�ς �τι η π�ίησή τ�υ,στις καλύτερες στιγμές της (τιςπερισσ�τερες), τείνει να διαρρή-�ει τ� ιδι�λατρικ� της κέλυ��ς καινα υπάρ�ει ως ��ρέας ακραι�νώςλυρικών, και ως εκ τ�ύτ�υ απε-λευθερωτικών, ν�ημάτων.

E�ίσ�υ επικίνδυνη θα ήταν η ά-κριτη και α�ελής απ�δ�ή των π�-λιτικών τ�υ κατηγ�ρημάτων, τα �-π�ία, μ�λ�ν�τι απ�τελ�ύν συνά

ν�μιμ�τατα (καθ�τι π�ιητικά �λ�-κληρωμένα) εγκώμια της δια��-ράς, πρ�σ�έρ�νται σε αναγνώσειςπ�υ συντρέ�υν έναν αυτιστικ�και �ενακιστικ� εθν�γλωσσ�κε-ντρισμ�.

A�ια π�ίησηEπαρση και υπερ�ρ�σύνη, η α-

ναγωγή της ατ�μικής μ�ίρας σεσυλλ�γική, η ανάληψη ιερ��αντι-κ�ύ ρ�λ�υ, � �ραματισμ�ς μιαςάλλης πραγματικ�τητας, δεν είναιστ�ιεία κατ’ ανάγκην ασυμ!ί!α-στα με την καλή και ά�ια π�ίηση,�πως και π�τέ δεν απ�τέλεσαν α-παραίτητες πρ�ϋπ�θέσεις της. Tαστ�ιεία αυτά δεν ήσαν π�τέ �έναστη νε�ελληνική π�ιητική παρά-δ�ση, και � Eλύτης είναι � απ�γ�-ν�ς τ�υ Σικελιαν�ύ.

Aκ�μη, �ι πρ�ϋπ�θέσεις αυτέςευν�ησαν πάντα την ανάδει�η τωνπ�ιητών ως εθνικών !άρδων –κλήρ�ς π�υ δεν θα μπ�ρ�ύσε π�-τέ να δ�θεί στ�ν Bι#υην�, τ�ν Kα-ρυωτάκη ή και τ�ν Kα!ά�η. Mεγά-λη μια τέτ�ια τιμή, αλλά !αρύτατηη ευθύνη.

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

14 πρ�τάσεις για τη γλώσσακαι την π�ιητική τ�υ Eλύτη

«Θάμπωναν τα μάτια μυ, καταμεσήμερ Iυλίυ, απ� τις άπειρες κψιές τυ ήλιυ μες τα κύματα· πυ κι αν ακ�μα δεν υ-πήρ�αν ι ελαιώνες, τέτια στιγμή θα τυς εί�α επινήσει· �μια τ�ιτ�ίκι. Kάπως έτσι θα ’γινε, �αντά�μαι, σε καιρύς αλ-λτινύς κ�σμς. Πυ αν δεν έγινε καλύτερς, !έ!αια, �ταίει ��!ς τυ ανθρώπυ να κιτα�τεί και να παραδε�θεί πι-ς είναι, πρτύ μιλήσει. Eγώ μιλώ. Θέλω να κατε!ώ τα σκαλπάτια, να πέσω μες σ’ αυτή τη θαλερή �ωτιά κι ύστερα ν’ ανα-λη�θώ σαν άγγελς Kυρίυ...»

T�υ Aνδρέα Παγυλάτυ

Π�ιητή, δ�κιμι�γρά �υ

1. Aπ� γλωσσική και μ�ρ�ική �πωςκι απ� θεματική άπ�ψη, διαπιστώ-ν�υμε στην π�ίηση τ�υ OδυσσέαEλύτη, απ� συλλ�γή σε συλλ�γή, έ-ναν εμπλ�υτισμ�, α��ύ τα π�ιήματατης κάθε εν�τητας παρ�υσιά��υν έ-ναν ιδιαίτερ� γλωσσικ�, συντακτικ�και τελικά μ�ρ�ικ� και θεματικ�πλ�ύτ�, �πως και παράλληλα μια«δια��ρ�π�ίηση», μια μετε�έλι�ησε σ�έση με τις πρ�ηγ�ύμενες εν�-τητες. Πράγματι, πιστεύω �τι � π�ι-ητής, διατηρώντας "έ"αια π�λλέςαπ� τις στυλιστικές σταθερές τηςπ�λιτικής τ�υ, α��μ�ιώνει και μετε-�ελίσσει μια �ε�ωριστή επιν�ητικ�-τητα, ένα σ�ετικά καιν�ύργι� γλωσ-σικ� υλικ�, καθώς «περαματί�εται»συ�νά δ�κιμά��ντας διά��ρ�υς συ-ντακτικ�ύς και δ�μικ�ύς «τρ�-π�υς». Συνέ�εια και ανατρ�πές συ-νυπάρ��υν, καθώς και απ� κατα-σκευαστική άπ�ψη, �ικ�ν�μία καισυν��ή με μια δυναμική π�υ �δηγείστη μετατρ�πή και στ� μετασ�ημα-τισμ� των δ�μικών υλικών, στη �ά-ση γρα�ής κι επε�εργασίας των π�ι-ημάτων.

2. H μακριά π�ρεία, απ� τη γρα�ήτων �ρ�ν�λ�γικά πρώτων π�ιημά-των των «Πρ�σανατ�λισμών» ώς ταπι� πρ�σ�ατα γραμμένα «Eλεγείατης O�ώπετρας», δεν μπ�ρεί να�αίνεται πραγματικά �υσική παράστ�ν ίδι� τ�ν π�ιητή και σε �σ�υς α-π� τ�υς αναγνώστες τ�υ είναι σεθέση ή μπαίν�υν στ�ν κ�π� να με-λετήσ�υν και να καταν�ήσ�υν �υ-σιαστικά αυτές τις «δια��ρ�π�ιή-σεις» και τις μετατρ�πές στη «"αθιάδ�μή» της γλώσσας των π�ιημάτων,τις αλλαγές πρ��πτικής και τις με-τατ�πίσεις πεδί�υ απ� συλλ�γή σεσυλλ�γή.

3. O κάθε ��ρά καιν�ύργι�ςγλωσσικ�ς τ�π�ς, κάθε νέας π�ιητι-κής περι�δ�υ, π�υ απέ�ει πάρα π�-λύ απ� τ�υς «κ�ιν�ύς τ�π�υς» τηςεπικ�ινωνιακής, �ρηστικής γλώσ-σας, διαθέτει τ� ιδιαίτερ� τ�υ εύ-ρ�ς και "άθ�ς, ανάλ�γα με την α��-μ�ίωση και την επε�εργασία π�υ έ-�ει υπ�στεί. Π�λλές ��ρές, μια αρ-�ική ετερ�γένεια στα γλωσσικάστρώματα, π�υ �ρησιμ�π�ιεί � Eλύ-της, �επερνιέται �άρη στην εν�π�ι-ητική και κατασκευαστική δειν�τη-τα τ�υ π�ιητή.

4. O Oδυσσέας Eλύτης κατέκτη-σε, με την π�λύ�ρ�νη και π�λύμ�-�θη π�ιητική εργασία τ�υ, τ� «πρ�-ν�μι�», ενώ κράτησε �ωντανά σεπ�ιήματά τ�υ αρκετά υπερρεαλιστι-κά στ�ι�εία, ακ�μη και �ταν απ�-σπάσθηκε απ� τ�ν υπερρεαλισμ�,να «ελκύεται» –α��μ�ιών�ντάςτ�υς κι�λας δημι�υργικά– απ� τ�υςαρ�αϊκ�ύς π�ιητές (Σαπ�ώ, Πίνδα-

KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 31

ρ�ς, κ.ά.), τ�υς πρ�σωκρατικ�ύς �ι-λ�σ���υς, τ�ν Aισ�ύλ�, τ�ν N�"ά-λις, τ�ν Xέλντερλιν, τ�ν Σ�λωμ�,τ�ν Kάλ"�, τ�ν Mαλαρμέ κ.ά. και νακατα�έρνει ν’ απ�κωδικ�π�ιεί μεσ�εδ�ν �υσικ� τρ�π� αυτά τα τ�σ�μυστηριώδη σήματα π�υ δέ�εται α-π� τ�σ� δια��ρετικ�ύς κ�σμ�υς.

5. Σε καμιά σ�εδ�ν περίπτωση ηπ�ίηση τ�υ Eλύτη, τ�σ� σταθεράκαι �υσιαστικά "ασισμένη στ�γλωσσικ� πλ�ύτ� της ελληνικήςγλώσσας και στην επε�εργασία τ�υ,δεν παίρνει τ� �αρακτήρα μιας «α-να"άπτισης» στ� �αώδες σύμπαν–τη σκ�τεινή πλευρά– της γλώσσας:Oι «τα�ύτητες της σκέψης», π�υ �ε-περν�ύν τις «τα�ύτητες της γλώσ-σας» και τις συναγωνί�εται η ευλυ-γισία και η γ�ργ�τητα της γρα�ίδαςπάνω στ� παρθέν� –λευκ� κεν�–διάστημα της σελίδας, π�τέ, σ�εδ�νδεν αμ�ισ"ητήθηκαν στ� έργ� τ�υαπ� τ� άλεκτ�ν, τ� άναρθρ�ν, τ�άρρυθμ�, γραμμένα (σαν τέτ�ια) μεασυνέ�ειες, απ�σπασματικ�τητακαι "ίαιες «μ�ρ�ικές ε�αρθρώσεις ήαναδιαρθρώσεις».

6. H γλωσσική ένταση και κάπ�ιασυντακτική αναστάτωση π�υ δημι-�υργ�ύν �ι υπερρεαλιστικ�ύ τύπ�υαντιπαλ�τητες και συγκρ�ύσεις ωςκαι στ� επίπεδ� ακ�μη της «"αθιάςδ�μής» και της γλωσσικής θεμελίω-σης-σύστασης των π�ιημάτων τ�υ,�ι παράδ��ες επιμει�ίες και �ι α-πρ�σδ�κητες (απ� συντακτική άπ�-ψη) συ�εύ�εις απ�τελ�ύν, σε τελικήανάλυση, έναν τρ�π� πρ��ύλα�ης–τ�ν καλύτερ� ίσως– απέναντι σ’αυτ�, ακρι"ώς, τ� γλωσσικ� �ά�ς,τ� άναρθρ�, π�υ η ίδια η σκέψη δενκατα�έρνει να «καταλά"ει».

7. T� �αιν�μεν� αυτ� σημαίνει α-κ�μη, πι� γενικά, μια απ�πειρα «π�ι-ητικ�ύ ε��ρκισμ�ύ» τ�υ �αώδ�υς�υσικ�ύ κ�σμ�υ, μια πρ�σπάθεια,μέσα απ� ένα είδ�ς ενδ�σκ�πησηςκαι δια�ώτισης τ�υ εσωτερικ�ύ μα-κρ�κ�σμ�υ, να καταν�ηθεί "αθιά η�ύση. Aυτή η πρ�σπάθεια έ�ει ήδηγίνει και κατέλη�ε σε μια π�λύπλευ-ρη συμμα�ία με τη �ύση, π�υ απ�δί-δεται στ� έργ� τ�υ με �λ�υς τ�υςδυνατ�ύς τρ�π�υς τ�υ λεκτικ�ύ ι-διώματ�ς, �σ�ι, τ�υλά�ιστ�ν, αντι-στ�ι��ύν στην π�λύ πρ��ωρημένηαισθητική τ�υ π�ιητή. T� αντίμα���ά�ς, "έ"αια, κι αυτ� είναι τ� παρά-δ���, αντανακλάται κι α�ήνει κά-π�ια �νάρια τ�υ πάνω στ�υς γλωσ-σικ�ύς σ�ηματισμ�ύς π�υ πρ�έκυ-ψαν απ� τις π�ιητικές διαδικασίεςε��ρκισμ�ύ, θωρακισμ�ύ και πρ�-�ύλα�ης, π�υ λειτ�υργ�ύν απένα-ντί τ�υ.

8. T� άλεκτ�ν ή τ� άναρθρ� ��εί-λ�υν, για να γρα��ύν με ευκρίνειαστην π�ίηση τ�υ Eλύτη, ν’ απ�κτή-σ�υν ανάλ�γη με τ� λεκτ�ν και τ�αρθρωμέν� αναγνωρισιμ�τητα καισημαντικ�τητα, μετά μια έντ�νη καιυψίστης σημασίας π�ιητική εργασίαμε τη γλώσσα, ένα ιδι�τυπ� έργ�γλώσσας.

9. H �ύση απ� ελκυστικά επικίν-δυνη π�υ �αίνεται να υπάρ�ει, μέ-σα απ� τη διαλεκτική τ�υ �ωτ�ς,π�υ την «γρά�ει» στις αντιθέσειςκαι τις αντιν�μίες της και δεν ε��ρί-σει, αλλά, �λ� και δραστικ�τερα,«καταδεί�νει τ� σκ�τ�ς», μπ�ρ�ύ-με να π�ύμε �τι καταγρά�εται «ε-�ανθρωπισμένη»: Mε λέ�εις, «�ει-

ρ�ν�μίες», «νεύματα», αρμ�νίες ή-�ων, ιδι�τυπες σημάνσεις, «αν�ίγ-ματα» και ρή�εις ρυθμών. Oλες αυ-τές �ι ιδι�μ�ρ�ίες απ�τελ�ύν, κατάκάπ�ι� τρ�π�, τ�υς απαραίτητ�υςκι απαρά"ατ�υς π�ιητικ�ύς �ρ�υςτης, π�υ θεσμ�θετεί � π�ιητής σεαρμ�νία και συμμα�ία μα�ί της, μετην εν δυνάμει συνεργία και τ�υ α-ναγνώστη.

10. H σύντα�η –�ι συντακτικ�ί μη-�ανισμ�ί της γρα�ής– στην π�ίησητ�υ Eλύτη δια�υλάσσεται με τηνπρωτ�τυπία και την ευλυγισία τηςαπ� τ�υ να ταυτιστεί με μια �π�ια-δήπ�τε τά�η πραγμάτων, πέρα απ�την καθαρά π�ιητική τά�η. Aυτ� κά-νει τ� έργ� τ�υ ιδιαίτερα ανθεκτικ�απέναντι στ�υς δια"ρωτικ�ύς ιδε�-λ�γηματικ�ύς λ�γ�υς, κυρίαρ��υςή και περιθωριακ�ύς, και στις τ�σ�συ�νές ιστ�ρικές διαστρε"λώσειςκαι παραμ�ρ�ώσεις.

11. H επικ�ινωνία με τ�υς ν�μ�υςπ�υ την διέπ�υν, δ�κιμά�εται, αλλάδεν αμ�ισ"ητείται �λ�τελα, σταπ�ιήματα τ�υ Eλύτη, κι εκεί ακ�μη�π�υ �επερνιέται ή δυσκ�λεύεταιαληθινά απ� τ� μη αναγνώσιμ� κι α-ναγνωρίσιμ�, απ� μια δυσκ�λ�ανά-γνωστη καταγρα�ή τ�υ αγνώστ�υ.Aυτ� απ�τελεί τελικά μια απαραίτη-τη πρ�ϋπ�θεση για την ίδια την π�ι-ητική διαδικασία, για τη μ�υσική

κλιμάκωση τ�υ λ�γ�υ. Σαν τ� ιδιαί-τερ�, τ� πρ�σωπικ� και τ� εκκεντρι-κ� ακ�μη να �ρειά��νται την υπ�-στήρι�η και την ώθηση τ�υ γενικ�ύ,τ�υ κ�ιν�ύ και τ�υ ίδι�υ τ�υ κέ-ντρ�υ, για να υπάρ��υν σαν ε�αιρε-τικές, αλλά απαραίτητες μεταμ�ρ-�ώσεις τ�υς.

12. O δ��αστικ�ς ή � ελεγειακ�ςτ�ν�ς π�υ συναντάμε στ� «A�ι�νEστί» ή στα «Eλεγεία της O�ώπε-τρας», αντιστ�ί�ως, �ε�εύγ�υν απ�τις κλασικές ένν�ιες και τ�υς �-ρ�υς: H περίτε�νη δ�μηση των π�ι-ημάτων με την πλ�ύσια διακειμενι-κ�τητά τ�υς, τις περίπλ�κες αλύσ-σ�υς των σημαιν�ντων και τα δί-�τυα «�ικ�ν�μικής �ργάνωσης» τηςσημασίας συντελ�ύν �υσικά και στημετατρ�πή και τη μεταμ�ρ�ωση καιτ�υ μ�ν�σήμαντ�υ �αρακτήρα τωνδια��ρων κλασικών «στυλιστικώνμ�ρ�ών» –δανει��μαστε την ένν�ιααπ� τη ρητ�ρική–, καθώς και εν�ς�π�ι�υδήπ�τε π�ιητικ�ύ τ�ν�υ.

13. Στη «Mαρία Nε�έλη» (με τηδιαλ�γική της παραπληρωματικ�τη-τα και την παρωδιακή �ρήση τωνμύθων) ή στ� «Hμερ�λ�γι� εν�ς α-θέατ�υ Aπριλί�υ» και, μερικά τ�υ-λά�ιστ�ν, στ� «Mικρ� Nαυτίλ�» ήστα «Eλεγεία της O�ώπετρας», π�υμ�ιά��υν με περίτε�νες π�ιητικέςσκην�θεσίες �ανά γραμμένων απ�-

σπασμάτων απ� έργα π�υ απ�κτ�ύνέτσι μια καιν�ύργια σημασία, ηγλώσσα τ�υ κρατάει τις διακυμάν-σεις, τις εντάσεις και τη δυναμικήτης, αλλά απ��εύγει την υπερ��ρ-τιση, τις έντ�νες αντιν�μίες και την«παρα��ρά».

14. Στα ώριμα έργα π�υ ανα�έρα-με, πρ�ηγ�υμένως, σε μεγαλύτερ�"αθμ� απ’ �,τι πριν, η γλώσσα τ�υEλύτη �αίνεται �τι ανα"απτί�εταιδημι�υργικά μέσα στην κ�ινή γλωσ-σ�λαλιά, τη "άρ"αρη, αεικίνητη,αλλά και ταπεινή καθημερινή γλώσ-σα, με �λες τις ιδι�μ�ρ�ίες και τις ι-διαιτερ�τητές της.

Aπ� αυτήν αντλεί τ�υς π�ρ�υςτ�υ: λέ�εις, εκ�ράσεις, υπ�ν��ύ-μενα, αμ�ισημίες, συντακτικ�ύς καιδ�μικ�ύς τρ�π�υς, τη δύναμη τελι-κά π�υ την αλλά�ει, �επερνώνταςτην και δίν�ντας στ� πλ�ύσι� γλωσ-σικ� υλικ�, π�υ α��μ�ίωσε, ρυθμ�και κατευθύνσεις.

T 1971 στην Aμμ��ωστ.

Eυ�αριστύμε την κυρία IOYΛITAHΛIOΠOYΛOY για τα στι�εία πυμας πρσέ�ερε και α�ρύν τ έργκαι τη �ωή τυ πιητή, καθώς και τηγενικ�τερη �ήθειά της στ α�ιέρω-μα.Eυ�αριστύμε επίσης τν εκδτι-κ� ίκ «IKAPOΣ» για την �λη πρ-σ�ρά τυ καθώς και τις εκδ�σεις«YΨIΛON».

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 24 MAPTIOY 1996

Eργα τ�υ σ’ λ� τ�ν κσμ�O EΛYTHΣ δεν είναι μν�ν δικς μας.Oγδντα �ι�λία τ�υ κυκλ���ρ�ύν σε 25�ώρες τ�υ κσμ�υ.Aγγλία: Δύ� ανθ�λ�γίες, τ� «A�ι�ν Eστί»,

ετ�ιμά��νται τα «Eλεγεία της O�ώπε-τρας».

Γαλλία: «A�ι�ν Eστί», «Mαρία Nε�έλη»,«E�ι και μία τύψεις», «Πρώτα–πρώτα» (α-π τα «Aν�ι�τά Xαρτιά») και ετ�ιμά��-νται τ� «Φωτδενδρ�» και «T� ημερ�λ-γι� ενς αθέατ�υ Aπριλί�υ», εκδ.GALLIMAR.

Γερμανία: Tέσσερις ανθ�λ�γίες, «T� A�ι�νEστί», «Mαρία Nε�έλη», «Tα ρω τ�υ έρω-τα», «T� μ�νγραμμα», «Eπτά νυ�τερινάεπτάστι�α», «T� ημερ�λγι� ενς αθέα-τ�υ Aπριλί�υ».

Iταλία: Δύ� ανθ�λ�γίες, «Hλι�ς � πρώτ�ς»,«T� ημερ�λγι� ενς αθέατ�υ Aπριλί-�υ», «Tρία π�ιήματα με σημαία ευκαι-ρίας, δημσια και ιδιωτικά».

Aμερική: Δύ� ανθ�λ�γίες, τ� «A�ι�ν Eστί»,«Mαρία Nε�έλη», «Mικρς Nαυτίλ�ς», ε-νώ ετ�ιμά�εται τ� σύν�λ� τ�υ έργ�υ τ�υαπ τ� JOHN HOPKINS UNIVERSITYPRESS, Bαλτιμρη.

Iσπανία: «T� �ρ�νικ μιας δεκαετίας»,«Tέσσερις ανθ�λ�γίες», «Mαρία Nε�έ-λη», τ� «A�ι�ν Eστί».

Kαταλανία: «A�ι�ν Eστί».Aργεντινή: T� «A�ι�ν Eστί», «Mαρία Nε�έ-

λη», «T� ημερ�λγι� ενς αθέατ�υ Aπρι-λί�υ», «Ωδή στ�ν Πικάσ�», «E�ι και μίατύψεις για τ�ν �υραν», ανθ�λ�γία, ετ�ι-μά��νται τα «Eλεγεία της O�ώπετρας».

Σ�υηδία: «A�ι�ν Eστί», «E�ι και μία τύ-ψεις», «T� ημερ�λγι� ενς αθέατ�υAπριλί�υ», «Hλι�ς � πρώτ�ς».

Oλλανδία: «Tρία π�ιήματα με σημαία ευ-καιρίας», τ� «A�ι�ν Eστί».

Γι�υγκ�σλα�ία: «A�ι�ν Eστί», ανθ�λ�γία.B�υλγαρία: «A�ι�ν Eστί», «Aν�ι�τά Xαρ-

τιά», ανθ�λ�γία.P�υμανία: «Hλι�ς � πρώτ�ς», ανθ�λ�γία.Bενε��υέλα: ανθ�λ�γία, τ� «A�ι�ν Eστί».Eλ�ετία: «A�ι�ν Eστί».Λ�υ�εμ��ύργ�: Eπιλ�γή απ τ�ν «Mικρ

Nαυτίλ�» με εικ�ν�γρά�ηση.Iράκ: «A�ι�ν Eστί».T�υρκία: Δύ� ανθ�λ�γίες, «T� ημερ�λγι�

ενς αθέατ�υ Aπριλί�υ».Tσε��σλ��ακία: «A�ι�ν Eστί».Oυγγαρία: «A�ι�ν Eστί».Eσθ�νία: «A�ι�ν Eστί».Iσραήλ: «A�ι�ν Eστί».Φινλανδία: «A�ι�ν Eστί».Δανία: «Hλι�ς � Πρώτ�ς».Iαπωνία: A�ι�ν Eστί (H Γένεση).N�ρ�ηγία: «A�ι�ν Eστί», «Tα ρω τ�υ έ-

ρωτα».Π�λωνία: Eτ�ιμά��νται μία ανθ�λ�γία και

τ� «A�ι�ν Eστί».K�λ�μ�ία: «A�ι�ν Eστί».Mε�ικ#: Δημσια και Iδιωτικά.

T� «A�ι�ν Eστί» μ�λ�ντι δεν πρ�σ�έρε-ται για μετά�ραση είναι τ� πι� π�λυμετα-�ρασμέν� έργ� τ�υ π�ιητή. Kυκλ���ρεί σε22 �ώρες: Σ�υηδία, N�ρ�ηγία, Oλλανδία,Γαλλία, Aγγλία, Iαπωνία, Iταλία, Γι�υγκ�-σλα�ία, Oυγγαρία, Tσε��σλ��ακία, B�υλ-γαρία, Eσθ�νία, Iσραήλ, Aμερική, Aργεντι-νή, Bενε��υέλα, Φινλανδία, Iσπανία, Kατα-λανία.

H «Mαρία Nε�έλη», μετα�ρασμένη σεπέντε γλώσσες, παί�τηκε στις Bρυ�έλλες,στ� θέατρ� Chatelet στη Γαλλία καθώς επί-σης στ� �εστι�άλ τ�υ Chatauvalon.Στη Zάκυνθ τ 1980