Tα πολιτευματα στην αρχαια ελλαδα

•  

Όπως γνωρίζουμε, οι Έλληνες ήταν χωρισμένοι σε πολλά μικρά κράτη. Τα περισσότερα από αυτά ήταν περιοχές με μικρούς οικισμούς γύρω από μια πόλη. Η πόλη ήταν το κέντρο του κράτους και του έδινε το όνομά της. Τα κράτη αυτά τα ονομάζουμε πόλεις-κράτη. Κάθε πόλη-κράτος ήταν ανεξάρτητη και είχε δικούς της νόμους και πολίτευμα. Το πολίτευμα όμως άλλαζε, καθώς άλλαζαν και οι συνθήκες της ζωής σε κάθε κράτος.

•

ΑριστοκρατίαΑυτοί οι μεγαλοκτηματίες αργότερα πήραν όλη τη δύναμη στα χέρια τους, κατάργησαν το βασιλιά και κυβέρνησαν μόνοι τους. Το πολίτευμα αυτό ονομάστηκε αριστοκρατικό, γιατί τους ευγενείς τους έλεγαν και άριστους.

ΟλιγαρχίαΚατόπιν με το εμπόριο, την ναυτιλία και τη βιοτεχνία πλούτισαν και άλλοι άνθρωποι και απόκτησαν μεγαλύτερη δύναμη από τους ευγενείς. Άρχισαν λοιπόν να παίρνουν εκείνοι την εξουσία. Το πολίτευμα αυτό ονομάστηκε ολιγαρχικό, γιατί οι πλούσιοι ήταν (ο)λίγοι.

ΤυραννίαΣε μερικές περιπτώσεις κάποιοι φιλόδοξοι άνθρωποι κατόρθωσαν να εκμεταλλευτούν τις φιλονικίες ανάμεσα στις διάφορες πολιτικές παρατάξεις και να πάρουν με τη βία την εξουσία. Οι άρχοντες αυτοί ονομάστηκαν τύραννοι. ΒασιλείαΣτην αρχή το κράτος το κυβερνούσε ο βασιλιάς με ένα συμβούλιο από ευγενείς, που ήταν μεγαλοκτηματίες.

Οι τύραννοι διοικούσαν αυθαίρετα και έκαναν πολλές αδικίες, γι' αυτό ο λαός τους μίσησε και τους κατάργησε. Έτσι, η λέξη "τύραννος", που αρχικά σήμαινε άρχοντας, απόκτησε την κακή σημασία που έχει και σήμερα.

• Δημοκρατία Μετά την κατάργηση των τυράννων σε μερικές πόλεις-κράτη το πολίτευμα ξαναγινόταν ολιγαρχικό. Σε άλλες όμως, έγινε δημοκρατία, δηλαδή είχαν πια όλοι οι πολίτες δικαίωμα να συμμετέχουν στη διακυβέρνηση του κράτους. 

• Ειδικότερα οι πολιτικοί θεσμοί στην αρχαία Αθήνα, φαίνεται να μοιάζουν με τους ανάλογους θεσμούς των άλλων ελληνικών πόλεων. Στην αρχή υπήρχε και εδώ η μοναρχία, συμβούλιο ευγενών και αριστοκρατική μορφή του πολιτεύματος. Αργότερα η δημοκρατική διακυβέρνηση επικράτησε, για να φτάσει στα χρόνια του Περικλή, στο λεγόμενο «χρυσό αιώνα» σε βαθμό υποδειγματικού δημοκρατικού πολιτεύματος. Η δημοκρατία της κλασσικής Αθήνας είναι ένα ανεπανάληπτο πρότυπο συμμετοχής του λαού στα κοινά. Τα βασικότερα πολιτειακά όργανα της εποχής εκείνης ήταν :

• 1) Η Εκκλησία του Δήμου. Σ΄ αυτήν έπαιρναν μέρος όλοι οι Αθηναίοι πολίτες. Για να υπάρχει μεγάλη και απερίσπαστη συμμετοχή των πολιτών στην Εκκλησία του Δήμου, υπήρχε νόμος που δεν επέτρεπε να είναι ανοιχτά τα καταστήματα κατά την ώρα της συνέλευσης. Πρόεδρος ήταν ένα μέλος της Βουλής των πεντακοσίων. Κάθε πολίτης μπορούσε να απευθυνθεί, χωρίς περιορισμό, στη συνέλευση και να θέσει ή να συζητήσει θέματα που αφορούσαν το κράτος.

• 2) Η Βουλή των πεντακοσίων. Τα

μέλη της εκλέγονταν από τους πολίτες που είχαν συμπληρώσει την ηλικία των 30 ετών. Από τις δέκα φυλές που είχε η αρχαία Αθήνα εκλέγονταν 50 εκπρόσωποι κάθε φυλής. Η Βουλή των πεντακοσίων προετοίμαζε όλα τα θέματα για την Εκκλησία του Δήμου και παρακολουθούσε την εκτέλεση τους.

• 3) Ο Άρειος Πάγος. Ήταν ένα

συμβούλιο που το αποτελούσαν ισόβια μέλη, από όσους είχαν διατελέσει άρχοντες. Παλαιότερα είχε σημαντική πολιτική δύναμη αλλά από την εποχή του Περικλή περιορίστηκε σε δικαστικά καθήκοντα.

• 4) Οι Άρχοντες. Τα περισσότερα αξιώματα στην αρχαία Αθήνα (π.χ. δικαστές, ελεγκτές των οικονομικών κ.λ.π.) τα ασκούσαν πολλοί μαζί που εκλέγονταν με κλήρο. Κανένας δεν μπορούσε να αναλάβει για δεύτερη φορά το ίδιο αξίωμα. Ο κλήρος εξασφάλιζε την πολιτική ισότητα. Αλλά όσοι είχαν κληρωθεί για τα διάφορα αξιώματα, δοκιμάζονταν πριν τα αναλάβουν και ελέγχονταν όταν αποχωρούσαν. Μερικά από τα δημόσια καθήκοντα που απαιτούσαν ιδιαίτερες γνώσεις και μεγάλη πείρα (π.χ. αρχηγοί του στρατού, υπεύθυνοι για την ύδρευση της πόλης κ.λ.π.) αναγνωρίζονταν σε όσους διέθεταν αυτά τα προσόντα, όχι με κλήρο αλλά με εκλογή.

• 5) Το λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας. Αποτελείτο από 6.000 μέλη, τα οποία εκλέγονταν στην αρχή κάθε χρονιάς με κλήρο. Χωριζόταν σε δέκα τμήματα των 500 μελών. Τα υπόλοιπα 1000 μέλη ήταν αναπληρωματικά. Στην Ηλιαία μπορούσε να καταγγείλει κανείς ακόμα και τις αποφάσεις των αρχόντων, αν τις θεωρούσε άδικες και επιζήμιες για την πόλη.

Σπάραγμα μαρμάρινης κληρωτίδος. Στοά Αττάλου, Αγορά αρχαίας Αθήνας.