The Naval Annual 1914: Ο Βαλκανικός Πόλεμος. Επιχειρήσεις των Στόλων Ελλάδος και

Τουρκίας Του Commander Chas. N. Robinson

Μετάφραση: Αντιναύαρχος ε.α. Ι. Παλούμπης ΠΝ

Προς το παρόν (οι σημειώσεις αυτές γράφτηκαν αμέσως μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους), δεν έχει καταγραφεί καμία ακριβής και λεπτομερής περιγραφή των ναυτικών επιχειρήσεων που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια του αγώνα μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των τεσσάρων Βαλκανικών ∆υνάμεων. Κατά τη διάρκεια των επομένων εχθροπραξιών μεταξύ της Βουλγαρίας και των Συμμάχων της δεν υπήρξαν κάποιες σημαντικές κινήσεις στόλων. Παράλληλα είναι επιθυμητό να καταγραφούν τα πολεμικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στη θάλασσα, διότι αν και αμφισβητείται ότι παρουσιάζουν νέες λύσεις σε σημαντικά τακτικά προβλήματα, η όλη αλληλουχία των συμβάντων αποτέλεσε μία ακόμη επιβεβαίωση της αξίας της θαλασσίας ισχύος. Για μία ακόμη φορά επιβεβαιώθηκε η σημασία της πολεμικής προετοιμασίας από την περίοδο της ειρήνης. Αν και εκείνη την περίοδο οι Τούρκοι βρίσκονταν σε εχθροπραξίες με την Ιταλία, όταν ο νέος κίνδυνος άρχισε να αποτελεί απειλή αποδείχθηκαν αρκετά ανέτοιμοι να τον αντιμετωπίσουν.Όταν οι Έλληνες ανέλαβαν ναυτική δράση οι οθωμανικές δυνάμεις δε μπόρεσαν να προστατεύσουν αποτελεσματικά τα συμφέροντά τους στο Αιγαίο, ούτε να εξασφαλίσουν στα στρατεύματά τους το συντομότερο πέρασμα από τη Μικρά Ασία. Από την άλλη πλευρά οι Έλληνες επέδειξαν πρωτοβουλία και ορμητικότητα επιφέροντας σκληρά και έγκαιρα χτυπήματα όπως θα γίνει εμφανές από την αφήγηση που ακολουθεί. Οι ναυμαχίες που έλαβαν χώρα δεν ήταν σημαντικές από τη ναυτική ή την επαγγελματική σκοπιά, καθώς περιορίσθηκαν σε απλές αψιμαχίες, στις οποίες χρησιμοποιήθηκαν οι απλούστεροι σχηματισμοί, αντηλλάγησαν λίγα σήματα και λίγες ή καθόλου προσπάθειες δεν έγιναν για τον έλεγχο του πυρός. Ούτε τα τορπιλοβόλα απέδωσαν τόσα, όσα λογικά αναμένονταν λαμβάνοντας υπ’ όψιν τους αριθμούς και τους τύπους των σκαφών και στις δύο πλευρές. Είναι απαραίτητο, για την πληρότητα αυτών των σημειώσεων, να εμβαθύνουμε περισσότερο από μία απλή ματιά στις συνθήκες που οδήγησαν στον πόλεμο μεταξύ της Τουρκίας και των συνασπισμένων Βαλκανικών Κρατών. Η εξέγερση στην Αλβανία, οι περιπλοκές με το Μαυροβούνιο και τη Βουλγαρία, οι συγκρούσεις με τα ελληνικά συνοριακά φυλάκια και η συνέχιση του πολέμου με την Ιταλία, συνετέλεσαν στη δημιουργία μιας πολύ κρίσιμης κατάστασης. Υπήρξαν αναφορές ότι η Βαλκανική Συμμαχία με πρόσχημα την υπεράσπιση των συμφερόντων των ομοεθνών τους που βρίσκονταν υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία ήλπιζε να εκμεταλλευθεί την ταραχώδη περίοδο και είχε ως αληθινό της στόχο την εκδίωξη των Τούρκων από την Ευρώπη. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κυκλοφορούσαν φήμες ότι στη Βουλγαρία και τη Σερβία γίνονταν μυστικές προετοιμασίες για πόλεμο. Οι φήμες ενισχύονταν από τις μεγάλες συγκεντρώσεις οθωμανικών στρατευμάτων στη Μικρά Ασία κοντά στα ∆αρδανέλια και στις ∆υτικές επαρχίες της αυτοκρατορίας.

O απόπλους του Ελληνικού Στόλου από τον όρμο του Φαλήρου την 5η Οκτωβρίου του 1912. (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Γενικά στις αρχές Σεπτεμβρίου 1912 επικρατούσε κατάσταση μεγάλης έντασης. Το γεγονός ότι η Βουλγαρία, η Σερβία, το Μαυροβούνιο και η Ελλάδα ενεργούσαν σε συμφωνία μεταξύ τους αναδείχθηκε καθαρά από την ταυτόχρονη έκδοση, στις 30 Σεπτεμβρίου, διαταγών επιστρατεύσεως των στρατών ξηράς των τεσσάρων χωρών και του Ελληνικού Ναυτικού. Η Οθωμανική κυβέρνηση απάντησε με επιστράτευση του στρατού την 1η Οκτωβρίου και συγχρόνως δέσμευσε την αναχώρηση ενός αριθμού ελληνικών εμπορικών πλοίων που βρέθηκαν σε τουρκικά λιμάνια με το πρόσχημα ότι χρειάζονταν για τη μεταφορά στρατευμάτων. Οι Μεγάλες ∆υνάμεις έκαμαν παραστάσεις προς την Τουρκία και τα Βαλκανικά κράτη για τη διατήρηση της ειρήνης, αλλά όλες τους οι προσπάθειες για μεσολάβηση απεδείχθησαν χωρίς αποτέλεσμα, διότι στις 8 Οκτωβρίου το Μαυροβούνιο κήρυξε τον πόλεμο. Στις 17 Οκτωβρίου ακολούθησαν η Βουλγαρία και η Σερβία και αμέσως μετά η Ελλάδα, ενώ η Τουρκία απάντησε με παρόμοια διακήρυξη. Κατά παράδοξο τρόπο, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι η κατάσταση πολέμου με την Ιταλία ίσχυε ακόμη, διάταγμα επιστρατεύσεως του Τουρκικού Ναυτικού εκδόθηκε την 12η Οκτωβρίου. Έξι μέρες αργότερα συνομολογήθηκε ειρήνη με την Ιταλία στη βάση της επίσημης αναγνώρισης εκ μέρους της Τουρκίας της ιταλικής κυριαρχίας επί της Λιβύης. Κατά την έναρξη του πολέμου συνέβησαν γεγονότα αποφασιστικής σημασίας με ταχύτητα που δεν αναμενόταν, καθιστώντας φανερή την εξαιρετική προετοιμασία για τον αγώνα και την αποτελεσματικότητα από την πλευρά των συμμάχων και τη συνηθισμένη έλλειψη ετοιμότητας από τον ανταγωνιστή τους. Σε ό,τι αφορά τους αντικειμενικούς στόχους των τεσσάρων συμμαχικών στρατών ξηράς ο ακόλουθος πίνακας δείχνει πως οι Τούρκοι κατελήφθησαν εξ απήνης. 8 Οκτωβρίου: Το Μαυροβούνιο κηρύσσει τον πόλεμο.17 Οκτωβρίου: Η Σερβία, η Βουλγαρία και η Ελλάδα κηρύσσουν πόλεμο. 18 Οκτωβρίου: Οι Μαυροβούνιοι αποκόπτουν και πολιορκούν το Scutari.23 Οκτωβρίου: Οι Βούλγαροι πολιορκούν την Αδριανούπολη.26 Οκτωβρίου: Οι Σέρβοι

καταλαμβάνουν το Liscub.8 Νοεμβρίου: Η Θεσσαλονίκη παραδίδεται στους Έλληνες.12 Νοεμβρίου: Η Τουρκία ζητεί ανακωχή.3 ∆εκεμβρίου: Ανακωχή συμφωνείται μεταξύ της Τουρκίας και των τριών βαλκάνιων συμμάχων πλην της Ελλάδας.Οι επιχειρήσεις στην ξηρά είναι πέραν του σκοπού αυτών των σημειώσεων εκτός των περιπτώσεων που διεξήχθησαν με τη βοήθεια ναυτικής δυνάμεως, αλλά ο ανωτέρω πίνακας αναδεικνύει πόσο γρήγορα τα πράγματα κινήθηκαν μετά την έναρξη του πολέμου. Το χρονικό που ακολουθεί εξιστορεί τα κύρια ναυτικά γεγονότα του πολέμου και ιδιαίτερα αυτά που φαίνονται να έχουν επηρεάσει τα αποτελέσματά του. Έχει συναχθεί από διάφορες πηγές, καθώς και από εφημερίδες βρετανικές και ξένες, οι οποίες συνεισέφεραν τα περισσότερα. Σε κάποια έκταση κατέστη δυνατόν να διασταυρωθεί από επίσημα σήματα και αναφορές ανταποκριτών, που παρακολουθούσαν τα γεγονότα απ’ τη μία ή την άλλη πλευρά.

O Τουρκικός Στόλος στα στενά του Βοσπόρου. ∆ιακρίνονται τα τουρκικά πλοία Αβνί–Ιλάχ, Μεσουντιέ, Μεμδουχιέ και Σελιμιέ. (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Οι εκπλήξεις του πολέμου δεν περιορίσθηκαν στις επιχειρήσεις ξηράς. Με τη σύναψη ειρήνης, με την Ιταλία, η ναυτική κατάσταση άλλαξε ολοσχερώς. Το τουρκικό ναυτικό δεν ήταν πλέον καταδικασμένο σε αδράνεια στη θάλασσα του Μαρμαρά, αλλά μπορούσε τουλάχιστον να επιχειρήσει μια επιβεβαίωση της δύναμής του και να κάμει αισθητή την παρουσία του. Υπήρχε κάθε λόγος για ένα τολμηρό κτύπημα. Ήταν ουσιαστικό για την Τουρκία να έχει μία ελεύθερη και ανεμπόδιστη διαπεραίωση προς την Ευρώπη από τα λιμάνια της Μικρά Ασίας, όπου, στην περιοχή της Σμύρνης είχε συγκεντρώσει μια πολύ μεγάλη δύναμη για να αποκρούσει μια πιθανή Ιταλική απόβαση. Αποκτώντας τον θαλάσσιο έλεγχο του Αιγαίου, θα μπορούσε να συντομεύσει την απόσταση της μετάβασης των στρατευμάτων της και αποβιβάζοντάς τα στη Μακεδονία θα ήταν δυνατόν στο συντομότερο χρόνο να τα προωθήσει στα θέατρα του πολέμου. Η Ελλάδα μόνη από τα συμμαχικά κράτη είχε στόλο - μη δοκιμασμένο – και βεβαίως χωρίς την υπεροχή την οποία είχαν οι Ιταλοί και την οποία είχαν εξασκήσει με τόση ικανότητα. ∆εν υπήρχε ουσιαστική διαφορά μεταξύ των δύο αντιπάλων ναυτικών δυνάμεων και, τουλάχιστον σε

ό,τι αφορούσε την ονομαστική τους ισχύ, εξισορροπούσαν πολύ καλά η μία την άλλη. Το πλεονέκτημα, εάν υπήρχε κάποιο, ήταν προς το μέρος των Τούρκων. Ούτε θα μπορούσε η Ελλάδα να παραλείψει να αποδεχθεί την πρόκληση για την κυριαρχία των θαλασσών. Ήταν σημαντικό γι αυτήν όχι μόνο να διασφαλίσει την προστασία των ακτών της, αλλά και να είναι ελεύθερη να επιχειρεί μεταξύ των νησιών και στις Μακεδονικές παραλίες.Προφανώς όλα οδηγούσαν σε ένα αγώνα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για την εξασφάλιση της κυριαρχίας στο Αιγαίο και ο κύριος αντικειμενικός στόχος του τουρκικού στόλου θα έπρεπε να είναι η ναυτική δύναμη του εχθρού. Θα γίνει φανερό, ότι είτε λόγω άτολμων επιτελείων, ή της απουσίας οποιουδήποτε σχεδίου, ή για κάποιο άλλο λόγο, το τουρκικό ναυτικό δεν χρησιμοποιήθηκε κατ’ αυτόν τον τρόπο. Προς έκπληξη πολλών, η Ελλάδα με ένα μόνο αποτελεσματικό πλοίο, το «Γεώργιος Αβέρωφ», το οποίο το χρωστούσε στον πατριωτισμό ενός ευεργέτη, φάνηκε ικανή να αποκτήσει και να διατηρήσει την υπεροχή στο Αιγαίο Πέλαγος.

Οι κάτοικοι του Μούδρου υποδέχονται τις πρώτες λέμβους από τα πολεμικά πλοία στις 11.10.1912. Η φωτογραφία δωρίθηκε από τον Υποπλοίαρχο Γ. Κρίτσα στον Υποναύαρχο Αρχηγό Π. Κουντουριώτη σε ανάμνηση του ιστορικού γεγονότος. (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Μοναδικό χαρακτηριστικό της κατάστασης ήταν ότι κάθε μία από τις αντιτιθέμενες δυνάμεις που κατείχαν ναυτική δύναμη βρέθηκε να κυριαρχεί σε μία μόνο από τις τρεις θάλασσες που συνόρευαν με τις επιχειρήσεις ξηράς. Η Ελλάδα από τα λιμάνια της στην Πάτρα και στην Κέρκυρα μπορούσε να εξασκεί τοπικό θαλάσσιο έλεγχο στην Αδριατική και προς ∆υσμάς, είτε μέσα στον Αμβρακικό, ή έξω από τα λιμάνια του Αγίου Ιωάννη της Μεδούης και του ∆υρραχίου. Κατά τον ίδιο τρόπο η Τουρκία κατείχε το ίδιο πλεονέκτημα στα ανατολικά της θάλασσας του Μαρμαρά και στη Μαύρη Θάλασσα, εκτός εάν η Ελλάδα μπορούσε να παραβιάσει τα ∆αρδανέλια με το στόλο της και να καταγάγει μια αποφασιστική νίκη. Αμφισβητήσιμη η θαλάσσια κυριαρχία ήταν μόνο το Αιγαίο και φυσικά το πέρασμα δια θαλάσσης προς τη Μακεδονία, από

τη Σμύρνη και άλλα λιμάνια της Μικράς Ασίας θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με ναυμαχία. Βέβαια τα στρατεύματα που ήταν συγκεντρωμένα σ’ αυτή την περιοχή θα μπορούσαν να μεταφερθούν με σιδηρόδρομο στο Haidar Pasha, τον τερματικό σταθμό της Σμύρνης, ο οποίος διακλαδίζεται προς Angora και Kara Hissar, όπου ενώνεται με την κυρία γραμμή που συνδέει τη Σμύρνη με το Eregli. Το μάθημα της ναυτικής εμπειρίας θα έπρεπε να έχει πείσει τους τούρκους ότι ο κύριος αντικειμενικός τους σκοπός ήταν η ναυτική δύναμη του αντιπάλου και θα έπρεπε να τους προτρέψει να καταβάλλουν τις μέγιστες προσπάθειές τους να καταστρέψουν ή να καταστήσουν ανίκανο το ελληνικό ναυτικό ως πρώτο βήμα των περαιτέρω επιχειρήσεων. Ακόμη και αν αποτύγχαναν, τα νικημένα υπολείμματα του στόλου τους θα μπορούσαν να κρατήσουν τα ∆αρδανέλια, προστατευμένα από τα επάκτια πυροβολεία και τα ναρκοπέδια, έτσι δεν θα περιέρχονταν σε καθόλου χειρότερη θέση από την απόπειρα.Αλλά η ιστορία επίσης διδάσκει ότι τα έθνη δεν κάνουν πάντοτε το προφανές, ή το πλέον συνετό βήμα στα ναυτικά ζητήματα.

O Ελληνικός Στόλος εν πλω. (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Ούτε θα μπορούσε κανείς να αρνηθεί πως ο ρόλος που ο τουρκικός στόλος μπορούσε να παίξει στη Μαύρη Θάλασσα στις βουλγαρικές ακτές, φαινόταν να προσφέρει κάτι που να μπορούσε να θεωρηθεί εξισορροπητικό πλεονέκτημα. Η Βουλγαρία ήταν ο πλέον ισχυρός εχθρός για την Τουρκία από στρατιωτικής απόψεως. Εάν η Βουλγαρία ηττάτο στην ξηρά, θα ήταν πολύ πιθανόν ότι οι σύμμαχοί της θα είχαν πολύ λίγο όφελος από τις μεμονωμένες επιτυχίες τους. Επομένως το να διεξαγάγεις επιχειρήσεις στις βουλγαρικές ακτές και να απειλείς μια αρκετά ισχυρή δύναμη, θα ήταν πράγματι ένας καλός ρόλος για να παίξεις. Αναμφισβήτητα υπήρχαν σημεία που ευνοούσαν αυτή την πορεία της δράσεως. Τα στρατεύματα γι αυτό το σκοπό θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν από τους στρατώνες της Μικράς Ασίας και μέσω του Haidar Pasha να προωθηθούν στη θάλασσα του Μαρμαρά. Από εκεί θα μπορούσαν να μεταφερθούν σε πολλά σημεία των βουλγαρικών ακτών όπου η απόβαση μιας αξιοπρεπούς δύναμης θα

δημιουργούσε διαφορετικά δεδομένα στην εξέλιξη του πολέμου. Έλλειψη μεταγωγικών δεν υπήρχε καθώς η Τουρκία έχει εμπορική ναυτιλία που περιλαμβάνει, σύμφωνα με τους πίνακες του Lloyd 141 ατμόπλοια που συναθροίζουν 120,412 τόνους. Σ’ αυτή την επιχείρηση θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και τα ελληνικά εμπορικά πλοία στα οποία είχε επιβληθεί εμπάργκο από την έναρξη του πολέμου. Τέλος στην επιλογή της ακτής θα λαμβάνονταν υπ’ όψιν ότι μόνο τα λιμάνια της Βάρνας και του Burgas διέθεταν κάποια προστασία από φρούρια και ένα αδύναμο στολίσκο τορπιλοβόλων. Οι Ιταλοί είχαν δώσει αρκετά δείγματα για το πώς τέτοιες αποβατικές επιχειρήσεις θα έπρεπε να διεξάγονται και πως τα μεταφορικά θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με ναυτικές δυνάμεις. Εάν λοιπόν αποβιβαζόταν μία δύναμη στην ξηρά ή ακόμη αν είχε υπάρξει προσποίηση μιας τέτοιας επιχείρησης θα ήταν πολύ πιθανόν ότι θα αποσχιζόταν ένα μεγάλο τμήμα του Βουλγαρικού στρατού και θα ανακουφιζόταν η πίεση στο μέτωπο της Θράκης. Ήταν επομένως ουσιαστικό για την επιτυχία μιας τέτοιας επιχείρησης να εκτελείτο άμεσα και κατά πάσαν πιθανότητα η Τουρκία δεν θα είχε ποτέ τους άντρες να διαθέσει, όπως βέβαια ποτέ δεν είχε την ενεργητικότητα και την αποφασιστικότητα να εκπονήσει ένα τέτοιο σχέδιο και να το εφαρμόσει. Έτσι η πιθανή απειλή μιας τέτοιας επιχείρησης, που θα αποδείκνυε την ανεκτίμητη αξία της ναυτικής υπεροχής, έστω προσωρινής και τοπικής, δεν είχε καμία επίδραση στη διεξαγωγή του πολέμου. Η Ελλάδα από την άλλη πλευρά είχε ορίσει πολύ καθαρά την αποστολή του στόλου της. Πρώτος αντικειμενικός στόχος ήταν να περιορίσει τα τουρκικά πλοία στη θάλασσα του Μαρμαρά ή να τα καταστρέψει εάν εξετίθεντο σε ναυμαχία. Με αυτό τον τρόπο θα εμπόδιζε την μεταφορά στρατευμάτων δια θαλάσσης από τα λιμάνια της Μικρά Ασίας σε εκείνα της Ευρώπης και έτσι βοηθούσε ουσιαστικά τις συμμαχικές επιχειρήσεις στην ξηρά. Μόλις θα αποκτούσε τη ναυτική υπεροχή στο Αιγαίο δεν θα προστάτευε μόνο τις ακτές της από εχθρικές επεμβάσεις αλλά θα μπορούσε να καταλάβει τα τουρκικά νησιά με την ησυχία της, θα μπορούσε να βοηθήσει τις μετακινήσεις των στρατευμάτων εναντίον των τουρκικών πόλεων Ιωάννινα, Θεσσαλονίκη και θα μπορούσε να διεξαγάγει επιδρομές στις νότιες ακτές της Μακεδονίας όπου ο σιδηρόδρομος από την Κωνσταντινούπολη μέσω του ∆εδεαγάτς (Αλεξανδρούπολη) και του Liscub περνάει σε κάποια σημεία όχι μακριά από τη θάλασσα. Καταστρέφοντας αυτή τη γραμμή θα μπορούσε να καθυστερήσει ή να εμποδίσει την αποστολή ενισχύσεων προς τις ανατολικές επαρχίες της Αλβανίας. Τα πλεονεκτήματα της απόκτησης ναυτικής υπεροχής γίνονταν έτσι αρκετά φανερά και καμία αληθινή προσπάθεια δεν έγινε από τους τούρκους να τα αμφισβητήσουν.Αυτή λοιπόν ήταν η κατάσταση των πραγμάτων στην έναρξη του πολέμου. Ο τουρκικός στόλος ήταν ανατολικά των ∆αρδανελίων, με το κύριο τμήμα του να ναυλοχεί στη γειτνίαση της Κωνσταντινουπόλεως. Ο ελληνικός στόλος βρισκόταν στον Πειραιά έχοντας κάποια μικρά πλοία ανατολικά της Θεσσαλονίκης και μερικά τορπιλοβόλα στην περιοχή των Ιονίων νήσων ή στον Πατραϊκό κόλπο. Η σύνθεση και η μαχητική ικανότητα των ναυτικών δυνάμεων των δύο πλευρών μπορεί τώρα να περιγραφεί εν συντομία.

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΟΛΟΣ ΟΝΟΜΑ ΤΥΠΟΣ ΝΑΥΠΗΓΗΣΗ

ΚΑΘΕΛΚΥΣΗ ΕΚΤΟΠΙΣΜΑ ΤΑΧΥΤΗΣ ΟΠΛΙΣΜΟΣ

Αβέρωφ Θωρακισμένο Livorno 9.956 24 4 - 9,2 in /

Καταδρομικό 1910 8 - 7,5 in Ύδρα Θωρηκτό St. Nazaire

1889 4.808 16 3 - 10,6 in /

5 - 5,9 in Σπέτσαι Θωρηκτό Χάβρη

1889 4.808 16 3 - 10,6 in /

5 - 5,9 in Θωρηκτό 4.808 16 3 - 10,6 in /

5 - 5,9 in Ναυκρατούσα Τορπιλοβόλο

Αντιτορπιλικό Poplar (Yarrow)

1906 350 30 2 τορπ/νες 21 in

/ 2 - 12 pr / 4 - 6

pr Θύελλα Τορπιλοβόλο

Αντιτορπιλικό Poplar (Yarrow)

1906 350 30 2 τορπ/νες 21 in

/ 2 - 12 pr / 4 - 6

pr Σφενδόνη Τορπιλοβόλο

Αντιτορπιλικό Poplar (Yarrow)

1906 350 30 2 τορπ/νες 21 in

/ 2 - 12 pr / 4 - 6

pr Λόγχη Τορπιλοβόλο

Αντιτορπιλικό Poplar (Yarrow)

1906 350 30 2 τορπ/νες 21 in

/ 2 - 12 pr / 4 - 6

pr Νίκη Τορπιλοβόλο

Αντιτορπιλικό Stetin (Vulcan)

1906 350 30 2 τορπ/νες 21 in

/ 2 - 12 pr / 4 - 6

pr Ασπίς Τορπιλοβόλο

Αντιτορπιλικό Stetin (Vulcan)

1906 350 30 2 τορπ/νες 21 in

/ 2 - 12 pr / 4 - 6

pr ∆όξα Τορπιλοβόλο

Αντιτορπιλικό Stetin (Vulcan)

1906 350 30 2 τορπ/νες 21 in

/ 2 - 12 pr / 4 - 6

pr Βέλος Τορπιλοβόλο

Αντιτορπιλικό Stetin (Vulcan)

1906 350 30 2 τορπ/νες 21 in

/ 2 - 12 pr / 4 - 6

pr Αετός Τορπιλοβόλο

Αντιτορπιλικό Birkenhead

(Cammel Laird) 1911

980 32 4 τορπιλ/νες 21 in /4,4 in

Λέων Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Birkenhead (Cammel Laird)

1911

980 32 4 τορπιλ/νες 21 in / 4 - 4 in

Πάνθηρ Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Birkenhead (Cammel Laird)

1911

980 32 4 τορπιλ/νες 21 in / 4 - 4 in

Ιέραξ Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Birkenhead (Cammel Laird)

1911

980 32 4 τορπιλ/νες 21 in / 4 - 4 in

Κεραυνός Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Elbing (Schichau)

1912

750 32,5 4 τορπιλ/νες 21 in / 4 - 4 in

Νέα Γενεά Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Elbing (Schichau)

1912

750 32,5 4 τορπιλ/νες 21 in / 4 - 4 in

5 σκάφη Τορπιλοβόλα Stetin (Yulcan) 85 16 4 τορπιλ/νες

1885 21 in / 4 - 4 in ∆ελφίν Υποβρύχιο Crensot

(Schneider) 1911

400 14 5 τορπιλοσωλήνες

Ο ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΣΤΟΛΟΣ ΟΝΟΜΑ ΤΥΠΟΣ ΝΑΥΠΗΓΗΣΗ

ΚΑΘΕΛΚΥΣΗ ΕΚΤΟΠΙΣΜΑ ΤΑΧΥ-

ΤΗΣ ΟΠΛΙΣΜΟΣ

Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα

Θωρηκτό Vilhemshaven 1891

9.901 17 6 - 11in / 8 - 4,1 in / 8 - 3,4 in

Τουργκούτ Ρεΐς Θωρηκτό Stetin (Vulcan) 1891

9.901 17 6 - 11in / 8 - 4,1 in / 8 - 3,4 in

Μεσουδιέ Θωρηκτό Thames 1874 Ανακατασκευή Γένοβα 190

9.120 17,5 2 - 9,2 in / 12 - 6 in

Ασάρ-ί-Τεφίκ Θωρηκτό La Seyne 1868

4.613 13 2 - 9,2 in / 6 - 6 in

Φετχί Μπουλέντ Θωρηκτό Blackwall 1869

2.720 13 4 - 9 in / M.L.R.

Χαμιδιέ Θωρακισμένο καταδρομικό

Elswick 1903

3.800 22,2 2 - 6 in / 8 - 4,7 in

Μετζιτιέ Θωρακισμένο καταδρομικό

Φιλαδέλφεια 1903

3.432 22,2 2 - 6 in / 8 - 4,7 in

Μπερκ-ι-Σατβέτ Κανονιοφόρος Τορπιλοβόλο

Κίελο Γερμανία 1906

740 22 2 - 4 in / 6 - 6 pr

Πείκ-ί-Σεβκέτ Κανονιοφόρος Τορπιλοβόλο

Κίελο Γερμανία 1906

740 22 2 - 4 in / 6 - 6 pr

Ζαντιγκιάρ Μιλέτ Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Elbimg (Schichau)1909

610 35 2 – 3,4 in

Μουαβενέτ-ί-Μιλέτ

Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Elbimg (Schichau)1909

610 35 2 – 3,4 in

Μοχαμέτ-ί-Βατάν Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Elbimg (Schichau)1909

610 35 2 – 3,4 in

Μουχούμ-ί-Χαμιγέτ

Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Elbimg (Schichau)1909

610 35 2 – 3,4 in

Σαμσούν Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Μπορντώ (Creusot) 1907-8

280 28 1 - 9 pr / 6 - 3 pr

Μπασρά Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Μπορντώ (Creusot) 1907-8

280 28 1 - 9 pr / 6 - 3 pr

Τασός Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Μπορντώ (Creusot) 1907-8

280 28 1 - 9 pr / 6 - 3 pr

Γιαρ Χισάρ Τορπιλοβόλο Αντιτορπιλικό

Μπορντώ (Creusot) 1907-8

280 28 1 - 9 pr / 6 - 3 pr

4 σκάφη Τορπιλοβόλα Sestri Ponente (Ansaldo)

1906

165 27 2 - 1 pr

4 σκάφη Τορπιλοβόλα Μπορντώ (Creusot)

1906

97 26 2 M

Από τις πέντε ∆υνάμεις που ενεπλάκησαν στον πόλεμο, ούτε η Σερβία ούτε το Μαυροβούνιο είχαν καμία ναυτική δύναμη και αυτή της Βουλγαρίας

αποτελείτο από μια μικρή κανονιοφόρο, τη Nadiezda, 715 τόνων, που είχε κατασκευαστεί στο Μπορντό το 1898, και έξι Creusot τορπιλοβόλα, εκτοπίσματος 100 τόνων και ταχύτητας 26 κόμβων, που είχαν κατασκευαστεί το 1907 – 10 και τρία παλαιότερα σκάφη των 97 τόνων με ταχύτητα 20 κόμβων. Όλα αυτά τα σκάφη έφεραν τρία πυροβόλα των 3 λίτρων και τρεις τορπιλοσωλήνες αλλά η εκπαίδευση και η εμπειρία των πληρωμάτων τους θα πρέπει να ήταν μικρή. Ούτε οι στόλοι της Τουρκίας και της Ελλάδας είχαν κάποια αξιόλογη σύνθεση.Το τουρκικό ναυτικό είχε ένα ένδοξο παρελθόν και διέθετε παράδοση νικών, αλλά παρά το γεγονός ότι σε όλους τους πολέμους στους οποίους η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε χρησιμοποιήσει τη ναυτική της δύναμη είχε σημαντικά αποτελέσματα, τα μαθήματα δεν δίδαξαν ποτέ τους Τούρκους κάτι που να μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ναυτική παράδοση. Ούτε ποτέ ο Τούρκος επέδειξε κάποια πραγματική επιδεξιότητα στα ναυτικά έργα, ή σημάδια αυτής της ουσιαστικής ενεργητικότητας ή ετοιμότητας προσόντων που απαιτείται για κάποιο μεγάλο επίτευγμα στη θάλασσα. Η βρετανική επαγγελματική βοήθεια και συμβολή ζητήθηκαν και δόθηκαν χωρίς αντάλλαγμα, όταν είχε αναγνωρισθεί η ανάγκη ολοκληρωτικής αναδιοργάνωσης, αλλά πολύ λίγο βοηθά να έχεις τους καλύτερους συμβούλους εάν η συμβουλή δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν και δεν ακολουθείται. Ένα ναυτικό που έχει παραμεληθεί για ένα τέταρτο του αιώνα δεν μπορεί να γίνει αποτελεσματικό χωρίς τη συνεχή και συνεπή επιβολή οργανωτικής δομής και την διοικητική ικανότητα για κάτι περισσότερο από δύο ή τρία χρόνια. Ο Υποναύαρχος A.H. Limpus C.B. διαδέχθηκε τον Υποναύαρχο H.P. Williams ως ναυτικός σύμβουλος της τουρκικής κυβερνήσεως τον Απρίλιο του 1912 και με τη συμπαράσταση ενός επιτελείου αξιωματικών συνέχισε τη δουλειά που άρχισε ο Sir Douglas Gramble το 1908. Με το ξέσπασμα του Βαλκανικού Πολέμου αυτοί οι αξιωματικοί συνέχισαν τα καθήκοντά τους του συμβούλου, όπως είχαν κάνει και κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών με την Ιταλία, αλλά περιορίσθηκαν σε διοικητική εργασία στην ξηρά και σε καμία περίπτωση δεν έλαβαν ενεργό μέρος στις πραγματικές επιχειρήσεις. Κάποιες πρόοδοι στην πειθαρχία και στον τρόπο χειρισμού των πλοίων ήσαν εμφανείς, αλλά και μόνο οι δυσκολίες της εκπαίδευσης με τόσο διαφορετικό υλικό – Αγγλικό, Γερμανικό, Γαλλικό, Αμερικανικό και Ιταλικό – θα εμπόδιζαν ένα ναυτικό με λίγη εμπειρία. Είναι αλήθεια αμφίβολο εάν οι Τούρκοι διαθέτουν τις απαιτούμενες ικανότητες για ναυτικά έργα. Μερικοί αξιωματικοί, λεγόταν, πώς έδιναν αξιοσημείωτες ελπίδες, αλλά ο μεγάλος όγκος δεν επεδείκνυε ούτε ικανότητα ούτε τόλμη. Είναι πολύ λίγο χρήσιμο υπ’ αυτές τις συνθήκες ότι οι ναύτες μπορεί να ήταν, όπως ομολογείται ότι ήταν, πρόθυμοι και εξαιρετικοί μαχητές από πολλές απόψεις. Εάν αυτοί οι άνδρες είναι Τούρκοι ή στην πραγματικότητα οι απόγονοι θαλασσινών λαών που κατακτήθηκαν από τους Τούρκους, δεν είναι ένα ερώτημα που χρειάζεται να συζητηθεί. Είναι βέβαιο πάντως, ότι όταν οι ηγέτες της Τουρκίας εκτίμησαν την αξία του στόλου, ενοικίασαν τις υπηρεσίες άλλων φυλών να εκπαιδεύσουν τους ναύτες τους και να πολεμήσουν με τα πλοία τους. Επί μακρό χρονικό διάστημα αυτό το σχέδιο εφαρμοζόταν με επιτυχία και δεν χρειαζόταν ο έλεγχος μιας σύγκρουσης με υπέρτερη δύναμη, όπως η Ιταλία, να αποδείξει το αποτέλεσμα σειράς ετών παραμέλησης και κακής διοίκησης.

Η κατάληψη της Καβάλας από τον Eλληνικό Στόλο. (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Κατά τη διάρκεια του πολέμου με την Ιταλία, υπήρξε ένα ξεκαθάρισμα των παλιών και αναποτελεσματικών πλοίων και ένα τμήμα αυτών που παρέμειναν ενεργά, είτε συνελήφθησαν ή καταστράφηκαν στη μάχη. Μία καλή εκτίμηση αυτών που απέμειναν περιλαμβάνει μόνο τέσσερα ή πέντε θωρηκτά, δύο θωρακισμένα καταδρομικά, οχτώ αντιτορπιλικά και έξι ή επτά τορπιλοβόλα. Από αυτά τα πλοία τα πλέον ισχυρά από απόψεως οπλισμού ήταν τα δύο πρώην Γερμανικά θωρηκτά «Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα» και «Τουργούτ Ρεΐς» που αγοράσθηκαν το 1910 ως υποθετικό αντιστάθμισμα στην αγορά του «Γεώργιος Αβέρωφ».Υπήρχαν επίσης τα θωρηκτά «Μεσουδιέ» ναυπηγημένο στο Thames το 1874 και το «Ασάρ-ι-Τεφίκ» ναυπηγημένο στη La Seyne το 1868. Και τα δύο αυτά πλοία είχαν ανακατασκευαστεί, είχαν αντικαταστήσει τους λέβητες και είχαν ανανεώσει τον οπλισμό τους, το πρώτο στη Γένοβα το 1901 και το δεύτερο στο Κίελο το 1906. Απ’ αυτά τα τέσσερα πλοία τα δύο πρώτα έφεραν έξι πυροβόλα των 11 in Krupp και οχτώ πυροβόλα των 4 in το καθένα. Το «Μεσουδιέ» έφερε δύο πυροβόλα των 9,2 in και 12 πυροβόλα των 6 in και το «Ασάρ-ι-Τεφίκ» έφερε τρία πυροβόλα των 5,9 in και επτά πυροβόλα των 4,7 in. Ναυμαχώντας ως Μοίρα αυτά τα τέσσερα πλοία μπορούσαν να εκτελούν χειρισμούς με περίπου 12 κόμβους, αλλά σ’ αυτή την ταχύτητα τα δύο πρώην γερμανικά είχαν αρκετούς κόμβους διαθέσιμους για επιτάχυνση. Αυτή η Μοίρα θα έπρεπε με αρκετή βεβαιότητα να μπορεί να υπερισχύσει τριών Ελληνικών 5.000 τόνων πλοίων παράκτιας άμυνας τύπου «Ύδρα», αλλά δεν είχαν ούτε την ταχύτητα ούτε το βεληνεκές των πυροβόλων του «Γεώργιος Αβέρωφ». Ως αντιστάθμισμα εναντίον αυτού του πλοίου υπήρχαν τα δύο ωραία θωρακισμένα καταδρομικά «Χαμιδιέ» και «Μετζιτιέ» ναυπηγημένα αντίστοιχα στην Αγγλία και Αμερική. Αυτά τα χρήσιμα πλοία με δύο πυροβόλα των 6 in και οχτώ των 4,7 in το καθένα και ταχύτητα από 21 έως 23 κόμβους θα μπορούσαν να υπολογίζονται ότι ταιριάζουν στη γραμμή μάχης σε οποιαδήποτε συμπλοκή μεταξύ των δύο στόλων. Προφανώς κάποια από τα παλαιότερα τεθωρακισμένα πλοία είχαν διατεθεί ως πλοία διασποράς σε εξωτερικά λιμάνια από τότε που οι Ιταλοί βύθισαν το «Avni-Illah», ένα

ανακατασκευασμένο θωρηκτό 2.500 τόνων στο λιμάνι της Βηρυτού τον Φεβρουάριο του 1912. Το «Φετχί Μπουλέντ», ένα παρόμοιο θωρηκτό τορπιλίσθηκε από τους Έλληνες στη Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο. Σε πλοία εκτοξεύσεως τορπιλών η Τουρκική αποτελεσματική δύναμη είχε ελαττωθεί λόγω του πολέμου σε τέσσερα γερμανικά αντιτορπιλικά του 1909 και τέσσερα γαλλικά ελαφρώς παλαιότερα, ενώ τα έξι ή επτά τορπιλοβόλα που είχαν παραμείνει ήταν είτε γαλλικά ή ιταλικής ναυπήγησης.

Τα θωρηκτά Ύδρα, Σπέτσαι και Ψαρά ακολουθούν τον Αβέρωφ. Η φωτογραφία έχει ληφθεί από τη πρύμνη του Αβέρωφ. (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Οι Έλληνες είναι ένα ναυτικό έθνος και έχουν μια εναλλασσόμενη ναυτική ιστορία. Παρήγαγαν ικανούς ναυτικούς διοικητές όπως τον Κανάρη και τον Μιαούλη των οποίων τα ονόματα μνημονεύονται στο στόλο, σε παλαιά όμως πλοία, τα οποία θα έπρεπε να αντικατασταθούν από πλέον σύγχρονα. Ήταν αμφίβολο εάν το ελληνικό ναυτικό θα επεδείκνυε έμπνευση από το πνεύμα αυτών των άξιων ναυτικών και θα ανακάλυπτε ευκαιρίες να επιδείξει αρετές

ανάλογες με εκείνων ή εάν, όπως στον τελευταίο ελληνο-τουρκικό πόλεμο

(εννοεί τον πόλεμο του 1897), θα υιοθετείτο μια πολιτική αναποτελεσματική χωρίς τόλμη και πρωτοβουλία. Η πρόσφατη ανάπτυξη και αναδιοργάνωση του ελληνικού ναυτικού ήταν πραγματικά πλήρης και η πρακτική εξάσκηση του αξιόμαχου στόλου έδειξε την έμπνευση και την εμπειρία των βρετανών αξιωματικών που ήταν επικεφαλής της διοίκησης.

Tο θωρηκτό Σπέτσαι αγκυροβολημένο στο Τσάγεζι (το λιμάνι της Αμφίπολης) του Στρυμωνικού κόλπου εκτελεί έμμεσο βομβαρδισμό κατά των υποχωρούντων βουλγαρικών στρατευμάτων. Η βολή κατευθύνεται από παρατηρητή αξιωματικό του Στρατού που βρίσκεται στην κορυφογραμμή, η οποία φαίνεται στη φωτογραφία. ∆εξιά διακρίνεται ένα αντιτορπιλικό τύπου Θύελλα. (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Τον Απρίλιο του 1911 ο Υποναύαρχος Lioned G. Tufnell ορίσθηκε ναυτικός σύμβουλος της ελληνικής κυβέρνησης μαζί με ένα αριθμό βρετανών αξιωματικών του ναυτικού ως βοηθούς του. Στις σωστές οδηγίες και την επιδέξια εκπαίδευση αυτών των εκπαιδευτών θα πρέπει να αποδοθεί σημαντικό μέρος της επιτυχίας του ελληνικού ναυτικού. Προ της ενάρξεως του πολέμου ο Ναύαρχος Tufnell είχε βγάλει τον στόλο για δύο ταξίδια διάρκειας 6 μηνών το καθένα, κατά τα οποία εκτέλεσαν ασκήσεις στους χειρισμούς, στο πυροβολικό, τα σήματα, γενική οργάνωση και τη μεταφορά και αποβίβαση στρατευμάτων. Έχει λεχθεί ότι ο Ναύαρχος Tufnell έγραψε ο ίδιος το σηματολόγιο για το ελληνικό ναυτικό. Χωρίς αμφιβολία οι έλληνες θα αντιλαμβάνονταν ως μειωτική διάκριση το γεγονός ότι ενώ οι βρετανοί σύμβουλοι του τουρκικού ναυτικού επιτρέπονταν να είναι εν ενεργεία Αξιωματικοί, ενώ αυτοί που προθυμοποιούνταν να υπηρετήσουν στην Αθήνα υποχρεώνονταν να παραιτηθούν. Εν πάση περιπτώσει, στη λήξη της θητείας του Ναυάρχου Tufnell και του επιτελείου του, ένα νέο συμβόλαιο υπογράφηκε στο οποίο καθοριζόταν ότι οι αντικαταστάτες τους θα πρέπει να είναι

αξιωματικοί εν ενεργεία και οι νέοι σύμβουλοι ήταν πράγματι. Πριν να φύγει από το Υπουργείο των Ναυτικών τον Μάιο του 1913 ο Ναύαρχος Tufnell εξέφρασε τον θαυμασμό του για τις υπηρεσίες που προσφέρθηκαν από τον στόλο κατά τον πόλεμο και την ικανότητα που επέδειξαν οι αξιωματικοί τόσο στα πλοία όσο και στην διοικητική δουλειά στην ξηρά. Ο Ναύαρχος παρασημοφορήθηκε κατά την αναχώρησή του από τον Βασιλέα των Ελλήνων με τον Σταυρό του Μεγάλου Ταξιάρχη Βασιλικής Τάξεως του Σωτήρος.Από την γενναιοδωρία και τον πατριωτισμό του κ. Γεωργίου Αβέρωφ αποκτήθηκε ένα όμορφο θωρακισμένο καταδρομικό, που ναυπηγήθηκε στην Ιταλία, το 1910-11. Στη διάρκεια του πολέμου τοποθετήθηκε παραγγελία για ναυπήγηση ενός αδελφού πλοίου αντί να αγορασθεί ένα άλλο πλοίο του ιδίου τύπου έτοιμο, γεγονός που θα πρέπει να προκάλεσε αίσθημα απογοήτευσης. Το επόμενο όμως καλό πράγμα που συνέβη ήταν ότι η Ελλάδα βγήκε στις αγορές και απέκτησε τέσσερα χρήσιμα αντιτορπιλικά τα οποία είχαν κατασκευαστεί για την Αργεντινή από τον Οίκο Cammel Laird και τα οποία έφθασαν στον Πειραιά αμέσως μετά την κήρυξη του πολέμου. ∆ύο άλλα αντιτορπιλικά που φτιάχτηκαν στη Γερμανία μεταβιβάσθηκαν περίπου τον ίδιο χρόνο. Πρόσθετα απ’ αυτά τα πλοία οι Έλληνες είχαν αρκετές παλαιές κανονιοφόρους οι οποίες μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην Αδριατική, οχτώ παλαιότερα αντιτορπιλικά, τέσσερα ή πέντε τορπιλοβόλα και ένα υποβρύχιο. Από την εμπορική της ναυτιλία η Ελλάδα είχε επίσης τη σημαντική βοήθεια πολλών βοηθητικών και μεταγωγικών και δεν παρέστη ανάγκη σε καμία στιγμή να ενοικιάσει ούτε ένα πλοίο με ξένη σημαία.

Το αντιτορπιλικό Ασπίς συνοδεύει νηοπομπή με την IV Mεραρχία του Ελληνικού Στρατού προς τη Θεσσαλονίκη, 23.03.1913. (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Μόλις έφτασε ο χρόνος των επιχειρήσεων, οι Έλληνες έκαμαν αισθητή τη ναυτική τους παρουσία και ετοιμότητα γεγονός που έδειξε ότι δεν είχαν μόνο επωφεληθεί από την εκπαίδευσή τους, αλλά είχαν εκπονήσει ένα σχέδιο του ναυτικού πολέμου και εννοούσαν να το εφαρμόσουν. Ο στόλος ήταν οργανωμένος σε δύο Μοίρες, μία μικρότερη που αποτελείτο από οχτώ κανονιοφόρους υπό τον Πλοίαρχο ∆αμιανό, για υπηρεσία στον κόλπο της

Άρτας (εννοεί τον Αμβρακικό κόλπο) και στις ακτές της Ηπείρου. Η μεγαλύτερη και περισσότερο ισχυρή αποτελείτο από το «Αβέρωφ», «Σπέτσαι», «Ύδρα», και «Ψαρά», δέκα τέσσερα αντιτορπιλικά, πέντε τορπιλοβόλα και ένα υποβρύχιο, με ένα αριθμό βοηθητικών και μεταγωγικών συμπεριλαμβανομένων ενός νοσοκομειακού, μιας ναρκοθέτιδας και δύο σκαφών παραγωγής αποσταγμένου νερού, υπό τις διαταγές του Υποναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη. Ο Βασιλεύς Γεώργιος επισκέφτηκε τα πλοία αυτής της Μοίρας την Παρασκευή 18 Οκτωβρίου (νέο ημερολόγιο) και ευχήθηκε στα πληρώματα «Στην ευχή του Θεού». Την ίδια νύχτα τα πλοία έφυγαν από τον Πειραιά για τη Λήμνο με σφραγισμένους φακέλους διαταγών. Έφθασαν την Κυριακή στις 20 στον κόλπο του Μούδρου και αποβίβασαν ένα άγημα το οποίο μετά μια σύντομη συμπλοκή με τη φρουρά κατέλαβε το νησί στις 21. Συνεχίζοντας την ίδια τακτική τα ακόλουθα νησιά κατελήφθησαν τις επόμενες λίγες μέρες – Θάσος, Σαμοθράκη, Ίμβρος και Τένεδος.Η νήσος Λήμνος ευρίσκεται σε απόσταση μόλις σαράντα μιλίων από την είσοδο των ∆αρδανελίων και στον Μούδρο οι Έλληνες εξασφάλισαν μια βολική βάση από την οποία επιτηρούσαν την είσοδο των Στενών. Τα λοιπά νησιά ευρίσκονται λίγο πλησιέστερα στην Ευρωπαϊκή ακτή. Από εκείνη την ημέρα ένα μεγάλο τμήμα των πολεμικών πλοίων παρέμεναν έξω από τα ∆αρδανέλια και εμπορικά πλοία που έβγαιναν από τη θάλασσα του Μαρμαρά εύρισκαν πάντοτε τα ελληνικά τορπιλοβόλα περίπου πέντε μίλια από το στόμιο, όπου ελάμβαναν χώρα νηοψίες των υπόπτων πλοίων για λαθρεμπόριο.Πίσω από το προπέτασμα αυτών των πλοίων που συνδέονταν και με την Αθήνα με ασύρματο, κινήσεις μεταγωγικών κλπ μπορούσαν να γίνονται ελεύθερα χωρίς την παραμικρή ενόχληση.

Το τορπιλοβόλο 11. (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Έτσι για να βοηθήσει τις επιχειρήσεις εναντίον της Ελασσόνας, μια δύναμη αποβιβάστηκε στον κόλπο της Κατερίνης, περίπου 20 μίλια βορειότερα από τα σύνορα, για να αποκόψει την οπισθοχώρηση της φρουράς προς τη Θεσσαλονίκη. Την νύχτα της 31 Οκτωβρίου μια εξαιρετικά θαρραλέα και καλώς εκτελεσμένη επιχείρηση έλαβε χώρα στον λιμένα της Θεσσαλονίκης, όπου το Τουρκικό πλοίο διασποράς «Φετχί Μπουλέντ» τορπιλίσθηκε από το «No 11» τορπιλοβόλο με Κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Ν. Βότση. Ακολουθεί η

επίσημη αναφορά που έφτασε με τον ασύρματο στο Υπουργείο Ναυτικών από τον κόλπο της Κατερίνης με ημερομηνία 1η Νοεμβρίου. «Απέπλευσα σήμερα το πρωί από το λιμάνι του Λιτοχώρου, στον κόλπο της Θεσσαλονίκης και κατέπλευσα στη σκάλα του Ελευθεροχωρίου όπου παρέμεινα μέχρι τις 9 το βράδυ. Από εκεί έπλευσα προς τη Θεσσαλονίκη. Οι προβολείς ερεύνης του φρουρίου Καρά Μπουρνού σάρωναν το πέρασμα, αλλά κατόρθωσα να περάσω απαρατήρητος και συνέχισα με μεγίστη ταχύτητα εισπλέοντας στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης στις 11.20.Είδα ένα τουρκικό θωρακισμένο πλοίο αγκυροβολημένο στα δεξιά του λιμένος όπου συνήθως αγκυροβολούν τα πολεμικά πλοία. Κοντά στο πλοίο διασποράς ήταν αγκυροβολημένο ένα ρωσικό πολεμικό καθώς και άλλα πολεμικά. Ελάττωσα ταχύτητα και πλησίασα χωρίς να έχω εντοπισθεί, τηρώντας ευθεία στην πλώρη του τουρκικού πλοίου. Στις 11.35 σε απόσταση 150 μέτρων πυροδότησα την πρώτη τορπίλη. Έχοντας ακόμη μικρή ταχύτητα, αλλά στρέφοντας ελαφρά αριστερά πυροδότησα μια δεύτερη τορπίλη, αναπόδισα τις μηχανές και ανέπτυξα μεγίστη ταχύτητα ανάποδα. Πριν να εκραγεί η τορπίλη αντιλήφθηκα ότι το πολεμικό είχε πληγεί. Έγειρε ξαφνικά δεξιά. Τότε ακριβώς πυροδότησα μια τρίτη τορπίλη, η οποία δεν πέτυχε τον στόχο της και χτύπησε τους βράχους στην άκρη του λιμένος, εκραγείσα με τόσο φοβερό κρότο που νόμισα ότι τα κανόνια του φρουρίου είχαν ανοίξει πυρ κατά του πλοίου μου. Τότε η έκρηξη της πρώτης τορπίλης έλαβε χώρα. Παρατήρησα ξαφνική εμφάνιση φώτων επάνω στο Τουρκικό πολεμικό, άκουσα συριγμούς να καλούν τους ναύτες σε συναγερμό και είδα την πτέρυγα των αξιωματικών να φωτίζεται.Η τορπίλη χτύπησε το πολεμικό λίγο πρώρα από την καπνοδόχο στη δεξιά πλευρά. Ένα σύννεφο καπνού εκτινάχθηκε και το πλοίο άρχισε να βυθίζεται με την πλώρη έξω από το λιμάνι. Πέρασα πάλι το φρούριο του Καρά Μπουρνού το οποίο είχε αντιληφθεί την παρουσία μας διότι άναψε τους προβολείς ερεύνης. Αλλά κατόρθωσα να περάσω χωρίς να γίνω αντιληπτός. Συνέχισα την πορεία μου προς την Κατερίνη και έφτασα στις 4 να αναλάβω πάλι την αποστολή μου, της προστασίας της αποβίβασης των πυρομαχικών και εφοδίων για τα τμήματα του στρατού.(Υπογραφή) Βότσης»Το «Φετχί Μπουλέντ» το οποίο κατεστράφη όπως ήδη έχει περιγραφεί ήταν ένα παλαιό αλλά με ανανεωμένο οπλισμό Θωρηκτό εκτοπίσματος 2.700 τόνων. Το μεγαλύτερο μέρος του πληρώματος σώθηκε, μόνον επτά άτομα απωλέσθηκαν και παρασύρθηκαν στο βυθό μαζί με το πλοίο. ∆ύο ακόμη νησιά κατελήφθησαν από την Μοίρα του Ναυάρχου Κουντουριώτη τον Νοέμβριο. Την Τετάρτη 20 Νοεμβρίου τα ακόλουθα πλοία κατέπλευσαν στη Μυτιλήνη: «Αβέρωφ», «Σπέτσαι», «Ύδρα» και «Ψαρά» (θωρηκτά), «Ιέραξ», «Ασπίς», «Βέλος», «Νίκη» και «Νέα Γενεά» (Αντιτορπιλικά). Μαζί ήταν ο στολίσκος των τορπιλοβόλων, το πλοίο εφοδιασμού «Κανάρης» και τρία μεταγωγικά. Η «Νέα Γενεά», ένα σκάφος που δωρίθηκε στο Ελληνικό Έθνος από τους Έλληνες της Αμερικής, μόλις είχε συνενωθεί με τον στόλο. Στις 7.30 στάλθηκε στη στεριά ένας Αξιωματικός να απαιτήσει την παράδοση της νήσου, αλλά η φρουρά είχε αποσυρθεί στο εσωτερικό. Ένα αποβατικό άγημα τότε κατέλαβε την πόλη και ύψωσε την Ελληνική Σημαία. Την Κυριακή 24 Νοεμβρίου η νήσος Χίος επίσης καταλήφθηκε κατόπιν αποβατικής ενέργειας που έλαβε χώρα στο Κοντάρι στα νότια της πόλης του Κάστρου, υπό την προστασία των πυροβόλων της Μοίρας. Οι πολιτικοί αξιωματούχοι απομακρύνθηκαν από τις δύο νήσους και στρατιωτικές δυνάμεις τοποθετήθηκαν επί κεφαλής των διοικήσεων. Οι επιχειρήσεις διήρκεσαν μέχρι

τις 22 ∆εκεμβρίου για τη Μυτιλήνη και μέχρι τις 2 Ιανουαρίου για τη Χίο οπότε οι Τούρκοι παραδόθηκαν και η αντίσταση στην κατάληψη των νησιών έπαψε.Στο μεταξύ η Θεσσαλονίκη είχε παραδοθεί στους Έλληνες στις 8 Νοεμβρίου και δύο μέρες αργότερα έφτασαν οι δυνάμεις που έστειλαν οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι να βοηθήσουν στην κατάληψή της. Καθώς η Βουλγαρική Μεραρχία ήταν απαραίτητη στο ∆εδεαγάτς, οι Έλληνες ανέλαβαν να την μεταφέρουν σ’ αυτό το λιμάνι. Η δύναμη αποτελείτο από την πρώτη Ταξιαρχία της Έβδομης Μεραρχίας του Βουλγαρικού στρατού, και περιελάμβανε τα 13ο και 26ο συντάγματα πεζικού με μία ίλη ιππικού και αρκετές πυροβολαρχίες πολυβόλων. Η δύναμη επιβιβάστηκε σε δέκα εννέα εμπορικά πλοία και συνοδευόμενη από την Ελληνική ναυτική Μοίρα απέπλευσε από τη Θεσσαλονίκη το πρωί της 27ης Νοεμβρίου και την επομένη νωρίς το πρωί κατέπλευσε στο ∆εδεαγάτς, όπου τα στρατεύματα αποβιβάσθηκαν στην ξηρά σε λίγες ώρες. Ο τρόπος με τον οποίο αυτή η επιχείρηση διεξήχθη αποδεικνύει την εξαιρετική οργάνωση του Ναυτικού και η ταχύτητα με την οποία τα μεταγωγικά και τα συνοδά πλοία συγκεντρώθηκαν στη Θεσσαλονίκη ανέδειξε την αφθονία των μέσων που διέθετε η ελληνική εμπορική ναυτιλία. Κάθε λεπτομέρεια είχε προβλεφθεί και η δράση για κάθε περίπτωση είχε σχεδιαστεί, περιλαμβανομένου και ενός υδροφόρου πλοίου που μετέφερε νερό για τα άλογα.Ενώ τα στρατεύματα αποβιβάζονταν, ένα μήνυμα του ασυρμάτου από τα ελληνικά πλοία που περιπολούσαν στα ∆αρδανέλια ανέφερε ότι ένα από τα επάκτια πυροβολεία έβαλε εναντίον του ∆όξα αλλά χωρίς να του προξενήσει καμία ζημιά. Ότι αυτές οι επιχειρήσεις έλαβαν χώρα χωρίς προσκόμματα παρέχει ένα μάθημα της αξίας της ναυτικής ισχύος και της τοπικής υπεροχής που επιβλήθηκε επιτυχώς επ’ ωφελεία των συμμάχων.Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο μηνών, τα τουρκικά πλοία δεν παρουσιάσθηκαν στα ∆αρδανέλια, αλλά χρησιμοποιήθηκαν στη Μαύρη Θάλασσα.Την 1η ∆εκεμβρίου τα τουρκικά πλοία έφθασαν στα ∆αρδανέλια και αναφέρθηκε ότι, υπακούοντας σε επείγουσες παραστάσεις, ο στόλος έπρεπε να ναυμαχήσει την Ελληνική Μοίρα. Αν και στις 4 ∆εκεμβρίου είχε συναφθεί ανακωχή με τις τρεις βόρειες δυνάμεις, η Ελλάδα δεν συμμετείχε σ’ αυτή και οι ναυτικές επιχειρήσεις συνεχίζονταν. Στις 11 του μηνός αναφέρθηκε ότι όλα τα εύφλεκτα υλικά απομακρύνθηκαν από τα τουρκικά πλοία. Τρεις μέρες αργότερα, το Σάββατο 14 ∆εκεμβρίου τα ελληνικά αντιτορπιλικά «Σφενδόνη» και «Λόγχη» υπό τη διοίκηση του Πλοιάρχου Ηπίτη περιπολούσαν έξω από την είσοδο των ∆αρδανελίων όταν συνάντησαν ένα τουρκικό αντιτορπιλικό και αμέσως τέθηκαν σε καταδίωξή του. Τα επάκτια πυροβολεία άνοιξαν πυρ και το τουρκικό πλοίο προσέτρεξε στην προστασία τους.Τότε εμφανίστηκε το τουρκικό καταδρομικό «Μετζιτιέ», έξω από τα Στενά και τα δύο αντιτορπιλικά επιτέθηκαν εναντίον του μαζί με άλλα δύο, τα «Θύελλα» και «Ναυκρατούσα», ενώ συγχρόνως μία δεύτερη Μοίρα αποτελούμενη από τα «Βέλος», «∆όξα» και «Νέα Γενεά» φάνηκε στον ορίζοντα από τη γειτονική Τένεδο. Το «Μετζιτιέ» έχοντας εκπληρώσει το σκοπό του, δηλαδή τη διαπίστωση ότι ο ελληνικός στολίσκος που απέκλειε τα Στενά βρισκόταν σε εγρήγορση, αποσύρθηκε όπως και το μικρότερο σκάφος υπό την προστασία των επακτίων φρουρίων.Μία ακόμη αψιμαχία στην οποία τα βαρύτερα πλοία έλαβαν μέρος συνέβη στις 16 ∆εκεμβρίου. Από την τουρκική αφήγηση φάνηκε ότι η Μοίρα βγήκε από τα ∆αρδανέλια λίγο μετά τις 8 το πρωί και κατά τη διάρκεια μιας μάχης που κράτησε μία και μισή ώρα αντάλλαξαν κανονιές με τα ελληνικά πλοία από μια απόσταση από 3.500 έως 8.500 υάρδες. Τα τουρκικά πλοία

αποσύρθηκαν στα ∆αρδανέλια, ισχυριζόμενα ότι είχαν προξενήσει ζημιές στο «Γεώργιος Αβέρωφ». Μια πλήρης εξιστόρηση, που επιβεβαιώθηκε επίσημα από τις ελληνικές αρχές, παραχωρήθηκε στους «The Times» από τον Υποπλοίαρχο K. Gofton – Salmond R.N. ένα από τα μέλη της ελληνικής ναυτικής αποστολής και έχει ως ακολούθως: «Η αποκαλούμενη ναυμαχία ήταν μόνο μια σύντομη αψιμαχία με διάρκεια λίγων λεπτών. Στις 9.30 το πρωί ο τουρκικός στόλος αποτελούμενος από τέσσερα Θωρηκτά και καταδρομικά εννέα τορπιλοβόλα αντιτορπιλικά και έξι απλά τορπιλοβόλα, εμφανίστηκε στην είσοδο των Στενών. Τα μικρά σκάφη παρέμειναν εκεί και τα τέσσερα μεγαλύτερα πλοία βγήκαν από τα Στενά και τηρούμενα πλησίον των ακτών έστριψαν προς βορρά. Ο ελληνικός στόλος αποτελούμενος επίσης από τέσσερα τεθωρακισμένα πλοία ερχόμενα από τη νήσο Ίμβρο τήρησαν πορεία με βορειο-ανατολική διεύθυνση έτσι ώστε να αποκόψουν την προχώρηση των Τούρκων. Ο «Αβέρωφ» διαθέτοντας υπεροχή ταχύτητας έπλευσε αποσπώμενος από τα υπόλοιπα τρία πλοία τα οποία σχημάτισαν γραμμή μετώπου και ανέμεναν τον εχθρό να έλθει. Στις 9.30 το πρωί τα τουρκικά πλοία άνοιξαν πυρ από απόσταση 15,000 γυαρδών. Στις 10 το πρωί ο ελληνικός στόλος άνοιξε πυρ από απόσταση 8,000 γυαρδών. Στις 10.04 ο τουρκικός στόλος άλλαξε πορεία 160 μοίρες και επέστρεψε όσο γρηγορότερα ήταν δυνατόν με διαλυμένο σχηματισμό στα Στενά στα οποία εισέπλευσαν περίπου στις 10.30 το πρωί. Έτσι ο συνολικός χρόνος που κάθε στόλος βρισκόταν υπό πυρ δεν υπερέβη τη μισή ώρα και πιθανόν ήταν μόνο 20 λεπτά. Τα τορπιλοβόλα δεν έλαβαν μέρος στη δράση η οποία εξελίχθηκε σε αψιμαχία και πιθανόν έλαβε χώρα μόνο για να καθησυχάσει την κοινή γνώμη της Κωνσταντινούπολης».Αν και οι δύο πλευρές ισχυρίσθηκαν ότι νίκησαν και οι Τούρκοι επέστρεψαν στο αγκυροβόλιό τους με τα πληρώματα να ζητωκραυγάζουν και τις μπάντες να παιανίζουν δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μία άδοξη και μη αποφασιστική αψιμαχία. Η σκόπευση ήταν φτωχή και από τις δύο πλευρές αλλά οι Έλληνες ήταν, αν όχι τίποτε άλλο, υπέρτεροι στους χειρισμούς και στην πρωτοβουλία. Τα τουρκικά πλοία πρακτικώς δεν επλήγησαν και κατάφεραν μόνο να χτυπήσουν με μερικά βλήματα τον Αβέρωφ επάνω στον οποίο προξενήθηκαν διάφορες ζημιές. Αυτό συνέβη όταν το ελληνικό καταδρομικό πλησίασε σε μικρή απόσταση και εκτόξευσε μία τορπίλη η οποία αστόχησε. Θα έπρεπε τότε να είχε βυθιστεί από το πυκνό πυρ των τουρκικών πλοίων, αλλά δεν βυθίστηκε. Το τελικό αποτέλεσμα της δράσης ήταν ότι οι Τούρκοι αποσύρθηκαν στην προστασία των φρουρίων τους, ενώ ο αποκλεισμός των ∆αρδανελίων συνεχίστηκε.Μία ακόμη έξοδος από τα Στενά επιχειρήθηκε την Κυριακή 22 ∆εκεμβρίου. Τα «Τουργκούτ Ρεΐς» και το «Μετζιτιέ» με τρία αντιτορπιλικά εμφανίστηκαν στην διεύθυνση της Τενέδου. Μόλις εμφανίστηκε η ελληνική Μοίρα τα τουρκικά πλοία επέστρεψαν στο λιμάνι. Τίποτε σημαντικό δεν αναφέρθηκε μέχρι τις 18 Ιανουαρίου, όταν έλαβε χώρα αυτό που φαίνεται να αποτέλεσε την κυρία σύγκρουση των δύο στόλων. Στις 9.50 το πρωί αυτής της ημέρας ο Ναύαρχος Κουντουριώτης τηλεγράφησε με ασύρματο: «Ολόκληρος ο τουρκικός στόλος έχει εξέλθει από τα Στενά. Προτιθέμεθα να τον συναντήσουμε. Ο Τουρκικός στόλος περιλαμβάνει τα Θωρηκτά «Χαϊρεντίν Μπαρμπαρός»«Τουργκούτ Ρεΐς», «Μεσουδιέ», «Ασάρ-ι-Τεφίκ», το καταδρομικό «Χαμιδιέ» και δέκα τρία τορπιλοβόλα-αντιτορπιλικά και απλά τορπιλοβόλα. Ο ελληνικός στόλος αποτελείται από τα Θωρηκτά «Ύδρα», «Σπέτσαι», «Ψαρά», το Θωρακισμένο καταδρομικό «Γεώργιος Αβέρωφ» και οχτώ Αντιτορπιλικά». Σύμφωνα με την

αναφορά δράσεως που τηλεγράφησε ο ∆ιοικητής της Τενέδου η συμπλοκή άρχισε στις 11.25 το πρωί και μετά ένα τέταρτο της ώρας ο τουρκικός στόλος άρχισε να αποσύρεται προς τα βορειο-δυτικά της Τενέδου. Στις 1.10 το μεσημέρι τα τουρκικά θωρηκτά έστριψαν προς τα Στενά, ακολουθούμενα από το «Γεώργιος Αβέρωφ», που αντάλλασσε πυρά μαζί τους σε μια απόσταση περίπου τριών μιλίων. Καθώς ο «Γεώργιος Αβέρωφ» πλησίαζε τα τουρκικά πλοία, αυτά αύξησαν ταχύτητα και στις 2.30 η δράση έληξε καθώς ο «Γεώργιος Αβέρωφ», εάν συνέχιζε την καταδίωξη, θα εισερχόταν στο βεληνεκές των πυροβόλων των επάκτιων φρουρίων. Εισπλέοντας στα ∆αρδανέλια τα «Μπαρμπαρός» και «Τουργκούτ Ρεΐς» φαίνονταν να έχουν πυρκαγιές και στις 5.10 το απόγευμα ο Ναύαρχος Κουντουριώτης έστειλε το ακόλουθο μήνυμα με ασύρματο: «Νικήσαμε τον εχθρικό στόλο ο οποίος έπλεε προς τη Λήμνο και τον καταδιώξαμε μέσα στα Στενά όπου κατέφυγε σε αταξία. Η μάχη κράτησε τρεις ώρες. Είχαμε μόνο έναν άνδρα ελαφρά τραυματισμένο και το «Γεώργιος Αβέρωφ» υπέστη ασήμαντες ζημιές. Η μαχητική μας ικανότητα παραμένει ακέραια».

Το Μακεδονία, επίτακτο επιβατηγό ατμόπλοιο της «Εθνικής Ατμοπλοΐας». (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Συμπεραίνονταν και πολύ σωστά, ότι οι τουρκικές αρχές διακινδυνεύοντας αυτή τη ναυμαχία, είχαν μείνει με την εντύπωση ότι ο ελληνικός στόλος μπορεί να είχε αποχωρήσει από την περιοχή των Στενών σε καταδίωξη του τουρκικού καταδρομικού «Χαμιδιέ», το οποίο μετά τις επισκευές του απέπλευσε από τα Στενά στις 14 Ιανουαρίου, με δική του πρωτοβουλία και χωρίς να λάβει σχετική άδεια από το Υπουργείο των Ναυτικών, σε μία περιπετειώδη επιδρομή στην οποία θα αναφερθούμε αργότερα. Ο Τούρκος ναύαρχος όμως έκανε λάθος καθώς ο Ναύαρχος Κουντουριώτης δεν έστειλε κανένα πλοίο σε καταδίωξη του καταδρομικού και σε εκείνο το χρόνο εμφανίζεται να αγνοεί την διαφυγή του καθώς συμπεριλαμβάνει το όνομά του στον κατάλογο εκείνων που έλαβαν μέρος στη δράση της 18ης Ιανουαρίου. Προφανώς οι έλληνες εξέλαβαν το αδελφό του πλοίο «Μετζιτιέ» ως το ελλείπον καταδρομικό.

Το τουρκικό καταδρομικό Hamidiye στην Κωνσταντινούπολη, η δεκαετία του 1930. (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Οι Έλληνες παρέμειναν συγκεντρωμένοι έξω από τα Στενά και όταν οι τούρκοι επιχείρησαν να βγουν ακολούθησε μία συμπλοκή από μεγάλη απόσταση μέχρι που οι τελευταίοι επέστρεψαν στο αγκυροβόλιό τους. Ο Υποναύαρχος Κουντουριώτης για μία ακόμη φορά αποδείχθηκε ένας τολμηρός και ικανός αξιωματικός και θα πρέπει να επαινεθεί ο εξαιρετικός χειρισμός των ελληνικών πλοίων κατά τη διάρκεια και των δύο ναυμαχιών. Σε κάθε περίπτωση τα τουρκικά πλοία γυρνούσαν σχεδόν αμέσως στην προστασία των επάκτιων οχυρών τους. Παρ’ όλα ταύτα ήταν σε κάθε περίπτωση υπέρτερα σε αριθμούς και σε βάρος πυρός και θώρακος από τα ελληνικά πλοία.Η σκόπευσή τους όμως έμοιαζε να ήταν ακόμα άσχημη, ενώ εκείνη των ελλήνων είχε βελτιωθεί. Σχεδόν καμία ζημιά δεν υπέστησαν τα ελληνικά πλοία και ούτε ένα κανόνι τους δεν τέθηκε εκτός υπηρεσίας. Ο «Γεώργιος Αβέρωφ» έκανε θαυμάσιους χειρισμούς και πολέμησε εξαιρετικά. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι ο στόλος ήταν συνεχώς εν πλω μέρα και νύχτα με πίεση στα καζάνια από τις αρχές Οκτωβρίου αποδεικνύει πόσο εργάσθηκαν οι επιστασίες των πλοίων, ιδίως εάν σκεφτούμε την έλλειψη εμπειρίας που είχαν προηγουμένως. Ο Πλοίαρχος Γκίνης, δεύτερος στην ιεραρχία επιβαίνων του Σπέτσαι και ο Αρχιεπιστολέας του Ναυάρχου Πλοίαρχος ∆ούσμανης, επίσης, επέδειξαν εξυπνάδα και ικανότητα. Από τις επίσημες αναφορές καθίσταται φανερό ότι όλες οι προμήθειες πυρομαχικών και εφοδίων έφθαναν κανονικά κατά τακτά διαστήματα από τα λιμάνια των βάσεων και η ασύρματη τηλεγραφία αποδείχθηκε ανεκτίμητη καθ’ όλη τη διάρκεια της εκστρατείας. Αναφορές από την Κωνσταντινούπολη γι’ αυτή τη συμπλοκή αναφέρουν ότι ο κεντρικός πύργος του «Βαρβαρόσα» υπέστη βλάβες και όλοι οι άνδρες της ομοχειρίας του πύργου σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Το θωρηκτό «Τουργκούτ Ρεΐς» υπέστη ζημιές αλλά κανένα άλλο πλοίο δεν χτυπήθηκε. Οι

τουρκικές απώλειες αναφέρθηκε ότι ανήλθαν σε τέσσαρις αξιωματικούς και τριάντα έξι άνδρες νεκρούς καθώς και 164 τραυματίες. Αυτοί οι αριθμοί είναι γνωστό τώρα ότι ήταν υπερβολικοί.Το «Ασαρ-ι-Τεφίκ» απωλέσθηκε αργότερα στο Καρά Μπουνού στη Μαύρη Θάλασσα όπου προσάραξε τον Φεβρουάριο και λογίσθηκε ως μη διασώσιμο ναυάγιο.Έχει ήδη αναφερθεί ότι το καταδρομικό «Χαμιδιέ» στις 14 Ιανουαρίου διέφυγε από την ελληνική Μοίρα και γλίστρησε έξω από τα Στενά. Έπλευσε απ’ ευθείας προς την Σύρο, όπου βρήκε το ελληνικό βοηθητικό ατμόπλοιο «Μακεδονία» που εκτελούσε επισκευές. Το «Μακεδονία» μετά τον κανονιοβολισμό του αυτοβυθίστηκε για να αποφύγει την κατάληψη. Το «Χαμιδιέ» επίσης κατέστρεψε ένα εργοστάσιο πυρίτιδας, μία αποθήκη άνθρακος και τον σταθμό ηλεκτρικής ισχύος της πόλης. Φεύγοντας από τη Σύρο το καταδρομικό έφτασε στις 2 το πρωί της 19ης στο Πόρτ Σάϊντ και μετά την εκεί ανθράκευση και τον ανεφοδιασμό πέρασε το κανάλι του Σουέζ προς την Ερυθρά Θάλασσα. Κατέπλευσε στο Σουέζ την 24η και έφυγε την επόμενη μέρα για έναν ταξίδι στην Ερυθρά Θάλασσα από την οποία δεν επέστρεψε μέχρι τις 9 Φεβρουαρίου. Αφού εξετέλεσε ύδρευση επέστρεψε μέσω της διώρυγας και ανοίχτηκε στη Μεσόγειο, πέρασε από τη Βηρυτό και μπήκε στο λιμάνι της Μάλτας την 15η λόγω, όπως αναφέρθηκε, ισχυρής θαλασσοταραχής. Του επετράπη να επισκευάσει κάποιες μικρές ζημιές που προκλήθηκαν από την καταιγίδα και απέπλευσε μετά 24 ώρες σε ένα μοναχικό και πάλι ταξίδι κατά τη διάρκεια του οποίου επισκέφθηκε διάφορα λιμάνια και προμηθεύτηκε αρκετές ποσότητες άνθρακα και προμηθειών για να μπορεί να συνεχίσει σύμφωνα με το ∆ιεθνές ∆ίκαιο των Εθνών. Στις 11 Μαρτίου εμφανίστηκε έξω από το ∆υρράχιο και έβαλε μερικά βλήματα στο ελληνικό στρατόπεδο στην ξηρά, αλλά προφανώς χωρίς αποτέλεσμα. Την επόμενη ημέρα βρέθηκε έξω από τον Άγιο Ιωάννη της Μεδούης. Σ’ αυτό το στίγμα βομβάρδισε μερικά ελληνικά μεταγωγικά που μετέφεραν σερβικά στρατεύματα από τη Θεσσαλονίκη να βοηθήσουν τους Μαυροβούνιους στο Scutari. Η δράση του «Χαμιδιέ» εμφανίζεται να σταματά προσωρινά, εάν όχι τελείως, μ’ αυτό το επεισόδιο. Το καταδρομικό έφυγε μετά για την Αλεξάνδρεια όπου αναφέρεται ότι έφτασε στις 16 Μαρτίου. Την επομένη έφυγε και φαίνεται ότι έκαμε ανθράκευση από ένα ιταλικό πλοίο έξω από τη Βηρυτό. Στις 8-9 Απριλίου διέρχεται και πάλι στην Ερυθρά Θάλασσα και περίπου τον ίδιο χρόνο μία ελληνική μοίρα αποτελούμενη από το «Ύδρα» με δύο αντιτορπιλικά, συνοδευόμενη από ένα ανθρακοφόρο έφτασε στο Πόρτ –Σάϊντ με σκοπό να εμποδίσει το καταδρομικό να ξαναμπεί στη Μεσόγειο. Η βάση του στην Ερυθρά Θάλασσα λέγεται ότι ήταν το Kamaran, στην Αραβική ακτή, αλλά τον Ιούνιο επισκέφτηκε την Hodeida και τον Ιούλιο έλαβε εντολές να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη. Καθυστέρησε όμως και πέρασε πάλι τη διώρυγα στις 24 Αυγούστου και έφυγε για τα ∆αρδανέλια μετά από απουσία επτά μηνών. Από την τουρκική πλευρά η απουσία έγινε αισθητή ιδίως στην ναυμαχία της 18ης Ιανουαρίου όταν αποστέρησε τον στόλο από δύο πυροβόλα των 6-in και οκτώ πυροβόλα των 4,7-in. Ενώ στην ελληνική πλευρά δεν υπήρχαν αρκετά σκάφη για να διατεθούν σε καταδίωξή του χωρίς να αφήσουν τα ∆αρδανέλια αφρούρητα. Λέγεται ότι ο Ύπαρχος του «Χαμιδιέ» ήταν ένας βρετανός αλλά ο κυβερνήτης του, ο Ραούφ Βέης, ασφαλώς επέδειξε μεγάλο θάρρος και ευρηματικότητα στην τολμηρή αυτή επιδρομική ενέργεια. Είχε υπηρετήσει στο επιτελείο του Sir Douglas Gamble. Παρόλον ό,τι μετά την επιστροφή του έγινε αντικείμενο κολακευτικών σχολίων από τον Τύπο και λαϊκών πανηγυρισμών, φαίνεται ότι δεν κατελήφθη από έπαρση και

δεν εφθάρη από αυτό. Λέγεται ότι θα τοποθετηθεί κυβερνήτης στο νέο θωρηκτό που ολοκληρώνεται στα ναυπηγεία του Armstrong, το οποίο η τουρκική κυβέρνηση αγόρασε πρόσφατα από τη Βραζιλία και θα πρέπει να έχει σπουδαίο μέλλον στο οθωμανικό ναυτικό.∆εν είναι απαραίτητο να εξιστορήσουμε λεπτομερώς τις επιχειρήσεις της μικρότερης ελληνικής Μοίρας. Αυτή η Μοίρα ενισχύθηκε στην αρχή του πολέμου με ένα ζεύγος κανονιοφόρων και τα πλοία της εισήλθαν στον κόλπο της Άρτας (Αμβρακικός κόλπος) με σκοπό να βοηθήσουν στον αποκλεισμό της Πρέβεζας και της Αλβανικής ακτής. Μισός κόλπος ανήκε στους Έλληνες και ο είσπλους της δύναμης αποσκοπούσε στην απόκτηση του ελέγχου της θαλάσσιας έκτασης με στόχο την παροχή συνδρομής στη αριστερή πτέρυγα του στρατού στην προώθησή του προς τα Ιωάννινα.Η Πρέβεζα κυριεύθηκε στις 2 Νοεμβρίου και αργότερα μία μεραρχία του στρατού μεταφέρθηκε με μεταγωγικά και αποβιβάστηκε στους Αγίους Σαράντα, απέναντι από το βόρειο άκρο της Κέρκυρας. Η Μοίρα αυτή διεξήγαγε επιχειρήσεις με τον στρατό μέχρι της παραδόσεως των Ιωαννίνων στις 6 Μαρτίου. ∆εν έλαβε χώρα σύγκρουση στη θάλασσα σ’ αυτή την περιοχή αλλά η Μοίρα που διεξήγαγε τον αποκλεισμό επέδειξε μεγάλη δραστηριότητα στην καταστολή διεξαγωγής λαθρεμπορίου και αργότερα στη μεταφορά των Σερβικών στρατευμάτων στα λιμάνια της Αδριατικής Θάλασσας.

Το τουρκικό θωρηκτό Barbaros Hayreddin, στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 1911. (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Λόγω της προσέγγισης στην Κωνσταντινούπολη των συμμαχικών στρατευμάτων και της ανησυχίας για ταραχές που θα μπορούσαν να προκληθούν από τα υποχωρούντα χωρίς ηθικό τουρκικά στρατεύματα, αποφασίσθηκε νωρίς τον Νοέμβριο από τις κύριες ευρωπαϊκές ∆υνάμεις, με τη συγκατάνευση των τουρκικών αρχών, να αποσταλούν πολεμικά πλοία στην πόλη να παράσχουν ναυτική προστασία στους ομοεθνείς των και στο λαό, εάν γινόταν αναγκαίο. Στα βρετανικά πλοία που βρέθηκαν στην περιοχή των ∆αρδανελίων εκείνη την περίοδο συμπεριλαμβάνονταν τα οχτώ θωρηκτά του 3ου Στολίσκου Μάχης με τα δύο προσαρτημένα σ’ αυτά καταδρομικά, επιπροσθέτως των πλοίων του στόλου της Μεσογείου και των πλοίων που προσωρινά βρέθηκαν στην περιοχή. Τα καταδρομικά «Hampshire» και «Weymouth» επελέγησαν να περάσουν τα ∆αρδανέλια προς την Κωνσταντινούπολη και έφτασαν έξω από την τουρκική πρωτεύουσα στις 11 Νοεμβρίου και στις 5 Νοεμβρίου αντίστοιχα.Τα πλοία των άλλων ∆υνάμεων

που διατάχθηκαν να πλεύσουν στην πρωτεύουσα μέσα στο μήνα περιλάμβαναν τα γαλλικά «Leon Gambetta» και «Victor Hugo», τα ιταλικά «Emmanuelle Filiberto» και «Coatit» τα οποία ακολουθούνταν από το «Benedetto Brin» στις 19 Νοεμβρίου, τα αυστριακά «Aspern» και «Admiral Spaun» τα γερμανικά «Goeben» και «Vineta», τα ρωσικά «Rotislav» και «Kagul» και το ισπανικό «Reina Regente». Το πρωί της 18ης Νοεμβρίου μία διεθνής δύναμη περίπου 3000 αξιωματικών και ανδρών αποβιβάστηκε, 497 εξ αυτών προερχομένων από τα «Hampshire» και «Weymouth». Η δύναμη παρέμεινε στην ξηρά μέχρι περίπου το τέλος του μήνα αλλά ευτυχώς καμία ανεπιθύμητη εξέλιξη δεν έλαβε χώρα. Η διεθνής Μοίρα όμως παρέμεινε στην Θάλασσα του Μαρμαρά για κάποιο ακόμα χρονικό διάστημα.Μία διάσκεψη ειρήνης άρχισε τις εργασίες της στο παλάτι του St. James στις 16 ∆εκεμβρίου 1912, αλλά καθώς οι όροι που προτάθηκαν από την Τουρκία δεν έγιναν αποδεκτοί από τους συμμάχους, η ανακωχή καταγγέλθηκε στις 29 Ιανουαρίου και εχθροπραξίες ξανάρχισαν στις 3 Φεβρουαρίου. Στις 20 Φεβρουαρίου οι ∆υνάμεις απέσυραν τα πολεμικά τους πλοία από την Κρήτη και η νήσος πέρασε στα χέρια των Ελλήνων, όταν ο ελληνικός στόλος επισήμως την κατέλαβε. Στις 15 Απριλίου κλείσθηκε συμφωνία μεταξύ Βουλγαρίας και Τουρκίας για την κατάπαυση των εχθροπραξιών, η οποία περιείχε τον όρο ότι ο τουρκικός στόλος δεν θα εμπόδιζε τον εφοδιασμό του βουλγαρικού στρατού. Στο μεταξύ, στις 28 Μαρτίου οι ∆υνάμεις απαίτησαν να διακοπούν οι επιχειρήσεις εναντίον του Scutari για να επιτραπεί στον άμαχο πληθυσμό να φύγει και όταν το Μαυροβούνιο αρνήθηκε, αποφασίσθηκε να πραγματοποιηθεί ναυτική επίδειξη στην Αδριατική. Στις 5 Απριλίου μία διεθνής Μοίρα αποτελούμενη από ένα γαλλικό, ένα γερμανικό, δύο ιταλικά, τρία αυστριακά και δύο βρετανικά πολεμικά πλοία υπό την διοίκηση του Αντιναυάρχου (τώρα Sir) Cecil Burney έφθασε έξω από το Antivari και στις 10 Απριλίου κήρυξε ναυτικό αποκλεισμό της ακτής. Παρόλον ότι κανένα ρωσικό πλοίο δεν συμμετείχε στον αποκλεισμό η ρωσική κυβέρνηση συμφωνούσε μ’ αυτόν. Στις 22 Απριλίου το Scutari παραδόθηκε και καθώς η κυβέρνηση του Μαυροβουνίου δεν έδειξε καμία τάση οπισθοχώρησης στις απαιτήσεις των ∆υνάμεων, φαινόταν πιθανόν ότι θα λάμβανε χώρα στρατιωτική επέμβαση. Πλην όμως στις 4 Μαΐου ο Βασιλεύς Νικόλαος αποφάσισε να υποχωρήσει και το φρούριο παραδόθηκε σε μία διεθνή δύναμη αποτελούμενη από 100 Γερμανούς, 200 Γάλλους, 200 Αυστριακούς, 200 Ιταλούς και 300 Βρετανούς ναύτες και πεζοναύτες υπό την διοίκηση του Αντιναυάρχου Burney. Παρόλον ότι υπογράφηκε ειρήνη στις 30 Μαΐου, η διεθνής δύναμη παρέμεινε στο Scutari για μερικούς ακόμα μήνες.Με την επακολουθήσασα έναρξη εχθροπραξιών μεταξύ της Βουλγαρίας και των συμμάχων της μέχρι την ειρήνη του Βουκουρεστίου της 10ης Αυγούστου, δεν είναι αναγκαίο να ασχοληθούμε σ’ αυτές τις σημειώσεις, καθώς οι επιχειρήσεις έλαβαν χώρα στην ξηρά. Ο ελληνικός στόλος παρέμεινε στη βάση της Λήμνου παρακολουθώντας τα ∆αρδανέλια και υποστηρίζοντας τις κινήσεις του στρατού γύρω από το ∆εδεαγάτς.Όταν στην έναρξη του πολέμου μία καινούργια ναυτική σύγκρουση συμβαίνει είναι φυσικό να αναμένεις ότι κάτι που φάνηκε να λείπει ή ήταν απροσδόκητο θα μπορούσε να μας υποχρεώσει να τροποποιήσουμε τα μαθήματα του παρελθόντος. Από το παραπάνω χρονικό, σύντομο όπως υποχρεωτικά είναι, δεν φαίνεται να υπάρχουν αρκετά δεδομένα από τα οποία να συνάγουμε ακριβή συμπεράσματα. Οι επιχειρήσεις σ’ αυτόν τον πόλεμο όπως και στον προηγούμενο μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της

Ιταλίας θα μπορούσαν να διδάξουν κάτι για την επίδραση που μπορεί να έχει η ναυτική δύναμη όταν χρησιμοποιηθεί επιδέξια, συγκεκριμένα να υποχρεώσει τον εχθρό να καταφύγει στα λιμάνια του. Θα μπορούσε επίσης να μας πει κάτι για τους περιορισμούς της ναυτικής δύναμης. Ενώ η Ιταλία ήταν ικανή να περιορίσει το τουρκικό ναυτικό στα λιμάνια του μακριά από τις ανοιχτές θάλασσες και να επιβάλλει ένα αποκλεισμό, ο οποίος διασφάλιζε την ανενόχλητη μεταφορά των στρατευμάτων της και την ασφάλεια του εμπορίου της, η εξάσκηση μόνης της ναυτικής της ισχύος ήταν ανίκανη να επιφέρει ένα αποφασιστικό αποτέλεσμα. Μόνο η σταδιακή εξασθένηση της αντίστασης στη Λιβύη μπορούσε να το κάνει. Κατά παρόμοιο τρόπο σε σχέση με τον Βαλκανικό Πόλεμο, ενώ το ελληνικό ναυτικό ήταν ικανό να βοηθήσει τα κοινά συμφέροντα της συμμαχίας και η βοήθειά του ήταν μεγάλης αξίας, δεν μπορούσε από μόνη τη δική του δραστηριότητα να επιφέρει το αποτέλεσμα που επιτεύχθηκε από τις μάχες στην ξηρά.

Το τουρκικό θωρηκτό Torgut Reis, στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 1911. (Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος) Αυτό που είναι βέβαια αλήθεια είναι ότι αυτές οι μάχες θα μπορούσαν να καταλήξουν διαφορετικά, εάν η πίεση του ελληνικού στόλου δεν είχε εμποδίσει τη μεταφορά στρατευμάτων και ενισχύσεων από τη Μικρά Ασία. Η εξάσκηση λοιπόν της ναυτικής ισχύος έδειξε ότι παρέχει υλικό πλεονέκτημα και έχει σημαντική επίδραση στις επιχειρήσεις της ξηράς. Επάνω σε ερωτήματα τακτικής ή σχεδιασμού, κανένα καινούργιο συμπέρασμα δεν μπορεί να συναχθεί από τέτοιες μικρές επιχειρήσεις, εκτός από την τεράστια αξία της ασύρματης τηλεγραφίας η σημασία της οποίας αποδείχθηκε με τη χρήση της από τον Έλληνα ναύαρχο. Πολλή μεγάλη σημασία δεν πρέπει να αποδοθεί στη διαφυγή και τα κατορθώματα του Χαμιδιέ. Ήταν μόνο η αδυναμία του ελληνικού στόλου που επέτρεψε τέτοια επιδρομή, η οποία επιπροσθέτως δεν θα μπορούσε να έχει κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα στην πρόοδο του πολέμου.