Public Historical Library of Andritsaina

ΔΗΜΟΣΙΑΙΣΤΟΡΙΚΗΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣ

PUBLIC HISTORICALLIBRARY OF ANDRITSAINA

ΔΗΜΟΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣPUBLIC HISTORICAL LIBRARY OF ANDRITSAINA

4

Ιn historic Andritsaina, capital of the municipality with the same name in the prefecture of Ilia, in very beautiful, mountainous and wooded scenery, stands a cultural and historic treasure of immense value. It is the Public Historical Library of Andritsaina, also called the “Nikolopouleios” since it is named after its great benefactor. It is one of the nation’s most historic, significant and extensive libraries. The library’s showcases boast fine examples of global Publishing and Printing which are of inestimable face value as well as of historical and cultural worth. The presence of such a jewel on a mountainous and relatively isolated location adds luster and gives a particular dynaΑmic to Andritsaina, thus making it an intellectual beacon for the greater region. The establishment and development of the library are indissolubly united with its important donor, Konstantinos Agathophronas Nikolopoulos, an extremely interesting and of exceptional significance historic figure, whose works and life, alas, are not widely known. He was a man with a keen interest in the affairs of his time; he lived in the midst of a transitional period, full of social changes and absolute ideological and political ferment. However, he did make a great achievement by human standards, leaving his own distinct mark in an age when fate would have it that a galaxy of stars would be at its zenith, on Europe’s stage of the mind and intellect.

PUBLIC HISTORICAL LIBRARY OF ANDRITSAINA

Its nature and location, historical...

Ιδιόχειρη δωρήτρια επιστολή του

ΝικολόπουλουΑ’ όψη

Holographic letter of donation by Nikolopoulos

Side A’

5

Στην ιστορική Ανδρίτσαινα, πρωτεύουσα του οµώνυµου δήµου του νοµού Ηλείας, σε ένα πανέµορφο ορεινό και δεντρόφυτο τοπίο, αποκαλύπτεται ένας πνευµατικός και ιστορικός θησαυρός, αµύθητης αξίας. Πρόκειται για την Δηµόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας ή αλλιώς “Νικολοπούλειο”, όπως επικράτησε να ονοµάζεται, χάριν του Δωρητή της. Πρόκειται για µία από τις ιστορικότερες, σηµαντικότερες και πλουσιότερες βιβλιοθήκες της χώρας. Διαµάντια της παγκόσµιας Εκδοτικής και της Τυπογραφίας, ανυπολόγιστης αντικειµενικής, ιστορικής και πνευµατικής αξίας, κοσµούν τις προθή-κες της βιβλιοθήκης. Η παρουσία ενός τέτοιου κοσµήµατος, σε έναν ορεινό και σχετικά αποµονωµένο τόπο, χαρίζει αίγλη και ιδιαίτερη δυναµική στην Ανδρίτσαινα και την καθιστά δικαίως, πνευµατική πολίχνη της ευρύτερης περιοχής. Η ίδρυση και η εξέλιξη της βιβλιοθήκης, είναι άρρηκτα συνδεδεµένες µε τον σπουδαίο δωρητή της, Κωνσταντίνο Αγαθόφρωνα Νικολόπουλο, µιας άκρως ενδιαφέρουσας και ιδιαζούσης σηµασίας, ιστορική φυσιογνωµία, τα έργα και ο βίος του οποίου δυστυχώς, δεν είναι ευρύτερα γνωστά. Άνθρωπος µε έντονο ενδιαφέρον για τα πράγµατα του καιρού του, έζησε µεσούσης µιας µεταβατικής περιόδου, µεστής κοινωνικών αλλαγών και πλή-ρους ιδεολογικών και πολιτικών ζυµώσεων. Κατάφερε ωστόσο, επίτευγµα σπουδαίο για τα ανθρώπινα µέτρα, να αφήσει το δικό του ευδιάκριτο χνάρι σε µια εποχή, όπου η ευτυχής συγκυρία, θέλησε να µεσουρανεί γαλαξίας αστέρων, στην Ευρωπαϊκή σκηνή του πνεύµατος και της διανόησης.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣ

Φύση και θέση, ιστορική...

Ιδιόχειρη δωρήτρια επιστολή του ΝικολόπουλουB’ όψη

Holographic letter of donation by NikolopoulosSide B’

7

Οικογένεια δική του, ο Νικολόπουλος, δεν έκανε. Ίσως δεν πρόλαβε, ίσως η υπέρµετρα ροµαντική του φύση, να έµεινε δια παντός ανικανοποίητη, ως προς την εύρεση ιδα-νικής συντρόφου, ίσως πάλι, τα πενιχρά του οικονοµικά, να απετέλεσαν παράγοντα απαγορευτικό. Όπως και να έχει, ως µόνους πραγµατικά δικούς του ανθρώπους, λογά-ριαζε την πατρική του οικογένεια, την οικογένεια του ετεροθαλούς αδερφού του αλλά και τους “Ανδριτζανίτες, τους φίλους και αδελφούς και συµπατριώτες µυριοπόθητους”, όπως τους χαρακτήρισε ο ίδιος, στην ιδιόχειρη δωρητήρια επιστολή του. Πολυπράγµων και πολυµαθής, δεν δήλωσε όσο ζούσε, ποιά από τις πάµπολλες ιδιότητές του θεωρούσε την επικρατέστερη, ίσως γιατί δεν υπήρξε ζητούµενο για τον ίδιο, το να “κατατάξει εαυτόν”. Με τους πολλαπλούς και συνεχείς πειραµατισµούς ωστόσο, όπως διαφαίνεται και από την συστηµατική και χρόνια αναζήτηση φιλολογικού ψευδωνύµου, έως ότου κατασταλάξει στο “Αγαθόφρων” και µε τον απίστευτα µακρύ κατάλογο δραστηριοτήτων και επιτευγµάτων του, πέτυχε να χαράξει το όνοµά του στην παγκόσµια ιστορία, τόσο της µουσικής όσο και των δωρητών. Προσωπικότητα αντιφατική και ιδιαίτερη, έζησε µια ζωή έντονη και ως ένα βαθµό νεφελώδη. Προσηλωµένος σε οράµατα και ιδεώδη ενίοτε ουτοπικά, πολίτης του κόσµου αλλά και ακραία φιλόπατρις, ταπεινός µέσα στη φιλοδοξία του, κοινωνικά υπερδραστήριος και συνάµα µονήρης, ιδιοφυής µα και αιθε-ροβάµων, παθιασµένος αλλά και ασκητικός, ο Κ. Νικολόπουλος έζησε µε πάθος την δική του Οδύσσεια και πόθησε έναν νόστο, που δεν ευτύχησε να δει.

Νikolopoulos never had a family of his own. Perhaps he just never got round to it or perhaps his overly romantic nature remained forever unsatisfied. Perhaps his paltry financial state played a decisive role in not being able to find the ideal companion. Whatever the case, he regarded as his own people only his paternal family, the family of his half-brother as well as the “the folk of Andritsaina, friends and brothers and greatly desired compatriots”, as he called them in his own hand-written letter of donation. Although very busy and widely erudite, during his life he never declared which of his countless attributes he considered to be the predominant one. Perhaps he never really felt the need to ‘classify himself’. Through his multifarious and constant experimentations, however, as can be discerned from his systematic and perennial quest for a literary pseudonym until he finally chose the name “Agathophron” and through his incredibly long list of activities and achievements, he managed to get his name engraved on the annals of world history both in music and of benefactors. An inconsistent and particular personality, he led an intense but to some extent nebulous life. Fixed on dreams and ideals bordering on utopia, cosmopolitan but yet a patriot, humble in his ambition, socially very active yet solitary, intelligent yet starry-eyed, passionate yet ascetic, Nikolopoulos lived his own Odyssey with a passion, yearning to return home but was not meant to see it.


Sketching Nikolopoulos...


Σκιαγραφώντας τον Νικολόπουλο...

9

Tο πρώτο κεφάλαιο της περιπετειώδους ιστορίας του, ξεκινάει πριν τη γέννησή του. Ο πατέρας του χατζή - Γιωργάκης Νικολόπουλος, γεννήθηκε στην Ανδρίτσαινα, αλλά σε νεαρή ηλικία, φοβούµενος αντίποινα των Τουρκοαλβανών λόγω της απο-τυχηµένης Ορλωφικής επανάστασης, θα βρεθεί στη Σµύρνη, κορωνίδα των Ιωνίων παραλίων, µε αξιοσηµείωτη παρουσία του Ελληνικού στοιχείου και θα ζήσει µέσα σε µια πανδαισία αρωµάτων, χρωµάτων και ανθρώπινων φυλών. Εκεί, θα περιέλθει υπό την προστασία του Μητροπολίτη Σµύρνης, θα γνωρίσει την µετέπειτα σύζυγό του Παναγιώτα Ματζουράνη, µαµή στο επάγγελµα και θα προκόψει. Αστός µε κριτήρια σηµερινά, “νοικοκύρης” µε τα µέτρα της εποχής του, θα φροντίσει να παρέχει στο γιο του Κωνσταντίνο µια στερεή εκπαίδευση, στοιχείο ενδεικτικό µιας κάποιας οικο-νοµικής ευπραγίας. Σε αυτό το πολυπολιτισµικό περιβάλλον, σε λιµάνι µε τεράστια εµπορική και οικονοµική δυναµική και στην καρδιά του Ιωνικού Ελληνισµού, γεννή-θηκε ο Κωνσταντίνος Νικολόπουλος, σύµφωνα µε τις πιο έγκυρες πηγές, περί το 1762. Ελάχιστα γνωρίζουµε για τα παιδικά του χρόνια και την πρώτη νιότη του, στη Σµύρνη. Ωστόσο, από νωρίς διαφαίνεται η έφεσή του στα γράµµατα, η αγάπη του στη συλλογή βιβλίων, καθώς και η απόφασή του να γίνει Δάσκαλος, έννοια που την εποχή του Νεοελληνικού Διαφωτισµού, ήταν µάλλον συνώνυµη του Λογίου, δηλαδή του φωτισµένου ανθρώπου και λιγότερο του εκπαιδευτικού.

The first chapter in his adventure-filled life began before his birth. His father, Hajji-Yorgakis Nikolopoulos was born in Andritsaina but at a young age, fearing reprisals of the Turko-Albanians due to the failed Orlov Revolt, went to Smyrna, the jewel of the Ionian coastlines, where there was a notable presence of the Greek element, and was to live in the midst of a wealth of aromas, colours and races. There he came under the protection of the Metropolitan-Bishop of Smyrna, met his wife-to-be Panayiota Matzourani, a midwife, and was to prosper. Today we would call him ‘middleclass’, but by the standards of the time, ‘well-to-do’. He saw to providing his son Konstantinos with a solid education, an indication of affluence. In this multicultural environment, at a port with great commercial and financial power and in the heart of Ionian Hellenism, Konstantinos Nikolopoulos was born around 1762, according to very reliable sources. Very little is known about his childhood and early youth in Smyrna. However, it was not long before it became apparent that he had an aptitude for learning and a love for collecting books. This became manifest in his decision to become a Teacher, a concept that from the age of Neo-Hellenic Enlightenment was more synonymous to that of a Scholar, namely of the enlightened human and less than that of an educator.



Τα χρόνια της αθωότητας...

The years of innocence...

10

Τhus, in 1804, in keeping with the bidding of his day, as well as with his innate inclination towards classical studies, he travelled to the Transdanubian principalities, the intellectual centre of the Balkans and a favourite destination for the education of the offspring of prosperous Greek families. Nikolopoulos was to spend two years as a student in Bucharest, the “pride and joy” of the Greek community, and stayed with his older half-brother Ioannis, an eminent and industrious merchant. He became somewhat involved in the book trade and by the age of twenty managed to put together a notable personal collection of 110 titles, as can be concluded from two lists written in his own hand, where he recorded purchases and the lending of books to others. His knowledge in Bucharest got enriched and his horizons expanded, as he came into contact with the fledgling movement of the Neo-Hellenic Enlightenment. Eager for learning, not easily content and with a restless soul, he soon became drawn to the magnificence of Paris, a Pan-European centre for political and cultural development, birthplace of the European Enlighteners and crucible of ideas, views and trends, with an impact worldwide. His dream was to travel to the French capital with a view to completing his university studies and with the dream of journeying to Greece eventually in order to teach, thus offering his services to the intellectual awakening and rebirth of the enslaved Greek nation. Moreover, his yearning for further studies was so strong that he was forced to sell some of his rare books to make this dream come true. (Good fortune made it possible for some of these rare books to be purchased by the Schoolmaster Gregorios Ioannidis of Kalavryta and today they are located in the library of the Holy Monastery of Aghia Lavra).


Intellectual quests and youthful dreams...

ΠΙΝΔΑΡΟΣΠινδάρου Ολύµπια,

Πύθια, Νέµεα, Ίσθµια.Pindari...

Ρώµη 1515.

PINDARUS By Pindarus Olympia, Pythia, Nemea, Isthmia.

Rome 1515.

11

Το 1804 λοιπόν, ακολουθώντας τις επιταγές των καιρών, αλλά και την έµφυτη κλίση του στις κλασσικές σπουδές, ταξιδεύει στις παραδουνάβιες ηγεµονίες, πνευµατικό κέντρο των Βαλκανίων και προσφιλή προορισµό εκπαίδευσης για γόνους εύπορων Ελληνικών οικογενειών. Στο Βουκουρέστι, “καµάρι” του παροικιακού Ελληνισµού, θα παραµείνει δυο χρόνια φοιτητής και φιλοξενούµενος του µεγαλύτερου ετεροθαλούς αδερφού του Ιωάννη, ενός επιφανούς και δραστήριου εµπόρου. Θα ασχοληθεί σε κάποιο βαθµό µε την βιβλιεµπορία και θα καταφέρει στα είκοσι κιόλας χρόνια του, να δηµιουργήσει αξιόλογη ιδιωτική βιβλιοθήκη 110 τίτλων, όπως προκύπτει από δύο ιδιόχειρους καταλόγους, όπου κατέγραφε αγορές και δανεισµούς βιβλίων προς τρίτους. Οι γνώσεις του στο Βουκουρέστι εµπλουτίζονται και οι ορίζοντές του διευρύνονται, καθώς έρχεται σε επαφή, µε το υπό διαµόρφωση κίνηµα του Νεο-ελληνικού Διαφωτισµού. Φιλοµαθής, ανικανοποίητος και ανήσυχο πνεύµα καθώς ήταν, σύντοµα έλκεται από τη λάµψη του Παρισιού, πανευρωπαϊκό κέντρο πολιτικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, γενέτειρα των Ευρωπαίων Διαφωτιστών και χωνευτήρι ιδεών, απόψεων και τάσεων, µε παγκόσµιο αντίκτυπο. Ονειρεύεται να µεταβεί στην Γαλλική πρωτεύουσα µε στόχο την ολοκλήρωση των πανεπιστηµιακών του σπουδών και µε όραµα να ταξιδέψει κάποια στιγµή στην Ελλάδα, εξασκώντας το επάγγελµα του Δασκάλου, προσφέροντας έτσι ενεργά τις υπηρεσίες του στην πνευµατική αφύπνιση και αναγέννηση του υπόδουλου γένους. Η λαχτάρα για περαιτέρω σπουδές εξάλλου, είναι τόσο µεγάλη, ώστε κάποια από τα σπάνια βιβλία του (που η ευνοϊκή συγκυρία θα οδηγήσει στο να αγοραστούν από τον Καλαβρυτινό Δάσκαλο Γρηγόριο Ιωαννίδη και σήµερα βρίσκονται στην βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Αγίας Λαύρας), θα αναγκαστεί να τα πουλήσει, για τον σκοπό αυτό.


Πνευµατικά σκιρτήµατα και όνειρα της νιότης...

11

Το 1804 λοιπόν, ακολουθώντας τις επιταγές των καιρών, αλλά και την έµφυτη κλίση

12

Ιnfluenced by the radiance of Koraës, Nikolopoulos dreamt of Paris and began correspo-ndence with him, beseeching to be engaged as his Secretary so that he could study. Eventually, despite his constant appeals and Koraë’s adamant refusal, Nikolopoulos arrived in Paris one October day in 19806, planning but a very brief sojourn. But life had other things in store and he ended up staying indefinitely in the French capital. Financial difficulties and a plethora of previous commitments kept his repatriation on hold for some 35 years. In 1814 he managed to secure a relatively satisfactory post in the Library of the French Academy as a deputy librarian. His paltry income, 1200 francs per annum, barely was enough to meet his basic needs, let alone to satisfy his passion for collecting books. The life of a man of letters in Paris, for this is what he had chosen, was anything but easy and Nikolopoulos had to overcome personal tragedies, face terrible deprivations and difficulties and submit to exhausting trials and tribulations in order to amass this immense collection of books that is now housed here. He suffered the first blow quite early, in 1812, when he lost his beloved father. He mourned deeply for three long years, during which, as he admitted, he was unable to cope with his many commitments and became estranged from his favourite pursuits due to his mental and bodily weakness. A year later, in 1813, narrowly escaping death, as he had been overcome with grief and overwhelmed by deprivations, eventually he fell gravely ill and remained bed-ridden for a long time. In what he thought was his final letter to his brother, he told about his hardships, his bitter complaints, his loyalty to both Motherland and the nation, his decision to donate his library, his dignity and his pained feelings.


The life of an illuminist, in the city of Light...

13

Ο Νικολόπουλος επηρεασµένος από την ακτινοβολία του Κοραή, ονειρεύεται το Πα-ρίσι και αρχίζει αλληλογραφία µαζί του παρακαλώντας τον, να τον πάρει µαζί του ως Γραµµατέα, για να µπορέσει να σπουδάσει. Τελικά ο Νικολόπουλος παρακαλώντας και ο Κοραής αρνούµενος, κάποια µέρα του Οκτώβρη του 1806, θα φτάσει στο Παρίσι, µε σχέδια βραχύβιας παραµονής. Η ζωή ωστόσο τα έφερε αλλιώς και η διαµονή στην γαλλική πρωτεύουσα παρατείνεται επ’ αόριστον. Οικονοµικές δυσχέρειες και πλήθος ανειληµµένων υποχρεώσεων αναβάλλουν τον επαναπατρισµό, επί 35 έτη. Θα κατα-φέρει ωστόσο, να εξασφαλίσει από το 1814, µια σχετικώς ικανοποιητική θέση στη Βιβλιοθήκη της Γαλλικής Ακαδηµίας, θέση υποβιβλιοθηκάριου όπως ονοµάζονταν τότε. Το πενιχρό εισόδηµα, 1200 φράγκα ετησίως, µόλις και µετά βίας επαρκούσε για την κάλυψη των αναγκών του, πόσο µάλλον για την ικανοποίηση του βιβλιοσυλλεκτικού του πάθους. Η ζωή του λογίου στο Παρίσι, διότι αυτή την ζωή επέλεξε να ζει, κάθε άλλο παρά εύκολη ήταν, κι ο Νικολόπουλος έπρεπε να ξεπεράσει προσωπικές τραγωδίες, να αντιπαρέλθει φοβερές στερήσεις και δυσκολίες και να υποβάλλει τον εαυτό του σε εξαντλητικές δοκιµασίες, προκειµένου να συγκεντρώσει την κολοσσιαία συλλογή βιβλίων, που σήµερα στεγάζεται εδώ. Το πρώτο πλήγµα, το δέχεται από νωρίς, µόλις στα 1812, όταν χάνει τον πολυαγαπηµένο του πατέρα. Τρία χρόνια διαρκεί το βαρύτατο πένθος κατά την διάρκεια του οποίου, όπως εξοµολογείται ο ίδιος, αδυνατεί να αντεπε-ξέλθει σε πολλές από τις υποχρεώσεις του και αποµακρύνεται από αγαπηµένες ασχο-λίες, εξαιτίας ψυχικής και σωµατικής αδυναµίας. Ένα χρόνο αργότερα το 1813, ήρθε αντιµέτωπος µε τον θάνατο, όταν τσακισµένος από το πένθος και εξουθενωµένος από τις στερήσεις, αρρώστησε βαριά και παρέµεινε επί καιρό κλινήρης. Στην στερνή, όπως τότε νόµιζε, επιστολή προς τον αδερφό του, σκιαγραφούνται µε τρόπο αφοπλιστικά ειλικρινή αλλά και σπαραξικάρδιο οι κακουχίες του, τα πικρά του παράπονα, η πίστη στην πατρίδα και το γένος, η απόφασή του να δωρίσει την βιβλιοθήκη του, η αξιοπρέ-πεια και τα πονεµένα συναισθήµατά του.


Ζωή φωτισµένου, στην πόλη του Φωτός...

πεια και τα πονεµένα συναισθήµατά του.

Ζωή φωτισµένου, στην πόλη του Φωτός...

ΑΝΑΚΡΕΩΝAnacreon, Sapho, Bion, Moschus. Par M.M.*** C.**A PaphosΠαρίσι 1780.

ANACREON Paris 1780.

Gradually he recovered and to supplement his income, he taught literary lessons privately for a number of years but also taught literature at the ‘Athenaeum’ institute. He had to do the lessons at the homes of his pupils so as to economize on fuel at his own place. His last residence, one of a series of places he rented, was a small, cramped apartment with two attics and a corridor on the sixth floor on Rue Castillon 12, where he stacked trunks filled with his personal treasure, his books. Just how much he sacrificed at the expense of his sundry interest, even so far as to neglect his health and appearance, is vividly described in the missive by the French man of letters Geruzez to Demetris Mourouzis, both mutual friends of Nikolopoulos. “I happened upon Nikolopoulos, in his morning coat and boots - I daren’t say they were in the best of conditions, but rather were patched up like the boat of Theseus, but it seems that rags were used so one really couldn’t tell the difference…. He did have the same effusion for music, the same passion for literature, his weakness was still manifest, his tone of voice still the same. He is still very keen on the arts and continues to tutor, with great passion”. During the years he spent in Paris, he was a columnist, a poet, music composer, critic, editor, journalist, historian, ancient classics commentator, scholar, writer and literature tutor. But for him there were but four true dreams, on whose altar he sacrificed everything: His boundless passion for the liberation and awakening of the Greek nation, scholarship, book collecting and music. And he succeeded in all.


Deprivations and hardships...

14

Gradually he recovered and to supplement his income, he taught literary lessons privately for a number of years but also taught literature at the ‘Athenaeum’ institute.

ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΑΡΧΙΕΠ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Ευσταθίου … Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Παρεκβολαί

εις την Οµήρου Ιλιάδα. Eustathii … Alexander Politus

… nunc primum Latine vertit …Φλωρεντία 1730 .

EFSTATHIOS, ARCHBISHOP OF THESSALONIKI

Extrapolations on Homer’s Iliad. Florence 1730.

15

Eπανακάµπτει σταδιακά και προς συµπλήρωση του εισοδήµατός του, θα διδάξει επί σειρά ετών φιλολογικά µαθήµατα σε ιδιωτική βάση, καθώς και λογοτεχνία για κάποιο διάστηµα στο “Αθήναιον” εκπαιδευτήριο. Αναγκάζονταν µάλιστα να παραδίδει µαθήµα-τα επισκεπτόµενος τους µαθητές κατ’ οίκον, χάριν οικονοµίας στην θέρµανση του δι-κού του σπιτιού. Η τελευταία µάλιστα, από µια σειρά κατοικιών που νοίκιασε, περιγρά-φεται ως ένα µικρό και στενάχωρο διαµέρισµα µε δυο σοφίτες και ένα διάδροµο, στον έκτο όροφο της οδού Καστιλιόν 12, όπου στοίβαζε µπαούλα µε τον προσωπικό του θησαυρό, τα βιβλία του. Το πόσα πολλά θυσίασε στο βωµό των ποικίλων ενδιαφε-ρόντων του, σε βαθµό µάλιστα που να παραµελεί την υγεία και την εµφάνισή του, καταγράφεται παραστατικότατα στην επιστολή του Γάλλου λογίου Geruzez προς τον Δηµήτρη Μουρούζη, κοινοί και οι δύο γνωστοί του Νικολόπουλου. “Ξαναβρήκα τον Νικολόπουλο, µε την ρεντιγκότα του και τα µποτάκια του -δεν θα έλεγα θαυµάσια δια-τηρηµένα, αλλά επιδιορθωµένα σαν το καράβι του Θησέα, µόνο που οι επισκευές έγιναν φαίνεται µε ράκη, έτσι που να µην διακρίνεται η αλλαγή, …ο ίδιος οίστρος για την µουσική, ίδιο το πάθος για την φιλολογία, ίδια η φεγγερή του αδυναµία, ίδιος ο τόνος του. Το ίδιο καλά έχει διατηρηθεί και η επιστήµη και κάνει τα µαθήµατά του, µε εξαιρετικό πάθος”. Κατά την διάρκεια της ζωής του στο Παρίσι, υπήρξε αρθρογράφος, ποιητής, µουσικοσυνθέτης, κριτικός, εκδότης, δηµοσιογράφος, ιστοριοδίφης, σχολια-στής αρχαίων κλασικών, µελετητής, κειµενογράφος και δάσκαλος λογοτεχνίας και φι-λολογίας. Πάνω και πέρα από όλα όµως, τέσσερα ήταν τα πραγµατικά του οράµατα στον βωµό των οποίων, θυσίασε τα πάντα. Ο άµετρος πόθος για την απελευθέρωση και αφύπνιση του γένους, η λογιοσύνη, η βιβλιοσυλλογή και η µουσική. Και πέτυχε σε όλα. και αφύπνιση του γένους, η λογιοσύνη, η βιβλιοσυλλογή και η µουσική. Και πέτυχε σε όλα.


Στερήσεις και κακουχίες...

He worked untiringly from his youth till his death for the liberation and rebirth of Hellenism. He wrote articles for the just cause of the motherland in fighting language, mercilessly denouncing unfavorable remarks and caustic comments against the “Greek matter” in the periodicals “Logios Hermes” and “Philologiko Telegrapho”, where he was a regular contributor. He, together with Spyridon Kondos, published “Melissa”, a periodical that was extremely radical with pure revolutionary content, which managed to stir up sentiment among the literary circles, despite the fact it only came out three times. He participated in the “Hellenic Society” of Paris and contributed considerably to the establishment of ‘Greek-speaking Hotel’, the forerunner to the “Society of Friends - Filiki Etaireia”, according to some researchers. He corresponded with eminent Greeks, joined the “Filiki Etaireia”, playing a very active role there and he also joined the “Greek Revolutionary Committee”. He wrote poems about the Struggle for Greek Independence as well as poems dedicated primarily to Greeks but also foreigners, fascinated by highly active personalities. Among them were “Ode to Spring”, which was well received at the time, being dedicated to Kapodistrias, “Asma Elinosotirion” for the liberation of the nation, “Song to Bishop Germanos of Patras”, dedicated to Chateaubriand and later he penned a lengthy poem in honour of King Otto, alas unfinished. He dedicated a full musical composition dedicated to the “Struggle for all”, entitled “Domine Salvum fac Populum Graecum” (Lord, liberate the Greek people), whereas his vision for an educated and enlightened Greece was crowned with his donation of his precious library. Distinguished figures of his era, such as Koraës, Asopios, Ath. Politis and Filitas, both publicly and privately, praised his services to Greek affairs in general, as is evidenced in their personal correspondence.


For motherland and for struggle...

16

He worked untiringly from his youth till his death for the liberation and rebirth of Hellenism. He wrote articles for the just cause of the motherland in fighting language, mercilessly denouncing unfavorable remarks and caustic comments against the “Greek matter” in the periodicals “Logios Hermes” and “Philologiko Telegrapho”, where he was a regular contributor. He, together with Spyridon Kondos, published “Melissa”, a

FISCER Entwurf einer historischen

Architectur, in abbildung unterschiedener beruhmten

gebaude des Altertums und fremder Volker…von…

Johann Bernard Fiscer.Λιψία 1725

FISCER Lepsea 1725.

17

Στην κατεύθυνση της απελευθέρωσης και αναγέννησης του Ελληνισµού, εργάστηκε ακαταπόνητα από τα νιάτα µέχρι το θάνατό του. Αρθρογραφεί µαχητικά για τα δίκαια της πατρίδας, στηλιτεύοντας ανελέητα δυσµενείς παρατηρήσεις και φαρµακερά σχό-λια έναντι της “Ελληνικής υποθέσεως”, στον “Λόγιο Ερµή” και στον “Φιλολογικό Τηλέ-γραφο”, των οποίων υπήρξε µόνιµος συνεργάτης. Εκδίδει ο ίδιος σε συνεργασία µε τον Σπυρίδωνα Κονδόν την “Μέλισσα”, ένα περιοδικό άκρως ριζοσπαστικό µε αµιγώς επαναστατικό περιεχόµενο, που αν και επρόφτασε να κυκλοφορήσει τρία µόνον φυλ-λάδια, κατάφερε να προκαλέσει έντονη αίσθηση στους λόγιους κύκλους. Συµµετέχει στην “Ελληνική Εταιρεία” του Παρισιού και συµβάλλει τα µέγιστα στη δηµιουργία του “Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου”, προάγγελο και πρόναο σύµφωνα µε µερίδα µελε-τητών, της Φιλικής Εταιρείας. Διατηρεί αλληλογραφία µε επιφανείς Έλληνες, µυείται στην “Φιλική Εταιρεία” επιδεικνύοντας αξιοζήλευτη δραστηριότητα και γίνεται µέλος του “Ελληνικού Κοµιτάτου”. Συγγράφει ποιήµατα για τον Αγώνα και ποιήµατα αφιερώ-σεις, γοητευµένος από προσωπικότητες µε ακτινοβόλο δράση, πρωτίστως Ελλήνων, αλλά και ξένων. “Ωδή προς το έαρ”, που έτυχε ιδιαίτερης εκτίµησης στις µέρες του προς τιµή του Καποδίστρια, “Άσµα Ελληνοσωτήριον” για την απελευθέρωση του έθνους, “Άσµα στον Επίσκοπο Πατρών Γερµανό” αφιερωµένο στον Σατωβριάν και αργότερα ένα µακροσκελές ποίηµα προς τιµήν του Όθωνα δυστυχώς, µισοτελειωµένο. Στον “Yπέρ πάντων αγώνα” εξάλλου, θα αφιερώσει ολόκληρη µουσική σύνθεση µε τον τίτλο “Domine Salvum fac Populum Greacum” (Κύριε ελευθέρωσε τον Ελληνικό Λάο), ενώ το όραµά του για µια πεπαιδευµένη και φωτισµένη ελεύθερη Ελλάδα, επισφραγίστηκε µε την δωρεά της πολύτιµης βιβλιοθήκης του. Σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής του άλλωστε, όπως ο Κοραής, ο Ασώπιος, ο Αθ. Πολίτης και ο Φιλητάς, τόσο δηµόσια όσο και ιδιωτικά, όπως προκύπτει από την προσωπική αλληλογραφία τους, εξήραν την προσφορά του στα Ελληνικά πράγµατα.


Υπέρ πατρίδος και αγώνος...

18

1

ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ Biblia Sacra datis de Geheele Heyligeschrifture… testament. Αµβέρσα 1657.

GLÜVERUS Philippi Glüveri Germania antiqua tres… Λέυντεν 1631.

ΟΜΗΡΟΣ Ηρωϊκά, Οµήρου Ιλιάς. Homeri… τ. 1ος, 2ος, 3ος Γενεύη 1509.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Αριστοτέλους Άπαντα. Aristotelis Summi semperviri, … par Des.Eras(mus) Roterodarum. Βασιλεία 1531.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ Πλουτάρχου Παράλληλοι Βίοι Ρωµαίων και Ελλήνων µθ’. Sapientissimi… Φλωρεντία 1517.

1

2

3

4

5

HOLY SCRIPTURES Antwerp 1657.

GLÜVERUS Leyden1631.

HOMER Heroics, Homer’s Iliad Geneva 1509.

PLUTARCH By Plutarch “Parallel Lives of Roman & Greeks” Florence 1517.

ARISTOTLE The Collected Works of Aristotle Basel 1531.

1

2

3

4

5

4

2

5

3

19

Η ενασχόληση µε τις θεωρητικές επιστήµες, η λατρεία για την ποίηση και την λογοτεχνία, η λογιοσύνη, δεν έπαψαν να τον συντροφεύουν ποτέ. Ευρυµαθής και πολύγλωσσος µιλά και γράφει απταίστως πλην της Ελληνικής και της Γαλλικής, την Γερµανική και την Ιταλική γλώσσα και κατέχει άριστα τα Λατινικά και τα Αρχαία Ελληνικά. Έκτακτες πηγές εισοδηµάτων τότε για τον ίδιο, αλλά και ασφαλής δείκτης σήµερα, για την αποτίµηση της συνεισφοράς του στα γράµµατα, απετέλεσαν οι πολλές συνεργασίες του µε έγκυρα επιστηµονικά περιοδικά, όπως το Λονδρέζικο Classical Journal και το Παρισινό Revue Encyclopedique, στα οποία έστελνε βιβλιοκρισίες, άρθρα, σχολιασµούς και µελέτες. Επιµελήθηκε σχολικές εκδόσεις αρχαίων κλασσικών και σκόπευε να αναλάβει την επανέκδοση της Ιλιάδας του Οµήρου σε σχόλια Ευσταθίου, ενώ παράλληλα σχεδίαζε πολύγλωσση έκδοση του Ευκλείδη και µεταφράσεις του Λουκρητίου. Εξέδωσε µια σύντοµη βιογραφία του Ρήγα Φεραίου και τα έργα του Ζαλίκη, λογίου και επιστήθιου φίλου του και επίσης προλόγισε την γαλλική µετάφραση της “Λύρας” του Κάλβου. Η αεικίνητη πνευµατική του δραστηριότητα άλλωστε, επισφραγίζεται µε την συµµετοχή του σε σηµαντικούς φορείς και Ιδρύµατα Γραµµάτων και Τεχνών. Εξαιτίας της µουσικής του προσφοράς, γίνεται µέλος της Φιλοτεχνικής Εταιρείας του Παρισιού, ενώ το πλήθος των αρχαιολογικών του δελτίων, τον καθιστούν δια εκλογής αντεπιστέλλον µέλος στο “Instituto de Corrispondenza Archeilogica” της Ρώµης. Τέλος, οι ριζοσπαστικές και δη-µοκρατικές του αντιλήψεις αλλά και η ενεργός παρουσία του στα φιλολογικά πράγµατα, τον καθιστούν µέλος της Ιονίου Ακαδηµίας.

His preoccupation with the pure sciences, his adoration of poetry, literature and scho-larship never ceased to be his companions. Erudite and multilingual, he was fluent in Greek, French, German and Italian, but also had excellent command of Latin and Ancient Greek. Additional sources of income for him derived from his numerous collaborations with authoritative scientific periodicals, such as London’s Classical Journal the Parisian Revue Encyclopedique, to which he would send book reviews, articles, commentaries and studies. Needless to say, this was evidence to assess his great contribution to the letters. He edited school editions of the ancient classics and had intended to undertake the republication of Homer’s Iliad with comments by Efstathiou, while at the same time he planned a multilingual edition of Euclid and translations of Lucretius. He published a concise biography of Rigas Feraiou and the works of Zalikis, a scholar and bosom friend of his. He also prefaced the French translation of “Lyra” by Kalvos. His restless intellectual pursuits were crowned with his participation in significant organizations and Foundations of Letters and Arts. As a result of his contribution to music, he was made a member of the Paris Society of Art Lovers, whereas his plethora of archaeological bulletins made him a corresponding member of the “Instituto de Corrispondenza Archeilogica” of Rome. Finally, his radical and democratic views as well as his active presence in literary matters secured him membership in the Ionian Academy.


The Love of Scholarship...


Ο έρως της Λογιοσύνης...

20

Life in Paris kindled Nikolopoulos’ passion for collecting books to the very end. The historical conjuncture in France such as the revolutionary movements that led to forfeitures and compulsory sales of the property of the aristocracy but also the antireligious current that caused the collapse of monasteries resulted in the flourishing of the trade in old books. Moreover, the Enlightenment with the concomitant dynamics in book publishing witnessed in the French capital provided opportunities to acquire modern and significant titles. In addition, the very nature of his profession ensured him certain access both to books and authors, thus facilitating the acquisition of rare titles. Hence, he was able to get hold of copies by scholars with handwritten notes, original editions of eminent authors of the era with dedications in the author’s own handwriting - which he acquired thanks to personal friendships. He also obtained rare translations of works in languages that were hard to have access to as well as old books from the very beginning of world printing that were invaluable, primarily works of the ancient classics. There is now evidence that he had collaborated with the largest shop of old books in Paris, “Debure”, and that he settled his account of orders by making monthly installments of 100 francs, in other words, his entire salary from the Academy. We also know that he systematically looked at the catalogues of auctions and hurried to acquire parts of the famous private collections being auctioned that belonged to other European book collectors. Finally, it was certain that due to his work he regularly was informed from the ‘Brunet’ handbook, the catalogue of new publishing activities of all the important publishing firms of his time.


Passion for books...

ROUSSEAUJ. J. Rousseau citoyen de Genève,

A Mr D’Alembert, De l’Académie Françoise … sur son Article Genève dans le VIIme.

Volume de l’ Encyclopédie, et particulièrement, sur le Projet d’établir un

Théâtre de Comédie en cette ville …Άµστερνταµ 1757.

ROUSSEAUAmsterdam 1757.

21

H ζωή στο Παρίσι πυροδότησε µέχρις εσχάτων τη βιβλιοσυλλεκτική µανία του Νι-κολόπουλου. Ιστορικές συγκυρίες στην Γαλλία όπως οι επαναστατικές κινήσεις αφε-νός, που οδήγησαν σε δηµεύσεις και εκποιήσεις περιουσιών αριστοκρατών και το αντιθρησκευτικό ρεύµα, που προκάλεσε την κατάρρευση των µονών, ενίσχυσε την εµπορία παλαιών βιβλίων. Ο Διαφωτισµός αφετέρου, µε την συνακόλουθη βιβλιο-εκδοτική δυναµική της Γαλλικής πρωτεύουσας, παρείχε τις ευκαιρίες για απόκτηση σύγχρονων σηµαντικών τίτλων. Επιπροσθέτως, η ίδια η φύση του επαγγέλµατός του, εξασφάλιζε ασφαλή πρόσβαση τόσο σε βιβλία όσο και σε συγγραφείς, διευκολύνο-ντας την απόκτηση σπανίων τίτλων. Έτσι, θα επιτύχει να αποκτήσει αντίτυπα λογίων µε χειρόγραφες σηµειώσεις, πρωτότυπες εκδόσεις επιφανών συγγραφέων της εποχής µε ιδιόχειρες αφιερώσεις - τις οποίες αποκτά χάριν προσωπικής φιλίας, σπάνιες µεταφράσεις έργων σε γλώσσες δυσπρόσιτες και παλαιά βιβλία των απαρχών της παγκόσµιας τυπογραφίας, ανεκτίµητης αξίας, κυρίως αρχαίων κλασσικών. Υπάρχουν πλέον αποδείξεις ότι συνεργάζονταν µε το µεγαλύτερο τότε παλαιοπωλείο βιβλίων στο Παρίσι, το “Debure” και πως εξοφλούσε τµηµατικά το χρέος από τις παραγγελίες του, καταβάλλοντας µηνιαία 100 φράγκα, το σύνολο δηλαδή του µισθού του από την Ακαδηµία. Επίσης γνωρίζουµε πως παρακολουθούσε συστηµατικά τους καταλόγους δηµοπρασιών και έσπευδε να αποκτήσει µέρος από τις δηµοπρατηθείσες διάσηµες ιδιωτικές συλλογές, άλλων ευρωπαίων βιβλιοσυλλεκτών. Τέλος, βέβαιο είναι πως ενηµερωνόταν ανελλιπώς, λόγω εργασίας, από το εγχειρίδιο Brunet, τον κατάλογο δηλαδή των νέων εκδοτικών κινήσεων, όλων των σηµαντικών εκδοτικών οίκων της εποχής.


Βιβλίων πάθη...

21

H ζωή στο Παρίσι πυροδότησε µέχρις εσχάτων τη βιβλιοσυλλεκτική µανία του Νι-κολόπουλου. Ιστορικές συγκυρίες στην Γαλλία όπως οι επαναστατικές κινήσεις αφε-

22

The private library of Nikolopoulos has the basic features of the typical book collection of

the French bourgeois and clearly stands out more, compared to similar private collections

of Greek Enlighteners, since his extended sojourn in Paris had a catalytic influence on every

aspect of his life. It is therefore not surprising that there are no books at all on the science

of religion or books by the Church Fathers of the Orthodox Christian Church, whereas there

is considerable evidence of editions of Holy Scriptures. Emphasis was given to Philosophy,

Literature, History, Geography, Law, Medicine and all the ancient classic and Latin writers,

with every edition of their works present. Also included is a considerbale number of pure

science manual, hard to find editions in languages not spoken by Nikolopoulos, such as

Arabic, Hebrew, etc., dictionaries, rare and exquisite etchings, as well as musical scores.

With incredible difficulties and sacrifices, making astute use of his extensive network of

his personal acquaintances -after all, he himself was a scholar of that period - albeit a

minor one- and searching untiringly for bargains through book trading, he was able to pull

off an accomplishment despite the poor financial means he had. He acquired one of the

most significant private libraries in Europe, comprised (in all likelihood) of more than 4000

titles in Greek and other foreign languages, several of which being of incalculable historical

value, as they date back to the very early years of Printing and Publishing. In fact, such

was his love for books that the image of a man bent over volumes, leafing through them

and caressing their covers in some café, was almost indelibly etched in the minds of his

contemporaries and was the basic characteristic for recognizing and describing him.


An impressive book collection...

ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣΑριστοφάνους ευτραπελωτάτου κωµωδίαι εννέα. Πλούτος, Βάτραχοι, Aχαρνείς, Όρνιθες, Ειρήνη, Νεφέ-λαι, Ιππείς, Σφήκες, Εκκλησιάζουσαι. Aristophanis… Egidius Gormondius. Eτυπώθη εν Λευκετία Παρρησίων, αναλώµασιν Εγιδίου Γορµοντίου, …αφκη’ (1838)… Στο εξώφυλλο έντυπο ρητό µε χρονολογία 1535.

ARISTOPHANES Nine candies by Aristophanes: Wealth, Frogs, Acharnians, Birds,

Peace, Clouds, Knights, Wasps, Ecclesiazusae.

On the front cover, there is a printed saying dated 1535

23

H ιδιωτική βιβλιοθήκη του Νικολόπουλου φέρει τα βασικά χαρακτηριστικά µιας τυπικής βιβλιοσυλλογής Γάλλου αστού και διακρίνεται σαφώς, σε σύγκριση µε αντίστοιχες ιδιω-τικές βιβλιοθήκες Ελλήνων Διαφωτιστών, καθώς η παρατεταµένη παραµονή του στο Παρίσι επέδρασε καταλυτικά, σε όλους τους τοµείς της ζωής του. Ενδεικτικό είναι ότι λείπουν παντελώς βιβλία θρησκειολογικού περιεχοµένου και βιβλία Αγίων Πατέρων της ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας, ενώ αντίθετα η παρουσία εκδόσεων της Αγίας Γραφής είναι σηµαντική. Έµφαση δίνεται στην Φιλοσοφία, Λογοτεχνία, Ιστορία, Γεωγραφία, Νοµική, Ιατρική και σε άπαντες τους αρχαίους κλασσικούς και Λατίνους συγγραφείς των οποίων τα έργα απαντώνται σε όλες τις εκδόσεις. Συµπεριλαµβάνεται επίσης ικανός αριθµός εγχει-ριδίων θετικών επιστηµών, δυσεύρετες εκδόσεις σε γλώσσες που ο Νικολόπουλος δεν µιλούσε όπως Αραβικά, Εβραϊκά κτλ, λεξικά, σπάνια πανέµορφα χαρακτικά, καθώς και µουσικές παρτιτούρες. Με απίστευτες δυσκολίες και θυσίες, κάνοντας ιδιοφυή χρήση του εκτεταµένου δικτύου των προσωπικών του γνωριµιών -ας µην ξεχνάµε ότι και ο ίδιος υπήρξε, ελάσσων έστω, λόγιος ωστόσο, της εποχής- και ερευνώντας ακούραστα τις ευκαιρίες που προέκυπταν στο βιβλιεµπόριο, κατάφερε ένα γιγαντιαίο επίτευγµα σε σχέση µε τα ελάχιστα οικονοµικά του µέσα. Απέκτησε µια από τις σηµαντικότερες ιδιωτικές βιβλιοθήκες της Ευρώπης, αποτελούµενη (κατά πάσα πιθα-νότητα) από περισσότερους από 4000 Ελλη-νόγλωσσους και Ξενόγλωσσους τίτλους, αρκετοί από τους οποίους ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας, καθώς ανάγονται στα πρώιµα χρόνια της Τυπογραφίας και της Εκδοτικής. Τόση δε ήταν η λατρεία του για το βιβλίο, ώστε η εικόνα του σκυµµένου άνδρα πάνω από τόµους, φυλλοµετρώντας τους και χαϊδεύοντας τα εξώφυλλα σε κάποιο καφέ, να µείνει σχεδόν στερεοτυπικά χαραγµένη, ως φιγούρα στο µυαλό των συγχρόνων του και να αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό ανα-γνώρισης και περιγραφής του.


Βιβλίων άθλοι...

ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣΛαερτίου Διογένους Περί βίων, δογµάτων και

αποφθεγµάτων των εν φιλοσοφία ευδοκιµησάντων Βιβλία Ι’. Laertii ... Thoma Aldobrandino Interprete.

Cum adnotationibus ejusdem…Ρώµη 1594.

ΑΙΛΙΑΝΟΣΚλ. Αιλιανού Σοφιστού Ποικίλη Ιστορία … Cum notis integris

Conradi Gesneri, Johannis Schefferi, Tanaquilli Fabri, Joachimi Kuhnii, Jacobi Perizonii et interpretatione Latina Justi Vulteji

… Curante Abrahamo Gronovio …Άµστερνταµ 1731.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣΑριστοτέλους τα Ευρισκόµενα… Opera et Studio Friderici

Sylburgii Veterensis. Φραγκφούρτη 1584 -1596.

DIOGENES LAERTIUS By Diogenes Laertius, On Lives, dogmas.......Rome 1594.

AELIANUS SOPHIST By Aelianus Sophist, Varia HistoriaAmsterdam 1731.

ARISTOTLE By Aristotle ‘Ta Evriskomena’ Frankfurt 1584 - 1596.

οικονοµικά του µέσα. Απέκτησε µια από τις σηµαντικότερες ιδιωτικές βιβλιοθήκες της Ευρώπης, αποτελούµενη (κατά πάσα πιθα-νότητα) από περισσότερους από 4000 Ελλη-νόγλωσσους και Ξενόγλωσσους τίτλους, αρκετοί από τους οποίους ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας, καθώς ανάγονται στα πρώιµα χρόνια της Τυπογραφίας και της Εκδοτικής. Τόση δε ήταν η λατρεία του για το βιβλίο, ώστε η εικόνα του σκυµµένου άνδρα πάνω από τόµους, φυλλοµετρώντας τους και χαϊδεύοντας τα εξώφυλλα σε κάποιο καφέ, να µείνει σχεδόν στερεοτυπικά χαραγµένη, ως φιγούρα στο µυαλό των συγχρόνων του

4

32

1

24

1

2 3

ΠΑΜΠΕΡΙΣ ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ (Δηµήτριος) Ποίηµα Καρκινικό Αµβροσίου Ιεροµονάχου του Παµπέρεως. (Μοσχοπολίτης Λόγιος Ιεροµόναχος του ΙΗ΄αι. Περιηγήθη την Μολδοβλαχίαν και Ουγγαρίαν και διετέλεσε εφηµέριος στη Λειψία στην Ορθόδοξο Εκκλησία). Βιέννη 1802. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ Epigrammata Graeca, selecta ex Anthologia. Interpretata ad … ab Henrico Stephano: … annotationibus illustrati. Eiusdem interpretatione centum et sex unius distichi, aliorum … epigrammatum varie … Excudebat Henricus Stephanus 1570.

ΩΡΙΓΕΝΗΣ Hexaplorum Origenis quae

supersunt… ex manus criptis et ex libris eruit et notis illustravit D. Βernardus de Μontfaucon… Παρίσι 1713.

MANTUANUS Omnia opera Baptistae Mantuani Carmelitae in hoc volumine contenta. Boulogne-sur-Mer 1502.

1

2

3

4

AMBROSE PAMPERES Cancerous Poem by Ambrose Hieromonk of Pampereos with comments. Vienna 1802.

ANTHOLOGY Excudebat Henricus Stephanus 1570.

ORIGEN Paris 1713.

MANTUANUS Boulogne-sur-Mer 1502

1

2

3

4

25

Η ιστορία ωστόσο του επεφύλασσε, εκτός από τον τίτλο του βιβλιόφιλου, βιβλιοσυλλέκτη και δωρητή και µια θέση στο πάνθεον των µουσουργών, αφού και µε τούτο καταπιάστη-κε. Μαθήτευσε κοντά στον διάσηµο καθηγητή και µετέπειτα συντάκτη της Παγκόσµιας Βιογραφίας Μουσικών, Francois Joseph Fetis και επιδόθηκε µε αξιώσεις στην σύνθεση. Φιλόµουσος και επηρεασµένος από τα δυτικότροπα σχήµατα, συνέθεσε µουσική σαλονιού “ροµάντσες”, “σκηνικές καντάτες” και έντεχνα τραγούδια. Παράλληλα, ακο-λουθώντας την αναβίωση του κλασικισµού, µελοποίησε εκτεταµένα κείµενα του Ευ-ριπίδη, Αισχύλου, Οµήρου και Πινδάρου, χρησιµοποιώντας πρωτόγνωρους για την επο-χή τρόπους εναρµονίσεων και συνέθεσε αρχαιοπρεπείς ύµνους και παιάνες. Ασχολή-θηκε επίσης µε το θρησκευτικό µέλος, δηµιουργώντας ύµνους “µικτής χορωδίας” όπως τα “Κύριε ελέησον”, “Κύριε Σώσον τους Ευσεβείς” και εντάσσεται στους πρωτεργάτες και θεµελιωτές της πολυφωνικής χορωδιακής ελληνικής µουσικής. Η συµµετοχή του εξάλλου σε συνεργασία µε τον Θαµύρη Αναστάσιο, στην κατασκευή τυπογραφικών στοιχείων της Νέας Μεθόδου και στην τύπωση και έκδοση των δύο πρώτων βιβλίων του Μουσικού Συστήµατος της “Εισαγωγής” και του “Δοξαστικαρίου”, θα του εξασφάλιζαν µια θέση στην Biographie Universelle des Musiciens (Παγκόσµια Βιογραφία Μουσικών) στο λήµµα “Chrysante de Madyte” (Χρύσανθος της Μαδύτου). Σε επαφή µε το έργο του µουσικού Νικολόπουλου, µπορεί να έρθει κανείς, µέσω της δουλειάς του Π. Ταµπούρη “Μουσική από την Ελληνική Αρχαιότητα”, όπου εκτελούνται δύο αρχαιοπρεπείς συν-θέσεις του.

Ηistory, however, reserved for him, apart from the title of bibliophile, book collector and donor, a place in the pantheon of composers, since he was engaged in this interest as well. He studied under the tutelage of the famous professor and later editor of the Universal Biography of Musicians, Francois Joseph Fe’tis and Nikolopoulos applied himself with fervour to composition. A music lover and influenced by western musical styles, he composed “romance” chamber music, “scenic cantatas” and songs as an art form. At the same time, following the revival of classicism, he set to music extensive passages from Euripides, Aeschylus, Homer and Pindarus, utilizing ways of harmonization, unknown to his era before, and he composed archaic-like hymns and paeans. He also dealt with religious melody, creating “mixed choir” hymns, such as “Lord, have mercy”, “Lord, save the pious” and he was one of the pioneers and founders of polyphonic choral Greek music. Moreover, his participation, together with Anastassios Thamyris, in the production of type for the New Method and the printing and publishing of the first two books of the Musical Method for the “Overture” and “Doxastikario” {Laudatory Hymn] would secure him a place in the Biographie Universelle des Musiciens (Universal Biography of Musicians) under the entry “Chrysante de Madyte” (Chrysanthos of Madytus). One can discover the work of the musician Nikolopoulos through the work of P. Tambouris “Music from Hellenic Antiquity”, where two archaic-like compositions of the former are performed.


Μουσικοσυνθέτης ο άγνωστος, ο σηµαντικός...


The unknown, the important composer...

26

He never did see his father’s birthplace. Yet he never ceased thinking about it. But one can see how closely connected he felt to it judging by his choice of the names “Arkas” [Arcadian] and “Lacedaemonian” for his literary pennames, long before he finally selected the name “Agathophron”, the name that ultimately remained the one he was known by. Towards the end of his life, he would envisage his journey to Andritsaina and ensure personally that it would become the intellectual and educational hearth of the Peloponnese. He believed that the first step to make this vision come true was to establish a library large and adequate enough to provide the lights of the European and Hellenic Enlightenment in his homeland. Thus, on June 1st, 1838 he decided that the fullness of time had come for his journey to the motherland and in a letter to the Mayor of Andritsaina he announced his desire to donate his library and move to his father’s homeland in order to spend the rest of his life in peace, among the “kind compatriots who were fond of learning”, as he himself described them. At the same time, he did not neglect to underline the need to establish a school. In the meanwhile, he began his preparations for the journey. He opened his trunks, dusted off and inspected his books, one by one. He drew up an inventory list of his library, which alas has not been preserved and he printed the lithographic dedication “Sacred Possession of Andritsaina, Donated by Agathophron Nikolopoulos”, gluing the labels on the inside pages of the books. In other instances, he inscribed the same dedication or some abbreviation in calligraphy, attempting to correct wherever possible the prior Latin letter “C”, the first letter in Constantin with the Greek letter A for his penname Agathophron.


Planning his return. His letter of donation...

or some abbreviation in calligraphy, attempting to correct wherever possible the prior Latin letter “C”, the first letter in Constantin with the Greek letter A for his penname

LIBRARY OF ANDRITSAINA

Planning his return. His letter of donation...

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑEpigrammatum

Graecorum Libri VII Annotationibus Joannis Brodaei …

illustrati Quibus aditus est … Index …

Βασιλεία 1549.

ANTHOLOGYBasel 1549.

27

Tην γενέτειρα του πατέρα του, δεν την γνώρισε ποτέ. Ποτέ όµως δεν την έβγαλε και από τον νου του. Το πόσο στενά αισθανόταν, συνδεδεµένος µε τον τόπο αυτό, µαρτυρείται από την επιλογή του “Αρκάς” και “Λακεδαιµόνιος” ως φιλολογικά ψευδώνυµα, πολύ πριν καταλήξει στο “Αγαθόφρων”, όνοµα µε το οποίο και έµεινε εν τέλει γνωστός. Προς το τέλος της ζωής του, οραµατίζονταν να µεταβεί στην Ανδρίτσαινα και να φροντίσει ο ίδιος, ώστε να καταστεί πνευµατική και εκπαιδευτική εστία της Πελοποννήσου. Πρώτο βήµα για την πραγµάτωση αυτού του οράµατος, θεωρούσε την δηµιουργία µιας βιβλιοθήκης µεγάλης και ικανής να παρέχει τα φώτα του Ευρωπαϊκού και Ελλη-νικού Διαφωτισµού στον τόπο. Έτσι 1η Ιουνίου του 1838, αποφασίζει πως ήλθε το πλήρωµα του χρόνου για το ταξίδι στην µητέρα πατρίδα και µε επιστολή του προς τον Δήµαρχο Ανδρίτσαινας, ανακοινώνει την επιθυµία του να δωρίσει την βιβλιοθήκη του και να µεταβεί στον τόπο του πατέρα του, για να ζήσει ειρηνικά το υπόλοιπο της ζωής του, ανάµεσα στους “αγαθούς και φιλοµαθείς συµπατριώτες”, όπως ο ίδιος τους χαρακτηρίζει. Παράλληλα δεν αµελεί να υπογραµµίσει και την ανάγκη δηµιουργίας Σχολείου. Ταυτόχρονα, αρχίζει και τις προετοιµασίες επιστροφής. Ανοίγει τα µπαούλα του, τινάζει, καθαρίζει, φροντίζει και επιθεωρεί όλα του τα βιβλία, ένα προς ένα. Συντάσσει απογραφικό κατάλογο της βιβλιοθήκης του, που δυστυχώς δεν διεσώθη και τυπώνει την λιθογραφική αφιέρωση “Κτήµα ιερόν της Ανδριτζαίνης, Δώρον Αγα-θόφρονος Νικολόπουλου”, επικολλώντας τις ετικέτες στα παράφυλλα των βιβλίων. Σε άλλες περιπτώσεις, ιδιοχείρως και µε προσεγµένα γράµµατα, καλλιγραφεί την εν λόγω αφιέρωση ή κάποια συντοµογραφία της, προσπαθώντας να διορθώσει όπου ήταν δυνατό, το προγενέστερο λατινικό C, αρχικό του Constantin µε το ελληνικό Α αντίστοιχο του Αγαθόφρων.


Σχεδιάζοντας την επιστροφή. Η δωρητήρια επιστολή…

VISCONTIMuseo Pio-Clementino descritto da Giambatista visconti…Τόµος 2ος Ρώµη 1782 - 1807.

VISCONTIPictures from the Museum Pio- ClementinoRome1782 - 1807.

28

Δεδοµένου του όγκου της βιβλιοθήκης του, αλλά και των παράλληλων επαγγελµατικών του υποχρεώσεων µέχρι και το 1840, όταν και συνταξιοδοτείται από την Γαλλική Ακα-δηµία, το έργο της απογραφής αποδεικνύεται χρονοβόρο και κοπιαστικό. Όταν πια κα-λοκαίρι του 1841 έχει φτάσει στην φάση της συσκευασίας των τελευταίων βιβλίων για την µεταφορά, τότε αιφνίδια, τραγικά και αναπάντεχα πεθαίνει, µε έναν τρόπο, που µόνο από τις σελίδες των βιβλίων που τόσο λάτρεψε, θα µπορούσε να είχε βγει. Όλη του η ζωή θύµιζε αρχαία τραγωδία και σαν ήρωας τραγικός, θα συντριβεί, λίγο πριν έρθει η ώρα της ανταµοιβής και της ξεκούρασης. Ακόµη και ο τάφος του, δεν κατέστη ικανό να βρεθεί -παρά το ότι καταβλήθηκαν εντατικές προσπάθειες προς την κατεύθυνση αυτή- ώστε να µεταφερθούν τα οστά του, καθώς η µεγάλη πυρκαγιά του 1871 κατέκαψε τα σχετικά αρχεία, σαν να ήταν γραφτό ποτέ και µε κανέναν τρόπο να µην αγγίσει τα απελευθερωµένα χώµατα της γενέτειράς του. Η µοίρα εξάλλου που θέλησε η ζωή του να σφραγιστεί από τα βιβλία, η ίδια µοίρα απαίτησε τα βιβλία, να σφραγίσουν και το θάνατό του. Τινάζοντας την σκόνη από τα κασόνια συσκευασίας, προκειµένου να προστατεύσει τα βιβλία στο ταξίδι τους προς την Ελλάδα, έγδαρε αρκετά βαθιά το χέρι του, η πληγή µολύνθηκε και ανέβασε πυρετό. Λίγες µέρες µετά, 12 Ιουνίου του 1841, πέθανε από τέτανο στο νοσοκοµείο Hotel Dieu, όπως ακριβώς έζησε. Στο Παρίσι, µόνος.

Given the size of his library but also his many concurrent professional commitments until 1840, when he was pensioned from the French Academy, the task of taking inventory proved to be both time-consuming and painstaking. When finally in the summer of 1841, Nikolopoulos began the last phase whereby he had to pack the last set of books, suddenly, tragically and unexpectedly, he died in a manner that only the books he so loved could have described. His entire life resembled ancient tragedy and like a tragic hero, he was to be crushed just as he was preparing for his reward and rest. Even his grave could not be located -despite the intensive efforts made to do so- so that his remains could be transferred, as the great fire in 1871 destroyed all records as if it had never been meant for him to be laid to rest in the liberated land of his forebears. Yet Fate who wanted his life sealed with books was the same Fate who demanded that these books seal his death. Shaking the dust off the packing crates that were meant to protect the books during their journey to Greece, he cut his hand quite deeply, the wound got infected and he became feverish. A few days later, on June 12, 1841 he died from tetanus in the hospital ‘Hotel Dieu’, just as he had lived, In Paris, alone.


The tragic end


Το τραγικό τέλος

Αίθουσα “Κ. Νικολόπουλου” 1ος όροφος.

“K. Nikolopoulos” Room, 1st floor.st floor.st


Το τραγικό τέλος

30

It is difficult to ascertain what exactly happened to the books that Nikolopoulos had been preparing for shipment and ultimately never managed to do so. It is likewise exceptionally difficult to determine the precise number of volumes or their nature, given the fact that the inventory list had disappeared. Nevertheless, in 1840, 47 wooden crates with books were in fact delivered according to the wishes of Nikolopoulos to his nephew Haralambos Christopoulos, later Minister of Education and to the Mayor of Andritsaina Zafiropoulos. The books were loaded on a ship in Paris in 1840 and unloaded in June of the same year at the port of Nafplio. They were confiscated for four years as there was no money to pay for the freightage and the fares of those escorting the books, an amount of nearly 3,000 drachmas. In 1844 the book collection was released according to a news story published on 15th November 1845 in the newspaper “Athena”, as the amount of 3000 drachmas had been paid by the Administrative Revenue Office of Trifylia, which had collected this money from the municipal revenue of all six Municipalities of the province of Olympia. The bishop of Chalcedon who was a native of Andritsaina helped offset the freightage costs of the library from Nafplio to Andritsaina by donating 3000 piastres. When the books arrived at their destination by mule, they were stored at the Church of St. Barbara and remained there for 35 years. In 1875, the construction of the school buildings commenced, with plans made by Miltiades Kanellopoulos, an Engineer and Instructor at the Army Cadet School. The edifice was in the shape of the Greek letter ‘Pi’, with the northeastern side open. The monies came from a nation-wide fund-raising drive and a donation by Angelos Giannikesis, consulate of Greece in Trieste. The inauguration of the building took place in 1879 and the library was housed in the west wing of the first floor. In 1932 the northeastern side was added on and the building took on its resent square shape, where the library was to be housed until 1989. Due to repairs to the building, the books were placed in carton boxes and taken to a building belonging to the Municipality of Andritsaina, where they remained until 1998, until the new edifice was finally finished.


The Odyssey of a donation...

31

Tο τι ακριβώς απέγιναν τα βιβλία που ετοίµαζε ο Νικολόπουλος για αποστολή και τα οποία δεν πρόλαβε να παραδώσει, είναι δύσκολο να εξακριβωθεί. Για πόσους τόµους πρόκειται και τι είδους, δεδοµένης της εξαφάνισης του απογραφικού του καταλόγου, είναι επίσης εξαιρετικά δυσχερές να προσδιοριστεί. Ωστόσο, ήδη από το 1840, 47 ξύ-λινα κιβώτια µε βιβλία, παραδίδονται κατ’ επιθυµία του Νικολόπουλου στον ανηψιό του Χαράλαµπο Χριστόπουλο, µετέπειτα Υπουργό Παιδείας και στον Δήµαρχο Ανδρίτσαινας Ζαφειρόπουλο. Τα βιβλία φορτώθηκαν στο Παρίσι το 1840 σε πλοίο και ξεφορτώθηκαν τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς στο λιµάνι του Ναυπλίου. Εκεί δεσµεύτηκαν για τέσσερα χρόνια διότι δεν υπήρχαν λεφτά για να πληρωθούν τα ναύλα και τα εισιτήρια των συνοδών της βιβλιοθήκης τα οποία άγγιζαν το ποσό των 3.000 δραχµών. Το 1844 λευτερώθηκε η βιβλιοθήκη σύµφωνα µε τη δηµοσίευση της 15ης Νοεµβρίου 1845 της εφηµερίδας “Αθηνά” αφού κατεβλήθει το ποσό των 3.000 δραχµών από το δι-οικητικό ταµείο Τριφυλίας τα οποία εισέπραξε από τα δηµοτικά έσοδα και των έξι Δήµων της επαρχίας Ολυµπίας. Για τα έξοδα της µεταφοράς της βιβλιοθήκης από το Ναύπλιο στην Ανδρίτσαινα συνέδραµε και ο επίσκοπος Χαλκηδόνος που καταγόταν από την Ανδρίτσαινα προσφέροντας 3.000 γρόσια. Όταν έφτασαν στην Ανδρίτσαινα µε µουλάρια τοποθετήθηκαν στην Εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας όπου παρέµειναν επί 35 χρόνια. Το 1875 άρχισε η οικοδοµή των διδακτηρίων, µε σχέδια του Μιλτιάδη Κανελλόπουλου, Μηχανικού & Καθηγητού της Σχολής Ευελπίδων σε σχήµα Π µε ανοι-χτή την Β.Α. πλευρά τους, µε χρήµατα που προήλθαν από Πανελλήνιο έρανο και από δωρεά του Άγγελου Γιαννηκέση, πρόξενο της Ελλάδας στην Τεργέστη. Τα εγκαίνια του κτηρίου έγιναν το 1879 όπου στεγάστηκε και η βιβλιοθήκη στην Δυτική πλευρά του πρώτου ορόφου. Το 1932 προσετέθη η Β.Α. πλευρά και το κτήριο πήρε το σηµερινό τετράγωνο σχήµα του όπου σε αυτήν την πτέρυγα θα στεγασθεί η βιβλιοθήκη µέχρι το 1989. Λόγω επισκευής του κτηρίου τα βιβλία τοποθετήθηκαν σε χαρτοκιβώτια και µεταφέρθηκαν σε κτήριο του Δήµου Ανδρίτσαινας όπου και παρέµειναν µέχρι το 1998, έως ότου αποπερατωθεί το νέο κτήριο.


Η Οδύσσεια µιας δωρεάς...

32

Σήµερα το µόνιµο σπίτι της εξαιρετικής δωρεάς του Νικολόπουλου, είναι ένα πα-νέµορφο διώροφο νεοκλασικό κτίσµα, απέναντι από το σχολείο Ανδρίτσαινας, σε ένα από τα πλέον δεντρόφυτα υψώµατα της. Μια ανάσα από το κέντρο της “πέτρινης πολιτείας”, µε πανοραµική θέα της ευρύτερης περιοχής, το πανέµορφο αυτό κτήριο είναι εκπληκτικά εναρµονισµένο τόσο µε το περιβάλλον ορεινό τοπίο, όσο και µε την ιδιότυπη αρχιτεκτονική της Ανδρίτσαινας. Σε κοντινή απόσταση, στέκει η προτοµή του Νικολόπουλου, δωρητή και “προστάτη” της βιβλιοθήκης, ενώ µια άλλη προτοµή πλησίον της βιβλιοθήκης, που κινεί το ενδιαφέρον του επισκέπτη, είναι εκείνη του Αναγνω-στόπουλου, πρωτοφιλικού και επίσης καταγόµενου από την Ανδρίτσαινα. Ιστορικές µελέτες για τον βίο και την δράση του Αναγνωστόπουλου πρόσφατα οδήγησαν στην αποκατάσταση του, ως µέλους της αρχικής οµάδας της Φιλικής Εταιρείας και στα σχολικά εγχειρίδια. Η ιστορική και πνευµατική αξία της βιβλιοθήκης είναι ανεκτίµητη και επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι το υλικό της, έχει κατά κόρον χρησιµοποιηθεί για εκπόνηση ιστορικών εργασιών, διατριβών και επιστηµονικών ερευνών. Τέλος, το

πλουσιότατο αρχειακό υλικό που περιλαµ-βάνει πλήθος ιστορικών ντοκουµέντων πολ-λών και σηµαντικών πρωταγωνιστών της επανάστασης του 1821, έχει ρίξει φως στην έρευνα της σηµαντικότατης και ταραχώδους αυτής εποχής, του νεώτερου Ελληνισµού.

Today the permanent home of the exceptional donation by Nikolopoulos is an exquisite two-storey neoclassic edifice across from the school of Andritsaina, on one of its heavily wooded knolls. Just a short distance from the centre of the “stone town”, with a panoramic

view of the greater region, this exquisite structure marvelously fits in both with the surrounding mountain scenery and the singular architecture of Andritsaina. Not far from it stands the bust of Nikolopoulos, the donor and “patron” of the library, whereas a second bust near the library drawing the attention of the visitor is that of Anagnostopoulos, a founding member of the Society of Friends (of the Greek War of Independence), likewise a native of Andritsaina. Historical studies of the life and deeds of Anagnostopoulos recently have led to his reinstatement as a member of the original group of the Society of Friends (Filiki Etaireia) in school textbooks. The historical and intellectual value of the library is inestimable and is confirmed by the fact that its contents have been used most extensively for the writing of historical papers, theses and scientific research. Finally, its very rich archival material containing very many historical documents by numerous and significant protagonists in the War of Independence of 1821 has shed light on the study of this very important and turbulent era of modern Hellenism.


The Library today


Η Βιβλιοθήκη σήµερα

Το νέο κτήριο της Βιβλιοθήκης

The new building of the library

33

H ευγενική προσφορά του Νικολόπουλου, δηµιούργησε µια ευλογηµένη παράδοση στην Ανδρίτσαινα και το παράδειγµά του έτυχε πολλές φορές µίµησης στα νεώτερα χρόνια. Σηµαντικός δωρητής υπήρξε επίσης και ο µεγαλοκτηµατίας, Ευάγγελος Καλ-λιανιώτης. Ο Καλλιανιώτης γεννήθηκε στις 4 Αυγούστου του 1888, στην Στεµνίτσα Αρκαδίας και αναδείχτηκε ιδιαίτερα βιβλιόφιλος και βιβλιοσυλλέκτης. Μεγάλο µέρος της ζωής του το πέρασε στην Αµερική όπου διακρίθηκε για την ενεργητικότητά του, ως µέλος της Ελληνικής οµογένειας. Και αυτή η ιδιωτική βιβλιοθήκη όµως, έµελλε να υποφέρει αρκετές περιπέτειες και πολυετή αναµονή, ώσπου να βρει φιλόξενη στέγη εδώ. Ο τέως Διευθυντής της Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας κος Δηµήτριος Πρίγγουρης, έπεισε τον Ευάγγελο Καλλιανιώτη επισκεπτόµενος πολλές φορές τη Στεµνίτσα να δωρίσει την Βιβλιοθήκη του στην Ανδρίτσαινα. Συνέχισε τις επαφές µετά τον θάνατό του, µε τους κληρονόµους του Τρύφωνα και Γεωργία Φωτεινοπούλου, οι οποίοι τελικά δώρισαν µε συµβολαιογραφική πράξη το 1983 την µεγάλη και αξιόλογη συλλογή στην βιβλιοθήκη µας, η οποία και παρελήφθη από τον Δηµήτριο Πρίγγουρη. Η ιδιωτική αυτή συλλογή ανήρχετο σε 4.500 τόµους - βιβλία. Η ιδιωτική συλλογή Καλλιανώτη σήµερα, εκτίθεται σε αυτόνοµη αίθουσα που φέρει το όνοµά του και περιέχει επίσης σηµαντικό αριθµό σπανίων και αξιόλογων τίτλων.

The generous donation made by Nikolopoulos established a blessed tradition in Andritsaina and his example found many imitators in recent years. A significant donor was the big landowner, Evangelos Kallianiotis. He was born on August 4, 1888, in Stemnitsa, Arcadia, and became quite a bibliophile and book collector. A large part of his life was spent in America where he made a name for himself as a very active member of the Greek Diaspora. Oddly, his private library likewise endured many adventures and had to wait for many years before it finally found hospitality here. The former Director of the Andritsaina Library, Demetrios Priggouris, persuaded Evangelos Kallianiotis, who had visited Stemnitsa several times, to donate his personal book collection to the Andritsaina Library. He continued his efforts after the death of Kallianiotis with his heirs, Tryphon and Georgia Foteinopoulou, who finally donated the large and notable collection to our Library, by virtue of a deed by notary public in 1993. Demetrios Priggouris accepted the donation. This private collection comes to 4,500 volumes - books. This private collection of Kallianiotis is exhibited in a separate hall bearing his name and it too boats a significant number of rare and important titles.


The Kallianiotis Collection


Συλλογή Καλλιανιώτη

Αίθουσα “Ε. Καλλιανιώτη”, 1ος όροφος

“E. Kallianitois” Room - 1st floor st floor st


Η Βιβλιοθήκη σήµερα

34

The Library of Andritsaina has all the modern conveniences in order to meet the needs of even the most demanding bibliophile, not to mention state-of-the-art technology for the preservation of rare, old books. Comfortable, clean and well-lighted rooms welcome the reader, where wood paneling and spare furnishings and decoration prevail. However, the books play the leading role. An advanced fire extinguishing system and air conditioning preserve the valuable books of the Nikolopoulos collection, many of which are exhibited in extensive air-tight and shatterproof showcases with special lighting. The Pan-Hellenic Association “Friends of the Andritsaina Library”, aided by its counterpart Swiss Association of Friburg, donated in 2003 to the Public Historical Library of Andritsaina the furnishings, including the glass showcases as well as the special equipment for the Preservation Laboratory of Old Books, which has been in operation ever since. Thus, the remarkable relics of knowledge are given the care and attention they deserve in the specially designed and equipped areas. In addition, there is a Reading Room, a cozy and quiet room with the smell of wood and paper permeating throughout, thus encouraging the reader to admire and touch the wonderful treasure of books. The Lending section is also very active, which primarily concerns books, with the exception of documents and legal titles that have been classified as historical “relics”, so as to prevent further wear and tear. A photocopier and a scanner donated by the COSMOTE are available to the public, while the use of personal computers that are available in the library make them active participants in the “Information Society”.


The Infrastructure and outfitting

35

H βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας διαθέτει όλες τις σύγχρονες ανέσεις, προκειµένου να εξυπηρετεί τις ανάγκες και του πλέον απαιτητικού βιβλιόφιλου, καθώς και τεχνολογία αιχµής, για την προστασία των σπανίων και παλαιών βιβλίων. Άνετοι, καθαροί και φωτισµένοι χώροι καλωσορίζουν τον αναγνώστη, στους οποίους κυριαρχεί η ξύλινη επένδυση και η λιτή διακόσµηση, ενώ τον πρωταγωνιστικό ρόλο, κρατούν τα ίδια τα βιβλία. Εξελιγµένο σύστηµα πυροπροστασίας και κλιµατισµός, προφυλάσσουν τα πολύτιµα βιβλία της συλλογής Νικολόπουλου, πολλά από τα οποία εκτίθενται σε εκτεταµένες αεροστεγείς και άθραυστες προθήκες, ειδικού αβλαβούς φωτισµού. Ο Πανελλήνιος σύλλογος “Φίλων Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας” συνεπικουρούµενος από τον αντίστοιχο και µε τον ίδιο σκοπό, Ελβετικό σύλλογο Friburg, το 2003 δώρισε στην Δηµόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας, την επίπλωση, συµπεριλαµβανοµένων των γυάλινων εκθετηρίων προθηκών αλλά και τον ειδικό εξοπλισµό του Εργαστηρίου Συντήρησης Παλαιών Βιβλίων, που έκτοτε βρίσκεται σε λειτουργία και χρήση. Έτσι τα θαυµαστά κειµήλια της γνώσης, τυγχάνουν της φροντίδας και της περιποίησης που τους πρέπει, στους ειδικά διαµορφωµένους χώρους. Λειτουργεί επίσης Αναγνωστήριο, ένας ζεστός και ήσυχος χώρος, µε κυρίαρχη τη µυρωδιά του ξύλου και του χαρτιού και στον οποίο ο επισκέπτης µπορεί να έρθει σε επαφή µε τον υπέροχο θησαυρό των βιβλίων. Ενεργό είναι και το τµήµα Δανεισµού, που αφορά στην πλειοψηφία των τίτλων, µε εξαίρεση τίτλους ή έγγραφα, χαρακτηρισµένα ως ιστορικά “κειµήλια”, προ-κειµένου να αποτραπεί περαιτέρω φθορά. Φωτοτυπικό µηχάνηµα, ψηφιακός σαρωτής δωρεά της COSMOTE, είναι στην διάθεση του κοινού, ενώ η χρήση των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών µε τους οποίους είναι εξοπλισµένη η βιβλιοθήκη, την καθιστούν ενεργά συµµέτοχη στην “Κοινωνία της Πληροφορίας”.


Υλικοτεχνική υποδοµή και εξοπλισµός

Information Center Κέντρο Πληροφόρησης

3636

There is also a special place in our hearts due to the generosity and kind contribution of the following benefactors: Anagnostis Babademas, monk Gerassimos Volteras, Maraslis, Koumbouris, Koutsandreas, Ioannis Konstantinos Ailianos, Elias Stavropou-los, Pericles Fotopoulos, Eleni Economopoulou, Calypso Baskozou, Athanassios and Antonia Papathanassiou - Konstantopoulou, Georgios Kastanas, the fraternal Associations of Friends of the Library of both Andritsaina and Friburg, and COSMOTE, but many others as well. They have expressed their support in sundry ways, such as by donating money or books or buildings, furnishing and other materials for the infra-structure, either together or individually, thus further enriching the cultural and historical “treasury” of the Library. Finally, the presence of the valuable personal archives of Nicholas Demetrakopoulos, the great jurist and legislator, is a result of the persistence and sense of pride of the former Director of our Library, Mr. Priggouris, as he persuaded the niece of Demetrakopoulos, Ms Christina Zissi to donate her uncle’s archives, which were transferred to the Library and set up by the Director personally. Everything that Demetris Priggouris achieved through his daring and perspicacity during his “tenure” (1967-1986) as Director was indeed remarkable. During his tenure and thanks to his personal initiatives, the library was fortunate to acquire the private collections - donations of Kallianiotis, Stavropoulos, Fotopoulos and Ailianos, as well as the archive of the great legislator Nicholas Demetrakopoulos that were all mentioned above. Being highly authoritative in the library sciences, through discreet and occasional diplomatic manoeuvres but also through many personal sacrifices, the former Director literally left his imprint on the current form of the library. A noteworthy predecessor was Agesilaos Tselalis, author and a book critic. Tselalis served as Director from 1932 until 1967 and during his tenure, with personal labour and responsibility, the donations made by Nikolopoulos, Maraslis, Koubouris and Koutsandreas and all archival material was recorded for the first time officially and systematically. He even put his life in jeopardy during the unfortunate years from 1939 - 1944 to hide and protect in a safe place the Nikolopouleios Library, whereas his systematic work was completed at 1967, whereupon he was pensioned.


Treasured gifts, treasured people...

Χειρόγραφο έγγραφο της Πελοποννησιακής Γερουσίας

Document of the Peloponnesian Senate

37

Ξεχωριστή θέση κατέχουν στις καρδιές µας επίσης, για την γενναιοδωρία τους και την ευγενική προσφορά τους και οι: Αναγνώστης Μπαµπαδήµας, ο µοναχός Γε-ράσιµος Βολτέρας, Μαρασλής, Κουµπού-ρης, Κουτσανδρέας, Ιωάννης Αιλιανός, Κων/νος Αιλιανός, Ηλίας Σταυρόπουλος, Περικλής Φωτόπουλος, Ελένη Οικονο-µοπούλου, Καλυψώ Μπασκόζου, Αθανά-σιος και Αντωνία Παπαθανασίου - Κωνστα-ντοπούλου, Γεώργιος Καστανάς, οι αδελφοί Σύλλογοι Φίλων Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας - Friburg, και η COSMOTE, και πολλοί άλλοι.

Άλλοτε προσφέροντας χρηµατικά ποσά, άλλοτε χαρίζοντας βιβλία και άλλοτε συ-νεισφέροντας µε δωρεές οικηµάτων, επίπλων και λοιπής υλικοτεχνικής υποδοµής, εµπλούτισαν όλοι µαζί και ο καθένας ξεχωριστά, ακόµη περισσότερο το πνευµατικό και ιστορικό “θησαυροφυλάκιο” της βιβλιοθήκης. Τέλος, στην επιµονή και την φιλοτιµία του τέως Διευθυντού της Βιβλιοθήκης µας, κου Πρίγγουρη, οφείλεται και η παρουσία του πολύτιµου προσωπικού αρχείου του Νικολάου Δηµητρακόπουλου, του µεγάλου νοµοµαθούς και νοµοθέτου, καθώς έπεισε την ανεψιά του Νικολάου Δηµητρακόπου-λου, κα Χριστίνα Ζήση, να δωρίσει το αρχείο του θείου της, το οποίο παρελήφθη και µεταφέρθηκε στην βιβλιοθήκη από τον ίδιο. Τα όσα µε τόλµη και οξυδέρκεια επέτυχε ο Δηµήτριος Πρίγγουρης, κατά την διάρκεια της “θητείας” του (1967-1986) στο αξίωµα του Διευθυντή, είναι θαυµαστά. Στις µέρες του η βιβλιοθήκη ευτύχησε να αποκτήσει εξαιτίας προσωπικών του ενεργειών, τις ιδιωτικές συλλογές - δωρεές των Καλλιανιώτη, Σταυρόπουλου, Φωτόπουλου και Αιλιανού καθώς και το αρχείο του µεγάλο νοµοθέτη Νικόλαου Δηµητρακόπουλου που προαναφέρθηκαν. Με εξαιρετική γνώση του αντικει-µένου, µε λεπτούς και ενίοτε διπλωµατικούς χειρισµούς και µε πολλές προσωπικές θυσίες, ο τέως Διευθυντής Δηµ. Πρίγγουρης άφησε κυριολεκτικά την σφραγίδα του στην σηµερινή µορφή της βιβλιοθήκης. Άξιος προκάτοχός του, ο Αγησίλαος Τσέλαλης, συγγραφέας, βιβλιοκριτικός. Διετέλεσε Διευθυντής από το 1932 έως και το 1967 και κατά τη διάρκεια των χρόνων του, µε προσωπική εργασία και ευθύνη, καταµετρήθηκαν οι δωρεές Νικολόπουλου, Μαρασλή, Κουµπούρη και Κουτσανδρέα και το εν γένει υλικό, για πρώτη φορά επισήµως και συστηµατικώς καταλογογραφήθηκε. Με κίνδυνο και την ζωή του ακόµη, στα δίσεκτα έτη 1939 -1944 αποκρύπτει και φυλάσσει σε µέρος ασφαλές την Νικολοπούλειο Βιβλιοθήκη, ενώ το σηµαντικό του έργο ολοκληρώνεται το 1967 όταν και συνταξιοδοτήθηκε.


Πολύτιµα δώρα, πολύτιµοι άνθρωποι...

Μαρµάρινη πλάκα µε τους Δωρητάς στην είσοδο του κτηρίου

Marble plaque with Donors at the building entrance

39

Στην βιβλιοθήκη µας ο επισκέπτης µπορεί να θαυµάσει από κοντά το µεράκι, την τέχνη και την µαστοριά, της χειροποίητης κατασκευής των βιβλίων, όπως αυτή εξελίχτηκε µέσα στους αιώνες και υπό την έννοια αυτή η βιβλιοθήκη, αποτελεί ένα ζωντανό µουσείο, Τυπογραφίας, Βιβλιοδετικής και Εκδοτικής. Αρκετά από τα βιβλία των προθηκών, απο-τελούν κυριολεκτικά έργα τέχνης, καθώς πρόκειται για κοµψοτεχνήµατα, υψηλής αι-σθητικής και απαράµιλλης τεχνοτροπίας. Ταυτόχρονα, η παλαιότητά τους τα καθιστά µνηµειακά µουσειακά εκθέµατα ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας, καθώς 100 περίπου Ελληνόγλωσσοι και Ξενόγλωσσοι τίτλοι, ανάγονται στην χρονική περίοδο 1500 -1550, στην πρώτη δηλαδή πεντηκονταετία, από την ανακάλυψη της τυπογραφίας. Στην γεν-ναιοδωρία του Νικολόπουλου χρωστάµε την τύχη να θαυµάζουµε από κοντά, βιβλία χαρ-τόδετα, δερµατόδετα, χρυσοδερµατόδετα, περγαµηνόδετα, βιβλία µε µικρογλυπτική και µικροχαρακτική στα εξώφυλλα, τόµους µε χρυσά ποικίλµατα και χειροποίητες ζωγραφι-κές απεικονίσεις, καθώς και πλήθος τεχνικών βιβλιοδεσίας και µικροδιακοσµητικής, που έχουν από καιρό εκλείψει. Εξαίρετη άλλωστε τύχη, θεωρείται η συγκεκριµένη συλλογή και για τον επιπρόσθετο λόγο, ότι αποτελεί ιστορικό δείκτη, της πνευµατικής εξέλιξης στην Ευρώπη, από τις αρχές του 1500 και µετέπειτα. Σε πολλά βιβλία απαντώνται χειρόγραφες αφιερώσεις και υπογραφές διασήµων συγγραφέων, σχόλια, υποµνήσεις και ιδιόχειρες σηµειώσεις κατόχων και συγγραφέων, βιβλιόσηµα, οικόσηµα Μονών, Βαρονιών και Δουκάτων, αποτυπώµατα σπανίων ή χαµένων ιδιωτικών σφραγίδων και πλήθος άλλων διακριτικών, που ανήκαν στους πρώτους ιδιοκτήτες, των τόµων αυτών.

At our library, the visitor can admire at close range the artistry and crafts-manship with which books were made by hand, as the method evolved over the centuries and in this sense, the library is in fact a living museum of printing, bookbinding and publishing. Several of the books in the showcases are literally works of art, since they are true ma-sterpieces of great aesthetic and unrivalled technique. At the same time, their age makes them monumental museum exhibits of incalculable historical value, as about 100 Greek & Foreign language titles date back to the period 1500-1550, namely during the first fifty-years since the invention of printing. Thanks to the generosity of Nikolopoulos, we are fortunate enough to be able to admire at close range books that are paperbound, leather-bound, gilt-lettered bound, bound in parchment, books with small sculpturing and etchings on the covers, volumes with gold embellishments and hand-painted depictions, as well as a large number of techniques in bookbinding and micro-decorating, which have long disappeared. This particular collection is also considered to be very unique in that it comprises a historical record of the intellectual evolution of Europe from the beginning of the 15th century onwards. In many books one can find autographs and signatures of famous authors, comments, reminders and notes written by the hand of their owners and authors, ‘ex libris’ labels, coats of arms of Monasteries, Baronies and Duchies, imprints of rare or lost private seals and a plethora of other insignias belonging to the first owners of these books.


Publishing relics, Monuments of Printing


Εκδοτικά κειµήλια, Τυπογραφίας µνηµεία

Στην βιβλιοθήκη µας ο επισκέπτης µπορεί να θαυµάσει από κοντά το µεράκι, την τέχνη και την µαστοριά, της χειροποίητης κατασκευής των βιβλίων, όπως αυτή εξελίχτηκε µέσα στους αιώνες και υπό την έννοια αυτή η βιβλιοθήκη, αποτελεί ένα ζωντανό µουσείο, Τυπογραφίας, Βιβλιοδετικής και Εκδοτικής. Αρκετά από τα βιβλία των προθηκών, απο-τελούν κυριολεκτικά έργα τέχνης, καθώς πρόκειται για κοµψοτεχνήµατα, υψηλής αι-σθητικής και απαράµιλλης τεχνοτροπίας. Ταυτόχρονα, η παλαιότητά τους τα καθιστά µνηµειακά µουσειακά εκθέµατα ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας, καθώς 100 περίπου Ελληνόγλωσσοι και Ξενόγλωσσοι τίτλοι, ανάγονται στην χρονική περίοδο 1500 -1550, στην πρώτη δηλαδή πεντηκονταετία, από την ανακάλυψη της τυπογραφίας. Στην γεν-ναιοδωρία του Νικολόπουλου χρωστάµε την τύχη να θαυµάζουµε από κοντά, βιβλία χαρ-τόδετα, δερµατόδετα, χρυσοδερµατόδετα, περγαµηνόδετα, βιβλία µε µικρογλυπτική και µικροχαρακτική στα εξώφυλλα, τόµους µε χρυσά ποικίλµατα και χειροποίητες ζωγραφι-κές απεικονίσεις, καθώς και πλήθος τεχνικών βιβλιοδεσίας και µικροδιακοσµητικής, που έχουν από καιρό εκλείψει. Εξαίρετη άλλωστε τύχη, θεωρείται η συγκεκριµένη συλλογή και για τον επιπρόσθετο λόγο, ότι αποτελεί ιστορικό δείκτη, της πνευµατικής εξέλιξης στην Ευρώπη, από τις αρχές του 1500 και µετέπειτα. Σε πολλά βιβλία απαντώνται χειρόγραφες αφιερώσεις και υπογραφές διασήµων συγγραφέων, σχόλια, υποµνήσεις και ιδιόχειρες σηµειώσεις κατόχων και συγγραφέων, βιβλιόσηµα, οικόσηµα Μονών, Βαρονιών και Δουκάτων, αποτυπώµατα σπανίων ή χαµένων ιδιωτικών σφραγίδων και πλήθος άλλων διακριτικών, που ανήκαν στους πρώτους ιδιοκτήτες, των τόµων αυτών.

At our library, the visitor can admire at close range the artistry and crafts-manship with which books were made by hand, as the method evolved over the centuries and in this sense, the library is in fact a living museum of printing, bookbinding and publishing. Several of the books in the showcases are literally works of art, since they are true ma-sterpieces of great aesthetic and unrivalled technique. At the same time, their age makes them monumental museum exhibits of incalculable historical value, as about 100 Greek & Foreign language titles date back to the period 1500-1550, namely during the first fifty-years since the invention of printing. Thanks to the generosity of Nikolopoulos, we are fortunate enough to be able to admire at close range books that are paperbound, leather-bound, gilt-lettered bound, bound in parchment, books with small sculpturing and etchings on the covers, volumes with gold embellishments and hand-painted depictions, as well as a large number of techniques in bookbinding and micro-decorating, which have long disappeared. This particular collection is also considered to be very unique in that it comprises a historical record of the intellectual evolution of Europe from the beginning of the 15th century onwards. In many books one can find autographs and signatures of famous authors, comments, reminders and notes written by the hand of their owners and authors, ‘ex libris’ labels, coats of arms of Monasteries, Baronies and Duchies, imprints of rare or lost private seals and a plethora of other insignias belonging to the first owners of these books.

40

The Historical Archive of the Library is a most significant collection of historical re-cords, tracing the foundation and development of Modern Greece. Of inestimable value are a letter written in Rousseau’s own handwriting but also the personal archives of Nikolopoulos with his letter of donation and his handwritten musical scores. A source of research and knowledge, the historical archive provides reliable records of the time before, during and after the War of Greek Independence. In the phase prior to the revolution, one can place the “Equipping the Society Members” {Ephodiastika ton Filikon} and the pre-Revolutionary correspondence of those “Initiated” into the Filiki Etaireia (Society of Friends) and those not. During the years of the War of 1821, included are letters and private documents of chieftains, whose action conclusively sealed the outcome both of the uprising and the early years of liberated Greece. Here are kept the archives of local heroes, of the Anagnostis brothers and of Panayiotis Kanaellopoulos, as well as of the local Eparch and chieftain Lycurgus Krestenitis, all of which are very rare findings of their deeds. The fortunate conjuncture has allowed the “housing” here of a significant number of documents signed by Theodoros Kolokotronis, of his sons Panos and Gennaios and of his cousin Markos and finally, archival material from the Plapoutas family. In addition, found in the archives are: documents - testimonies of the life and deeds of Kountouriotis, Niketaras, Mavromichalis, Mavrokordatos, Grivas, Petrovas and Ambariotis. Among the documents of the early post-Revolutionary period of special mention are the Minutes of the Peloponnesian Senate. In the late post-Revolutionary period there are the Documents of the Greek Authorities from 1830-1863 and the personal archives of Haralambos Christopoulos and Nicholas Demetrakopoulos, the former having served as Minister of Ecclesiastical Affairs and Education, the Interior and Foreign Affairs, while the latter as Minister of Justice.


A Lesson in History...

Νικόλαος Δηµητρακόπουλος, Νοµοθέτης,Υπουργός Δικαιοσύνης.

ΔΕΞΙΑ ΣΕΛΙΔΑΧειρόγραφα έγγραφα Θεόδωρου Κολοκοτρώνη

Nicholas Demetrakopoulos, Legislator, Minister of Justice.

RIGHT PAGEDocuments with the signature of Theodoros Kolokotronis

41

Tο Ιστορικό Αρχείο της Βιβλιοθήκης αποτελεί µια σηµαντικότατη συλλογή ιστορικών τεκµηρίων, ιχνηλατώντας την ίδρυση και εξέλιξη της νεώτερης Ελλάδας. Ανεκτίµητα θεωρούνται, µια ιδιόχειρη επιστολή του Rousseau και το προσωπικό αρχείο του Νικολό-πουλου µε την δωρητήρια επιστολή και τα χειρόγραφα µουσικά του έντυπα. Πηγή έρευνας και γνώσης, το ιστορικό αρχείο, παρέχει ασφαλή τεκµήρια για τα χρόνια πρίν, κατά την διάρκεια και µετά τον Αγώνα. Στην προεπαναστατική φάση εντάσσονται τα “Εφοδιαστικά των Φιλικών” και η προεπανασταστική “µυηµένων” και µη στην Φιλική Εταιρεία, επιστολο-γραφία. Στα χρόνια του ‘21 περιλαµβάνονται επιστολές και ιδιωτικά έγγραφα οπλαρχηγών και αγωνιστών, η δράση των οποίων σηµάδεψε τελεσίδικα την έκβαση τόσο του ξεσηκω-µού, όσο και τα πρώτα χρόνια της απελευθερωµένης Ελλάδας. Εδώ φυλάσσονται τα αρχεία των τοπικών ηρώων, αδελφών Αναγνώστη και Παναγιώτη Κανελλόπουλου, καθώς και του τοπικού Επάρχου και οπλαρχηγού Λυκούργου Κρεστενίτη, ευρήµατα για την δράση των οποίων, σπανίζουν. Η ευτυχής συγκυρία επέτρεψε να “φιλοξενείται” εδώ, σηµαντικός αριθµός ενυπόγραφων εγγράφων του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, των γιών του Πάνου και Γενναίου και του εξαδέλφου του Μάρκου και υλικό της οικογένειας Πλαπούτα. Επίσης στο αρχείο συµπεριλαµβάνονται, έγγραφα - µαρτυρίες ζωής και δρά-σης των Κουντουριώτη, Νικηταρά, Μαυροµιχάλη, Μαυροκορδάτου, Γρίβα, Πέτροβα και Αµπαριώτη. Στα ντοκουµέντα της πρώιµης µετεπαναστατικής περιόδου, ξεχωρίζουν τα Πρακτικά της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Στην όψιµη µετεπαναστατική φάση εντάσ-σονται τα Έγγραφα των Ελληνικών Αρχών 1830-1863 και τα προσωπικά αρχεία των Χαράλαµπου Χριστόπουλου και Νικολάου Δηµητρακόπουλου, που διετέλεσαν, Υπουργός Εκκλησιαστικών και Εκπαίδευσης, Εσωτερικών και Εξωτερικών ο πρώτος και Υπουργός Δικαιοσύνης ο δεύτερος.


Ιστορίας το ανάγνωσµα...

Δικαιοσύνης ο δεύτερος.

42

A leading figure of the Society of Friends, a fighter and politician, Panayiotis Anagnosto-poulos was born in Andritsaina around 1790. His family immigrated to Smyrna in 1808. He then moved to Odessa and worked at the drapery shop of Athanassios Sekeris,a wealthy Greek of Constantinople. There he met Skoufas and Tsakaloff, cultivating close ties of friendship and trust. Emmanuel Xanthos sent to the National Assembly in 1843 a handwritten report that is preserved at the archives of the National Library with index number 9142 and in which he reported, among other things, that “the first to confer and commence the mission in Odessa in November of 1814 were four persons, Nicholas Skoufas of Arta, Athanassios Firou Tsakaloff of Ioannina, Panayiotis Anagnostopoulos, a Peloponnesian and Emmanuel Xanthos of Patmos…” And so Anagnostopoulos dedicated himself body and soul to the cause of the revolutionary struggle, becoming intensely active, whereas after 1818 he was to be one of the most important cadres of the Society of Friends, playing a leading role. He initiated into their organization the chieftains Ana-gnostaras and Demetrakopoulos as well as the financial benefactors of the Society of Friends the brothers Athanassios and Panayiotis Sekeris. In 1819, having secured a letter of reference from Patriarch Gregorios V, he attempted to defuse the discord among various local petty rulers of the Transdanubian principalities and undertook the task of collecting money so as to prepare a Pan-Balkan uprising against the sultan. He collaborated closely with Demetrios Ypsilantis and in April 1821 he accompanies the latter to the Peloponnese. He fought in Tripolitsa, Nafplion, Acrocorinth and Central Greece at the side of Kolokotronis, Anagnostaras, D. Ypsilantis and Niketaras. At the 3rd National Assembly he resolutely refused to sign the disgraceful resolution for “English Subjection”, while at his initiative the reports to the Czar were drawn up and the invitation to Kapodistrias to assume power was made. In 1828, Kapodistrias appointed him Commissioner of Elida [Prefect of Ilia], while during the reign of Otto he assumed various government posts. He passed away in 1854 of cholera, which spread in Athens from the Anglo-French army.


Anagnostopoulos, the First Member of the Society of Friends, native of Andritsaina

A leading figure of the Society of Friends, a fighter and politician, Panayiotis Anagnosto-poulos was born in Andritsaina around 1790. His family immigrated to Smyrna in 1808. He then moved to Odessa and worked at the drapery shop of Athanassios Sekeris,a wealthy Greek of Constantinople. There he met Skoufas and Tsakaloff, cultivating close ties of friendship and trust. Emmanuel Xanthos sent to the National Assembly in 1843 a handwritten report that is preserved at the archives of the National Library with index number 9142 and in which he reported, among other things, that “the first to confer and commence the mission in Odessa in November of

Άποψη του κτηρίου της Βιβλιοθήκης

Partial view of the Library Building

43

Hγετική φυσιογνωµία της Φιλικής Εταιρίας, αγωνιστής και πολιτικός, ο Παναγιώτης Ανα-γνωστόπουλος γεννήθηκε στην Ανδρίτσαινα περί το 1790. Η οικογένειά του θα ξενιτευτεί το 1808 στη Σµύρνη, ενώ στη συνέχεια ο ίδιος πηγαίνει στην Οδησσό και εργάζεται στο εµπορικό του Αθανάσιου Σέκερη, πλουσίου Έλληνα Κωνσταντινοπολίτη. Εκεί γνωρίζεται µε τους Σκουφά και Τσακάλωφ αναπτύσσοντας στενές σχέσεις φιλίας και εµπιστοσύνης. Ο Εµµανουήλ Ξάνθος στέλνει στην Εθνοσυνέλευση το 1843 µια ιδιόγραφη αναφορά η οποία φυλάσσεται στα αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης, µε αριθµό 9142 και στην οποία µεταξύ άλλων αναφέρει ότι “οι πρώτοι συσκεφθέντες και αρχίσαντες το έργον εις Οδυσ-σόν κατά τον Νοέµβριο του 1814 έτους, ήσσαν τέσσερα άτοµα, ο Νικόλαος Σκουφάς εκ της Άρτης, ο Αθανάσιος Φίρου Τσακάλωφ, Ιωαννίτης, ο Παναγιώτης Αναγνωστόπου-λος, Πελοποννήσιος και ο Εµµανουήλ Ξάνθος εκ της Πάτµου...”. Ο Αναγνωστόπουλος λοιπόν αφιερώνεται ψυχή τε και σώµατι, στην υπηρεσία του επαναστατικού αγώνα, αναπτύσσοντας έντονη δραστηριότητα, ενώ µετά το 1818 αποτελεί ένα από τα πλέον σηµαντικά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας, διαδραµατίζοντας ηγετικό ρόλο. Μύησε στην οργάνωση τους οπλαρχηγούς Αναγνωσταρά και Δηµητρακόπουλο καθώς και τους οικονοµικούς ευεργέτες της Φ. Ε. αδελφούς Αθανάσιο και Παναγιώτη Σέκερη. Το 1819, έχοντας εξασφαλίσει συστατική επιστολή από τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’ επιχειρεί να εκτονώσει έριδες διαφόρων τοπικών ηγεµονίσκων στις παραδουνάβιες ηγεµονίες και αναλαµβάνει την συγκέντρωση χρηµάτων, µε σκοπό την προετοιµασία µιας πανβαλκα-νικής εξέγερσης, εναντίον του σουλτάνου. Συνεργάζεται στενά µε τον Δηµήτριο Υψηλάντη και τον Απρίλιο του 1821 τον συνοδεύει στην Πελοπόννησο. Πολέµησε στην Τριπολιτσά, στο Ναύπλιο, την Ακροκόρινθο και τη Στερεά Ελλάδα, στο πλευρό των Κολοκοτρώνη, Αναγνωσταρά, Δ. Υψηλάντη και Νικηταρά. Στην Γ’ Εθνοσυνέλευση αρνήθηκε σθεναρά να υπογράψει το επονείδιστο ψήφισµα της “Αγγλικής Υποτέλειας”, ενώ µε δική του πρω-τοβουλία συνετάχθησαν οι αναφορές προς τον Τσάρο και η πρόσκληση ανάληψης εξουσίας προς τον Καποδίστρια. Το 1828, διορίστηκε από τον Καποδίστρια Επίτροπος Ήλιδος (Νοµάρχης Ηλείας), ενώ και κατά την Οθωνική βασιλεία θα αναλάβει διάφορες κυβερνητικές θέσεις. Πέθανε το 1854 από χολέρα, που εξαπλώθηκε στην Αθήνα από τον αγγλογαλλικό στρατό.


Αναγνωστόπουλος, ο Ανδριτσάνος Πρωτοφιλικός

Πρωτοφιλικός Παναγιώτης

Αναγνωστόπουλος

Statue of Panayiotis Anagnostopoulos,

Founding Member of the Society of Friends

(Filiki Etaireia)

Hγετική φυσιογνωµία της Φιλικής Εταιρίας, αγωνιστής και πολιτικός, ο Παναγιώτης Ανα-γνωστόπουλος γεννήθηκε στην Ανδρίτσαινα περί το 1790. Η οικογένειά του θα ξενιτευτεί το 1808 στη Σµύρνη, ενώ στη συνέχεια ο ίδιος πηγαίνει στην Οδησσό και εργάζεται στο

Πρωτοφιλικός Παναγιώτης

Αναγνωστόπουλος

Statue of Panayiotis Anagnostopoulos,

Founding Member of the Society of Friends

(Filiki Etaireia)

44

The Public Library of Andritsaina also functions in part as an Archaeological Museum of the greater region. It is inevitably a necessary and complementary stepping stone for the visitor to the marvelous temple of Epicurean Apollo, a mature work by the ingenious architect Ictinus from 410 B.C., which is but a stone’s throw from the library. In early 1810, in the province of mountainous Olympia, an archaeological and cultural drama took place furtively and silently, with this immortal archaeological masterpiece in the leading role. Avarice, combined with the ignorance of some locals and the ‘trend’ of wealthy Europeans, who wanted the archaeological treasures of other nations plucked away to adorn the showcases of museums in the capitals of “enlightened Europe’, was instrumental in the stripping of marble ornaments from the temple of Epicurean Apollo. English travellers, aware of the immense value of the creations made by the unrivalled sculptor Alkamenes, persuaded local residents to remove the bas-relief marble pediments and the sculptures of the frieze, the renowned Battle of the Amazon and the Battle of Centaurs. The 23 marble slabs were transported by hand onto rafts by numerous workers to Bouzi and from there were loaded onto ships and taken to the British Museum where until the present they adorn the exhibition entitled “Greek Marbles”, next to those from the Parthenon. In 1963, the British Museum donated to the Public Library of Andritsaina plaster moulds of the 23 original slabs and today the Battles of the Amazon and the Centaurs embellish with their incredible dynamic and naturalness the corridors and ceilings of the Library, reminding the visitor of the unrivalled craftsmanship of the unequalled, ancient artist.


The marble slabs of Alkamenes...

Ο Ναός ΕπικουρίουΑπόλλωνα

The temple ofEpicurean Apollo

H Δηµόσια Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας λειτουργεί εν µέρει και ως Αρχαιολογικό Μουσείο της ευρύτερης περιοχής. Αποτελεί αναπόδραστα, απαραίτητη και συµπληρωµατική µατιά για τον επισκέπτη του θαυµάσιου ναού του Επικουρίου Απόλλωνα, έργο ωριµότητας του ιδιοφυούς αρχιτέκτονα Ικτίνου του 410 π.Χ., που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την βιβλιοθήκη. Αρχές του 1810, στην επαρχία της ορεινής Ολυµπίας, σκοτεινά και αθόρυβα, συντελέστηκε ένα αρχαιολογικό και πολιτιστικό δράµα, µε πρωταγωνιστή ετούτο το αθάνατο αρχαιολογικό µνηµείο. Η φιλοχρηµατία, σε συνδυασµό µε την άγνοια κάποιων ντόπιων και η “µόδα” των πλουσίων Ευρωπαίων, που ήθελαν τους αρχαιολογικούς θησαυρούς άλλων χωρών, να ξεριζώνονται για να κοσµήσουν τις προθήκες µουσείων σε πρωτεύουσες της “φωτισµένης Ευρώπης”, συνετέλεσαν ώστε ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνα να απογυµνωθεί οικτρά, από τα µαρµάρινα στολίδια του. Άγγλοι περιηγητές, αντιλαµβανόµενοι την τεράστια αξία των δηµιουργηµάτων του αξεπέραστου γλύπτη Αλκαµένη, έπεισαν ντόπιους κατοίκους να κόψουν και να κατεβάσουν τα ανάγλυφα µαρµάρινα αετώµατα και τα γλυπτά της ζωοφόρου, τις περιώνυµες Αµαζονοµαχία και Κενταυροµαχία. Οι 23 µαρµάρινες πλάκες, µεταφέρθηκαν στα χέρια µε σχεδίες από πάµπολλους εργάτες, στο Μπούζι και από εκεί φορτώθηκαν σε πλοία και ξενιτεύτηκαν στο Βρετανικό Μουσείο όπου µέχρι και σήµερα, κοσµούν την έκθεση µε τίτλο Ελληνικά Μάρµαρα (Greek Marbles), δίπλα στα αντίστοιχα του Παρθενώνα. Το 1963, το Βρετανικό Μουσείο, δώρισε στην Δηµόσια Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας, γύψινα εκµαγεία των 23 πρωτότυπων πλακών και σήµερα οι Αµαζονοµαχία και Κενταυροµαχία, κοσµούν τους διαδρόµους και τους ορόφους της Βιβλιοθήκης, θυµίζοντας µε την απίστευτη δυναµική και φυσικότητά τους, την απαράµιλλη τεχνική του άφταστου, αρχαίου καλλιτέχνη.


Οι µαρµάρινες πλάκες του Αλκαµένη…

45

Αντίγραφα Ζωφόρου του Ναού Επικουρίου Απόλλωνα. Αµαζονοµαχία - Κενταυροµαχία Plaster casts of the Frieze of the Temple of Epicurean Apollo

Οι περιπέτειες της συλλογής του Αγαθόφρονος Νικολόπουλου δεν τερµατίστηκαν µε τη µεταφορά της από το Παρίσι στην Ανδρίτσαινα. Ακολούθησαν συχνές µετακινήσεις των βιβλίων από ένα χώρο σε άλλον, προέκυψαν προβλήµατα σχετικά µε την καταλληλότητα των κτηρίων. Κατά κάποιον τρόπο οι ταλαιπωρίες συνεχίστηκαν. Όµως, είναι παρήγορο ότι εξ αιτίας των κτηριακών περιπετειών και των µετακινήσεων, ενεργοποιήθηκε άµεσα ο τοµέας της συντήρησης των βιβλίων. Οι πρωτοβουλίες που περιγράφονται εδώ, ας θεωρηθούν ελάχιστος φόρος τιµής στον άνθρωπο που αφιέρωσε όλη του τη ζωή στα βιβλία και κινούµενος από αγαθοφροσύνη αλλά και γενναιοδωρία τα κληρονόµησε στην ιδιαίτερη πατρίδα που, από µια παραξενιά της µοίρας, δεν επισκέφθηκε ποτέ.

Η συλλογή φιλοξενήθηκε για πολλά χρόνια σε ιδιόκτητη πτέρυγα στη βορεινή πλευρά του σχολικού κτηρίου. Το 1989 τα βιβλία τοποθετήθηκαν σε χαρτοκιβώτια εν αναµονή της ολοκλήρωσης του κτηρίου που θα αποτελούσε και τον τελευταίο σταθµό µιας πολυτάραχης περιπέτειας. Τα κιβώτια µεταφέρθηκαν στο κτήριο όπου στεγάζεται η ΔΟΥ Ανδρίτσαινας και παρέµειναν εκεί µέχρι το 1998. Ένα χρόνο πριν την τελική µεταφορά άρχισε να υλοποιείται ένα µακροπρόθεσµο πρόγραµµα µε στόχο τη σταδιακή συντήρηση των βιβλίων σε τρείς διαφορετικές φάσεις. Στις δύο πρώτες φάσεις, βασικός συντελεστής υπήρξε το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων και συγκεκριµένα το Τµήµα Βιβλιοθηκών. Στην τρίτη φάση, τη συντήρηση των βιβλίων ανέλαβε επαξίως ο Πανελλήνιος Σύλλογος Φίλων της Βιβλιοθήκης της Ανδρίτσαινας ο οποίος µέχρι σήµερα συµπεριλαµβάνει στις δραστηριότητές του τη χρηµατοδότηση των εργασιών συντήρησης. Είχα την τύχη να παρακολουθήσω από κοντά και τις τρεις φάσεις επωµιζόµενος και την ευθύνη των έργων. Οµολογώ ότι λίγες βιβλιοθήκες στην Ελλάδα, έχουν να επιδείξουν ανάλογη δραστηριότητα όσον αφορά στη φροντίδα και στη µέριµνα των θησαυρών που φυλάσσουν.

Στην πρώτη φάση, για να υπάρξει και µια ουσιαστική επαφή µε τα βιβλία αποφασίστηκε ο έλεγχος της κατάστασης διατήρησης και ο επιφανειακός καθαρισµός τους ένα προς ένα και φύλλο προς φύλλο. Θα αποκτούσαµε έτσι µια ικανοποιητική εικόνα των προβληµάτων τους. Η σχετική πρόταση που διαµορφώθηκε περιλάµβανε τον επιφανειακό καθαρισµό καθώς και την καταγραφή και αξιολόγηση των φθορών που παρουσίαζαν τα βιβλία. Το πρόγραµµα παρουσίαζε εξαιρετικό ενδιαφέρον και ήταν η πρώτη φορά που εφαρµόζονταν τόσο συστηµατικά στον ελληνικό χώρο.2 (Εικ. 1, 2, 3)

Ο επιφανειακός καθαρισµός των βιβλίων, ως φάση της λεγόµενης προληπτικής συντήρησης, πραγ-µατοποιείται στις µεγάλες και οργανωµένες βιβλιοθήκες του εξωτερικού κάθε 2-3 χρόνια απαραιτήτως. Χωρίς να είναι µια πολυδάπανη επέµβαση, εξασφαλίζει τουλάχιστον την αποµάκρυνση της σκόνης που ιδιαίτερα στις µεγαλουπόλεις είναι φορέας επιβλαβών ουσιών για το χαρτί και τις βιβλιοδεσίες. Επιπλέον αποµακρύνονται -όχι όµως εντελώς- τα σπόρια παράσιτων µικροοργανισµών που αναπτύσσονται πάνω στο χάρτινο υπόστρωµα κάτω από ειδικές κλιµατολογικές συνθήκες. Ο συνδιασµός ατµοσφαιρικών ρύπων µε υψηλή υγρασία και θερµοκρασία εκθέτει σε πολύ µεγάλο κίνδυνο το βιβλιακό υλικό. Η αποµάκρυνση της σκόνης, εκτός του ότι καθιστά τα βιβλία πιο ελκυστικά στον αναγνώστη, δίνει στη βιβλιοθήκη µια εικόνα επιµέλειας και φροντίδας, µειώνοντας την αίσθηση της εγκατάλειψης και επιπλέον τους κινδύνους που ελλοχεύουν από έναν ύπουλο εχθρό. Εξάλλου ο επιφανειακός καθαρισµός αποτελεί προοίµιο, προκειµένου στα επόµενα στάδια να εξασφαλιστεί η επιτυχία ενός ολοκληρωµένου προγράµµατος συντήρησης.

Συγχρόνως µε τον καθαρισµό των βιβλίων, ήταν επιβεβληµένο να γίνει και µία γενική αξιολόγηση και καταγραφή των φθορών, ούτως ώστε να συστηµατοποιηθεί η µελλοντική επιλογή των φθαρµένων βιβλίων για µια ολοκληρωµένη αποκατάστασή τους. Για το σκοπό αυτό συντάχθηκε ένα σύντοµο αλλά περιεκτικό Δελτίο Συντήρησης στο οποίο, µεταξύ των άλλων, περιγραφόταν η κατάσταση διατήρησης κάθε βιβλίου. Τα Δελτία συµπληρώνονταν κατά τη διάρκεια του επιφανειακού καθαρισµού και στη συνέχεια µηχανογραφήθηκαν. Το σχετικό ηλεκτρονικό πρόγραµµα δίνει τη δυνατότητα στον

1. Εκφράζω θερµές ευχαριστίες στην κ. Αντωνία Βλαχούση, προϊσταµένη της Βιβλιοθήκης για την εµπιστοσύνη, και την άψογη συνεργασία ετών. Τον Δήµαρχο Ανδρίτσαινας κ. Τρύφωνα Αθανασόπουλο για το ενδιαφέρον και την κατανόησή του. Τέλος, but not least, την Γραµµατέα του Πανελλήνιου Συλλόγου Φίλων της Βιβλιοθήκης της Ανδρίτσαινας , κ. Διαµάντω Νασιοπούλου - Πετροπούλου για την ανεπιφύλακτη υποστήριξη, υποµονή και την εγκαρ-διότητά της.2. Την πρωτοβουλία του Τµήµατος Βιβλιοθηκών του Υπουργείου Παιδείας πραγµατοποίησαν οι συντηρητές βιβλια-κού και αρχειακού υλικού κ. Μαρία Αργυρού και κ. Γιάννης Σκορδύλης µε την επίβλεψη του υπογράφοντος. Το ενδιαφέρον και η συµβολή των κ. Β. Μπουζίκου και Κ. Χατζοπούλου από το Τµήµα Βιβλιοθηκών υπήρξε συστηµατική και καθοριστική.

46ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΑΓΑΘΟΦΡΟΝΟΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ 1

47

ενδιαφερόµενο να συγκεντρώσει τους Ταξινοµικούς Αριθµούς όλων των βιβλίων στα οποία πα-ρατηρείται µια συγκεκριµένη φθορά καθώς και τη δυνατότητα πολλαπλών συνδιασµών µεταξύ δια-φορετικών τύπων φθορών. Η δεύτερη φάση ουσιαστικά ακολούθησε λίγους µήνες πριν την τελική µεταφορά των βιβλίων στο σηµερινό κτήριο της βιβλιοθήκης. Κατά τον επιφανειακό καθαρισµό αποµακρύνθηκαν η σκόνη και το µεγαλύτερο µέρος των σπορίων που βρίσκονται στα σηµεία που αναπτύχθηκαν µύκητες ή έντοµα. Αποτελεί γεγονός ότι τα εναποµείναντα σπόρια εάν βρεθούν κάτω από ευνοϊκές κλιµατολογικές συνθήκες, επαναδραστηριοποιούνται. Η απεντόµωση και η απολύµανση θα εξασφάλιζαν την απο-µάκρυνση κάθε κινδύνου για τα βιβλία. (Εικ. 4, 5)

Την απεντόµωση των βιβλίων ανέλαβε η εταιρεία Entomokil η οποία τον Νοέµβριο του 1998 µετέφε-ρε τις δραστηριότητές της στην Ανδρίτσαινα. Τα κιβώτια µε τα βιβλία µεταφέρθηκαν από το κτήριο της ΔΟΥ στο νέο κτήριο όπου τοποθετήθηκαν κατάλληλα στον όροφο ώστε να αρχίσει η διαδικασία της απεντόµωσης. Τα κιβώτια κλείστηκαν αεροστεγώς σε ειδικό πλαστικό θάλαµο, ελέγχθηκε η θερµοκρασία και η υγρασία του χώρου και στη συνέχεια διοχετεύθηκε διοξείδιο του άνθρακος επί 25 ηµέρες. Καθηµερινά η υπεύθυνος της Βιβλιοθήκης κ. Αντωνία Βλαχούση πραγµατοποιούσε ελέγχους στις τιµές των ηλεκτρονικών µετρητών που είχαν τοποθετηθεί µέσα στους θαλάµους. Στις 15 Δεκεµβρίου 1998 ανοίχθηκαν οι θάλαµοι, έγινε απαερισµός του χώρου και τα κιβώτια τοποθετήθηκαν περιµετρικά των τοίχων. Στις 20 Δεκεµβρίου τα κιβώτια ανοίχθηκαν και άρχισε η τοποθέτηση των βιβλίων στα ράφια που είχαν αγορασθεί από την εταιρεία ΕΜΠΟΡΙΚΗ SPIDER. (Εικ. 6)

Στα επόµενα έτη ενεργοποιήθηκε ο Πανελλήνιος Σύλλογος Φίλων της Βιβλιοθήκης της Ανδρίτσαινας που είχε συσταθεί από το 1987. Με χορηγία του Συλλόγου κατασκευάστηκαν µεταξύ των ετών 2003 - 2004 νέες ξύλινες προθήκες µε ερµάρια και τα βιβλία τοποθετήθηκαν στην τελική τους θέση. Συγχρόνως, ο Σύλλογος φρόντισε να εξοπλίσει τον παρακείµενο χώρο του εκθετηρίου, σε εργαστήριο συντήρησης. (Εικ. 7)

Μεταξυ 2007-2008, τοποθετείται η έναρξη της τρίτης φάσης που περιλαµβανε τη συντήρηση συ-γκεκριµένων βιβλίων. Επιλέχθηκαν βιβλία που παρουσίαζαν µια εκτεταµένη γκάµα φθορών. Τις εργασίες συντήρησης ανέλαβε ο συντηρητής κ. Τρύφωνας Τρυφωνόπουλος µε εβδοµαδιαίες µετακι-νήσεις από την Πάτρα. Το κεφάλαιο της συντήρησης των βιβλίων που άνοιξε ουσιασικά µε την τρίτη φάση είναι ίσως το µεγαλύτερο, το πλέον χρονοβόρο και πολυέξοδο. Η συλλογή του Νικολόπουλου περιλαµβάνει παλαίτυπες εκδόσεις του 16ου αιώνα µερικές µε τις αυθεντικές βιβλιοδεσίες και άλλες που βιβλιοδετήθηκαν µεταγενέστερα. Το ιστορικό ενδιαφέρον, ο πλούτος και η ποικιλία των βιβλιοδεσιών, καθιστούν τη συλλογή ασύλληπτης αξίας για τα ελληνικά δεδοµένα.Οι εργασίες συντήρησης αποσκοπούν στο να θεραπεύσουν αφενός τις παθήσεις του χάρτινου υποστρώµατος και αφετέρου να αποκαταστήσουν την λειτουργικότητα του χωρίς να αλλοιώσουν εξωτερικά την ιστορικότητα του βιβλίου στο σύνολό του. Ενίοτε, οι επεµβάσεις συντήρησης θυµίζουν µικροχειρουργικές τεχνικές που απαιτούν υποµονή, δεξιοτεχνία και επιστηµονική γνώση. Ο κίνδυνος της αντικατάστασης σηµαντικών αλλά φθαρµένων βιβλιοδεσιών, που επί δεκαετίες στιγµάτισε τη δραστηριότητα των ελληνικών βιβλιοθηκών, ως “η εύκολη λύση”, ευτυχώς αποφεύχθηκε στην πνευ-µατική κληρονοµιά της Ανδρίτσαινας.

Κωνσταντίνος Ι. ΧούληςΕπίκουρος Καθηγητής - Τµήµα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης - Τ.Ε.Ι. Αθήνας

Εικ. 1, 2, 3 - Κατά τη διάρκεια του επιφανειακού καθαρισµού και την τοποθέτηση σε νέα χαρτοκιβώτια Εικ. 4, 5 - Η εγκατάσταση για την απεντόµωση των βιβλίων Εικ. 6 - Το άνοιγµα των κιβωτίων και η ταξινόµηση των βιβλίων Εικ. 7 - Το εργαστήριο συντήρησης βιβλίων σε παρακείµενο χώρο του εκθετηρίου Εικ. 8 - Βιβλίο πριν και µετά τις εργασίες συντήρησης.

1 2

4

53

48

The hardships suffered by the collection belonging to Agathophronas Nikolopoulos did not end with its journey to Andritsaina. The books frequently changed from one location to another as there were problems regarding the suitability of the various buildings. The trials as it were continued. However, it is a consolation that due to the problems with the buildings and the constant moves, the book restoration process was immediately activated. Let the initiatives that are described here serve as a small tribute to the man, who having dedicated his entire life to books and motivated by goodness and generosity then bequeathed them to his native land, which by a twist of fate was never to visit.

The collection was housed in a privately-owned wing of the northern side of the school building for many years. In 1989, the books were placed into cardboard boxes in anticipation of the completion of the edifice that was to be the final resting place after a long and eventful adventure. Τhe carton boxes were transferred to the building housing the Andritsaina State Revenue Office and remained there until 1998. Α year prior to the final move, a long-term program began to be implemented with a view to the gradual restoration of the books in three stages. In the first two stages, the basic instrument was the Ministry of National Education and Religious Affairs and in particular, the Department of Libraries. In the third stage, the restoration of the books was undertaken by the Pan-Hellenic Association of Friends of the Andritsaina Library and they did exceptional work. The Association has undertaken the funding of the restoration tasks as one of their many activities. I had the good fortune to witness at close range all three stages, having assumed the responsibility of the assignment and must confess that few libraries in Greece can claim to be as active with regards to the care given to the treasures they guard as this one.

During the first stage, it was decided to check the condition they were in and to do superficial cleaning of the books, one by one and page by page so as to ensure effective assessment of the books’ conditions. This would help us to get a satisfactory picture of any problems. The proposal that was made included superficial cleaning as well as the recording and evaluation of damage to the books. This was an exceptionally interesting project and it was the first time that it was being implemented so systematically in Greece. 2 (Pic. 1, 2, 3)

The superficial cleaning of the books as the phase of preventive restoration, as it is called, is carried out mandatorily at the large and organized libraries abroad every 2-3 years. Without being a very expensive procedure, it at least ensures the removal of dust that particularly in metropolises is a carrier of substances harmful to the paper and the bookbinding. Moreover the germs of parasites and microorganisms that grow on the paper substratum under certain climatic conditions are removed -albeit not completely. The combination of atmospheric pollution with heavy humidity and high temperatures puts the books at risk. The removal of dust, apart from making the books more appealing to the reader, gives the library the image of being diligent and caring, reducing both the sense of abandonment but also eliminating the danger of a devious enemy in the lurk. Besides, superficial cleaning is the prelude so as to ensure that the subsequent stages will lead to a successful outcome of the total restoration program.

THE CHRONICLE OF THE RESTORATION OF THE BOOKS BELONGING

TO KONSTANTINOS AGATHOPHRONAS NIKOLOPOULOS1


1. I wish to express my heartfelt thanks to Ms. Antonia Vlahoussi, head of the Library for her trust and many years of impeccable cooperation; the Mayor of Andritsaina, Mr. Tryphon Athanassopoulos for his interest and consideration. Last, but not least, the Secretary of the Pan-Hellenic Association of Friends of the Andritsaina Library, Ms. Diamanto Nassiopoulou-Petropoulou for her unreserved support, patience and warmth.2. The restorers of the books and archival material, Ms Maria Argyrou and Mr. Ioannis Skordylis under the supervision of the undersigned carried out the initiative of the Department of Libraries of the Education Ministry. The interest and contribution of V. Bouzikou and K. Hatzopoulou of the Department of Libraries were both systematic and decisive.

49

While the cleaning takes place, it is imperative to make a general assessment and recording of the damages in order to systematize the future selection of the damaged books for their complete restoration. To this end, a brief but comprehensive Restoration Form was prepared, where, among other points, the condition of each book was described. The forms were completed during the superficial cleaning and then computerized. The relevant software allows the person concerned to gather the Classification numbers of all the books where specific damage has been detected but also allows for multiple combinations between different types of damage. The second stage basically came a few months before the final transfer of the books to the current library edifice. During the superficial cleaning, the dust and most of the germs found at the spots where fungi or insects grew were removed. However, it is often the case that the remaining germs may become active again if favourable conditions are available. Therefore, disinsectization and disinfection would ensure the elimination of any dangers for the books. (Pic. 4, 5)

The firm Entomokil undertook the disinsectization and in November 1998 it set up its equipment in Andritsaina. The cartons with the books were taken from the Andritsaina State Revenue Office building to the new building where they were laid out appropriately on the floors so that the disinsectization procedure could begin. The cartons were sealed in air-tight special plastic chambers, the temperature and room humidity were monitored and then carbon dioxide was channeled for 25 days. On a daily basis, Ms Antonia Vlahoussi, the head of the Library, made checks of the values of the electronic indicators that were installed in the chambers. On December 15, 1998 the chambers were opened, the room was ventilated and the boxes were placed around the walls. On December 20 the cartons were unsealed and then the books were placed on the shelves that had been purchased from the company EMPORIKI SPIDER. (Pic. 6)

Right after the restoration process had begun, the Pan-Hellenic Association of Friends of the Andritsaina Library, established in 1987, became actively involved. With a grant from the Association new wooden showcases and cupboards were manufactured from 2003 -2004 and the books were put in their final places. At the same time, the Association saw to it that the room adjacent to the exhibition hall was equipped into a restoration workshop. (Pic. 7)

From 2007 to 2008 the third phase began, which included the restoration of specific books. Books with varying degrees of wear and tear were chosen. The restoration work was undertaken by the restorer, Tryphon Tryphonopoulos with weekly visits from Patras. The chapter of book restoration that basically comprised the third stage is perhaps the largest, the most time-consuming and expensive phase. The collection of Nikolopoulos contains incunabula of the 16th century, some of which with their original bookbinding and others with later bookbinding. The historical interest, the wealth and variety of bookbinding render the collection of inconceivable value given what has been the custom in Greece. The restoration tasks are aiming at treating the illnesses to the paper substratum but also at restoring the book’s functionality without adulterating externally the historicity of the book in its whole. On occasion, the restoration process is similar to microsurgical techniques that require patience, skill and scientific knowledge. The risk being run when restoring significant but damaged bindings, which for decades branded the activity of Greek libraries as “the easy way out” was fortunately avoided in the case of the cultural heritage of Andritsaina.

Konstantinos I. Houlis - Assistant Professor Department of Conservation of Antiquities & Works of Art - Athens Technical Educational Institute ( Τ.Ε.Ι)

6 7 8

Pic. 1, 2, 3 - During the superficial cleaning and the placing of the books in new boxes. Pic. 4, 5 - The set-up of the books for disinsectization Pic. 6 - The opening of the cartons and the classification of books. Pic. 7 - The book restoration workshop in the room adjacent to the Exhibition hall. Pic. 8 - Books before and after the restoration tasks.

50

H Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας υπηρετεί ακούραστα την Ελληνική εκπαίδευση, όπως άλλωστε είχε οραµατιστεί και ο δωρητής της. Υπάγεται στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευµάτων και διοικείται από πενταµελή εφορευτική επιτροπή. Ο συνολικός αριθµός βιβλίων, ξεπερνά τους 40.000 τόµους και σε ότι αφορά την καταλογογράφηση των δωρισµένων από τον Νικολόπουλο τίτλων, το 1987 το Κέντρο Νεοελληνικών Σπουδών, του Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών, µε την συνεργασία του τότε Διευθυντή Βιβλιοθήκης κου Δηµητρίου Πρίγγουρη, εκπόνησε, συνέταξε και εξέδωσε, κατάλογο 722 σελίδων, µε τα στοιχεία των βιβλίων της δωρεάς. Η Δηµόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ενηµερωτικές και πολιτιστικές ανάγκες του κοινού και του τόπου της, διατηρώντας αρχειακό υλικό τοπικών εφηµερίδων και περιοδικών, συµ-βάλλοντας έτσι στην έρευνα και δηµοσίευση πληροφοριών που αφορούν στην τοπική παράδοση και ιστορία. Στόχος και ελπίδα µας είναι η προώθηση της γνώσης, η αγάπη για το βιβλίο και την ανάγνωση, η διαφύλαξη της πολιτιστικής παράδοσης και της ιστορικής κληρονοµιάς και η συνεχής στήριξη της εκπαιδευτικής πράξης. Συµµετέχοντας ενεργά εξάλλου, σε προγράµµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως “Κοινωνία της Πληροφορίας” και υλοποιώντας πρόταση του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευµάτων για την δηµιουρ-γία και λειτουργία Δηµοσίου Κέντρου Πληροφόρησης, στοχεύουµε στην κατά το δυνατό πληρέστερη εξυπηρέτηση, των ολοένα και αυξανόµενων αναγκών, ενός σύγχρονου κοινού, που επιθυµεί και δικαιούται, νέα παράθυρα στην επικοινωνία και την ενηµέρωση, καθώς και ελεύθερη πρόσβαση στο παγκόσµιο Δίκτυο διακίνησης πληροφοριών.

The Library of Andritsaina untiringly serves Greek education, which, after all, was what its donor had envisaged. It is under the jurisdiction of the Ministry of Education and Religious Affairs and is administrated by a five-member supervisory board. The total number of books is well over 40,000 and as regards the cataloguing of the books donated by Nikolopoulos, in 1987 the Centre of Neo-Hellenic Studies and the National Research Foundation, in cooperation with the then Director of the Library Mr. Demetrios Priggouris, prepared and published a 722-page catalogue with the particulars of the donated books. The Public Historical Library of Andritsaina meets the contemporary informative and cultural needs of the public and its community, preserving archival material of local newspapers and periodicals, thus contributing to the research and publication of information pertaining to local traditions and history. Our aim and hope is to promote knowledge, love for books and reading, the preservation of our cultural tradition and historical heritage as well as the constant support in education. By participating actively, moreover, in European Union programs, such as “Information Society” and by implementing a proposal by the Ministry of Education and Religious Affairs to establish a Public Information Centre, we are aiming at serving as best as possible the ever-increasing needs of a contemporary public that wants and is entitled to new windows to communication and information as well as free access to the worldwide web of information.


At the service of knowledge and civilization...


Στην Υπηρεσία της γνώσης και του πολιτισµού...


Στην Υπηρεσία της γνώσης και του πολιτισµού...

Η έκδοση του παρόντος βιβλίου αποφασίστηκε µε το αριθ. 10/13-6-2009 πρακτικό του Εφορευτικού Συµβουλίου της Δηµόσιας Ιστορικής Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας.

ΤΡYΦΩΝ ΑΘΑΝΑΣOΠΟΥΛΟΣ ΠΡOΕΔΡΟΣΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΓΓΕΛOΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΙΠΡOΕΔΡΟΣΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠOΠΟΥΛΟΣ ΜΕΛΟΣΑΛEΞΙΟΣ ΚΑΡΑΚΑΤΣAΝΗΣ ΜΕΛΟΣΒΙΒH ΔΕΡΕΧAΝΗ ΜΕΛΟΣ

Tην έκδοση του βιβλίου επιµελήθηκανΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΛΙΑΚΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΟΥΛΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ, ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΡΙΓΓΟΥΡΗΣ ΤΕΩΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΗΣ BΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣ. ΘΕΡΜΕΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΣΤΗΝ Κα ΒΛΑΧΟΥΣΗ ΑΝΤΩΝΙΑ, νυν Προϊσταµένη Βιβλιοθήκης Ανδρίτσαινας, για την πολύτιµη επιστηµονική καθοδήγηση της, την παραχώρηση άδειας χρήσης ή/και φωτογράφησης αρχειακού υλικού, καθώς και τις χρήσιµες παρατηρήσεις, διευκρινήσεις και συµβουλές της, καθ’ όλη την διάρκεια της συγκεκριµένης εκδοτικής προσπάθειας. Χωρίς την δική της συµµετοχή και βοήθεια, το παρόν έντυπο θα ήταν αδύνατο να ολοκληρωθεί.

ΠΑΡΑΓΩΓH Εκδόσεις ΈπαθλοΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚO Έπαθλο - ‘Ολγα ΠαπαδοπούλουΦΩΤΟΓΡΑΦIΑ Έπαθλο - Κων/νος Ντόκος, Θωµάς Τζαδήµας, Γιάννης ΛέκκαςΜΕΤΑΦΡAΣΕΙΣ Έπαθλο - Linguaphone Το παρόν έντυπο εκδόθηκε µε την οικονοµική υποστήριξη της COSMOTE.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣΤηλ. & Fax. 26260 22242 • e-mail: [email protected]

www.infolibraries.gr/andritsaina

The publishing of this book was decided in accordance with Minutes no. 10/13-6-2009 of the Supervisory Council of the Public Historical Library of Andritsaina.

TRYPHON ATHANASSOPOULOS CHAIRANTONIOS AGGELOPOULOS VICE-CHAIRPANAYIOTIS HARALAMPOPOULOS MEMBERALEXIOS KARAKATSANIS MEMBERVIVI DEREHANI MEMBER

This publication was edited bySTAVROULA PLIAKOU PHILOLOGISTCONSTANTINE HOULIS ASSISTANT PROFESSOR, DEPARTMENT OF CONSERVATION OF ANTIQUITIES & WORKS OF ART AT ATHENS TECHNICAL EDUCATIONAL INSTITUTE DEMETRIOS PRIGGOURIS FORMER DIRECTOR OF THE ANDRITSAINA LIBRARY SINCEREST THANKS TO MS ANTONIA VLAHOUSSI, current Director of the Andritsaina Library for her valuable scientific guidance, for permitting the use and/or photographing of archival material, as well as for her useful observations, clarifications and advice throughout the entire publishing endeavour. Without her participation and assistance, this booklet would not have been finished. PRODUCTION Epathlo PublicationsCREATIVE WORK Epathlo – Olga PapadopoulouPHOTOGRAPHY Epathlo - Konstantinos Dokos, Thomas Tzademas, Yiannis LekkasTRANSLATIONS Epathlo - Linguaphone This booklet was published thanks to the financial support of COSMOTE.

PUBLIC HISTORICAL LIBRARY OF ANDRITSAINAΤel. & Fax. +30 26260 22242 • e-mail: [email protected]

www.infolibraries.gr/andritsaina

Public Historical Library of Andritsaina

Documents

Transcript of Public Historical Library of Andritsaina