Tα νέα βιβλίαmicro-kosmos.uoa.gr/gr/dialogs/pdf/physics E,St.pdf · tα νέα...

γ. θ. καλκάνης http://micro-kosmos.uoa.gr

Tα νέα βιβλία

"ΦΥΣΙΚΑ – ΕΡΕΥΝΩ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΩ" της Ε΄και της Στ΄τάξης του Δημοτικού Σχολείου

Γεωργ. Θεοφ. Καλκάνης

Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

17 ΔΕΚ 06


Tα νέα βιβλία "ΦΥΣΙΚΑ – ΕΡΕΥΝΩ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΩ"

της Ε΄και της Στ΄τάξης του Δημοτικού Σχολείου

Γεωργ. Θεοφ. Καλκάνης Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

Με σκοπό τη βέλτιστη εφαρμογή των νέων βιβλίων από τους μάχιμους ΕκΠαιδευτικούς, παρατίθενται (σε συνοπτική και αναλυτική μορφή) Οδηγίες / Προτάσεις (και Παράδειγμα) Εφαρμογής τους. Προηγείται μια μικρή αναφορά στα περιεχόμενα –με παραπομπές στις αντίστοιχες παραγράφους του αναλυτικού κειμένου– ώστε να διευκολυνθεί η επιλεκτική ανεύρεση ειδικών περιεχομένων και οδηγιών (οι παραπομπές αναφέρονται σε παραγράφους του αναλυτικού κειμένου).

Στις § 1.0.-2. αναδεικνύεται η αναγκαιότητα –και δυνατότητα– της ανάπτυξης τόσο του γνωσιακού υποβάθρου των μαθητών στις φυσικές επιστήμες –με το πλήθος και την ποικιλία των θεματικών ενοτήτων των βιβλίων–, όσο και της ευρύτερης δυνατής παίδευσης / μόρφωσής τους –με την εφαρμοζόμενη ανακαλυπτική μεθοδολογία, τον απαιτούμενο αποδεικτικό πειραματισμό, την κριτική εξαγωγή συμπερασμάτων, τις ερμηνευτικές προσεγγίσεις του μικροκόσμου και την προτεινόμενη συστημική διαθεματικότητα– όπως προβλέπεται από τα προγράμματα σπουδών και υποστηρίζεται από τα νέα βιβλία.

Στις § 2.1. και 3.0.2. προτείνεται να επιλέγονται και να μελετώνται –κατά προτεραιότητα– με συγκεκριμένο χρονικό καταμερισμό και προγραμματισμό οι θεματικές ενότητες των βιβλίων, οι οποίες περιλαμβάνουν τις πλέον βασικές έννοιες του φυσικού κόσμου και τα αντίστοιχα φυσικο-βιο-χημικά φαινόμενα.

Στην § 2.2. αναλύεται το εφαρμοζόμενο μεθοδολογικό εκ-παιδευτικό πρότυπο –το ίδιο με αυτό των προηγουμένων βιβλίων– με βασικό και αναπόσπαστο στοιχείο τον αποδεικτικό (επιβεβαιωτικό ή απορριπτικό) πειραματισμό με απλά μέσα, ενώ στις § 3.1.-3.5. προτείνεται να εφαρμόζεται κατά βήμα: έναυσμα ενδιαφέροντος, διατύπωση υποθέσεων, πειραματισμός, διατύπωση / καταγραφή συμπερασμάτων - εφαρμογές, (ακολουθώντας το "τετράδιο εργασιών") και γενίκευση - εμπέδωση (με βάση το "βιβλίο μαθητή", το οποίο –προτείνεται να– παραμένει στο σχολείο).

Στην § 2.3. δικαιολογούνται οι αναφορές στο επιστημονικό / εκπαιδευτικό πρότυπο του μικροκόσμου (στις δομές, στις αλληλεπιδράσεις, στις κινήσεις και στις διαδικασίες του), οι οποίες περιλαμβάνονται στο "βιβλίο μαθητή", ενώ στην § 3.5. προτείνεται να αξιοποιούνται οι αναφορές αυτές για τις (μικρο)ερμηνείες των μελετούμενων φυσικών φαινομένων του μακροκόσμου στο βήμα της γενίκευσης - εμπέδωσης του μεθοδολογικού προτύπου.

Στην § 2.4. αναλύονται οι διαθεματικές αναφορές και προτάσεις διαθεματικών δραστηριοτήτων, οι οποίες περιλαμβάνονται στο "βιβλίο του μαθητή", και προτείνεται να συσχετίζονται συστημικά με το μελετούμενο φυσικό φαινόμενο / θέμα στο βήμα της γενίκευσης - εμπέδωσης του μεθοδολογικού προτύπου, ενώ στην § 3.5. παρατίθεται μια δειγματική εφαρμογή της.

Στις § 3.0.1.- 3.0.6. συνοψίζονται οι προτάσεις για τη βέλτιστη προετοιμασία, οργάνωση, πραγματοποίηση και αξιολόγηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και οι προϋποθέσεις για τη βέλτιστη εφαρμογή των βιβλίων. Βασική προϋπόθεση είναι η χρήση του "Τετραδίου Εργασιών" ως κύριου εγχειριδίου, ενώ η χρήση του "Βιβλίου Μαθητή" ως δευτερεύοντος το οποίο –πρέπει να– παραμένει στο σχολείο.

Στις § 3.0.-3.5. οι προτάσεις υποστηρίζονται από ένα παράδειγμα εφαρμογής και στην § 4. αναφέρονται οι ανηρτημένες στον διαδικτυακό τόπο, με μορφή παρουσιάσεων, δειγματικές εφαρμογές θεμάτων. Στην § 5., τέλος, παρατίθεται σχετική υποστηρικτική βιβλιογραφία και περιγράφεται ο υποστηρικτικός διαδικτυακός τόπος.


Συνοπτικές Οδηγίες / Προτάσεις Εφαρμογής

(οι παραπομπές αναφέρονται σε παραγράφους του αναλυτικού κειμένου

Τα νέα βιβλία "Φυσικά – Ερευνώ και Ανακαλύπτω" της Ε΄ και Στ΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου, ακολουθώντας πιστά το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ), περιλαμβάνουν το "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου" (αντικαθιστά το ομώνυμο παλαιό βιβλίο), το "Βιβλίο Μαθητή" (δεν υπήρχε αντίστοιχο στα παλαιά βιβλία) και το "Τετράδιο Εργασιών" (αντικαθιστά το παλαιό "Βιβλίο Μαθητή") για κάθε τάξη. Τα νέα βιβλία υπηρετούν την ανάπτυξη τόσο του γνωσιακού υποβάθρου των μαθητών στις φυσικές επιστήμες –με το πλήθος και την ποικιλία των θεματικών ενοτήτων τους–, όσο και την ευρύτερη δυνατή παίδευση / μόρφωσή τους –με την εφαρμοζόμενη ανακαλυπτική μεθοδολογία, τον απαιτούμενο αποδεικτικό πειραματισμό, την κριτική εξαγωγή συμπερασμάτων, τις ερμηνευτικές προσεγγίσεις του μικροκόσμου και την προτεινόμενη συστημική διαθεματικότητα (§ 1.0.-2.).

Τα νέα βιβλία έχουν, εφαρμόζοντας επίσης τα νέα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ, μικρές μόνο προσθήκες και αλλαγές στις περιεχόμενες Θεματικές Ενότητες / Θέματα, σε σχέση με τα παλαιά βιβλία. Τα θέματα τα οποία περιέχονται έχουν επιλεγεί από όλες τις φυσικές επιστήμες και αναφέρονται σε βασικά φυσικά, χημικά και βιολογικά φαινόμενα της καθημερινής ζωής. Οι θεματικές ενότητες των βιβλίων, οι οποίες περιλαμβάνουν τις πλέον βασικές έννοιες / ποσότητες του φυσικού κόσμου και τα πλέον βασικά –αντίστοιχα– φυσικο-βιο-χημικά φαινόμενα, προτείνεται να επιλεγούν και να μελετηθούν κατά προτεραιότητα, με συγκεκριμένο χρονικό καταμερισμό και προγραμματισμό (βλ. § 2.1.,3.0.2.). Τα προτεινόμενα πειράματα στα νέα βιβλία είναι τα ίδια, με μικρές προσθήκες όπου απαιτήθηκε, με αυτά των παλαιών βιβλίων.

Επίσης η προτεινόμενη και εφαρμοζόμενη στα νέα βιβλία Εκπαιδευτική Μεθοδολογία το μεθοδολογικό εκ-παιδευτικό πρότυπο –το ίδιο με το προτεινόμενο και εφαρμοζόμενο στα παλαιά βιβλία– αποτελεί την παιδαγωγική προσέγγιση της ιστορικά καταξιωμένης επιστημονικής ερευνητικής μεθόδου (βλ. § 2.2.), με βασικό και αναπόσπαστο στοιχείο τον αποδεικτικό (επιβεβαιωτικό ή απορριπτικό) πειραματισμό με απλά μέσα. Οι κύριες αλλαγές στα νέα βιβλία, σε σχέση με τα παλαιά, έχουν σχέση με τις αναφορές στο επιστημονικό / εκπαιδευτικό πρότυπο του μικροκόσμου –στις δομές, στις αλληλεπιδράσεις, στις κινήσεις και στις διαδικασίες του– (§ 2.3., 3.5.) καθώς και το πλήθος και την ποικιλία των διαθεματικών αναφορών και προτάσεων διαθεματικών δραστηριοτήτων, οι οποίες προτείνεται να συσχετίζονται συστημικά (§ 2.4.) με το μελετούμενο φυσικό φαινόμενο / θέμα. Οι αναφορές και η μελέτη των θεμάτων, τα οποία έχουν επιλεγεί από όλες τις φυσικές επιστήμες και αναφέρονται στα βασικότερα φυσικά, χημικά και βιολογικά φαινόμενα της καθημερινής ζωής, χαρακτηρίζονται από: • την ακριβέστερη δυνατή επιστημονική προσέγγιση και διατύπωσή τους, την οποίαν επιτρέπει η ηλικία και το γνωστικό επίπεδο των μαθητών,

• την εφαρμογή της λειτουργικής και αποτελεσματικής (όπως έχει αποδειχθεί με την εφαρμογή της στα προηγούμενα βιβλία) εκπαιδευτικής μεθοδολογίας, η οποία στηρίζεται στην ιστορικά καταξιωμένη επιστημονική ερευνητική μεθοδολογία,

• την απαίτηση αποδεικτικού πειραματισμού από όλους τους μαθητές στην τάξη, ανά ομάδες και με απλά μέσα, ο οποίος εφαρμόζει στην πράξη την ομαδοσυνεργατική και μαθητοκεντρική προσέγγιση, αναπτύσσει δε την κριτική ικανότητα των μαθητών,

• τη δυνατότητα της εξαγωγής και διατύπωσης συμπερασμάτων από τους ίδιους τους μαθητές, σε αντίθεση με τις πρακτικές απομνημόνευσης ορισμών του παρελθόντος,


• τη δυνατότητα ερμηνειών των φαινομένων του μακροκόσμου με τη βοήθεια του μικροκόσμου, χωρίς τη χρήση των μαθηματικών,

• τη διαθεματική συσχέτιση με διαθεματικές αναφορές και προτάσεις διαθεματικών δραστηριοτήτων, για την ευρύτερη δυνατή και πολύπλευρη μόρφωση των μαθητών και

• την ακριβή γλωσσική διατύπωση των κειμένων και τη σαφή φωτογραφική ή γραφιστική απεικόνιση των διαθεματικών αναφορών και των πειραμάτων.

Η επιστημονική προσέγγιση των μελετούμενων θεμάτων έγινε με τον μετασχηματισμό των σύγχρονων επιστημονικών προτύπων σε εκπαιδευτικά και λαμβανομένου υπόψη του γνωστικού υποβάθρου των μαθητών. Στα νέα βιβλία επιχειρείται, πάντα σύμφωνα με τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ, η μικροσκοπική προσέγγιση των φυσικών φαινομένων με απλές και σύντομες αναφορές στην εκπαιδευτική εκδοχή του επιστημονικού προτύπου του μικροκόσμου (χωρίς τη χρήση μαθηματικών) ώστε να επιτευχθεί η ακριβέστερη δυνατή ερμηνεία των μακροσκοπικών φαινομένων από τους μαθητές. Αυτό παρουσιάζεται στην απλούστερη δυνατή εκπαιδευτική προσέγγισή του, χωρίς όμως την υποκατάστασή του από υπεραπλουστευτικές ανακρίβειες οι οποίες συνήθως δημιουργούν εσφαλμένες αντιλήψεις, συχνά μη αναστρέψιμες στις μετέπειτα σπουδές. Σημειώνεται ότι είναι προτιμητέα, πάντοτε, η αναβολή και η σπειροειδής αντιμετώπιση, αντί μιας βεβιασμένης, αναποτελεσματικής και επιβλαβούς πρώιμης μελέτης. Απαραίτητη, επίσης, προϋπόθεση είναι ότι (και) αυτή η εκπαιδευτική προσέγγιση πρέπει να εντάσσεται στα βήματα της προτεινόμενης εκπαιδευτικής μεθοδολογίας. Η προτεινόμενη εκπαιδευτική μεθοδολογία αποτελεί μια παιδαγωγική προσέγγιση της ιστορικά καταξιωμένης επιστημονικής ερευνητικής μεθόδου, της μεθόδου με την οποία ο επιστήμονας, ο ερευνητής, ο άνθρωπος ερεύνησε και ερευνά το φυσικό κόσμο. Σύμφωνα με αυτή, ο δάσκαλος: • αναζητά εναύσματα προκαλώντας το ενδιαφέρον των μαθητών, • προβληματίζει τους μαθητές προτρέποντάς τους να διατυπώνουν υποθέσεις (ή προαντιλήψεις τους, αν υπάρχουν),

• τους ενεργοποιεί στην εκτέλεση πειραμάτων και στην καταγραφή παρατηρήσεων,

• προκαλεί συζήτηση για τη διεύρυνση των παρατηρήσεων, την εξαγωγή συμπερασμάτων και την εφαρμογή τους και

• εξασφαλίζει την εμπέδωση των συμπερασμάτων, ερμηνεύοντάς τα με τη βοήθεια του προτύπου του μικροκόσμου, και οδηγεί τους μαθητές σταδιακά στη γενίκευση, συσχετίζοντάς τα διαθεματικά με όλες τις παραμέτρους της καθημερινής ζωής.

Ο αποδεικτικός (επιβεβαιωτικός ή απορριπτικός) πειραματισμός αποτελεί το βασικό και αναπόσπαστο στοιχείο της μεθόδου γιατί αναδεικνύει τόσο τον εκπαιδευτικό και γνωσιακό όσο και τον παιδευτικό και κριτικό χαρακτήρα και ρόλο των φυσικών επιστημών. Στο "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου" εκτίθενται οι μεθοδολογικές και πειραματικές οδηγίες για τον εκπαιδευτικό ο οποίος πρέπει να συντονίσει την εκπαιδευτική διαδικασία για κάθε θεματική ενότητα, καθώς και οι οδηγίες για τη χρονική διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας κάθε θέματος και τα απαιτούμενα υλικά πειραματισμού. Το "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου" περιέχει όλες τις σελίδες του "Τετραδίου Εργασιών" σε σμίκρυνση για τη διευκόλυνση του εκπαιδευτικού στην εύκολη ανεύρεση των οδηγιών για κάθε μεθοδολογικό βήμα, την ανεύρεση των αντίστοιχων, βέλτιστων απαντήσεων σε κάθε ερώτημα καθώς και την ανεύρεση των βέλτιστων συμπερασμάτων σε κάθε θέμα. Στο "Τετράδιο Εργασιών", για κάθε θέμα: • εκτίθεται φωτογραφικό –ή άλλο έντυπο– υλικό το οποίο αξιοποιείται από τον εκπαιδευτικό ως έναυσμα ενδιαφέροντος για την εκκίνηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας,


• ακολουθεί μια ερώτηση η οποία θα προκαλέσει συζήτηση και προβληματισμό για το θέμα και θα βοηθήσει τους μαθητές στη διατύπωση υποθέσεων (ή τη διατύπωση προαντιλήψεων, αν υπάρχουν),

• παρατίθεται κατάλογος των υλικών για τα πειράματα και περιγράφονται συνοπτικά οι ενέργειες για τα πειράματα

• διατίθεται / σηματοδοτείται ειδικός για τη διατύπωση των παρατηρήσεων από τον εκτελούμενο πειραματισμό, καθώς και χώρος για τη διατύπωση των συμπερασμάτων του πειραματισμού και

• διατυπώνονται ερωτήσεις, οι οποίες απορρέουν από το υλικό το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως έναυσμα ενδιαφέροντος, για να απαντηθούν ως εφαρμογές των συμπερασμάτων .

Στο "Βιβλίο Μαθητή", για κάθε θεματική ενότητα, περιλαμβάνονται αναφορές στις δομές, τις αλληλεπιδράσεις, τις κινήσεις και τις διαδικασίες του μικροκόσμου, οι οποίες είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν για την εξαγωγή ερμηνειών για τα φαινόμενα του μακροκόσμου, καθώς και διαθεματικές αναφορές και προτάσεις διαθεματικών δραστηριοτήτων, οι οποίες είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν για τη συσχέτιση του μελετούμενου φυσικού φαινομένου / θέματος με όλες τις διαθεματικές παραμέτρους του.

Για τη βέλτιστη εφαρμογή των νέων βιβλίων προτείνονται μερικές βασικές προϋποθέσεις (βλ. § 3.0.1.): α. Το "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου" πρέπει να υπάρχει μόνον στη διάθεση

των εκπαιδευτικών και όχι των γονέων. Κάποιοι από τους γονείς, με την προετοιμασία των παιδιών τους για τα συμπεράσματα του μελλοντικού πειραματισμού, ακυρώνουν τον ανακαλυπτικό / επιβεβαιωτικό πειραματισμό και υπονομεύουν την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των παιδιών τους.

β. Το "Τετράδιο Εργασιών" πρέπει να χρησιμοποιείται ως το κύριο εγχειρίδιο αναφοράς της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Το "Τετράδιο Εργασιών" το χρησιμοποιεί ο μαθητής για την καθοδήγησή του σε όλα τα βήματα του μεθοδολογικού προτύπου (το έναυσμα ενδιαφέροντος, τη διατύπωση υποθέσεων, την ανάγνωση των οδηγιών πειραματισμού και την ταυτοποίηση των απαιτούμενων υλικών, την καταγραφή των παρατηρήσεων και συμπερασμάτων και την εφαρμογή τους). Ήδη από τα προηγούμενα βιβλία είχε επιβληθεί, εκ των πραγμάτων, η σύγχρονη αντίληψη ότι η εκπαίδευση στις φυσικές επιστήμες βελτιστοποιείται όταν, αντί της απομνημόνευσης ορισμών (όπως γινόταν με τα ακόμα παλαιότερα βιβλία), επιλέγεται η εφαρμογή διαδικασιών και η εκτέλεση πειραμάτων (για την εξαγωγή και καταγραφή συμπερασμάτων από τους ίδιους τους μαθητές), εφαρμόζοντας την προτεινόμενη εκπαιδευτική μεθοδολογία.

γ. Το "Βιβλίο Μαθητή" πρέπει να χρησιμοποιείται ως δευτερεύον εγχειρίδιο και να παραμένει στο σχολείο. Το "Βιβλίο Μαθητή" χρησιμοποιείται μόνο για την ανάγνωση στην τάξη των αναφορών στο μικρόκοσμο (ώστε να ερμηνεύσουν και να γενικεύσουν οι μαθητές τα συμπεράσματά τους) αλλά και των διαθεματικών πληροφοριών (ώστε να συσχετίσουν διαθεματικά και να εμπεδώσουν οι μαθητές τα συμπεράσματά τους). Η παραμονή του βιβλίου στο σχολείο θα εξασφαλίσει τη μη εφαρμογή της εσφαλμένης αντίληψης μερικών γονέων ότι οι διαθεματικές πληροφορίες πρέπει να απομνημονεύονται από τον μαθητή.

Η επαναφορά στις παλαιότερες πρακτικές θα αποτελέσει οπισθοδρόμηση της εκπαίδευσης στις φυσικές επιστήμες, ενώ με την προτεινόμενη μεθοδολογία και τη βέλτιστη χρήση των νέων βιβλίων θα επιτύχουμε την περαιτέρω βελτιστοποίησή της στο δημοτικό σχολείο. Παρατίθενται στη συνέχεια οδηγίες / προτάσεις για την προετοιμασία, την οργάνωση, την πραγματοποίηση και την αξιολόγηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας (βλ. § 3.0.2. – 3.0.6.), οι οποίες υποστηρίζονται από ένα παράδειγμα εφαρμογής (βλ. § 3.1.-3.5.) και δειγματικές εφαρμογές θεμάτων (βλ. § 4.) με μορφή παρουσιάσεων. Τέλος, παρατίθεται σχετική υποστηρικτική βιβλιογραφία και περιγράφεται ο υποστηρικτικός διαδικτυακός τόπος (βλ. § 5.).


Αναλυτικές Οδηγίες / Προτάσεις (και Παράδειγμα) Εφαρμογής

Περιεχόμενα

1. Η Εκπαίδευση, η Παίδευση – Η ΕκΠαίδευση 1.0. Το Ενιαίο Πλαίσιο και το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών 1.1. Ο Εκπαιδευτικός / Γνωσιακός Χαρακτήρας 1.2. Ο Παιδευτικός / Παιδαγωγικός / Μορφωτικός Χαρακτήρας

2. Τα Νέα Βιβλία "Φυσικά – Ερευνώ και Ανακαλύπτω" 2.0. Οι Ομοιότητες, οι Διαφοροποιήσεις –

– Οι Προϋποθέσεις για τη Βέλτιστη Χρήση 2.1. Οι Θεματικές Ενότητες – Το Γνωσιακό Αντικείμενο 2.2. Το ΕκΠαιδευτικό Πρότυπο – Η Μεθοδολογία 2.3. Ο μικρόΚοσμος – Οι μικροΕρμηνείες – – Οι Προσομοιώσεις / Οπτικοποιήσεις του μικροΚόσμου 2.4. Η Συστημική Ανάλυση / Συσχέτιση – Η ΔιαΘεματικότητα

3. Η ΕκΠαιδευτική Διαδικασία – Ένα Παράδειγμα 3.0. Οι Προϋποθέσεις, η Προετοιμασία

3.0.1. Οι Προϋποθέσεις 3.0.2. Η Επιλογή / ο Προγραμματισμός των Θεμάτων

3.0.3. Η Προετοιμασία 3.0.4. Ο Χρονικός Καταμερισμός 3.0.5. Η Οργάνωση 3.0.6. Η Αξιολόγηση

3.1. Το Έναυσμα Ενδιαφέροντος 3.2. Οι Υποθέσεις 3.3. Ο Πειραματισμός 3.4. Τα Συμπεράσματα – οι Εφαρμογές 3.5. Η Γενίκευση – η Εμπέδωση

4. Οι Εφαρμογές – Το ΕκΠαιδευτικό Λογισμικό 4.0. Θέμα: ΥΛΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ – Η Δομή της Ύλης 4.1. Θέμα: ΥΛΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ – Όγκος 4.2. Θέμα: ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ - Θερμοκρασία –

– Διαστολή και Συστολή Στερεών / Υγρών / Αερίων – – Θερμαίνοντας και Ψύχοντας τα Στερεά - Ο Βρασμός

4.3. Θέμα: ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ – Από τον Ηλεκτρισμό στο Μαγνητισμό – – Ο Ηλεκτρομαγνήτης – Από το Μαγνητισμό στον Ηλεκτρισμό – Η Ηλεκτρογεννήτρια 4.4. Θέμα: ΗΧΟΣ –Διάδοση του Ήχου 4.5. Θέμα: ΦΩΣ – Διάθλαση του Φωτός - Φως και Χρώματα …

5. Η Βιβλιογραφία – Ο Διαδικτυακός Τόπος 5.1. Ενδεικτική υποστηρικτική Βιβλιογραφία 5.2. Υποστηρικτικός Διαδικτυακός Τόπος


1. Η Εκπαίδευση, η Παίδευση – Η ΕκΠαίδευση Οι Φυσικές Επιστήμες (/ "τα Φυσικά" για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση) συνιστούν βασικό γνωσιακό αντικείμενο όλων των αναλυτικών προγραμμάτων της τυπικής εκπαίδευσης –και της πρωτοβάθμιας– διεθνώς.

Ζητούμενο –(και) στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση– είναι η ανάδειξη, η αξιοποίηση και η εκμετάλλευση τόσο του εκπαιδευτικού / γνωσιακού όσο και του παιδευτικού / παιδαγωγικού / μορφωτικού χαρακτήρα –και ρόλου– τους.

1.0. Το Ενιαίο Πλαίσιο και το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών

Το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) του 2004, τα οποία εφάρμοσε η συγγραφική ομάδα στα νέα βιβλία "Φυσικά – Ερευνώ και Ανακαλύπτω" για το μάθημα των Φυσικών της Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου, υπηρετούν τόσο τον εκπαιδευτικό / γνωσιακό όσο και τον παιδευτικό / παιδαγωγικό / μορφωτικό χαρακτήρα των Φυσικών Επιστημών / των Φυσικών.

Εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες Ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας και ρόλος των φυσικών επιστημών αφορά στις γνωσιακές υποδομές των μαθητών.

Παίδευση με τις Φυσικές Επιστήμες Ο παιδευτικός χαρακτήρας και ρόλος των φυσικών επιστημών αφορά στην κριτική ικανότητα και στην ευρύτερη μόρφωση των μαθητών.

1.1. Ο Εκπαιδευτικός / Γνωσιακός Χαρακτήρας

Ο εκπαιδευτικός / γνωσιακός χαρακτήρας των φυσικών επιστημών υπηρετείται στα νέα βιβλία από το πλήθος και την ποικιλία των θεματικών ενοτήτων, οι οποίες έχουν επιλεγεί από όλες τις φυσικές επιστήμες, αλλά και από την προτεινόμενη / εφαρμοζόμενη μεθοδολογία. Ειδικότερα, υπηρετείται από:

• την επιστημονική ακρίβεια και ενημερότητα των προσεγγίσεων των διαφόρων θεματικών ενοτήτων του αναλυτικού προγράμματος, στον βαθμό τον οποίο επιτρέπει η ηλικιακή στόχευση και επιβάλλει η προγραμματική στοχοθεσία,

• την προσαρμογή των επιστημονικών σε εκπαιδευτικά πρότυπα, με οδηγό –επίσης– την ηλικία των μαθητών και την προγραμματική στοχοθεσία,

• την ερμηνεία των φαινομένων του μακροκόσμου με βάση το πρότυπο του μικροκόσμου (χωρίς την ανάγκη μαθηματικών εκφράσεων),

• τον αποδεικτικό (επιβεβαιωτικό ή απορριπτικό) πειραματισμό στον οποίο αναγνωρίζεται και αξιοποιείται ο καθοριστικός –και αποκλειστικός– ρόλος για την διατύπωση συμπερασμάτων, μετά από τον έλεγχο (αποδοχή ή απόρριψη) υποθέσεων,

• την εμπέδωση των συμπερασμάτων με τη συσχέτιση και εφαρμογή τους σε σχετικά, γενικότερα φυσικά φαινόμενα ή την τεχνολογία

• την διεπιστημονική / ενοποιητική θεώρηση του φυσικού κόσμου με την υπαγωγή όλων των φυσικών / χημικών / βιολογικών (…) μακροσκοπικών φαινομένων στις λίγες και απλές αρχές, δομές και διαδικασίες του μικροκόσμου, και

• την ακρίβεια της γλωσσικής διατύπωσης και τη σαφήνεια της εικαστικής ή φωτογραφικής απεικόνισης.


1.2. Ο Παιδευτικός / Παιδαγωγικός / Μορφωτικός Χαρακτήρας

Ο παιδευτικός / παιδαγωγικός / μορφωτικός χαρακτήρας των φυσικών επιστημών υπηρετείται στα νέα βιβλία από την προτεινόμενη / εφαρμοζόμενη μεθοδολογία –επίσης–, αλλά και τη διαθεματική συσχέτιση των υπό μελέτη φαινομένων / θεμάτων με τις αλληλεπιδρώσες παραμέτρους τους (ιστορικές, κοινωνικές, τεχνολογικές, …). Ειδικότερα υπηρετείται από:

• την προκαλούμενη παρώθηση / έναυσμα του ενδιαφέροντος των μαθητών για το υπό μελέτη φυσικό φαινόμενο,

• την προτροπή σε προβληματισμό και διατύπωση υποθέσεων από τους μαθητές (/ διερεύνηση των προαντιλήψεών τους –εάν υπάρχουν–),την εκτέλεση πειραμάτων in situ –με απλά υλικά και μέσα– από "συνεργατικές" ομάδες μαθητών και την αξιολόγηση και καταγραφή από τους ίδιους των παρατηρήσεών τους, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα της αυτενέργειας και –νοητικής και χειροπρακτικής– δραστηριοποίησής τους,αλλά και συνηθίζοντάς τους (κυρίως) να χρησιμοποιούν –ή/και να απαιτούν– αποδεικτικές διαδικασίες,

• τη διατύπωση από τους ίδιους των συμπερασμάτων τους και την αναγόρευση μιας από τις διατυπωθείσες υποθέσεις σε "σωστή υπόθεση / θεωρία", παραχωρώντας τους τη δυνατότητα της ανακάλυψης και όχι την υποχρέωση της παθητικής αποδοχής ή της στείρας απομνημόνευσης συμπερασμάτων / ορισμών / θεωριών, με ευκταίο αποτέλεσμα την ενίσχυση της κριτικής τους ικανότητας,

• τις εφαρμογές και γενίκευση –"από το μέρος στο όλον"– των συμπερασμάτων των μαθητών, συνδέοντάς τα με άλλα –συγγενή και γενικότερα του μελετηθέντος– φυσικά φαινόμενα / θέματα και τεχνολογικά προϊόντα της καθημερινής ζωής, στα οποία παραπέμπουν οι –πολλές και ποικίλες– διαθεματικές αναφορές και προτάσεις διαθεματικών δραστηριοτήτων για την πλέον "ολιστική" μόρφωση των μαθητών, και

• την παροχή της δυνατότητας ερμηνείας από τους μαθητές του μελετούμενου μακροσκοπικού φαινομένου, με βάση την –παρεχόμενη– γνώση των δομών και κινήσεων / διαδικασιών του μικροκόσμου.

2. Τα Νέα Βιβλία "Φυσικά – Ερευνώ και Ανακαλύπτω" Τα νέα βιβλία για την Ε΄ και ΣΤ΄ τάξη είναι: 1. το "Βιβλίο Μαθητή" (δεν υπήρχε αντίστοιχο στα παλαιά βιβλία),

2. το "Τετράδιο Εργασιών" (αντικαθιστά το παλαιό "Βιβλίο Μαθητή") και

3. το "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου" (αντικαθιστά το ομώνυμο παλαιό βιβλίο).

Σημειώνεται ότι το παλαιό "Βιβλίο Μαθητή", στο οποίο ήταν ενσωματωμένο και το "Τετράδιο Εργασιών", συμπεριελάμβανε –ακολουθώντας τα μεθοδολογικά βήματα– τα πειράματα και διαθεματική πληροφορία. Ο διαχωρισμός τους προβλέφθηκε από τα νέα αναλυτικά προγράμματα, παρά τις απόψεις / εισηγήσεις πολλών, οι οποίοι θεωρήσαμε ότι ο διαχωρισμός αυτός και η ύπαρξη δύο βιβλίων θα επιβάρυνε την εκπαιδευτική διαδικασία, η μη βέλτιστη χρήση τους δε θα ήταν δυνατό να προκαλέσει "οπισθοδρόμηση" σε αναποτελεσματικές πρακτικές (βλ. § 3.0.1.).

Όσον αφορά στις αναφορές στο μικρόκοσμο, οι οποίες υπάρχουν στο "Βιβλίο Μαθητή", οι συγγραφείς (παρόλο ότι συμφωνούν με τις ερμηνευτικές δυνατότητες, τις οποίες παρέχουν) ακολούθησαν τα σχετικά ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ μάλλον συντηρητικά. Για τη βέλτιστη αξιοποίησή τους, απαιτείται –και προηγείται– η σχετική ενημέρωση / επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.


2.0. Οι Ομοιότητες, οι Διαφοροποιήσεις – – Οι Προϋποθέσεις για τη Βέλτιστη Χρήση

Τα νέα βιβλία έχουν –κατ’ επιταγήν των ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ– μικρές μόνον προσθήκες και διαφοροποιήσεις σε σχέση με τα "παλαιά" βιβλία στις Θεματικές Ενότητες –ή στο περιεχόμενό τους–. Επίσης τα προτεινόμενα Πειράματα στα νέα βιβλία είναι τα ίδια, με μικρές προσθήκες όπου απαιτήθηκε, όπως επίσης και η προτεινόμενη και ακολουθούμενη στα νέα βιβλία Εκπαιδευτική / Διδακτική Μεθοδολογία –ή το Ερευνητικά Εξελισσόμενο ΕκΠαιδευτικό Πρότυπο– είναι η ίδια με την προτεινόμενη / ακολουθούμενη στα παλαιά βιβλία.

Οι κύριες διαφοροποιήσεις των νέων βιβλίων σε σχέση με τα παλαιά βιβλία –κατ’ επιταγήν πάντοτε– αφορούν στην εισαγωγή / αξιοποίηση του μικροΚόσμου (για την ερμηνεία του ΜακροΚόσμου) και στη διεύρυνση / μεγιστοποίηση της Διαθεματικότητας (για την "Ολιστική" Μελέτη των θεμάτων).

Επισημαίνεται ότι στα νέα βιβλία ακολουθήθηκαν πιστά τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ.

τα εξώφυλλα Πρέπει να τονιστεί ότι η συγγραφική ομάδα δεν είναι υπεύθυνη για την επιλογή των εικόνων των εξωφύλλων των νέων βιβλίων. Αντίθετα, διαφωνεί –επιστημονικά, σημειολογικά και αισθητικά– με την επιλογή τους.

η συγγραφική ομάδα

Η συγγραφική ομάδα είναι η ίδια για τα νέα και τα παλαιά βιβλία και έχει επιλεγεί (μετά από προκήρυξη) για τη συγγραφή των νέων βιβλίων, έχει δε κριθεί ομόφωνα ως απόλυτα επιτυχής και κατά τη διάρκεια της συγγραφής όσο και με την ολοκλήρωση των βιβλίων.

Σημειώνεται ότι τα παλαιά αυτά βιβλία είχαν επιλεγεί ως τα μοναδικά εγχειρίδια (έως το ακαδημαϊκό έτος 2005-2006) από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς με συντριπτική πλειοψηφία. Εξάλλου, κατά τη διάρκεια της ολιγοετούς χρήσης τους, δεν υπήρξε καμία επί της ουσίας παρατήρηση –ή διαφωνία– όσον αφορά στην επιστημονική τους ακρίβεια, στη μεθοδολογική τους συνέπεια, στην πειραματική εφικτότητα, στην ψυχο-παιδαγωγική τους προσέγγιση ή –έστω– στη γλωσσική ακρίβεια ή στην αισθητική τους…

Για τη βέλτιστη εφαρμογή των νέων βιβλίων προτείνονται –κατ’ αρχήν– από τη συγγραφική ομάδα μερικές βασικές προϋποθέσεις:

• το κύριο εγχειρίδιο αναφοράς –προτείνεται να– είναι το "Τετράδιο Εργασιών", το οποίο έχει ο μαθητής για τη διαδοχή των μεθοδολογικών βημάτων, την ανάγνωση των οδηγιών και των υλικών πειραματισμού, αλλά και την καταγραφή των παρατηρήσεων και συμπερασμάτων.

• το "Βιβλίο Μαθητή" είναι δευτερεύον εγχειρίδιο και πρέπει να χρησιμοποιείται μόνον για την ανάγνωση των αναφορών στις διαδικασίες του μικροκόσμου και την ανάγνωση των διαθεματικών πληροφοριών (ή/και εκτέλεση διαθεματικών δραστηριοτήτων) στο τελευταίο –μόνο– βήμα της μεθοδολογίας "εφαρμογές – γενίκευση", –προτείνεται δε να– παραμένει στο σχολείο για την αποφυγή της εσφαλμένης αντίληψης και πρακτικής μερικών γονέων ότι (και) οι διαθεματικές πληροφορίες πρέπει να απομνημονεύονται από τον μαθητή (…)

• το "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου" –προτείνεται να– υπάρχει μόνον στη διάθεση των εκπαιδευτικών και όχι των γονέων, οι οποίοι (ή κάποιοι από αυτούς) με την προετοιμασία των παιδιών τους για τα αποτελέσματα / συμπεράσματα του μελλοντικού (!) πειραματισμού, ακυρώνουν τον ανακαλυπτικό / επιβεβαιωτικό πειραματισμό και υπονομεύουν την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των παιδιών τους (…)

(βλ. και § 3.0.0)


Βιβλία "Ερευνώ και Ανακαλύπτω" E΄τάξης (2001)

Βιβλία "Ερευνώ και Ανακαλύπτω" Στ΄τάξης (2001)

Βιβλία "Φυσικά - Ερευνώ και Ανακαλύπτω" Ε΄τάξης (2006)

Βιβλία "Φυσικά - Ερευνώ και Ανακαλύπτω" Στ΄τάξης (2006)


Σχετικά με τις δυνατότητες αλλαγών και τις προτάσεις βέλτιστης εφαρμογής των βιβλίων, στο "Βιβλίο Εκπαιδευτικού / Δασκάλου":

- Παρέχεται η δυνατότητα αλλαγής της σειράς των κεφαλαίων «Τα κεφάλαια του βιβλίου είναι «ανεξάρτητα» το ένα από το άλλο. Είναι συνεπώς δυνατή η αλλαγή της σειράς τους σύμφωνα με τις προτιμήσεις των μαθητών και τις επιλογές κάθε δασκάλου.»

- Παρέχεται η δυνατότητα αφαίρεσης θεματικών ενοτήτων / κεφαλαίων ή υποενοτήτων / θεμάτων κάποιων ενοτήτων «Η αντιμετώπιση με μεθοδολογική συνέπεια του συνόλου των φύλλων εργασίας είναι πρακτικά αδύνατη με το δεδομένο πλήθος ωρών που διατίθενται για το μάθημα. Προτείνεται η επιλογή κάποιων κεφαλαίων που δε θα διδαχθούν να γίνει από την αρχή της σχολικής χρονιάς, έτσι ώστε να μην «αδικηθούν» κάποια κεφάλαια, μόνο επειδή σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου». «Οι διδακτικές ώρες που αναφέρονται στη διάρκεια των επιμέρους φύλλων εργασίας είναι ενδεικτικές. Κάθε δάσκαλος καλείται να προσαρμόσει το ρυθμό του μαθήματος στις δυνατότητες των μαθητών του, χωρίς το άγχος της έκτασης της διδακτέας ύλης που θα καλύψει.»

- Παρέχεται χρόνος στην πειραματική διαδικασία «Η εξέλιξη του μαθήματος, σύμφωνα με το ερευνητικά εξελισσόμενο μοντέλο, και η πειραματική διδασκαλία με απλά μέσα είναι αυτονόητα πιο «αργές» από τη συνήθη δασκαλοκεντρική πρακτική.»

- Παρέχεται η δυνατότητα επιλογής των «Εργασιών για το σπίτι ( / σχολείο)» «Σε καμία περίπτωση δεν είναι απαραίτητο να γίνονται όλες οι εργασίες. Το εύρος των προτεινόμενων εργασιών είναι επαρκές, ώστε να μπορεί ο δάσκαλος με κατάλληλη επιλογή να προσαρμόσει την εμπέδωση στις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών του.»

- Προτείνεται η χρήση του «Βιβλίου του Μαθητή» ως υποστηρικτικού και όχι ως κύριου βιβλίου «Το βιβλίο μαθητή αποτελεί υποστηρικτικό υλικό. Μετά την ολοκλήρωση της πειραματικής αντιμετώπισης ενός φαινομένου, ο μαθητής μπορεί να ανατρέξει στο βιβλίο μαθητή για να διαβάσει επιπλέον «εγκυκλοπαιδικά» στοιχεία. (…) Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ζητάμε από τους μαθητές να αποστηθίσουν το περιεχόμενο του βιβλίου αυτού.»

2.1. Οι Θεματικές Ενότητες – Το Γνωσιακό Αντικείμενο

Στα νέα βιβλία –σύμφωνα με τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ– έχουν προστεθεί λίγες μόνο θεματικές ενότητες (οι οποίες διακρίνονται με κόκκινο χρώμα ή/και πλάγια γράμματα στον παρακάτω πίνακα)

Ε΄ τάξη Στ΄ τάξη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΥΛΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ (+) ΜΙΓΜΑΤΑ (←) ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ – ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ (←) ΕΜΒΙΑ – ΑΒΙΑ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΤΑ (→) ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ (←) ΖΩΑ (→) ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ (→) (+) ΦΩΣ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΗΧΟΣ (←) ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ ΦΩΣ

ΟΞΕΑ – ΒΑΣΕΙΣ – ΑΛΑΤΑ


ΜΕΤΑΔΟΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Με βέλη (← ή → ) σημειώνονται οι θεματικές ενότητες οι οποίες μετακινήθηκαν από ή προς άλλη τάξη, ενώ με συν (+) οι θεματικές ενότητες οι οποίες εμπλουτίστηκαν.

Επειδή η συγγραφική ομάδα διαπιστώνει μια μικρή ανομοιογένεια στον απαιτούμενο διδακτικό χρόνο μεταξύ των δύο τάξεων (μεγαλύτερος για την Ε΄, έναντι της Στ΄τάξης) και μια μικρή ποιοτική ανομοιογένεια μεταξύ των θεματικών ενοτήτων των δύο τάξεων (περισσότερα φυσικά φαινόμενα στην Ε΄, περισσότερα βιο-χημικά φαινόμενα στην Στ΄ τάξη), προτείνει (ακόμη και) μικρής έκτασης ανακατανομή των θεματικών ενοτήτων ( / μεταφορά ενοτήτων από την Ε΄ στην Στ΄ τάξη).

Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, η συγγραφική ομάδα προτείνει την περικοπή των θεματικών ενοτήτων οι οποίες μελετώνται κάθε χρόνο (με βάση το σκεπτικό το οποίο αναπτύσσεται στην § 3.0.2.), και την εκ των πραγμάτων αύξηση της χρονικής διάρκειας κάθε μελετώμενης θεματικής ενότητας (σε σχέση με την υποδεικνυόμενη στο βιβλίο του εκπαιδευτικού χρονική διάρκεια κάθε ενότητας).

2.2. Το ΕκΠαιδευτικό Πρότυπο – Η Μεθοδολογία

Η προτεινόμενη και ακολουθούμενη (και) στα νέα βιβλία μεθοδολογία είναι η εκ-παιδευτική εκδοχή της Επιστημονικής Μεθόδου, το Μεθοδολογικό ΕκΠαιδευτικό Πρότυπο –ή το Ερευνητικά Εξελισσόμενο Εκπαιδευτικό / Διδακτικό Πρότυπο–.

Το μεθοδολογικό εκ-παιδευτικό πρότυπο διαρθρώνεται σε πέντε βήματα και εφαρμόζεται σε όλες τις θεματικές ενότητες των βιβλίων.

Το μεθοδολογικό ΕκΠαιδευτικό Πρότυπο αποτελεί μια παιδαγωγική προσέγγιση της ιστορικά καταξιωμένης επιστημονικής ερευνητικής μεθόδου, της μεθόδου με την οποία ο επιστήμονας, ο ερευνητής, ο άνθρωπος ερεύνησε και ερευνά το φυσικό κόσμο. Στο μεθοδολογικό εκ-παιδευτικό πρότυπο ο δάσκαλος

• αναζητά εναύσματα προκαλώντας το ενδιαφέρον των μαθητών, • προβληματίζει τους μαθητές προτρέποντάς τους να διατυπώνουν

υποθέσεις (ή προαντιλήψεις τους, αν υπάρχουν), • τους ενεργοποιεί στην εκτέλεση πειραμάτων και στην καταγραφή

παρατηρήσεων,


• προκαλεί συζήτηση για τη διεύρυνση των παρατηρήσεων, την εξαγωγή συμπερασμάτων και την εφαρμογή τους και

• εξασφαλίζει την εμπέδωση των συμπερασμάτων, ερμηνεύοντάς τα με τη βοήθεια του προτύπου του μικροκόσμου, και οδηγεί τους μαθητές σταδιακά στη γενίκευση, συσχετίζοντάς τα διαθεματικά με όλες τις παραμέτρους της καθημερινής ζωής.

Ο αποδεικτικός (επιβεβαιωτικός ή απορριπτικός) πειραματισμός αποτελεί το βασικό και αναπόσπαστο στοιχείο της μεθόδου γιατί αναδεικνύει τόσο τον εκπαιδευτικό (/ γνωσιακό) όσο και τον παιδευτικό (κριτικό) χαρακτήρα των φυσικών επιστημών.

η μεθοδολογική και πειραματική συνέχεια

Η προτεινόμενη και ακολουθούμενη στα νέα βιβλία ΕκΠαιδευτική Μεθοδολογία είναι η ίδια με την προτεινόμενη / ακολουθούμενη στα παλαιά βιβλία, όπως και τα προτεινόμενα Πειράματα. Είναι ευνόητο ότι ούτε η μεθοδολογία ούτε τα πειράματα επιτυχών και σχετικώς προσφάτων βιβλίων –όπως είναι τα μόλις τεσσάρων ή πέντε ετών "παλαιά" βιβλία– δεν είναι λογικό να αλλάξουν στα νέα βιβλία –από τους ίδιους συγγραφείς– μόνο και μόνο "για να είναι διαφορετικά", όταν μάλιστα οι συγγραφείς είχαν δηλώσει εξαρχής ότι θα βασισθούν στα παλαιά βιβλία.

Τα βήματα του μεθοδολογικού ΕκΠαιδευτικού Προτύπου, κατά τη μελέτη κάθε θέματος, –πρέπει να– ακολουθούνται διαδοχικά, κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας, και αναφέρονται είτε με την επιστημονική ονομασία τους είτε με την εκπαιδευτική πρακτική.

Στο "Τετράδιο Εργασιών", το οποίο έχουν οι μαθητές, τα βήματα αυτά δεν διακρίνονται και δεν αναφέρονται ονομαστικά. Όμως, στο "Βιβλίο του Εκπαιδευτικού" διακρίνονται με σαφήνεια.


2.3. Ο μικρόΚοσμος – Οι μικροΕρμηνείες – – Οι Προσομοιώσεις / Οπτικοποιήσεις του μικροΚόσμου

Όπως προαναφέρθηκε, μια από τις κύριες διαφοροποιήσεις των ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ –και κατ’ επέκταση των νέων βιβλίων– σε σχέση με τα παλαιά αναλυτικά προγράμματα και τα παλαιά βιβλία, αφορά στην εισαγωγή / αξιοποίηση του μικροΚόσμου για την ερμηνεία των φαινομένων του ΜακροΚόσμου.

οι μικροΠροσεγγίσεις

Με τον όρο μικρο-προσεγγίσεις εννοούμε κάθε αναφορά και αξιοποίηση των (λίγων και απλών) δομών και διαδικασιών του μικροΚόσμου για την ερμηνεία και κατανόηση των (πολύπλοκων και πολύμορφων) φαινομένων του ΜακροΚόσμου.

ΜικρόΚοσμο ονομάζουμε συμβατικά τα δομικά σωματίδια του Κόσμου μας τα οποία –εκφεύγοντας λόγω των μικροσκοπικών τους διαστάσεων– της άμεσης παρατήρησης και εποπτείας μας, συγκροτούν τα μεγαλύτερα, απτά και μετρήσιμα σώματα και σχηματισμούς (και εμάς τους ίδιους!), τους οποίους –επίσης συμβατικά– ονομάζουμε ΜακρόΚοσμο ή –σε μεγαλύτερη κλίμακα– ΜΕΓΑ΄Κοσμο. Υπάρχει –βέβαια– και ο πολύπλοκος Έμβιος / Νοήμων Κόσμος, ο οποίος –επίσης– συγκροτείται από τις ίδιες (λίγες και απλές) δομές, φυσικές αρχές, αλληλεπιδράσεις / δυνάμεις και διαδικασίες.

(βλ. Βιβλιογραφία, "Πρωτοβάθμια ΕκΠαίδευση στις/με τις Φυσικές Επιστήμες")

Με την μικροσκοπική προσέγγιση είναι δυνατό να επιτευχθεί και η ενοποιητική θεώρηση του κόσμου μας, αλλά και η ερμηνεία όλων των φυσικών φαινομένων, με αναφορά στις ίδιες –λίγες και απλές– δομές, αρχές, αλληλεπιδράσεις / δυνάμεις και διαδικασίες.

Με τη μακροσκοπική προσέγγιση, η οποία περιορίζεται στην αισθητηριακή και εμπειρική περιγραφή των φυσικών φαινομένων ή/και στην πειραματική επανάληψή τους (μόνο), ο/η εκπαιδευτικός διαπιστώνει απλώς και κωδικοποιεί. Ο μαθητής, με τη σειρά του, αποκομίζει απλώς μια αποσπασματική γνώση, η οποία δυστυχώς είτε είναι προσωρινή είτε μη αξιοποιήσιμη περαιτέρω.

Με την μικροσκοπική προσέγγιση, συμπληρωματική της μακροσκοπικής (φαινομενολογικής και πειραματικής), είναι δυνατό ο δάσκαλος να οδηγήσει το μαθητή σε μια συνεκτική άποψη για το μάθημα (και το φυσικό κόσμο) αλλά και σε μια ερμηνευτική προσπάθεια, στο βαθμό στον οποίο είναι δυνατή.

η Ενοποίηση Η συνεκτική και ενοποιητική θεώρηση του κόσμου μας από τη σημερινή επιστήμη –με αναφορά σε λίγες και απλές δομές, σε λίγες και απλές αρχές και σε μια (με τέσσερις μορφές) αλληλεπίδραση / δύναμη–, είναι συμβατή με την ομορφιά του φυσικού μας Κόσμου. Αυτή η ομορφιά αποκαλύπτει την απλότητα της δημιουργίας του αλλά και τη σοφία της ευταξίας του. Αποκαλύπτει τη λειτουργία του.

Η συνεκτικότητα και ενοποιητική θεώρηση της επιστήμης, όμως, πρέπει να οδηγήσει στη συνεκτικότητα και στην ενοποιητική θεώρηση και της εκ-παίδευσης στις φυσικές επιστήμες, ώστε να ενοποιεί τα –φαινομενικά ασύνδετα– μακροσκοπικά φαινόμενα, τα οποία περιέχονται στο αναλυτικό πρόγραμμα. Για να είναι (και η εκπαίδευση) απλή και ελκυστική.

Αυτήν την ενοποίηση εννοούμε και ως ενοποίηση των διαφόρων εκφάνσεων των φυσικών επιστημών (φυσική, χημεία, βιολογία,…) και ως ενοποίηση των θεματικών ενοτήτων τους μέσω του μικροκόσμου.


οι Ερμηνείες

Αλλά και η όποια εκπαιδευτική δυνατότητα ερμηνείας του μακροκόσμου βασίζεται –επίσης– στην υπαγωγή όλων των μακροσκοπικών φαινομένων στις –λίγες και απλές– δομές, αρχές, αλληλεπιδράσεις / δυνάμεις και διαδικασίες του μικροκόσμου.

Στα νέα βιβλία –πάντα σύμφωνα με τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ– επιχειρείται η μικρο-σκοπική προσέγγιση των φυσικών φαινομένων με απλές και σύντομες αναφορές στο επιστημονικό / εκ-παιδευτικό πρότυπο του μικροκόσμου (χωρίς τη χρήση μαθηματικών) ώστε να επιτευχθεί η –βέλτιστη δυνατή– ενοποίηση των θεματικών ενοτήτων και η ερμηνεία των μακροσκοπικών φαινομένων από τους μαθητές.

Αυτονόητη, βέβαια, προϋπόθεση είναι ότι το –σήμερα αποδεκτό– επιστημονικό / εκ-παιδευτικό πρότυπο του μικροκόσμου (κλασικό ή μετακλασικό) να παρουσιάζεται (όπως επιδιώχθηκε στα νέα βιβλία) στην απλούστερη δυνατή εκπαιδευτική προσέγγισή του, χωρίς όμως την υποκατάστασή του από υπεραπλουστευτικές ανακρίβειες οι οποίες συνήθως δημιουργούν εσφαλμένες αντιλήψεις, συχνά μη αναστρέψιμες στις μετέπειτα σπουδές. (Σημειώνεται εμφατικά ότι είναι προτιμητέα, πάντοτε, η αναβολή και η σπειροειδής αντιμετώπιση, αντί μιας βεβιασμένης, αναποτελεσματικής και επιβλαβούς πρώιμης εμμονής μας …)

Απαραίτητη, επίσης, προϋπόθεση είναι ότι (και) αυτή η εκπαιδευτική προσέγγιση –πρέπει να– εντάσσεται στα βήματα της προτεινόμενης εκ-παιδευτικής μεθοδολογίας. Συγκεκριμένα, οι μικροπροσεγγίσεις –προτείνεται– να επιχειρούνται (με βάση το "Βιβλίο Μαθητή") μετά την εξαγωγή και τη διατύπωση των συμπερασμάτων για το μελετούμενο θέμα, συγκεκριμένα δε στο βήμα "Γενίκευση, Εμπέδωση" του μεθοδολογικού εκ-παιδευτικού προτύπου.

Οι Προσομοιώσεις / Οπτικοποιήσεις του μικροΚόσμου Επειδή δεν υπάρχει άμεση εποπτεία του μικροΚόσμου, ούτε στο σχολικό αλλά ούτε και στο σύγχρονο επιστημονικό εργαστήριο, δημιουργούμε στον ηλεκτρονικό υπολογιστή προσομοιώσεις / οπτικοποιήσεις των σωματιδίων / δομών και των κινήσεων / διαδικασιών του για την έμμεση εποπτεία και ερμηνεία των φαινομένων του ΜακροΚόσμου.

Έτσι οι αλληλεπιδράσεις και κινήσεις των σωματιδίων και δομών του μικροΚόσμου (quarks, πρωτονίων, νετρονίων, ηλεκτρονίων, ατόμων, μορίων, …) ερμηνεύουν τη δημιουργία και την εξέλιξη των φαινομένων του ΜακροΚόσμου (σχηματισμός στερεών-υγρών-αερίων σωμάτων, φυσικές-βιολογικές-χημικές ιδιότητες των σωμάτων και οργανισμών, …)

Επειδή ο μικρόΚοσμος είναι ένα στοχαστικό / πιθανοκρατικό σύστημα, τα δε σωματίδιά του κινούνται με τυχαίο τρόπο, οι προσομοιώσεις / οπτικοποιήσεις του στον ηλεκτρονικό υπολογιστή απαιτούν προγραμματισμό με τη χρήση τυχαίων αριθμών και μεθόδων Monte Carlo (βλ. § 5.1.2). Με χρήση αυτών των μεθόδων, στο Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών, Τεχνολογίας και Περιβάλλοντος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών έχουν δημιουργηθεί τέτοιες προσομοιώσεις, οι οποίες οπτικοποιούνται είτε με στατικές εικόνες (βλ. ενδεικτικές εικόνες, στη συνέχεια, και στα προτεινόμενα βιβλία της § 5.1.1,2), είτε/και με κινούμενες εικόνες (βλ. διαδικτυακό τόπο § 5.2.), εντασσόμενες σε αντίστοιχο εκ-παιδευτικό λογισμικό.

Οι παρακάτω ενδεικτικές εικόνες προσομοιώνουν / οπτικοποιούν διαδοχικά στιγμιότυπα μορίων στερεού, υγρού και αερίου σώματος, αντίστοιχα.

(βλ. Βιβλιογραφία, "Πρωτοβάθμια ΕκΠαίδευση στις/με τις Φυσικές Επιστήμες" και "ΕκΠαιδευτική Τεχνολογία", βλ. Διαδικτυακό Τόπο http://micro-kosmos.uoa.gr)

http://micro-kosmos.uoa.gr/


στερεό

υγρό

αέριο

2.4. Η Συστημική Ανάλυση / Συσχέτιση – Η ΔιαΘεματικότητα

Για την πληρέστερη δυνατή διαθεματική προσέγγιση –προτείνεται να– επιχειρείται μια Συστημική Ανάλυση / Συσχέτιση του μελετώμενου θέματος / φυσικού φαινομένου με τις παραμέτρους του (ή τους παράγοντες οι οποίοι το επηρεάζουν), ώστε να εξασφαλίζεται η ευρύτερη –δυνατή– Διαθεματική Αντιμετώπιση και Ολιστική Προσέγγισή του.

Αυτή η συστημική ανάλυση / συσχέτιση του θέματος –προτείνεται να– σχηματοποιείται (με τετραγωνίδια) από τον/την εκπαιδευτικό κατά την προετοιμασία της εκπαιδευτικής διαδικασίας, θέτοντας το υπό εξέταση / μελέτη θέμα στο κέντρο (στο κεντρικό τετραγωνίδιο), ενώ περιφερειακά (στα περιφερειακά τετραγωνίδια) σημειώνονται οι όποιες παράμετροι του θέματος ή οι παράγοντες οι οποίοι αλληλεπιδρούν –κατά τη γνώμη του εκπαιδευτικού ή/και των μαθητών…– με το θέμα. (Οι αναφορές στο παρακάτω σχήμα είναι ενδεικτικές και εναλλακτικές, εκτός βέβαια της επιστήμης).

Οι επιμέρους διαθεματικές αναφορές (στην τεχνολογία, στο περιβάλλον, στην ιστορία, στην κοινωνία, στην τέχνη αλλά και στη γλώσσα, …) είναι δυνατό (/ προτείνεται) να επιλέγονται από τις περιεχόμενες στο "Βιβλίο του Μαθητή" πληροφορίες –στις αντίστοιχες του εξεταζόμενου θέματος σελίδες– και κάποιες να αποτελούν αντικείμενο διαθεματικών δραστηριοτήτων.

Οι όποιες διαθεματικές αναφορές και δραστηριότητες –εκτός των επιστημονικών–, οι οποίες αρύονται από το βιβλίο του μαθητή (ή αλλού), προτείνεται να χρησιμοποιούνται / αξιοποιούνται αποκλειστικά στο βήμα του μεθοδολογικού προτύπου "Γενίκευση, Εμπέδωση" ως εφαρμογές του μελετούμενου θέματος για την πληρέστερη δυνατή διαθεματική συσχέτισή του, τη γενίκευση των συμπερασμάτων και την εμπέδωσή τους.


Επισημαίνεται με έμφαση ότι η εκπαιδευτική διαδικασία, η οποία αφορά στο μάθημα των φυσικών, πρέπει πρωτίστως –και απαραίτητα– να είναι επιστημοκεντρική (ή διεπιστημοκεντρική), δευτερευόντως δε –και ευκταία– διαθεματική. Με βάση αυτή την αρχή, οι όποιες διαθεματικές αναφορές / δραστηριότητες περιορίζονται στο τελευταίο, μόνο, βήμα του μεθοδολογικού προτύπου (και ίσως, επίσης, ως έναυσμα του ενδιαφέροντος, στο πρώτο βήμα).

η Διαθεματικότητα, η ΔιΕπιστημονικότητα, ο ΕπιστημοΚεντρισμός

Υπάρχει, κατά τη γνώμη μας, διάκριση μεταξύ διαθεματικότητας και διεπιστημονικότητας. Η διεπιστημονικότητα συσχετίζει –(ή/και ενοποιεί)– τις διάφορες εκφάνσεις των φυσικών επιστημών (φυσική, χημεία, βιολογία, …), ενώ η διαθεματικότητα συσχετίζει όλες τις θεματικές / γνωσιακές περιοχές (και την επιστήμη).


Όσον αφορά στη διαθεματικότητα, υπάρχουν, κατά τη γνώμη μας, δύο εκδοχές / προσεγγίσεις / εφαρμογές της. Η ακραία εκδοχή / εφαρμογή και η συντηρητική εκδοχή / εφαρμογή της διαθεματικότητας.

Η εφαρμογή της ακραίας εκδοχής απαιτεί ένα αναλυτικό / ωρολόγιο πρόγραμμα εκπαίδευσης στο οποίο να μη γίνεται θεματική διάκριση (γλώσσα, μαθηματικά, φυσικές επιστήμες, ιστορία, …) των διδακτικών ωρών. Τότε κάθε θέμα / ζήτημα εξετάζεται ολιστικά με "ισότιμες" –κατά τη μελέτη τους– όλες τις παραμέτρους (γλωσσικές, μαθηματικές, φυσικές, ιστορικές, …). Η μόνη δυνατή –με τα ισχύοντα προγράμματα, στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνης ή στο ολοήμερο σχολείο– εφαρμογή αυτής της προσέγγισης / εκδοχής είναι αυτή η οποία επιχειρείται στην –άτυπη– περιβαλλοντική μελέτη / δραστηριότητες.

Η εφαρμογή της συντηρητικότερης (και προτεινόμενης από τα ισχύοντα αναλυτικά / ωρολόγια προγράμματα –άρα και εφικτότερης–) εκδοχής της διαθεματικότητας απαιτεί (!) στις διδακτικές ώρες, οι οποίες έχουν χαρακτηρισθεί –σύμφωνα με τα ισχύοντα αναλυτικά ωρολόγια προγράμματα– με συγκεκριμένα θεματικά αντικείμενα (γλώσσα, μαθηματικά, φυσική, …), να υπάρχει μια –πρωτίστως– κεντρική προσέγγιση (αυτή του θεματικού χαρακτήρα της διδακτικής ώρας) και –δευτερευόντως– μια διαθεματική προσέγγιση (και με τις άλλες θεματικές παραμέτρους).

Προφανώς, στο μάθημα των φυσικών επιστημών –με το ισχύον αναλυτικό / ωρολόγιο πρόγραμμα– η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να είναι –πρωτίστως– επιστημοκεντρική και –δευτερευόντως– διαθεματική.

Οι όποιες διαθεματικές –εκτός τις καθαρά επιστημονικές ή διεπιστημονικές– δραστηριότητες οι οποίες εντάσσονται στα βήματα της εκπαιδευτικής μεθοδολογίας "διατύπωση υποθέσεων", "πειραματισμός" και "διατύπωση συμπερασμάτων" δημιουργούν σύγχυση και αποπροσανατολισμό. Σε περίπτωση δε κατάχρησής τους, είναι ισχυρό το ενδεχόμενο η συγκεκριμένη –στο μάθημα των φυσικών– εκπαιδευτική διαδικασία, από εκπαιδευτική διαδικασία "για την επιστήμη" να εξελιχθεί σε εκπαιδευτική διαδικασία "περί την επιστήμη".

Χαρακτηριστικά, μία εκπαιδευτική διαδικασία με λίγες πληροφορίες / αναφορές / δραστηριότητες για τον "νόμο της βαρύτητας" αλλά πολλές για τη "ζωή του Νεύτωνα" θα εκφυλισθεί σε μια επίφαση εκπαιδευτικής διαδικασίας / μαθήματος φυσικών επιστημών (!).

Για τη βέλτιστη δυνατή διεξαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας, προτείνεται στους εκπαιδευτικούς να συνδυάζεται η Συστημική Ανάλυση / Συσχέτιση του μελετώμενου θέματος / φυσικού φαινομένου με τα βήματα του εφαρμοζόμενου Μεθοδολογικού ΕκΠαιδευτικού Προτύπου, σύμφωνα με την παρακάτω σχηματοποίηση:


Μεθοδολογία

Συστημική Συσχέτιση


3. Η ΕκΠαιδευτική Διαδικασία – Ένα Παράδειγμα Ακολουθούν προτάσεις για τη βέλτιστη εφαρμογή των νέων βιβλίων των φυσικών Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού στην εκπαιδευτική διαδικασία, ειδικότερα δε προτάσεις οι οποίες αφορούν • στην επιλογή και τον προγραμματισμό, από τον/την εκπαιδευτικό, των

θεματικών ενοτήτων / υποενοτήτων / θεμάτων, τα οποία θα μελετηθούν • στην προετοιμασία και στον χρονικό καταμερισμό των βημάτων της εκ-

παιδευτικής διαδικασίας, καθώς και • στην πραγματοποίηση των διαδοχικών βημάτων του μεθοδολογικού εκ-

παιδευτικού προτύπου (έναυσμα ενδιαφέροντος, διατύπωση υποθέσεων, πειραματισμός, διατύπωση συμπερασμάτων-εφαρμογές, γενίκευση-εμπέδωση) καθώς και στην συγκέντρωση των απαιτούμενων απλών υλικών.

3.0. Οι Προϋποθέσεις, η Προετοιμασία

Για τη βελτιστοποίηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας προτείνονται μερικές (βασικές και απαραίτητες) προϋποθέσεις, η επιλογή και ο προγραμματισμός των θεμάτων, η προετοιμασία, ο χρονικός καταμερισμός και η οργάνωση –εκ των προτέρων– της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Η εκ των προτέρων προετοιμασία της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι ασφαλώς μια πρόσθετη απασχόληση για τον/την εκπαιδευτικό, όμως τελικά τον προφυλάσσει από μία ασυνεπή προς τους στόχους, αποσπασματική ή αναποτελεσματική εκπαιδευτική διαδικασία, από ελλείψεις υλικών ή υπερβάσεις του χρόνου (…)

3.0.1. Οι Προϋποθέσεις

Υπενθυμίζεται ότι, για τη βέλτιστη εφαρμογή των νέων βιβλίων προτείνονται –κατ’ αρχήν– από τη συγγραφική ομάδα μερικές βασικές προϋποθέσεις: • το "Τετράδιο Εργασιών" –προτείνεται να– είναι το κύριο εγχειρίδιο

αναφοράς. Το "Τετράδιο Εργασιών" το χρησιμοποιεί ο μαθητής για την καθοδήγησή του σε όλα τα βήματα του μεθοδολογικού προτύπου (το έναυσμα ενδιαφέροντος, τη διατύπωση υποθέσεων, την ανάγνωση των οδηγιών πειραματισμού και την ταυτοποίηση των απαιτούμενων υλικών, την καταγραφή των παρατηρήσεων και συμπερασμάτων και την εφαρμογή τους).

• το "Βιβλίο Μαθητή" είναι δευτερεύον εγχειρίδιο και –προτείνεται να– παραμένει στο σχολείο.

Το "Βιβλίο Μαθητή" χρησιμοποιείται μόνο για την ανάγνωση –στην τάξη– των αναφορών στο μικρόκοσμο (ώστε να ερμηνεύσουν και να γενικεύσουν οι μαθητές τα συμπεράσματά τους) αλλά και των διαθεματικών πληροφοριών (ώστε να εφαρμόσουν, να συσχετίσουν διαθεματικά και να εμπεδώσουν οι μαθητές τα συμπεράσματά τους). Η παραμονή του βιβλίου στο σχολείο θα εξασφαλίσει τη μη εφαρμογή της εσφαλμένης αντίληψης μερικών γονέων ότι οι διαθεματικές πληροφορίες πρέπει να απομνημονεύονται από τον μαθητή (…)

• το "Βιβλίο Εκπαιδευτικού" –προτείνεται να– υπάρχει μόνον στη διάθεση των εκπαιδευτικών και όχι των γονέων.

Κάποιοι από τους γονείς, με την προετοιμασία των παιδιών τους για τα αποτελέσματα / συμπεράσματα του μελλοντικού (!) πειραματισμού, ακυρώνουν τον ανακαλυπτικό / επιβεβαιωτικό πειραματισμό και υπονομεύουν την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των παιδιών τους (…)


… βελτιστοποίηση ή οπισθοχώρηση ; Τα παλαιά βιβλία είχαν εισαγάγει –και επιβάλλει, εκ των πραγμάτων– τη σύγχρονη αντίληψη ότι η εκ-παίδευση στις/με τις φυσικές επιστήμες βελτιστοποιείται όταν, αντί της απομνημόνευσης ορισμών (όπως γινόταν με τα ακόμα παλαιότερα βιβλία), επιλέγεται η εφαρμογή διαδικασιών και η εκτέλεση πειραμάτων (για την εξαγωγή / καταγραφή συμπερασμάτων από τους ίδιους τους μαθητές), με εφαρμογή του Μεθοδολογικού Εκ-Παιδευτικού Προτύπου (ή του Ερευνητικά Εξελισσόμενου Εκπαιδευτικού / Διδακτικού Προτύπου).

Αυτό θα συνεχισθεί και με τα νέα βιβλία αν η εκπαιδευτική διαδικασία βασισθεί στο "Τετράδιο Εργασιών" (αντίστοιχο του παλαιού "Βιβλίου Μαθητή"), ενώ θα σημειωθεί οπισθοχώρηση αν η εκπαιδευτική διαδικασία βασισθεί κυρίως (ή μόνο;) στο νέο "Βιβλίο Μαθητή" (βλ. οδηγίες στις § 3.1.– 5.). Το ίδιας μεθοδολογίας (με τα παλαιά βιβλία) νέο "Βιβλίο Μαθητή" –παραμένοντας στο σχολείο– προτείνουμε να χρησιμοποιείται μόνον για την ανάγνωση των αναφορών στο πρότυπο του μικροκόσμου και των διαθεματικών πληροφοριών, κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας (στο τελευταίο βήμα "Γενίκευση, Ερμηνείες, Εμπέδωση" του μεθοδολογικού προτύπου).

3.0.2. Η Επιλογή / ο Προγραμματισμός των Θεμάτων

Με δεδομένο ότι το ωρολόγιο πρόγραμμα δεν επιτρέπει τη μελέτη όλων των ενοτήτων / υποενοτήτων / θεμάτων, τα οποία προβλέπονται για κάθε τάξη από το αναλυτικό πρόγραμμα, πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από τον/την εκπαιδευτικό –στην αρχή του σχολικού έτους– επιλογή και προγραμματισμός των ενοτήτων / υποενοτήτων / θεμάτων, τα οποία θα μελετηθούν κατά τη διάρκεια του έτους .

Ως "θέμα", στη συνέχεια, θα αναφέρεται η επιλεγείσα προς μελέτη θεματική ενότητα / υποενότητα ή/και (φυσικό, βιολογικό, χημικό, …) φαινόμενο.

Κριτήριο –πρέπει να– είναι η (εξ)άσκηση των μαθητών στη μεθοδολογία της εκπαιδευτικής διαδικασίας (με εφαρμογή του μεθοδολογικού προτύπου, με όλα τα βήματά του) και όχι –απαραίτητα (;!)– η εξάντληση των θεματικών ενοτήτων / υποενοτήτων / θεμάτων του αναλυτικού προγράμματος.

Το αναλυτικό πρόγραμμα, βέβαια, πρέπει να περιέχει –όλες κατά το δυνατό– τις βασικές θεματικές ενότητες για τον φυσικό κόσμο (ώστε να μη δίδεται στους μαθητές η εντύπωση ενός αποσπασματικού και ελλειπτικού φυσικού κόσμου), με δεδομένο ότι στις επόμενες εκπαιδευτικές βαθμίδες θα συμπληρωθεί το γνωσιακό αντικείμενο.

… εκπαίδευση – παίδευση Επαναλαμβάνεται εμφατικά ότι ο διττός στόχος των "Φυσικών" (και) στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι τόσο η εκπαίδευση / γνωσιακή υποδομή, όσο και η παίδευση / μόρφωση / κριτική ικανότητα των μαθητών.

Ο εκπαιδευτικός / γνωσιακός στόχος, όμως, δεν είναι δυνατό να υπηρετηθεί πλήρως στο δημοτικό σχολείο, με δεδομένο ότι σπειροειδώς θα επιτευχθεί στις επόμενες βαθμίδες, έστω και αν το αναλυτικό πρόγραμμα (και του δημοτικού σχολείου) περιέχει περισσότερες θεματικές ενότητες από όσες είναι δυνατό να διδαχθούν μεθοδολογικά σωστά. Ο παιδευτικός / παιδαγωγικός / μορφωτικός στόχος και – ειδικότερα– η ανάπτυξη του ενδιαφέροντος των παιδιών για τον φυσικό κόσμο, η απαίτησή τους για αποδεικτικό πειραματισμό σε κάθε υπόθεση και η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητάς τους (με βάση το μεθοδολογικό πρότυπο), είναι ο στόχος ο οποίος –κατά προτεραιότητα– πρέπει να επιτευχθεί.

Έτσι προτείνεται ο περιορισμός των μελετούμενων θεματικών ενοτήτων σε όσες (λίγες έστω !) απαιτούνται όχι "για να μάθουν τα πάντα" τα παιδιά, αλλά "για να μάθουν να μαθαίνουν" (…)


Πρόταση Επιλογής Θεματικών Ενοτήτων / ΥποΕνοτήτων και Καταμερισμού Διδακτικών Ωρών

Έχει επισημανθεί ότι πρωταρχικοί στόχοι της εκπαίδευσης στις φυσικές επιστήμες (σε αυτή τη βαθμίδα) είναι η μεθοδολογική συγκρότηση των μαθητών, η δημιουργία ερευνητικής διάθεσης και δυνατότητας δραστηριοποίησης, η απαίτηση και αναζήτηση αποδεικτικών διαδικασιών, η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας, αλλά και η ολοκλήρωση μιας πολύπλευρης και βαθιάς μόρφωσής τους. Δευτερεύων στόχος (σε αυτή τη βαθμίδα) είναι η ανάπτυξη του γνωσιακού υποβάθρου τους στις φυσικές επιστήμες, η οποία θα ολοκληρωθεί στις επόμενες βαθμίδες της εκπαίδευσης.

Γι’αυτό, δεν είναι απαραίτητη η μελέτη όλων των θεματικών ενοτήτων (οι οποίες προβλέφθηκαν από τα αναλυτικά προγράμματα και συμπεριελήφθησαν αναγκαστικά στα βιβλία), αλλά η συστηματική εφαρμογή και αφομοίωση από τους μαθητές της ερευνητικής και ανακαλυπτικής μεθοδολογίας με μεγαλύτερη άνεση χρόνου. Ως κριτήρια επιλογής –κατά προτεραιότητα– των θεματικών ενοτήτων προτείνονται: η αναφορά τους σε βασικές έννοιες και φαινόμενα, αλλά και η δυνατότητα πειραματισμού (ενέργεια, δομή των σωμάτων, θερμότητα - θερμοκρασία, ηλεκτρομαγνητισμός, ηλεκτρικό ρεύμα, ήχος, φως …).

Οι προτεινόμενες να διδαχθούν –κατά προτεραιότητα– θεματικές ενότητες / υποενότητες / "θέματα" σημειώνονται με αστερίσκο (*). Οι ώρες οι οποίες προκύπτουν με την πρόβλεψη 3 διδακτικών ωρών κάθε εβδομάδα και εξαιρουμένων των αργιών και διακοπών υπολογίζονται σε 90 - 95 σε όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους.

Ε΄Τάξη

Εισαγωγή (1 διδακτική ώρα)

Υλικά Σώματα (11 διδακτικές ώρες) 1. * Όγκος (2 διδακτικές ώρες) 2. * Μάζα (1 διδακτική ώρα) 3. Πυκνότητα (2 διδακτικές ώρες) - από το Βιβλίο Μαθητή (Ιδιότητες των υλικών σωμάτων, 1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

4. * Δομή της ύλης (το Πρότυπο του μικροΚόσμου) - από το Βιβλίο Μαθητή (2-3 διδακτικές ώρες)

Τα βασικά στοιχεία (δομές, αλληλεπιδράσεις / δυνάμεις, κινήσεις, …) του προτύπου του μικροκόσμου προτείνεται να διδαχθούν με την υποστήριξη εκπαιδευτικού λογισμικού (βλ. βιβλιογραφία και διαδικτυακό τόπο http://micro-kosmos.uoa.gr), ενώ πρόσθετες πληροφορίες –εκτός αυτών οι οποίες παρέχονται στο "Βιβλίο του Μαθητή"– ο εκπαιδευτικός μπορεί να αναζητήσει σε εκτενέστερες αναφορές στο μικρόκοσμο (βλ. βιβλιογραφία). Το βάθος της προσέγγισής του εξαρτάται από το γνωσιακό επίπεδο των μαθητών. Για τα βασικά στοιχεία του προτύπου του μικροκόσμου μπορεί να απαιτηθούν δύο ή τρεις διδακτικές ώρες. Προτείνεται όμως, εκτός των βασικών στοιχείων του προτύπου, να χρησιμοποιούνται οι αναφορές στο μικρόκοσμο –και όλες οι πρόσθετες πληροφορίες– οι οποίες παρέχονται σε κάθε θεματική ενότητα του "Βιβλίου του Μαθητή" για τις "μικροΕρμηνείες" (βλ. § 2.3.) των υπό μελέτη φαινομένων.

Μίγματα (προτείνεται να μη διδαχθεί) 1. Μελετάμε τα μίγματα (1 διδακτική ώρα) 2. Μελετάμε τα διαλύματα (1 διδακτική ώρα) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα)



- Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Ενέργεια (8 διδακτικές ώρες) 1. * Η ενέργεια έχει πολλά «πρόσωπα» (2 διδακτικές ώρες) 2. * Η ενέργεια αποθηκεύεται (1 διδακτική ώρα) 3. * Η ενέργεια αλλάζει συνεχώς μορφή (1 διδακτική ώρα) 4. * Η ενέργεια υποβαθμίζεται (1 διδακτική ώρα) 5. * Τροφές και Ενέργεια (1 διδακτική ώρα) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Θερμότητα (13 διδακτικές ώρες) 1. * Το θερμόμετρο (1 διδακτική ώρα) 2. * Θερμοκρασία – Θερμότητα: δύο έννοιες διαφορετικές (2 διδακτικές ώρες)

3. * Τήξη και Πήξη (2 διδακτικές ώρες) 4. * Εξάτμιση και συμπύκνωση (1 διδακτική ώρα) 5. * Βρασμός (1 διδακτική ώρα)

6. * Θερμαίνοντας και ψύχοντας τα στερεά (1 διδακτική ώρα) 7. * Θερμαίνοντας και ψύχοντας τα υγρά (1 διδακτική ώρα) 8. * Θερμαίνοντας και ψύχοντας τα αέρια (1 διδακτική ώρα)

- από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Ήχος (10 διδακτικές ώρες) 1. * Πώς παράγεται ο ήχος (1 διδακτική ώρα) 2. * Διάδοση του ήχου (2 διδακτικές ώρες) 3. * Ανάκλαση του ήχου (1 διδακτική ώρα) 4. * Απορρόφηση του ήχου (1 διδακτική ώρα)

5. * Άνθρωπος και ήχος – το αφτί μας (1 διδακτική ώρα) 6. * Ηχορρύπανση - ηχοπροστασία (1 διδακτική ώρα)


Ηλεκτρισμός (11 διδακτικές ώρες) 1. * Στατικός Ηλεκτρισμός (2 διδακτική ώρα) 2. * Το ηλεκτροσκόπιο (να μη διδαχθεί)

3. * Πότε ανάβει το λαμπάκι (1 διδακτική ώρα) 4. * Ένα απλό κύκλωμα (1 διδακτική ώρα) 5. * Το ηλεκτρικό ρεύμα (2 διδακτικές ώρες)

6. * Αγωγοί και μονωτές (1 διδακτική ώρα) 7. Ο διακόπτης (να μη διδαχθεί) 8. Σύνδεση σε σειρά και παράλληλη σύνδεση (να μη διδαχθεί) 9. * Ηλεκτρικό ρεύμα – μια επικίνδυνη υπόθεση (1 διδακτική ώρα)


Η κατασκευή της ενότητας «Το ηλεκτροσκόπιο» προτείνεται να δοθεί στους μαθητές για το σπίτι εκ των προτέρων, ώστε να το φέρουν στην τάξη για τη διδασκαλία της ενότητας «Στατικός Ηλεκτρισμός». Στην ενότητα «Ένα απλό κύκλωμα» η λυχνιολαβή μπορεί να κατασκευαστεί με γόμα αντί κομματιού ξύλου και πινέζες αντί καρφιών. Η ενότητα «Το ηλεκτρικό ρεύμα» προτείνεται να προσεγγισθεί μόνο μέσω του υποστηρικτικού εκπαιδευτικού λογισμικού.

Φως (7 διδακτικές ώρες) 1. * Διάδοση του φωτός (1/2 διδακτική ώρα)


2. Διαφανή, ημιδιαφανή και αδιαφανή σώματα (1 διδακτική ώρα) 3. * Φως και σκιές (1/2 διδακτική ώρα) 4. * Ανάκλαση και διάχυση του φωτός (1 διδακτική ώρα) 5. * Απορρόφηση του φωτός (1 διδακτική ώρα) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Η ενότητα «Διαφανή, ημιδιαφανή και αδιαφανή σώματα» είναι δυνατό και να μη διδαχθεί. Στην ενότητα «Ανάκλαση και διάχυση του φωτός» προτείνεται να χρησιμοποιηθεί LASER pointer για το δεύτερο και τρίτο πείραμα.

Μηχανική (16 διδακτικές ώρες) 1. * Η ταχύτητα (1 διδακτική ώρα)

2. * Οι δυνάμεις (2 διδακτικές ώρες) 3. * Δυνάμεις με επαφή – δυνάμεις από απόσταση (2 διδακτικές ώρες) 4. * Πώς μετράμε τη δύναμη (1 διδακτική ώρα)

5. * Τριβή: μια σημαντική δύναμη (1 διδακτική ώρα) 6. * Παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η τριβή (2 διδακτικές ώρες) 7. * Τριβή: επιθυμητή ή ανεπιθύμητη (1 διδακτική ώρα)

8. * Η πίεση (1 διδακτική ώρα) 9. * Η υδροστατική πίεση (1 διδακτική ώρα)

10. * Η ατμοσφαιρική πίεση (1 διδακτική ώρα)


Προτείνεται να διδάσκεται στην αρχή της Στ΄τάξης.

Πεπτικό Σύστημα (8 διδακτικές ώρες) 1. Ισορροπημένη διατροφή (2 διδακτικές ώρες) 2. Τα δόντια μας – η αρχή του ταξιδιού της τροφής (2 διδακτικές ώρες) 3. Το ταξίδι της τροφής συνεχίζεται (1 διδακτική ώρα) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Στ΄Τάξη

Ειδικά για τους μαθητές της Στ’ τάξης του σχολικού έτους 2006-2007 προτείνεται να αφαιρεθούν κεφάλαια, τα οποία σύμφωνα με το προηγούμενο βιβλίο είχαν διδαχθεί στην Ε’ τάξη, και να προστεθούν άλλα –ιδιαίτερα σημαντικά- τα οποία διδάσκονται στην Ε’ τάξη σύμφωνα με τα νέα βιβλία.

Εισαγωγή (καμία διδακτική ώρα) Λόγω του ότι η δομή και τα σύμβολα του βιβλίου είναι ήδη γνωστά στους μαθητές από την Ε’ τάξη, δεν απαιτείται να αφιερωθεί διδακτικός χρόνος στο κεφάλαιο της Εισαγωγής.

Ενέργεια (15 διδακτικές ώρες) 1. Μορφές Ενέργειας (2 διδακτικές ώρες) 2. Πηγές Ενέργειας (2 διδακτικές ώρες)

3. Πετρέλαιο – από το υπέδαφος στο σπίτι μας (1 διδακτική ώρα) 4. Επεξεργασία του αργού πετρελαίου (προτείνεται να μη διδαχθεί) 5. Το πετρέλαιο ως πηγή ενέργειας (1 διδακτική ώρα) 6. Το πετρέλαιο ως πρώτη ύλη (1 διδακτική ώρα)

7. Ορυκτοί Άνθρακες – ένα πολύτιμο στερεό (1/2 διδακτική ώρα) 8. Ορυκτοί Άνθρακες ως πηγή ενέργειας (1/2 διδακτική ώρα)

9. Φυσικό αέριο – ένα πολύτιμο αέριο (1/2 διδακτική ώρα) 10. Το φυσικό αέριο ως μορφή ενέργειας (1/2 διδακτική ώρα)

11. Πετρέλαιο, ορυκτοί άνθρακες ή φυσικό αέριο (1 διδακτική ώρα)


12. Ανανεώσιμες και μη πηγές ενέργειας (1 διδακτική ώρα) 13. Οικονομία στη χρήση της ενέργειας (1 διδακτική ώρα)


Θερμότητα (6 διδακτικές ώρες) 1. * Η θερμότητα μεταδίδεται με αγωγή (1 διδακτική ώρα) 2. * Η θερμότητα μεταφέρεται με ρεύματα (1 διδακτική ώρα) 3. * Η θερμότητα διαδίδεται με ακτινοβολία (1 διδακτική ώρα)


Στην ενότητα «Η θερμότητα μεταφέρεται με ρεύματα» προτείνεται να παραλειφθεί το πρώτο πείραμα.

Στερεά – Υγρά – Αέρια [από την Ε’ τάξη] (9 διδακτικές ώρες) 1. * Τήξη και Πήξη (2 διδακτικές ώρες) 2. * Εξάτμιση και συμπύκνωση (1 διδακτική ώρα) 3. * Βρασμός (1 διδακτική ώρα)

4. * Θερμαίνοντας και ψύχοντας τα στερεά (1 διδακτική ώρα) 5. * Θερμαίνοντας και ψύχοντας τα υγρά (1 διδακτική ώρα) 6. * Θερμαίνοντας και ψύχοντας τα αέρια (1 διδακτική ώρα)


Ήχος [από την Ε’ τάξη] (5 διδακτικές ώρες) 1. * Άνθρωπος και ήχος – το αφτί μας (1 διδακτική ώρα) 2. * Ηχορρύπανση - ηχοπροστασία (1 διδακτική ώρα) 3. * Η φωνή μας (από το Βιβλίο μαθητή της Ε’ τάξης) (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Ηλεκτρομαγνητισμός (7 διδακτικές ώρες) 1. * Ο μαγνήτης (1 διδακτική ώρα) 2. * Ο μαγνήτης προσανατολίζεται (1 διδακτική ώρα)

3. * Από τον ηλεκτρισμό στο μαγνητισμό – ο ηλεκτρομαγνήτης (1 διδ. ώρα) 4. * Από το μαγνητισμό στον ηλεκτρισμό – η ηλεκτρογεννήτρια (1 διδ. ώρα)


Στην ενότητα «Ο μαγνήτης» προτείνεται να ενοποιηθούν το πρώτο και το τρίτο πείραμα.

Φως (10 διδακτικές ώρες) 1. * Διάθλαση του φωτός (1 διδακτική ώρα) 2. * Φως και χρώματα (2 διδακτικές ώρες) 3. * Μια απλή φωτογραφική μηχανή (1 διδακτική ώρα)

4. * Το μάτι μας (2 διδακτικές ώρες) 5. * Πώς βλέπουμε (1 διδακτική ώρα)


Στην ενότητα «Διάθλαση του φωτός» προτείνεται να παραλειφθεί το πρώτο πείραμα. Επίσης το τρίτο και τέταρτο πείραμα προτείνεται να πραγματοποιηθούν με LASER pointer προκειμένου να είναι περισσότερο ευδιάκριτη και παρατηρήσιμη η εκτροπή της φωτεινής δέσμης. Οι κατασκευές των ενοτήτων «Φως και χρώματα» και «Μια απλή φωτογραφική μηχανή» είναι δυνατό να ανατεθούν ως εργασίες για το σπίτι πριν από τη διδασκαλία των αντίστοιχων ενοτήτων.


Έμβια – Άβια (6 διδακτικές ώρες) 1. * Τα χαρακτηριστικά της ζωής (1 διδακτική ώρα) 2. * Το κύτταρο (2 διδακτικές ώρες) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Φυτά (9 διδακτικές ώρες) 1. * Τα μέρη του φυτού (1 διδακτική ώρα) 2. * Η φωτοσύνθεση (2 διδακτικές ώρες) 3. * Η αναπνοή (1 διδακτική ώρα) 4. * Η διαπνοή (2 διδακτική ώρα) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Ζώα (8 διδακτικές ώρες) 1. * Ζώα ασπόνδυλα και σπονδυλωτά (2 διδακτικές ώρες) 2. * Τα θηλαστικά (1 διδακτική ώρα) 3. * Προσαρμογή των ζώων στο περιβάλλον (2 διδακτικές ώρες) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Οικοσυστήματα (6 διδακτικές ώρες) 1. Τροφικές αλυσίδες και τροφικά πλέγματα (2 διδακτικές ώρες) 2. Επίδραση του ανθρώπου στο οικοσύστημα (1 διδακτική ώρα) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Αναπνευστικό Σύστημα (6 διδακτικές ώρες) 1. Η αναπνοή (2 διδακτικές ώρες) 2. Αναπνοή και Υγεία (1 διδακτική ώρα) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Κυκλοφορικό Σύστημα (6 διδακτικές ώρες) 1. Ένας ακούραστος μυς – η καρδιά (1 διδακτική ώρα) 2. Μικρή και μεγάλη κυκλοφορία (2 διδακτικές ώρες) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Αναπαραγωγικό Σύστημα (6 διδακτικές ώρες) 1. Η αρχή της ζωής (1 διδακτική ώρα) 2. Η ανάπτυξη του εμβρύου (2 διδακτικές ώρες) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Μεταδοτικές Ασθένειες (6 διδακτικές ώρες) 1. Προστασία από τα μικρόβια (1 διδακτική ώρα) 2. Πρόληψη και αντιμετώπιση ασθενειών (2 διδακτικές ώρες) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα) - Επανάληψη (1 διδακτική ώρα) - Αξιολόγηση (1 διδακτική ώρα)

Οξέα – Βάσεις – Άλατα (6 διδακτικές ώρες) 1. * Στα ίχνη των οξέων και των βάσεων (1 διδακτική ώρα) 2. * Τα άλατα (1 διδακτική ώρα) 3. * Τα οξέα και οι βάσεις στην καθημερινή ζωή (1 διδακτική ώρα) - από το Βιβλίο Μαθητή (1 διδακτική ώρα)



3.0.3. Η Προετοιμασία

Όσον αφορά στην προετοιμασία της εκπαιδευτικής διαδικασίας, προτείνεται • η οργάνωση των μαθητών (ανά 4 ή 5) σε ομάδες, με βάση τους κανόνες της ομαδοσυνεργατικής προσέγγισης (προτείνεται, ειδικά για τις πειραματικές ομάδες, η μίξη μαθητών με διαφορετικές δεξιότητες και η εναλλαγή ρόλων)

• η καταγραφή των απαραίτητων πειραματικών υλικών και η ανάθεση της ανεύρεσής τους στους μαθητές κάθε ομάδας

• η σχηματοποίηση της διαθεματικής συστημικής ανάλυσης / συσχέτισης του θέματος (βλ.§ 2.3.) από τον/την εκπαιδευτικό και η πρόβλεψη ρόλων για κάθε διαθεματική δραστηριότητα

3.0.4. Ο Χρονικός Καταμερισμός

Όσον αφορά στον χρονικό καταμερισμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας, προτείνεται να ακολουθείται η εξής χρονική ποσόστωση (%) στα βήματα του μεθοδολογικού εκ-παιδευτικού προτύπου:

• Έναυσμα Ενδιαφέροντος (~ 10% του χρόνου) • Διατύπωση Υποθέσεων (~ 10% του χρόνου) • Πειραματισμός (~ 35% του χρόνου) • Καταγραφή Συμπερασμάτων (~ 30% του χρόνου) • Γενίκευση, Εμπέδωση (~ 15% του χρόνου)

Είναι προφανές ότι τα βήματα του "εναύσματος ενδιαφέροντος" και της "γενίκευσης, εμπέδωσης" είναι εύκολο –αλλά όχι ευκταίο(!)– να διογκωθούν χρονικά κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας (…), εάν δεν έχει προηγηθεί ένας παρόμοιος χρονικός προγραμματισμός.

Είναι προφανές επίσης ότι, αν δεν μελετώνται όλες οι προβλεπόμενες από τα αναλυτικό πρόγραμμα θεματικές ενότητες και γίνεται περιορισμός από τον/την εκπαιδευτικό (με βάση το παραπάνω σκεπτικό), τότε η αναφερόμενη στο "Βιβλίο του Εκπαιδευτικού" χρονική διάρκεια κάθε θέματος προσαρμόζεται / αυξάνεται.

3.0.5. Η Οργάνωση

Σύμφωνα με τις προαναφερθείσες (βασικές και απαραίτητες) προϋποθέσεις μιας βέλτιστης εκπαιδευτικής διαδικασίας, η εκπαιδευτική διαδικασία για κάθε θέμα –προτείνεται να– οργανώνεται με βάση την παρακάτω (χρονική και διαδικαστική) σχηματοποίηση:

… πρακτικά Προτείνεται η εκπαιδευτική διαδικασία να γίνεται με κλειστά τα "Τετράδια Εργασιών" των μαθητών. Ο/η εκπαιδευτικός κατευθύνει τη διαδικασία, βήμα προς βήμα, με την προβολή των αντίστοιχων σελίδων του "Τετραδίου Εργασιών", τις οποίες έχει αποτυπώσει (με φωτοτύπηση ή από το διαδίκτυο, έγχρωμες ή ασπρόμαυρες) σε διαφάνειες. Απαιτείται μόνον η ύπαρξη στο σχολείο ενός απλού –και φθηνού– διαφανοσκοπίου.

Το πλεονέκτημα της πρακτικής αυτής είναι η δυνατότητα του συγχρονισμού από τον/την εκπαιδευτικό όλων των ομάδων (σε κάθε βήμα και σε κάθε διαδικασία) και η αποφυγή της άμεσης αναγραφής παρατηρήσεων και συμπερασμάτων από τον κάθε μαθητή κατευθείαν στο "Τετράδιο Εργασιών". Οι όποιες παρατηρήσεις ή/και συμπεράσματα των μαθητών, κατά την εκτέλεση του πειραματισμού (§ 3.3.), αναγράφονται σε πρόχειρο τετράδιο. Όπως θα εξηγηθεί στη συνέχεια (§ 3.4.) η αναγραφή των παρατηρήσεων και συμπερασμάτων στο "Τετράδιο Εργασιών" θα γίνει μετά από τη συζήτησή τους στην τάξη και συνεισφορά όλων των ομάδων για την τελική διατύπωση.


3.0.5. Η Αξιολόγηση

Στα βιβλία δεν περιλαμβάνονται Φύλλα Αξιολόγησης, αν και έχουν συνταχθεί από τη συγγραφική ομάδα, γιατί δεν προβλέπονταν από τα αναλυτικά προγράμματα. Ο/η εκπαιδευτικός διαμορφώνει δικά του τεστ αξιολόγησης με βάση το επαναληπτικό υλικό "Με μια ματιά" το οποίο περιλαμβάνεται στο "Βιβλίο Μαθητή" και –πρέπει να– ελέγχουν: • τις κτηθείσες πειραματικές δεξιότητες • την περιγραφή και παρατηρήσεις των πειραμάτων • τα συμπεράσματα των πειραμάτων και την ερμηνεία των φαινομένων • τη σύνδεση με την καθημερινή ζωή.

3.1. Το Έναυσμα Ενδιαφέροντος Η απαραίτητη παρώθηση ή έναυσμα του ενδιαφέροντος των μαθητών για κάθε θέμα –προτείνεται να– γίνεται με αναφορά / παρατήρηση / σχολιασμό των εικόνων, οι οποίες προτάσσονται των αντίστοιχων θεμάτων στο "Τετράδιο Εργασιών", αλλά και –συμπληρωματικά– μέσω πρόσθετων διαθεματικών αναφορών του ίδιου του εκπαιδευτικού (κατά προτίμηση από την επικαιρότητα, αν υπάρχουν).

… παράδειγμα

Ενδιαφέρομαι Παρατηρώ

Τετρ. Εργ. σελ. 20

Ε΄τάξη

Θέμα: ΥΛΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ – Όγκος


3.2. Οι Υποθέσεις Ο/η εκπαιδευτικός, μετά –ή και συγχρόνως με– το έναυσμα του ενδιαφέροντος των μαθητών του, προκαλεί συζήτηση στην τάξη και προβληματίζει τους μαθητές για το μελετώμενο θέμα (τη θεματική ενότητα –γενικότερα– και το φυσικό, βιολογικό ή χημικό φαινόμενο –ειδικότερα–).

Στη συνέχεια, ο/η εκπαιδευτικός προτρέπει τους μαθητές να διατυπώσουν υποθέσεις (ή προαντιλήψεις τους, αν υπάρχουν) για τις αιτίες ή/και την εξέλιξη του μελετώμενου θέματος / φαινομένου, τις οποίες καταγράφει στον πίνακα.

… μεθοδολογικά Επισημαίνεται εμφατικά η ανάγκη να κατευθύνει ο/η εκπαιδευτικός τη συζήτηση των μαθητών και, εάν δεν διατυπώνονται (και) υποθέσεις, οι οποίες στη συνέχεια με τον πειραματισμό θα αποδειχθούν σωστές και θα αποτελέσουν τα επιθυμητά συμπεράσματα, να υποβάλει καταλλήλως –ο ίδιος ο/η εκπαιδευτικός– στους μαθητές τις "σωστές" υποθέσεις (ακριβέστερα τη "σωστή" υπόθεση …). Όμως, επίσης εμφατικά επισημαίνεται ότι ο/η εκπαιδευτικός πρέπει να υποβάλει "καταλλήλως" την ιδέα της σωστής υπόθεσης, την οποία θα προτείνουν ως δική τους οι μαθητές, ώστε να μην παραβιάσει την επιδιωκόμενη ανακαλυπτική διαδικασία.


3.3. Ο Πειραματισμός Ο/η εκπαιδευτικός, μετά τη διατύπωση των υποθέσεων (/ προαντιλήψεων) των μαθητών του για το –υπό μελέτη– θέμα / φαινόμενο, ενεργοποιεί τους μαθητές να εκτελέσουν αποδεικτικά (επιβεβαιωτικά ή απορριπτικά) πειράματα, ώστε στη συνέχεια να διατυπώσουν και να αξιολογήσουν τις παρατηρήσεις τους.


Τα πειράματα εκτελούνται –απαραίτητα– από τους μαθητές, σε ομάδες.

Τα πειράματα απαιτούν απλά και εύκολα ευρέσιμα (στο σπίτι ή ακόμη και σε μικρά καταστήματα, όπου υπάρχουν δημοτικά σχολεία) υλικά ή μέσα.

Οι όποιες παρατηρήσεις κατά τη διάρκεια του πειραματισμού αναγράφονται από τους μαθητές σε πρόχειρο τετράδιο.

… μεθοδολογικά

Η επιλογή των απλών υλικών και μέσων για την εκτέλεση των πειραμάτων δεν προήλθε –μόνον– από την ανάγκη της εκτέλεσης των ίδιων πειραμάτων σε όλα τα σχολεία της χώρας.

Επιβλήθηκε –κυρίως– από την ανάγκη της εξοικείωσης των μαθητών στην ανεύρεση / επιλογή των καταλληλότερων (και εναλλακτικών …) υλικών και

Συζητώ Προβληματίζομαι Υποθέτω Τετρ. Εργ. σελ. 20

Ε΄τάξη


μέσων, και όχι της "παθητικής", αυτόματης χρήσης τους.

Επιβλήθηκε –επίσης– από τη δυνατότητα των μαθητών να κρατήσουν τα υλικά πειραματισμού και, ενδεχομένως (το οποίο είναι και ζητούμενο), να συνεχίσουν τον πειραματισμό στο σπίτι, εκτείνοντας τον χρόνο ενασχόλησης με το θέμα. Η προοπτική να επιδείξουν τον πειραματισμό και σε άλλους (στους γονείς ή στα αδέρφια τους) είναι το πλέον ευκταίο (…)

…παράδειγμα


Πειραματίζομαι

Ε΄τάξη Τετρ. Εργ. σελ. 20-21

Επισημαίνεται ότι είναι δυνατό να προστεθούν, από τον/την εκπαιδευτικό, πειράματα τα οποία απορρίπτουν διατυπωθείσες "εσφαλμένες" υποθέσεις, να μην εκτελεστούν όλα τα προτεινόμενα από τους συγγραφείς πειράματα ή/και να διαφοροποιηθούν τα υλικά ή η διαδικασία σε αυτά που θα εκτελεστούν.

3.4. Τα Συμπεράσματα, οι Εφαρμογές Ο/η εκπαιδευτικός, μετά την εκτέλεση των πειραμάτων από τους μαθητές του και την καταγραφή (σε πρόχειρο τετράδιο) των παρατηρήσεών τους, βοηθά τους μαθητές να αξιολογήσουν τις παρατηρήσεις τους και να διατυπώσουν τα


συμπεράσματά τους (στις κατάλληλες θέσεις στο "Τετράδιο Εργασιών"). Έτσι, μία από τις υποθέσεις, οι οποίες έχουν διατυπωθεί, αναγορεύεται σε "θεωρία".

Προτείνεται, με βάση τις παρατηρήσεις τις οποίες έχει καταγράψει κάθε μαθητής (ή κάθε ομάδα), να συνθέτει η τάξη μία τελική διατύπωση, την οποία καταγράφει ένας μαθητής στον πίνακα.

Η ίδια διαδικασία προτείνεται και για την τελική διατύπωση των συμπερασμάτων, τα οποία αναγράφονται επίσης στον πίνακα. Τότε –και μόνον τότε– ο/η εκπαιδευτικός επιτρέπει στους μαθητές να ανοίξουν τα "Τετράδια Εργασιών" τους και να καταγράψουν όλοι τις ίδιες παρατηρήσεις και όλοι τα ίδια συμπεράσματα.

… χρηστικά

Η διαδικασία αυτή δεν προτείνεται μόνον για χρηστικούς λόγους. Η σωστή και κοινή διατύπωση των παρατηρήσεων θα βοηθήσει τους μαθητές στις επαναλήψεις τους αλλά και θα προφυλάξει τον/την εκπαιδευτικό από ενδεχόμενες κρίσεις (για την βέλτιστη ή μη διατύπωση) κάποιων γονέων (…) Οι εκπαιδευτικοί προτείνεται να συμβουλεύονται τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα, τα οποία αναγράφονται στο "Βιβλίο του Εκπαιδευτικού", να τα υποβάλλουν δε καταλλήλως στους μαθητές, χωρίς να παραβιάζουν την επιδιωκόμενη ανακαλυπτική διαδικασία. Επίσης, η ανακαλυπτικότητα της διαδικασίας διασφαλίζεται εάν οι γονείς δεν προετοιμάζουν τους μαθητές με τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα των μελλοντικών (!) πειραμάτων, ακυρώνοντας έτσι τον ανακαλυπτικό / επιβεβαιωτικό πειραματισμό και υπονομεύοντας την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των παιδιών τους (…)


Συμπεραίνω Καταγράφω Εφαρμόζω

Ε΄τάξη Τετρ. Εργ. σελ. 22 Βιβλ. Εκπ. σελ. 68


Οι εφαρμογές –προτείνεται να– γίνονται με βάση τις "εργασίες για το σπίτι", από το "Τετράδιο Εργασιών".

Ο/η εκπαιδευτικός υποδεικνύει την εφαρμογή των συμπερασμάτων στις "εργασίες για το σπίτι", οι οποίες εκτελούνται και συμπληρώνονται στο σχολείο (με δεδομένο ότι –κατά κανόνα– οι όποιες εργασίες για το σπίτι συμπληρώνονται από τους γονείς …)



3.5. Η Γενίκευση, η Εμπέδωση Η γενίκευση και η ερμηνεία του υπό μελέτη θέματος –προτείνεται να– γίνεται με βάση τις αναφορές στο πρότυπο του μικροκόσμου καθώς και τις –πολλές και ποικίλες– διαθεματικές αναφορές και προτάσεις διαθεματικών δραστηριοτήτων (ιδίως των τεχνολογικών), οι οποίες περιέχονται στο "Βιβλίο του Μαθητή".

Ο/η εκπαιδευτικός υποδεικνύει (και οι μαθητές διαβάζουν εκ περιτροπής στην τάξη) τις αναφορές στο πρότυπο του μικροκόσμου από το "Βιβλίο του Μαθητή", τους βοηθά δε να ερμηνεύσουν και να γενικεύσουν τα συμπεράσματά τους. Ο/η εκπαιδευτικός επιλέγει (και οι μαθητές διαβάζουν εκ περιτροπής στην τάξη) μερικές διαθεματικές πληροφορίες (ή εκτελούν διαθεματικές δραστηριότητες) από το "Βιβλίο Μαθητή" επίσης.

… χρηστικά Υπενθυμίζεται ότι το "Βιβλίο του Μαθητή" –προτείνεται να– παραμένει στο σχολείο, ώστε να εξασφαλιστεί η μη εφαρμογή της εσφαλμένης αντίληψης μερικών γονέων ότι οι διαθεματικές πληροφορίες πρέπει να απομνημονεύονται από τον μαθητή (…)

Καταγράφω Εφαρμόζω

Συμπεραίνω


Βιβλ. Εκπ. σελ. 68 Τετρ. Εργ. σελ. 22 Ε΄τάξη


Γενικεύω, μικροΕρμηνεύω,

Συσχετίζω, Εμπεδώνω


Ε΄τάξη Βιβλ. Μαθ. σελ. 14, 15, 16

Με την αναφορά στις σχεδόν σταθερές αποστάσεις των μορίων των στερεών και υγρών σωμάτων, (μικρο-)ερμηνεύεται η σταθερότητα του όγκου τους (σε αντίθεση με τη μη σταθερότητα του όγκου των αερίων σωμάτων). Με τον ίδιο τρόπο, (μικρο-)ερμηνεύεται και το αμετάβλητο του σχήματος των


στερεών σωμάτων (σε αντίθεση με το ευμετάβλητο του σχήματος των υγρών και αερίων σωμάτων).

Συσχετίζω, Εμπεδώνω

Γενικεύω, μικροΕρμηνεύω,


Ε΄τάξη Βιβλ. Μαθ. σελ. 12, 13, 17

Επιλέγονται από τον/την εκπαιδευτικό μερικές διαθεματικές αναφορές (και διαβάζονται στην τάξη από το "Βιβλίο του Μαθητή"), ίσως δε και προτείνονται διαθεματικές δραστηριότητες σχετικές με το θέμα.


Γενικεύω, μικροΕρμηνεύω, Συσχετίζω, Εμπεδώνω


Ε΄τάξη Βιβλ. Μαθ. σελ. 17


4. Οι Εφαρμογές – Το ΕκΠαιδευτικό Λογισμικό Το όποιο ΕκΠαιδευτικό Υλικό –με τη μορφή έντυπων κειμένων και στατικών γραφημάτων και εικόνων,...– είναι δυνατόν να μετασχηματιστεί σε ΕκΠαιδευτικό Λογισμικό –με τη μορφή ηλεκτρονικά ψηφιοποιημένων και αναδραστικά επιλεγόμενων κειμένων, δυναμικά τροφοδοτούμενων γραφημάτων, κινούμενων εικόνων και σύγχρονων ηχητικών,…-.

Το εκ-παιδευτικό λογισμικό, στις διάφορες εκδοχές του, διακρίνεται σε:

• απλή ψηφιοποίηση και σειριακή παρουσίαση (σε οθόνη διαφανοσκοπίου ή ηλεκτρονικού υπολογιστή) κειμένων, γραφημάτων και στατικών εικόνων,

• αναδραστική επιλογή και μη απαραίτητα σειριακή παρουσίαση (σε οθόνη) κειμένων, γραφημάτων, στατικών ή/και κινούμενων εικόνων, εικονοσκοπήσεων, συνοδευτικών ήχων, αλλά και οπτικοποιημένων προσομοιώσεων δυναμικών / στοχαστικών (με τυχαιότητα στη λειτουργία τους) συστημάτων, όπως είναι ο μικρόκοσμος ή

• αναδραστική επιλογή και παρουσίαση (σε οθόνη) όλων των ανωτέρω, με επιπλέον δυνατότητες δυναμικής αλλαγής τους από τον χρήστη ή/και είσοδο πληροφορίας / λήψη μετρήσεων κατευθείαν από το περιβάλλον, αλλά και ανάδρασης στο περιβάλλον μέσω απτήρων, σε διασύνδεση με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή.

(βλ. Βιβλιογραφία, "ΕκΠαιδευτική Τεχνολογία")

Δειγματικές Εφαρμογές –σε όλες τις εκδοχές του εκ-παιδευτικού λογισμικό–, οι οποίες αφορούν σε χαρακτηριστικά θέματα ( / θεματικές ενότητες / φαινόμενα), παρουσιάζονται στη συνέχεια.

Οι εφαρμογές αυτές ενημερώνονται διαρκώς με βάση τις εμπειρίες των συγγραφέων και των συνεργατών του Εργαστηρίου Φυσικών Επιστημών, Τεχνολογίας και Περιβάλλοντος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών από τις επιμορφώσεις των μαχόμενων ( / χρηστών των βιβλίων) εκπαιδευτικών και των σχετικών ερευνητικών δραστηριοτήτων τους σε δημοτικά σχολεία.

(βλ. Διαδικτυακό Τόπο http://micro-kosmos.uoa.gr )

4.0. Θέμα: ΥΛΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ – Δομή της Ύλης – μικρόΚοσμος

(Το εκπαιδευτικό λογισμικό, με αναδραστικές, δυναμικές προσομοιώσεις / οπτικοποιήσεις (με χρήση τυχαίων αριθμών και μεθόδων Monte Carlo) των δομών και των κινήσεων των σωματιδίων του μικροΚόσμου, οι οποίες ερμηνεύουν τα φαινόμενα του ΜακροΚόσμου, θα αναρτηθεί προσεχώς στον διαδικτυακό τόπο http://micro-kosmos.uoa.gr)

4.1. Θέμα: ΥΛΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ – Όγκος

(Εκδοχή του παραδείγματος (§ 3.1-5), με τη μορφή παρουσίασης (.pps), έχει αναρτηθεί στον διαδικτυακό τόπο http://micro-kosmos.uoa.gr)

4.2. Θέμα: ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ – Θερμοκρασία – Διαστολή και Συστολή Στερεών / Υγρών / Αερίων – – Θερμαίνοντας και Ψύχοντας τα Στερεά – Ο Βρασμός

(Δειγματική εφαρμογή των θεμάτων, με τη μορφή παρουσίασης (.pps), έχει αναρτηθεί στον διαδικτυακό τόπο http://micro-kosmos.uoa.gr)






4.3. Θέμα: ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ – Από τον Ηλεκτρισμό στο Μαγνητισμό - Ο Ηλεκτρομαγνήτης

– Από το Μαγνητισμό στον Ηλεκτρισμό - Η Ηλεκτρογεννήτρια


4.4. Θέμα: ΗΧΟΣ – Διάδοση του Ήχου

(Δειγματική εφαρμογή του θέματος, με τη μορφή παρουσίασης (.pps), έχει αναρτηθεί στον διαδικτυακό τόπο http://micro-kosmos.uoa.gr)

4.5. Θέμα: ΦΩΣ – Διάθλαση του Φωτός – Φως και Χρώματα


…

5. Η Βιβλιογραφία – Ο Διαδικτυακός Τόπος

Παρατίθεται ενδεικτική υποστηρικτική βιβλιογραφία, καθώς και η διεύθυνση του υποστηρικτικού διαδικτυακού τόπου για τα βιβλία "Φυσικά – Ερευνώ και Ανακαλύπτω".

5.1. Ενδεικτική υποστηρικτική Βιβλιογραφία

Η παρατιθέμενη ενδεικτική υποστηρικτική βιβλιογραφία αφορά ειδικότερα στο μεθοδολογικό εκ-παιδευτικό πρότυπο και στο ερμηνευτικό πρότυπο του μικροκόσμου (και στις προσομοιώσεις / οπτικοποιήσεις του), γενικότερα δε στα επιστημονικά / εκ-παιδευτικά πρότυπα (κλασικά και μετακλασικά) των φυσικών επιστημών για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

1. Γεωργ. Θεοφ. Καλκάνη, "Πρωτοβάθμια ΕκΠαίδευση στις / με τις ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ", Αθήνα, 2006 (υπό έκδοση)

2. Γεωργ. Θεοφ. Καλκάνη, "ΕκΠαιδευτική ΦΥΣΙΚΗ Ι. οι Θεωρίες", Αθήνα, 2005

3. Γεωργ. Θεοφ. Καλκάνη, "ΕκΠαιδευτική ΦΥΣΙΚΗ ΙΙ. τα Φαινόμενα", Αθήνα, 2005

4. Γεωργ. Θεοφ. Καλκάνη, "ΕκΠαιδευτική ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕκΠαιδευτικές Εφαρμογές των Τεχνολογιών Πληροφόρησης (και) στην ΕκΠαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες", Αθήνα, 2002

5. Γ.Θ. Καλκάνης, "Η Ενέργεια και οι Πηγές της: Τι, Πώς, Γιατί" (βιβλίο για το μαθητή και βιβλίο για το δάσκαλο), Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, Υπουργείο Ανάπτυξης, Γενική

Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας "Ανοιχτές Θύρες", Πικέρμι 1997.

5.2. Υποστηρικτικός Διαδικτυακός Τόπος

Πρόσθετες πληροφορίες / οδηγίες και εφαρμογές / εκπαιδευτικό λογισμικό, το οποίο ενημερώνεται διαρκώς, για τα βιβλία "Φυσικά – Ερευνώ και Ανακαλύπτω" αναρτώνται στον διαδικτυακό τόπο:

http://micro-kosmos.uoa.gr

του Εργαστηρίου Φυσικών Επιστημών, Τεχνολογίας και Περιβάλλοντος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών (Διευθυντής: Καθηγητής Γεωργ. Θεοφ. Καλκάνης).





Tα νέα βιβλίαmicro-kosmos.uoa.gr/gr/dialogs/pdf/physics E,St.pdf · tα νέα...

Documents

Transcript of Tα νέα βιβλίαmicro-kosmos.uoa.gr/gr/dialogs/pdf/physics E,St.pdf · tα νέα...