Διδακτικό Σενάριο__Ραψωδία Έ [Οδυσσέας Και Καλυψώ]

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Ο Μ Η Ρ Ο Υ Ο Δ Υ Σ Σ Ε Ι Α

Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Ραψωδία ε, 167-288

(Μετάφραση Μαρωνίτη)

Οδυσσέας και Καλυψώ

Διδακτικό σενάριο:

Πόπη Χριστοφόρου-Πούγιουρου,

Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού

Ιούνιος 2011

ΠΟΠΗ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ-ΠΟΥΓΙΟΥΡΟΥ

Διδακτικό σενάριο: ε, 167-288 2

Ο Μ Η Ρ Ο Υ Ο Δ Υ Σ Σ Ε Ι Α

Ραψωδία ε, 167-288 (μετάφραση Μαρωνίτη)


Διδακτικό σενάριο: Πόπη Χριστοφόρου - Πούγιουρου

Διδακτικός χρόνος: 2 δ.π.

Σύντομη περιγραφή: Το επεισόδιο οργανώνεται στη βάση του διπολικού ζεύγους Οδυσσέας-

Καλυψώ, επιθυμίες και επιδιώξεις του Οδυσσέα-επιθυμίες και επιδιώξεις της Καλυψώς. Οι μαθητές

θα κληθούν να ανακαλύψουν τις συγκλίσεις και αποκλίσεις των δύο προσώπων, έτσι ώστε να

κατανοήσουν τον ρόλο και τη λειτουργία τους στο έπος.

Το σκεπτικό - Η μέθοδος: Το παρόν διδακτικό σενάριο στηρίζεται και υλοποιεί βασικές αρχές των

νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων για τα Αρχαία Ελληνικά (Πρόγραμμα Σπουδών, σ. 16) όπως:

α) την κειμενοκεντρική προσέγγιση

β) την ομαδοσυνεργατική1 διερεύνηση του κειμένου

γ) την ενθάρρυνση της αυτενέργειας και αυτόνομης μάθησης. Θεωρείται βασική προϋπόθεση

η πρόκληση του ενδιαφέροντος των μαθητών για τη συγκεκριμένη ενότητα, έτσι ώστε οι

μαθητές να είναι σε εγρήγορση και να αναπτύξουν πραγματικό ενδιαφέρον για διερεύνηση του

θέματος. Οι μαθητές χρειάζονται τα κατάλληλα ερεθίσματα για να αυτενεργήσουν και εδώ

δίνονται μέσα από την ταινία (movie maker) και την ερώτηση-πρόκληση.

Μέσα και υλικά: Σχολικό εγχειρίδιο, φύλλα εργασίας, φυλλάδια ασκήσεων/ερωτήσεων, movie

maker, σελιδοδείκτης με τη χρονολογική σειρά των περιπετειών του Οδυσσέα.

1 Το παρόν διδακτικό σενάριο είναι σχεδιασμένο με τρόπο που να μπορεί να προσαρμοστεί και να εφαρμοστεί με ευελιξία,

ανάλογα με τις συνθήκες της τάξης. Οι ερωτήσεις μπορούν να υποβληθούν και να συζητηθούν στην ολομέλεια και

παράλληλα (ή σε καθορισμένο χρόνο που θα δοθεί), οι μαθητές (ατομικά, συνεταιριστικά ή ομαδικά) να συμπληρώσουν

τα φύλλα εργασίας.



Πρώτη διδακτική ενότητα

Συνομιλία Οδυσσέα - Καλυψώς

ε, 167-251

Στόχοι (σύμφωνα με το υποστηρικτικό υλικό για τον/την εκπαιδευτικό, www.nap.pi.ac.cy)

Στην ενότητα αυτή οι μαθητές προσδοκάται:

1. Να γνωρίσουν τον Οδυσσέα για πρώτη φορά εκ του σύνεγγυς. Να επισημάνουν και να

κατανοήσουν τις ιδιαίτερες πνευματικές ικανότητες του Οδυσσέα ως καταλυτικά στοιχεία

της επιτυχίας του και ως στοιχεία που καθιστούν τον ήρωα μοναδικό.

2. Να γνωρίσουν την Καλυψώ και να κάνουν ένα ακόμη βήμα προς το να συνειδητοποιήσουν τι

σημασία έχουν οι γυναικείες μορφές που συναντά ο Οδυσσέας στον δρόμο προς την Ιθάκη

και την Πηνελόπη.

3. Να κατανοήσουν πώς και γιατί ο Οδυσσέας απορρίπτει την αθανασία που του προσφέρει η

Καλυψώ.

4. Να προϊδεασθούν για τη διασύνδεση του επεισοδίου με άλλα σημεία-κλειδιά στο έπος, που θα

διδαχθούν αργότερα, όπως οι ραψωδίες ζ και ψ.

Πορεία διδασκαλίας

Δημιουργία δεκτικού κλίματος – σύνδεση με τα προηγούμενα. Προετοιμάζουμε τους

μαθητές γι’ αυτό που θα ακολουθήσει: είναι καιρός να συναντήσουμε τον ίδιο τον Οδυσσέα.

Αφηγούμαστε με συντομία τους στίχους της ραψωδίας ε που έχουν προηγηθεί.

Ενδεικτικά:

Τι παρακολουθήσαμε μέχρι τώρα στη ραψ. α; (την κατάσταση στην Ιθάκη, γνωρίσαμε την

Πηνελόπη, τον Τηλέμαχο, τους μνηστήρες). Ποιος λείπει, ποιον δεν συναντήσαμε ακόμα;

(τον Οδυσσέα). Πώς περιμένετε να παρουσιαστεί; (προσδοκίες μαθητών. Θα ακολουθήσει

επιβεβαίωση ή διάψευση).

Στη ραψωδία ε η Αθηνά θέτει εκ νέου το θέμα του Οδυσσέα ενώπιον των θεών και ζητά την

άμεση επίλυσή του. Ο Δίας στέλνει αμέσως τον Ερμή στο νησί της Καλυψώς να ανακοινώσει

στη θεά την αμετάκλητη απόφαση των θεών για επιστροφή του ήρωα στην πατρίδα του. Η

Καλυψώ στην αρχή αντιδρά, ακολούθως όμως υπακούει στην εντολή του Δία. Βρισκόμαστε

ακριβώς στη χρονική στιγμή κατά την οποία η Καλυψώ συναντά τον Οδυσσέα (κι εμείς για

πρώτη φορά) για να του ανακοινώσει την αναχώρησή του.

http://www.nap.pi.ac.cy/



Αφόρμηση. Προβολή ταινίας (movie maker). Οι μαθητές παρακολουθούν μέσα από

παραστάσεις διαφόρων μορφών τέχνης τους δύο πόλους της ραψωδίας ε: αυτό που προσφέρει

η Καλυψώ – αυτό που επιθυμεί ο Οδυσσέας. Η ταινία ολοκληρώνεται με το ναυάγιο του

Οδυσσέα.

Ανάγνωση της ραψ. ε, 167-251 από τον/την εκπαιδευτικό.

Καταρχήν επιβεβαίωση ή διάψευση των προσδοκιών: είναι ο Οδυσσέας όπως τον

περίμεναν; Αφήνουμε τους μαθητές να εκφραστούν. Τοποθετούμε το συγκεκριμένο επεισόδιο

στη χρονολογική σειρά των περιπετειών του Οδυσσέα (βλ. σελιδοδείκτη μαθητή).

Ανάλυση της ενότητας. Έμφαση στους στόχους 1, 2, 3 καθώς ο στόχος 4 συντρέχει σε όλη

τη διάρκεια της ανάλυσης της ραψωδίας.

Οι μαθητές οργανώνονται σε ομάδες - Ομαδική εργασία μαθητών

Η βασική ερώτηση που πρέπει να απαντηθεί και γύρω από την οποία θα περιστραφεί όλη η

προσέγγιση είναι η εξής: Γιατί ο Οδυσσέας αποφασίζει να φύγει από την Ωγυγία; Καλά δεν

περνάει εκεί2; Θέτουμε την ερώτηση-πρόκληση για τους μαθητές, έτσι ώστε να κινήσουμε το

ενδιαφέρον και την περιέργειά τους και να θέσουμε σε κίνηση το διερευνητικό τους αισθητήριο.

Όλες οι ομάδες καλούνται να συμπληρώσουν το ίδιο φύλλο εργασίας.

Οι μαθητές θα πρέπει να κατανοήσουν τα κίνητρα που ωθούν τα δύο βασικά πρόσωπα της σκηνής

(Οδυσσέα και Καλυψώ) στη λήψη συγκεκριμένων αποφάσεων καθώς επίσης και τον ρόλο των

προσώπων στο έπος.

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι συμβουλευτικός και καθοδηγητικός καθώς παρακολουθεί το

έργο όλων των ομάδων και παρεμβαίνει εκεί που κρίνεται σκόπιμο. Ακολουθούν επιμέρους

ενδεικτικές ερωτήσεις, υποβοηθητικές για το έργο του εκπαιδευτικού, που θα υποβληθούν

ανάλογα με τις ανάγκες και τον ρυθμό εργασίας της κάθε ομάδας.

Ενδεικτικές ερωτήσεις

Οδυσσέας

Πώς παρουσιάζεται ο Οδυσσέας; (Άπραγος, μόνος, οδύρεται, μελαγχολεί, επιθυμεί την

επιστροφή, μένει στην Ωγυγία παρά τη θέλησή του). Είναι όπως τον περιμένατε; Γιατί,

νομίζετε, παρουσιάζεται με αυτόν τον τρόπο; (Φτάνει σε σημείο εξαθλίωσης, σε πολύ

2 Ο Οδυσσέας βρίσκεται για επτά χρόνια παρά τη θέλησή του στην Ωγυγία. Για πρώτη φορά τίθεται στον ήρωα το

ερώτημα αν θέλει να μείνει ή να φύγει και του δίνεται το δικαίωμα επιλογής. Καλείται να αποφασίσει ο ίδιος για τη μοίρα

του, και με αυτή την έννοια χρησιμοποιείται στην ερώτηση το ρήμα αποφασίζω. Το δεύτερο ερώτημα (Καλά δεν περνάει

εκεί;) υποδηλώνει ότι ο ήρωας θεωρητικά θα μπορούσε να περνά καλά. Ζει σε ένα πανέμορφο και ονειρικό νησί, έχει όσα

ποθεί ένας άνθρωπος (υλικά αγαθά, μια θεά να τον αγαπά, ηρεμία και ησυχία), άρα θα μπορούσε να είναι ευτυχισμένος.

Αυτός όμως δεν είναι.



χαμηλό σημείο, για να αρχίσει από εκεί να ανεβαίνει, να αποκαθίσταται ως ήρωας-σύζυγος-

βασιλιάς).

Προσέξτε ιδιαίτερα τους στ. 167-75. Ο Οδυσσέας σας θυμίζει τον τυπικό ήρωα που

έχουμε στο μυαλό μας; (Δεν είναι ο τυπικός ήρωας της δύναμης και της δράσης, όπως π.χ.

στην Ιλιάδα. Η κατάσταση είναι αφύσικη για επικό ήρωα. Θα αποκαλυφθούν όμως άλλα

χαρίσματα, που διαμορφώνουν μια νέα ταυτότητα του ήρωα).

Όταν η Καλυψώ ανακοινώνει στον Οδυσσέα την απόφαση να φύγει, αυτός αντί να χαρεί

ρίγησε, στ. 188. Γιατί; (Είναι πονηρός, καχύποπτος, φοβάται ότι κάτι κρύβεται πίσω από αυτή

την εντελώς ξαφνική απόφαση της θεάς. Περιμένει το χειρότερο που, μετά από όσα πέρασε,

δεν μπορεί να φανταστεί τι μπορεί να είναι). Πώς τον χαρακτηρίζει η ίδια η Καλυψώ γι'

αυτή του την αντίδραση; (Όχι μόνο ξύπνιο, αλλά και πονηρό. Αυτό αποτελεί βασικό στοιχείο

της ταυτότητας του Οδυσσέα). Συμφωνείτε μαζί της; Γιατί; Τι πέτυχε ο Οδυσσέας με αυτό

τον τρόπο; (Δέσμευσε τη θεά με τον μεγαλύτερο όρκο εξασφαλίζοντας έτσι ότι δεν θα τον

παγιδεύσει).

Καλυψώ

Πώς φαντάζεστε την Καλυψώ; (Είναι ιδιαίτερα όμορφη όπως προκύπτει απ' τα λόγια του

Οδυσσέα στους στ. 240-1, ζει σε ένα πολύ ωραίο νησί, μέσα στην απόλυτη ηρεμία και ησυχία.

Αυτά έχουν μεγάλη σημασία, γιατί ακολούθως η Καλυψώ θα συγκριθεί με την Πηνελόπη).

Τι σημαίνει το όνομα Καλυψώ, τι συμβολισμούς και προεκτάσεις προκαλεί; (Καλυψώ =

αυτή που καλύπτει. Ο Οδυσσέας καλύπτεται από τους δικούς του στην Ιθάκη που δεν ξέρουν

πού βρίσκεται και κάποιοι τον θεωρούν νεκρό˙ καλύπτεται από τον πραγματικό κόσμο, αφού

περνά επτά χρόνια στον κόσμο της φαντασίας˙ καλύπτεται από τον πραγματικό του εαυτό που

ήταν πάντα σε δράση, ενώ τώρα βρίσκεται σε νωθρότητα και απραξία).

Η Καλυψώ υπακούει στο θέλημα του Δία και παρουσιάζεται αποφασισμένη να στείλει

τον Οδυσσέα στην πατρίδα του (δεσμεύεται μάλιστα με όρκο). Νομίζετε ότι αυτή η

απόφαση την ικανοποιεί; Παραιτείται τόσο εύκολα από τη διεκδίκηση του Οδυσσέα;

(Δεν την ικανοποιεί καθόλου και δεν παραιτείται εύκολα. Του παραθέτει δείπνο και εκεί

προσπαθεί με πονηριά να τον πείσει να μείνει μαζί της).

Διάλογος Οδυσσέα-Καλυψώς. Η αθανασία (στ. 223-48)

Προσέξτε τους στ. 223-35. Πόσο καλόγνωμος σας φαίνεται ότι είναι ο νους της; (βλ. στ.

210). (Η Καλυψώ δημιουργεί καταρχήν θετικό κλίμα με τον όρκο και το δείπνο. Ακολούθως

με το λόγο της προσπαθεί α) να υποβαθμίσει το θέμα του γυρισμού λες και ο Οδυσσέας έφυγε

απ' το σπίτι του μόλις χθες, στ. 224-5, β) να τον εκφοβίσει με τα πάθη που θα περάσει, στ. 227-

9, γ) να τον δελεάσει με την υπόσχεση της αθανασίας, στ. 230, και δ) να τον προκαλέσει να τη



συγκρίνει με την Πηνελόπη, στ. 232-5. Μια τέτοια σύγκριση ενδεχομένως θα προκαλούσε την

οργή, τη βίαιη αντίδραση και τιμωρία της θεάς. Ο νους της, επομένως δεν είναι τόσο

καλόγνωμος, όσο η ίδια το παρουσιάζει. Είναι πονηρή και τα λόγια και οι πράξεις της κρύβουν

σκοπιμότητα).

Είναι δικαιολογημένη η πονηριά της Καλυψώς; (Ναι. Η πονηριά είναι μέσα στη γυναικεία

φύση. Η Καλυψώ προσπαθεί να κρατήσει κοντά της τον άνδρα που αγαπά, έχει απέναντί της

έναν ιδιαίτερα πονηρό άνδρα – μόνο με τα ίδια όπλα μπορεί, ενδεχομένως, να τον κερδίσει).

Γνωρίζετε, μήπως, άλλες γυναίκες της Οδύσσειας που έθεσαν σε κίνδυνο την επιστροφή

του Οδυσσέα; (Κίρκη, Σκύλλα, Χάρυβδη, Σειρήνες, Ναυσικά).

Σε ποια σημεία του λόγου της Καλυψώς απαντά ο Οδυσσέας; Με ποιον τρόπο; Γιατί;

(Ξεκινά από το τελευταίο, τη σύγκριση με την Πηνελόπη, για να πει ότι δεν τίθεται θέμα

σύγκρισης, αφού η Καλυψώ είναι σε όλα ανώτερη. Έτσι ο Οδυσσέας προσπερνά το σκόπελο.

Παρουσιάζει τη σταθερότητά του στο θέμα της επιστροφής, ακόμα και αν πρόκειται να βρει

στο δρόμο του νέους κινδύνους. Είναι έτοιμος να υπομείνει τα πάντα. Ο Οδυσσέας

επιβεβαιώνει ότι είναι πολύτλας, έχει υπομείνει πολλά, και πολύμητις, έχει την ευφυΐα και

πονηριά να ξεπερνά τους κινδύνους. Αντιμετωπίζει την πονηριά της Καλυψώς με πονηριά και

σε αυτή την αναμέτρηση βγαίνει νικητής. Παρά τα επτά χρόνια αδράνειας, οι πνευματικές

δυνάμεις του ήρωα είναι ακμαίες. Δεν απαντά στην προσφορά της αθανασίας).

Γιατί ο Οδυσσέας δεν θίγει καν το θέμα της αθανασίας; (Γιατί για τον Οδυσσέα δεν τίθεται

καν τέτοιο θέμα, ο ήρωας δεν μπαίνει καν στον πειρασμό να το σκεφτεί. Η απόφασή του είναι

σταθερή και αμετάκλητη. Προτιμά τον κόσμο των θνητών, προτιμά να παραμείνει ο ήρωας,

παρά να κερδίσει την αθανασία και να μείνει έξω από τον ανθρώπινο κόσμο. Επιλέγει

συνειδητά τη θνητή του φύση).

Τι νομίζετε ότι σκέφτεται ο Οδυσσέας όταν μέσα του συγκρίνει την Ωγυγία με την Ιθάκη,

την Καλυψώ με την Πηνελόπη; (Πιθανόν να βλέπει ότι αντικειμενικά η Ωγυγία υπερτερεί

της Ιθάκης, όπως και η Καλυψώ της Πηνελόπης, αλλά ο ίδιος συνειδητά επιλέγει το δεύτερο

γιατί εκεί ανήκει, εκεί αποκτά την ταυτότητα του ήρωα, του συζύγου, του βασιλιά. Πουθενά

δεν φαίνεται να τρέφει αισθήματα για την Καλυψώ, ούτε να μπαίνει στο δίλημμα να μείνει

μαζί της ή να γίνει αθάνατος).

Μελετήστε προσεκτικά τους στ. 215-220 από τη σκηνή του δείπνου. Συγκρίνετέ την με

τους στ. 104-5: τον λόγο της συμπλήρωσε η θεά και του έστρωσε τραπέζι:/ άφθονη

αμβροσία, νέκταρ κόκκινο. Τι αποκαλύπτουν για τη σχέση Οδυσσέα-Καλυψώς; (Η

Καλυψώ φιλοξενεί τον Οδυσσέα στη σπηλιά της, όπως ακριβώς φιλοξένησε και τον Ερμή.

Βάζοντάς τον να καθίσει στη θέση που καθόταν πριν ο Ερμής τον εξυψώνει, αλλά συγχρόνως

μέσα από το διαχωρισμό του γεύματος φαίνεται η διαφορά και το αγεφύρωτο χάσμα

Καλυψώς-Οδυσσέα, θεάς-ανθρώπου).



Τι θα συνέβαινε αν ο Οδυσσέας αποδεχόταν την πρόταση της αθανασίας; (Θα έπαυε να

υπάρχει ως ήρωας, δεν θα υφίστατο η Οδύσσεια. Η στιγμή είναι ιδιαίτερα κρίσιμη γιατί δεν

διακυβεύεται απλά ο νόστος, αλλά και η ηρωική υπόσταση του Οδυσσέα. Αν έμενε με την

Καλυψώ θα κέρδιζε την αθανασία και τα αιώνια νιάτα, αλλά όλοι θα τον ξεχνούσαν. Με την

επιλογή του αυτή δεν κέρδισε την αθανασία με αυτή την έννοια, αλλά έμεινε αθάνατος ήρωας

μέσα από το έπος).



Συνομιλία Οδυσσέα και Καλυψώς Ραψωδία ε, 167-251

Φύλλο εργασίας

Μελετήστε μαζί με τα άλλα μέλη της ομάδας σας τους στ. 167-251 και καταγράψτε τα ζητούμενα του

πίνακα με τη μορφή σημείων.

Τελικός στόχος της εργασίας σας είναι να απαντηθεί στο τετράδιό σας η ακόλουθη ερώτηση:

Γιατί ο Οδυσσέας αποφασίζει να φύγει από την Ωγυγία; Καλά δεν περνάει εκεί;

Η Καλυψώ Ο Οδυσσέας

Τι επιθυμεί η Καλυψώ;

Τι κάνει για να το πετύχει;

Τι επιθυμεί ο Οδυσσέας;


Οδυσσέας vs Καλυψώ

Ποιος κερδίζει; Γιατί;

Henry Justice Ford Calypso takes pity of Ulysses

http://www.superstock.com/st

ock-photos-images/4220-207

Jan de Brueghel


http://www.mlahanas.de/Greeks/M

ythology/CalypsoOdysseusJanBru

eghelTheElder.html




Εργασίες

1. Αντιστοιχίστε τις ενέργειες με τα πρόσωπα γράφοντας δίπλα από κάθε ενέργεια τον σωστό

αριθμό.

Ενέργειες Πρόσωπα

Προτίμησε να γεράσει και να πεθάνει, παρά να κερδίσει την αθανασία.

Παρέμεινε ζωντανή στη μνήμη και την καρδιά του άντρα της.

Ορκίστηκε στα νερά της Στύγας.

Βίωσε τη μοναξιά, τη θλίψη και την απογοήτευση.

Αγαπά με έναν πολύ ιδιαίτερο και εγωιστικό τρόπο.

Απέδειξε ότι διατηρεί ακμαίες τις πνευματικές του/της ικανότητες.

Καλύπτει τον πραγματικό ήρωα, τον πραγματικό κόσμο.

Συντηρεί ζωντανή τη μνήμη και καταφέρνει να επιβιώσει.

Δεν συγκρίνεται με τη θεά.

Τους ξεπερνά όλους στην πανουργία.

Απειλεί τον Οδυσσέα με τη λήθη.

Ο κόσμος της είναι αυτός της φαντασίας και του παραμυθιού.

1. Καλυψώ

2. Οδυσσέας

3. Πηνελόπη

2. Βάλτε σε κάθε εικόνα την κατάλληλη λεζάντα (δική σας ή στίχους του κειμένου).

______________________________

______________________________

____________________________

____________________________

________________________

________________________

3. Ας υποθέσουμε ότι ο Οδυσσέας αφήνει ένα γράμμα στην Καλυψώ, στο οποίο της εξηγεί γιατί είναι

δυστυχισμένος στο νησί της και γιατί απορρίπτει την αθανασία. Τι νομίζετε ότι θα της έγραφε;

http://lrs.ed.uiuc.edu/students/mmarassa

/mythology/calypso

http://almichalopoulou.blogspot.com/2011/03/blog-post_05.html

Jan Styka

Η νύμφη Καλυψώ βρίσκει τον Οδυσσέα

http://odysseaswomen.blogspot.com/p/bl

og-page_9201.html



Δεύτερη διδακτική ενότητα

Η κατασκευή της σχεδίας

ε, 252-288

Στόχοι (σύμφωνα με το υποστηρικτικό υλικό για τον/την εκπαιδευτικό, www.nap.pi.ac.cy)

Στην ενότητα αυτή οι μαθητές προσδοκάται:

1. Να συμπληρώσουν και ολοκληρώσουν τη γνωριμία τους με τον Οδυσσέα. Να επισημάνουν

και να κατανοήσουν τις ιδιαίτερες σωματικές και πνευματικές ικανότητες του Οδυσσέα ως

καταλυτικά στοιχεία της επιτυχίας του και ως στοιχεία που καθιστούν τον ήρωα μοναδικό.

2. Να αισθανθούν τη σημασία της σχεδίας του Οδυσσέα ως συμβόλου.

3. Να εντοπίσουν τη θέση και τη λειτουργία της ραψωδίας ε στο πλαίσιο της Οδύσσειας. Να

αναγνωρίσουν ειδικότερα την κομβική σημασία που έχει η σκηνή της αναχώρησης του

Οδυσσέα από την Ωγυγία για την επίτευξη του νόστου.

4. Να προϊδεασθούν για τη διασύνδεση του επεισοδίου με άλλα σημεία-κλειδιά στο έπος, που θα

διδαχθούν αργότερα, όπως οι ραψωδίες ζ και ψ.

Πορεία διδασκαλίας

1. Δημιουργία δεκτικού κλίματος – σύνδεση με τα προηγούμενα. Έλεγχος κατ' οίκον

εργασίας και σύνδεση με την ενότητα που ακολουθεί. (Παρακολουθήσαμε τη διαδικασία

λήψης απόφασης του Οδυσσέα, τώρα θα παρακολουθήσουμε την προετοιμασία και την

αναχώρησή του).

2. Ανάγνωση της ραψ. ε, 252-288 από τον/την εκπαιδευτικό.

3. Ανάλυση της ενότητας. Έμφαση στους στόχους 1, 2, 3 καθώς ο στόχος 4 συντρέχει σε

όλη τη διάρκεια της ανάλυσης της ραψωδίας.

Οι μαθητές οργανώνονται σε ομάδες - Ομαδική εργασία μαθητών3

Η ερώτηση-πρόκληση της ενότητας αυτής γύρω από την οποία θα περιστραφεί όλη η

προσέγγιση είναι η εξής: Γιατί οι θεοί δεν έδωσαν ένα καλύτερο και ασφαλέστερο

μεταφορικό μέσο στον Οδυσσέα;

Οι μαθητές εργάζονται ομαδικά. Όλες οι ομάδες καλούνται να συμπληρώσουν το ίδιο

φύλλο εργασίας. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι συμβουλευτικός, καθοδηγητικός καθώς

παρακολουθεί το έργο όλων των ομάδων και παρεμβαίνει εκεί που κρίνεται σκόπιμο. Όλες οι

επιμέρους ερωτήσεις που ακολουθούν είναι ενδεικτικές και υποβοηθητικές για το έργο του

εκπαιδευτικού. Θα υποβληθούν ανάλογα με τις ανάγκες και το ρυθμό εργασίας της κάθε

ομάδας.

3 Η οργάνωση της τάξης μπορεί να είναι και ενιαία, αν ο/η εκπαιδευτικός το κρίνει πιο αποτελεσματικό (βλ. υποσημ. 1).

http://www.nap.pi.ac.cy/



Ενδεικτικές ερωτήσεις:

Γιατί ο ποιητής αφιερώνει τόσους στίχους και παρουσιάζει με τόση

λεπτομέρεια την κατασκευή της σχεδίας; (Γνωρίσαμε τον Οδυσσέα εξαθλιωμένο. Όμως

ο ήρωας ξεκινά την πορεία της επιστροφής όχι μόνο στην Ιθάκη αλλά και στην θέση του.

Με την επιδεξιότητα που επιδεικνύει αποκτά αίγλη. Αποδεικνύει ότι, όπως και οι

πνευματικές, έτσι και οι σωματικές του δυνάμεις, είναι ακμαίες. Η Οδύσσεια προβάλλει

έναν νέο τύπο ήρωα, διαφορετικό από αυτόν της Ιλιάδας. Ο ήρωας δεν καταξιώνεται με

την ανδρεία και τη γενναιότητα, αλλά με την πανουργία. Ο Οδυσσέας είναι πολύτλας,

πολύμητις και πολύτροπος. Και τα τρία επίθετα οπτικοποιούνται μέσα από το σύμβολο της

σχεδίας).

Γνωρίζετε άλλες κατασκευές του Οδυσσέα; (Η κατασκευή της σχεδίας είναι η

πρώτη χειρωνακτική εργασία του Οδυσσέα σε αυτό το έπος. Ενδεχομένως οι μαθητές να

γνωρίζουν και την κατασκευή του Δούρειου Ίππου που κατέστησε τον Οδυσσέα ήρωα

στην Ιλιάδα, ενώ να αγνοούν το συζυγικό κρεβάτι, με το οποίο κατόρθωσε να

ξανακερδίσει τη γυναίκα του. Καταγράφουν αυτό που γνωρίζουν και τους προϊδεάζουμε

ότι δεν ήταν το μοναδικό. Θα επανέλθουμε στο σημείο με αφορμή τη ραψωδία ψ. Εκείνο

που πρέπει να τονιστεί και να γίνει σαφές είναι ότι η τέχνη του Οδυσσέα συμπληρώνει την

πανουργία και την ευφυΐα και αποτελεί εξίσου σημαντικό στοιχείο).

Ποιος είναι ο ρόλος της Καλυψώς σε αυτή τη διαδικασία; Γιατί; (η Καλυψώ

βοηθά έμπρακτα και με τις ενέργειές της προωθεί τη διαδικασία: τσεκούρι, τρυπάνι, πανί.

Αποδεικνύει έτσι την αγάπη της για τον Οδυσσέα. Αφού δεν κατάφερε να τον κρατήσει

κοντά της, τον βοηθά σε αυτό που χρειάζεται)

Πόσο σημαντική είναι για το έπος η αναχώρηση του Οδυσσέα από την Ωγυγία;

(Καθοριστική. Είναι προϊόν της ελεύθερης βούλησης του ήρωα, αλλά και ένα στοίχημα

που πρέπει να κερδίσει μόνος του. Η επιστροφή δεν χαρίζεται στον Οδυσσέα).

Γιατί, νομίζετε, ο ποιητής έδωσε τόση σημασία στην Καλυψώ, ώστε να αφήσει

τον ήρωα στο νησί της για επτά ολόκληρα χρόνια; Βλ. και στο φύλλο εργασίας. (Η

Καλυψώ συνιστά έναν μεγάλο κίνδυνο για τον Οδυσσέα. Ύστερα από επτά χρόνια

παραμονής εκεί υπήρχε ο μεγάλος κίνδυνος να ξεχάσει το ταξίδι της επιστροφής – λήθη.

Το ονειρικό νησί, η εκπληκτική θεά και, βέβαια, η δυνατότητα αθανασίας θα μπορούσαν

να κάμψουν τον Οδυσσέα. Επειδή όμως όλα αυτά δεν τον άγγιξαν, αποδεικνύουν για άλλη

μια φορά τη μοναδικότητα και το μεγαλείο του. Αυτός που άντεξε και πέρασε τόσους

κινδύνους και δυσκολίες, αντιμετώπισε ακόμα και αυτόν, που συμπεριελάμβανε την

αθανασία, και βγήκε νικητής).










Τι αποδεικνύει για τον Οδυσσέα;

Γνωρίζετε και άλλες έξυπνες κατασκευές του

Οδυσσέα;

Τι αποδεικνύει για την Καλυψώ;

Γιατί, νομίζετε, ο ποιητής έδωσε τόση σημασία

στην κατασκευή της σχεδίας, αφού τελικά δεν

εξυπηρέτησε το σκοπό της;


στην Καλυψώ, ώστε να αφήσει τον ήρωα στο

νησί της για επτά ολόκληρα χρόνια;

Η σχεδία του Οδυσσέα διαλύθηκε με την πρώτη τρικυμία και ο ίδιος κινδύνεψε να πνιγεί.

Γιατί οι θεοί δεν του έδωσαν ένα καλύτερο και ασφαλέστερο μεταφορικό μέσο;

Jacob Jordaens

Calypso and Odysseus constructing a ship

http://www.mlahanas.de/Greeks/Mythology/Odyss

eusAndCalypsoJacobJordaens.html

Theodoor van Thulden

Odysseus bulds the raft http://www.philipresheph.com/demodokos/odyssey/od4.htm



Οδυσσέας και Καλυψώ Ραψωδία ε, 167-288

Ε ρ γ α σ ί ε ς

Σας δίνονται οι στίχοι του τραγουδιού Στην Καλυψώ, που ακούσατε στην ταινία.

Μπορείτε να το βρείτε και να το ακούσετε στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση:

www.youtube.com/watch?v=Tq66mD_MG54

Στην Καλυψώ

Σαν ένας παίκτης που μοιράζει τα χαρτιά

σ' ένα καρέ χωρίς καθόλου να 'χει ρέντα

εσύ με ρέστα ένα πάσο μου ζητάς

κι εγώ ποντάρω τη ζωή μου για μια κέντα.

Μη με κρατάς στην αγκαλιά σου με τα μάγια

άσε με ελεύθερο να φύγω κι ας χαθώ.

Εμένα η μοίρα μου όταν έριχνε τα ζάρια

είχε μαλώσει το πρωί με το θεό.

Μη μου ζητάς λοιπόν να μείνω να σωθώ

μην προσπαθείς με κόλπα εδώ να με κρατήσεις

εγώ στους δρόμους έχω μάθει να γυρνώ

κι εσύ γυρεύεις ένα ώμο να ακουμπήσεις.

Σαν το θηρίο που είναι μέσα στο κλουβί

και σε κοιτάζει με δυο μάτια λυπημένα

εσύ νομίζεις πως του σώζεις τη ζωή

κι αυτό το λειώνει το μαράζι κάθε μέρα.

(Στίχοι: Κώστας Καρτελιάς, Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη)

1. Απαντήστε στις ακόλουθες ερωτήσεις:

α. Νομίζετε ότι ο στιχουργός Κώστας Καρτελιάς ήξερε καλά το ομηρικό κείμενο πριν γράψει

το δικό του ποίημα; Ποιοι στίχοι σας άρεσαν ιδιαίτερα; Γιατί;

β. Απέδωσε ο στιχουργός αυτό που ήθελε ο Όμηρος και σε ποιο βαθμό; Να εξηγήσετε.

2. Τοποθετήστε τις εικόνες σε χρονική σειρά και διηγηθείτε την ιστορία του Οδυσσέα και της

Καλυψώς.

William Hamilton

Καλυψώ

http://upload.wikimedia.org/wiki

pedia/commons/thumb/8/89/Caly

pso_receiving_Telemachus_and_

Mentor_in_the_Grotto_detail.jpg/

200px

Οδυσσέας

http://sf0.org/SFmedia/task_ima

ges/odysseus.jpg&imgrefurl

http://www.youtube.com/watch?v=Tq66mD_MG54








Γιατί ο Οδυσσέας αποφασίζει να φύγει από την Ωγυγία; Καλά δεν περνάει εκεί;

Η Καλυψώ Ο Οδυσσέας

Τι επιθυμεί η Καλυψώ;

να ζήσει με τον Οδυσσέα

τον αγαπά κτητικά


τον κρατά με το ζόρι

χρησιμοποιεί πονηριά:

o δίνει ιερό όρκο

o δημιουργεί θετικό κλίμα

ΑΛΛΑ ΜΕΤΑ

υποβαθμίζει την επιθυμία του για

επιστροφή

τον εκφοβίζει για κινδύνους

του υπόσχεται αθανασία

προκαλεί σύγκριση με την Πηνελόπη

Τι επιθυμεί ο Οδυσσέας;

να επιστρέψει στην Ιθάκη

μελαγχολεί, τίποτα δεν τον ικανοποιεί

στην Ωγυγία


σταθερότητα στο στόχο του

συνειδητή απόρριψη αθανασίας

πονηριά στην απάντησή του:

◦ αποφεύγει τη σύγκριση Καλυψώς –

Πηνελόπης

◦ δεν φοβάται τους κινδύνους

◦ δεν απαντά καν στην αθανασία

Οδυσσέας vs Καλυψώ

Ποιος κερδίζει; Γιατί;

Κερδίζει ο Οδυσσέας.

Γιατί: ανώτερος από Καλυψώ στην πανουργία, ξεπερνά κίνδυνο - πειρασμό

σταθερός, ακλόνητος στην επιθυμία επιστροφής (νόστος)

συνειδητή επιλογή θνητότητας

συνειδητή επιλογή της ταυτότητας του ήρωα (πολύτλας, πολύμητις)

Henry Justice Ford

Calypso takes pity of Ulysses

http://www.superstock.com/st

ock-photos-images/4220-207

Jan de Brueghel


http://www.mlahanas.de/Greeks/

Mythology/CalypsoOdysseusJanB

rueghelTheElder.html










Τι αποδεικνύει για τον Οδυσσέα;

Ακμαίες πνευματικές δυνάμεις

Ευφυΐα, επιδεξιότητα

(πολύτροπος)

Μεταμόρφωση Οδυσσέα: από αδράνεια

και απραξία σε δράση

Γνωρίζετε και άλλες έξυπνες κατασκευές του

Οδυσσέα;

Δούρειος Ίππος

Συζυγικό κρεβάτι

Τι αποδεικνύει για την Καλυψώ;

Αγάπη για Οδυσσέα

Έμπρακτη βοήθεια


στην κατασκευή της σχεδίας, αφού τελικά δεν

εξυπηρέτησε το σκοπό της;

Προσδίδει αίγλη στον Οδυσσέα

Συμβολίζει τις περιπέτειες και τις

ικανότητές του

Παρουσιάζει παραστατικά τα

χαρακτηριστικά του ήρωα

(πολύτλας, πολύμητις, πολύτροπος)

Ο νόστος κερδίζεται, δεν χαρίζεται στον

Οδυσσέα


στην Καλυψώ, ώστε να αφήσει τον ήρωα στο

νησί της για επτά ολόκληρα χρόνια;

Καλυψώ = κίνδυνος

(ονειρικό νησί, θεά, αθανασία),

ΟΧΙ όμως για τον Οδυσσέα

Αποδεικνύεται η μοναδικότητα, το

μεγαλείο του Οδυσσέα,

η σημασία του νόστου.

Ο Οδυσσέας επιλέγει το αβέβαιο

(ταξίδι επιστροφής) αντί το σίγουρο

και βέβαιο (Ωγυγία), ρισκάρει και

κερδίζει.

Jacob Jordaens

Calypso and Odysseus constructing a ship

http://www.mlahanas.de/Greeks/Mythology/Odyss

eusAndCalypsoJacobJordaens.html

Theodoor van Thulden

Odysseus bulds the raft http://www.philipresheph.com/demodokos/odyssey/od4.htm

Η σχεδία του Οδυσσέα διαλύθηκε με την πρώτη τρικυμία και ο ίδιος κινδύνεψε να πνιγεί.

Γιατί οι θεοί δεν του έδωσαν ένα καλύτερο και ασφαλέστερο μεταφορικό μέσο;



Σελιδοδείκτης

(Ομήρου Οδύσσεια, Μετάφραση Δ. Ν. Μαρωνίτης. ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2008, σ. 503)

Η χ ρ ο ν ο λ ο γ ι κ ή σ ε ι ρ ά τ ω ν π ε ρ ι π ε τ ε ι ώ ν τ ο υ Ο δ υ σ σ έ α

Από την Τροία

στην Ωγυγία.

Περίπου 2 χρόνια

δράσης

Στην Ωγυγία.

Επτά και πλέον χρόνια αδράνειας

Από την Ωγυγία

στη Σχερία.

25 μέρες

Στη

Σχερία

3 μ.

Στην

Ιθάκη

7 μέρες

Ραψ.:

Διδακτικό Σενάριο__Ραψωδία Έ [Οδυσσέας Και Καλυψώ]

Documents

Transcript of Διδακτικό Σενάριο__Ραψωδία Έ [Οδυσσέας Και Καλυψώ]