Trao đổi trực tuyến tại -...

Trao đổi trực tuyến tại:www.mientayvn.com/chat_box_toan.html

http://www.ebook.edu.vn 2

lêi nãi ®Çu

Lý thuyÕt thèng kª lμ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ së n»m trong khèi kiÕn

thøc chuyªn ngμnh thuéc ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o cao ®¼ng kÕ to¸n. Nh÷ng kiÕn

thøc cña thèng kª häc mμ Lý thuyÕt thèng kª cung cÊp rÊt cÇn thiÕt cho sinh

viªn khèi kinh tÕ, còng nh− ®èi víi nh÷ng ng−êi ®ang lμm c«ng t¸c qu¶n lý.

Tr−íc yªu cÇu ®ã, tËp thÓ gi¸o viªn thuéc Khoa Kinh tÕ tr−êng Cao

®¼ng X©y dùng sè 3, do Gi¶ng viªn chÝnh Ph¹m §×nh V¨n - Chñ nhiÖm Khoa

Kinh tÕ lμm chñ biªn, ®· biªn so¹n Gi¸o tr×nh Lý thuyÕt thèng kª, nh»m

phôc vô cho c«ng t¸c gi¶ng d¹y vμ trang bÞ kiÕn thøc cho sinh viªn cao ®¼ng

ngμnh kÕ to¸n. Gi¸o tr×nh nμy ®· ®−îc Héi ®ång khoa häc nhμ tr−êng xÐt

duyÖt vμ th«ng qua. Ngoμi ra, chóng t«i còng ®· tiÕp thu nhiÒu ý kiÕn ®ãng

gãp cña c¸c ®ång nghiÖp trong vμ ngoμi tr−êng ®Ó biªn so¹n gi¸o tr×nh nμy.

LÇn ®Çu tiªn biªn so¹n gi¸o tr×nh dμnh cho hÖ cao ®¼ng thuéc chuyªn

ngμnh kÕ to¸n, chóng t«i khã tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Do ®ã, chóng t«i rÊt

mong nhËn ®−îc ý kiÕn nhËn xÐt cña b¹n ®äc ®Ó kÞp thêi bæ sung vμ chØnh lý

cho gi¸o tr×nh ®−îc hoμn thiÖn h¬n.

Chóng t«i xin ch©n thμnh c¸m ¬n.

Chñ biªn

ph¹m ®×nh v¨n


CH¦¥NG I

®èi t−îng nghiªn cøu cña thèng kª häc

I. §èi t−îng nghiªn cøu cña thèng kª häc

1-1. S¬ l−îc vÒ sù ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña thèng kª häc

Thèng kª häc lμ mét m«n khoa häc x· héi cã lÞch sö ph¸t triÓn l©u ®êi. Ng−êi ta ®· t×m thÊy mét sè di tÝch cæ t¹i Trung Quèc, cæ Hy L¹p, La M·, Ai CËp,... chøng tá r»ng ngay tõ thêi cæ ®¹i con ng−êi ®· biÕt lμm c«ng viÖc ®¨ng ký vμ ghi chÐp sè liÖu. Tuy nhiªn, çc c«ng viÖc nμy cßn ®¬n gi¶n, tiÕn hμnh trong ph¹m vi nhá hÑp, ch−a mang tÝnh thèng kª râ nÐt.

§Õn thêi chiÕm h÷u n« lÖ, çc chñ n« th−êng t×m çch ghi chÐp vμ tÝnh to¸n ®Ó n¾m ®−îc tμi s¶n cña m×nh nh−: sè n« lÖ, sè sóc vËt,... D−íi chÕ ®é phong kiÕn, c«ng t¸c thèng kª ®· cã nhiÒu b−íc ph¸t triÓn. HÇu hÕt çc quèc gia Ch©u ¸, Ch©u ¢u ®Òu ®· tæ chøc çc cuéc ®¨ng ký, kª khai ë ph¹m vi réng, néi dung phong phó vμ cã tÝnh chÊt thèng kª râ rÖt nh−: ®¨ng ký nh©n khÈu, kª khai ruéng ®Êt,... Tuy ®· cã tÝnh chÊt thèng kª, nh−ng çc ho¹t ®éng nμy ch−a ®óc kÕt thμnh lý luËn vμ chØ dõng l¹i ë thèng kª m« t¶.

M·i ®Õn cuèi thÕ kû thø XVII, lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ vμ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ra ®êi. TÝnh chÊt x· héi cña s¶n xuÊt ngμy cμng cao, thÞ tr−êng ®−îc më réng vμ c¹nh tranh ngμy cμng gay g¾t ®ßi hái nh÷ng ng−êi qu¶n lý kinh doanh, qu¶n lý nhμ n−íc, nh÷ng nhμ khoa häc ph¶i ®i s©u nghiªn cøu lý luËn vμ ph−¬ng ph¸p thùc tiÔn ®Ó thu thËp, tÝnh to¸n, ph©n tÝch sè liÖu. Thèng kª häc thùc sù ra ®êi vμ chuyÓn sang giai ®o¹n thèng kª ph©n tÝch. Çc tμi liÖu, s¸ch b¸o vÒ thèng kª ra ®êi vμ ë mét sè tr−êng häc b¾t ®Çu gi¶ng d¹y lý luËn thèng kª.

Trong thêi kú nμy, mét sè t¸c phÈm cã tÝnh chÊt ph©n tÝch thèng kª ®Çu tiªn ra ®êi nh− cuèn “Sè häc chÝnh trÞ” (1676) cña nhμ kinh tÕ häc nguêi Anh William Petty (1623 - 1687), «ng ®· cã ý nghÜ vÒ viÖc sö dông thèng kª ®Ó nghiªn cøu çc hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi. N¨m 1660, nhμ kinh tÕ häc ng−êi §øc H. Conhring (1606 - 1681) ®· gi¶ng d¹y t¹i tr−êng §¹i häc Heimsted ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu hiÖn t−îng x· héi dùa vμo sè liÖu ®iÒu tra cô thÓ. §Õn n¨m 1759, mét Gi¸o s− ng−êi §øc G. Achenwall (1719 - 1772) lÇn ®Çu tiªn dïng tõ “Statistik” ®Ó chØ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu trªn. Sau nμy ng−êi ta dÞch lμ “Thèng kª”.

Nh÷ng thμnh tùu khoa häc tù nhiªn trong thêi kú nμy, ®Æc biÖt lμ sù ra ®êi cña lý thuyÕt x¸c suÊt thèng kª to¸n ®· cã ¶nh h−ëng rÊt quan träng ®Õn sù ph¸t triÓn cña thèng kª häc.


Nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa M¸c - Lªnin còng nhiÒu lÇn nhÊn m¹nh ®Õn ý nghÜa khoa häc vμ thùc tiÔn cña thèng kª. Trong çc t¸c phÈm cña K. Marcx, F. Engghen, V.I. Lªnin kiÕn thøc thèng kª ®−îc sö dông ®Ó ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p vμ phong phó.

Nghiªn cøu s¬ l−îc qu¸ tr×nh h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña thèng kª häc, cã thÓ thÊy thèng kª häc ra ®êi vμ ph¸t triÓn do nhu cÇu cña ho¹t ®éng thùc tiÔn x· héi.

1-2. §èi t−îng nghiªn cøu cña thèng kª häc

Thèng kª häc lμ mét m«n khoa häc x· héi, nã ra ®êi vμ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. Çc hiÖn t−îng mμ thèng kª häc nghiªn cøu lμ çc hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh x· héi, chñ yÕu lμ çc hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi, bao gåm:

- Çc hiÖn t−îng vÒ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng cña c¶i vËt chÊt x· héi.

- Çc hiÖn t−îng vÒ d©n sè vμ nguån lao ®éng.

- Çc hiÖn t−îng vÒ ®êi sèng vËt chÊt,v¨n hãa, vμ tinh thÇn cña d©n c−.

- Çc hiÖn t−îng vÒ sinh ho¹t chÝnh trÞ, x· héi.

Thèng kª häc nghiªn cøu çc hiÖn t−îng x· héi, kh«ng nghiªn cøu çc hiÖn t−îng tù nhiªn. Nh−ng gi÷a çc hiÖn t−îng x· héi vμ hiÖn t−îng tù nhiªn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, cho nªn khi nghiªn cøu çc hiÖn t−îng x· h«Þ thèng kª còng ph¶i nghiªn cøu ¶nh huëng cña çc nh©n tè tù nhiªn (thêi tiÕt, khÝ hËu, ®Þa lý) vμ kü thuËt (c¶i tiÕn c«ng cô, ¸p dông kü thuËt míi...) ®Õn çc hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh x· héi. Kh¸c víi çc m«n khoa häc x· héi kh¸c, thèng kª häc kh«ng trùc tiÕp nghiªn cøu b¶n chÊt vμ quy luËt cña çc hiÖn t−îng x· héi. Thèng kª häc nghiªn cøu mÆt l−îng trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt cña hiÖn t−îng x· héi. MÆt l−îng trong quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt cña hiÖn t−îng x· héi lμ nh÷ng biÓu hiÖn b»ng sè l−îng vÒ b¶n chÊt vμ tÝnh quy luËt cña hiÖn t−îng trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ. Nh÷ng biÓu hiÖn sè l−îng ®ã ®−îc thÓ hiÖn b»ng quy m«, kÕt cÊu, quan hÖ tû lÖ, tèc ®é ph¸t triÓn,...cña çc hiÖn t−îng. MÆt l−îng ®ã kh«ng ph¶i lμ con sè trõu t−îng, mμ lμ nh÷ng sè liÖu cã ý nghÜa, g¾n liÒn víi néi dung kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh, chóng gióp ta nhËn thøc ®−îc cô thÓ b¶n chÊt cña hiÖn t−îng. Çc con sè thèng kª ph¶n ¶nh ®−îc mÆt chÊt cña hiÖn t−îng v× chÊt vμ l−îng lμ hai mÆt kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau cña sù vËt vμ hiÖn t−îng.

Khi nghiªn cøu çc hiÖn t−îng x· héi thèng kª häc coi tËp hîp gåm nhiÒu hiÖn t−îng ç biÖt lμ mét tæng thÓ hoμn chØnh ®Ó nghiªn cøu vμ dïng ph−¬ng ph¸p quan s¸t sè lín ®Ó lo¹i trõ nh÷ng ¶nh h−ëng mang tÝnh chÊt ngÉu


nhiªn, qua ®ã nªu lªn ®Çy ®ñ vμ næi bËt nh÷ng ®Æc tr−ng cña b¶n chÊt vμ tÝnh quy luËt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. Nh−ng khi nghiªn cøu çc hiÖn t−îng sè lín thèng kª häc còng kh«ng bá qua nghiªn cøu çc hiÖn t−îng ç biÖt nh»m gióp cho nhËn thøc hiÖn t−îng x· héi ®−îc toμn diÖn, phong phó vμ s©u s¾c h¬n.

HiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi bao giê còng tån t¹i trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ vÒ thêi gian vμ kh«ng gian. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö kh¸c nhau, hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi cã ®Æc ®iÓm vÒ chÊt vμ biÓu hiÖn vÒ l−îng kh¸c nhau. Do vËy, khi sö dông tμi liÖu thèng kª vμo ph©n tÝch t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi, ph¶i lu«n xÐt tíi ®iÒu kiÖn thêi gian vμ kh«ng gian cô thÓ cña hiÖn t−îng mμ tμi liÖu ph¶n ¸nh.

Tãm l¹i, thèng kª häc lμ mét m«n khoa häc x· héi, nã nghiªn cøu mÆt l−îng trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt cña hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi sè lín trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ.

II. MéT Sè KH¸I NIÖM th−êng dïng trong THèNG K£ HäC

2-1. Tæng thÓ thèng kª

Tæng thÓ thèng kª (gäi t¾t lμ tæng thÓ) lμ tËp hîp nhiÒu ®¬n vÞ ç biÖt trªn c¬ së mét hoÆc mét sè ®Æc ®iÓm chung. VÝ dô: toμn bé nh©n khÈu n−íc ta cã vμo 0 giê ngμy 01/04/1989 lμ 64.411.668 ng−êi lμ mét tæng thÓ thèng kª, v× ®©y lμ mét tËp hîp nh÷ng ng−êi ViÖt Nam kh«ng ph©n biÖt giμ hay trÎ, nam hay n÷, nghÒ nghiÖp, tr×nh ®é v¨n hãa,...

§Ó cÊu thμnh tæng thÓ, çc ®¬n vÞ tæng thÓ chØ cÇn cã mét hoÆc mét sè ®Æc ®iÓm chung. Nh−ng mçi ®¬n vÞ tæng thÓ l¹i cã nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. Do vËy, tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu ng−êi ta cßn ph©n biÖt tæng thÓ ®ång chÊt vμ tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt.

Tæng thÓ ®ång chÊt bao gåm çc ®¬n vÞ gièng nhau vÒ mét sè ®Æc ®iÓm chñ yÕu cã liªn quan ®Õn môc ®Ých nghiªn cøu. Cßn tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt bao gåm çc ®¬n vÞ kh¸c nhau vÒ çc ®Æc ®iÓm, çc lo¹i h×nh. VÝ dô: çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã thÓ ®−îc coi lμ mét tæng thÓ ®ång chÊt, nÕu ®em so s¸nh chóng víi çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, th−¬ng nghiÖp,...nh−ng nÕu ®i s©u nghiªn cøu çc lo¹i h×nh trong tæng thÓ çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, th× ®©y l¹i lμ mét tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt, v× çc doanh nghiÖp nμy thuéc çc thμnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, s¶n xuÊt ra çc lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau. Nh− vËy, tæng thÓ thèng kª ®−îc coi lμ ®ång chÊt trong tr−êng hîp nghiªn cøu nμy, l¹i lμ tæng thÓ kh«ng ®ång chÊt trong tr−êng hîp nghiªn cøu kh¸c.


2-2. §¬n vÞ tæng thÓ thèng kª

§¬n vÞ tæng thÓ lμ tõng ®¬n vÞ ç biÖt cÊu thμnh nªn tæng thÓ. VÝ dô: víi tæng thÓ lμ toμn bé nh©n khÈu n−íc ta th× ®¬n vÞ tæng thÓ lμ tõng nh©n khÈu n−íc ta. Cßn trong tæng thÓ çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp th× tõng doanh nghiÖp lμ mét ®¬n vÞ tæng thÓ.

§Æc ®iÓm cña ®¬n vÞ tæng thÓ lμ nh÷ng phÇn tö kh«ng thÓ chia nhá ®−îc n÷a. Ngoμi ®Æc ®iÓm gièng nhau ®Ó cÊu thμnh tæng thÓ, mçi ®¬n vÞ tæng thÓ cßn cã nhiÒu ®Æc ®iÓm riªng.

2-3. Tiªu thøc thèng kª

Tiªu thøc thèng kª lμ tõng ®Æc ®iÓm cña ®¬n vÞ tæng thÓ. VÝ dô: tõng nh©n khÈu cã çc tiªu thøc nh−: hä vμ tªn, tuæi, giíi tÝnh, tr×nh ®é v¨n hãa, t×nh tr¹ng h«n nh©n,...

Tïy theo tÝnh chÊt l−îng hãa cña tiªu thøc, cã thÓ chia ra hai lo¹i tiªu thøc lμ: tiªu thøc thuéc tÝnh vμ tiªu thøc sè l−îng.

- Tiªu thøc thuéc tÝnh (cßn gäi lμ tiªu thøc chÊt l−îng) lμ tiªu thøc kh«ng biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña nã b»ng con sè cô thÓ. VÝ dô: d©n téc, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp,...

- Tiªu thøc sè l−îng lμ tiªu thøc cã thÓ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña nã b»ng nh÷ng con sè cô thÓ. VÝ dô: tuæi ®êi, tuæi nghÒ, chiÒu cao, søc nÆng, møc l−¬ng,...

2-4. ChØ tiªu thèng kª

ChØ tiªu thèng kª lμ kh¸i niÖm ph¶n ¸nh mét çch tæng hîp mÆt l−îng trong quan hÖ chÆt chÏ víi mÆt chÊt cña tæng thÓ trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ.

Trong b¶n th©n mçi chØ tiªu thèng kª cã hai mÆt: kh¸i niÖm vμ con sè. MÆt kh¸i niÖm quy ®Þnh néi dung kinh tÕ - x· héi cña chØ tiªu. Con sè chØ tiªu nªu lªn møc ®é cña chØ tiªu trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ.

ChØ tiªu thèng kª th−êng mang tÝnh chÊt tæng hîp, biÓu hiÖn ®Æc ®iÓm cña c¶ tæng thÓ. §©y còng lμ c¨n cø ®Ó ph©n biÖt chØ tiªu vμ tiªu thøc. Tuy nhiªn do ®èi t−îng nghiªn cøu cô thÓ cña thèng kª th−êng thay ®æi kh¸c nhau, cho nªn trong tr−êng hîp nghiªn cøu nμy mét ®Æc ®iÓm nμo ®ã ®−îc coi lμ mét chØ tiªu, cßn trong tr−êng hîp nghiªn cøu kh¸c còng ®Æc ®iÓm ®ã ®−îc coi lμ tiªu thøc. VÝ dô: sè lao ®éng trong mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp lμ chØ tiªu cña doanh nghiÖp, nh−ng còng sè lao ®éng ®ã l¹i lμ tiªu thøc cña ®¬n vÞ tæng thÓ lμ çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp./.


CH¦¥NG II

QU¸ TR×NH NGHI£N CøU THèNG K£

I. x¸c ®Þnh hÖ thèng chØ tiªu thèng kª

1-1. Kh¸i niÖm hÖ thèng chØ tiªu thèng kª

HÖ thèng chØ tiªu thèng kª lμ mét tËp hîp nh÷ng chØ tiªu ph¶n ¸nh çc mÆt, çc tÝnh chÊt quan träng nhÊt, çc mèi liªn hÖ c¬ b¶n gi÷a çc mÆt cña tæng thÓ vμ mèi liªn hÖ gi÷a tæng thÓ víi çc hiÖn t−îng liªn quan.

HÖ thèng chØ tiªu thèng kª cã t¸c dông l−îng hãa çc mÆt quan träng nhÊt, c¬ cÊu kh¸ch quan, mèi liªn hÖ c¬ b¶n cña ®èi t−îng nghiªn cøu. §ã lμ c¬ së ®Ó nhËn thøc ®−îc b¶n chÊt, tÝnh quy luËt vμ xu h−íng ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng nghiªn cøu.

Trong qu¶n lý kinh tÕ - x· héi th−êng sö dông hai lo¹i hÖ thèng chØ tiªu thèng kª: hÖ thèng chØ tiªu chung cho toμn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n vμ hÖ thèng chØ tiªu cho tõng ngμnh kinh tÕ nghiÖp vô.

HÖ thèng chØ tiªu chung cho toμn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n lμ hÖ thèng chØ tiªu ph¶n ¸nh toμn diÖn çc ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña ®êi sèng x· héi, t×nh h×nh ph©n bæ lùc l−îng s¶n xuÊt, qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng, hiÖu qu¶ kinh tÕ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi.

HÖ thèng chØ tiªu cho tõng ngμnh kinh tÕ nghiÖp vô phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng ngμnh, ®−îc çc ®¬n vÞ b¸o ço theo chÕ ®é quy ®Þnh.

1-2. Çc yªu cÇu c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh hÖ thèng chØ tiªu thèng kª

X©y dùng hÖ thèng chØ tiªu thèng kª ph¶i tháa m·n çc yªu cÇu nh−:

- Ph¶i cã kh¶ n¨ng nªu ®−îc mèi liªn hÖ gi÷a çc bé phËn, çc mÆt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu.

- Ph¶i cã çc chØ tiªu tæng hîp vμ çc chØ tiªu ph©n tÝch ph¶n ¸nh s©u vÒ tõng mÆt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu.

- Ph¶i ®¶m b¶o sù thèng nhÊt vÒ néi dung, ph−¬ng ph¸p vμ ph¹m vi tÝnh to¸n cña çc chØ tiªu thèng kª cïng lo¹i...


II. §IÒU TRA THèNG K£

2-1. Kh¸i niÖm, ý nghÜa, nhiÖm vô ®iÒu tra thèng kª

§iÒu tra thèng kª lμ viÖc tæ chøc mét çch khoa häc vμ theo mét kÕ hoÆc thèng nhÊt viÖc thu thËp, ghi chÐp tμi liÖu ban ®Çu vÒ çc hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi ®Ó phôc vô cho nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh.

VÝ dô: khi cÇn nghiªn cøu t×nh h×nh d©n sè c¶ n−íc, thèng kª ph¶i tæ chøc thu thËp tμi liÖu ban ®Çu trªn tõng ng−êi d©n vÒ: tªn, tuæi, giíi tÝnh, tr×nh ®é v¨n ho¸, chuyªn m«n... hoÆc khi cÇn nghiªn cøu t×nh h×nh s¶n xuÊt cña çc doanh nghiÖp, thèng kª ph¶i tæ chøc thu thËp tμi liÖu trong tõng doanh nghiÖp vÒ: sè lao ®éng sö dông, sè giê m¸y ho¹t ®éng, sè nguyªn liÖu tiªu dïng vμo s¶n xuÊt,...viÖc thu thËp tμi liÖu ban ®Çu nh− vËy ®−îc gäi lμ ®iÒu tra thèng kª.

NhiÖm vô cña ®iÒu tra thèng kª lμ thu thËp tμi liÖu ban ®Çu cÇn thiÕt dïng lμm c¨n cø cho tæng hîp vμ ph©n tÝch thèng kª, phôc vô cho viÖc x©y dùng çc kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n hãa x· héi, kiÓm tra t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch, nªu lªn çc nguån tμi nguyªn vμ kh¶ n¨ng tiÒm tμng cña ®Êt n−íc, ngoμi ra cßn phôc vô cho çc yªu cÇu nghiªn cøu kh¸c.

§Ó tμi liÖu ®iÒu tra thèng kª cã chÊt l−îng, ph¶i tho¶ m·n çc yªu cÇu sau ®©y:

- ChÝnh x¸c: tμi liÖu ®iÒu tra thèng kª ph¶i ph¶n ¶nh ®óng thùc tÕ cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. §©y lμ yªu cÇu c¬ b¶n nhÊt cña ®iÒu tra thèng kª.

- KÞp thêi: ®iÒu tra thèng kª ph¶i thu thËp vμ cung cÊp ®óng lóc çc tμi liÖu mμ ng−êi sö dông cÇn. Tμi liÖu ®iÒu tra thu thËp vμ cung cÊp kh«ng kÞp thêi sÏ mÊt t¸c dông.

- §Çy ®ñ: tμi liÖu ®iÒu tra thèng kª ph¶i ®−îc thu thËp theo ®óng néi dung vμ sè ®¬n vÞ cÇn ®iÒu tra.

2-2. Çc lo¹i ®iÒu tra thèng kª

2-2-1. C¨n cø vμo tÝnh chÊt th−êng xuyªn, liªn tôc cña thu thËp sè liÖu ban ®Çu: cã thÓ chia thμnh hai lo¹i lμ ®iÒu tra th−êng xuyªn vμ ®iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn.


a. §iÒu tra th−êng xuyªn: lμ viÖc thu thËp tμi liÖu ban ®Çu mét çch th−êng xuyªn, liªn tôc g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng.

VÝ dô: ghi chÐp t×nh h×nh biÕn ®éng nh©n khÈu t¹i mét ®Þa ph−¬ng, hoÆc ghi chÐp hμng ngμy sè lao ®éng cã mÆt, sè nguyªn vËt liÖu tiªu dïng cho s¶n xuÊt s¶n phÈm , sè s¶n phÈm s¶n xuÊt, sè s¶n phÈm tiªu thô,...t¹i mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt.

§iÒu tra th−êng xuyªn gióp theo dâi tØ mØ t×nh h×nh ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng theo thêi gian. Nã ®−îc ¸p dông ®èi víi hiÖn t−îng biÕn ®éng nhanh.Tμi liÖu ®iÒu tra th−êng xuyªn lμ c¬ së ®Ó lËp b¸o ço thèng kª ®Þnh kú, lμ c¨n cø ®Ó kiÓm tra t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch, ph¶n ¸nh kÕt qu¶ tÝch lòy cña hiÖn t−îng trong mét thêi kú.

a. §iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn: lμ viÖc thu thËp tμi liÖu ban ®Çu vÒ hiÖn t−îng kh«ng th−êng xuyªn, liªn tôc, kh«ng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng.

§iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn cã thÓ chia thμnh ®iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn ®Þnh kú vμ kh«ng ®Þnh kú. §iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn ®Þnh kú ®−îc tiÕn hμnh lÆp ®i, lÆp l¹i theo mét chu kú nhÊt ®Þnh nh−: tæng ®iÒu tra d©n sè, kiÓm kª hμng hãa tån kho ®Þnh kú,... §iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn kh«ng ®Þnh kú nh−: ®iÒu tra nghiªn cøu thÞ tr−êng, th¨m dß ý kiÕn kh¸ch hμng, ®iÒu tra thiªn tai,...

§iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn ¸p dông cho nh÷ng tr−êng hîp kh«ng x¶y ra th−êng xuyªn hoÆc x¶y ra th−êng xuyªn nh−ng kh«ng ®ßi hái theo dâi th−êng xuyªn. §iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn th−êng ®i s©u vμo khÝa c¹nh chuyªn m«n cÇn nghiªn cøu.

2-2-2. C¨n cø vμo ph¹m vi thu thËp tμi liÖu ban ®Çu: cã thÓ chia thμnh hai lo¹i lμ ®iÒu tra toμn bé vμ ®iÒu tra kh«ng toμn bé.

a. §iÒu tra toμn bé: lμ viÖc thu thËp tμi liÖu ban ®Çu trªn tÊt c¶ çc ®¬n vÞ hoÆc çc bé phËn cña tæng thÓ.

VÝ dô: tæng ®iÒu tra d©n sè, tæng ®iÒu tra tån kho vËt t− hμng ho¸, tæng ®iÒu tra gia sóc,... lμ ®iÒu tra toμn bé.

§iÒu tra toμn bé cung cÊp tμi liÖu ®Çy ®ñ nhÊt cho nghiªn cøu thèng kª. §iÒu tra toμn bé gióp cho viÖc tÝnh to¸n çc chØ tiªu ph¶n ¶nh qui m«, khèi


l−îng cña hiÖn t−îng ®−îc chÝnh x¸c, lμm c¬ së ®Ò ra çc quyÕt ®Þnh trong qu¶n lý. Tuy nhiªn chi phÝ cho ®iÒu tra toμn bé rÊt lín, ®ßi hái ph¶i tæ chøc chØ ®¹o khoa häc chÆt chÏ. Tuy vËy, cã nh÷ng tr−êng hîp nhÊt thiÕt ph¶i ®iÒu tra toμn bé nh− tæng ®iÒu tra d©n sè.

b. §iÒu tra kh«ng toμn bé: lμ viÖc thu thËp tμi liÖu ban ®Çu trªn mét sè ®¬n vÞ hoÆc bé phËn cña tæng thÓ.

VÝ dô: çc cuéc ®iÒu tra thu thËp vμ chi tiªu gia ®×nh, ®iÒu tra d− luËn x· héi, ®iÒu tra gi¸ c¶ hμng ho¸ trªn thÞ tr−êng,...lμ ®iÒu tra kh«ng toμn bé.

§iÒu tra kh«ng toμn bé ®−îc sö dông nhiÒu trong nghiªn cøu thèng kª v× cã nhiÒu −u ®iÓm nh−: tiÕn hμnh gän nhÑ, nhanh chãng, ®¸p øng yªu cÇu qu¶n lý, tiÕt kiÖm chi phÝ ®iÒu tra. Ngoμi ra, do ph¹m vi ®iÒu tra ®−îc thu hÑp, nªn cã thÓ më réng néi dung ®iÒu tra ®Ó nghiªn cøu hiÖn t−îng toμn diÖn h¬n, chi tiÕt h¬n.

§iÒu tra kh«ng toμn bé cã çc lo¹i sau ®©y: ®iÒu tra chän mÉu, ®iÒu tra träng ®iÓm, ®iÒu tra chuyªn ®Ò.

- §iÒu tra chän mÉu: lμ thu thËp tμi liÖu ban ®Çu trªn mét sè ®¬n vÞ ®−îc chän ra tõ tæng thÓ chung. Sau ®ã c¨n cø vμo kÕt qu¶ thu thËp ®−îc tõ tæng thÓ mÉu ®Ó tÝnh to¸n suy réng thμnh ®Æc ®iÓm chung cña toμn bé tæng thÓ.

VÝ dô: ®iÒu tra chÊt l−îng ®å hép, ®iÒu tra n¨ng suÊt lóa, ®iÒu tra møc sèng d©n c−,...

§Ó suy réng ®−îc kÕt qu¶ ®iÒu tra, tæng thÓ mÉu ®−îc chän ph¶i ®¹i biÓu ®−îc cho toμn bé tæng thÓ nghiªn cøu.

- §iÒu tra träng ®iÓm: lμ thu thËp tμi liÖu ban ®Çu ë mét bé phËn chñ yÕu nhÊt cña tæng thÓ. Bé phËn chñ yÕu nhÊt th−êng lμ bé phËn chiÕm tû träng lín trong toμn bé tæng thÓ nghiªn cøu.

KÕt qu¶ ®iÒu tra gióp ta nhËn thøc ®−îc t×nh h×nh c¬ b¶n cña hiÖn t−îng nghiªn cøu, nh−ng kh«ng dïng ®Ó tÝnh to¸n suy r«ng thμnh çc ®Æc ®iÓm chung cña tæng thÓ. §iÒu tra träng ®iÓm chØ thÝch hîp cho nh÷ng hiÖn t−îng cã tõng bé phËn t−¬ng ®èi tËp trung.


VÝ dô: ®iÒu tra çc vïng chuyªn canh trong n«ng nghiÖp nh− c©y chÌ ë VÜnh Phó, Hμ Giang, L©m §ång, cao su ë §ång Nai, B×nh D−¬ng, Ph−íc Long, cμ phª ë §¾c L¾c,...

- §iÒu tra chuyªn ®Ò: lμ thu thËp tμi liÖu ban ®Çu trªn mét sè rÊt Ýt, thËm chÝ chØ mét ®¬n vÞ cña tæng thÓ nghiªn cøu nh−ng l¹i ®i s©u nghiªn cøu chi tiÕt nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau cña ®¬n vÞ ®ã.

VÝ dô: ®iÒu tra çc ®iÓn h×nh tiªn tiÕn hoÆc l¹c hËu.

Môc ®Ých ®iÒu tra chuyªn ®Ò lμ ®Ó nghiªn cøu çc nh©n tè míi hay nh÷ng thiÕu sãt trong xu h−íng ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng. KÕt qu¶ ®iÒu tra chuyªn ®Ò kh«ng dïng ®Ó suy réng hoÆc lμm c¨n cø ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh h×nh c¬ b¶n cña toμn bé hiÖn t−îng nghiªn cøu.

2-3. Çc ph−¬ng ph¸p thu thËp tμi liÖu ®iÒu tra thèng kª

Tïy theo ®Æc ®iÓm cña ®èi t−îng ®iÒu tra vμ môc ®Ých ®iÒu tra, cã thÓ dïng çc ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra nh−: ®¨ng ký trùc tiÕp, pháng vÊn vμ ®¨ng ký qua chøng tõ sæ s¸ch.

2-3-1. §¨ng ký trùc tiÕp: lμ ph−¬ng ph¸p thu thËp tμi liÖu ban ®Çu trong ®ã nh©n viªn ®iÒu tra ph¶i tiÕp xóc trùc tiÕp víi ®¬n vÞ ®−îc ®iÒu tra, trùc tiÕp tiÕn hμnh hoÆc gi¸m s¸t viÖc c©n, ®o, ®ong, ®Õm vμ tù ghi chÐp tμi liÖu vμo phiÕu ®iÒu tra.

VÝ dô: ®iÒu tra tån kho, ®iÒu tra n¨ng suÊt lóa,...

Tμi liÖu thu thËp tõ ph−¬ng ph¸p nμy cã møc ®é chÝnh x¸c cao, nh−ng l¹i tèn kÐm chi phÝ. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ cã nh÷ng hiÖn t−îng kh«ng thÓ quan s¸t trùc tiÕp ®−îc nh− çc kho¶n thu chi gia ®×nh trong ®iÒu tra møc sèng d©n c−...nªn ph¹m vi ¸p dông ph−¬ng ph¸p nμy cã h¹n chÕ.

2-3-1. Pháng vÊn: lμ ph−¬ng ph¸p mμ nh©n viªn ®iÒu tra thu thËp tμi liÖu ban ®Çu qua sù tr¶ lêi cña ng−êi hoÆc ®¬n vÞ ®−îc ®iÒu tra. Cã nhiÒu h×nh thøc pháng vÊn:

- Ph−¬ng ph¸p ph¸i viªn ®iÒu tra: nh©n viªn ®iÒu tra ®Õn tËn ®Þa ®iÓm ®iÒu tra, gÆp ng−êi ®−îc ®iÒu tra, ®Æt c©u hái, nghe tr¶ lêi vμ ghi chÐp l¹i.

VÝ dô: ®iÒu tra d©n sè, ®iÒu tra d− luËn x· héi, ®iÒu tra møc sèng d©n c−, ®iÒu tra nghiªn cøu thÞ tr−êng,...


- Ph−¬ng ph¸p tù ghi b¸o: ng−êi ®−îc ®iÒu tra tù ghi chÐp vμo phiÕu ®iÒu tra vμ giao tr¶ l¹i cho c¬ quan ®iÒu tra.

VÝ dô: ®iÒu tra çn bé khoa häc kü thuËt, ®iÒu tra lao ®éng,...

- Ph−¬ng ph¸p göi th−: lμ ph−¬ng ph¸p thu thËp tμi liÖu qua ®−êng b−u ®iÖn, ®−îc thùc hiÖn b»ng çch ®¬n vÞ ®iÒu tra ph¸t çc phiÕu ®iÒu tra cho ng−êi ®−îc th¨m dß, hái ý kiÕn hoÆc cã ng−êi lμm th«ng tin viªn göi th− tõ, tμi liÖu cho c¬ quan thèng kª ®Ó ph¶n ¸nh çc vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu.

2-3-3. §¨ng ký qua chøng tõ sæ s¸ch: lμ ph−¬ng ph¸p thu thËp tμi liÖu dùa vμo çc chøng tõ sæ s¸ch ®· ®−îc l−u tr÷ vμ ghi chÐp mét çch cã hÖ thèng.

2-4. Çc h×nh thøc tæ chøc ®iÒu tra thèng kª

2-4-1. B¸o ço thèng kª ®Þnh kú

B¸o ço thèng kª ®Þnh kú lμ h×nh thøc tæ chøc ®iÒu tra thèng kª mét çch th−êng xuyªn, cã ®Þnh kú theo néi dung, ph−¬ng ph¸p vμ chÕ ®é b¸o ço do Nhμ n−íc qui ®Þnh thèng nhÊt.

VÝ dô: ®Þnh kú hμng th¸ng, quý, n¨m çc doanh nghiÖp nhμ n−íc, çc c¬ quan thuéc quyÒn qu¶n lý cña Nhμ n−íc ph¶i lËp vμ göi çc b¸o ço thèng kª lªn c¬ quan cÊp trªn, c¬ quan h÷u quan.

B¸o ço thèng kª ®Þnh kú lμ h×nh thøc tæ chøc ®iÒu tra mang tÝnh chÊt hμnh chÝnh b¾t buéc, ph¹m vi ¸p dông chñ yÕu cho çc doanh nghiÖp Nhμ n−íc vμ c¬ quan Nhμ n−íc. §èi víi doanh nghiÖp t− nh©n còng ¸p dông nh−ng néi dung b¸o ço cßn rÊt h¹n chÕ.

Néi dung cña b¸o ço thèng kª ®Þnh kú cÇn gi¶i quyÕt tèt nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau ®©y:

a. Ghi chÐp ban ®Çu: lμ viÖc ghi chÐp lÇn ®Çu tiªn theo chÕ ®é quy ®Þnh vÒ çc hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi ph¸t sinh ë ®¬n vÞ c¬ së.

VÝ dô : trong mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt ph¶i ghi chÐp hμng ngμy sè lao ®éng cã mÆt, sè nguyªn vËt liÖu sö dông, sè s¶n phÈm s¶n xuÊt ra,...

Ph¹m vi ghi chÐp ban ®Çu kh«ng bao gåm viÖc tÝnh to¸n tæng hîp ®Ó vμo sæ trung gian hoÆc lËp çc b¸o ço thèng kª.


Tμi liÖu ghi chÐp ban ®Çu lμ c¬ së ®Ó tæng hîp, tÝnh to¸n çc chØ tiªu trong b¸o ço thèng kª ®Þnh kú. Ghi chÐp ban ®Çu lμ c¬ së ®Ó thèng nhÊt ba lo¹i h¹ch to¸n trong mçi ®¬n vÞ (h¹ch to¸n nghiÖp vô kü thuËt, h¹ch to¸n kÕ to¸n, h¹ch to¸n thèng kª).

b. HÖ thèng chØ tiªu thèng kª vμ hÖ thèng biÓu mÉu

Trong b¸o ço thèng kª ®Þnh kú, hÖ thèng chØ tiªu vμ trÞ sè cña chØ tiªu lμ néi dung cña çc biÓu mÉu b¸o ço thèng kª.

BiÓu mÉu B¸o ço thèng kª lμ lo¹i b¶ng thèng kª ®−îc lËp s½n theo mÉu quy ®Þnh ®Ó çc ®¬n vÞ ghi sè liÖu vμo vμ göi lªn cÊp trªn vμ çc c¬ quan h÷u quan.

VÒ h×nh thøc, mçi biÓu mÉu B¸o ço thèng kª ®Òu cã çc chi tiÕt sau: tªn biÓu, sè hiÖu cña biÓu, c¬ quan lËp biÓu, ngμy th¸ng quyÕt ®Þnh phª chuÈn biÓu, thêi gian tÝnh to¸n çc chØ tiªu trong biÓu, tªn ®¬n vÞ lËp b¸o ço, n¬i nhËn b¸o ço, çc chØ tiªu cÇn b¸o ço, ®©y lμ néi dung chÝnh cña biÓu, ch÷ ký cña ng−êi lËp biÓu, kÕ to¸n tr−ëng, thñ tr−ëng ®¬n vÞ.

2-4-2. §iªu tra chuyªn m«n

§iÒu tra chuyªn m«n lμ h×nh thøc tæ chøc ®iÒu tra kh«ng th−êng xuyªn ®−îc tiÕn hμnh theo néi dung vμ ph−¬ng ph¸p quy ®Þnh riªng cho mçi lÇn ®iÒu tra.

Ph¹m vi ¸p dông cña ®iÒu tra chuyªn m«n lμ nh÷ng hiÖn t−îng mμ chÕ ®é b¸o ço thèng kª ®Þnh kú kh«ng thÓ thu thËp ®−îc (®iÒu tra d©n sè, ®iÒu tra nhu cÇu nhμ ë,...) hoÆc nh÷ng hiÖn t−îng x¶y ra bÊt th−êng nh− (thiªn tai, tai n¹n lao ®éng,...).

Néi dung cña ®iÒu tra chuyªn m«n hay néi dung cña mét ph−¬ng ¸n ®iÒu tra bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau ®©y:

a. Môc ®Ých ®iÒu tra: Lμ x¸c ®Þnh râ cuéc ®iÒu tra nh»m t×m hiÓu vÊn ®Ò g×, phôc vô cho yªu cÇu nghiªn cøu nμo. X¸c ®Þnh môc ®Ých ®iÒu tra lμ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh ®èi t−îng, ®¬n vÞ vμ néi dung ®iÒu tra. Môc ®Ých ®iÒu tra râ rμng cô thÓ t¹o ®iÒu kiÖn thu thËp tμi liÖu ®óng yªu cÇu nghiªn cøu, ®Çy ®ñ, tr¸nh l·ng phÝ.

VÝ dô: môc ®Ých ®iÒu tra tån kho vËt t− trong mét doanh nghiÖp lμ thu thËp, tæng hîp, cung cÊp nh÷ng sè liÖu vÒ sè l−îng cña tõng lo¹i vËt t− hiÖn cã trong kho mét çch cã hÖ thèng, chÝnh x¸c lμm c¨n cø cho viÖc:

- X©y dùng kÕ ho¹ch, kiÓm tra t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch vËt t− ë doanh nghiÖp.


- §èi chiÕu víi ®Þnh møc, víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng sai sãt trong qu¸ tr×nh sö dông vËt t−.

b. §èi t−îng ®iÒu tra: lμ tæng thÓ çc ®¬n vÞ cña hiÖn t−îng nghiªn cøu cÇn thu thËp tμi liÖu. X¸c ®Þnh ®èi t−îng ®iÒu tra nh»m: quy ®Þnh ph¹m vi ®iÒu tra, tr¸nh nhÇm lÉn khi thu thËp tμi liÖu ban ®Çu. Muèn x¸c ®Þnh ®èi t−îng ®iÒu tra ph¶i c¨n cø vμo ph©n tÝch lý luËn kinh tÕ - x· héi vμ môc ®Ých ®iÒu tra.

VÝ dô: ®èi t−îng cña cuéc ®iÒu tra d©n sè lμ toμn bé d©n sè cña ®Þa ph−¬ng cã hé khÈu th−êng tró vμ hé khÈu t¹m tró vμ lμ ng−êi ViÖt Nam.

HoÆc trong cuéc ®iÒu tra tån kho vËt t− cña doanh nghiÖp ®èi t−îng ®iÒu tra lμ tÊt c¶ çc lo¹i vËt t− cã trong kho.

c. §¬n vÞ ®iÒu tra: lμ n¬i ph¸t sinh çc tμi liÖu ban ®Çu cÇn thu thËp trong mçi cuéc ®iÒu tra. §¬n vÞ tæng thÓ vμ ®¬n vÞ ®iÒu tra cã thÓ trïng hoÆc kh«ng trïng nhau.

VÝ dô: trong ®iÒu tra d©n sè th× ®¬n vÞ diÒu tra cã thÓ lμ tõng hé gia ®×nh hoÆc lμ tõng ng−êi d©n. Muèn x¸c ®Þnh ®óng ®¬n vÞ ®iÒu tra ph¶i c¨n cø vμo ®èi t−îng ®iÒu tra vμ môc ®Ých ®iÒu tra.

d. Néi dung ®iÒu tra: lμ nh÷ng tiªu thøc cÇn thu thËp trong cuéc ®iÒu tra. Néi dung ®iÒu tra ®−îc thÓ hiÖn thμnh çc c©u hái ng¾n gän, râ rμng mμ ®¬n vÞ ®iÒu tra sÏ tr¶ lêi hoÆc tù viÕt vμo phiÕu ®iÒu tra. Muèn x¸c ®Þnh mét néi dung ®iÒu tra ph¶i c¨n cø vμo môc ®Ých ®iÒu tra.

VÝ dô: néi dung ®iÒu tra trong tæng ®iÒu tra d©n sè lμ çc tiªu thøc: hä tªn, quan hÖ víi chñ hé, giíi tÝnh, ngμy th¸ng n¨m sinh, d©n téc, n¬i ë th−êng xuyªn, tr×nh ®é v¨n hãa, tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt, t×nh tr¹ng h«n nh©n,...

HoÆc néi dung ®iÒu tra tån kho vËt t− lμ çc tiªu thøc: tªn vËt t−, ®¬n vÞ tÝnh, sè l−îng (trong ®ã theo sæ s¸ch, thùc kiÓm kª), chÊt l−îng,...

e. Thêi ®iÓm vμ thêi kú ®iÒu tra:

Thêi ®iÓm ®iÒu tra lμ mèc thêi gian qui ®Þnh ®Ó thu thËp tμi liÖu tÊt c¶ çc ®¬n vÞ ®iÒu tra.

VÝ dô: thêi ®iÓm ®iÒu tra cña tæng ®iÒu tra d©n sè cña n−íc ta n¨m 1989 lμ 0 giê ngμy 1/4/1989.

Qui ®Þnh thêi ®iÓm ®iÒu tra ®Ó tr¸nh ®¨ng ký trïng l¾p hoÆc bá sãt ®¬n vÞ ®iÒu tra khi thu thËp tμi liÖu. Yªu cÇu vÒ thêi ®iÓm ®iÒu tra ®èi víi mçi lo¹i hiÖn t−îng còng cã kh¸c nhau. Cã hiÖn t−îng ®ßi hái quy ®Þnh thêi ®iÓm ®iÒu tra chÝnh x¸c ®Õn giê nh− ®iÒu tra d©n sè. Cã hiÖn t−îng chØ cÇn chÝnh x¸c ®Õn ngμy nh− ®iÒu tra tån kho vËt t−.


Thêi kú ®iÒu tra lμ ®é dμi thêi gian qui ®Þnh ®Ó thu thËp tμi liÖu tÊt c¶ çc ®¬n vÞ ®iÒu tra. Thêi kú ®iÒu tra dμi hay ng¾n phô thuéc vμo tÝnh chÊt phøc t¹p cña hiÖn t−îng nghiªn cøu, môc ®Ých vμ néi dung ®iÒu tra.

2-5. Sai sè trong ®iÒu tra thèng kª

Sai sè trong ®iÒu tra thèng kª lμ chªnh lÖch gi÷a trÞ sè cña tiªu thøc ®iÒu tra thu thËp ®−îc so víi trÞ sè thùc tÕ cña hiÖn t−îng.

Cã thÓ ph©n biÖt hai lo¹i sai sè: sai sè do ®¨ng ký vμ sai sè do tÝnh chÊt ®¹i biÓu.

- Sai sè do ®¨ng ký lμ lo¹i sai sè ph¸t sinh do viÖc ghi chÐp thu thËp tμi liÖu ban ®Çu kh«ng chÝnh x¸c. Nguyªn nh©n cã thÓ do nh©n viªn ®iÒu tra v« t×nh c©n ®ong, ®o, ®Õm, ghi sai hoÆc cè t×nh ghi sai, hoÆc do ng−êi hay ®¬n vÞ ®iÒu tra khai b¸o sai do v« t×nh hay cè ý.

- Sai sè do tÝnh chÊt ®¹i biÓu lμ lo¹i sai sè trong ®iÒu tra chän mÉu. Nguyªn nh©n cña sai sè nμy lμ do viÖc lùa chän ®¬n vÞ ®iÒu tra kh«ng ®ñ tÝnh chÊt ®¹i biÓu.

§Ó kh¾c phôc vμ h¹n chÕ çc sai sè nμy, cÇn cã biÖn ph¸p nh−: chuÈn bÞ ®iÒu tra tèt, tiÕn hμnh kiÓm tra tμi liÖu thu thËp ®−îc vμ kiÓm tra tÝnh chÊt ®¹i diÖn cña çc ®¬n vÞ ®iÒu tra trong ®iÒu tra chän mÉu.

III. TæNG HîP THèNG K£

3-1. Kh¸i niÖm, ý nghÜa, nhiÖm vô tæng hîp thèng kª

Tæng hîp thèng kª lμ tiÕn hμnh chØnh lý, hÖ thèng ho¸ mét çch khoa häc çc tμi liÖu ban ®Çu thu thËp ®−îc trong ®iÒu tra thèng kª.

NhiÖm vô c¬ b¶n cña tæng hîp thèng kª lμ chuyÓn nh÷ng ®Æc tr−ng riªng biÖt cña tõng ®¬n vÞ tæng thÓ thμnh nh÷ng ®Æc tr−ng chung cña toμn bé tæng thÓ.

VÝ dô: sau khi tiÕn hμnh tæng ®iÒu tra d©n sè, c¬ quan thèng kª ®· thu thËp ®−îc mét sè lín tμi liÖu vÒ tiªu thøc ®iÒu tra trªn tõng ng−êi d©n nh−: tuæi t¸c, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp, d©n téc,...Qua tæng hîp çc kÕt qu¶ ®iÒu tra trªn, thèng kª sÏ nªu lªn mét sè chØ tiªu tæng hîp ph¶n ¶nh ®Æc ®iÓm cña toμn bé d©n sè n−íc ta nh−: quy m«, kÕt cÊu, sù ph©n bè d©n sè, nguån lao ®éng...

HoÆc tμi liÖu ®iÒu tra tån kho vËt t− cña doanh nghiÖp qua tæng hîp cho biÕt tæng gi¸ trÞ vËt t− tån kho vμo thêi ®iÓm ®iÒu tra, tæng khèi l−îng vËt t− tõng lo¹i,...

Tæng hîp thèng kª lμ giai ®o¹n thø hai cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu thèng kª, nã cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi kÕt qu¶ nghiªn cøu thèng kª. Tæng hîp thèng kª mét çch ®óng ®¾n vμ khoa häc sÏ lμm cho çc tμi liÖu thu thËp trong ®iÒu


tra thèng kª cã ý nghÜa h¬n vμ sÏ cung cÊp sè liÖu chÝnh x¸c cho giai ®o¹n ph©n tÝch thèng kª.

3-2. Nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu cña tæng hîp thèng kª:

a. Môc ®Ých tæng hîp thèng kª

Môc ®Ých cña tæng hîp thèng kª lμ kh¸i qu¸t çc ®Æc tr−ng chung cña tæng thÓ nghiªn cøu b»ng çc chØ tiªu thèng kª. KÕt qu¶ cña tæng hîp thèng kª lμ c¨n cø ®Ó ph©n tÝch thèng kª. V× v©y khi x¸c ®Þnh môc ®Ých cña tæng hîp thèng kª ph¶i dùa vμo yªu cÇu ph©n tÝch hiÖn t−îng nghiªn cøu ®Ó nªu ra çc chØ tiªu tæng hîp cÇn ®¹t ®−îc.

b. Néi dung tæng hîp thèng kª

Néi dung tæng hîp thèng kª lμ danh môc cña mét hÖ thèng chØ tiªu tæng hîp.

c. Tæ chøc vμ kü thuËt tæng hîp thèng kª

Cã hai h×nh thøc tæ chøc tæng hîp thèng kª lμ : tæng hîp tõng cÊp vμ tæng hîp tËp trung.

- Tæng hîp tõng cÊp lμ tæng hîp tμi liÖu ®iÒu tra tõ cÊp d−íi lªn cÊp trªn theo mét kÕ ho¹ch ®· ®Þnh s½n.

- Tæng hîp tËp trung lμ toμn bé tμi liÖu ®iÒu tra ®−îc tËp trung vÒ mét c¬ quan ®Ó tiÕn hμnh tæng hîp.

Kü thuËt tæng hîp thèng kª cã hai lo¹i lμ: tæng hîp thñ c«ng vμ tæng hîp b»ng m¸y.

- Tæng hîp thñ c«ng lμ tæng hîp b»ng tay hay dïng mét sè ph−¬ng tiÖn tÝnh to¸n ®¬n gi¶n, khi tμi liÖu ban ®Çu kh«ng nhiÒu. Nã ®−îc tiÕn hμnh theo 3 b−íc: s¾p xÕp tμi liÖu vμo tõng tæ, tÝnh sè ®¬n vÞ mçi tæ, tÝnh çc sè céng vμ tæng céng cña hμng vμ cét.

- Tæng hîp b»ng m¸y lμ sö dông hÖ thèng m¸y mãc chuyªn m«n ®Ó tæng hîp thèng kª. ®©y lμ biÖn ph¸p quan träng ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng trong tæng hîp, ®¶m b¶o sè liÖu tæng hîp nhanh chãng chÝnh x¸c.

3-3. B¶ng thèng kª vμ ®å thÞ thèng kª

a. B¶ng thèng kª

B¶ng thèng kª lμ mét h×nh thøc tr×nh bμy çc tμi liÖu thèng kª mét çch cã hÖ thèng, hîp lý vμ râ rμng nh»m biÓu hiÖn çc ®Æc tr−ng vÒ mÆt l−îng cña hiÖn t−îng.


§Æc ®iÓm chung cña b¶ng thèng kª lμ bao giê còng cã nh÷ng con sè céng vμ tæng céng. Çc con sè nμy cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau.

B¶ng thèng kª cã t¸c dông rÊt lín trong c«ng t¸c nghiªn cøu vμ ph©n tÝch thèng kª:

- Gióp ta so s¸nh ®èi chiÕu, ph©n tÝch theo çc ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau.

- B¶ng thèng kª nÕu ®−îc tr×nh bμy tèt th× cã søc thuyÕt phôc rÊt lín.

CÊu thμnh cña b¶ng thèng kª vÒ mÆt h×nh thøc bao gåm: çc hμng ngang, cét däc ph¶n ¸nh quy m« cña b¶ng thèng kª; çc « sè liÖu ®Ó ®iÒn sè liÖu thèng kª; çc tiªu ®Ò gåm tiªu ®Ò chung lμ tªn gäi chung cña b¶ng thèng kª vμ çc tiªu ®Ò cña çc hμng ngang, cét däc ph¶n ¸nh néi dung, ý nghÜa cña çc hμng vμ cét.

VÒ néi dung cña b¶ng thèng kª gåm hai phÇn: phÇn chñ ®Ò vμ phÇn gi¶i thÝch.

PhÇn chñ ®Ò th−êng ®Æt bªn tr¸i b¶ng, nªu lªn ®èi t−îng nghiªn cøu cña b¶ng thèng kª chØ b¶ng thèng kª nãi vÒ çi g×, gåm nh÷ng ®¬n vÞ nμo, tæ nμo. Cã khi lμ çc ®Þa ph−¬ng hoÆc çc thêi gian nghiªn cøu kh¸c nhau cña hiÖn t−îng nghiªn cøu.

PhÇn gi¶i thÝch th−êng ®Æt bªn ph¶i b¶ng gåm çc chØ tiªu gi¶i thÝch çc ®Æc ®iÓm cña ®èi t−îng nghiªn cøu, tøc lμ gi¶i thÝch phÇn chñ ®Ò cña b¶ng.

Khi lËp b¶ng thèng kª cÇn chó ý mét sè quy t¾c sau:

- Quy m« b¶ng kh«ng nªn qu¸ lín, qu¸ phøc t¹p.

- Çc tiªu ®Ò cÇn ghi chÝnh x¸c, râ rμng, dÔ hiÓu.

- Çc hμng vμ cét ®−îc ký hiÖu b»ng ch÷ hoÆc sè.

- Çc chØ tiªu gi¶i thÝch cÇn ®−îc s¾p xÕp theo thø tù hîp lý, çc chØ tiªu thùc hiÖn kÕ ho¹ch bè trÝ gÇn chØ tiªu kÕ ho¹ch, chØ tiªu t−¬ng ®èi bè trÝ gÇn chØ tiªu tuyÖt ®èi.

Çch ghi sè liÖu vμo b¶ng thèng kª:

- §¬n vÞ tÝnh cña çc sè liÖu ph¶i râ rμng, tr¸nh bá sãt.

- Tr−êng hîp kh«ng ghi sè liÖu vμo çc « trong b¶ng th× dïng çc ký hiÖu quy −íc nh−: dÊu g¹ch ngang (-) nÕu « kh«ng cã sè liÖu, dÊu ba chÊm (...) nÕu « thiÕu sè liÖu, sau nμy cã thÓ bæ sung, dÊu g¹ch chÐo (x) nÕu « kh«ng cã liªn quan gi÷a chØ tiªu víi hiÖn t−îng nghiªn cøu.

Çc lo¹i b¶ng thèng kª gåm cã:


- B¶ng gi¶n ®¬n: lμ lo¹i b¶ng thèng kª trong ®ã phÇn chñ ®Ò kh«ng ph©n tæ mμ chØ liÖt kª çc ®¬n vÞ tæng thÓ, çc ®Þa ph−¬ng hoÆc çc thêi gian kh¸c nhau cña hiÖn t−îng nghiªn cøu.

- B¶ng ph©n tæ: lμ lo¹i b¶ng thèng kª trong ®ã ®èi t−îng nghiªn cøu trong phÇn chñ ®Ò ®−îc ph©n tæ theo mét tiªu thøc nμo ®ã.

- B¶ng kÕt hîp: lμ lo¹i b¶ng thèng kª trong ®ã ®èi t−îng nghiªn cøu trong phÇn chñ ®Ò ®−îc ph©n tæ theo 2,3,... tiªu thøc kh¸c nhau.

b. §å thÞ thèng kª

§å thÞ thèng kª lμ dïng çc h×nh vÏ, ®−êng nÐt h×nh häc cïng víi mμu s¾c thÝch hîp ®Ó biÓu hiÖn çc ®Æc tr−ng vÒ mÆt l−îng cña hiÖn t−îng.

Çc lo¹i ®å thÞ thèng kª th−êng dïng nh−: biÓu ®å h×nh cét, biÓu ®å diÖn tÝch (h×nh vu«ng, h×nh trßn, h×nh qu¹t...), biÓu ®å ®−êng gÊp khóc,...

IV. Ph©n tÝch vμ dù §o¸n thèng kª

4-1. Ph©n tÝch thèng kª

a. Kh¸i niÖm, ý nghÜa, nhiÖm vô ph©n tÝch thèng kª

Ph©n tÝch thèng kª lμ nªu lªn mét çch tæng hîp b¶n chÊt vμ tÝnh qui luËt cña hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi th«ng qua biÓu hiÖn b»ng sè l−îng cña hiÖn t−îng trong ®iÒu kiÖn ®Þa ®iÓm vμ thêi gian cô thÓ nh»m ®−a ra nh÷ng c¨n cø cho quyÕt ®Þnh qu¶n lý.

Ph©n tÝch thèng kª lμ giai ®o¹n cuèi cïng cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu thèng kª, nã biÓu hiÖn tËp trung kÕt qu¶ cña toμn bé qu¸ tr×nh nghiªn cøu thèng kª. Çc tμi liÖu cña ®iÒu tra vμ tæng hîp thèng kª chØ cã qua ph©n tÝch s©u s¾c vμ toμn diÖn míi nªu lªn biÓu hiÖn vÒ l−îng b¶n chÊt vμ tÝnh qui luËt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. NhiÖm vô chung cña ph©n tÝch thèng kª lμ nªu râ b¶n chÊt, tÝnh quy luËt vμ sù ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi.

b. Nh÷ng yªu cÇu cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c cÇn ®−îc tu©n thñ trong ph©n tÝch thèng kª

- Khi ph©n tÝch thèng kª ph¶i dùa trªn c¬ së ph©n tÝch lý luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vμ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®Ó thÊy ®−îc b¶n chÊt cña hiÖn t−îng trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh vμ ph¸t triÓn.

- Khi ph©n tÝch ph¶i c¨n cø vμo toμn bé sù kiÖn vμ ®Æt chóng trong mèi liªn hÖ t¸c ®éng víi nhau, ®Ó t×m ra mèi liªn quan gi÷a çc hiÖn t−îng trong mét tæng thÓ chung.


- Khi ph©n tÝch ®èi víi çc hiÖn t−îng cã tÝnh chÊt vμ h×nh thøc kh¸c nhau, ph¶i ¸p dông çc ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau, kh«ng thÓ ¸p dông mét ph−¬ng ph¸p chung cho tÊt c¶ çc hiÖn t−îng.

c. Nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu trong ph©n tÝch thèng kª

- Môc ®Ých cña ph©n tÝch thèng kª: lμ x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò mμ ph©n tÝch thèng kª cÇn gi¶i quyÕt trong mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh.

VÝ dô: khi ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp, môc ®Ých cô thÓ ®−îc x¸c ®Þnh lμ: nªu râ −u nh−îc ®iÓm, t×m nguyªn nh©n vμ biÖn ph¸p kh¾c phôc trong kú tíi ®Ó ®−a s¶n xuÊt ph¸t triÓn.

- Lùa chän ®¸nh gi¸ tμi liÖu dïng cho ph©n tÝch: c¨n cø vμo môc ®Ých ph©n tÝch ®Ó lùa chän nh÷ng tμi liÖu thËt cÇn thiÕt gåm çc tμi liÖu chÝnh vμ çc tμi liÖu cã liªn quan.

ChÊt l−îng tμi liÖu cã ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng ph©n tÝch, do ®ã çc tμi liÖu cÇn ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸ trªn çc mÆt sau ®©y:

+ Tμi liÖu thu thËp ®−îc cã ®¶m b¶o çc yªu cÇu chÝnh x¸c, kÞp thêi, ®Çy ®ñ kh«ng? Ph−¬ng ph¸p thu thËp tμi liÖu cã khoa häc hay kh«ng?

+ Tμi liÖu cã ®−îc chØnh lý, hÖ thèng hãa khoa häc hay kh«ng? Cã ®¸p øng yªu cÇu môc ®ich ph©n tÝch kh«ng?

+ Çc chØ tiªu ®−îc tÝnh to¸n theo ph−¬ng ph¸p nμo? Cã thèng nhÊt víi ph−¬ng ph¸p thèng kª hay kh«ng?

- X¸c ®Þnh çc ph−¬ng ph¸p, çc chØ tiªu ph©n tÝch: Thèng kª häc cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®Ó ph©n tÝch nh−: nhãm çc ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu çc møc ®é cña hiÖn t−îng (sè tuyÖt ®èi, sè t−¬ng ®èi, sè b×nh qu©n), nhãm çc ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña hiÖn t−îng (d·y sè thêi gian, chØ sè, hÖ thèng chØ sè), nhãm çc ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a çc hiÖn t−îng (ph©n tæ, ph−¬ng ph¸p t−¬ng quan,...).

§Ó lùa chän ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch cho tõng tr−êng hîp cô thÓ ph¶i chó ý çc ®Æc ®iÓm sau ®©y:

+ Ph¶i c¨n cø vμo môc ®Ých ph©n tÝch vμ ®Æc ®iÓm tÝnh chÊt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu ®Ó chän ph−¬ng ph¸p thÝch hîp.


+ Ph¶i hiÓu râ −u nh−îc ®iÓm vμ ®iÒu kiÖn ¸p dông cña tõng ph−¬ng ph¸p.

+ Ph¶i sö dông kÕt hîp nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®Ó lμm cho ph©n tÝch s©u s¾c vμ toμn diÖn.

Khi ph©n tÝch ph¶i x¸c ®Þnh çc chØ tiªu cÇn thiÕt phï hîp víi môc ®Ých nghiªn cøu. Khi x¸c ®Þnh çc chØ tiªu cÇn chó ý:

+ Ph¶i lùa chän chØ tiªu quan träng nhÊt ph¶n ¸nh ®óng ®¾n b¶n chÊt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu.

+ Çc chØ tiªu thèng kª ph¶i cã sù liªn hÖ bæ sung cho nhau.

- So s¸nh, ®èi chiÕu çc chØ tiªu

So s¸nh ®èi chiÕu çc chØ tiªu víi nhau sÏ thÊy ®−îc çc ®Æc ®iÓm, b¶n chÊt, xu h−íng ph¸t triÓn vμ tÝnh qui luËt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. Khi so s¸nh ®èi chiÕu çc chØ tiªu cÇn chó ý ®¶m b¶o tÝnh chÊt çc thÓ so s¸nh ®−îc.

- Dù ®o¸n çc møc ®é t−¬ng lai cña hiÖn t−îng

Dù ®o¸n thèng kª lμ c¨n cø vμo tμi liÖu thèng kª vÒ hiÖn t−îng nghiªn cøu trong thêi gian ®· qua vμ sö dông çc ph−¬ng ph¸p thÝch hîp ®Ó tÝnh to¸n møc ®é t−¬ng lai hiÖn t−îng.

- §Ò xuÊt çc quyÕt ®Þnh qu¶n lý

Çc quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®−îc ®Ò xuÊt trªn c¬ së ph©n tÝch vμ kh¼ng ®Þnh ®−îc −u, nh−îc ®iÓm vμ çc tån t¹i cÇn quan t©m gi¶i quyÕt. Çc ý kiÕn ®Ò xuÊt cho c«ng t¸c qu¶n lý ph¶i cã ý nghÜa thiÕt thùc, phï hîp víi hoμn c¶nh thùc tÕ vμ cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®−îc.

Néi dung vμ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª sÏ ®−îc ®Ò cËp tiÕp trong çc ch−¬ng sau.

4-2. Dù ®o¸n thèng kª

Dù ®o¸n thèng kª lμ sù tiÕp tôc cña qu¸ tr×nh ph©n tÝch thèng kª, trong ®ã sö dông çc ph−¬ng ph¸p s½n cã cña thèng kª ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ t−¬ng lai cña çc hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi b»ng nh÷ng con sè cô thÓ.

Dù ®o¸n lμ mét c«ng viÖc cÇn thiÕt vμ phï hîp víi kh¶ n¨ng cña thèng kª, v× thèng kª n¾m ®−îc phÇn lín çc th«ng tin thùc hiÖn vÒ mäi mÆt ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi vμ cã mét hÖ thèng çc ph−¬ng ph¸p chuyªn m«n thÝch hîp ®Ó dù ®o¸n.

Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i bÊt kú hiÖn t−îng kinh tÕ - x· héi nμo còng ®ßi hái ph¶i dù ®o¸n. Th«ng th−êng, thèng kª tiÕn hμnh dù ®o¸n nh÷ng hiÖn


t−îng kinh tÕ - x· héi quan träng nhÊt g¾n liÒn víi viÖc x©y dùng vμ thùc hiÖn kÕ ho¹ch, hoÆc nh÷ng hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh chÞu nhiÒu ¶nh h−ëng cña çc nh©n tè ngÉu nhiªn, hoÆc cã sù xuÊt hiÖn vμ ph¸t triÓn cña çc hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh míi.

§Æc ®iÓm lín nhÊt cña dù ®o¸n thèng kª lμ tÝnh chÊt nhiÒu ph−¬ng ¸n víi nh÷ng x¸c suÊt tin cËy nhÊt ®Þnh. Dùa trªn c¬ së ®ã, çc c¬ quan sö dông cã thÓ chän lÊy mét ph−¬ng ¸n dù ®o¸n nμo mμ qua ph©n tÝch bæ sung thÊy lμ tèt nhÊt.

Tuú theo tÝnh chÊt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu vμ nhiÖm vô cô thÓ cña dù ®o¸n, thèng kª cã thÓ cã nh÷ng dù ®o¸n kh¸c nhau: dμi h¹n, trung h¹n vμ ng¾n h¹n.

Dù ®o¸n dμi h¹n th−êng ®−îc lËp cho kho¶ng thêi gian 10 - 30 n¨m vμ l©u h¬n n÷a. Dù ®o¸n dμi h¹n nh»m phôc vô cho viÖc x©y dùng çc kÕ ho¹ch vμ ch−¬ng tr×nh dμi h¹n. Th«ng th−êng, ng−êi ta chØ dù ®o¸n dμi h¹n cho çc chØ tiªu kinh tÕ quan träng nhÊt, çc mèi liªn hÖ liªn ngμnh, çc môc tiªu chiÕn l−îc vμ x¸c ®Þnh çc hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh kinh tÕ míi sÏ xuÊt hiÖn.

Dù ®o¸n trung h¹n th−êng ®−îc lËp cho 3 - 5 n¨m hoÆc d−íi 10 n¨m. Dù ®o¸n trung h¹n chñ yÕu nh»m phôc vô cho viÖc x©y dùng çc kÕ ho¹ch 5 n¨m hoÆc çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ trung h¹n.

Dù ®o¸n ng¾n h¹n cã thêi h¹n dù ®o¸n rÊt linh ho¹t tõ vμi ngμy, tuÇn, th¸ng, ®Õn 1 n¨m hoÆc 2,3 n¨m. Dù ®o¸n ng¾n h¹n phôc vô cho viÖc lËp çc kÕ ho¹ch vμ ch−¬ng tr×nh ng¾n h¹n. Ngoμi ra, dù ®o¸n ng¾n h¹n cßn cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc qu¶n lý kinh tÕ, kÞp thêi t¸c ®éng ®Ó ®iÒu khiÓn vμ ®iÒu chØnh çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë çc ®¬n vÞ c¬ së.

Thèng kª trong çc ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së th−êng lμm çc dù ®o¸n ng¾n h¹n, v× nã thiÕt thùc phôc vô cho çc yªu cÇu l·nh ®¹o vμ qu¶n lý kinh tÕ ®¬n vÞ./.


Ch−¬ng III

®iÒu tra chän mÉu

I. Kh¸i niÖm, ý nghÜa cña ®iÒu tra chän mÉu

§iÒu tra chän mÉu lμ lo¹i ®iÒu tra kh«ng toμn bé, trong ®ã ng−êi ta chän ra mét sè ®¬n vÞ thuéc tæng thÓ nghiªn cøu ®Ó tiÕn hμnh ®iÒu tra thùc tÕ, sau ®ã dïng kÕt qu¶ nμy ®Ó tÝnh to¸n suy réng thμnh çc ®Æc ®iÓm chung cña tæng thÓ.

§iÒu tra chän mÉu ra ®êi tõ l©u trªn c¬ së vËn dông lý thuyÕt x¸c suÊt thèng kª to¸n. Ph−¬ng ph¸p nμy cã nh÷ng −u ®iÓm sau:

- TiÕt kiÖm thêi gian vμ chi phÝ, ®¶m b¶o tÝnh kÞp thêi.

- Néi dung diÒu tra cã thÓ më réng thªm, cã thÓ ®i s©u nghiªn cøu nhiÒu mÆt cña hiÖn t−îng.

- Tμi liÖu thu thËp cã thÓ ®¹t møc ®é chÝnh x¸c cao.

Tuy nhiªn, ®iÒu tra chän mÉu còng cã nh÷ng mÆt nh−îc ®iÓm h¹n chÕ. Do chØ ®iÒu tra ë mét sè Ýt ®¬n vÞ råi suy réng, nªn kÕt qu¶ lu«n cã sai sè nhÊt ®Þnh kh«ng thÓ tr¸nh khái.

§iÒu tra chän mÉu sö dông thÝch hîp nhÊt víi nh÷ng ®èi t−îng nghiªn cøu kh«ng cho phÐp tiÕn hμnh ®iÒu tra toμn bé nh−: kiÓm tra chÊt l−îng s¶n phÈm, ®iÒu tra n¨ng suÊt, ®iÒu tra møc sèng cña d©n c−...

II. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ ®iÒu tra chän mÉu

2-1. Tæng thÓ chung vμ tæng thÓ mÉu

Tæng thÓ chung lμ tæng thÓ bao gåm tÊt c¶ çc ®¬n vÞ thuéc ®èi t−îng ®iÒu tra, ký hiÖu lμ N.

Tæng thÓ mÉu lμ tæng thÓ bao gåm mét sè ®¬n vÞ nhÊt ®Þnh ®−îc chän ra tõ tæng thÓ chung ®Ó ®iÒu tra thu thËp tμi liÖu. Tæng thÓ mÉu cã kÝch th−íc nhá h¬n tæng thÓ chung, ký hiÖu lμ n.

VÝ dô: trong mét ®ît s¶n xuÊt 120.000 s¶n phÈm, ng−êi ta chän 1.000 s¶n phÈm ®Ó ®iÒu tra chÊt l−îng s¶n phÈm. VËy tæng thÓ chung N = 120.000 vμ sè ®¬n vÞ tæng thÓ mÉu n = 1.000.

Sau khi tiÕn hμnh ®iÒu tra tæng thÓ mÉu, ta cã thÓ tÝnh ra çc chØ tiªu sau ®©y lμm c¨n cø suy réng thμnh çc chØ tiªu t−¬ng øng cña tæng thÓ chung.

- Tõ sè b×nh qu©n mÉu cã thÓ suy réng ra sè b×nh qu©n chung x~ x


Ngoμi ra, c¨n cø vμo çc sè b×nh qu©n trªn cã thÓ tÝnh ra ph−¬ng sai mÉu vμ ph−¬ng sai chung .

, nÕu cã tÇn sè

, nÕu cã tÇn sè

- Tõ tû lÖ mÉu w cã thÓ suy réng ra tû lÖ cïng lo¹i chiÕm trong tæng thÓ chung, gäi lμ tû lÖ chung p.

Trong tr−êng hîp nμy ph−¬ng sai mÉu lμ w(1-w) vμ ph−¬ng sai chung lμ pq.

VÝ dô: trong mét ®ît s¶n xuÊt 120.000 s¶n phÈm, trong ®ã: cã 114.000 s¶n phÈm lo¹i 1. Ng−êi ta chän ra 1.000 s¶n phÈm ®Ó ®iÒu tra chÊt l−îng s¶n phÈm, th× thÊy cã 970 s¶n phÈm lo¹i 1.

VËy tû lÖ s¶n phÈm lo¹i 1 ®iÒu tra ®−îc lμ: lμ tû lÖ mÉu theo kÕt qu¶ ®iÒu tra chän mÉu.

Tû lÖ s¶n phÈm ®¹t lo¹i 1 lμ: lμ tû lÖ chung cña tæng sè s¶n phÈm s¶n xuÊt.

2-2. Sai sè trong ®iÒu tra chän mÉu

Sai sè trong chän ®iÒu tra chän mÉu lμ chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ cña tæng thÓ mÉu víi gi¸ trÞ thùc tÕ cña tæng thÓ chung, tøc lμ chªnh lÖch gi÷a çc sè b×nh qu©n vμ gi÷a çc tû lÖ (w - p)

Qua vÝ dô trªn ta thÊy, gi÷a tû lÖ mÉu vμ tû lÖ chung chªnh lÖch lμ 97% - 95% = 2%, ®©y chÝnh lμ sai sè trong chän mÉu khi suy réng tμi liÖu. Sai sè th−êng lμ kh«ng biÕt, v× ta kh«ng biÕt gi¸ trÞ cña tæng thÓ chung,

Sai sè chän mÉu tån t¹i trong b¶n th©n ®iÒu tra chän mÉu, phô thuéc vμo tÝnh chÊt ®¹i biÓu cña tæng thÓ mÉu ®èi víi tæng thÓ chung. TÝnh chÊt ®¹i biÓu cña tæng thÓ mÉu cμng thÊp th× sai sè chän mÉu cμng lín. TÝnh chÊt ®¹i biÓu cña tæng thÓ mÉu l¹i phô thuéc vμo çc yÕu tè nh−: quy m« cña tæng thÓ mÉu, tÝnh chÊt ®ång ®Òu cña tæng thÓ chung vμ çc ph−¬ng ph¸p chän mÉu.

Sai sè chän mÉu lμ mét trÞ sè kh«ng cè ®Þnh, v× tõ mét tæng thÓ chung cã thÓ thμnh lËp nhiÒu tæng thÓ mÉu kh¸c nhau. Sai sè b×nh qu©n chän mÉu lμ kÕt qu¶ tæng hîp çc sai sè kh¸c nhau do viÖc lùa chän tæng thÓ mÉu cã kÕt cÊu thay ®æi.

Tr−êng hîp chän mÉu ngÉu nhiªn nhiÒu lÇn (chän lÆp), tøc lμ chän ngÉu nhiªn tõng ®¬n vÞ mÉu ®Ó ghi chÐp, ®¨ng ký sè liÖu, sau ®ã ®¬n vÞ ®−îc

20σ

2σ

nxxi∑ −=

220

)~(σ ∑

∑ −=i

ii

nnxx 22

0

)~(σ

)~( xx −

∑∑ −=

i

ii

NNxx

2

2 )(σN

xxi∑ −=2

2 )(σ

%97100000.1

970=x

%95100000.120000.114

=x


chän l¹i ®−îc tr¶ vÒ tæng thÓ chung vμ tiÕp tôc chän ®¬n vÞ kÕ tiÕp cho ®Õn khi ®ñ sè ®¬n vÞ mÉu míi th«i. Nh− vËy, mçi ®¬n vÞ tæng thÓ chung ®Òu cã kh¶ n¨ng d−îc chän ra ®¨ng ký nhiÒu lÇn. C«ng thøc tÝnh sai sè b×nh qu©n chän mÉu trong tr−êng hîp chän mÉu nμy nh− sau:

- NÕu ®Ó suy réng chØ tiªu b×nh qu©n

- NÕu ®Ó suy réng chØ tiªu t−¬ng ®èi

Tr−êng hîp chän mÉu ngÉu nhiªn mét lÇn (chän kh«ng lÆp) tøc lμ chän ngÉu nhiªn ®¬n thuÇn tõng ®¬n vÞ ®Ó ®iÒu tra, sau ®ã ®¬n vÞ ®−îc chän kh«ng ®−îc tr¶ l¹i vμo tæng thÓ chung vμ tiÕp tôc chän ®¬n vÞ tiÕp theo. Nh− vËy, sau mçi lÇn chän, tæng thÓ chung gi¶m ®i mét ®¬n vÞ vμ mçi ®¬n vÞ tæng thÓ chØ ®−îc chän mét lÇn. C«ng thøc tÝnh sai sè b×nh qu©n chän mÉu trong tr−êng hîp nμy nh− sau:



V× n < N nªn : nh− vËy sai sè b×nh qu©n trong tr−êng hîp chän mÉu mét lÇn nhá h¬n sai sè b×nh qu©n chän mÉu nhiÒu lÇn.

NÕu sè ®¬n vÞ tæng thÓ mÉu chiÕm tû lÖ kh«ng ®¸ng kÓ so víi tæng thÓ chung th× vμ sai sè b×nh qu©n trong hai c¸ch chän mét lÇn vμ nhiÒu lÇn kh«ng chªnh lÖch nhiÒu. V× vËy, nÕu hiÖn t−îng nghiªn cøu cã nhiÒu ®¬n vÞ tæng thÓ, th× dï chän mÉu theo ph−¬ng ph¸p nμo th× ng−êi ta vÉn tÝnh sai sè b×nh qu©n chän mÉu theo c«ng thøc chän nhiÒu lÇn.

NÕu kh«ng cã tμi liÖu vÒ ph−¬ng sai, th× ph¶i tÝnh gÇn ®óng sai sè b×nh qu©n chän mÉu b»ng c¸ch thay thÕ ph−¬ng sai chung b»ng ph−¬ng sai mÉu.

Tr−êng hîp chän mÉu ngÉu nhiªn nhiÒu lÇn:


nx2σμ =

npp

npq

p)1( −

==μ

)1(Nn

npq

p −=μ

)1(2

Nn

nx−=

σμ

11 ≈−Nn

nx20σμ =

11



Tr−êng hîp chän mÉu ngÉu nhiªn mét lÇn:



2-3. Ph¹m vi sai sè chän mÉu

Sai sè chän mÉu cã thÓ n»m trong ph¹m vi chªnh lÖch nhiÒu h¬n hoÆc Ýt h¬n so víi c¸c chØ tiªu cña tæng thÓ chung. V× vËy, chªnh lÖch cña vμ w - p n»m trong ph¹m vi . Theo chøng minh cña lý thuyÕt x¸c suÊt, nÕu sai sè chän mÉu n»m trong kho¶ng th× x¸c suÊt hay tr×nh ®é tin cËy cña viÖc suy réng tμi liÖu lμ 0,6827. Tøc lμ trong 10.000 tr−êng hîp chän mÉu, th× cã 6.827 tr−êng hîp ch¾c ch¾n sai sè chän mÉu kh«ng v−ît qu¸ ph¹m vi .

§Ó n©ng cao tr×nh ®é tin cËy cña cña viÖc suy réng tμi liÖu, ng−êi ta më réng thªm ph¹m vi sai sè chän mÉu.

NÕu ph¹m vi nμy ®−îc më réng lªn th× x¸c suÊt cña viÖc suy réng lªn ®Òu 0,9545. Tøc lμ trong 10.000 tr−êng hîp chän mÉu th× cã 9.545 tr−êng hîp ch¾c ch¾n sai sè chän mÉu kh«ng v−ît qu¸ . T−¬ng tù nÕu më réng ph¹m vi chän mÉu lªn th× x¸c suÊt cña viÖc suy réng lªn ®Õn 0,9973...

Trong ®ã lμ hμm Laplace Gauss vμ:

VËy ph¹m vi sai sè chän mÉu cμng më réng th× x¸c suÊt cña viÖc suy réng tμi liÖu cμng t¨ng, ®iÒu ®ã dÉn ®Õn sai sè chän mÉu còng t¨ng theo ph¹m vi sai sè chän mÉu ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:

μ2±

μ3±

)1()1(Nn

nww

p −−

=μ

)1(20

Nn

nx−=

σμ

nww

p)1( −

=μ

xx −~

μ±μ±

μ±

μ2±

9545,0)2(2)2~( =Φ=〈− xxP

9973,0)3(2)3~( =Φ=〈− xxP

π21)( =Φ t ∫

+

−

−t

t

t

dte .22

)(tΦ

με .t=


Trong ®ã:

ε - Ph¹m vi sai sè chän mÉu.

t - HÖ sè tin cËy.

μ - Sai sè b×nh qu©n chän mÉu.

Φ(t) - Tr×nh ®é tin cËy.

Trong thùc tÕ th−êng sö dông b¶ng tÝnh s½n trÞ sè cña hμm Φ(t), nÕu biÕt t suy ra Φ(t) vμ ng−îc l¹i.

2-4. X¸c ®Þnh sè ®¬n vÞ tæng thÓ mÉu

Ta cã thÓ dùa vμo çc c«ng thøc x¸c ®Þnh ph¹m vi sai sè chän mÉu ®Ó

tÝnh ra sè ®¬n vÞ tæng thÓ mÉu.

- NÕu ®Ó suy réng chØ tiªu b×nh qu©n.

+ Chän nhiÒu lÇn.

+ Chän mét lÇn.

- NÕu ®Ó suy réng chØ tiªu t−¬ng ®èi.

+ Chän nhiÒu lÇn.

+ Chän mét lÇn.

Trong çc c«ng thøc trªn ta thÊy sè mÉu (n) phô thuéc vμo çc nh©n tè sau: ph¹m vi sai sè chän mÉu (ε), hÖ sè tin cËy (t) vμ ph−¬ng sai cña tæng thÓ chung ( ).

Trong thùc tÕ khi x¸c ®Þnh sè mÉu (n) cÇn ®iÒu tra th−êng khã kh¨n v× kh«ng cã ph−¬ng sai chung. Cã thÓ gi¶i quyÕt theo çc h−íng sau ®©y:

- TÝnh ra ph−¬ng sai dïng cho lÇn ®iÒu tra nμy, c¨n cø vμo tμi liÖu ®iÒu tra cña nhiÒu cuéc ®iÒu tra chän mÉu t−¬ng tù tr−íc ®©y ®èi víi hiÖn t−îng nghiªn cøu.

- Chän ph−¬ng sai nμo lín nhÊt cho ®iÒu tra lÇn nμy, c¨n cø vμo tμi liÖu ®iÒu tra cña nhiÒu cuéc ®iÒu tra chän mÉu t−¬ng tù tr−íc ®©y ®èi víi hiÖn

2

22 .εσtn =

222

22

....σε

σtNNtn

+=

2

2 )1.(.ε

pptn −=

)1.(..).1.(.

22

2

pptNNpptn−+

−=ε

2σ


t−îng nghiªn cøu. Khi ®iÒu tra ®Ó tÝnh chØ tiªu t−¬ng ®èi, nªn chän chØ tiªu nμo cã trÞ sè gÇn 0,5 nhÊt, nh− vËy ph−¬ng sai tÝnh ra sÏ lín h¬n c¶, ®Ó sè mÉu n chän ra ph¶i t¨ng lªn míi ®¶m b¶o tÝnh ®¹i biÓu cña mÉu.

- Chän ph−¬ng sai cña çc cuéc ®iÒu tra chän mÉu ë n¬i kh¸c, nÕu hiÖn t−îng nghiªn cøu n¬i kh¸c cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vμ ®iÒu kiÖn t−¬ng tù.

- §iÒu tra chän mÉu thÝ ®iÓm trong ph¹m vi nhá ®Ó tÝnh to¸n gÇn ®óng chØ tiªu cÇn thiÕt.

VÝ dô 1: ®Ó nghiªn cøu nhu cÇu tiªu dïng v¶i cña nh©n d©n t¹i mét ®Þa ph−¬ng, ng−êi ta tiÕn hμnh ®iÒu tra chän mÉu. BiÕt r»ng, ®é lÖch tiªu chuÈn vÒ møc tiªu dïng v¶i lμ 25,5 mÐt, yªu cÇu sai sè kh«ng qu¸ 1,5 mÐt ®èi víi mçi hé gia ®×nh vμ tr×nh ®é tin cËy lμ 95,45%. X¸c ®Þnh sè ®¬n vÞ cÇn ®iÒu tra ®Ó ®¹t ®−îc çc yªu cÇu trªn?

Ta cã: Φ(t)=0,9545⇒ t =2

σ = 25,5 mÐt ; ε = 1,5 mÐt

Sè hé cÇn ®iÒu tra lμ: hé

VÝ dô 2: ®Ó kiÓm tra chÊt l−îng cña mét lo¹i s¶n phÈm s¶n xuÊt t¹i doanh nghiÖp, ng−êi ta sö dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu. Yªu cÇu tr×nh ®é tin cËy cña suy réng tμi liÖu lμ 95,45%, ph¹m vi sai sè cho phÐp 4%. BiÕt r»ng trong çc lÇn ®iÒu tra tr−íc tû lÖ s¶n phÈm lo¹i 1 lμ 60%, 70% vμ 65%. X¸c ®Þnh sè ®¬n vÞ cÇn ®iÒu tra ®Ó ®¹t ®−îc çc yªu cÇu trªn.

Ta cã: Φ(t)=0,9545⇒ t =2

p = 60% hay 0,6 (lμ trÞ sè gÇn 0,5 nhÊt) ; ε = 0,04

Sè s¶n phÈm cÇn ®iÒu tra lμ:

s¶n phÈm

2-4. Mét sè ph−¬ng ph¸p chän mÉu trong thèng kª

Sai sè chän mÉu phô thuéc vμo çc ph−¬ng ph¸p chän mÉu. Çch chän mÉu kh¸c nhau dÉn ®Õn çc sai sè chän mÉu kh¸c nhau. Ph−¬ng ph¸p chän mÉu khoa häc lμ ph−¬ng ph¸p ®¸p øng yªu cÇu cña lý thuyÕt chän mÉu, nghÜa lμ chän ngÉu nhiªn, kh¸ch quan, ®ång thêi phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tæng thÓ chung. Trong thèng kª th−êng dïng çc ph−¬ng ph¸p chän mÉu chñ yÕu sau ®©y:

a. Chän ngÉu nhiªn ®¬n thuÇn: lμ ph−¬ng ph¸p lÊy çc sè ®¬n vÞ mÉu mét çch hoμn toμn ngÉu nhiªn, kh«ng qua bÊt kú mét sù s¾p xÕp nμo nh−: rót

156.1)5,1(

)5,25(2.2

22

2

22

===xtn

εσ

600)04,0(

)6,01(6,02)1.(.2

2

2

2

=−

=−

=xxpptn

ε


th¨m, quay sè, chän theo b¶ng sè ngÉu nhiªn... Mçi ®¬n vÞ cña tæng thÓ chung cã thÓ ®−îc chän mét lÇn (chän kh«ng lÆp) hoÆc chän nhiÒu lÇn (chän lÆp).

Chän ngÉu nhiªn ®¬n thuÇn cã −u ®iÓm lμ t¹o ra mét tæng thÓ mÉu kh¸ch quan, cho kÕt qu¶ chÝnh x¸c nÕu ®é biÕn thiªn tiªu thøc cña çc ®¬n vÞ tæng thÓ kh«ng lín l¾m, kÕt cÊu tæng thÓ kh«ng phøc t¹p. Tuy nhiªn, nÕu tæng thÓ chung cã qu¸ nhiÒu ®¬n vÞ, kÕt cÊu phøc t¹p th× çch chän nμy cã thÓ sai sãt vμ tèn c«ng søc.

b. Chän mÉu m¸y mãc: lμ ph−¬ng ph¸p chän mÉu mét çch ngÉu nhiªn, c¨n cø vμo kho¶ng çch nhÊt ®Þnh tõ danh s¸ch çc ®¬n vÞ cña tæng thÓ chung ®−îc s¾p xÕp theo mét thø tù nμo ®ã nh−: theo thø tù vÇn A,B,C ...cña tªn gäi, theo thø tù ®Þa ph−¬ng, theo quy m« tõ nhá ®Õn lín v.v..

Kho¶ng çch chän Sè ®¬n vÞ tæng thÓ chung

mét ®¬n vÞ ®iÒu tra Sè ®¬n vÞ tæng thÓ mÉu

Trong chän mÉu m¸y mãc, çc ®¬n vÞ mÉu ®−îc chän theo mét kho¶ng çch nhÊt ®Þnh, nªn ®−îc ph©n phèi ®Òu trong tæng thÓ chung theo tiªu thøc lμm c¨n cø lËp danh s¸ch, v× vËy tÝnh chÊt ®¹i biÓu cña mÉu ®−îc n©ng cao. Tuy nhiªn, nÕu quy m« tæng thÓ chung qu¸ lín th× viÖc lËp danh s¸ch cã thÓ gÆp nhiÒu khã kh¨n.

c. Chän mÉu ph©n lo¹i (chän mÉu cã ph©n tæ): lμ ph−¬ng ph¸p chän çc ®¬n vÞ ®iÒu tra tõ tæng thÓ chung ®· ®−îc ph©n tæ theo tiªu thøc liªn quan ®Õn néi dung nghiªn cøu. Mçi tæ th−êng ®¹i diÖn cho mét lo¹i h×nh kinh tÕ - x· héi. Sau ®ã trong ph¹m vi mçi tæ tiÕn hμnh chän ra mét sè ®¬n vÞ nhÊt ®Þnh theo çch chän ngÉu nhiªn ®¬n thuÇn hoÆc chän m¸y mãc. Sè ®¬n vÞ ®−îc chän tõ mçi tæ cã thÓ t−¬ng øng hoÆc kh«ng t−¬ng øng víi tû träng cña tæ trong tæng thÓ chung.

Chän mÉu ph©n lo¹i theo tû lÖ ®¶m b¶o kÕt cÊu cña mÉu t−¬ng tù kÕt cÊu cña tæng thÓ chung xÐt theo tiªu thøc ph©n tæ. Tõ ®ã tÝnh chÊt ®¹i biÓu cña mÉu ®−îc n©ng cao. Theo ph−¬ng ph¸p nμy, cã thÓ sö dông tμi liÖu cña sè mÉu tõng tæ ®Ó nghiªn cøu ®Æc ®iÓm tæ ®ã, nªn gióp cho viÖc nghiªn cøu tæng thÓ ®−îc s©u s¾c, toμn diÖn h¬n.

d. Chän c¶ khèi: lμ ph−¬ng ph¸p chän nh÷ng ®¬n vÞ tæng thÓ mÉu tõ tæng thÓ chung, b»ng çch chän tõng khèi ®¬n vÞ mÉu cïng mét lóc theo çch chän ngÉu nhiªn ®¬n thuÇn hay chän m¸y mãc. Nh− vËy tæng thÓ chung ®−îc chia thμnh nhiÒu khèi vμ chän ra mét sè khèi mÉu ®Ó ®iÒu tra toμn bé çc ®¬n vÞ trong khèi mÉu ®ã.

=


Chän c¶ khèi cã −u ®iÓm lμ tiÕn hμnh ®¬n gi¶n, nh−ng tÝnh chÊt ®¹i biÓu cña tæng thÓ mÉu kh«ng cao, sai sè chän mÉu cã kh¶ n¨ng lín h¬n so víi c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c.

III. Suy réng kÕt qu¶ ®iÒu tra chän mÉu

Suy réng kÕt qu¶ ®iÒu tra chän mÉu lμ tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu cña tæng thÓ chung, trªn c¬ së cña tμi liÖu ®· thu thËp ®−îc tõ tæng thÓ mÉu.

C«ng thøc tÝnh:

- §Ó suy réng ra chØ tiªu b×nh qu©n

- §Ó suy réng ra chØ tiªu t−¬ng ®èi

VÝ dô 1: n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n mét c«ng nh©n tÝnh ®−îc trong ®iÒu tra cña tæng thÓ mÉu ë doanh nghiÖp A lμ s¶n phÈm/ngμy/ng−êi, víi x¸c suÊt 0,9545 ph¹m vi sai sè chän mÉu ε = 0,2 s¶n phÈm/ngμy/ng−êi.

Nh− vËy, suy ra n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n mét c«ng nh©n cña doanh nghiÖp n»m trong ph¹m vi lμ:

hay: s¶n phÈm/ngμy/ng−êi

VÝ dô 2: tû lÖ s¶n phÈm lo¹i 1 ®iÒu tra ®−îc cña tæng thÓ mÉu w=50% víi x¸c suÊt 0,9545, ph¹m vi sai sè cho phÐp lμ ε = 4%. Nh− vËy, tû lÖ s¶n phÈm lo¹i 1 cña tæng thÓ chung n»m trong ph¹m vi lμ:

hay:

εε +≤≤− xxx ~~

εε +≤≤− wpw

2,0202,020 +≤≤− x

20~ =x

2,208,19 ≤≤ x

%4%50%4%50 +≤≤− p%54%46 ≤≤ p


CH¦¥NG IV

PH¢N Tæ THèNG K£

I. KH¸I NIÖM, ý NGHÜA, NHIÖM Vô PH¢N Tæ THèNG K£

1-1. Kh¸i niÖm

Ph©n tæ thèng kª lμ c¨n cø vμo mét hoÆc mét sè tiªu thøc nμo ®ã ®Ó ph©n chia çc ®¬n vÞ cña hiÖn t−îng nghiªn cøu thμnh çc tæ vμ çc tiÓu tæ cã tÝnh chÊt kh¸c nhau.

VÝ dô: khi nghiªn cøu t×nh h×nh s¶n xuÊt cña çc doanh nghiÖp, cã thÓ chia çc doanh nghiÖp thμnh çc tæ theo çc tiªu thøc nh−: “thμnh phÇn kinh tÕ”, “ sè l−îng lao ®éng”, “gi¸ trÞ s¶n xuÊt ”, “thu nhËp b×nh qu©n cña mét lao ®éng”,...

1-2. ý nghÜa vμ nhiÖm vô cña ph©n tæ thèng kª

- Ph©n tæ thèng kª cã nhiÒu ý nghÜa trong nghiªn cøu thèng kª

+ Trong mét sè tr−êng hîp ®iÒu tra thèng kª ng−êi ta ph¶i dïng ®Õn ph−¬ng ph¸p ph©n tæ.

VÝ dô: khi ®iÒu tra doanh thu cña nh÷ng ng−êi bu«n b¸n tr−íc hÕt ph¶i chia sè ng−êi bu«n b¸n theo ngμnh hμng, nhãm hμng kinh doanh ®Ó thu thËp sè liÖu cña nh÷ng ng−êi bu«n b¸n theo tõng ngμnh hμng, nhãm hμng ®ã.

+ Ph©n tæ thèng kª lμ ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó tiÕn hμnh hÖ thèng hãa tμi liÖu mét çch khoa häc trong tæng hîp thèng kª. §©y lμ c«ng viÖc tÊt yÕu kh¸ch quan, v× hiÖn t−îng kinh tÕ x· héi rÊt phøc t¹p. Khi tæng hîp thèng kª, çc ®¬n vÞ trong tæng thÓ cã cïng ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt ®−îc s¾p xÕp chung vμo mét tæ. Sau ®ã nghiªn cøu ®Æc ®iÓm riªng tõng tæ vμ rót ra çc ®Æc ®iÓm chung cña tæng thÓ.

+ Ph©n tæ thèng kª lμ mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p quan träng cña ph©n tÝch thèng kª vμ lμ c¬ së ®Ó ¸p dông çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª kh¸c nh− ph−¬ng ph¸p chØ sè, t−¬ng quan, b¶ng c©n ®èi,...

- Ph©n tæ thèng kª ph¶i gi¶i quyÕt çc nhiÖm vô c¬ b¶n sau:

+ Ph©n chia hiÖn t−îng nghiªn cøu theo çc lo¹i h×nh kinh tÕ - x· héi (ph©n tæ nμy ®−îc gäi lμ ph©n tæ ph©n lo¹i).


VÝ dô: ph©n tæ çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp theo ngμnh ho¹t ®éng, theo thμnh phÇn kinh tÕ,...

Çc lo¹i h×nh kinh tÕ - x· héi tån t¹i kh¸ch quan. Sù vËn ®éng vμ ph¸t triÓn cña toμn bé hiÖn t−îng lμ kÕt qu¶ ®Êu tranh gi÷a çc lo¹i h×nh ®èi lËp tån t¹i ngay trong b¶n th©n hiÖn t−îng. Do vËy, viÖc nªu râ nh÷ng lo¹i h×nh tån t¹i trong hiÖn t−îng cã ý nghÜa quan träng.

+ BiÓu hiÖn kÕt cÊu cña hiÖn t−îng nghiªn cøu (ph©n tæ kÕt cÊu).

Mçi hiÖn t−îng kinh tÕ x· héi th−êng bao gåm nhiÒu bé phËn, nhiÒu nhãm ®¬n vÞ cã tÝnh chÊt kh¸c nhau hîp thμnh. Çc bé phËn, çc nhãm nμy chiÕm nh÷ng tû träng vμ biÓu hiÖn tÇm quan träng cña chóng trong tæng thÓ. Tû träng cña çc bé phËn ph¶n ¸nh kÕt cÊu cña tæng thÓ theo mét tiªu thøc nμo ®ã.

Ph©n tæ kÕt cÊu lμ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c çc bé phËn cã tÝnh chÊt kh¸c nhau trong tæng thÓ, sau ®ã tÝnh to¸n çc tû träng cña çc bé phËn nμy.

VÝ dô: ph©n tæ kÕt cÊu d©n sè b×nh qu©n ë n−íc ta n¨m 1989 theo thμnh thÞ vμ n«ng th«n.

B¶ng 3-1 Khu vùc Sè d©n (1.000 ng−êi) Tû träng (%)

Thμnh thÞ

N«ng th«n

12.947

51.465

20,1

79,9

C¶ n−íc 64.412 100,0

+ BiÓu hiÖn mèi liªn hÖ gi÷a çc tiªu thøc (ph©n tæ liªn hÖ).

Gi÷a çc hiÖn t−îng kinh tÕ x· héi hoÆc gi÷a çc tiªu thøc thèng kª th−êng cã mèi liªn hÖ vμ phô thuéc lÉn nhau theo nh÷ng quy luËt nhÊt ®Þnh. Sù biÕn ®éng cña hiÖn t−îng (hoÆc tiªu thøc) nμy lμ kÕt qu¶ t¸c ®éng cña çc hiÖn t−îng (hoÆc tiªu thøc) kh¸c cã liªn quan. Nghiªn cøu tÝnh chÊt vμ møc ®é cña mèi liªn hÖ gi÷a çc hiÖn t−îng (hoÆc tiªu thøc) lμ mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng cña ph©n tæ thèng kª. Theo tiªu thøc nguyªn nh©n, ph©n tæ thèng kª chia hiÖn t−îng nghiªn cøu thμnh çc tæ vμ tÝnh to¸n çc møc ®é cña çc bé phËn t−¬ng øng theo tiªu thøc kÕt qu¶. Qua ®ã x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ cã tÝnh quy luËt gi÷a hai tiªu thøc.

VÝ dô: cã tμi liÖu ®iÒu tra 10 c«ng nh©n t¹i mét doanh nghiÖp ®−îc s¾p xÕp theo tuæi nghÒ vμ sau ®ã tÝnh møc n¨ng suÊt lao ®éng cña çc c«ng nh©n nh− sau:


B¶ng 3-2

Tªn c«ng nh©n Tuæi nghÒ (n¨m) N¨ng suÊt lao ®éng (s¶n phÈm )

A

B

C

D

E

G

H

I

K

L

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

25

40

45

60

65

70

90

90

100

100

Qua ®ã, ta thÊy tÝnh quy luËt vÒ mèi liªn hÖ gi÷a tuæi nghÒ (tiªu thøc nguyªn nh©n) vμ n¨ng suÊt lao ®éng (tiªu thøc kÕt qu¶) cña 10 c«ng nh©n trªn lμ tuæi nghÒ cμng cao th× n¨ng suÊt lao ®éng cμng cao.

II . TI£U THøC PH¢N Tæ

2-1. Kh¸i niÖm

Tiªu thøc ph©n tæ lμ tiªu thøc ®−îc chän lμm c¨n cø ®Ó ph©n chia tæng thÓ hiÖn t−îng nghiªn cøu thμnh çc tæ, çc bé phËn cã tÝnh chÊt vμ ®Æc ®iÓm kh¸c nhau.

2-2. Çc c¨n cø ®Ó lùa chän tiªu thøc ph©n tæ

Chän tiªu thøc ph©n tæ lμ vÊn ®Ò ®Çu tiªn ph¶i gi¶i quyÕt khi tiÕn hμnh ph©n tæ thèng kª. Do mçi ®¬n vÞ tæng thÕ cã nhiÒu tiªu thøc kh¸c nhau, tiªu thøc nμo còng cã thÓ dïng ®Ó ph©n tæ ®−îc. Tuy nhiªn, cã tiªu thøc ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt cña hiÖn t−îng, còng cã nh÷ng tiªu thøc kh«ng nªu râ b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm cña hiÖn t−îng. V× vËy, ph¶i chän tiªu thøc ph©n tæ ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu vμ phï hîp víi môc ®Ých nghiªn cøu.

§Ó lùa chän tiªu thøc ph©n tæ ph¶i c¨n cø vμo çc yªu cÇu sau ®©y:

- Ph¶i dùa vμo ph©n tÝch lý luËn ®Ó chän ra tiªu thøc b¶n chÊt nhÊt phï hîp víi môc ®Ých nghiªn cøu. Tiªu thøc b¶n chÊt lμ tiªu thøc nãi lªn ®−îc b¶n chÊt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ.

VÝ dô: khi dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tæ thèng kª ®Ó nghiªn cøu qui m« s¶n xuÊt kinh doanh cña çc doanh nghiÖp, th× ta cã thÓ chän mét sè tiªu thøc ph©n tæ nh−: sè l−îng lao ®éng, sè l−îng thiÕt bÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ s¶n


xuÊt,...Nh−ng chän tiªu thøc nμo lμ b¶n chÊt nhÊt ph¶i dùa vμo ph©n tÝch lý luËn cô thÓ. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp mμ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt chñ yÕu vÉn dùa vμo søc lao ®éng cña c«ng nh©n, th× tiªu thøc ph©n tæ cã thÓ chän lμ sè l−îng lao ®éng. Cßn ®èi víi doanh nghiÖp ®· d−îc c¬ giíi hãa, tù ®éng hãa cao th× cã thÓ chän tiªu thøc ph©n tæ lμ gi¸ trÞ s¶n xuÊt hoÆc sè l−îng thiÕt bÞ s¶n xuÊt.

- Ph¶i c¨n cø ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña hiÖn t−îng nghiªn cøu ®Ó chän ra tiªu thøc ph©n tæ phï hîp. Cïng mét lo¹i hiÖn t−îng nghiªn cøu nh−ng ph¸t sinh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm kh¸c nhau, th× b¶n chÊt cã thÓ thay ®æi kh¸c nhau. V× vËy tiªu thøc ph©n tæ còng mang ý nghÜa kh¸c nhau. Mét tiªu thøc ph©n tæ kh«ng thÓ dïng chung cho mäi tr−êng hîp, v× trong ®iÒu kiÖn nμy tiªu thøc ®ã gióp ta nghiªn cøu chÝnh x¸c, nh−ng trong ®iÒu kiÖn kh¸c l¹i kh«ng cã ý nghÜa.

III. ph©n tæ thèng kª

3-1. Ph©n tæ theo tiªu thøc thuéc tÝnh

Trong ph©n tæ nμy, sè tæ ®−îc h×nh thμnh b»ng sè çc lo¹i h×nh kh¸c nhau cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. Cã hai tr−êng hîp:

- NÕu sè lo¹i h×nh t−¬ng ®èi Ýt, cã thÓ coi mçi lo¹i h×nh lμ mét tæ.

VÝ dô: ph©n tæ d©n sè theo giíi tÝnh, ph©n tæ çc doanh nghiÖp theo thμnh phÇn kinh tÕ,...

- NÕu sè lo¹i h×nh thùc tÕ cã nhiÒu, nÕu coi mçi lo¹i h×nh lμ mét tæ th× sè tæ sÏ rÊt nhiÒu kh«ng gióp ta nghiªn cøu ®−îc çc ®Æc tr−ng cña tæng thÓ tõ sù kh¸c nhau gi÷a çc tæ. Trong tr−êng hîp nμy, ph¶i ghÐp nhiÒu tæ nhá thμnh mét sè tæ lín theo nguyªn t¾c çc tæ nhá ghÐp l¹i ph¶i gièng nhau (hoÆc gÇn gièng nhau) vÒ tÝnh chÊt.

Trong thùc tÕ, thèng kª th−êng ph©n tæ theo b¶ng danh môc hay b¶ng ph©n lo¹i do Nhμ n−íc qui ®Þnh thèng nhÊt vμ æn ®Þnh trong mét thêi gian dμi.

VÝ dô: B¶ng danh môc hμng hãa, B¶ng danh môc nghÒ nghiÖp, B¶ng ph©n ngμnh kinh tÕ quèc d©n,...

3-2. Ph©n tæ theo tiªu thøc sè l−îng

Tiªu thøc sè l−îng lμ tiªu thøc mμ biÓu hiÖn cô thÓ cña nã lμ nh÷ng con sè, nh÷ng con sè ®ã ®−îc gäi lμ l−îng biÕn. Trong ph©n tæ nμy, ph¶i c¨n cø vμo sè l−îng biÕn kh¸c nhau cña tiªu thøc mμ x¸c ®Þnh çc tæ kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt. Cã hai tr−êng hîp:

- Tr−êng hîp ph©n tæ kh«ng cã kho¶ng çch tæ:


§−îc ¸p dông khi l−îng biÕn thay ®æi Ýt, nghÜa lμ chªnh lÖch vÒ l−îng gi÷a çc ®¬n vÞ kh«ng nhiÒu nh−: sè ng−êi trong gia ®×nh, sè m¸y do mét c«ng nh©n phô tr¸ch,... th× sè tæ ®−îc h×nh thμnh b»ng sè l−îng biÕn.

VÝ dô: ph©n tæ sè c«ng nh©n cña mét doanh nghiÖp dÖt theo sè m¸y dÖt mçi c«ng nh©n phô tr¸ch ë b¶ng sau:

B¶ng 3- 3 Sè m¸y dÖt mçi CN phô tr¸ch Sè c«ng nh©n ( ng−êi )

11 12 13 14 15 16

6 14 40 100 80 30

Céng 270 - Tr−êng hîp ph©n tæ cã kho¶ng çch tæ

§−îc ¸p dông khi l−îng biÕn cña tiªu thøc nμy thay ®æi lín. NÕu mçi l−îng biÕn h×nh thμnh mét tæ th× sè tæ sÏ qu¸ nhiÒu, ®ång thêi kh«ng nãi râ sù kh¸c nhau vÒ chÊt gi÷a çc tæ. Trong tr−êng hîp nμy cÇn chó ý tíi mèi liªn hÖ gi÷a l−îng vμ chÊt cña hiÖn t−îng, xem l−îng biÕn tÝch lòy ®Õn møc ®é nμo th× chÊt cña hiÖn t−îng míi thay ®æi vμ lμm n¶y sinh mét tæ kh¸c. Nh− vËy, mçi tæ sÏ bao gåm mét ph¹m vi l−îng biÕn, cã hai giíi h¹n lμ “giíi h¹n trªn” vμ “giíi h¹n d−íi”. giíi h¹n trªn lμ l−îng biÕn lín nhÊt cña tæ, giíi h¹n d−íi lμ l−îng biÕn nhá nhÊt cña tæ. TrÞ sè chªnh lÖch gi÷a hai giíi h¹n ®ã gäi lμ kho¶ng çch tæ. Kho¶ng çch tæ cã thÓ ®Òu nhau hoÆc kh«ng ®Òu nhau.

Kho¶ng çch tæ ®Òu nhau ®−îc ¸p dông khi hiÖn t−îng biÕn ®éng t−¬ng ®èi ®ång ®Òu. TrÞ sè kho¶ng çch tæ ®Òu ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:

+ §èi víi l−îng biÕn liªn tôc, thμnh lËp çc tæ theo quy ®Þnh sau: giíi h¹n d−íi cña tæ sau trïng víi giíi h¹n trªn cña tæ tr−íc vμ trÞ sè cña kho¶ng çch tæ ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc (1):

Trong ®ã:

d : TrÞ sè kho¶ng çch tæ.

xMAX : L−îng biÕn lín nhÊt cña tiªu thøc.

xMIN : L−îng biÕn nhá nhÊt cña tiªu thøc.

n : Sè tæ.

nxx

d MINMAX−

=


VÝ dô: ph©n tæ 30 c«ng nh©n t¹i mét doanh nghiÖp theo tiªu thøc møc thu nhËp th¸ng cña mét c«ng nh©n trong n¨m 2003. BiÕt r»ng thu nhËp lín nhÊt lμ 1.040.000® trªn th¸ng, thÊp nhÊt lμ 940.000® trªn th¸ng. Dù kiÕn chia thμnh 5 tæ, nªn:

d = 1.040.000 - 940.000

= 20.000 ® 5

Dùa vμo d = 20.000 ® ta thμnh lËp çc tæ vμ s¾p xÕp sè c«ng nh©n vμo çc tæ thÝch hîp. Ta cã b¶ng ph©n tæ c«ng nh©n theo møc thu nhËp th¸ng:

B¶ng 3-4

Møc thu nhËp th¸ng cña 1 CN (®ång) Sè c«ng nh©n (ng−êi)

940.000 - 960.000

960.000 - 980.000

980.000 - 1.000.000

1.000.000 - 1.020.000

1.020.000 - 1.040.000

2

3

5

8

12

Céng 30

+ §èi víi l−îng biÕn rêi r¹c, thμnh lËp çc tæ theo quy ®Þnh sau: giíi h¹n d−íi cña tæ sau lín h¬n giíi h¹n trªn cña tæ tr−íc vμ trÞ sè cña kho¶ng çch tæ ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc (2):

Néi dung çc ký hiÖu gièng nh− c«ng thøc (1).

VÝ dô: cã tμi liÖu vÒ sè c«ng nh©n cña 20 doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp trong n¨m 2003 nh− sau:

B¶ng 3-5 Doanh nghiÖp

Sè c«ng nh©n

(ng−êi)

Doanh nghiÖp

Sè c«ng nh©n

(ng−êi)

Doanh nghiÖp

Sè c«ng nh©n

(ng−êi)

Doanh nghiÖp

Sè c«ng nh©n

(ng−êi)

1

2

3

4

5

1.200

1.304

1.500

1.670

1.400

6

7

8

9

10

1.430

1.350

1.240

1.700

1.800

11

12

13

14

15

1.650

2.050

2.120

1.980

2.400

16

17

18

19

20

2.883

2.540

2.760

2.300

2.130

Gi¶ sö chia 20 doanh nghiÖp nμy thμnh bèn tæ cã kho¶ng çch ®Òu nhau theo tiªu thøc sè c«ng nh©n.

nnxx

d MINMAX)1( −−−

=


Tiªu thøc sè c«ng nh©n lμ tiªu thøc cã l−îng biÕn rêi r¹c, nªn dïng c«ng thøc (2) ®Ó x¸c ®Þnh trÞ sè kho¶ng çch tæ:

d = (2.883 - 1.200) - (4 - 1)

= 420 c«ng nh©n 4

Dùa vμo d = 420 c«ng nh©n ta thμnh lËp çc tæ vμ s¾p xÕp çc ®¬n vÞ tæng thÓ vμo çc tæ thÝch hîp. Ta cã b¶ng ph©n tæ çc doanh nghiÖp theo sè c«ng nh©n:

B¶ng 3-6

Sè c«ng nh©n cña doanh nghiÖp Sè doanh nghiÖp

1.200 - 1.620

1.621 - 2.041

2.042 - 2.462

2.463 - 2.883

7

5

5

3

Céng 20

Kho¶ng çch tæ kh«ng ®Òu ®−îc ¸p dông khi hiÖn t−îng biÕn ®éng kh«ng ®Òu, lμm cho tÝnh chÊt kh¸c nhau gi÷a çc tæ còng kh«ng ®Òu vμ cßn tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu mμ x¸c ®Þnh kho¶ng çch tæ ®Òu hay kh«ng ®Òu.

Ngoμi viÖc x¸c ®Þnh kho¶ng çch tæ ta cßn gÆp tr−êng hîp tæ cã kho¶ng çch tæ kÝn vμ tæ më.

Tæ kÝn lμ tæ cã ®Çy ®ñ hai giíi h¹n. NÕu thiÕu mét giíi h¹n gäi lμ tæ më. Tæ më th−êng gÆp ë tæ ®Çu tiªn (thiÕu giíi h¹n d−íi) hoÆc tæ cuèi cïng (thiÕu giíi h¹n trªn).

VÝ dô: ph©n tæ d©n sè t¹i mét ®Þa ph−¬ng trong n¨m 2003 theo ®é tuæi nh− sau:

B¶ng 3-7

§é tuæi Sè d©n (1.000 ng−êi) Ghi chó

- D−íi 1 tuæi

- Tõ 1 - 3 tuæi

- Tõ 4 - 6 tuæi

- Tõ 7 - 18 tuæi

- Tõ 19 - 60 tuæi

- Tõ 61 tuæi trë lªn

15

80

70

515

1.200

120

Cßn bó mÑ

Nhμ trÎ

MÉu gi¸o

Häc phæ th«ng

Tuæi lao ®éng

Tuæi nghØ ng¬i

Céng 2.000


3-3. Ph©n tæ liªn hÖ

Ph©n tæ liªn hÖ lμ dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tæ ®Ó biÓu hiÖn mèi liªn hÖ gi÷a çc tiªu thøc. Çc tiªu thøc cã liªn hÖ víi nhau ®−îc chia lμm hai lo¹i lμ tiªu thøc nguyªn nh©n vμ tiªu thøc kÕt qu¶.

- Tiªu thøc nguyªn nh©n lμ tiªu thøc ®−îc coi lμ nguyªn nh©n chñ yÕu lμm cho tiªu thøc liªn quan biÕn ®éng.

- Tiªu thøc kÕt qu¶ lμ tiªu thøc biÕn ®éng do ¶nh h−ëng cña tiªu thøc nguyªn nh©n vμ cÇn tËp trung nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña nã.

Theo ph−¬ng ph¸p ph©n tæ liªn hÖ, çc ®¬n vÞ tæng thÓ ®−îc ph©n tæ theo tiªu thøc nguyªn nh©n, sau ®ã trong mçi tæ tÝnh trÞ sè b×nh qu©n cña tiªu thøc kÕt qu¶. Quan s¸t sù biÕn ®éng cña hai tiªu thøc nμy sÏ rót ra nhËn xÐt vÒ mèi liªn hÖ gi÷a tiªu thøc nguyªn nh©n vμ tiªu thøc kÕt qu¶.

Khi ph©n tæ liªn hÖ cã thÓ gÆp çc tr−êng hîp sau ®©y:

3-3-1. Ph©n tæ ®Ó nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a mét tiªu thøc nguyªn nh©n vμ mét tiªu thøc kÕt qu¶

Ph©n tæ liªn hÖ trong tr−êng hîp nμy gäi lμ ph©n tæ gi¶n ®¬n (ph©n tæ theo mét tiªu thøc). Trong tr−êng hîp nμy sÏ thu ®−îc b¶ng ph©n tæ gi¶n ®¬n nãi lªn mèi liªn hÖ gi÷a hai tiªu thøc.

VÝ dô: ph©n tæ ®Ó nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a møc ®é c¬ giíi ho¸ vμ n¨ng suÊt lao ®éng c«ng nh©n ®−îc ph¶n ¶nh ë b¶ng sau:

B¶ng 3-8 Ph©n theo møc ®é

c¬ giíi ho¸ (%)

Sè c«ng nh©n

( ng−êi )

Gi¸ trÞ s¶n xuÊt

(1000®)

NSL§ 1CN

(1000®)

50

30 50 20

16.200 35.000 16.000

540 700 800

Toμn doanh nghiÖp 100 67.200 672

3-3-2. Ph©n tæ ®Ó nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a nhiÒu tiªu thøc nguyªn nh©n vμ mét tiªu thøc kÕt qu¶

Trong tr−êng hîp nμy tæng thÓ nghiªn cøu ®−îc ph©n tæ theo tiªu thøc kÕt hîp. Theo çch nμy tæng thÓ nghiªn cøu tr−íc hÕt ®−îc ph©n tæ theo tiªu thøc nguyªn nh©n thø nhÊt, sau ®ã mçi tæ l¹i ®−îc ph©n thμnh çc tiÓu tæ theo tiªu thøc nguyªn nh©n thø hai,...Cuèi cïng tÝnh trÞ sè b×nh qu©n cña tiªu thøc kÕt qu¶ cña tõng tæ vμ tiÓu tæ.


IV. CHØ TI£U GI¶I THÝCH

4-1. Kh¸i niÖm

Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc sè tæ cÇn thiÕt cßn ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc çc chØ tiªu gi¶i thÝch. ChØ tiªu gi¶i thÝch lμ çc chØ tiªu dïng ®Ó gi¶i thÝch çc ®Æc ®iÓm riªng cña tõng tæ vμ toμn bé tæng thÓ.

VÝ dô: sau khi ph©n tæ sè c«ng nh©n theo thu nhËp cã thÓ x¸c ®Þnh mét sè chØ tiªu gi¶i thÝch nh−: sè c«ng nh©n, tæng thu nhËp,...trong mçi tæ.

4-2. T¸c dông cña chØ tiªu gi¶i thÝch

Çc chØ tiªu gi¶i thÝch gióp ta thÊy râ ®Æc tr−ng riªng vÒ mÆt l−îng cña tõng tæ vμ cña toμn bé tæng thÓ, lμm c¨n cø so s¸nh çc tæ víi nhau vμ ®Ó tÝnh to¸n hμng lo¹t çc chØ tiªu ph©n tÝch kh¸c.

Muèn x¸c ®Þnh chØ tiªu gi¶i thÝch ph¶i c¨n cø vμo môc ®Ých nghiªn cøu vμ nhiÖm vô chñ yÕu cña ph©n tæ ®Ó chän ra çc chØ tiªu cã liªn hÖ vμ bæ sung cho nhau.

Ngoμi ra cÇn chó ý mèi quan hÖ gi÷a chØ tiªu gi¶i thÝch víi tiªu thøc ph©n tæ.

VÝ dô: khi ph©n tæ çc doanh nghiÖp theo quy m« th× nªn chän çc chØ tiªu gi¶i thÝch nh−: gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ tμi s¶n cè ®Þnh, sè lao ®éng,...sÏ gióp ta hiÓu râ thªm vÒ quy m« cña doanh nghiÖp.

Çc chØ tiªu gi¶i thÝch cÇn ®−îc s¾p xÕp theo tr×nh tù hîp lý ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc so s¸nh, nhËn thøc hiÖn t−îng. Çc chØ tiªu cã ý nghÜa quan träng trong viÖc so s¸nh nªn bè trÝ gÇn nhau.

v. d·y sè ph©n phèi

5-1. Kh¸i niÖm

Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc sè tæ vμ s¾p xÕp çc ®¬n vÞ tæng thÓ vμo çc tæ t−¬ng øng ta cã mét d·y sè ph©n phèi. D·y sè ph©n phèi lμ d·y sè tr×nh bμy cã thø tù sè l−îng ®¬n vÞ tæng thÓ cña tõng tæ trong mét tæng thÓ ®· ®−îc ph©n tæ theo mét tiªu thøc nhÊt ®Þnh.

5-2. T¸c dông

Trong thèng kª d·y sè ph©n phèi

Trao đổi trực tuyến tại -...

Documents

Transcript of Trao đổi trực tuyến tại -...