ΑΝΩΤΑΤΗ ∆ΙΑΚΛΑ∆ΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΕΜΟΥ

«ΒΑΛΚΑΝΙΑ: Ιστορική Προσέγγιση - ∆ιαµορφωθείσα Κατάσταση - Εξελίξεις»

Θεσσαλονίκη, 30 Νοε – 1 ∆εκ 2011

ΑΝΩΤΑΤΗ ∆ΙΑΚΛΑ∆ΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΕΜΟΥ ΛΕΩΦ. ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ 29 ΤΚ 555 35-ΠΥΛΑΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Τηλ. 2310472603 Fax: 2310475731

- 2 -

- 3 -

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Αναλυτικό Πρόγραµµα ∆ιηµερίδας …………………………………………………….. 5

Προσφώνηση-Κήρυξη Έναρξης ∆ιηµερίδας από το ∆ιοικητή της Σχολής ……… 7

1η ΗΜΕΡΑ 30 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2011

1η Ενότητα Σπυρίδων Σφέτας, Αναπληρωτής Καθηγητής ΑΠΘ Βαλκάνια: Ιστορική Προσέγγιση-Πολιτική Ανάλυση-Εξελίξεις …………………….

11

Χάρρυ Παπαπανάγος, Αντιπρύτανης-Καθηγητής ΠΑΜΑΚ Βαλκάνια: Οικονοµική Ανάλυση ………………………………………………………...

33

Ηλίας Κουσκουβέλης, Καθηγητής ΠΑΜΑΚ Βαλκάνια: Στρατηγικές-Πολιτικές Εξελίξεις ………………………………….………...

45

2η Ενότητα Φωτεινή Μπέλλου, Επίκουρος Καθηγήτρια ΠΑΜΑΚ Η παρουσία της ∆ιεθνούς Κοινότητας (ΟΗΕ – ΕΕ – ΝΑΤΟ - Κράτη) στα Βαλκάνια-Εξελίξεις …………………………………………………………………………

55 Σχης Γεώργιος Χατζηθεοφάνους, ∆ντής Έδρας ∆ιακλαδικών Επιχ/σεων-Ασκήσεων Η παρουσία των Ελληνικών Ενόπλων ∆υνάµεων στα Βαλκάνια …………………

69

Νικόλαος Ζάϊκος, Επίκουρος Καθηγητής Παν/µίου ∆υτικής Μακεδονίας Βαλκάνια: Προσέγγιση των ζητηµάτων υπό το πρίσµα του ∆ιεθνούς ∆ικαίου …

87

2η ΗΜΕΡΑ 1 ∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2011

1η Ενότητα Ευθυµιάδης Νίκος, Πρόεδρος REDESTOS Efthymiadis Agrotechnology Group, Πρόεδρος ε.Τ. Business Advisory Council for Southeast Europe Ελληνικές Επιχειρήσεις στα Βαλκάνια …………………………………………………

101 Σταύρος Τζίµας, ∆ηµοσιογράφος-Συγγραφέας ∆ηµοσιογραφική Προσέγγιση των Εξελίξεων στα Βαλκάνια ………………………

119

2η Ενότητα Πρέσβης Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, Επικεφαλής του Ελληνικού Γραφείου Συνδέσµου στα Σκόπια Γενική ενηµέρωση για τη πΓ∆Μ-Ελληνική Εξωτερική Πολιτική ………………..….

131 Πρέσβης Νικόλαος Πάζιος, Πρέσβης της Ελλάδας στα Τίρανα Γενική ενηµέρωση για την Αλβανία-Ελληνική Εξωτερική Πολιτική ……………….

145

Πρέσβης ∆ηµήτρης Μοσχόπουλος, Επικεφαλής του Ελληνικού Γραφείου Συνδέσµου στην Πρίστινα Γενική ενηµέρωση για το Κόσοβο-Ελληνική Εξωτερική Πολιτική ………………...

155

Κλείσιµο ∆ιηµερίδας από τον ∆ιοικητή του Γ’ΣΣ …………………………………….. 169

Σαββίδης Παντελής, ∆ηµοσιογράφος - Συντονιστής διηµερίδας Σχόλια – Απόψεις …………………………………………………………………………..

171

Συµπεράσµατα ………………………………………………………………………….….. 179

Φωτογραφικά Στιγµιότυπα ……………………………………………………………….. 187

- 4 -

- 5 -

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ∆ΙΗΜΕΡΙ∆ΑΣ Α∆ΙΣΠΟ (30 Νοε – 1 ∆εκ 2011)

ΩΡΕΣ ΘΕΜΑ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1η ΗΜΕΡΑ – 30 Νοεµβρίου (ΤΕΤΑΡΤΗ)

08:30 Άφιξη προσκεκληµένων 08:45 Προσέλευση Επισήµων 08:50-09:00 Κήρυξη Έναρξης ∆ιηµερίδας ∆ιοικητής Σχολής

1η ΕΝΟΤΗΤΑ 09:00-09:30 Ιστορική Προσέγγιση – Πολιτική

Ανάλυση - Εξελίξεις Σπυρίδων Σφέτας Αν. Καθηγητής ΑΠΘ

09:30-10:00 Οικονοµική Ανάλυση Χάρρυ Παπαπανάγος Αντιπρύτανης-Καθηγητής ΠΑΜΑΚ

10:00-10:30 Στρατηγικές - Πολιτικές Εξελίξεις Κουσκουβέλης Ηλίας Καθηγητής ΠΑΜΑΚ

10:30-11:15 Συζήτηση 11:15-11:45 ∆ιάλειµµα-Καφέ

2η ΕΝΟΤΗΤΑ 11:45-12:15 Η παρουσία της ∆ιεθνούς Κοινότητας

(∆ιεθνείς Οργανισµοί - Κράτη) στα Βαλκάνια - Εξελίξεις

Φωτεινή Μπέλλου Επίκουρη Καθηγήτρια ΠΑΜΑΚ

12:15-12:45 Παρουσία Ελληνικών Ενόπλων ∆υνάµεων στα Βαλκάνια

Σχης Γεώργιος Χατζηθεοφάνους ∆ντής Ε∆ΕΑ/Α∆ΙΣΠΟ

12:45-13:15 Προσέγγιση των ζητηµάτων υπό το πρίσµα του ∆ιεθνούς ∆ικαίου

Νίκος Ζάϊκος Επίκουρος Καθηγητής Παν/µίου ∆. Μακεδονίας

13:15-14:00 Συζήτηση 14:00 Πέρας Εργασιών 1ης Ηµέρας

2η ΗΜΕΡΑ – 1 ∆εκεµβρίου (ΠΕΜΠΤΗ)

1η ΕΝΟΤΗΤΑ 09:00-09:30 Ελληνικές Επιχειρήσεις στα Βαλκάνια Νικόλαος Ευθυµιάδης

Επίτιµος Πρόεδρος ΣΒΒΕ 09:30-10:00 ∆ηµοσιογραφική Προσέγγιση

των εξελίξεων στα Βαλκάνια Σταύρος Τζίµας ∆ηµοσιογράφος - Συγγραφέας

10:00-10:30 Συζήτηση 10:30-10:50 ∆ιάλειµµα-Καφέ

2η ΕΝΟΤΗΤΑ 10:50-11:40 Γενική Ενηµέρωση για την FYROM

Ελληνική Εξωτερική Πολιτική Πρέσβης Αλεξ. Παπαδοπούλου Επικεφαλής Ελληνικού Γραφείου Συνδέσµου στα Σκόπια

11:40-12:30 Γενική Ενηµέρωση για τη Αλβανία Ελληνική Εξωτερική Πολιτική

Πρέσβης Νικόλαος Πάζιος Πρέσβης στα Τίρανα

12:30-13:20 Γενική Ενηµέρωση για το Κόσσοβο Ελληνική Εξωτερική Πολιτική

Πρέσβης ∆ηµήτρ. Μοσχόπουλος Επικεφαλής Ελληνικού Γραφείου Συνδέσµου στην Πρίστινα

13:20-13:50 Συζήτηση 13:50-14:00 Πέρας ∆ιηµερίδας ∆ιοικητής Γ’ ΣΣ

Συντονιστής: ∆ηµοσιογράφος Σαββίδης Παντελής

- 6 -

- 7 -

ΑΝΩΤΑΤΗ ∆ΙΑΚΛΑ∆ΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ - ΚΗΡΥΞΗ ΕΝΑΡΞΗΣ ΤΗΣ ∆ΙΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

ΑΠΟ ΤΟ ∆ΙΟΙΚΗΤΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΑΞΙΑΡΧΟ ∆ΗΜΗΤΡΙΟ ΚΟΥΤΡΟΥΜΑΝΗ

- 8 -

- 9 -

Προσφώνηση - Κήρυξη Έναρξης ∆ιηµερίδας

από το ∆ιοικητή της Σχολής

Η Σχολή στο πλαίσιο της επιµόρφωσης των σπουδαστών πραγµατοποιεί σήµερα και αύριο διηµερίδα µε θέµα Βαλκάνια: Ιστορική Προσέγγιση - ∆ιαµορφωθείσα Κατάσταση -Εξελίξεις.

Τα Βαλκάνια από το µακρινό παρελθόν λειτούργησαν και λειτουργούν ως σταυροδρόµι πολιτισµών, ανάµεσα στην Ευρωπαϊκή και την Ασιατική ήπειρο. Η ταυτότητα και ο τεµαχισµός της βαλκανικής χερσονήσου θεωρείται σύµφωνα µε αρκετούς ιστορικούς απότοκο της ορεινής γεωγραφίας της, της συγκέντρωσης πολλών εθνοτήτων σε έναν γεωγραφικά περιορισµένο χώρο και της εξαιρετικά βίαιης ιστορίας της, που είναι γεµάτη πολέµους, επιδροµές, εξεγέρσεις.

Η ρευστότητα των συνόρων στην Βαλκανική και ο µεγάλος αριθµός πολέµων και αντιπαραθέσεων ερµηνεύεται συχνά ως δυσκολία των διαφορετικών εθνοτήτων να συνεργαστούν µεταξύ τους ειρηνικά. Τούτη η άποψη είναι ιστορικά ελεγχόµενη, καθώς οι Βαλκανικοί λαοί σε ένα µεγάλο µέρος της ιστορίας τους εξαρτιόνταν και εξαρτώνται από τις διαθέσεις ισχυρών πολιτικών και στρατιωτικών δυνάµεων και οργανισµών. Οι οργανισµοί αυτοί καθόρισαν και συνεχίζουν να καθορίζουν την ιστορία τους εξαιτίας της προνοµιούχου γεωγραφικής της θέσης, µεταξύ τριών Ηπείρων (Ευρώπης, Ασίας, Αφρικής) και δύο σπουδαίων Θαλασσών (Ευξείνου, Μεσογείου) που της προσδίδει ξεχωριστή στρατηγική αξία στην παγκόσµια σκακιέρα.

Η Βαλκανική, από τα αρχαία χρόνια, αποτέλεσε σηµείο συγκρούσεως Ανατολής και ∆ύσης. Στη σπουδαιότατη γεωγραφική της θέση οφείλει η Ελληνική φυλή - η αρχαιότερη στη Χερσόνησο – το προνόµιο, να µάχεται πάντοτε πρώτη για τον Ελεύθερο Κόσµο. «Αθηναίοι προµαχούντες Μαραθώνι, Χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναµιν».

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία ήταν η ασπίδα της Ευρωπαϊκής ∆ύσεως για µια χιλιετία, από τις επιθέσεις βαρβάρων λαών, από Ανατολικά (Τούρκων - Περσών – Αράβων) και από Βόρειο – Ανατολικά (Σλάβων) (330 µ.Χ – 1453 µ.Χ).

Η Οθωµανική αυτοκρατορία µόνο µετά την κατάληψη της Βαλκανικής αντρώθηκε ως µεγάλη δύναµη. Στην κατοχή των Στενών οφείλει την παράταση της ζωής της µέχρι τον 20ο αιώνα, οπότε δηµιουργήθηκε το Ανατολικό Ζήτηµα.

Από την εποχή του Μεγ. Πέτρου, η Τσαρική Ρωσία προσπάθησε κατ’ επανάληψη, να βγει στη «Θερµή» θάλασσα της Μεσογείου, µέσω της Βαλκανικής.

Από τις αρχές του 20ου αιώνα, οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες (Γερµανία - Αυστροουγγαρία) προσεταιρίζονται την Τουρκία, στην προσπάθεια επέκτασής τους προς τη Μ. Ανατολή και τις Ινδίες.

Κατά τον Α’ Παγκόσµιο πόλεµο (1914 – 1918), οι Σύµµαχοι (Άγγλοι - Γάλλοι – Ιταλοί) αποβίβασαν εδώ στη Θεσ/νίκη τη Στρατιά της Ανατολής για να προσβάλουν τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες από τα Νότια, να βγουν από το αδιέξοδο που είχε δηµιουργηθεί στο ∆υτικό µέτωπο και να ανακουφίσουν τη Ρωσία. Η διαµέσου της Βαλκανικής προέλαση των συµµάχων προς την καρδιά της Γερµανίας συνέβαλε αποφασιστικά στην κατάρρευσή της.

Κατά το διάστηµα του Μεσοπολέµου, η φασιστική Ιταλία, εφαρµόζοντας την πολιτική των Ρωµαίων Καισάρων, έκανε απόβαση, το 1939, στην περιοχή Αυλώνας – ∆υρραχίου και κατέλαβε την Αλβανία, χωρίς αντίσταση. Αργότερα, το 1940, εξαπέλυσε την επίθεσή της εναντίον της Ελλάδας, επιδιώκοντας, µε την κατάληψη της, να κυριαρχήσει στην Ανατολική

- 10 -

Μεσόγειο και να αποκτήσει βάσεις στην Κρήτη και τον έλεγχο της διώρυγας του Σουέζ, της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής γενικότερα.

Κατά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο, η Γερµανία, έχοντας κατά νου τη διάσπαση του Μακεδονικού µετώπου του 1918, κατέλαβε τη Βαλκανική για να καλύψει το δεξιό πλευρό των επιχειρήσεων, τις οποίες σχεδίαζε κατά της Ρωσίας. Με την κατάληψη της Βαλκανικής και των νησιών του Αιγαίου επιδίωκε, επίσης, την υποβοήθηση των επιχειρήσεών της στη Β. Αφρική, την αύξηση της επιρροής της στη Μ. Ανατολή, την αποµόνωση της Τουρκίας, την αποκοπή της αρτηρίας Μεσόγειος – Εύξεινος και την αποκατάσταση του γοήτρου του ηττηµένου Ιταλού συµµάχου της στα βουνά της Βορ. Ηπείρου.

Η διάσπαση της Σοσιαλιστικής Οµοσπονδίας της Γιουγκοσλαβίας αποτέλεσµα των βίαιων εξεγέρσεων και της επέµβασης του ΝΑΤΟ, η αλλαγή του καθεστώτος της Βουλγαρίας και της Ρουµανίας και η ένταξή τους στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, η αλλαγή του καθεστώτος της Αλβανίας και η ένταξή της στο ΝΑΤΟ συνθέτουν µια σειρά ιδιαίτερα σηµαντικών αλλαγών που ξεκίνησαν τη 10ετία του 1990 και είχαν ως αποτέλεσµα την αλλαγή του status quo των Βαλκανίων.

Σήµερα υπάρχουν ακόµη ανοικτά ζητήµατα όπως το µέλλον του Κοσσόβου, το οποίο το 2008 ανακήρυξε µονοµερώς την ανεξαρτησία του και αναγνωρίστηκε από 70 κράτη, µη συµπεριλαµβανοµένης της Χώρας µας και το όνοµα της γειτονικής ΠΓ∆Μ. Σε αυτά να προσθέσουµε το διακαή πόθο όλων των χωρών που δεν είναι µέλη της ΕΕ και του ΝΑΤΟ να ενταχθούν σε αυτούς τους οργανισµούς και την οικονοµική κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη και ήρθε να αυξήσει τα ήδη υπάρχοντα σοβαρά οικονοµικά προβλήµατα των Βαλκανικών Χωρών.

Όλα τα προαναφερόµενα και το γεγονός ότι η περιοχή αυτή αποτελεί το εγγύς γεωστρατηγικό χώρο της Ελλάδας, µε ότι αυτό συνεπάγεται, µας οδήγησαν στην επιλογή του θέµατος αυτού για τη φετινή διηµερίδα ανάµεσα σε άλλα επίσης σηµαντικά ζητήµατα που µας απασχόλησαν, όπως η οικονοµική κρίση και η αραβική άνοιξη.

Οι εκλεκτοί οµιλητές πνευµατικοί ταγοί από την πανεπιστηµιακή κοινότητα, διακεκριµένοι δηµοσιογράφοι και επιχειρηµατίες και οι εξοχότατοι Πρέσβεις µας κ. Παπαδοπούλου Αλεξάνδρα, επικεφαλής του Ελληνικού Γραφείου Συνδέσµου στα Σκόπια, κ. Πάζιος Νικόλαος, Πρέσβης µας στα Τίρανα και ο κ. Μοσχόπουλος ∆ηµήτρης επικεφαλής του Ελληνικού Γραφείου Συνδέσµου στην Πρίστινα και ορισθείς από την ΕΕ ως υπεύθυνος για τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονοµιάς του Κοσόβου, εξασφαλίζουν σφαιρική και ολοκληρωµένη προσέγγιση του τόσου σηµαντικού και ενδιαφέροντος αυτού θέµατος και την επιτυχία της εκδήλωσης αυτής για την οργάνωση της οποίας η Σχολή κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια.

Εκφράζοντας τις θερµές µας ευχαριστίες προς το σύνολο των οµιλητών και των εκλεκτών καλεσµένων, που µας έκαναν την τιµή να αποδεχθούν την πρόσκληση και να βρίσκονται σήµερα εδώ µαζί µας, κηρύσσω την έναρξη της διηµερίδας.

- 11 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

1η Ενότητα

ΘΕΜΑ: Βαλκάνια: Ιστορική Προσέγγιση – Πολιτική Ανάλυση – Εξελίξεις

ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Σφέτας Σπυρίδων Αναπληρωτής Καθηγητής ΑΠΘ

- 12 -

- 13 -

Σπυρίδων ΣΦΕΤΑΣ Αναπληρωτής Καθηγητής της Νεώτερης και Σύγχρονης Βαλκανικής Ιστορίας

στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ

Ο κύριος Σπυρίδων Σφέτας αποφοίτησε από το Ιστορικό Τµήµα της Φιλοσοφικής Σχολής το 1983.

Πραγµατοποίησε τις µεταπτυχιακές του σπουδές και το διδακτορικό του στο Πανεπιστήµιο του Μονάχου της Γερµανίας το 1985-1991.

Εκπλήρωσε τη στρατιωτική του θητεία το 1991-93.

Από το 1993 είναι επιστηµονικός συνεργάτης του Ιδρύµατος Μελετών Χερσονήσου του Αίµου.

Το 1999 εξελέγη Λέκτορας της Νεώτερης και Σύγχρονης Βαλκανικής Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ., το 2004 εξελίχθηκε στη βαθµίδα του Επίκουρου και το 2009 στη βαθµίδα του Αναπληρωτή Καθηγητή.

Ασχολείται µε την ιστορία των Βαλκανίων από τα µέσα του 18ου αιώνα µέχρι την πτώση του κοµµουνισµού, αλλά παρακολουθεί και τις τρέχουσες εξελίξεις. Συνέγραψε αρκετές µονογραφίες και άρθρα. Τελευταία του δηµοσιεύµατα είναι:

Εισαγωγή στη Βαλκανική Ιστορία. Τόµος Α΄. Από την οθωµανική κατάκτηση των Βαλκανίων µέχρι τον Πρώτο Παγκόσµιο Πόλεµο 1354-1918, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2009, Τόµος Β΄ Από τον Μεσοπόλεµο στη λήξη του Ψυχρού Πολέµου 1919-1989, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2011.

Η Τιτοϊκή Γιουγκοσλαβία και η µεταπολιτευτική Ελλάδα του Καραµανλή 1974-1979, έγγραφα από τα Γιουγκοσλαβικά αρχεία, University Studio Press, υπό έκδοση.

- 14 -

- 15 -

Βαλκάνια: Ιστορική Προσέγγιση - Πολιτική Ανάλυση - Εξελίξεις

Μετά την κατάρρευση του κοµµουνισµού και του διπολισµού τα πρώην βαλκανικά κοµµουνιστικά κράτη είδαν την ένταξή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως επιβεβαίωση της ευρωπαϊκής τους ταυτότητας, ως ένα πλαίσιο ασφάλειας και οικονοµικής ανάπτυξης. Πρόκειται για µια διαδικασία η οποία άρχισε στα µέσα της δεκαετίας του ΄90 µε την υπογραφή συµφωνιών σύνδεσης και σταθεροποίησης ανάµεσα στην ΕΕ και στα νέα δηµοκρατικά βαλκανικά κράτη και ολοκληρώθηκε από τυπική άποψη µε την υπογραφή ανάλογης συµφωνίας της ΕΕ µε τη Σερβία στις 29 Απριλίου 2008.1 Τα οικονοµικά και πολιτικά δεδοµένα διαφέρουν από χώρα σε χώρα και συχνά τίθεται το ερώτηµα αν η Βουλγαρία και η Ρουµανία πληρούσαν πράγµατι τις προϋποθέσεις για πλήρη ένταξη το 2007, όπως για παράδειγµα η Σλοβενία και η Κύπρος, ή αν η ένταξή τους στην Ευρώπη απέκτησε µια δυναµική λόγω της ένταξής τους στο ΝΑΤΟ και της γεωπολιτικής σηµασίας των χωρών αυτών της Μαύρης Θάλασσας. ∆ιερωτάται επίσης κανείς αν η Σερβία, παρά το βάρος του πολέµου και συνεπειών του, έχει καλύτερη υποδοµή για ένταξη στην Ευρώπη και κατά πόσο πολιτικά αίτια επηρεάζουν την ευρωπαϊκή της πορεία. Ανεξάρτητα από την απάντηση που µπορεί να δώσει κανείς, δεν υπάρχει αµφιβολία ότι από τον 16ο αιώνα η Νοτιοανατολική Ευρώπη ανήκει στην οικονοµική περιφέρεια της Ευρώπης και ότι τα οικονοµικά κριτήρια δεν µπορούν να αποτελούν καθοριστικό δείκτη ευρωπαϊκότητας. Μεγαλύτερη σηµασία έχει το πολιτισµικό υπόβαθρο και από την άποψη αυτή όλοι οι βαλκανικοί λαοί αισθάνονται ότι ανήκουν στην ευρωπαϊκή οικογένεια η οποία αποτελεί ενότητα, αλλά µέσα στην πολυµορφία της. Η προοπτική της ένταξης στην Ευρώπη αποτελούσε και αποτελεί ισχυρό κίνητρο για τα βαλκανικά κράτη να προβούν στις αναγκαίες µεταρρυθµίσεις στη µεταβατική τους πορεία προς την Ευρώπη, έστω και αν η µετάβαση συντελείται µε διαφορετική ταχύτητα.

Ωστόσο, µέχρι σήµερα η ΕΕ παρέµεινε µια οικονοµική ζώνη και, θεωρητικά, ένα σύστηµα αξιών και δεν απέδειξε ότι µπορεί να αποτελέσει έναν σηµαντικό παράγοντα διευθέτησης των βαλκανικών κρίσεων και εξεύρεσης λύσεων. Με την έναρξη της γιουγκοσλαβικής κρίσης το 1990/91 η τότε Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν κατανόησε ότι η Γιουγκοσλαβία ως ενιαίο κράτος δεν είχε µέλλον, ότι οι Σλοβένοι και οι Κροάτες επιδίωκαν την ίδρυση ανεξαρτήτων κρατών-οι Σλοβένοι για πρώτη φορά στη ιστορία- οι Κροάτες µετά από µια χιλιόχρονη απουσία ανεξάρτητου κρατικού βίου. Η γενναιόδωρη προσφορά της Ευρώπης προς τη Γιουγκοσλαβία- οικονοµική βοήθεια και ταχεία ένταξη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα- αν παρέµενε ενωµένη, δεν είχε απήχηση στους Κροάτες, γιατί η ανάγκη συγκρότησης του εθνικού κροατικού κράτους αποδείχτηκε ισχυρότερη και προϋπόθεση για την ένταξη στην Ευρώπη. Το όλο πρόβληµα της γιουγκοσλαβικής κρίσης συνίστατο στο γεγονός ότι τα πρώην διοικητικά όρια των επί µέρους γιουγκοσλαβικών δηµοκρατιών µετατρέπονταν σε εθνικά σύνορα κυρίαρχων κρατών, όπου τα άλλοτε ισότιµα συνταγµατικά έθνη µετατρέπονταν σε µειονότητες. Η Σερβία του Μιλόσεβιτς κατήργησε την ευρύτατη αυτονοµία του Κοσόβου, την οποία είχαν εκµεταλλευτεί οι Αλβανοί το 1969-1989 για την προώθηση µιας αντισερβικής πολιτικής, η Κροατία του Τούτζµαν µετέβαλε το καθεστώς των Σέρβων της Κράϊνας και της Σλαβονίας από ισότιµο έθνος µε τους Κροάτες σε µειονότητα και στη Βοσνία ο Αλία Ιζετµπέκοβιτς, που είχε καταδικασθεί στο παρελθόν για διασπορά ισλαµικού φονταµενταλισµού, αναδείχτηκε ηγέτης των Βοσνίων Μουσουλµάνων στη Βοσνία, διακηρύττοντας ότι τα πρότερα δικαιώµατα των Σέρβων και των Κροατών θα εξετάζονταν κατά περίπτωση, πράγµα που προκάλεσε ανησυχίες στους Σέρβους. Έτσι, προέκυψε το σερβικό ζήτηµα όχι αναγκαστικά ως ζήτηµα ίδρυσης µιας Μεγάλης Σερβίας µε εδαφική συνέχεια, αλλά ως ζήτηµα του καθεστώτος που θα είχαν οι Σέρβοι στην ανεξάρτητη Κροατία

1 Βλ. Politika (σερβ.εφηµ), 30.4.2008. Για µια πρώτη προσέγγιση του ζητήµατος της υπογραφής των

συµφωνιών σύνδεσης και σταθεροποίησης µεταξύ της ΕΕ και των βαλκανικών κρατών, αλλά και της

ένταξης των Βαλκανίων στον ενεργειακό πόλεµο των αγωγών βλ. V.Cačevski, Balkanite. Evropejskijat

izbor, Σόφια 2007, του ιδίου, Balkanite. Novata Jugoiztočna Evropa, Σόφια 2007.

- 16 -

και στη Βοσνία. Η γνωµοδότηση της επιτροπής Μπαντιντέρ για τα κριτήρια αναγνώρισης των πρώην γιουγκοσλαβικών δηµοκρατιών ως ανεξαρτήτων κρατών στην ουσία καταστρατηγήθηκε και η διεθνής κοινότητα αποδέχτηκε τα άλλοτε διοικητικά όρια των επιµέρους γιουγκοσλαβικών δηµοκρατιών ως όρια ανεξάρτητων κρατών, ερµηνεύοντας το δικαίωµα της αυτοδιάθεσης των Κροατών και Σλοβένων ως δικαίωµα απόσχισης και των Σέρβων ως δικαίωµα διατήρησης της εθνικής ταυτότητας.

Η ενεργός στρατιωτική αµερικανική ανάµιξη και επέµβαση το καλοκαίρι του 1995 έδωσε τη γνωστή λύση στην Κροατία και τη Βοσνία - έξοδος των Σέρβων από την Κράϊνα µετά από επίθεση των κροατικών δυνάµεων, εκπαιδευµένων από Αµερικανούς βετεράνους, βοµβαρδισµός των σερβικών θέσεων στη Βοσνία, προώθηση της ειρηνευτικής διαδικασίας που οδήγησε στη υπογραφή της δυσλειτουργικής Συµφωνίας του Ντέϊτον. Η αµερικανική επέµβαση το καλοκαίρι του 1995 εντάχθηκε µέσα στο γενικότερο σχέδιο της Ουάσιγκτον για την επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς και την ίδρυση προτεκτοράτων, προκαλώντας ρωσικές αντιδράσεις. Αµέσως µετά το Ντέϊτον στην Τούζλα της Βοσνίας ιδρύθηκε αµερικανική βάση. Σε ειδικό παράρτηµα της συµφωνίας του Ντέϊτον προβλεπόταν η ελεύθερη διακίνηση νατοϊκών δυνάµεων στο έδαφος της Γιουγκοσλαβίας. Η µη τήρηση των διατάξεων του ειδικού αυτού παραρτήµατος από τον Μιλόσεβιτς πυροδότησε την έξαρση της κρίσης στο Κόσοβο. Ανεξάρτητα από τα λάθη της σερβικής ηγεσίας υπό τον Μιλόσεβιτς δεν υπάρχει αµφιβολία ότι η αµερικανική πλευρά ήταν έκδηλα µεροληπτική υπέρ των Αλβανών και το βασικό ζήτηµα ήταν να προκληθούν οι Σέρβοι, να απαντήσουν µε αντίποινα για να δικαιολογηθεί η σχεδιαζόµενη νατοϊκή επέµβαση. Άµεσος στόχος των Αµερικανών ήταν η εγκατάσταση του ΝΑΤΟ στο Κόσοβο. Η σερβική ηγεσία στο Ραµπουγιέ δέχτηκε τελικά διεθνή στρατιωτική παρουσία στο Κόσοβο, αλλά απέρριψε το τελεσίγραφο των Αµερικανών για τη διεξαγωγή δηµοψηφίσµατος στο Κόσοβο µετά την παρέλευση τριών ετών, πράγµα που θα οδηγούσε στην ανεξαρτησία της σερβικής επαρχίας. Από την άποψη του διεθνούς δικαίου οι Αλβανοί δεν είχαν το δικαίωµα ανεξαρτησίας, όπως οι Σλοβένοι και οι Κροάτες, διότι το Κόσοβο ήταν de jure τµήµα της Σερβίας. Η ίδρυση της µεγάλης αµερικανικής βάσης στο Ουρόσεβατς, µετά την αποχώρηση των Σέρβων από το Κόσοβο, και η εµµονή των Αµερικανών στη λύση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου εξηγούν τα βαθύτερα κίνητρα της νατοϊκής επέµβασης εναντίον της Γιουγκοσλαβίας, ότι στην ουσία επρόκειτο για νέους γεωπολιτικούς συσχετισµούς. Οι εξελίξεις στο Κόσοβο επέδρασαν στην Πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας, όπου µετά τον αινιγµατικό πόλεµο του 2001 και την υπογραφή της συµφωνίας της Αχρίδας οι Αλβανοί στην πράξη αναγνωρίστηκαν ως ισότιµο συνταγµατικό έθνος µε τους Σλαβοµακεδόνες και το εθνοπολιτισµικό χάσµα Αλβανών και Σλαβοµακεδόνων τείνει να καταστεί αγεφύρωτο. 2

Η ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουµανίας στο ΝΑΤΟ και οι συνακόλουθες συµφωνίες για την εγκατάσταση αµερικανικών βάσεων στις δύο αυτές χώρες οφείλονταν ελάχιστα στον πόλεµο κατά της τροµοκρατίας. Ενεργειακοί λόγοι, η διέλευση δηλαδή των αµερικανικών κυρίως συµφερόντων αγωγών πετρελαίου από τη Βουλγαρία και Ρουµανία- Κωστάντζα-Τεργέστη και Μπουργκάς - Αυλώνα (AMBO – Albanian - Macedonian Bulgarian Oilpipeline) - και γεωπολιτικοί λόγοι, οι εξελίξεις στον Καύκασο και η αποκοπή της Ρωσίας από τη Μαύρη Θάλασσα, είχαν µεγαλύτερη βαρύτητα για τους Αµερικανούς. O έλεγχος της µεσοβαλκανικής ζώνης, της Αδριατικής Θάλασσας και της Μαύρης Θάλασσας απέβη στρατηγικός στόχος των Αµερικανών. Η αναγνώριση της Πρώην Γιουγκοσλαβικής ∆ηµοκρατίας της Μακεδονίας από τη Αµερική µε το συνταγµατικό όνοµα «∆ηµοκρατία της Μακεδονίας» στις 4 Νοεµβρίου 2004 οφειλόταν κυρίως στην προσπάθεια των Αµερικανών να αποτρέψουν έναν νέο πόλεµο Σλαβοµακεδόνων και Αλβανών, όπου οι διεθνοτικές σχέσεις, µετά τα γεγονότα του 2001,

2 Για νέα στοιχεία σχετικά µε το παρασκήνιο των διαπραγµατεύσεων που οδήγησαν στην υπογραφή της

συµφωνίας της Αχρίδας βλ.V.Latifi, Zhvillimi i negociatave 1. Negocimi për arritjen e marrëveshjes së

Ohrit, Σκόπια 2007, του ιδίου Zhvillini i negociatave 2. Negocimi si teknikë parësore për zgjidhjen e

konflikteve, Σκόπια 2007.

- 17 -

παραµένουν τεταµένες. Ο νόµος για την αναδιάταξη των δήµων, ο οποίος προέβλεπε την ένταξη αλβανικών χωριών στο δήµο της Στρούγκας και του Κίτσεβο, ώστε οι Αλβανοί να έχουν την πλειοψηφία και να εκλέγουν Αλβανό δήµαρχο στις δύο αυτές πόλεις, όπως και την ένταξη διαφόρων περιοχών στο δήµο των Σκοπίων, ώστε οι Αλβανοί να αποτελέσουν το 20% και να επισηµοποιηθεί η ισοτιµία της αλβανικής γλώσσας, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στους Σλαβοµακεδόνες. Η σλαβοµακεδονική αντιπολίτευση διοργάνωσε δηµοψήφισµα για την ακύρωση του νόµου, ενώ οι Αλβανοί απείλησαν ότι, σε περίπτωση επιτυχίας του δηµοψηφίσµατος, θα διοργάνωναν αντιδηµοψήφισµα για απόσχιση. Η αναγνώριση της ΠΓ∆Μ από την Αµερική µε το συνταγµατικό της όνοµα απέτρεψε προσωρινά την κρίση, απέδειξε όµως πόσο εύθραυστες είναι οι ισορροπίες στην ΠΓ∆Μ, όπου έχει χαραχθεί η διαχωριστική γραµµή Αλβανών και Σλαβοµακεδόνων. Στα τέλη ∆εκεµβρίου 2004, αµέσως µετά την αµερικανική αναγνώριση, υπογράφτηκε πανηγυρικά µεταξύ Αλβανίας, ΠΓ∆Μ και Βουλγαρίας η συµφωνία για την κατασκευή του αγωγού ΑMBO, πράγµα που εξηγεί το ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον για την Αλβανία και την ΠΓ∆Μ ως συµµάχων στη Νέα Ευρώπη.

Η επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς - κατά παράβαση των όρων που έθεσε ο Γκορµπατσώφ το 1990 για την ένωση της Γερµανίας, ότι δηλαδή η Ενωµένη Γερµανία θα µπορούσε να καταστεί µέλος του ΝΑΤΟ, αλλά το ΝΑΤΟ σε καµιά περίπτωση δεν θα έπρεπε να επεκταθεί προς ανατολάς- ανησύχησε τη Ρωσία του Πούτιν. Απορρίπτοντας το νεοφιλελεύθερο µοντέλο του δυτικού καπιταλισµού και της δυτικής δηµοκρατίας, ο Πούτιν κινήθηκε περισσότερο στο πλαίσιο της ρωσικής παράδοσης, εισάγοντας τη διευθυνόµενη δηµοκρατία και ένα είδος κρατικού καπιταλισµού. Έχοντας πετύχει να ανορθώσει τη ρωσική οικονοµία, η Ρωσία του Πούτιν αντέδρασε στην αµερικανική πολιτική περικύκλωσης της Ρωσίας, κηρύσσοντας τον ενεργειακό πόλεµο στις Ηνωµένες Πολιτείες ως δυνητικό µέσο άσκησης πολιτικής επιρροής στα Βαλκάνια και προσπαθώντας να επωφεληθεί από τα προβλήµατα που προέκυψαν από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Η Ρωσία, κατά τον Πούτιν, πέρασε το στάδιο της σταθεροποίησης, και υπεισέρχεται στο στάδιο της ανάδειξής της σε υπερδύναµη.3 Ο ενεργειακός πόλεµος των αγωγών στις αρχές του 21ου αιώνα θυµίζει τον πόλεµο των σιδηροδρόµων στα Βαλκάνια στις αρχές του 20ού αιώνα. Η Ρωσία εκµεταλλεύεται πολιτικά το ζήτηµα του Κοσόβου, υιοθετώντας σερβικές θέσεις. Ο διπλωµατικός ελιγµός της σερβικής κυβέρνησης το 2005, να δεχτεί δηλαδή τη διακίνηση των νατοϊκών δυνάµεων στο έδαφος της Σερβίας και να συµµετάσχει στο πρόγραµµα του ΝΑΤΟ ‘’Σύµπραξη για την Ειρήνη’’, δεν δικαίωσε τις προσδοκίες των Σέρβων ότι η Αµερική θα µπορούσε να δεχτεί τη σερβική πρόταση για λύση του ζητήµατος του Κοσόβου, χωρίς να θιγεί η σερβική κυριαρχία, «κάτι παραπάνω από αυτονοµία κάτι λιγότερο από ανεξαρτησία». Όταν η κυβέρνηση Κοστούνιτσα βεβαιώθηκε ότι η στάση της Ρωσίας στο θέµα του Κοσόβου είναι σταθερή, το Βελιγράδι αναζήτησε στη Μόσχα τον στρατηγικό εταίρο. Η σερβική και ρωσική θέση είναι γνωστή- η µονοµερής ανεξαρτητοποίηση του Κοσόβου και η ακύρωση της απόφασης 1244 του Συµβουλίου Ασφαλείας συνιστούν πλήγµα στο κύρος του ΟΗΕ και παραβίαση του διεθνούς δικαίου, το Κόσοβο δεν είναι µοναδική περίπτωση και θα αποτελέσει προηγούµενο για την εκδήλωση και άλλων αποσχιστικών κινηµάτων. Το ότι το σχέδιο Αχτισάρι για την επιτηρούµενη ανεξαρτησία του Κοσόβου δεν εγκρίθηκε από το Συµβούλιο Ασφαλείας και ότι ο αριθµός των χωρών που µέχρι σήµερα αναγνώρισαν την αυτοανακηρυχθείσα από τους Αλβανούς ανεξαρτησία του Κοσόβου στις 17 Φεβρουαρίου 2008 δεν είναι ο αναµενόµενος (74 χώρες, αλλά µεταξύ αυτών σηµαντικές χώρες, όπως οι Ηνωµένες Πολιτείες, η Γαλλία, η Γερµανία) αποτελεί µια επιτυχία της ρωσικής διπλωµατίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως ενιαίο σώµα δεν αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Κοσόβου και ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ισπανία, η Ελλάδα, η Κύπρος, η Σλοβακία και η Ρουµανία, έχουν µέχρι σήµερα µια αρνητική στάση έναντι της ανεξαρτησίας του Κοσόβου. Η Ισπανία φοβάται αποσχιστικές κινήσεις των Βάσκων, η Ρουµανία φοβάται την έγερση αιτηµάτων των Ούγγρων της Τρανσυλβανίας για αυτονοµία και την de jure απόσχιση της Υπερδνειστερίας

3 βλ. λόγους του Πούτιν και εκτιµήσεις αναλυτών για το µελλοντικό ρόλο της Ρωσίας στο συλλογικό

τόµο, Kakvo misli Rusija ( επιµ. έκδοσης M. Minčev, Ilijana Veleva), Σόφια 2008.

- 18 -

από τη Μολδαβία, αιτήµατα αυτονοµίας των Ούγγρων φοβάται και η Σλοβακία, η Ελλάδα και η Κύπρος αναλογίζονται τις επιπτώσεις της αναγνώρισης της ανεξαρτησίας του Κοσόβου στη λύση του Κυπριακού και στις σχέσεις τους µε τη Ρωσία. Μετά από δισταγµούς η Βουλγαρία αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Κοσόβου, ταυτόχρονα µε την Κροατία και την Ουγγαρία τον Μάρτιο του 2008, πράγµα που προκάλεσε τις αντιδράσεις του ακαδηµαϊκού κόσµου της χώρας.4 Αλλά είναι γνωστό ότι στη Βουλγαρία ασκήθηκαν έντονες αµερικανικές πιέσεις να αναγνωρίσει το Κόσοβο. Η επίσκεψη του Πούτιν στη Σόφια (17-18 Ιανουαρίου 2008) και η πανηγυρική υπογραφή της βουλγαρορωσικής συµφωνίας για την κατασκευή του αγωγού South-Stream 5 δυσαρέστησαν την Ουάσιγκτον. Ήδη κατά την επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών της Βουλγαρίας, Ιβαήλο Κάλφιν, στην Αµερική (5.1.2008) η Κοντολίζα Ράις είχε εκφράσει την αντίθεσή της σε µια πιθανή υπογραφή βουλγαρορωσικής συµφωνίας, καλώντας τη Βουλγαρία να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσόβου. Στην ΠΓ∆Μ ο νεοεκλεγείς πρωθυπουργός Νικόλα Γκρούεφκυ δίσταζε αρχικά να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσόβου, παρά τις πιέσεις που δεχόταν από τα αλβανικά κόµµατα του Μεντούχ Θάτσι και του Άλι Αχµέτι. Παρόλο που ο Χασίµ Θάτσι ενίσχυσε τον αγώνα του Τζουκάνοβιτς για την ανεξαρτητοποίηση του Μαυροβουνίου, η κυβέρνηση του Μαυροβουνίου τηρούσε αρχικά µια εφεκτική στάση. Αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου από την κυβέρνηση της Ποντγκόριτσας θα σήµαινε διχασµό της κοινής γνώµης του Μαυροβουνίου και θα προκαλούσε βίαιες αντιδράσεις της δυναµικής σερβικής µειονότητας (33%). Θα αποτελούσε επίσης ρήξη µε την ιστορική παράδοση των Μαυροβουνίων, στους οποίους το «Έπος του Κοσόβου»’ αποτελεί κοινή κληρονοµιά µε τους Σέρβους. Το 80% των Μαυροβουνίων τασσόταν κατά της αναγνώρισης της ανεξαρτησίας του Κοσόβου.6 Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη δεν πρόκειται να αναγνωρίσει το Κόσοβο, λόγω των έντονων αντιρρήσεων των Σερβοβόσνιων, οι οποίοι απειλούν µε απόσχιση από το εύθραυστο και δυσλειτουργικό κράτος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Οι προσπάθειες του διεθνούς παράγοντα να καταστήσει τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη ένα συγκεντρωτικό κράτος, µε την ενίσχυση του ρόλου του Προεδρείου, την αφαίρεση αρµοδιοτήτων από την αυτόνοµη ∆ηµοκρατία της Σερβίας και τη συγκρότηση κοινής αστυνοµίας δεν καρποφόρησαν. Η Τουρκία αναγνώρισε αµέσως το Κόσοβο, παρά τους ενδεχόµενους φόβους της Άγκυρας για συνέπειες στο Κουρδικό ζήτηµα. Το Κόσοβο, η Αλβανία και η Βοσνία - Ερζεγοβίνη διανοίγουν προοπτικές για τουρκικές επενδύσεις.7 Για την Αλβανία, η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου ήταν ζήτηµα υψίστης εθνικής σηµασίας και η επίσκεψη του Κοσοβάρου πρωθυπουργού Χασίµ Θάτσι στα Τίρανα (19.6.2008) χαρακτηρίστηκε από την Πρίστινα και τα Τίρανα ως ιστορική. Χασίµ Θάτσι και Σαλή Μπερίσα υπέγραψαν συµφωνίες για στενή συνεργασία στον ενεργειακό, οικονοµικό και εκπαιδευτικό τοµέα και, για ευνόητους λόγους, απέκλεισαν το ενδεχόµενο ένωσης του Κοσόβου µε την Αλβανία στο µέλλον. Ο Θάτσι διέκρινε τις έννοιες «εθνική ταυτότητα και κρατική ταυτότητα». «Οι Αλβανοί ποτέ δεν ήταν πιο στέρεοι και πιο κοντά ο ένας στον άλλον.

4 βλ τις δηλώσεις του Ακαδηµαϊκού Georgi Markov για τη επίδραση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου

στην ΠΓ∆Μ, Standart (βουλγ.εφ), 20.3.2008. Για τη βουλγαρική στάση γενικά βλ. Monitor (βουλγ.εφ)

20.3.2008+25.3.2008.

5 Η υπογραφή της συµφωνίας συνέπεσε µε την συµπλήρωση 130 ετών από την ίδρυση βουλγαρικού

κράτους (3.3.1878) µε την ουσιαστική βοήθεια της Ρωσίας. Το έτος 2008 είχε ανακηρυχθεί έτος της

Βουλγαρίας στη Ρωσία και της Ρωσίας στη Βουλγαρία. Η αναδυόµενη ρωσοφιλία στη Βουλγαρία

ανησυχούσε την Αµερική. Για την επίσκεψη του Πούτιν στη Σόφια, όπου µίλησε για ‘’ υγιή

πραγµατισµό στις σχέσεις Βουλγαρίας-Ρωσίας’’, βλ. το ειδικό αφιέρωµα του βουλγαρικού περιοδικού

Bolgarskij diplomatičskij obzor. ‘’ 130-letie Osvoboždenija Bolgarii i okončanija Russko-tureskoj vojny

. Georgij Părvanov i Vladimir Putin orkryli v Sofija God Rossii v Bolgarii’’, Bolgarskij diplomatiskij

Obzor 1(2008) 6-25.

6 Politika (σερβ.εφ.), 2.7.2008.

7 βλ. Standart , 26.3.2008.

- 19 -

Είµαι κατά της παραβίασης των συνόρων (sic!), αλλά υπέρ της περιφερειακής συνεργασίας. Πρέπει να διακρίνουµε την εθνική και την κρατική ταυτότητα. Έχουµε δύο διαφορετικές κρατικές ταυτότητες, όµως το Κόσοβο και η Αλβανία έχουν µια εθνική ταυτότητα. Είµαστε Αλβανοί’’8», δήλωσε ο Θάτσι σε ερώτηση για την προοπτική ένωσης του Κοσόβου µε την Αλβανία.

Έχει διαφανεί ότι η περίπτωση του Κοσόβου δεν είναι ειδική, αλλά µπορεί να αποτελέσει προηγούµενο για την εκδήλωση αποσχίσεων και σε άλλες περιοχές µε εθνοτικά προβλήµατα. Η κρίση στη νότιο Οσετία και την Αµπχαζία (Αύγουστος 2008) χαρακτηρίστηκε εύστοχα από πολιτικούς αναλυτές ως µετάσταση του καρκινώµατος του Κοσόβου, ως η ρωσική απάντηση στην Αµερική. Στον νέο Ρώσο πρόεδρο ∆ηµήτριγε Μεντβέντιεφ δόθηκε η ευκαιρία να διεθνοποιήσει το ζήτηµα του Κοσόβου προς όφελος των Σέρβων. Η Ρωσία στην πρώτη φάση της σύγκρουσής της µε τη ∆ύση, µένοντας πιστή στις αρχές του διεθνούς δικαίου και του απαραβίαστου των συνόρων, απαίτησε αρχικά ειδικό καθεστώς για τη νότιο Οσετία και την Αµπχαζία, σεβόµενη dejure την εδαφική ακεραιότητα της Γεωργίας, αλλά ζήτησε ταυτόχρονα και την πλήρη εφαρµογή της απόφασης 1244 του Συµβουλίου Ασφαλείας για το Κόσοβο.9 Όταν η Γεωργία αποχώρησε από την Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών

8βλ. Monitor(βλγ.εφ.),20.6.2008. Για τη στάση των βαλκανικών κρατών έναντι της ανεξαρτησίας του

Κοσόβου βλ.A. Ernst, ‘’Kosovos Unabhängigkeit aus der Perspektive seiner Nachbarn’’, στο συλλογικό

έργο Berhard Chiari -Agil Keßelring (επιµ έκδοσης), Wegweiser zur Geschichte. Kosovo. Im Auftrag des

Militärgeschitlichen Forschungsamtes, Paderborn- München- Wien-Zürich 2008, σσ.153-163.

9 βλ. τις δηλώσεις στις Βρυξέλλες του ∆µήτριγι Ρογκόζιν, εκπροσώπου της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ ‘’ Ο

σεβασµός της εδαφικής ακεραιότητας της Γεωργίας δεν θα είναι εφικτός, χωρίς το σεβασµό της εδαφικής

ακεραιότητας της Σερβίας στο Κόσοβο-Μετόχι. ∆εν είναι δυνατόν να αναγνωρίζεις την ανεξαρτησία του

Κοσόβου και ταυτόχρονα επίµονα να επαναλαµβάνεις ότι πρέπει να γίνει σεβαστή η εδαφική ακεραιότητα

της Γεωργίας στο ζήτηµα της νοτίου Οσετίας. Αν έχουµε την εδαφική ακεραιότητα της Σερβίας στο

Κόσοβο, τότε έχουµε και την εδαφική ακεραιότητα της Γεωργίας αν κάποιος δεν αναγνωρίζει την εδαφική

ακεραιότητα της Σερβίας στο Κόσοβο, τότε καλύτερα να σιωπά σχετικά µε την εδαφική ακεραιότητα της

Γεωργία. Λόγω των όσων διέπραξε το ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία-δολοφονίες πολιτών, καταστροφές

γεφυρών στο ∆ούναβη, της σερβικής τηλεόρασης-δεν έχει το δικαίωµα να ασκεί κριτική στη Ρωσία για την

τωρινή ή για τη µελλοντική της δράση’’., Politika (σερβ.εφηµ), 18.8.2008. Με τον πόλεµο στην Οσετία η

Ρωσία ήθελε προφανώς να αποδείξει ότι οι σύµµαχοι της Αµερικής σε ευαίσθητες περιοχές ζωτικών

ρωσικών συµφερόντων δεν µπορούν να υπολογίζουν σε αποτελεσµατική αµερικανική βοήθεια, όταν η

Ρωσία κρίνει ότι απειλείται. Η Αµερική από την άλλη πλευρά καλλιεργεί την ψύχωση του ρωσικού

κινδύνου στις χώρες της πρώην Ανατολικής Ευρώπης. ∆εν ήταν τυχαία η υπογραφή της

αµερικανοπολωνικής συµφωνίας για την εγκατάσταση αντιβαλλιστικής ασπίδας στην Πολωνία στο

αποκορύφωµα της κρίσης στον Καύκασο. Η νέα πολωνική κυβέρνηση του Τεσκ είχε αρχικά εκφράσει

τις επιφυλάξεις της, αναλογιζόµενη τα ρωσικά αντίποινα. Η εγκατάσταση αντιβαλλιστικής ασπίδας στην

Τσεχία δεν έτυχε της έγκρισης των Τσέχων πολιτών, το 70% του πληθυσµού τάχθηκε εναντίον.

Παραµένει ανοικτό το ερώτηµα κατά πόσο η Αµερική θα επωµιστεί το κόστος της εγκατάστασης στην

Πολωνία και τα Βαλτικά κράτη, συµπεριλαµβανοµένων και των πιθανών ρωσικών αντιποίνων.

Πολιτικοί αναλυτές εκτιµούν ότι οι Αµερικανοί προκάλεσαν την κρίση στη Γεωργία για να αρθούν οι

επιφυλάξεις των Πολωνών, λόγω του υποτιθέµενου ρωσικού κινδύνου, σχετικά µε την εγκατάσταση της

- 20 -

και η Αµερική αναµίχθηκε στην κρίση, στέλνοντας για πρώτη φορά στη µεταπολεµική ιστορία τον Αµερικανικό Έκτο Στόλο στη Μαύρη Θάλασσα, η Ρωσία αναγνώρισε την ανεξαρτησία της νοτίου Οσετίας και της Αµπχαζίας, όπου θα εγκαταστήσει βάσεις.10 Η Μόσχα επιδιώκει βασικά την ανατροπή του Προέδρου Σαακασβίλι και µια νέα διαλλακτική ηγεσία στην Τιφλίδα. Οι Κοσσοβάροι ηγέτες εξέφρασαν τους δικαιολογηµένους φόβους, µήπως η κρίση στον Καύκασο θα απέτρεπε την περαιτέρω αναγνώριση του Κοσόβου από άλλα κράτη. Συγκρίνοντας την αµερικανική επέµβαση στο Κόσοβο και τη ρωσική στην νότιο Οσετία, µπορούµε να εντοπίσουµε αναλογίες, αλλά και διαφορές. Τόσο οι Αµερικανοί όσο και οι Ρώσοι επενέβησαν για την αποτροπή µιας ανθρωπιστικής καταστροφής. Αλλά η νότιος Οσετία και η Αµπχαζία ήταν τµήµατα της Ρωσίας πριν από τον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, ενώ το Κόσοβο δεν ήταν ποτέ τµήµα της Αλβανίας. Τόσο στον πόλεµο του 1991-92 όσο και στην πρόσφατη κρίση οι Ρώσοι δεν έθεσαν αρχικά ζήτηµα ανεξαρτησίας της Αµπχαζίας και της νοτίου Οσετίας, αλλά ειδικού καθεστώτος, µετά την ενεργό αµερικανική ανάµιξη προχώρησαν στην αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Αµπχαζίας και της νοτίου Οσετίας. Άλλωστε, πρώτα οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάµεις δέχτηκαν την επίθεση των γεωργιανών δυνάµεων. Η Ρωσία θα συνεχίσει να στηρίζει τη Σερβία στο ζήτηµα του Κοσόβου.

Η ελληνορωσοβουλγαρική συµφωνία για την κατασκευή του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης, ανταγωνιστικού του ΑΜΒΟ, και οι συµφωνίες Ρωσίας- Βουλγαρίας, Ρωσίας -Σερβίας και Ρωσίας- Ελλάδας για την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου South-Stream, ανταγωνιστικού του αγωγού Nabucco (σχεδιαζόµενη διέλευση µέσω Τουρκίας, Βουλγαρίας, Ρουµανίας, Ουγγαρίας, Αυστρίας) καθιστούσαν τα Βαλκάνια κέντρο µεταφοράς ρωσικής ενέργειας προς την Ευρώπη. Η Ρωσία πλεονεκτεί σε σύγκριση µε το Αζερµπαϊτζάν σχετικά µε τα αποθέµατα φυσικού αερίου και πετρελαίου και µε τους αγωγούς Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης και South-Stream εξασφαλίζεται ένας συντοµότερος δρόµος εφοδιασµού της Ευρώπης µε ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Τα πλεονεκτήµατα του South-Stream (επαρκή ρωσικά αποθέµατα, συντοµότερη οδός από τα ρωσικά λιµάνια στη Βουλγαρία µέσω Μαύρης Θάλασσας) σε σχέση µε τον αγωγό Nabucco (ανεπαρκή αποθέµατα στη Κασπία, δυσχερής διέλευση του αγωγού µέσω τουρκικού εδάφους, αβέβαιη η συνεργασία µε το Ιράν ) επισήµανε ο Πρόεδρος του Παγκόσµιου Συµβουλίου ενέργειας, Σλαβ Σλαβώφ.11 Αλλά το πρόβληµα για την αµερικανική πλευρά συνίσταται στο γεγονός ότι η ενεργειακή εξάρτηση των Βαλκανίων από τη Ρωσία µπορεί ίσως να σηµάνει µακροπρόθεσµα και άσκηση ρωσικής πολιτικής επιρροής. Για το λόγο αυτό η Αµερική, αλλά και ευρωπαϊκές χώρες , προωθούν την ταχεία κατασκευή του αγωγού Nabucco στη Βαλκανική. Η Ρουµανία υπέγραψε πρώτη συµφωνία για τη διέλευση του αµερικανικών κυρίως συµφερόντων αγωγού Nabucco από ρουµανικό έδαφος και o Πρόεδρος Μπασέσκου υποστηρίζει θερµά την κατασκευή του.12 Αλλά η κρίση στη νότιο Οσετία, που απείλησε µε παρατεταµένη αστάθεια τη Γεωργία, δηµιούργησε ερωτηµατικά, κατά πόσο η Γεωργία είναι µια ασφαλής χώρα για τη διέλευση των αγωγών µεταφοράς φυσικού αερίου από το

αντιβαλλιστικής ασπίδας. Το 60% των Πολωνών πολιτών ήταν εναντίον της εγκατάστασης της

αντιβαλλιστικής ασπίδας. Αναµένονταν ρωσικές αντιδράσεις ( ενεργειακό και οικονοµικό εµπάργκο σε

Πολωνία, πύραυλοι στο Καλλίνινγκραντ, πιθανή εγκατάσταση ρωσικών βάσεων στη Βενεζουέλα,

σύσφιγξη των σχέσεων της Ρωσίας µε τη Συρία, πιθανή πρόκληση µιας κρίσης στην Κούβα,

διαφοροποίηση της στάσης της Ρωσίας στο ζήτηµα του Ιράν). Ο νέος ψυχρός πόλεµος , όπως και ο

πρώην ιδεολογικά φορτισµένος ψυχρός πόλεµος 1945-1989, δεν έχει γεωγραφικά όρια.

10 Κατά τις υπάρχουσες πληροφορίες, στο Σουχούµ θα µεταφερθεί ο ρωσικός στόλος της Μαύρης

Θάλασσας που θα αποχωρήσει από τη Σεβαστούπολη το 2017, βλ. Monitor (βλγ. εφηµ.) 15.11.2008.

11βλ. România Liberă (ρουµ.εφ.), 27.6.2008.

12 βλ.România Liberă, 16.3.2008.

- 21 -

Αζερµπαϊτζάν. Έτσι, υπήρχε ένας σκεπτικισµός στο Βουκουρέστι κατά πόσο η κατασκευή του αγωγού Nabucco είναι εφικτή.13

Στη Σερβία η ρωσική πολιτική επιρροή είναι δεδοµένη, ανεξάρτητα από το αποτέλεσµα των εκλογών της 11η Μαΐου 2008 και το σχηµατισµό της ‘’αφύσικης’’ κυβέρνησης συνασπισµού του ∆ηµοκρατικού Κόµµατος µε τους Σοσιαλιστές. Το Σοσιαλιστικό Κόµµα του Ίβιτσα Ντάτσιτς είχε την ιστορική ευκαιρία να µετεξελιχθεί σε ένα σύγχρονο Σοσιαλδηµοκρατικό Κόµµα, να ενταχθεί στη Σοσιαλιστική ∆ιεθνή και να επιστρέψει στην εξουσία µετά από µια δεκαετή απουσία.14 Η διάκριση των σερβικών πολιτικών κοµµάτων σε εθνικιστικά (Ριζοσπαστικό Κόµµα, ∆ηµοκρατικό Κόµµα Σερβίας, Λαϊκό Κόµµα) και σε ευρωπαϊκά είναι κατά βάση σχηµατική και βασικό κριτήριο διάκρισης είναι προφανώς η προτεραιότητα των κοµµάτων σχετικά µε το Κόσοβο ή την ένταξη στην ΕΕ. Η συντριπτική πλειοψηφία των Σέρβων επιθυµεί την ένταξη στην ΕΕ και το 80% του εµπορίου της Σερβίας διεξάγεται µε χώρες της ΕΕ. Η νέα κυβέρνηση του Μίρκο Τσβέτκοβιτς δεν είναι λιγότερο πατριωτική από την προηγούµενη κυβέρνηση του Κοστούνιτσα. Όταν οι Κοσσοβάροι ανακήρυξαν την ανεξαρτησία τους, στις 17 Φεβρουαρίου 2008, η κυβέρνηση Κοστούνιτσα, παρά τις ταραχές στην Κοσόβσκα Μητροβίτσα και τις διαδηλώσεις στο Βελιγράδι15, απέρριψε τη χρήση στρατιωτικών µέσων ή την επιβολή οικονοµικού εµπάργκο στο Κόσοβο και επέλεξε την υπεράσπιση του Κοσόβου µε διπλωµατικά µέσα. Την ίδια πολιτική εφαρµόζει και η κυβέρνηση Τσβέτκοβιτς. Το βασικό σηµείο διένεξης µεταξύ ‘’των εθνικιστικών’’ και των «ευρωπαϊκών κοµµάτων» είναι προφανώς το τίµηµα που πρέπει να καταβάλει η Σερβία για την ένταξή της στην ΕΕ, αν δηλαδή θα εξαναγκασθεί να αναγνωρίσει τη νέα πραγµατικότητα στο Κόσοβο για να εισέλθει στην Ευρώπη. ∆εν είναι τυχαίο ότι το κόµµα του Κοστούνιστα επέµενε στη νοµική ερµηνεία της συµφωνίας σύνδεσης και σταθεροποίησης. Στο κείµενο της συµφωνίας υπάρχουν ορισµένες «νοµικές παγίδες» σχετικά µε το Κόσοβο. Το άρθρο 135 αναφέρει ρητά ότι η συµφωνία εφαρµόζεται αποκλειστικά στο έδαφος της Σερβίας, χωρίς να προδικάζει το µέλλον του Κοσόβου . «Αυτή η συµφωνία δεν εφαρµόζεται στο Κόσοβο που επί του παρόντος τελεί υπό διεθνή διοίκηση σύµφωνα µε την απόφαση 1244 της 10ης Ιουνίου 1999 του Συµβουλίου Ασφαλείας. ∆εν εγείρει το ζήτηµα ούτε του µελλοντικού καθεστώτος του Κοσόβου ούτε του καθορισµού του τελικού του καθεστώτος».16 Αυτό πρακτικά σηµαίνει ότι η ευρωπαϊκή πορεία του Κοσόβου και της Σερβίας ακολουθεί επί του παρόντος διαφορετικές οδούς, στην περίπτωση του Κοσόβου ισχύει το αµφίβολο στην εφαρµογή του σχέδιο Αχτισάρι και στην περίπτωση της Σερβίας η συµφωνία της 29ης Απριλίου. Ωστόσο, η µνεία της απόφασης 1244 στο κείµενο της συµφωνίας και το γεγονός ότι η ΕΕ ως ενιαίο σώµα δεν αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Κοσόβου ήταν επαρκείς λόγοι για την επικύρωση της συµφωνίας από το κοινοβούλιο της Σερβίας, ισχυρίζονταν οι «ευρωπαϊστές». Το άρθρο 17 κάνει λόγο για συνεργασία της Σερβίας µε «άλλα κράτη, υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ, τα οποία δεν συµπεριλαµβάνονται στη διαδικασία σταθεροποίησης και σύνδεσης» και το άρθρο 39 προβλέπει το συµβουλευτικό ρόλο της ΕΕ στην εµπορική πολιτική της Σερβίας µε τρίτα κράτη. Από µια στενή ερµηνεία των άρθρων 17 και 39 προκύπτει ότι η Σερβία πρέπει να συνεργαστεί µε το Κόσοβο ή να µην εµποδίσει την ένταξή του στους διεθνείς οργανισµούς, εφόσον µόνο το Κόσοβο στη Βαλκανική δεν έχει υπογράψει ακόµα συµφωνία σταθεροποίησης και σύνδεσης µε την ΕΕ ( η Βοσνία-Ερζεγοβίνη δεν υπέγραψε, αλλά συµπεριλαµβάνεται στη διαδικασία αυτή), και ότι οφείλει να συµβουλεύεται την ΕΕ στις

13 βλ. România Liberă, 13.8.2008.

14 Για τα προβλήµατα που καλούνταν να αντιµετωπίσει η νέα κυβέρνηση τόσο στην εξωτερική πολιτική

όσο και στην κοινωνική πολιτική για να δικαιώσει τις προσδοκίες των ψηφοφόρων των Σοσιαλιστών

και του κόµµατος των συνταξιούχων βλ. το άρθρο , ‘’ Nova Vlada Srbije.Budućnost jedino vreme’’,

Nin, 26.6.2007.

15 βλ. Nin, 20.3.2008.

16 Politika, 30.4.2008.

- 22 -

εµπορικές συναλλαγές µε τη Ρωσία. 17 Αλλά αυτοί οι σκόπελοι µπορούν να παρακαµφθούν. Με µια διασταλτική ερµηνεία του άρθρου 17 η εποικοδοµητική στάση της Σερβίας έναντι του Κοσόβου εξαρτάται από τη διεθνή φυσιογνωµία του. Ένα κράτος που δεν έχει διεθνή υπόσταση (θέση στον ΟΗΕ, στον ΟΑΣΕ ) θα τελεί πάντα υπό αίρεση, µπορεί να ισχυριστεί η σερβική πλευρά. Καθώς η Ρωσία είναι εµπορικός εταίρος της ΕΕ, η Σερβία που έχει ευρωπαϊκή προοπτική δικαιούται να έχει αυτόνοµη εµπορική πολιτική έναντι της Ρωσίας. Άλλωστε, το άρθρο 39 δεν κατονοµάζει τη Ρωσία. ∆εν υπάρχει αµφιβολία ότι ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως η Αυστρία, δυσαρεστούνται µε την προοπτική της οικονοµικής διείσδυσης της Ρωσίας στη Σερβία η οποία έχει αξιόλογο δυναµικό. Ιδιαίτερα η αγορά των σερβικών πετρελαίων NIS από ρωσικές εταιρείας µε χαµηλό κόστος (400 εκατ. EURO) δίνει την ευκαιρία σε ευρωπαϊκές χώρες να καλλιεργούν αντιρωσισµό στη Σερβία. Αλλά και η νέα κυβέρνηση του Τσβέτκοβιτς βλέπει τη Ρωσία ως στρατηγικό εταίρο τόσο λόγω της αµέριστης και διηνεκούς ρωσικής υποστήριξης στο ζήτηµα του Κοσόβου 18 όσο και λόγω της προοπτικής ρωσικών επενδύσεων. Ιεραρχώντας τις προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησής του, ο πρωθυπουργός Μίρκο Τσβέτκοβιτς δήλωσε ότι προέχει η συνέχιση της κρατικής πολιτικής για το Κόσοβο και η επικύρωση τόσο της συµφωνίας σύνδεσης και σταθεροποίησης µε την ΕΕ όσο και των ενεργειακών συµφωνιών της Σερβίας µε τη Ρωσία19. Τόσο η συµφωνία για την κατασκευή του αγωγού South-Stream επί σερβικού εδάφους όσο και η συµφωνία σύνδεσης και σταθεροποίησης της ΕΕ µε τη Σερβία επικυρώθηκαν τελικά από το σερβικό κοινοβούλιο τον Σεπτέµβριο του 2008. H Σερβία, πιστή στην παράδοση που της επιβάλλει η γεωστρατηγική της θέση, κινείται µεταξύ ΕΕ και Ρωσίας και δεν πρόκειται στο ορατό µέλλον να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Το κριτήριο της συνεργασίας µε τη Χάγη, απαράβατος όρος της Ολλανδίας για να ισχύσει η συµφωνία σύνδεσης και σταθεροποίησης της Σερβίας µε την ΕΕ, εκπληρώνεται. Μέχρι τα τέλη Απριλίου 2008 η Σερβία είχε εκδώσει 43 άτοµα στο ∆ιεθνές ∆ικαστήριο της Χάγης. Η σύλληψη του Ράντοβαν Κάρατζιτς το 2009 και του Ράτκο Μλάντιτς το 2011 εξάλειψε και τα τελευταία εµπόδια για την επικύρωση και την εφαρµογή της συµφωνίας ΕΕ-Σερβίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην έκθεσή της, στις 12.10.2011, έδωσε θετική γνωµοδότηση σχετικά µε την κατατεθείσα αίτηση της Σερβίας για το καθεστώς υποψήφιας χώρας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση20. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο ερωτηµατολόγιο που τέθηκε στη Σερβία για την υποβολή της αίτησης ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν υπήρχε αναφορά στην έκταση της χώρας, δηλαδή δεν τέθηκε ζήτηµα Κοσόβου.

∆εν έχει αυταπάτες η σερβική ηγεσία για το µέλλον του Κοσόβου. ∆εν πρόκειται βέβαια να αναγνωρίσει ποτέ το Κόσοβο, ένα κράτος που δεν θα έχει θέση στον ΟΗΕ και στον Οργανισµό Ασφάλειας και Συνεργασίας της Ευρώπης, θα προσπαθήσει να καταστήσει το κράτος του Κοσόβου δυσλειτουργικό και να περιορίσει τον αριθµό των κρατών που θα το αναγνωρίσουν, θα παρεµποδίσει τη µετακίνηση των Κοσσοβάρων προς την Ευρώπη µέσω σερβικού εδάφους, καθώς δεν αναγνωρίζει τα διαβατήρια του Κοσόβου. Στη Γενική

17 Για την ερµηνεία των άρθρων 17 και 39 βλ. ‘’ Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju’’ Nin,

8.5.2008.

18 βλ. τις δηλώσεις του Αλεξάντερ Αλεκσιέγιεφ, πρώην πρέσβη της Ρωσίας στο Βελιγράδι και τώρα

υπεύθυνου του IV Ευρωπαϊκού Τµήµατος (Βαλκάνια, Μέση Ανατολή) του Ρωσικού Υπουργείου

Εξωτερικών ‘’ U odbrani Kosova stajaćemo čvrsto, kao pod Staljingradom’’, Politika, 27.5.2008.

19 Politika, 13.7.2008. βλ επίσης τη συνέντευξη του Ντίνκιτς, υπουργού ενέργειας στην κυβέρνηση του

Τσβέτκοβιτς, ‘’Volim i ja Ruse’’, Nin, 17.7.2008. Θέµα επικύρωσης της συµφωνίας για τον αγωγό δεν

τέθηκε, ίσως τεθεί ζήτηµα από τον Ντίνκιτς για επαναδιαπραγµάτευση της τιµής πώλησης των

πετρελαίων NIS, βλ. ‘’ Rusija i Srbija. Dinkićevo kavkasko otvaranje’’, Nin, 14.8.2008.

20 Βλ. European Commission. Communication from the Commission to the European Parliament and

the Council. Enlargement Strategy and Main Challenges 2011-2013, Brussels, 12.10.2011, p. 27.

- 23 -

Συνέλευση του ΟΗΕ του Σεπτεµβρίου-Οκτωβρίου 2008 έθεσε ζήτηµα προσφυγής στο ∆ιεθνές ∆ικαστήριο της Χάγης για να γνωµοδοτήσει, αν η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου παραβιάζει το ∆ιεθνές ∆ίκαιο.21 Για την εξασφάλιση των αναγκαίων συµµάχων η σερβική διπλωµατία εργάστηκε πυρετωδώς22 και τελικά οι Σέρβοι πέτυχαν µια διπλωµατική νίκη στον ΟΗΕ στις 8 Οκτωβρίου 2008. Αλλά η Σερβία µακροπρόθεσµα αποσκοπεί στη διχοτόµηση του Κοσόβου ως τη µόνη εφικτή λύση και δεν θα εγκαταλείψει ποτέ το Βόρειο Κόσοβο για τους γνωστούς λόγους. Μετά την ψήφιση του Συντάγµατος του Κοσόβου οι Σέρβοι ανακήρυξαν τη συγκρότηση του δικού τους Κοινοβουλίου στην Κοσόβσκα Μητροβίτσα.23 Πολιτικοί αναλυτές έχουν ήδη διαβλέψει τον εφιάλτη του «κυπριακού σεναρίου» και στην περίπτωση του Κοσόβου.24 Οι Σέρβοι δηµιουργούν παράλληλες δοµές στο Κόσοβο, «ένα σκιώδες κράτος», όπως ακριβώς διέπραξαν οι Αλβανοί την περίοδο 1989-1999. Και ο Πρόεδρος Τάντιτς και η κυβέρνηση Τσβέτκοβιτς χαρακτήρισαν παράνοµη τη µεταβίβαση αρµοδιοτήτων από την UNIMIK στην ευρωπαϊκή αποστολή EULEX, χωρίς την έγκριση του Συµβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.25 Η µετατροπή του Κοσόβου από προτεκτοράτο του ΟΗΕ σε προτεκτοράτο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς σχετική απόφαση του Συµβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, είναι στην ουσία µια εφαρµογή του σχεδίου Αχτισάρι µε παράκαµψη του ρόλου του Συµβουλίου Ασφαλείας. Ήταν βέβαιο ότι, όταν η ευρωπαϊκή αποστολή EULEX θα αναλάµβανε καθήκοντα στο Κόσοβο, οι Σέρβοι θα παρεµπόδιζαν τη δράση της στο Βόρειο Κόσοβο. Η σερβική κυβέρνηση τελικά συναίνεσε στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αποστολής, αλλά υπό όρους. Η συµφωνία της Σερβίας µε την ΕΕ και τον ΟΗΕ προέβλεπε συµµετοχή της Σερβίας στην αποστολή στις σερβικές περιοχές του Κοσόβου και την ουδετερότητα της EULEX έναντι του καθεστώτος του Κοσόβου, µε άλλα λόγια τυπικά ισχύει η απόφαση 1244. Παρόλο που το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο γνωµοδότησε, στις 22 Ιουλίου 2010, ότι η µονοµερής ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου δεν παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, ο αριθµός των χωρών που αναγνώρισαν το Κόσοβο δεν αυξήθηκε και η Σερβία, µε τη συµπαράσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πέτυχε την επανέναρξη του σερβο-αλβανικού διαλόγου. Ο διάλογος Πρίστινας –Βελιγραδίου που άρχισε την άνοιξη του 2011 για πρακτικά ζητήµατα διακόπηκε τον Ιούλιο, όταν οι Σέρβοι αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τις σφραγίδες της «∆ηµοκρατίας του Κοσόβου» στο διεξαγόµενο εµπόριο µε τους Αλβανούς του Κοσόβου. Μέχρι σήµερα δεν έχει επιτευχθεί πρόοδος, αντίθετα, η κατάσταση επιδεινώθηκε, όταν η KFOR µετέφερε τον Οκτώβριο του 2011 από αέρος Αλβανούς τελωνειακούς και αστυνοµικούς στις µεθοριακές διαβάσεις του Κοσόβου µε τη Σερβία. Οι Σέρβοι του Βορείου Κοσόβου έστησαν οδοφράγµατα, παρεµποδίζοντας έτσι τη µετακίνηση Αλβανών

21 Για τον σκληρό διπλωµατικό αγώνα της Σερβίας βλ. τις δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών Βουκ

Γιέρεµιτς, Politika, 18.8.2008. Για τα νοµικά προβλήµατα που δηµιουργούνται λόγω της ανακήρυξης

της ανεξαρτησίας του Κοσόβου, χωρίς απόφαση του ΟΗΕ βλ. M. Marten, ‘’Perspektiven für das

unabhängige Kosovo’’, στο συλλογικό έργο Wegweiser zur Geschichte. Kosovo, ό.π., σσ.125-137.

Εκτός από την προβληµατική έως ανέφικτη εισδοχή του Κοσόβου στον ΟΗΕ και στους διεθνείς

οργανισµούς, προκύπτουν και δυσκολίες πρακτικής φύσης, για παράδειγµα στις τηλεπικοινωνίες. Για

λάβει ένα κράτος διεθνή κωδικό από την International Telecommunication Union που εδρεύει στη

Γενεύη πρέπει να είναι µέλος του ΟΗΕ. Σήµερα στο Κόσοβο για τις διεθνείς κλήσεις στη σταθερή

τηλεφωνία ισχύει ο κωδικός της Σερβίας (00381), στην κινητή τηλεφωνία χρησιµοποιείται ο κωδικός

του Μονακού (00377) που ‘’ µίσθωσε’’ το Κόσοβο.

22 βλ. το άρθρο ‘’Lobirane pred generalnu skupstinu UN. Treća diplomatska ofanziva’’, Nin, 14.8.2008.

23 Politika, 2.7.2008.

24 βλ. H.Brey, ‘’Kosovo and the Cyprus Scenario-a Nightmare and a Missed Opportunity’’,

Südosteuropa-Mitteilungeng (4) 2007, S.30-45.

25 Politika, 15.7.2008.

- 24 -

τελωνειακών και αστυνοµικών και επιτρέποντας µόνο τη διέλευση δυνάµεων της KFOR.26 Επίσηµα πλέον η Σερβία θέτει ζήτηµα διχοτόµησης του Κοσόβου. 27 Το Κόσοβο νοτίως της Μητροβίτσας θα συνδεθεί στενότερα µε την Αλβανία. Ήδη η αµερικανική εταιρεία Μπέχτελ ανέλαβε την κατασκευή του αυτοκινητοδρόµου ∆υρράχιο-Μερντάρε.28 Ευρωπαϊκές χώρες που αναγνώρισαν το Κόσοβο επιδιώκουν την εκµετάλλευση του ορυκτού του πλούτου, ιδιαίτερα του λιγνίτη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Αλλά είναι γνωστό ότι στο Κόσοβο κυριαρχεί η µαφία της φατριαστικής αλβανικής κοινωνίας. Oι αποκαλύψεις του εισαγγελέα Ντικ Μάρτιν για το εµπόριο ανθρωπίνων οργάνων Σέρβων και Τσιγγάνων από τους ηγέτες του Ουτσεκά, που σήµερα είναι η πολιτική ελίτ του Κοσόβου,29 ενισχύουν τη διστακτικότητα κρατών να αναγνωρίσουν το Κόσοβο.

Ανεξάρτητα από το µέλλον του Κοσόβου, το αλβανικό ζήτηµα στην ΠΓ∆Μ θα οξύνεται. Τα δύο µεγάλα αλβανικά κόµµατα, το ∆ηµοκρατικό Κόµµα των Αλβανών του Μεντούχ Θάτσι και η ∆ηµοκρατική Ένωση για την Ολοκλήρωση, έχουν κοινές θέσεις και συναγωνίζονται στην εθνική πλειοδοσία για κοµµατικούς λόγους. Απαιτούσαν την άµεση αναγνώριση του Κοσόβου, την ισοτιµία της αλβανικής γλώσσας ως δεύτερης «υπηρεσιακής γλώσσας», την ανάλογη µε την πληθυσµιακή τους δύναµη εκπροσώπηση των Αλβανών στις δηµόσιες υπηρεσίες, τη συνταξιοδότηση των οικογενειών των θυµάτων –αγωνιστών του Ουτσεκά κ.λπ. Οι Αλβανοί της ΠΓ∆Μ είναι συνδεδεµένοι άµεσα µε το Κόσοβο. Μακροπρόθεσµος στόχος των Αλβανών της ΠΓ∆Μ είναι η απόσχιση και η ένωσή τους µε το Κόσοβο. Λόγω της πίεσης των Αµερικανών και των Αλβανών η κυβέρνηση Γκρούεφσκυ αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Κοσόβου στις αρχές Οκτωβρίου 2008. Αλλά δεν ικανοποίησε τα άλλα αιτήµατα των Αλβανών. Η ειρηνική συµβίωση Σλαβοµακεδόνων και Αλβανών είναι επιφανειακή. Η απροθυµία των Αλβανών να απογραφτούν, τον Οκτώβριο του 2011, µε τους όρους που έθεσε ο Γκρούεφσκυ, είναι ενδεικτική των βασικών διαφορών που υφίστανται µεταξύ Αλβανών και Σλαβοµακεδόνων και του γεγονότος ότι οι Αλβανοί σε καµιά περίπτωση δεν επιθυµούν να µεταβληθούν σε µειονότητα.

Η έξαρση του αλβανικού εθνικισµού πυροδότησε και τον σλαβοµακεδονικό εθνικισµό. Η Ελλάδα διεθνοποίησε το ζήτηµα της ονοµασίας ενόψει της προοπτικής ένταξης της ΠΓ∆Μ στο ΝΑΤΟ και της λήψης ηµεροµηνίας έναρξης διαπραγµατεύσεων για την ένταξη της ΠΓ∆Μ στην ΕΕ. Η κυβέρνηση Γκρούεφσκυ υποβάθµισε το ζήτηµα και υπολόγιζε ότι η Ελλάδα θα βρισκόταν αποµονωµένη και δεν θα τολµούσε να θέσει βέτο στο Βουκουρέστι για την ένταξη της ΠΓ∆Μ στο ΝΑΤΟ. Το ελληνικό βέτο και η τελική απόφαση της συνόδου του Βουκουρεστίου (Απρίλιος 2008) για την ένταξη της Αλβανίας και της Κροατίας στο ΝΑΤΟ και τον αποκλεισµό της ΠΓ∆Μ µέχρι την εξεύρεση κοινά αποδεκτής λύσης µε την Ελλάδα στο ζήτηµα της ονοµασίας προκάλεσε απογοήτευση στην ΠΓ∆Μ. Η κυβέρνηση Γκρούεφσκυ επιδόθηκε σε µια εθνικιστική ρητορική και προκήρυξε τη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών µε σκοπό την αυτοδυναµία για την αποτελεσµατική υπεράσπιση των εθνικών συµφερόντων. Το υψηλό ποσοστό του Γκρούεφσκυ στις αφρικανικού τύπου εκλογές του Ιουνίου 2008 (62 έδρες) ήταν πρωτοφανές γεγονός στο πολιτικό σκηνικό της ΠΓ∆Μ.. Έτσι, είχε το προνόµιο να ανεβάζει τους εθνικιστικούς τόνους στην πολεµική του µε την Ελλάδα για να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των ψηφοφόρων του και να ενισχύει τη διαπραγµατευτική του θέση. Ήδη πριν από τη σύνοδο του Βουκουρεστίου η κυβέρνηση Γκρούεφσκυ είχε επεξεργαστεί ένα σχέδιο 12 σηµείων ως βάση της µελλοντικής της στρατηγικής έναντι της Ελλάδας σε περίπτωση που η Αθήνα έθετε βέτο. Βασικά σηµεία του σχεδίου ήταν η ανακίνηση ζητήµατος µακεδονικής µειονότητας στην Ελλάδα, οι αποζηµιώσεις στους Σλαβοµακεδόνες πρόσφυγες-παιδιά του εµφυλίου που «εκδιώχθηκαν» από την Ελλάδα, το

26 ’’'Tensions high on Kosovo-Serbian borders as KFOR deadline approaches’’, Radio Free Europe,

Radio Liberty, 17.10.2011.

27 Politika, 15.5.2011.

28 βλ. Nedeljni Telegraf (σερβ.περ.), 19.3.2008.

29 Βλ. Radio Slobodna Evropa, 26+27.+28.1.2011.

- 25 -

µποϊκοτάζ όλης της αλληλογραφίας που φέρει την επωνυµία FYROM, η επαναφορά της σηµαίας µε τον ήλιο της Βεργίνας, η ακύρωση της συνταγµατικής τροποποίησης του 1992 για µη ανάµιξη της ‘’Μακεδονίας’’ στις εσωτερικές υποθέσεις των γειτονικών χωρών, δηλαδή η ανακίνηση µειονοτικού ζητήµατος, µαζική χρήση αρχαιοµακεδονικών ονοµάτων, υποβολή αίτησης στον ΟΗΕ για αναγνώριση µε το συνταγµατικό όνοµα, στενή προσέγγιση µε τις Ηνωµένες Πολιτείες, την Τουρκία και τη µη αναγνωρισµένη ∆ηµοκρατία της Βορείου Κύπρου.30 Η τακτική της επιστολογραφίας του Γκρούεφσκυ προς την ελληνική κυβέρνηση, την ΕΕ, τον ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ και προσωπικά στον Νίµιτς για την αναγνώριση «µακεδονικής µειονότητας» στην Ελλάδα, την αποζηµίωση των «Σλαβοµακεδόνων Αιγαιατών προσφύγων, θυµάτων του ελληνικού µοναρχοφασισµού κατά τον ελληνικό εµφύλιο πόλεµο», τη διευκόλυνση της επιστροφής τους στην Ελλάδα, την αναγνώριση της «µακεδονικής εκκλησίας» από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας και τη µετονοµασία του αεροδροµίου της Θεσσαλονίκης από αεροδρόµιο Μακεδονίας σε αεροδρόµιο της Μίκρας ήταν µια προσπάθεια ανακίνησης του «αιγαιακού ζητήµατος» ως επιχείρησης αντιπερισπασµού κατά της Ελλάδας. Ο Γκρούεφσκυ, ο οποίος έχει καταγωγή από την ελληνική Μακεδονία (ο παππούς Νικόλαος Γκρούιος καταγόταν από το χωριό Σκοπός της Φλώρινας και σκοτώθηκε στον ελληνο-ιταλικό πόλεµο)31 ερωτοτροπεί µε τους Αιγαιάτες πρόσφυγες και αποφάσισε λόγω των συγκυριών (το 2008 συµπληρώθηκαν 60 έτη από το λεγόµενο «παιδοµάζωµα, τη µαζική έξοδο των Σλαβοµακεδόνων το 1948») να διεθνοποιήσει για πρώτη φορά το «αιγαιακό ζήτηµα».32 Αλλά η απήχηση υπήρξε µηδαµινή. Ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κωνσταντίνος Καραµανλής, στην απάντησή του αρνήθηκε την ύπαρξη «µακεδονικής» µειονότητας στην Ελλάδα και πρότεινε την προσφυγή των ενδιαφεροµένων στα δικαστήρια προκειµένου αυτά να αποφανθούν για τις περιουσίες των Σλαβοµακεδόνων προσφύγων που δηµεύτηκαν από το ελληνικό κράτος. ΕΕ, ΟΗΕ , ΝΑΤΟ και Νίµιτς έκριναν άκαιρη την ανακίνηση περιφερειακών ζητηµάτων και επισήµαναν ότι το κύριο θέµα της διένεξης παραµένει η ονοµασία. Στην ΠΓ∆Μ ο πρόεδρος Τσερβενκόφσκυ, ο οποίος δεν έθεσε υποψηφιότητα στις επόµενες προεδρικές εκλογές, επέστησε τον κίνδυνο του λαϊκισµού για την ευρωατλαντική προοπτική της χώρας.33 . Και άλλοι πολιτικοί και κοινωνικοί φορείς των Σκοπίων άσκησαν κριτική στον Γκρούεφσκυ για την άκαρπη επιστολοµανία του.34 Άκαιρη ήταν και η πρόσφατη απόφαση της κυβέρνησης Γκρούεφσκυ να παραπέµψει την Ελλάδα στο ∆ιεθνές ∆ικαστήριο λόγω της παραβίασης της ενδιάµεσης συµφωνίας υπό την έννοια ότι η Ελλάδα παρεµπόδισε την ένταξη της ΠΓ∆Μ στο ΝΑΤΟ. Η συµφωνία προβλέπει ότι η Ελλάδα δεν θα εµποδίσει την ένταξη της ΠΓ∆Μ στους διεθνείς οργανισµούς ως FYROM, αλλά το πνεύµα της συµφωνίας είναι η αποκατάσταση σχέσεων καλής γειτονίας, πράγµα που δεν συνέβη λόγω της αδιάλλακτης στάσης της ΠΓ∆Μ στο ζήτηµα της ονοµασίας. Τίθεται και το ερώτηµα, κατά πόσο το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο είναι αρµόδιο να γνωµοδοτήσει επί του συγκεκριµένου θέµατος. Έτσι, επί του παρόντος δεν διαφαίνεται προοπτική επίλυσης της διένεξης Ελλάδας-ΠΓ∆Μ για το όνοµα.

30 βλ. το κύριο άρθρο ‘’ Evropski leten molk za makedonsko prašanje’’, Nova Makedonija, 14.8.2008.

31 βλ το ενδιαφέρον άρθρο της εφηµερίδας Dnevnik ‘’ Dnevnik vo selata od koi poteknuvaat Gruevski i

Karamanlis’’ όπου συγκρίνονται ο Καραµανλής και Γκρούεφσκυ (και οι δύο κατάγονται από την

ελληνική Μακεδονία ) και τίθεται το ερώτηµα κατά πόσο ο παράγοντας αυτός επιδρά στην εµµονή τους

στο όνοµα Dnevnik (εφηµ.Σκοπίων), 28.7.2008.

32 Βλ. σχετικά δηµοσιεύµατα στα αγγλικά για ευνόητους λόγους L. Stojnovic-Lafazanovska,

E.Lafazanovski, The Exodus of the Macedonians from Greece, Skopje 2002 , V. Cvetanovski , The

Golgotha of the Macedonians in Greece, The association of the children refugists from the Aegean part

of Macedonia, Skopje 2009.

33 Utrinski Vesnik (εφηµ. Σκοπίων), 15.7.2008.

34 βλ. Nova Makedonija, 23.8.2008.

- 26 -

Στη διένεξη Ελλάδας-ΠΓ∆Μ πρόκειται βασικά για µια οροθέτηση ταυτοτήτων. Η Ελλάδα αρνείται την ιστορικότητα του ‘’σλαβοµακεδονικού έθνους’’, µπορεί να δεχτεί όµως ότι διαµορφώθηκε µια νέα ταυτότητα στην ΠΓ∆Μ µετά το 1944. Από την πλευρά της ΠΓ∆Μ εκφράζονται φόβοι για υπονόµευση της εθνικής ταυτότητας των Σλαβοµακεδόνων, αν η συµβιβαστική λύση που ενδεχοµένως βρεθεί µεταξύ Αθήνας και Σκοπίων ισχύσει erga omnes, όπως τονίζει η ελληνική πλευρά, και θίξει ζητήµατα εθνικής ταυτότητας και γλώσσας.

Όποια λύση και να βρεθεί στη διένεξη Ελλάδας – ΠΓ∆Μ σχετικά µε την ονοµασία του κράτους - η διένεξη για την ονοµασία είναι στην ουσία διένεξη για την οριοθέτηση των ταυτοτήτων- δεν πρόκειται στην παρούσα φάση στην ΠΓ∆Μ οι Σλαβοµακεδόνες ούτε να γράφουν διαφορετικά την εθνική τους ιστορία 35 ούτε να µην αναφέρονται στην ύπαρξη «µακεδονικών µειονοτήτων» στις γειτονικές χώρες.36 Είναι πολλά τα «περιφερειακά θέµατα» που θα προκύψουν, αν τεθεί ζήτηµα οριστικής αποκατάστασης σχέσεων καλής γειτονίας µεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας και ΠΓ∆Μ. Για παράδειγµα, τι θα εννοείται υπό τον όρο «µακεδονική γλώσσα» στην ΕΕ; Για την Ελλάδα, µακεδονική γλώσσα είναι η γλώσσα των Αρχαίων Μακεδόνων, για τη Βουλγαρία «η µακεδονική γλώσσα» είναι ένα εκσερβισµένο δυτικοβουλγαρικό ιδίωµα, για την ΠΓ∆Μ πρόκειται για µια αυθύπαρκτη γλώσσα, «την αρχαιότερη γραπτή σλαβική γλώσσα». Μέχρι πότε η Ορθόδοξη Εκκλησία της ΠΓ∆Μ θα χαρακτηρίζεται σχισµατική, πρέπει να µετονοµαστεί από «Ορθόδοξη Μακεδονική Εκκλησία» σε «Αρχιεπισκοπή Αχριδών» και να έχει µια ειδική σχέση µε το Πατριαρχείο Σερβίας για να αρθεί το αδιέξοδο; Η Βουλγαρία, όπως και η Ελλάδα, δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη «µακεδονικού έθνους» και «µακεδονικών µειονοτήτων», επιδίδεται σε µια προσπάθεια απονεύρωσης της εθνικής ιδεολογίας του «σλαβοµακεδονισµού» και εντός των κόλπων της ΕΕ,37 απαιτεί την συνταγµατική αναγνώριση των δικαιωµάτων των Βουλγάρων στην ΠΓ∆Μ

35 Για τις σύγχρονες τάσεις της σλαβοµακεδονικής ιστοριογραφίας, βλ. Σπ. Σφέτας, ‘’Κατευθύνσεις της

σύγχρονης σλαβοµακεδονικής ιστοριογραφίας’’, στο συλλογικό έργο Μακεδονικές ταυτότητες στο

χρόνο. ∆ιεπιστηµονικές προσεγγίσεις (επιµ.έκδοσης Ι.Στεφανίδης, Β.Βλασίδης. Ε.Κωφός), Ίδρυµα

Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2008, σσ.296-316. Για το νέο σχήµα της

ιστορικής συνέχειας του ‘’ µακεδονικού έθνους ‘’, µε ιδιαίτερη έµφαση στην αρχαιότητα, που

προωθείται σήµερα στα Σκόπια, βλ. T. Chepreganov (editor), History of the Macedonian People,

Institute of National History, Skopje 2008.

36 βλ. την πρόσφατη µονογραφία της F. Taševska-Remenski για τις ‘’ µακεδονικές µειονότητες’ σε

Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία και Αλβανία η οποία ανακυκλώνει τις γνωστές απόψεις και τιµήθηκε µε

κρατικό βραβείο , F. Taševska -Remenski, Makedonskoto nacionalno malcinstvo vo sosedite zemji:

Sovremeni sostojbi,Σκόπια 2007.

37 βλ.την εκλαϊκευµένη µελέτη του B. Dimitrov για τα 10 ψεύδη του µακεδονισµού η οποία

µεταφράστηκε στα αγγλικά και κυκλοφόρησε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, B. Dimitrov, 10te Lâži na

Makedonisma, Σόφια 2006. Πρόσφατα Βούλγαροι ιστορικοί εξέδωσαν το ηµερολόγιο του Κρστε

Μισίρκωφ, στο οποίο ο άλλοτε θιασώτης της ιδεολογίας του σλαβοµακεδονισµού και του

αντιβουλγαρισµού θρηνεί για την τραγική µοίρα της Βουλγαρίας στο ∆εύτερο Βαλκανικό Πόλεµο βλ.

Κ.P.Misirkov, Dnevnik 5.VII.-30.VIII.1913 ( επιµ. έκδοσης Z.Todorovski-C.Biljarski), Σόφια-Σκόπια

2008. Σκοπός την έκδοσης του ηµερολογίου ήταν να αποδειχτεί ότι ο Μισίρκωφ έβλεπε το

σλαβοµακεδονισµό το 1903 απλά ως πολιτική σύµβαση λόγω των συγκυριών. Το ηµερολόγιο του

Μισίρκωφ χαρακτηρίστηκε ως πολιτολογική ανάλυση των δολοπλοκιών σε βάρος της Βουλγαρίας κατά

το ∆εύτερο Βαλκανικό Πόλεµο, βλ. Ι. Nikolov, ‘’ Dnevnik na Misirkov ot 1913g.-politologičen analiz

na intrigite sreštu Bâlgarija, Bâlgarija-Makedonija 3 (2008), σσ.17-19.

- 27 -

και ασκεί κριτική στους Ιστορικούς των Σκοπίων για την παραχάραξη της βουλγαρικής ιστορίας.38 Μπορεί να λεχθεί µε βεβαιότητα ότι Ελλάδα, Βουλγαρία και ΠΓ∆Μ δεν πρόκειται να συµφωνήσουν για τις ιστορικές πτυχές του Μακεδονικού ζητήµατος. Ούτε η Ελλάδα ούτε η Βουλγαρία θα αναγνωρίσουν «µακεδονικές µειονότητες» στην επικράτειά τους.39

Με νωπή ακόµα τη νέα του εκλογική νίκη, τον Ιούνιο του 2011, ο Γκρούεφσκυ ακολουθεί µια παρελκυστική και εφελκυστική τακτική στο ζήτηµα της ονοµασίας ( δεν έχει προτείνει επίσηµα µέχρι σήµερα ένα όνοµα και επιµένει ότι το πρόβληµα είναι διµερές), προφασιζόµενος ότι η Ελλάδα, λόγω της οικονοµικής της κρίσης, δεν επιθυµεί λύση του ζητήµατος. Σε µια επίδειξη εθνικής υπερηφάνειας και µεγαλείου «ένδοξης αποµόνωσης», παρόµοιου µ’ αυτό του Ενβέρ Χότζα, δήλωσε προ πολλού ότι η χώρα του θα συνεχίσει να αναπτύσσεται και να προοδεύει, και σε περίπτωση ακόµα που δεν ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ.40 Ο αρχαϊκός, παρωχηµένος κιτς-εθνικισµός του εκφράζεται µε την αρχαιοπληξία του µε αποκορύφωµα το στήσιµο του αγάλµατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι εορταστικές εκδηλώσεις για την 20ή επέτειο της ανεξαρτησίας της FYROM, στις 8 Σεπτεµβρίου 2011, ήταν στην ουσία µια επίδειξη της αρχαιοµανίας του. Το φετιχιστικό σχέδιο Σκόπια-2014, δηλαδή η κατασκευή αγαλµάτων και κλασικών κτηρίων, ώστε τα Σκόπια να µεταβληθούν µε

38 βλ. το πρόσφατο τρίγλωσσο ( σε βουλγαρική, σλαβοµακεδονική και αγγλική γλώσσα) συλλογικό

έργο Βουλγάρων επιστηµόνων για τη δέουσα πολιτική της Σόφιας έναντι της ΠΓ∆Μ, Βulgarian policies

on the Republic of Macedonia(επιµ. έκδοσης L.Ivanov), Σόφια 2008.

39 βλ την πρόσφατη µονογραφία του D. Tjoulekov για τον πολιτικό µύθο της µακεδονικής µειονότητας

στη Βουλγαρία, D. Tjoulekov, Političeskijat mit za ‘’makedonskoto malcinstvo’’ v Bâlgarija ,

Μπλαγκόεφγκραντ 2007. Στο ανεδαφικό αίτηµα της σλαβοµακεδονικής ηγεσίας για την επιστροφή των

περιουσιών των Σλαβοµακεδόνων προσφύγων µπορεί να απαντηθεί ότι οι Σλαβοµακεδόνες είχαν

ρευστή συνείδηση και συνεργάστηκαν είτε µε τις γερµανικές και βοιυλγαρικές αρχές είτε µε το διεθνή

κοµµουνισµό την περίοδο 1944-49 για τον εδαφικό ακρωτηριασµό της Ελλάδας. Ίσχυσε γι’ αυτούς ό,τι

µε τους συνεργάτες των κατακτητών στην Ευρώπη σχετικά µε την απέλαση και τα περιουσιακά

στοιχεία. Σχετικά µε το λεγόµενο παιδοµάζωµα µπορεί να λεχθεί ότι αυτό διενεργήθηκε από το ΚΚΕ όχι

τόσο για ανθρωπιστικούς όσο για πολιτικούς λόγους. Μετά την απόφαση της Τρίτης Ολοµέλειας του

ΚΚΕ (Σεπτέµβριος 1947) για αύξηση της δύναµης των ανταρτών του ∆ηµοκρατικού Στρατού σε 60.000

µε σκοπό την απελευθέρωση της Βορείου Ελλάδας, το ΚΚΕ προέβη σε βίαιη επιστράτευση. Για να

επιστρατευθούν οι γονείς και να απαλλαγούν από τη φροντίδα των παιδιών, αυτά αποστέλλονταν στις

ανατολικές χώρες για περίθαλψη, όπου µελλοντικά θα αποτελούσαν και ένοπλο δυναµικό. Οι άνδρες

στρατολογούνταν στο ∆ηµοκρατικό Στρατό και οι γυναίκες είτε υπηρετούσαν ως τραυµατιοφορείς στις

µάχες είτε απασχολούνταν στην κατασκευή χαρακωµάτων και καταφυγιών. Μετά το σχηµατισµό της

Προσωρινής ∆ηµοκρατικής Κυβέρνησης των ανταρτών και την κήρυξη του ΚΚΕ εκτός νόµου

(∆εκέµβριος 1947), ο ∆ηµοκρατικός Στρατός ανέµενε επιχειρήσεις µεγάλης κλίµακας από τον

κυβερνητικό στρατό. Στο δεύτερο ήµισυ του 1948 και στις αρχές του 1949 περίπου 2000 παιδιά , ηλικίας

14-16 ετών, στάλθηκαν από τις ανατολικές χώρες στο µέτωπο. Μόνο η Πολωνία αρνήθηκε την επιστροφή

των παιδιών για το µέτωπο. Βλ την έκδοση σχετικών εγγράφων από τα πολωνικά αρχεία µε µετάφραση

στη σλαβοµακεδονική, Makedonskite Begalci vo Polska. Dokumenti, 1948-1975 (1), (επιµ. έκδοσης

Zoran Todorovski- Slawomir Radon), Σκόπια 2008, σ. 19.

40 Βλ. Nova Makedonija, 22.8.2008.

- 28 -

µια νέα Αθήνα ή Ρώµη, χρηµατοδοτείται, µεσούσης της οικονοµικής κρίσης, από κύκλους µαφίας, πρόκειται για ξέπλυµα µαύρου χρήµατος.41

Η ανώριµη πολιτική ηγεσία των Σκοπίων, που οδηγεί τη χώρα σε αδιέξοδο, υπερεκτιµά τη σηµασία που έχει η ΠΓ∆Μ στους στρατηγικούς στόχους της Αµερικής και ευελπιστεί ότι λόγω της ανάγκης επέκτασης του ΝΑΤΟ, µετά τα γεγονότα στη Γεωργία, η Αµερική θα ασκήσει πιέσεις στους συµµάχους της για ένταξη της ΠΓ∆Μ στο ΝΑΤΟ µε εκκρεµές το ζήτηµα της ονοµασίας. Αλλά η ΠΓ∆Μ δεν έχει τη γεωστρατηγική θέση της Γεωργίας. Τα µεγάλα ελληνικά πολιτικά κόµµατα έχουν µια συναινετική γραµµή στο ζήτηµα των Σκοπίων και, ανεξάρτητα από τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, η οποιαδήποτε ελληνική κυβέρνηση δεν θα παρεκκλίνει από την πάγια θέση. Το εθνικό αυτό ζήτηµα είναι χρόνιο και δεν προσφέρεται για εσωτερική κοµµατική εκµετάλλευση, για τον περισπασµό της ελληνικής κοινής γνώµης από τα πολιτικά σκάνδαλα, τις εσωτερικές εξελίξεις και την οικονοµική κρίση. Με την ένταξη της Αλβανίας και της Κροατίας στο ΝΑΤΟ εκπληρώθηκαν σε σηµαντικό βαθµό οι στόχοι της αµερικανικής πολιτικής στη Βαλκανική. Κύκλοι της σλαβοµακεδονικής αντιπολίτευσης επισήµαναν ότι η θητεία του Μπους παρείχε µια καλή ευκαιρία στον Γκρούεφσκυ για την επίλυση της διένεξης µε την Ελλάδα O Γκρούεφσκυ απώλεσε τις συµπάθειες πρώην φιλικών χωρών, οι οποίες, βλέποντας τις προκλήσεις των Σκοπίων µε την αρχαιοµανία, δικαιώνουν την Ελλάδα. Ούτε η προσφυγή της ΠΓ∆Μ στο ∆ιεθνές ∆ιαιτητικό ∆ικαστήριο της Χάγης για την παραβίαση της ενδιάµεσης συµφωνίας από την Ελλάδα στο Βουκουρέστι το 2008 πρόκειται να µεταβάλει την ουσία των πραγµάτων.

Εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά της προς τη βουλγαρική κυβέρνηση για την υπογραφή της συµφωνίας µε τη Ρωσία για τον αγωγό φυσικού αερίου South Stream, η αµερικανική κυβέρνηση Μπους άσκησε έντονες πιέσεις στη Σόφια για την αναγνώριση του Κοσόβου, στις οποίες η κυβέρνηση Στανίσεφ υπέκυψε. Επίσης και η ΕΕ, που επενδύει στον αγωγό Nabucco, εξέφρασε τη δυσαρέσκειά της στη Σόφια και άφησε να εννοηθεί ότι δεν θα χρηµατοδοτήσει την κατασκευή του αγωγού South-Stream.42 Κατά την επίσκεψή της στη Σόφια, στις αρχές Ιουλίου 2008, η Κοντολίζα Ράις κάλεσε τη βουλγαρική πλευρά να υπογράψει συµφωνία για την κατασκευή του αγωγού Nabucco, πριν επικυρώσει τη συµφωνία για τον αγωγό South Stream.43 ∆εν είναι τυχαίο ότι η EE περιέκοψε κονδύλια για τη Βουλγαρία, λόγω κρουσµάτων διαφθοράς , ενώ δεν διέπραξε το ίδιο για τη Ρουµανία, η οποία κατηγορήθηκε εξίσου για διαφθορά. Ο κύριος λόγος της διάκρισης αυτής είναι προφανώς το γεγονός ότι η Βουλγαρία υπέγραψε συµφωνία για τον αγωγό South Stream,44 ενώ η Ρουµανία για τον Nabucco. Ο πρόεδρος Γκεόργκυ Παρβάνωφ δέχτηκε σκληρή κριτική και από στελέχη του Σοσιαλιστικού Κόµµατος για τη φιλορωσική του στάση στο ενεργειακό ζήτηµα. Το βουλγαρικό κοινοβούλιο, όπως και το ελληνικό, επικύρωσε τη συµφωνία για τον αγωγό South-Stream. Αλλά η νέα κυβέρνηση του Μπόϊκο Μπορίσωφ , που ανήλθε στην εξουσία το καλοκαίρι του 2009, ακολουθεί µια αντιρωσική, φιλοαµερικανική πολιτική. Στην ουσία πάγωσε την οικονοµική συνεργασία µε τη Ρωσία. Η κατασκευή των αγωγών Μπουργκάς- Αλεξανδρούπολη και South- Stream τελεί υπό αίρεση επί του παρόντος, χωρίς όµως αυτό να σηµαίνει ότι η Ρωσία έχει εγκαταλείψει οριστικά τα σχέδιά της. Κατά την επίσκεψη του Πούτιν στη Σερβία, τον Μάρτιο του 2011, επαναβεβαιώθηκε το κοινό ρωσοσερβικό ενδιαφέρον για τον αγωγό South-Stream. Και η Ρουµανία, µετά την εκλογή του Τραγιάν Μπασέσκου ως Προέδρου της χώρας το 2009, επιτείνει την παραδοσιακή αντιρωσική της πολιτική. Ο Μπασέσκου είναι πρόθυµος να δεχτεί στη χώρα την εγκατάσταση της αµερικανικής αντιβαλλιστικής ασπίδας, προκαλώντας τις ανησυχίες της Μόσχας και µειώνοντας τις πιθανότητες επίλυσης του ζητήµατος της Υπερδνειστερίας.

41 Βλ. Nova Makedonija, 16.11.2011

42 βλ. 168 Časa (βλγ.εφ.), 14-20 .3.2008.

43 βλ. 168 Časa, 18-24.7.2008.

44 βλ. 168 Časa, 1-7. 8.2008.

- 29 -

Η ρωσική οικονοµική διείσδυση είναι έντονη στο Μαυροβούνιο (αγορά ακινήτων, ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις). Η συντριπτική πλειοψηφία των Μαυροβουνίων είναι υπέρ της ένταξης της χώρας τους στην ΕΕ, αλλά όχι στο ΝΑΤΟ. Ήταν επίσης κατά της αναγνώρισης της ανεξαρτησίας του Κοσόβου. Αναγνώριση του Κοσόβου από το Μαυροβούνιο θα αποτελούσε ρήξη µε όλη την ιστορική παράδοση των Μαυροβουνίων, στους οποίους «το έπος του Κοσόβου του 1389» κατέχει κεντρική θέση. Αλλά ο Χασίµ Θάτσι, ο οποίος χρηµατοδότησε τον αγώνα του Τζουκάνοβιτς για την ανεξαρτησία του Μαυροβουνίου, επέβαλε τελικά την αναγνώριση του Κοσόβου από την Ποντγκόριτσα στις αρχές Οκτωβρίου 2008, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις της ισχυρής σερβικής µειονότητας. Στο Μαυροβούνιο, µετά την ανεξαρτητοποίησή του το 2006, κυριαρχεί µια οικονοµική µαφία νοτιαµερικανικού τύπου. Η νέα πολιτική ελίτ διαµορφώνει µια τεχνητή µαυροβουνιώτικη ταυτότητα σε αντισερβική βάση, µε παραχάραξη της ιστορίας, 45 προκαλώντας τεχνητό ρήγµα µεταξύ Σέρβων και Μαυροβουνίων. Το Μαυροβούνιο έλαβε καθεστώς υποψήφιας χώρας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η ευρωπαϊκή επιτροπή εισηγήθηκε, τον Οκτώβριο του 2011, την έναρξη ενταξιακών διαπραγµατεύσεων. Στην ουσία όµως το Μαυροβούνιο ούτε κοινωνία πολιτών είναι ούτε οικονοµικές µεταρρυθµίσεις πραγµατοποίησε. Από το 2006 µέχρι σήµερα το εξωτερικό χρέος της χώρας διπλασιάστηκε και άρχισαν οι πρώτες διαδηλώσεις φοιτητών για την οικονοµική ανισότητα και την έλλειψη ακαδηµαϊκής ελευθερίας. Είναι προφανές ότι πίσω από τη θετική εικόνα της ευρωπαϊκής επιτροπής για την ευρωπαϊκή προοπτική του Μαυροβουνίου λανθάνει η πρόθεση δυτικών χωρών για µείωση της ρωσικής επιρροής στη χώρα.

Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη είναι ένα δυσλειτουργικό κράτος, όπου Βόσνιοι Μουσουλµάνοι, Σέρβοι και Κροάτες είναι αυτοπεριχαρακωµένοι στον δικό τους κόσµο από κάθε άποψη. Η χώρα δεν έχει ακόµα κεντρική κυβέρνηση, µετά τις εκλογές του 2010. Η Σερβική ∆ηµοκρατία στηρίζεται κυρίως στη Σερβία και τη Ρωσία. Η ρωσική οικονοµική διείσδυση είναι εµφανής στη Μπάνια Λούκα. Οι Σερβοβόσνιοι αντιτίθενται στην αναθεώρηση της συµφωνίας του Ντέϊτον προς την κατεύθυνση ενός συγκεντρωτικού κράτους. Στη Βοσνία εµφανίστηκαν οµάδες Ισλαµιστών φονταµενταλιστών, των Βαχάµπι, µε σηµείο εκκίνησης το γειτονικό σαντζάκι του Νόβι-Πάζαρ. Η Ρωσία στηρίζει τους Σερβοβόσνιους στην προσπάθειά τους να αποτρέψουν αναθεώρηση του Συντάγµατος του Ντέιτον.

Από το 2009 παρατηρείται µια µείωση της ρωσικής επιρροής στα Βαλκάνια γενικά. Οι κυβερνήσεις Γεωργίου Παπανδρέου στην Ελλάδα και Μπόϊκο Μπορίσωφ στη Βουλγαρία εγκατέλειψαν τη συνεργασία µε τη Ρωσία στον ενεργειακό τοµέα. Τα Βαλκάνια τείνουν να καταστούν περιφέρεια της Μέσης Ανατολής από περιφέρεια του Καυκάσου. Η αραβική άνοιξη, τα ενεργειακά αποθέµατα στην Ανατολική Μεσόγειο και η στροφή της Ελλάδας , Βουλγαρίας και Ρουµανίας στην Αµερική αποτελούν νέα δεδοµένα, διανοίγουν προοπτικές για νέους ενεργειακούς αγωγούς προς την Ευρώπη µε κύρια παράµετρο τη µείωση της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία. Αλλά η κατάσταση στον αραβικό κόσµο παραµένει ακόµα ρευστή και τα νέα αυτά ενεργειακά σχέδια είναι µακρόπνοα. Η µείωση της ρωσικής επιρροής συνέπεσε µε τις προσπάθειες της Τουρκίας του Ερντογάν και του Νταβούτογλου για διείσδυση στα ∆υτικά Βαλκάνια µε τη συνηθισµένη τακτική της οικονοµικής και πολιτιστικής διπλωµατίας στο πλαίσιο του λεγόµενου νεοοθωµανισµού. 46 Η Τουρκία επωφελείται από την οικονοµική κρίση της Ευρώπης, την κόπωση της διεύρυνσης της

45 Βλ κύριο άρθρο στην εφηµερίδα Dan της φιλοσερβικής αντιπολίτευσης του Μαυροβουνίou ‘’

Revizija istorije i proizvođenje ethogeneza ‘’, Dan, 15.5.2011.

46 Για τη σηµερινή τουρκική πολιτική στα ∆υτικά Βαλκάνια, βλ. I. Rüma, ‘’ Turkish foreign policy

towards the Balkans. New activism, neootomanism or/so what?’’, Turkish Policy Quarterly, Volume 8, 2

(2011)134-140 and Sp. Sfetas, ‘’Aspects of Turkish Policy towards the Western Balkans’’, Cyprus

Center for European and International Affairs, Ιn depth, volume 8, issue 4 (2011) (ηλεκτρονική

έκδοση).

- 30 -

Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον ευρωσκεπτικισµό στα Βαλκάνια. Αλλά η τουρκική πολιτική έχει αποδοχή µονάχα σε µουσουλµανικούς πληθυσµούς της Βοσνίας και του Σαντζακίου. Παρόλο που ο παρωχηµένος νεοοθωµανισµός µπορεί να χαρακτηριστεί και ως ένα αταβιστικό, αυτοκρατορικό σύνδροµο, η σηµερινή Τουρκία δεν έχει τις αντικειµενικές δυνατότητες να υποσκελίσει την επιρροή ευρωπαϊκών κρατών στα δυτικά Βαλκάνια. Σε κάθε όµως η περίπτωση η Τουρκία αποτελεί έναν παράγοντα στη Μέση Ανατολή όπου προσπαθεί να προσαρµοστεί στα νέα δεδοµένα. Αυτό µοιραία θα επηρεάσει τις σχέσεις της µε την Ελλάδα (ΑΟΖ, ενέργεια) µε αποτέλεσµα η βαλκανική της πολιτική στην Αλβανία ή στην ΠΓ∆Μ να έχει ανθελληνική αιχµή.

Το επιτακτικό ζήτηµα σήµερα για την Ευρώπη είναι τα υπερβεί την κρίση χρέους εντός της Ευρωζώνης και τη γενικότερη ηθική της κρίση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση λειτούργησε µε τους νεοφιλελεύθερους κανόνες καζίνου, επιτρέποντας την άλωση των κυβερνήσεων από τις αγορές. ανεξάρτητα από το µέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την ευρωπαϊκή προοπτική των δυτικών Βαλκανίων, είναι προφανές ότι ο βαλκανικός χώρος συνεχίζει την παράδοσή τους ως πεδίο ανταγωνισµών των Μεγάλων ∆υνάµεων. Η δοµική προσέγγιση της Ιστορίας κατά τον Braudel , ότι δηλαδή τα γεωγραφικά και γεωπολιτικά δεδοµένα ενός χώρου καθορίζουν τη µοίρα του, επιβεβαιώνεται πλήρως στη βαλκανική περίπτωση. Η ρατσιστική εθνικοσοσιαλιστική Γερµανία εισήγαγε επίσηµα τον όρο «Νοτιοανατολική Ευρώπη» αντί του υποτιµητικού όρου «Βαλκάνια». Τα αίτια ήταν κυρίως οικονοµικά, η οικονοµική διείσδυση του Τρίτου Ράιχ στα Βαλκάνια, σε έναν ζωτικό χώρο που αποτελούσε µέρος της Ευρώπης. Σήµερα δεν είναι λίγοι οι πολιτικοί αναλυτές, οι οποίοι, παρά την ευρωπαϊκή πορεία των Βαλκανίων, θεωρούν το βαλκανικό χώρο ως την περιφέρεια του Καυκάσου και της Μέσης Ανατολής.

Στην παγκοσµιοποίηση της σύγχρονης εποχής, όπου το ΝΑΤΟ πρέπει να προσδιορίζει το νέο του ρόλο και η ΕΕ δεν κατόρθωσε ούτε να αποτελέσει το αντίπαλο δέος της Αµερικής και της Ρωσίας ούτε να διαµορφώσει ένα σύστηµα συλλογικής ασφάλειας µε τη συµµετοχή της Ρωσίας, αλλά αντιµετωπίζει µια βαθιά οικονοµική ύφεση, τα εθνικά κράτη οφείλουν να καθορίσουν την πολιτική τους µε βάση το εθνικό συµφέρον. Η Ρουµανία για παράδειγµα συµπαρατάσσεται µε τη Ρωσία στο ζήτηµα του Κοσόβου, αλλά στηρίζει τον αγωγό Nabucco. Η Ουγγαρία αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Κοσόβου, αλλά στηρίζει τον αγωγό South-Stream. Η Ελλάδα, η Σερβία και η Βουλγαρία δεν πρέπει να εγκαταλείψουν τη συνεργασία µε τη Ρωσία η οποία µπορεί να συµβάλει στην έξοδο ευρωπαϊκών κρατών από την κρίση και στη δηµιουργία ενός πολυπολικού κόσµου. Ο 21ός αιώνας είναι µάλλον ο αιώνας της Ασίας.

ΙΧΑ 602,

1α Μαρία Νυσταζοπούλου Πελεκίδου, Οι Βαλκανικοί λαοί. Από την τουρκική κατάκτηση στην εθνική αποκατάσταση (14ος –19 ος αι.), Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991.

1β Μαρία Τοντόροβα, Βαλκάνια. Η δυτική φαντασίωση. Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2005.

2a Barbara Jelavic, Ιστορία των Βαλκανίων (18ος –19ος αιώνας), Εκδόσεις Πολύτροπον, Αθήνα 2003.

2β Μαρία Τοντόροβα, Βαλκάνια. Η δυτική φαντασίωση. Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2005.

ΙΧΑ 601.

- 31 -

1α Steven Pavlowitch, Ιστορία των Βαλκανίων 1804-1945, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2005.

1β Κόντης Βασίλειος-Σφέτας Σπυρίδων, Εµφύλιος Πόλεµος. Έγγραφα από τα βουλγαρικά και γιουγκοσλαβικά αρχεία, Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2005.

1γ.Αρετή Τούντα Φεργάδη, Μειονότητες στα Βαλκάνια. Βαλκανικές διασκέψεις, Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2005.

2α Βarbara Jelavic, Ιστορία των Βαλκανίων (20ός αιώνας), Εκδόσεις Πολύτροπον, Αθήνα 2003.

2β Κόντης Βασίλειος-Σφέτας Σπυρίδων, Εµφύλιος Πόλεµος. Έγγραφα από τα βουλγαρικά και γιουγκοσλαβικά αρχεία, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 2005.

2γ Αρετή Τούντα-Φεργάδη, Μειονότητες στα Βαλκάνια. Βαλκανικές διασκέψεις, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 2005.

- 32 -

- 33 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

1η Ενότητα

ΘΕΜΑ: Βαλκάνια: Οικονοµική Ανάλυση

ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Παπαπανάγος Χάρρυ Αντιπρύτανης - Καθηγητής ΠΑΜΑΚ

- 34 -

- 35 -

Χάρρυ ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΟΣ Αντιπρύτανης – Καθηγητής Τµήµατος Βαλκανικών και Ανατολικών Σπουδών

του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας Ο κ. Χάρρυ Παπαπανάγος γεννήθηκε το 1963

Είναι πτυχιούχος Οικονοµικών Επιστηµών Πανεπιστηµίου Μακεδονίας.

Πραγµατοποίησε τις µεταπτυχιακές του σπουδές καθώς επίσης και το διδακτορικό του στο Πανεπιστήµιο ESSEX της Αγγλίας.

∆ιετέλεσε Λέκτορας στο Πανεπιστήµιο του ESSEX στην Αγγλία, Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήµιο Queen’s στην Ιρλανδία, και καθηγητής στο Πανεπιστήµιο του Kent στην Αγγλία.

Έχει ως γνωστικό αντικείµενο: Επιχειρηµατικότητα και Άµεσες Ξένες Επενδύσεις στα Βαλκάνια και τη ΝΑ Ευρώπη (π. Πρόεδρος Τµήµατος Βαλκανικών, Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών)

Είναι καθηγητής του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστηµίου, επίτιµος καθηγητής Οικονοµικών Πανεπιστηµίου Kent – Αγγλίας, καθηγητής της Σχολής ∆ιοίκησης και Επιτελών (Πτέρυγα Ειδικών Ψυχολογικών Επιχειρήσεων), καθηγητής της Αστυνοµικής Ακαδηµίας, µέλος της ειδικής επιστηµονικής επιτροπής του ∆.Ο.Α.Τ.Α.Π. (πρώην ∆Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α.), µέλος της εξεταστικής επιτροπής του Ιδρύµατος Κρατικών Υποτροφιών (Ι.Κ.Υ.), σύµβουλος του Ο.Ο.Σ.Α. στα Βαλκάνια, ιδρυτικό µέλος και µέλος της ∆ιοικούσας Επιτροπής του European Economics & Finance Society, µέλος σε ∆ιεθνή Ερευνητικά ∆ίκτυα & Forums, επιστηµονικός υπεύθυνος µεγάλου αριθµού ερευνητικών προγραµµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κριτής σε διεθνή επιστηµονικά περιοδικά.

∆ηµοσιεύει σε διεθνή περιοδικά και τα άρθρα του παρουσιάζονται σε διεθνή συνέδρια και δίκτυα.

- 36 -

- 37 -

Βαλκάνια: Οικονοµική Ανάλυση

Η δική µου τοποθέτηση θα είναι πάνω στην οικονοµική κατάσταση στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Θα δούµε µαζί ότι σε αντίθεση µε την Ελλάδα και την άσχηµη οικονοµική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η οικονοµία της, οι περισσότερες από τις βαλκανικές χώρες, παρουσιάζουν σήµερα υψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης, έχουν µια ισχυρή οικονοµική βάση, µικρά δηµοσιονοµικά ελλείµµατα και χαµηλά δηµόσια χρέη, πολύ χαµηλότερα από πολλές ανεπτυγµένες δυτικές οικονοµίες. Οι περισσότερες βαλκανικές χώρες διατηρούν µία υγιή οικονοµική και δηµοσιονοµική βάση. Για την Ελλάδα η βαλκανική αγορά είναι πάρα πολύ σηµαντική, δηλαδή µιλάµε για 55 εκατοµµύρια στα Βαλκάνια και για 75 εκατοµµύρια στην Τουρκία, µία συνολική αγορά 130 εκατοµµυρίων. Από την άλλη µεριά, η Ελλάδα είναι µία µικρή χώρα µε πληθυσµό γύρω στα 11 εκατοµµύρια. Οι δηµογραφικές προβλέψεις για την εξέλιξη του ελληνικού πληθυσµού είναι δυσοίωνες. Από το 2011 ο ελληνικός πληθυσµός θα µειώνεται µέχρι και το 2125 όπου θα φτάσει στα 7.2 εκατ. Υπό το πρίσµα αυτό θα ήθελα να σας επισηµάνω ότι σήµερα η περιοχή των Βαλκανίων και της ΝΑ Ευρώπης αποτελεί ίσως την µοναδική, ρεαλιστική οικονοµική διέξοδο και προοπτική της χώρας µας. Χρειαζόµαστε αγορές, χρειαζόµαστε ως Ελλάδα την µεγάλη βαλκανική αγορά των 130 εκατοµµυρίων. ∆εν αρχίζουµε από το µηδέν. Είναι σηµαντικό ότι σήµερα έχουµε 15.000 ενεργές επιχειρήσεις, έχουµε επενδύσει στην περιοχή πάνω από 30 δις δολάρια και παραµένουµε παρά την κρίση, οι µεγαλύτεροι ξένοι επενδυτές στην Αλβανία, Σκόπια, Σερβία, και στις πρώτες θέσεις στη Βουλγαρία και στη Ρουµανία. Παρά την οικονοµική κρίση, όπως θα δούµε σε λίγο, έχουµε 9 ελληνικές τράπεζες στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης µε περισσότερα από 3800 υποκαταστήµατα. Παρά την κρίση, στην Ελλάδα και στην Ευρώπη το ελληνικό τραπεζικό σύστηµα συνεχίζει να ελέγχει πάνω από το 30% του τραπεζικού χρηµατοπιστωτικού τοµέα των Βαλκανίων ή το 19% του τραπεζικού χρηµατοπιστωτικού τοµέα της ευρύτερης περιοχής. Είναι σηµαντικό να τονίσω ότι τα στοιχεία αυτά δεν προκύπτουν µέσα από τα επίσηµα µακροοικονοµικά στοιχεία τα οποία µπορεί να πάρει κάποιος πχ από την Τράπεζα της Ελλάδος και ο λόγος είναι ότι πάρα πολλές από τις ελληνικές επιχειρήσεις, οι οποίες επενδύουν στα Βαλκάνια και στην ΝΑ Ευρώπη κάνουν αυτήν την επένδυση µέσω παράκτιων κέντρων και φορολογικών «παραδείσων». Έτσι για παράδειγµα, πάρα πολλές από τις ελληνικές επενδύσεις στα Βαλκάνια εµφανίζονται ως κυπριακές γιατί γίνονται µέσω της Κύπρου ενώ στην πραγµατικότητα είναι ελληνικές. Πάρα πολλές επενδύσεις στα Βαλκάνια γίνονται µέσω του Λιχτενστάιν και εµφανίζονται ως επενδύσεις Λιχτενστάιν ενώ στην πραγµατικότητα είναι Ελληνικές επενδύσεις.

Θα καταλήξω λέγοντας ότι είναι πάρα πολύ σηµαντικό να µπορέσουµε να διατηρήσουµε και να ενισχύσουµε την παρούσα επενδυτική, επιχειρηµατική και τραπεζική µας θέση στα Βαλκάνια ώστε να ενδυναµώσουµε την συνολική γεωστρατηγική και γεωπολιτική θέση της χώρας µας στην περιοχή και στην ευρύτερη Ευρώπη. Ας τα πάρουµε τα πράγµατα από την αρχή.

Βλέπουµε στον Πίνακα 1 το πραγµατικό ρυθµό ανάπτυξης, ως ποσοστό του ΑΕΠ στις χώρες της Ευρώπης. Το 2011 η ελληνική οικονοµία θα συρρικνωθεί κατά 5,5% του ΑΕΠ. Όταν λέµε ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) εννοούµε την συνολική αξία των τελικών αγαθών και υπηρεσιών τις οποίες παράγει µία χώρα µέσα σε ένα έτος. Η µεταβολή της αξίας αυτής από χρόνο σε χρόνο αποτελεί µία ένδειξη του ρυθµού ανάπτυξης ή ύφεσης µίας οικονοµίας. Βλέπουµε λοιπόν ότι, ο εκτιµούµενος ρυθµός συρρίκνωσης της ελληνικής οικονοµίας το 2011 θα είναι στο -5,5% και µπορεί να είναι και ακόµη µεγαλύτερος πλησιάζοντας ακόµη και το 6%. Το 2012 η πρόβλεψη του προϋπολογισµού ο οποίος σε λίγο θα ψηφιστεί στη Βουλή προβλέπει ύφεση της ελληνικής οικονοµίας της τάξης του -2,8%. Πολύ φοβάµαι ότι η πραγµατικότητα θα είναι πολύ χειρότερη. Η ύφεση της ελληνικής οικονοµία µπορεί να είναι για το 2012, της τάξεως του 5%. Για το 2013 η πιο αισιόδοξη πρόβλεψη µιλά για ένα θετικό ρυθµό ανάπτυξης, κάτι το οποίο όλοι µας το περιµένουµε εναγωνίως. Υπάρχει όµως µεγάλη πιθανότητα και το 2013 να είναι έτος συρρίκνωσης της ελληνικής οικονοµίας. Για το 2011 στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 χωρών προβλέπεται ένας θετικός ρυθµός ανάπτυξης της τάξης του 1,7%. Είναι πολύ πιθανό η ανάπτυξη αυτή να είναι

- 38 -

µικρότερη, της τάξης του 1,3% ενώ για το 2012 η ανάπτυξη προβλέπεται να είναι σχεδόν µηδενική, παρά τις αρχικές προβλέψεις για θετικούς ρυθµούς ανάπτυξης.

Σε αντιδιαστολή µε αυτή την εικόνα, ας δούµε την κατάσταση στα Βαλκάνια. Βλέπουµε στο Πίνακα 2 ότι το 2011, ο µέσος ρυθµός ανάπτυξης στα Βαλκάνια, θα είναι στο 2,5% του ΑΕΠ. Το 2012 στο 2,8%, το 2013 στο 3,6% και οι υψηλοί ρυθµοί ανάπτυξης θα συνεχιστούν και τα επόµενα χρόνια.

Στον Πίνακα 4 βλέπουµε το δηµοσιονοµικό έλλειµµα που είναι η διαφορά µεταξύ δηµοσίων εσόδων και δηµοσίων εξόδων. Το δηµοσιονοµικό έλλειµµα της Ελλάδος το 2011 στοχοθετείτε στο -8% του ΑΕΠ. Το 2012 ο στόχος είναι στο -7%, το 2013 στο -6%, µε την προσδοκία το 2014 να κυµανθεί κάτω του 3% του ΑΕΠ.

Στον Πίνακα 5 βλέπουµε δηµοσιονοµικό έλλειµµα στις βαλκανικές χώρες. Οι περισσότερες χώρες έχουν δηµοσιονοµικά ελλείµµατα χαµηλότερα του 4% του ΑΕΠ. Για παράδειγµα στο Πίνακα 5 βλέπουµε ότι το έλλειµµα της Βουλγαρία είναι στο -2,5%, στα Σκόπια το έλλειµµα είναι στο -2,5% και στη Τουρκία στο -0,5%. Γενικότερα τα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα στις περισσότερες χώρες των Βαλκανίων είναι µικρά και εν πάση περιπτώσει πολύ µικρότερα από αυτά της Ελλάδος.

Το δηµόσιο χρέος παρουσιάζεται στο Πίνακα 7. Το 2011 το δηµόσιο χρέος στην Ελλάδα θα φτάσει 162,8% του ΑΕΠ. Εάν δεν προχωρήσει η συµφωνία της συνόδου κορυφής της 27ης Οκτωβρίου δηλαδή εάν οι τράπεζες δεν συµµετάσχουν σε αυτό που πλέον είναι σε όλους µας γνωστό σαν PCI δηλαδή εάν δεν γίνει η µείωση του ελληνικού δηµόσιου χρέους κατά 100 δις, το 2012 το δηµόσιο χρέος της χώρας µας θα αγγίξει το 200% του ΑΕΠ και θα είναι το µεγαλύτερο σε ολόκληρο τον πλανήτη. Σε αντίθεση σε όλες τις άλλες βαλκανικές χώρες το δηµόσιο χρέος είναι πάρα πολύ χαµηλό. Το 2011 για παράδειγµα το δηµόσιο χρέος της Βουλγαρία είναι 17,8% του ΑΕΠ, της Ρουµανία 34,4%, των Σκόπια 26,3% και της Τουρκία 40,3%. Το δηµόσιο χρέος των κρατών αυτών, είναι πολύ χαµηλότερο του κριτηρίου του Μάαστριχτ, που χρησιµοποιήθηκε για την είσοδο µίας χώρας στο ευρώ, όπου ορίζει ότι το χρέος δεν µπορεί να υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ. Επίσης, το δηµόσιο χρέος σε όλες τις βαλκανικές χώρες είναι πολύ χαµηλότερο από την επικείµενη συνταγµατική δέσµευση την οποία θέλει να επιβάλει ο γαλλο-γερµανικός άξονας σύµφωνα µε την οποία το χρέος δεν µπορεί να υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ. Βλέπουµε στο Πίνακα 7 ότι οι περισσότερες βαλκανικές χώρες έχουνε χρέος πολύ χαµηλότερο του 60% του ΑΕΠ, πράγµα το οποίο τεκµηριώνει ότι η αγορά αυτή έχει µία υγιή δηµοσιονοµική βάση και παρουσιάζει υψηλούς ρυθµούς οικονοµικής ανάπτυξης.

Στο Πίνακα 8 παρουσιάζεται ο δείκτης διαφθοράς CPI (Corruption Perception Index). Σύµφωνα µε τον δείκτη αυτό το 2010, η Ελλάδα επί συνόλου 178 χωρών βρισκόταν στην 78η θέση. Στον Πίνακα 8 βλέπουµε ότι η Ελλάδα έχει το µεγαλύτερο επίπεδο διαφθοράς, σε σχέση µε όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Στο Πίνακα 9 µπορούµε να δούµε την σύγκριση της Ελλάδας µε άλλες βαλκανικές χώρες ως προς το επίπεδο διαφθοράς. Οι µόνες χώρες όπου η διαφθορά είναι µεγαλύτερη από την Ελλάδα είναι η Αλβανία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Μολδαβία και το Κόσσοβο.

Αναφορικά µε την επιχειρηµατικότητα η Ελλάδα σήµερα έχει ένα από τα πιο εχθρικά επιχειρηµατικά περιβάλλοντα. Όπως µπορούµε να δούµε στο Πίνακα 10, το επιχειρηµατικό περιβάλλον σήµερα στην Ελλάδα είναι το δυσκολότερο σε ολόκληρη την Ευρώπη και ένα από τα δυσκολότερα στα Βαλκάνια. Ο δείκτης EDB της Παγκόσµιας Τράπεζας αξιολογεί το επιχειρηµατικό περιβάλλον κάθε χώρας σε σχέση µε το πόσο εύκολο είναι να αρχίσει κάποιος µία επιχειρηµατική δραστηριότητα, πόσο εύκολα είναι να δανειοδοτήσει την επιχείρηση του, πόσο εύκολο είναι να απασχολήσει εργαζοµένους, πόσο εύκολη είναι η µεταγραφή της ιδιοκτησίας της επιχείρησης, πόσο εύκολη είναι η πίστωση της επιχειρηµατικής του δραστηριότητας, πόσο προστατεύονται οι επενδυτές, πόσο εύκολη είναι η πληρωµή των φόρων, πόσο εύκολο είναι το διασυνοριακό εµπόριο, πόση εύκολη είναι η

- 39 -

εφαρµογή των συµβάσεων, πόσο εύκολο είναι να κλείσει κάποιος την επιχείρηση του. Με βάση τους παραπάνω 10 πυλώνες, βγαίνει µία συνολική αξιολόγηση του πόσο εύκολο είναι το επιχειρηµατικό περιβάλλον σε µία χώρα. Ο δείκτης EDB για το 2010 κατατάσσει την Ελλάδα στην 109η θέση επί συνόλου 183 χωρών. Στα Βαλκάνια οι µόνες χώρες οι οποίες έχουν δυσκολότερο επιχειρηµατικό περιβάλλον από αυτό στην Ελλάδα, είναι η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και το Κόσσοβο. Σε όλες τις άλλες βαλκανικές χώρες σήµερα είναι πιο εύκολο να ασκήσεις επιχειρηµατική δραστηριότητα, από ότι είναι στη χώρα µας.

Αναφορικά µε τη σχέση αµοιβής ως προς την παραγωγικότητα µπορούµε να δούµε στο Πίνακα 11 ότι το 2008 η Ελλάδα στην 91η θέση επί συνόλου 131 χωρών. Το 2009 η Ελλάδα βρισκόταν στην 103η θέση και το 2010 στην 120η θέση επί συνόλου 133 χωρών. Όπως βλέπουµε στο Πίνακα 11 η σχέση αµοιβής ως προς τη παραγωγικότητα είναι πολύ ευνοϊκότερη σχεδόν σε όλες τις βαλκανικές χώρες σε σχέση µε την Ελλάδα µε µόνη εξαίρεση την Βοσνία-Ερζεγοβίνη.

Τέλος, στο Πίνακα 12 και 13 µπορούµε να δούµε τις ελληνικές τράπεζες και τον αριθµό των υποκαταστηµάτων στην περιοχή των Βαλκανίων και της ευρύτερης ΝΑ Ευρώπης. Το 2007, δηλαδή πριν την οικονοµική κρίση, οι ελληνικές τράπεζες διατηρούσαν στην περιοχή των Βαλκανίων και της ΝΑ Ευρώπης 3.000 υποκαταστήµατα. Οι ελληνικές τράπεζες έλεγχαν περίπου το 30% του τραπεζικού χρηµατοπιστωτικού συστήµατος των Βαλκανίων και το 19% του τραπεζικού και χρηµατοπιστωτικού τοµέα της ευρύτερης περιοχής της ΝΑ Ευρώπης.

Στο Πίνακα 13 βλέπουµε ότι οι ελληνικές τράπεζες το 2011, δηλαδή τέσσερα χρόνια µετά την αρχή της οικονοµικής κρίσης αύξησαν τον αριθµό τον υποκαταστηµάτων των οποίων διατηρούν στην περιοχή των Βαλκανίων και της ΝΑ Ευρώπης σε 3881.

Συµπερασµατικά, η περιοχή των Βαλκανίων και της ΝΑ Ευρώπης αποτελεί σήµερα τη µοναδική ρεαλιστική οικονοµική διέξοδο της χώρας µας από τη κρίση. Η Ελλάδα πρέπει µε κάθε τρόπο να αξιοποιήσει τη βαλκανική αγορά των 130 εκατ. Αναµφισβήτητα, σήµερα υπάρχει η απαραίτητη υποδοµή για να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος. Στη βαλκανική αγορά δραστηριοποιούνται σήµερα παραπάνω από 15.000 ενεργές ελληνικές επιχειρήσεις σε βασικούς τοµείς της οικονοµίας. Η Ελλάδα σήµερα παραµένει η µεγαλύτερη ξένη επενδύτρια δύναµη στη περιοχή των Βαλκανίων. Η Ελλάδα πρέπει µε κάθε τρόπο να αξιοποιήσει την αγορά αυτή. Ένα τέτοιο εγχείρηµα απαιτεί στρατηγική. ∆υστυχώς η χώρα µας δεν έχει ούτε στρατηγική ούτε όραµα. Ποιό είναι το όραµα της Ελλάδας µετά από 20 χρόνια; Σε τι αποσκοπεί; Σε τι φιλοδοξεί;

Φιλοδοξούµε να παίξουµε ένα πρωταγωνιστικό ρόλο στη νέα Ευρώπη; Φιλοδοξούµε να πρωταγωνιστήσουµε κάποτε στη παλαιά Ευρώπη; Οι Βρετανοί λένε «First you dream, then you believe on your dream, and then it happens». Εµείς φοβάµαι πολύ ότι έχουµε σταµατήσει πλέον να ονειρευόµαστε!

Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.

- 40 -

ΠΙΝΑΚΕΣ

- 41 -

- 42 -

- 43 -

- 44 -

- 45 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

1η Ενότητα

ΘΕΜΑ: Βαλκάνια: Στρατηγικές – Πολιτικές Εξελίξεις

ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Κουσκουβέλης Ηλίας Καθηγητής ΠΑΜΑΚ

- 46 -

- 47 -

Ηλίας ΚΟΥΣΚΟΥΒΕΛΗΣ Καθηγητής ∆ιεθνών Σχέσεων στο Τµήµα ∆ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών

του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας. Ο Ηλίας Κουσκουβέλης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και απεφοίτησε από τη Νοµική Σχολή του ΑΠΘ όπου εισήχθη µε υποτροφία.

Το 1983 απέκτησε, πρωτεύοντας, µεταπτυχιακό δίπλωµα µε ειδίκευση στο ∆ίκαιο και την Πολιτική της Θάλασσας, του Αέρα και του ∆ιαστήµατος, στο Πανεπιστήµιο της Nantes, στη Γαλλία.

Το 1985 έλαβε υποτροφία από το Πανεπιστήµιο του Denver, στις ΗΠΑ, και απέκτησε τον δεύτερο µεταπτυχιακό του τίτλο στις ∆ιεθνείς Σπουδές, µε βαθµό άριστα.

Εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στο γνωστικό πεδίο της άµυνας και της ασφάλειας, µελετώντας τις νοµικές, πολιτικές και στρατηγικές διαστάσεις των στρατιωτικών δραστηριοτήτων στο διάστηµα.

Το 1989 αναγορεύθηκε διδάκτορας της Σχολής Νοµικών και Πολιτικών Επιστηµών του Πανεπιστηµίου της Grenoble, στη Γαλλία. Σήµερα είναι Καθηγητής ∆ιεθνών Σχέσεων στο Τµήµα ∆ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας.

∆ιετέλεσε Αντιπρύτανης Ακαδηµαϊκών Υποθέσεων από το 2004 έως το 2006 και Πρύτανης του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας από το 2006 έως το 2010.

Ως ερευνητής εργάστηκε για το Πανεπιστήµιο Washington, Seattle, ΗΠΑ, για το Κέντρο ∆ιεθνούς ∆ικαίου της Θάλασσας και Αέρα στο Πανεπιστήµιο της Nantes, Γαλλία, για το Νοµικό Τµήµα ∆ιαστηµικών Υποθέσεων και το Τµήµα Πολιτικών Υποθέσεων Συµβουλίου Ασφαλείας στον ΟΗΕ.

Στο συγγραφικό του έργο περιλαµβάνεται η συγγραφή αρκετών βιβλίων, η επιµέλεια έκδοσης στα Ελληνικά βιβλίων διακεκριµένων ακαδηµαϊκών και η αρθρογραφία µε παρεµβάσεις στον ηµερήσιο και εβδοµαδιαίο τύπο.

Έχει τιµηθεί πολλάκις µε βραβεία, διακρίσεις και υποτροφίες τόσο στην Ελλάδα όσο και το Εξωτερικό.

Οµιλεί και γράφει άριστα Αγγλικά και Γαλλικά.

- 48 -

- 49 -

Βαλκάνια: Στρατηγικές – Πολιτικές Εξελίξεις

Στη σηµερινή µου εισήγηση θα προσπαθήσω να κάνω µία αποτίµηση των εξελίξεων στη Βαλκανική ή Νοτιοανατολική Ευρώπη, ξεκινώντας µε το να παρουσιάσω, στο πρώτο µέρος της οµιλίας µου, τη γενικότερη εικόνα του διεθνούς συστήµατος, του υποσυστήµατος της Βαλκανικής, καθώς και του ευρύτερου υποσυστήµατος στο οποίο εντάσσεται η χώρα µας. Εν συνεχεία, στο δεύτερο µέρος, θα παρουσιάσω τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει η χώρα µας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και θα προσπαθήσω να τα ερµηνεύσω. Στο τρίτο µέρος, θα επιχειρήσω να αποτιµήσω την εξωτερική µας πολιτική και να προτείνω κάποιες νέες κατευθύνσεις προς τις οποίες θα µπορούσε αυτή να κινηθεί.

Το διεθνές σύστηµα

Οι αλλαγές στο διεθνές σύστηµα έχουν ουσιαστικά παγειωθεί. Θα έλεγα ότι, µία εικοσαετία µετά το 1989, τα πράγµατα παγκοσµίως έχουν περίπου αποκρυσταλλωθεί. Έχει αποµείνει µία υπερδύναµη σε όλα τα επίπεδα, ενώ η ετέρα, παλαιότερη, υπερδύναµη, έχει απολέσει τα ερείσµατά της στο εξωτερικό, έχει υποστεί συρρίκνωση και µπορεί να θεωρηθεί υπερδύναµη µόνο στον τοµέα των πυρηνικών όπλων. ∆εν θεωρώ αυτή τη στιγµή ότι ένα άλλο κράτος, µία άλλη µεγάλη δύναµη – γιατί συχνά ακούγονται πολλά περί Κίνας – µπορεί να αµφισβητήσει αυτήν την πρωτοκαθεδρία ούτε, γενικότερα, την πρωτοκαθεδρία τής ∆ύσης στο διεθνές σύστηµα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει να παίζει ένα πολύ σηµαντικό ρόλο στον περίγυρό της. Παρά τα οικονοµικά της προβλήµατα, παρά τις δυσκολίες της να κάνει βήµατα προς την πολιτική ολοκλήρωση, η Ένωση παραµένει µία οικονοµική υπερδύναµη µε ό,τι το θετικό τούτο συνεπάγεται στις διεθνείς σχέσεις της χώρας µας, στις διεθνείς σχέσεις των κρατών-µελών της και, ιδιαιτέρως, των µεγάλων δυνάµεων που βρίσκονται εντός της και συνιστούν την ατµοµηχανή της.

Στο διεθνές σύστηµα ασφαλώς και υπάρχουν εξελίξεις. Αυτές παρατηρούνται και καταγράφονται στη Μέση Ανατολή, στην Κεντρική Ασία, στην περιοχή δηλαδή που κάποτε αποκαλούσαν το µαλακό υπογάστριο της Σοβιετικής Ένωσης, όπως στο Ιράν και στο Αφγανιστάν.

Το δικό µας υποσύστηµα – το κοµµάτι του διεθνούς συστήµατος το οποίο επηρεάζει άµεσα την Ελλάδα – δεν είναι πλέον µόνον ο Βαλκανικός περίγυρος και είναι λάθος να περιορίζουµε τις αναλύσεις και τις προσεγγίσεις µας σε αυτό που συµβαίνει στη Βαλκανική. Το υποσύστηµα που µας αφορά είναι ευρύτερο. Ξεκινάει από την Κεντρική Ευρώπη και τελειώνει στη Μέση Ανατολή και στη Βόρειο Αφρική. Είναι µεγάλο λάθος να αγνοούµε την παρουσία της Κυπριακής ∆ηµοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι µεγάλο λάθος στις εκτιµήσεις µας να αγνοούµε τις εξελίξεις στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Έχοντας σκιαγραφήσει αυτό το ευρύτερο πλαίσιο του διεθνούς µας περιβάλλοντος, σηµειώνω πως και εδώ, στα Βαλκάνια, οι εξελίξεις έχουν ολοκληρωθεί. Θυµίζω ότι διανύθηκε µια βασανιστική εικοσαετία που οδήγησε στην αναδιάρθρωση του χάρτη, µε τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και µε την εµφάνιση αρκετών νέων κρατών. Θυµίζω, όµως, – γιατί στα Βαλκάνια έχουν υπάρξει και θετικές εξελίξεις – ότι η Βουλγαρία και η Ρουµανία είναι πλέον µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πολλές χώρες έχουν ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και η Κροατία ολοκληρώνει τις διαπραγµατεύσεις ένταξής της στην Ένωση. Κάποιες χώρες έχουν πετύχει το καθεστώς τής υπό ένταξη χώρας και επιθυµούν να αρχίσουν τις διαπραγµατεύσεις και άλλες επιχειρούν να πετύχουν αυτό το καθεστώς.

Συνεπώς, στη Νοτιοανατολική Ευρώπη τα πράγµατα δεν είναι πλέον «µαύρα». Θα έλεγα ότι δεν είναι και το αντίθετο. Τούτο ισχύει ιδιαιτέρως ως προς τη µετάβαση στη ∆ηµοκρατία. Ασφαλώς όλα τα κράτη έχουν εισάγει δηµοκρατικούς θεσµούς και διαδικασίες, όµως, µε εξαίρεση την Ελλάδα στην οποία η ∆ηµοκρατία έχει προ καιρού εµπεδωθεί, η ωρίµανση της ∆ηµοκρατίας ποικίλλει από χώρα σε χώρα. Και τούτο διότι η ∆ηµοκρατία είναι

- 50 -

ένα βίωµα που χρειάζεται χρόνο για να αποκτήσει βαθιές ρίζες και να αναπτυχθεί. Για αυτό και ισχυρίζοµαι πως, πέραν του εθνικισµού και των παρεµβάσεων των εξωτερικών παραγόντων στην περιοχή, ορισµένα από τα προβλήµατα της περιοχής, οφείλονται στη δηµοκρατική ανωριµότητα των πολιτικών συστηµάτων. Οφείλονται και στην απειρία των ηγεσιών τους, οι οποίες έχουν διαπράξει σηµαντικά λάθη κατά το χειρισµό υποθέσεων εξωτερικής πολιτικής των χωρών τους και, σε συγκεκριµένες περιπτώσεις, και σε βάρος της δικής µας χώρας.

Πέραν των κρατών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, σηµαντικό ρόλο στην περιοχή παίζουν και εξωτερικοί παράγοντες. Ισχυροί δρώντες είναι οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ η Ρωσία έχει απωλέσει την επιρροή της. Μεταξύ των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σηµαντικό ρόλο διαδραµατίζουν η Γερµανία, η Γαλλία ή, σε κάποιες περιπτώσεις, η γειτονική Ιταλία. Στη µετά το 1989 περίοδο, ρόλο επιχειρεί να παίξει και η Τουρκία, ενώ ρόλο αναζήτησε και η Σαουδική Αραβία.

Η Ελλάδα και οι γείτονές της

Περνώντας στο δεύτερο τµήµα της εισήγησής µου και µε δεδοµένο ότι η Ελλάδα έχει την καλύτερη δυνατή επικοινωνία και συνεργασία µε τη Βουλγαρία και τη Ρουµανία, τα ζητήµατα εξωτερικής της πολιτικής περιορίζονται στις σχέσεις της µε την Αλβανία, τα Σκόπια και το ρόλο της Τουρκίας στη περιοχή.

Η ανωριµότητα του πολιτικού συστήµατος και η ευκαιριακή αναζήτηση οφελών ή κερδών εκτιµώ πως οδήγησαν τη γειτονική µας Αλβανία σε δύο κινήσεις οι οποίες κατ’ εµέ δεν είναι ορθολογικές, δεδοµένου ότι, πρώτον, η συγκεκριµένη χώρα έχει σηµαντικά συµφέροντα στην Ελλάδα και, δεύτερον, φιλοδοξεί να ενταχθεί και αυτή στην Ευρωπαϊκή οικογένεια. Η πρώτη ενέργεια ήταν η παραχώρηση στο Ιόνιο ναυτικών βάσεων στην Τουρκία, και η δεύτερη ήταν η µη κύρωση του συµφωνηθέντος διακανονισµού οριοθέτησης της αποκλειστικής οικονοµικής ζώνης των δύο κρατών. Παραλλήλως και κατά καιρούς η γειτονική χώρα προβάλλει κάποιες διεκδικήσεις από το παρελθόν. ∆εν θα ήθελα να επεκταθώ στο συγκεκριµένο ζήτηµα, διότι τέτοιου είδους φαντάσµατα της ιστορίας έχουν ξεχαστεί και καλό θα ήταν να µείνουν εκεί αφού συνδέονται µε φρικαλεότητες του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου.

Σε ότι αφορά τα Σκόπια, όπως προηγουµένως ακούστηκε, οι εκδηλώσεις εθνικισµού και αλυτρωτισµού, ορισµένες φορές αγγίζουν το επίπεδο του κωµικού. Οι κινήσεις αυτές µε την όποια αρχαιολατρία θυµίζουν συµπεριφορές καθεστώτων από µία άλλη περίοδο, πριν 50-60 χρόνια και ταιριάζουν σε καθεστώτα ολοκληρωτικά. Επίσης, τα Σκόπια αποδέχονται ή και προωθούν τη στενή συνεργασία µε την Τουρκία. Στην πολιτική αυτήν ασφαλώς υπάρχει µία λογική εξισορρόπησης της Ελλάδας. Εντούτοις δεν εκτιµώ ότι τα οφέλη τα οποία αποκοµίζουν από µία τέτοια συνεργασία είναι ιδιαιτέρως σηµαντικά, διακινδυνεύοντας άλλα σηµαντικότερα τα οποία εξαρτώνται από την Ελλάδα, όπως η σχέση τους µε την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Τουρκία, η παλαιά Βαλκανική δύναµη την εποχή της αυτοκρατορίας, κινείται σήµερα σε µία νεοοθωµανική λογική, σε έναν νεοοθωµανικό ηγεµονισµό ή νεοοθωµανικό ιµπεριαλισµό. Ο Καθηγητής ∆ιεθνών Σχέσεων και Υπουργός Εξωτερικών Νταβούτογλου ονειρεύεται η Τουρκία να παίξει ρόλο στο παγκόσµιο παιχνίδι. Ταυτοχρόνως, υποστηρίζει, ότι η Τουρκία δεν πρέπει να ασχολείται µε τους γείτονές της και πρέπει να εφαρµόσει απέναντί τους την πολιτική των «µηδενικών προβληµάτων». ∆εν χρειάζεται να ασχολείται η Τουρκία µε τους γείτονες και τους µικρότερους, καθώς, υποτίθεται, έχει πολύ σηµαντικότερα πράγµατα να πράξει.

Η πολιτική των «µηδενικών προβληµάτων» δεν ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα υπό δύο έννοιες. Πρώτον, διότι η Τουρκία εκεί που µπορεί, ασχολείται και µε τα µικρά. Για παράδειγµα, στην Αµπχαζία, λόγω Ρωσίας, δεν µπορεί να ακολουθήσει την ίδια πολιτική µε αυτήν που ακολουθεί στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. ∆εύτερον, η πολιτική των «µηδενικών

- 51 -

προβληµάτων» της γείτονος, κατά τη δική µου άποψη, έχει αποτύχει, καθώς συνολικά τα προβλήµατα στην εξωτερική της πολιτική δεν έχουν µειωθεί.

Η Τουρκία προσπαθεί να ενισχύσει την παρουσία της στη Βαλκανική: στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, στο Κοσσυφοπέδιο, στην Αλβανία, στα Σκόπια, στη Βουλγαρία. Εσχάτως επιχειρεί κινήσεις συνεργασίας και µε τη Σερβία. Όµως η συγκεκριµένη πολιτική έχει και ανταγωνιστές και περιορισµούς. Οι ανταγωνιστές τής Τουρκίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη είναι, πρώτον, µουσουλµάνοι άλλων τάσεων από αυτές που πρεσβεύει η Τουρκία· µεταξύ αυτών βρίσκεται το ισχυρότερο κράτος τού Αραβικού κόσµου το οποίο από τη δεκαετία του 1990 κάνει µία πολύ σοβαρή προσπάθεια διείσδυσης στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Είναι, δεύτερον, οι ΗΠΑ, οι οποίες επανειληµµένως έχουν προσπαθήσει να συµβουλέψουν την Τουρκία ότι οι προσεγγίσεις της θα πρέπει να είναι πιο συγκρατηµένες, καθώς, για παράδειγµα, στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, δεν υπάρχουν µόνο µουσουλµάνοι, αλλά τρεις λαοί που συνιστούν από κοινού αυτό το κράτος. Τρίτος ανταγωνιστής είναι ασφαλώς η Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδιαιτέρως δε οι µεγάλες της δυνάµεις. Τέλος, αν κρίνουµε από την επίσκεψη του επικεφαλής τής Σερβικής συνιστώσας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης πριν περίπου ένα χρόνο στο Ισραήλ και τις δηλώσεις που έγιναν, το Ισραήλ έχει προφανώς αποφασίσει ότι θα παρακολουθεί τον άλλοτε στενό σύµµαχό του κατά πόδας και παντού.

Σύµφωνα µε δύο αναλυτές, τον Zarko Petrovic και τον Dusan Reljic, η Τουρκία δεν µπορεί να παίζει το ρόλο της «µικρής Αµερικής» στην Βαλκανική. Συµµερίζοµαι αυτή την άποψη. Η Τουρκία δεν µπορεί να συνεχίζει να παίζει απεριόριστα το ρόλο του οθωµανικού προστάτη και αυτό διότι υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες οι οποίοι µε διαφορετικές κινήσεις και πολιτικές επιλογές θα επιχειρήσουν να διεκδικήσουν θέση στην περιοχή ή να τη διατηρήσουν. Επίσης, υπάρχει ένα ζήτηµα υλικών πόρων τους οποίους θα πρέπει η Τουρκία να συνεχίσει να επενδύει απρόσκοπτα και για µεγάλη περίοδο.

Οι προκλήσεις για την εξωτερική µας πολιτική

Περνάω τώρα στο τρίτο στάδιο της εισήγησής µου, το οποίο αφορά τη θέση τής χώρας µας στην περιοχή και τα προβλήµατα ή τις προκλήσεις που αντιµετωπίζει. Η χώρα µας βρίσκεται σε οικονοµική κρίση η οποία συνεπάγεται λιγότερους πόρους: λιγότερους πόρους για τα Πανεπιστήµια, λιγότερους πόρους για την υγεία, λιγότερους πόρους για τις συντάξεις, αλλά και λιγότερους πόρους και για την εξωτερική µας πολιτική.

Ήδη γνωρίζετε ότι οι διπλωµάτες, όπως και τα στελέχη των Ενόπλων ∆υνάµεων, όπως και οι πανεπιστηµιακοί, έχουν υποστεί σοβαρότατες µισθολογικές µειώσεις. Εντούτοις, θεωρώντας ότι πράττουµε το καθήκον µας, το λειτούργηµά µας, συνεχίζουµε όσο µπορούµε καλύτερα να ανταποκρινόµαστε στις υποχρεώσεις µας.

Λιγότεροι πόροι σηµαίνει δυσκολίες για την εξωτερική πολιτική. Σηµαίνει δυσκολίες και για τις ένοπλες δυνάµεις. Όµως η µείωση των πόρων δεν θα πρέπει να συνεπάγεται και µειώσεις ή θα έλεγα εξουδετέρωση υπηρεσιακών µηχανισµών ή δοµών οι οποίες είναι απαραίτητες για την ασφάλεια και την επιβίωση της χώρας, τόσο στο επίπεδο της εξωτερικής πολιτικής όσο και στο επίπεδο της αµυντικής πολιτικής.

Ένα δεύτερο πρόβληµα της εξωτερικής µας πολιτικής είναι η κόπωση των υπηρεσιών. Η κόπωση δηλαδή των αρµοδίων διπλωµατών οι οποίοι κινούνται στην κατεύθυνση αφενός του να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της χώρας στο οικονοµικό πεδίο, αφετέρου να διεκπεραιώσουν αυτό που θα ονοµάζαµε ζητήµατα της παραδοσιακής εξωτερικής πολιτικής. Θυµίζω το Κυπριακό είναι ανοιχτό, θυµίζω ότι οι απειλές και τα ζητήµατα του Αιγαίου παραµένουν ανοιχτά. Σε όλα αυτά δηλαδή που κλασικά συνιστούν το φορτίο τής εξωτερικής µας πολιτικής έχουν προστεθεί και άλλα, ως συνέπεια της οικονοµικής κρίσης.

∆ύο, όµως, εγώ θεωρώ ότι είναι τα σηµαντικότερα προβλήµατα σήµερα της εξωτερικής µας πολιτικής, τα οποία θα συνδέσω µε τη Βαλκανική. Το ένα είναι το κλίµα τής αδράνειας. Το κλίµα τής αδράνειας το οποίο ξεκίνησε από την πολιτική και διαχέεται σε ολόκληρο το

- 52 -

δηµόσιο τοµέα. Ένα κλίµα αδράνειας το οποίο δεν το διαπιστώσαµε στις διπλωµατικές υπηρεσίες ούτε στους νοµικούς που ανέλαβαν το φορτίο για την υποστήριξη της υπόθεσής µας στη Χάγη. Το διαπιστώσαµε στην πολιτική υποστήριξη της υπόθεσης εκ µέρους της Ελλάδας. Η χώρα µας, για παράδειγµα, εκπροσωπήθηκε από υπηρεσιακούς παράγοντες, ενώ τα Σκόπια από τον Υπουργό Εξωτερικών. Όταν ενδιαφέρεσαι για µία υπόθεσή σου, δεν στηρίζεσαι µόνο στους νοµικούς σου και στη δουλειά τους, αλλά κάνεις πολλά, πριν οι νοµικοί φτάσουν µόνοι τους στο ακροατήριο.

Ένα ακόµα σηµαντικό πρόβληµα είναι η µείωση του κύρους της χώρας και πρέπει να γίνουν τα πάντα ώστε να ανορθωθεί. Το κύρος µίας χώρας δηµιουργείται µετά από πολλές προσπάθειες και για πολλά χρόνια, αρκεί δε µία δήλωση τύπου «Τιτανικού» ώστε να καταβυθισθεί. ∆εν νοµίζω επίσης ότι οι δείκτες «διαφθοράς» που παρουσιάσθηκαν σε προηγούµενη εισήγηση αντανακλούν την πραγµατικότητα στην χώρα µας. ∆εν νοµίζω ότι τέτοιου είδους προσεγγίσεις µας ωφελούν, διότι όταν οι γείτονές µας αντιληφθούν ότι εµείς υποτιµάµε τους εαυτούς µας, όταν θεωρήσουν ότι εµείς έχουµε διαλυθεί, τότε αλλοίµονο ούτε στην εξωτερική πολιτική θα τα καταφέρουµε, ούτε την οικονοµική ανόρθωση θα πετύχουµε. Αντιθέτως θα προκαλέσουµε ζηµίες. Έχω την εντύπωση ότι σε ορισµένες περιπτώσεις δεν έχουµε συναίσθηση του τι πράττουµε. ∆είτε την Κυπριακή ∆ηµοκρατία. Με το να επαναλαµβάνουµε εµείς ότι δεν πάµε καλά, ενώ η Κύπρος δεν είχε οικονοµικά προβλήµατα της ίδιας φύσης και του ίδιου µεγέθους, ήρθε µετά από τη δική µας συµπεριφορά και η υποβάθµιση της δικής της πιστοληπτικής ικανότητας. Έχει τεράστια σηµασία να αντιληφθούµε ότι εµείς προβάλουµε την εικόνα µας και το τι σκέφτονται και βλέπουν οι άλλοι σε εµάς εξαρτάται πρωταρχικώς από εµάς.

Σηµαντική για το κύρος της χώρας είναι η εκπόνηση µίας νέας στρατηγικής για τον διεθνή µας περίγυρο. Πριν φθάσουµε όµως σε αυτό, είναι σηµαντικό να διευκρινίσω – και να διαφωνήσω µε τους προλαλήσαντες – ότι η χώρα µας είχε πολιτική για τα Βαλκάνια. Ποια ήταν αυτή η πολιτική; Ας ξεκινήσω µε την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, µε την Ευρωπαϊκή πορεία των γειτόνων µας. Πρώτον, λοιπόν, η Βουλγαρία και η Ρουµανία εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ελλάδα συνέβαλε σε αυτό. ∆εύτερον, απέναντι στα Σκόπια είχαµε µία πολιτική, η οποία στηριζόταν στη πολιτική της αµοιβαιότητας. Θεωρώ πως έχει ξεχαστεί πολύ γρήγορα το Βουκουρέστι, τουλάχιστον αναλογικά µε την προσπάθεια και το κόστος που σήκωσε για να πετύχει αυτόν το σκοπό η Ελληνική διπλωµατία. Θεωρώ ότι η αξιολόγηση της πολιτικής που κατέληξε στο Βουκουρέστι ήταν πολύ διαφορετική πριν από µερικά χρόνια. Είχαµε πολιτική, τρίτον, διότι ο αγωγός Μπουργκάς- Αλεξανδρούπολη ήταν πολιτική κίνηση και φυσικά δεν τον εγκατέλειψαν οι Ρώσοι, ούτε µόνη της η γειτονική µας Βουλγαρία, τον εγκαταλείψαµε πρώτοι εµείς. Τέταρτον, είχαµε πολιτική απέναντι στην Αλβανία. ∆εν είχαν ολοκληρωθεί οι διαπραγµατεύσεις για την αποκλειστική οικονοµική ζώνη µε τη χώρα αυτή; Τι συνέβη τα τελευταία δύο χρόνια και δεν κυρώθηκε η συγκεκριµένη συµφωνία; Πέµπτον, δεν είχαµε πολιτική όταν συµβάλαµε στην σταθεροποίηση της κατάστασης στο Κοσσυφοπέδιο; Έκτον, δεν είχαµε πολιτική όταν δώσαµε Ευρωπαϊκή προοπτική στα ∆υτικά Βαλκάνια, όπως στη Κροατία; Επίσης, δεν προσφέραµε χείρα βοηθείας, όποτε ζητήθηκε, στις γειτονικές µας χώρες, συµπεριλαµβανοµένης και της Σερβίας, σε σχέση µε την Ευρωπαϊκή τους πορεία;

Με βάση τα παραπάνω παραδείγµατα, διαφωνώ µε την εκτίµηση ότι δεν είχαµε εξωτερική πολιτική από το 2000 περίπου µέχρι το 2009. Μπορεί να µην ήταν τόσο αποτελεσµατική ή τόσο «έξυπνη», όπως έχω προτείνει, αλλά είχαµε. ∆εν είχαµε εξωτερική πολιτική, στη συνέχεια, κατά τα δύο τελευταία χρόνια. Πρέπει να είµαστε ακριβείς και ειλικρινείς σε ό,τι αφορά τις εκτιµήσεις µας για το παρελθόν, ώστε να στηρίξουµε σε αντικειµενικές εκτιµήσεις τις προσπάθειες µας για το µέλλον.

Τι θα πρέπει, λοιπόν, να γίνει στο µέλλον; Πέραν της ανάγκης για έναν ευρύτερο σχεδιασµό, για στρατηγική, πρέπει να υπάρξουν ορισµένες αλλαγές στη γενικότερη προσέγγισή µας. Πρώτον, πρέπει να αποβάλουµε τη νοοτροπία τής ευθύνης, ότι δηλαδή την ευθύνη για τη σταθερότητα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη φέρει µόνη της η Ελλάδα, νοοτροπία η οποία διευκολύνει διεκδικήσεις ή συµπεριφορές τρίτων σε βάρος της. ∆εύτερον,

- 53 -

θα πρέπει να µετριάσουµε την επιρροή στην πολιτική µας ορισµένων υπερβολών και ορισµένων µύθων. Θεωρώ, για παράδειγµα, υπερβολή το ζήτηµα της Ελληνοσερβικής φιλίας, όπως και τον κίνδυνο της µεγάλης Αλβανίας. Τρίτον, θα πρέπει να θυµόµαστε ότι έχουµε να κάνουµε µε κράτη – ανεξαρτήτως µεγέθους – και τα κράτη έχουν συµφέροντα. Και όπως τα γειτονικά µας κράτη διεκδικούν τα συµφέροντα τους, έτσι και το Ελληνικό κράτος θα πρέπει συστηµατικά να προτάσσει το συµφέρον του και το κόστος προς αυτούς οι οποίοι σε διµερές επίπεδο δεν σέβονται την αµοιβαιότητα και προσπαθούν να βρουν ευκαιρία σε µια κατάσταση σαν την σηµερινή ώστε να προωθήσουν τα δικά τους, αδιαφορώντας, από την πλευρά τους, για τα συµφέροντα των γειτόνων τους.

Η Ελλάδα είναι µια χώρα η οποία σταθερά επιδιώκει την ειρήνη. Έχει συµβάλει στην αποκατάσταση της οµαλότητας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη αλλά πλέον θα πρέπει, µε τις νέες συνθήκες που διαµορφώνονται, να επανεκτιµήσει τη στάση της σε ορισµένα ζητήµατα και να εντάξει την πολιτική της στη Νοτιοανατολική Ευρώπη στο ευρύτερο σύστηµα το οποίο ξεκινάει από τις παρυφές της Κεντρικής Ευρώπης και αγγίζει τη Μέση Ανατολή. Το να παραµένουµε στη συνήθεια του παρελθόντος και να σχεδιάζουµε την εξωτερική µας πολιτική βλέποντας µόνο τον βόρειο περίγυρό µας µειώνει τις δυνατότητές µας. Θα πρέπει να ανοίξουµε τον ορίζοντά µας για να µπορέσουµε να σχεδιάσουµε το µέλλον της χώρας µας µε όραµα, µε εµπιστοσύνη, αλλά και µε πάρα πολύ δουλειά.

- 54 -

- 55 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

2η Ενότητα

ΘΕΜΑ: Η παρουσία της ∆ιεθνούς Κοινότητας στα Βαλκάνια - Εξελίξεις

ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Μπέλλου Φωτεινή Επίκουρος Καθηγήτρια ΠΑΜΑΚ

- 56 -

- 57 -

Φωτεινή ΜΠΕΛΛΟΥ Επίκουρος Καθηγήτρια ∆ιεθνών Σχέσεων στο Τµήµα ∆ιεθνών και Ευρωπαϊκών

Σπουδών του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας.

Η Φωτεινή Μπέλλου είναι απόφοιτος του Τµήµατος Πολιτικής Επιστήµης και ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης της Νοµικής Σχολής του Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών έχοντας ακολουθήσει τον τοµέα ∆ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών.

Κάτοχος µεταπτυχιακού τίτλου στις ∆ιεθνείς Σχέσεις από το Graduate School of Politics and International Relations, University of Kent at Canterbury.

Από τον Οκτώβριο 1994 µέχρι το Φεβρουάριο 2000 φοίτησε ως υποψήφια διδάκτωρ στο τµήµα Σπουδών Πολέµου (War Studies) του King’s College, London, από όπου και εξελέγει το καλοκαίρι του 2000 διδάκτωρ ∆ιεθνών Σχέσεων µε θέµα διατριβής «Εικόνες Αµερικανικής Ηγεσίας και η Γιουγκοσλαβική Κρίση 1991-1997».

Από το 2000 µέχρι τα µέσα του 2004 εργάστηκε ως επιστηµονική συνεργάτις/ερευνήτρια στο Ελληνικό Ίδρυµα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) συµµετέχοντας και σε διεθνή ερευνητικά προγράµµατα.

Έχει διδάξει µαθήµατα «∆ιεθνούς Πολιτικής στα Βαλκάνια» και «∆ιαχείρισης Κρίσεων» στο King’s College London (1998) ενώ από το φθινόπωρο του 2004 διδάσκει «διαχείριση κρίσεων», «στρατηγικές σπουδές», διεθνείς σχέσεις βαλκανικών κρατών και εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ στο Τµήµα ∆ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας ως επισκέπτρια καθηγήτρια ενώ εξελέγην λέκτορας διεθνών σχέσεων τον Μάρτιο του 2006 στο ίδιο τµήµα.

Έχει δηµοσιεύσει άρθρα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

- 58 -

- 59 -

Η παρουσία της ∆ιεθνούς Κοινότητας (ΟΗΕ – ΕΕ – ΝΑΤΟ - Κράτη) στα Βαλκάνια - Εξελίξεις

Στην παρουσίασή µου θα προσπαθήσω εν συντοµία να σκιαγραφήσω τη γενική εικόνα ως προς το ρόλο που διαδραµάτισαν συγκεκριµένοι διεθνείς οργανισµοί, όπως ο ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ, ο ΟΑΣΕ καθώς και η Ευρωπαϊκή Ένωση, στους πολέµους και τις κρίσεις που εξελίχθησαν στην περιοχή της Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης από το 1991 µέχρι σήµερα. Η ανάλυσή µου θα καλύψει θεµατικά ασφαλώς τους πολέµους που προέκυψαν από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας καθώς και τις παράπλευρες ένοπλες συγκρούσεις και διενέξεις που ξέσπασαν ίσως ως έµµεσο αποτέλεσµα της διάλυσης της Σοσιαλιστικής Οµόσπονδης ∆ηµοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας.

Εξετάζοντας το ρόλο των διεθνών οργανισµών στην περιοχή των Βαλκανίων από το 1991 ως σήµερα θα µπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι υπάρχουν δύο εξαιρετικά ενδιαφέρουσες εξελίξεις που ανεδείχθησαν µέσα από την εµπλοκή των συγκεκριµένων διεθνών οργανισµών στα Βαλκάνια στην προσπάθειά τους να διαχειριστούν ή να επιλύσουν τις ένοπλες συγκρούσεις. Η πρώτη λοιπόν σηµαντική συνιστώσα που αναδείχθηκε από αυτή τη διεθνή δράση ήταν η ίδια η θεσµική αλλά και κανονιστική εξέλιξη των ίδιων των οργανισµών οι οποίοι δοκίµασαν τον εαυτό τους (σε πολιτικές, µηχανισµούς επίλυσης και µοντέλα δράσης) εισχωρώντας συχνά σε «ανεξερεύνητα» µέχρι τότε ύδατα. Άλλοτε σθεναρά αλλά πιο συχνά σταδιακά και µε σηµαντική διστακτικότητα εµπλούτισαν την ίδια την ταυτότητά τους καθώς και τις πολιτικές τους στοχεύοντας να αποκτήσουν τη δυνατότητα να αντιµετωπίζουν την πολυπλοκότητα και την πολυδιάστατη πραγµατικότητα των συγκρούσεων στα µεταψυχροπολεµικά Βαλκάνια. Μια δεύτερη συνιστώσα που δείχνει να έχει αναδειχθεί, µε σηµαντική καθυστέρηση κατά την άποψή µας, είναι η παραδοχή ότι αυτή καθευατή η διεθνής εµπλοκή δεν µπορεί να τερµατιστεί αν δεν εξασφαλίζεται µια κατάσταση διαρκούς ειρήνης και ασφάλειας σε µια µεταπολεµική περιοχή. ∆ηλαδή, η εξασφάλιση ενός τέτοιου περιβάλλοντος που δεν θα ενθαρρύνει την επιστροφή σε συγκρούσεις µέσω της εφαρµογής πολιτικών εκδηµοκρατισµού και µηχανισµών αποδοτικών αναπτυξιακών δράσεων. Η διεθνής παραδοχή της αναγκαστικής, ή επιβεβληµένης, σύνδεσης της ασφάλειας µε τον εκδηµοκρατισµό και την ανάπτυξη αποτελεί κατά την άποψή µας την πιο σηµαντική εξέλιξη ως προς το ρόλο της διεθνούς κοινότητας στη διαχείριση κρίσης γενικά και στην επίλυση των συγκρούσεων στα Βαλκάνια ειδικότερα.

Ξεκινώντας από την έναρξη της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας και τις πρώτες ένοπλες συγκρούσεις το 1991, η διεθνής κοινότητα δεν είχε την εµπειρία να αντιµετωπίσει την πολυπλοκότητα της δυναµικής που άρχισε να εξελίσσεται στην περιοχή των Βαλκανίων. Ας υπενθυµίσουµε ότι βρισκόµαστε στην αρχική φάση της µεταψυχροπολεµικής εποχή κατά τη διάρκεια της οποίας δεν είχαν εξαλειφθεί πλήρως οι ανησυχίες για την ενδεχόµενη συµπεριφορά της Ρωσίας στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Παράλληλα, αναπτυσσόταν διστακτικά και η συζήτηση για την ανερχόµενη δύναµη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Ευρωπαϊκή Ένωση αργότερα, η οποία, έχοντας µόλις υπογράψει τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1991) προσδοκούσε την ανάπτυξη ενός περισσότερο αποφασιστικού ρόλου στη διεθνή πολιτική, µέσω της δηµιουργίας της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) χωρίς στην πραγµατικότητα να δείχνει την πρόθεση να θεσµοποιήσει τις βασικές πτυχές της. Στο ευρύτερο διεθνές πλαίσιο, η πολυεθνική στρατιωτική επιχείρηση στο Ιράκ το 1991 για την αντιµετώπιση της επιθετικότητας του Σαντάµ Χουσεϊν εναντίων του Κουβέιτ, είχε αναδείξει τη σπουδαιότητα των Ηνωµένων Εθνών ως το βασικό νοµιµοποιητικό µηχανισµό συλλογικής στρατιωτικής επέµβασης. Αυτό που δεν είχε γίνει βεβαίως αντιληπτό από πολλούς ήταν το γεγονός ότι τα χαρακτηριστικά του πολέµου στο Ιράκ το 1991 θα ήταν µοναδικά και όχι το υπόδειγµα της µεταψυχροπολεµικής εποχής. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας το επιβεβαίωσε µε τον πιο δυσάρεστο τρόπο.

Ένα από τα µεγάλα σφάλµατα κρατών και ίσως οργανισµών εκείνη την εποχή ήταν η πεποίθηση ότι τέτοιου είδους συλλογικές στρατιωτικές επιχειρήσεις, όπως του Ιράκ το 1991, θα αποτελούσαν το βασικό χαρακτηριστικό της µεταψυχροπολεµικής εποχής, κυρίως σε επιχειρησιακό επίπεδο, ως προς τη χρήση στρατιωτικής ισχύος σε πολυεθνικές επιχειρήσεις.

- 60 -

Για παράδειγµα χαρακτηριστική είναι η άποψη που εξέφρασε τo 1996 ο Στρατηγός Σαλικασβίλι, Αρχηγός τότε του Κοινού Επιτελείου των Αρχηγών του Στρατού, του Ναυτικού και της Αεροπορίας των ΗΠΑ, για τον επιθυµητό ρόλο των ΗΠΑ στη διεθνή επέµβαση στο πόλεµο της Βοσνίας, ‘Νοµίζαµε ότι µε κάποιο τρόπο θα τους επιτρέπαµε να είναι (οι Συµµαχοί µας) στο έδαφος και εµείς θα ηγούµασταν στον αέρα και αυτό θα ήταν αρκετό».1 Οµολογουµένως, παρανοήσεις τέτοιου είδους υπήρξαν αρκετές και σε αυτό συνέβαλε και η αδυναµία κατανόησης του πολυσχιδούς χαρακτήρα των πολέµων της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας µέσα από τους οποίους αναδείχθηκε όλη η πολυπλοκότητα και οι θεσµικές αδυναµίες στην περιοχή. Η διεθνής κοινότητα εµφανίστηκε αδύναµη να αναγνώσει πόσο µάλλον δε να κατανοήσει τις δυσκολίες και την πολυπλοκότητα της κατάστασης που αναπτύσσονταν από τον πόλεµο που ξέσπασε στη Γιουγκοσλαβία µεταξύ του οµόσπονδου Γιουγκοσλαβικού στρατού που είχε στόχο την πάταξη των αποσχιστικών επιθέσεων των δηµοκρατιών συνέθεταν την οµοσπονδία και ταυτόχρονα την εξασφάλιση ελέγχου και κατοχής εδαφών που θα συνιστούσαν σύντοµα ένα βιώσιµα συνεχές έδαφος για τη µελλοντική Σερβία.2

Προκειµένου να εξετάσουµε το ρόλο των διεθνών οργανισµών στα Βαλκάνια και δεδοµένου του εξαιρετικά περιορισµένου χρόνου για µια τέτοια ανάλυση θα περιοριστούµε σε µια σκιαγράφηση του χαρακτήρα των δράσεών τους δεδοµένης της εξέλιξης της κατάστασης από το 1991 µέχρι σήµερα. Για το λόγο αυτό θα χρησιµοποιήσουµε ένα πίνακα δανεισµένο από µια πολύ γνωστή έκθεση του ΟΗΕ σχετικά µε τις δράσεις της διεθνούς κοινότητας σε όλες τις φάσεις της εξέλιξης µιας ένοπλης σύγκρουσης.3

Στο διάγραµµα παρουσιάζονται οι κατηγορίες δράσης που εντάσσονται στο πλαίσιο των διεθνών ειρηνευτικών αποστολών που εξουσιοδοτεί ο Οργανισµών Ηνωµένων Εθνών. Σε εγκάρσια κατεύθυνση παρατηρούµε την πορεία της πολιτικής διεργασίας η οποία µπορεί να ξεκινήσει από µια κατάσταση ειρήνης και απουσίας ένοπλης σύγκρουσης και να προχωρήσει 1 “We thought that we could somehow let them [the Allies] be on the ground and we would be in the air and that would be enough”, παρατίθεται στο άρθρο Elaine Sciolino, ‘The Clinton Record: Foreign Policy; Bosnia Policy Shaped by U.S. Military Role’, The New York Times, 29 July 1996. 2 Σχετικά µε την επιχειρηµατολογία για την εξασφάλιση του συνεχούς εδάφους των Σέρβων βλέπε, James Gow, The Triumph of the Lack of Will.International Diplomacy and the Yugoslav War, London: Hurst & Co, 1997, p.19 and 31-44. 3 Το κείµενο είναι γνωστό ως Capstone Doctrine. United Nations Peacekeeping Operations. Principles and Guidelines, DPKO/DFS, 2008, σελ. 19.

- 61 -

στην ένοπλη σύγκρουση και στον πόλεµο µέχρι να µεταβεί στη φάση του τερµατισµού των ένοπλων συγκρούσεων και στο µετα-πολεµικό ή µετα-συγκρουσιακό περιβάλλον. Στις τρεις µεγάλες αυτές «φάσεις ζωής» µιας ένοπλης σύγκρουσης, και δεδοµένων των ειδικών χαρακτηριστικών κάθε φάσης, καταγράφονται συγκεκριµένες πολιτικές και µηχανισµοί δράσης που αναλαµβάνονται από διεθνείς οργανισµούς, οµάδες κρατών ή άλλες συλλογικότητες προκειµένου αντιµετωπιστούν τα προβλήµατα κάθε φάσης και να οδηγηθούµε στον απώτερο επιθυµητό στόχο της διαρκούς ειρήνης (sustainable peace).4 Ως τέτοια ορίζεται εκείνη η πολιτική, οικονοµική και κοινωνική κατάσταση ενός κράτους ή µιας περιοχής η οποία πλέον λειτουργεί µε τέτοιο τρόπο ώστε δεν ενθαρρύνει την επιστροφή στην ένοπλη σύγκρουση. Στην περιοχή της µεταψυχροπολεµικής Βαλκανικής έχουµε καταγράψει το σύνολο της πορείας από τον πόλεµο στην διαρκή ειρήνη και σε διαφορετικές στιγµές και τόπους, η διαδικασία να επαναλαµβάνεται, µε µια εξέλιξη διαφορετική στα επιµέρους «θέατρα δράσης». Για παράδειγµα, η Σλοβενία, ως συστατική δηµοκρατία της πρώην Γιουγκοσλαβικής Οµοσπονδίας βίωσε έναν ολιγοήµερο πόλεµο το 1991 και πέρασε εξαιρετικά γρήγορα στη φάση της διαρκούς ειρήνης ενώ εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004. Λιγότερο αισιόδοξη αλλά αρκετά θετική η πορεία της Κροατίας που ενώ βίωσε ένοπλη σύγκρουση για αρκετούς µήνες ενάντια στον Οµόσπονδο Γιουγκοσλαβικό στρατό κατά τη διάρκεια του 1991 και εξακολούθησε µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο µια στρατιωτική εµπλοκή στον πόλεµο της γειτονικής Βοσνίας Ερζεγοβίνης, βρίσκεται σήµερα στο κατώφλι της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε ηµεροµηνία υπογραφής της Συµφωνίας Ένταξής την 9η ∆εκεµβρίου 2011. Αντίθετη είναι η περίπτωση της Βοσνίας Ερζεγοβίνης, η οποία σχεδόν 19 χρόνια µετά την έναρξη του πολέµου (6 Απριλίου 1992) και 16 χρόνια µετά την έναρξη εφαρµογής του ειρηνευτικού σχεδίου του «Ντεϊτον» που ενέταξε τη χώρα στην τελευταία φάση της µετα-συγκρουσιακής οικοδόµησης της ειρήνης, η χώρα δεν δείχνει να εξασφαλίζει τους παράγοντες που θα την οδηγήσουν στη διαρκή ειρήνη.5 Ένα κράτος 4,4 εκατοµµυρίων κατοίκων, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη έχει λάβει από το 1996 µέχρι το 2008 τουλάχιστον 14 δις. δολάρια για την ανοικοδόµησή της,6 χωρίς να είναι βέβαιο ότι η ενδεχόµενη απουσία του διεθνούς παράγοντα σήµερα από το έδαφός της θα εξασφάλιζε ταυτόχρονα τη µη επιστροφή στις ένοπλες συγκρούσεις.

Πριν προχωρήσουµε στην ανάλυση του ρόλου των διεθνών οργανισµών στα Βαλκάνια, θα ήταν χρήσιµη η παρουσίαση των συγκεκριµένων δράσεων και πολιτικών που καλείται να εφαρµόσει η διεθνής κοινότητα στα διαφορετικά επίπεδα εξέλιξης µιας σύγκρουσης.7 Σε µια προ-συγκρουσιακή φάση, κατά την οποία διαφαίνεται µέσα από συγκεκριµένες πληροφορίες ή/και ενδείξεις που συνθέτουν µια «έγκαιρη προειδοποίηση» (early warning) ότι υπάρχει κίνδυνος έναρξης ένοπλων συγκρούσεων, οι δράσεις στοχεύουν στην πρόληψη των συγκρούσεων. Περιλαµβάνουν την εφαρµογή θεσµικών µέτρων ή/και διπλωµατικών µηχανισµών προκειµένου να αποφευχθεί η εξέλιξη µιας διαφωνίας ή µιας κατάστασης έντασης µεταξύ εµπλεκοµένων µερών στο εσωτερικό ενός κράτους ή µεταξύ κρατών σε ένοπλη σύγκρουση. Στην καλύτερη περίπτωση, η προληπτική πολιτική οικοδοµείται βάσει των πληροφοριών από µια αντικειµενική και θεσµικά οργανωµένη έγκαιρη προειδοποίηση, γενικότερη συλλογή πληροφοριών καθώς και µια προσεκτική ανάγνωση των παραγόντων που τείνουν να οδηγήσουν στη σύγκρουση. Σε αυτό το επίπεδο, η διεθνής ανάµειξη αφορά περισσότερο σε διπλωµατικού και πολιτικού χαρακτήρα δράσεις δεδοµένου οι δράσεις

4 Σε αυτή την ανάλυση χρησιµοποιείται η κατηγοριοποίηση που δίνει ο ΟΗΕ. Ενώ σε γενικές γραµµές οι συγκεκριµένοι όροι χρησιµοποιούνται ευρέως από τη διεθνή βιβλιογραφία και διεθνή πρακτική, υπάρχουν ορισµένες εννοιολογικές διαφοροποιήσεις που χρησιµοποιούν ορισµένα κράτη και οργανισµοί. Για παράδειγµα, σχετικά µε τις µετα-συγκρουσιακές επιχειρήσεις, και κυρίως µετά το 2004, οι Ηνωµένες Πολιτείες χρησιµοποιούν περισσότερο τον όρο, αποστολές σταθερότητας (stability operations) ή σταθεροποίησης (stabilization). Bλ. Stability Operations, FM 3-07, HQs Dept of the Army. Washington DC: October 2008. 5 Fotini Bellou, ‘Winning Hearts and Minds in Bosnia and Hercegovina’, Hellenic Studies, Vol. 18, No. 2, Autumn 2010, pp. 115-132, 6 Αυτό το ποσό είναι ενδεικτικά το ελάχιστα καταγεγραµµένο. Βλ. Partice C. McMahon and Jon Western, ‘The Death of Bosnia. How to Stop Bosnia from Falling Apart’, Foreign Affairs, Sept/Oct. 2009, Vol. 88, No. 5, p. 69. 7 Η ανάλυση των όρων βασίζεται στην ερµηνεία που δίνεται στο κείµενο του ΟΗΕ, United Nations Peacekeeping Operations. Principles and Guidelines,op.cit. pp. 17 και 18.

- 62 -

αναπτύσσονται σε ένα περιβάλλον που ακόµα δεν έχει «πέσει η πρώτη σφαίρα». Ενδέχεται να περιλαµβάνει τη χρησιµοποίηση των διπλωµατικών υπηρεσιών του Γενικού Γραµµατεία του ΟΗΕ ή κάποιου απεσταλµένου του, προκειµένου να ενθαρρύνει τη διευθέτηση µιας διαφωνίας µεταξύ εµπλεκοµένων µερών ή ακόµα και τη συµφωνία εφαρµογής µέτρων οικοδόµησης εµπιστοσύνης. Επίσης µπορεί να περιλαµβάνει την εγκατάσταση µιας αποστολής πρόληψης στο έδαφος µιας περιοχής που θεωρείται ότι µπορεί να απειληθεί η ασφάλειά της.

Ωστόσο, σε ένα περιβάλλον στο οποίο έχει ξεσπάσει και εξελίσσεται µια ένοπλη σύγκρουση έχουν διαµορφωθεί δυο κατηγοριών µηχανισµοί για την αντιµετώπισή της και τον τερµατισµό της: η ειρήνευση (peacemaking) και η επιβολή της ειρήνης (peace enforcement). Η ειρήνευση περιλαµβάνει δράσεις που δεν περιέχουν τη χρήση ένοπλης βίας και στοχεύουν στην εφαρµογή διπλωµατικών µέσων προκειµένου να έρθουν τα εµπλεκόµενα µέρη στο τραπέζι των διαπραγµατεύσεων για την επίτευξη µιας συµφωνίας ειρήνης. Σε αυτή την περίπτωση ενδέχεται να χρησιµοποιηθούν οι «καλές υπηρεσίες» του Γενικού Γραµµατέα του ΟΗΕ, οποίος θα έχει την εντολή από το Συµβούλιο Ασφαλείας ή από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ή θα είναι µια διπλωµατική πρωτοβουλία του Γενικού Γραµµατέα για τη διευκόλυνση του τερµατισµού της ένοπλης σύγκρουσης. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό το ρόλο του «διαπραγµατευτή της ειρήνης» µπορεί να ανατεθεί σε έµπειρους διεθνείς διπλωµάτες ή πολιτικούς διεθνούς κύρους, ή σε οµάδες κρατών ή περιφερειακούς οργανισµού ή στις υπηρεσίες του ΟΗΕ. Επίσης, ενδέχεται να είναι δόκιµη η χρησιµοποίηση άλλων ανεπίσηµων δρώντων ή οµάδων µη κρατικού ή διπλωµατικού χαρακτήρα οι οποίοι ενδεχοµένως να έχουν τη δεξιοτεχνία ή επιρροή για την εξασφάλιση ενός επιτυχούς διαπραγµατευτικού αποτελέσµατος.

Στην περίπτωση της επιβολής της ειρήνης η προσπάθεια τερµατισµού της ένοπλης σύγκρουσης επιχειρείται µε τη χρήση στρατιωτικής ισχύος και άλλων εξαναγκαστικών µέσων. Αυτού του είδους οι πρακτικές εφαρµόζονται κατ εντολή του Συµβουλίου Ασφαλείας στη βάση της αποκατάστασης της διεθνούς ασφάλειας και ειρήνης και συγκεκριµένα σε περιπτώσεις που το Συµβούλιο Ασφαλείας έχει αποφανθεί την ύπαρξη κινδύνου για την ειρήνη, διατάραξη της ειρήνης ή πράξη επιθετικότητας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το Συµβούλιο Ασφαλείας µπορεί να εξουσιοδοτήσει, ανάλογα µε την περίπτωση, περιφερειακούς οργανισµούς ή άλλες υπηρεσίες (agencies) για την ανάπτυξη δράσεων επιβολής υπό την εντολή του.

Αξίζει να τονίσουµε ότι το κείµενο του ΟΗΕ είναι ξεκάθαρο ως προς τον νοµιµοποιητικό χαρακτήρα του Συµβουλίου Ασφαλείας για την ενεργοποίηση της εντολής χρήσης στρατιωτικής ισχύος στο πλαίσιο µιας πολυεθνικής ειρηνευτικής αποστολής. ∆εν µπορεί να είναι άλλος εκτός από το Συµβούλιο Ασφαλείας ακριβώς επειδή στην περίπτωση της επιβολής της ειρήνης δεν υφίσταται η σύµφωνη γνώµη του κράτους που επιχειρείται η στρατιωτική ισχύς, σε αντίθεση µε την περίπτωση της σθεναρής διατήρησης της ειρήνης (robust peacekeeping) στην οποία ενδέχεται να χρησιµοποιηθούν αποφασιστικά στρατιωτικά µέσα για την εφαρµογή στρατιωτικών διατάξεων ενός ειρηνευτικού σχεδίου.8

Η περίπτωση των δράσεων που εντάσσονται στη κατηγορία διατήρηση της ειρήνης αφορούν σε ένα φάσµα µηχανισµών που επιδιώκουν τόσο την εδραίωση µιας κατάστασης «µη σύγκρουσης» που µόλις έχει επιτευχθεί, όσο εύθραυστη αν είναι µετά τον τερµατισµό µιας ένοπλης σύγκρουσης, όσο και την υποστήριξη εφαρµογής συµφωνιών ειρήνης που έχουν εξασφαλίσει οι ειρηνευτές. Είναι πλέον ευρέως παραδεκτό ότι οι επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης έχουν υποστεί µια σηµαντικότατη µετεξέλιξη, κυρίως µεταψυχροπολεµικά, και ειδικότερα µετά την εµπειρία του ΟΗΕ και τα συχνά επιχειρησιακά και στρατηγικά αδιέξοδα της επιχειρησιακής δράσης του στα Βαλκάνια και αλλού τη δεκαετία 1990.9 Κατά συνέπεια οι επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης εξελίχθησαν από τις

8 Ibid. σελ. 19. 9 Η βιβλιογραφία για την εξέλιξη των ειρηνευτικών αποστολών είναι εξαιρετικά εκτενής. Η επιστηµονική επιθεώρηση International Peacekeeping καλύπτει ένα µεγάλο µέρος της επιστηµονικής συζήτησης για την

- 63 -

στρατιωτικού χαρακτήρα αποστολές του παρελθόντος που στόχο είχαν την παρακολούθηση εφαρµογής µιας εκεχειρίας ή την παρακολούθηση του διαχωρισµού των στρατιωτικών δυνάµεων των εµπλεκοµένων µερών σε µια σύγκρουση, συνήθως κρατών, σε επιχειρήσεις που έχουν ενσωµατώσει ένα πολύπλοκο σύµπλεγµα στρατιωτικών, αστυνοµικών και πολιτικών δράσεων, οι οποίες σε συντονισµένη συνεργασία θα πρέπει να εγκαθιδρύουν στην περιοχή ενδιαφέροντος τους θεµελιώδεις πυλώνες για τη διαρκή ειρήνη.

Ολοκληρώνοντας τη παρουσίαση των «κύκλων» δράσης που προβλέπονται στο πλαίσιο των ειρηνευτικών αποστολών του ΟΗΕ, θα πρέπει να σταθούµε στο τελευταίο στάδιο της µετα-συγκρουσιακής οικοδόµησης της ειρήνης. Σε αυτή τη φάση εντάσσονται οι διεθνείς δράσεις που επιδιώκουν την µείωση του κινδύνου επιστροφής στη σύγκρουση µε την ενίσχυση των δυνατοτήτων του ενδιαφερόµενου κράτους, ή περιοχής, σε όλα τα επίπεδα προκειµένου να µπορεί εφαρµόζει πολιτικές που θα εξασφαλίζουν τη διαχείριση µιας κρίσης και ταυτόχρονα θα δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για διαρκή ειρήνη και ανάπτυξη. ∆εδοµένου του πολυσχιδούς χαρακτήρα των στόχων που θέτει, η οικοδόµηση της ειρήνης είναι πάντα η πιο χρονοβόρα, περίπλοκη και απαιτητική διεθνής προσπάθεια δεδοµένης της υποχρέωσης οικοδόµησης ενός αποτελεσµατικού κράτους. Τελικός στόχος της διεθνούς κοινότητας θεωρείται πλέον η εδραίωση ενός περιβάλλοντος χρηστής διακυβέρνησης, το οποίο αποτελεί πλέον θεµελιώδη παράγοντα αποτροπής συγκρούσεων. Ένα τέτοιο µοντέλο µπορεί να λειτουργήσει όταν αντιµετωπίζονται οι βαθιά ριζωµένες, δοµικές αιτίες της βίαιης σύγκρουσης µε έναν συνολικό-ολιστικό (comprehensive) τρόπο. Οι δράσεις σε αυτή την κατηγορία αντιµετωπίζουν θεµελιώδη ζητήµατα που αφορούν στη λειτουργία της κοινωνίας και του κράτους, επιδιώκοντας τη διεύρυνση και ενίσχυση των δυνατοτήτων του προκειµένου να εφαρµόσει αποτελεσµατικά και νοµιµοποιηµένα της βασικές του λειτουργίες.

Αυτή την κατηγορία διεθνών δραστηριοτήτων στην οποία δεν εντάσσεται µόνο ο ΟΗΕ αλλά εξουσιοδοτεί τη συνδροµή και άλλων οργανισµών σε αυτό, στην οποία δίδεται έµφαση στη δηµιουργία προϋποθέσεων χρηστής διακυβέρνησης θα µπορούσε κανείς να τη χαρακτηρίσει ως την «επιστροφή των ∆ιεθνών Σχέσεων στην Πολιτική Επιστήµη,» αντανακλώντας ακριβώς αυτό το προοδευτικά εντεινόµενο διεθνές ενδιαφέρον σε ζητήµατα που αφορούν στην ποιότητα της διακυβέρνησης κρατών. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η παραπάνω κατηγοριοποίηση των διεθνών δράσεων η οποία θα µας βοηθήσει να δούµε το ρόλο συγκεκριµένων οργανισµών στα Βαλκάνια, δεν είναι τίποτα περισσότερο από την καταγραφή της εξέλιξης του ίδιου του ΟΗΕ στον τοµέα των ειρηνευτικών επιχειρήσεων καθώς επίσης και της εξέλιξης, ίσως και µετάλλαξης, του ρόλου άλλων διεθνών οργανισµών. Επίσης, θα πρέπει να επισηµανθεί ότι δεν υπάρχει πάντα ξεκάθαρος απόλυτος διαχωρισµός µεταξύ των «κύκλων δράσης» δεδοµένου ότι πολύ συχνά υπάρχουν παλινδροµήσεις από την µια στην άλλη κατάσταση ή µια περίπτωση να παρουσιάζει µεικτά χαρακτηριστικά.

Από το ξέσπασµα του πολέµου της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, η διεθνής κοινότητα στράφηκε σε αυτό που κατονοµάσαµε ειρήνευση. Πράγµατι, υπήρξαν διαρκείς προσπάθειες σε διπλωµατικό επίπεδο προκειµένου να έρθουν τα εµπλεκόµενα µέρη στο τραπέζι των διαπραγµατεύσεων. Για πολλούς αναλυτές, η φάση της προληπτικής πολιτικής ως προς την αποφυγή της διάλυσης της πρώην Γιουγκοσλαβίας είχε παρέλθει δεδοµένης της διαφορετικής κατεύθυνσης του διεθνούς ενδιαφέροντος εξαιτίας του πολέµου στον Κόλπο το 1991. Επίσης, η αδυναµία ύπαρξης ενός µηχανισµού αποτελεσµατικής «έγκαιρης προειδοποίησης,» δυσχέρανε σηµαντικά την εποικοδοµητική ανάγνωση της κατάστασης. Επιπλέον, η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας έθετε ζητήµατα για τα οποία η διεθνής κοινότητα δεν ήταν έτοιµη να διαχειριστεί.

Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα (ΕΚ) βιάστηκε να αναλάβει αρµοδιότητες ειρηνευτή τον Ιούνιο του 1991 φιλοδοξώντας να πείσει τα εµπλεκόµενα µέρη να προβούν σε µια ειρηνική διευθέτηση. Μέχρι το τέλος του 1991 η ΕΚ θα διευκόλυνε την επίτευξη της συµφωνίας ειρήνης µεταξύ Σλοβενίας και της Γιουγκοσλαβικής Οµοσπονδίας (Συµφωνία Μπριόνι-

εξέλιξη των ειρηνευτικών αποστολών. Μια χρήσιµη συλλογή κειµένων αποτελεί το Jacob Bercovitch, Victor Kremenyuk and I.William Zartman (eds) The Sage Handbook of Conflict Resolution, London: Sage 2009.

- 64 -

Ιούλιος 91) αλλά θα αναζητούσε τη συνδροµή των Ηνωµένων Εθνών προκειµένου να αντιµετωπιστεί η περίπτωση της Κροατίας που ήταν περισσότερο απαιτητική. Πράγµατι στις αρχές του 1992 εξασφαλίζεται, µε την αποτελεσµατική διαµεσολάβηση του Cyrus Vance, εκπροσώπου του ΟΗΕ, µια συµφωνία εκεχειρίας µεταξύ των στρατιωτικών αρχών της Κροατίας και του Οµόσπονδου Στρατού.10

Η σύµπραξη µεταξύ ΟΗΕ και Ευρωπαϊκής Κοινότητας µέσα από τη δηµιουργία της ∆ιεθνούς ∆ιάσκεψης για την Πρώην Γιουγκοσλαβία (ICFY) που θεσµοθετείται το 1992 δεν θα πρέπει να αγνοηθεί.11 Η πραγµατικότητα έδειξε ότι ενώ υπήρξαν σηµαντικές προσπάθειες ειρήνευσης, θα υπήρχαν συχνά ζητήµατα απουσίας συνοχής της διεθνούς κοινότητας και συν-αντίληψης ως προς το τελικό επιδιωκόµενο αποτέλεσµα της διεθνούς προσπάθειας τορπιλίζοντας έτσι κάθε ειρηνευτική πρόταση. Επίσης, αξίζει να τονιστεί ότι δεν υπήρχε η βούληση για µια σθεναρότερη επιχειρησιακά διεθνή πρωτοβουλία. Να υπενθυµίσουµε ότι από τις αρχές του 1992, ξεκινάει η επιχειρησιακή ειρηνευτική δράση του ΟΗΕ αρχικά στο έδαφος της Κροατίας. Η αποστολή γνωστή ως UNPROFOR (United Nations Protection Force) ξεκίνησε ως κλασσική αποστολή διατήρησης της ειρήνης αλλά επεκτάθηκε τόσο στη Βοσνία Ερζεγοβίνη παρέχοντας ανθρωπιστική βοήθεια µετά το ξέσπασµα του πολέµου εκεί τον Απρίλιο του 1992 όσο και στη Πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓ∆Μ) στα τέλη του 1992 µε ρόλο αποτρεπτικής πολιτικής. Για τον ΟΗΕ, η αποστολή στη ΠΓ∆Μ αποτέλεσε ένα επιτυχηµένο παράδειγµα ανάπτυξης δύναµης στο έδαφος µιας χώρας για καθαρά προληπτικούς λόγους. Από την άλλη µεριά, το τµήµα της UNPROFOR στη Βοσνία- Ερζεγοβίνη, τα χαρακτηριστικά της οποίας ήταν καθαρά διατήρησης της ειρήνης, αποτέλεσε το αντικείµενο σηµαντικών επικρίσεων, κυρίως από τις Ηνωµένες Πολιτείες οι οποίες δεν συµµετείχαν ωστόσο, ως προς την αποτελεσµατικότητα των κανόνων εµπλοκής και εύρους της εντολής της. Η αλήθεια είναι ότι η ανάγκη για µια περισσότερο σθεναρή επιχειρησιακή συµπεριφορά της ειρηνευτικής δύναµης γεννήθηκε κατά τη διάρκεια λειτουργίας της UNPROFOR στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη όταν πραγµατικά οι δυνάµεις του ΟΗΕ συχνά γίνονταν αντικείµενο εκµετάλλευσης από τα εµπλεκόµενα µέρη δεδοµένου ότι οι κανόνες εµπλοκής τους ήταν περιορισµένοι στα κλασσικά πλαίσια µιας παραδοσιακής ειρηνευτικής αποστολής χωρίς να υπολογίζεται το γεγονός ότι η αποστολή λειτουργούσε σε περιβάλλον ένοπλης σύγκρουσης και όχι εκεχειρίας.12 Σε αυτή τη φάση, δηλαδή κατά τη διάρκεια του πολέµου στη Βοσνία 1992-1995, παρατηρούµε από τη µια µεριά προσπάθειες ειρήνευσης οι οποίες θα ευδοκιµήσουν µόνο όταν η διεθνής κοινότητα εµφανιστεί συνεκτική ως προς το επιθυµητό αποτέλεσµα, δηλαδή την επίτευξη µιας συµφωνίας και την επιβολή της εφαρµογής της. Αξίζει να σηµειωθεί ότι το ΝΑΤΟ δεν έχει την παραµικρή αυτόνοµη εµπλοκή µέχρι τώρα εκτός από δυο περιπτώσεις. Η πρώτη περίπτωση αφορούσε την επιχειρησιακή εφαρµογή των αποφάσεων του ΟΗΕ, σε συνεργασία µε την τότε ∆υτικό-Ευρωπαϊκή Ένωση, σχετικά µε τον στρατιωτικό αποκλεισµό της πρώην Γιουγκοσλαβίας και την επιβολή της απαγόρευσης πτήσεων στο σύνολο του εδάφους της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Η δεύτερη περίπτωση αφορούσε σε επιλεκτικές και κατόπιν εντολής του ΟΗΕ, αεροπορικές επιχειρήσεις για την εφαρµογή συγκεκριµένων εντολών ή παροχής ασφάλειας των δυνάµεων εδάφους της UNPROFOR. Η εντολή της UNPROFOR θα διευρυνθεί τον Ιούλιο του 1995 έτσι ώστε να λάβει αρµοδιότητες σθεναρού ρόλου, ο οποίος θα σηµάνει την επιχειρησιακή δράση του ΝΑΤΟ τον Αύγουστο του 1995 γεγονός που θα εξαναγκάσει κυρίως τη σερβοβοσνιακή πλευρά στο τραπέζι των διαπραγµατεύσεων το φθινόπωρο και την επίτευξη της ειρηνευτικής συµφωνίας του Ντέιτον.

Η ειρηνευτική συµφωνία του Ντείτον θα αποτελέσει το θεωρητικό εκµαγείο από το οποίο θα αναδειχθούν σηµαντικοί ρόλοι για τους διεθνείς οργανισµούς. Συγκεκριµένα, για πρώτη φορά το ΝΑΤΟ αναπτύσσει δυνάµεις εδάφους, και µάλιστα «εκτός περιοχής» της Συµµαχίας,

10 Η συµφωνία εκεχειρίας υπογράφτηκε στις 2 Ιανουαρίου 1992. βλ. ‘The Balkan Odyssey, p. 42. 11 International Conference on the Former Yugoslavia. Για µια λεπτοµερή παρουσίαση της σύµπραξης ΟΗΕ και Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στο επίπεδο της ειρήνευσης και των προβληµάτων συντονισµού µε τις µεγάλες δυνάµεις, βλέπε David Owen, The Balkan Odyssey, London: Victor Gollancz, 1995. 12 Μια εξαιρετική ανάλυση για αυτή την εξέλιξη βλέπε Sir Rupert Smith, The Utility of Force, The Art of War in the Modern World, London: Allen Lane, 2005.

- 65 -

µε αποκλειστικό σκοπό την εφαρµογή των στρατιωτικών διατάξεων της ειρηνευτικής συµφωνίας. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, το ΝΑΤΟ ενεπλάκη σε στο χώρο των ειρηνευτικών αποστολών µε χαρακτήρα σθεναρής διατήρησης της ειρήνης. Η εµπειρία που «προσέφερε» η µετα-πολεµική Βοσνία-Ερζεγοβίνη στο ΝΑΤΟ θα είναι πρωτοφανής δεδοµένου ότι ο ΝΑΤΟικός διοικητής της δύναµης (IFOR/SFOR) θα διοικεί µια δύναµη που θα ανέλθει στις 60.000 προσωπικό και στην οποία συµµετείχαν όχι µόνο τα µέλη της Συµµαχίας αλλά και 14 άλλες χώρες συµπεριλαµβανοµένης της Ρωσίας.13

Παράλληλα ο ΟΗΕ αναλαµβάνει τον πολιτικό χαρακτήρα της ανασυγκρότησης συµπεριλαµβανοµένων των µεταρρυθµίσεων του τοµέα ασφάλειας. Επιπροσθέτως, θα χρησιµοποιηθούν τόσο ο ΟΑΣΕ για την υποστήριξη εφαρµογής διατάξεων εκδηµοκρατισµό και την διεξαγωγή εκλογών όσο και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα αναλαµβάνοντας τη χρηµατοδότηση αναπτυξιακών προγραµµάτων.

Σε αυτό το σηµείο θα χρησιµοποιηθεί το διάγραµµα που παρουσιάζει η έκθεση του ΟΗΕ για τις ειρηνευτικές αποστολές, το οποίο κωδικοποιεί τις δράσεις.14

Στην πρώτη στήλη του παραπάνω διαγράµµατος εµφανίζονται οι δράσεις που θεωρούνται απαραίτητες για την επίτευξη της διαρκούς ειρήνης καθώς και τα στάδια που θα πρέπει να εφαρµόζονται. Στην οριζόντια στήλη εµφανίζονται οι µεγάλες κατηγορίες δράσης όπως η σταθεροποίηση η οποία µπορεί να εµπεριέχει και απαιτήσεις δράσεων στρατιωτικού χαρακτήρα (π.χ εκπαίδευσης στρατού ή άλλων µεταρρυθµίσεων) ενώ οι δράσεις που εστιάζουν στην εδραίωση της ειρήνης ακολουθούν αλλά δεν θα πρέπει να θεωρούνται οι γραµµές απόλυτα διακριτές.

Για άλλη µια φορά, η περίπτωση της Βοσνίας αποτέλεσε το παράδειγµα, για αποφυγή, δεδοµένου ότι υπήρξε τον πρώτο καιρό της διεθνούς παρουσίας ανασυγκρότησης ένας δισταγµός έναρξης ταυτόχρονης εφαρµογής στρατιωτικών και πολιτικών µεταρρυθµίσεων που αποδείχθηκε ότι συνέβαλλε στη καθυστέρηση της ανασυγκρότησης. Από το ∆εκέµβριο του 2004, τη στρατιωτική αποστολή, µε την ίδια εντολή, έχει αναλάβει η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) η οποία ξεκίνησε µε µια δύναµη 7.000 προσωπικού και διατηρεί στις µέρες µας περίπου 1.400 άτοµα. Υπάρχει επίσης από τον Ιανουάριο του 2003 µέχρι σήµερα η αστυνοµική

13 Javier Solana, ‘NATO’s Role in Bosnia: Changing a new course for the Alliance’, NATO Review, Vol. 44, No.2, March 1996, p. 6. 14 United Nations Peacekeeping Operations, op.cit., p. 23.

- 66 -

αποστολή της ΕΕ, ενισχύοντας τις αστυνοµικές υπηρεσίες των τοπικών κοινοτήτων παρέχοντας επίσης της τεχνογνωσία των ευρωπαϊκών προτύπων.15 Παράλληλα βρίσκεται σε καθεστώς «εν δυνάµει υποψήφιας προς ένταξη» χώρας στην ΕΕ, έχοντας υπογράψει τη Συµφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης, γεγονός που της δηµιουργεί, µετά τη θέση σε ισχύ της Συµφωνίας, την υποχρέωση συµµόρφωσης στην προενταξιακή διαδικασία. Ίσως αυτή η πορεία της κρίσης στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη να δείχνει θεωρητικά θετική. Στην πραγµατικότητα η δυναµική ανασυγκρότησης και εξευρωπαϊσµού της χώρας βρίσκεται σε κατάσταση αβεβαιότητας.

Οι δράσεις που εµφανίζονται στα εγχειρίδια ίσως να φαίνονται ενθαρρυντικές, αλλά η εφαρµογή τους στην πράξη δεν θα πρέπει να θεωρείται πάντα δεδοµένη και εύκολα εξασφαλισµένη. Ακόµα δυσκολότερος και προβληµατικός έχει αποδειχθεί στην πράξη και ο συντονισµός των διαφορετικών διεθνών οργανισµών που εµπλέκονται στην εφαρµογή των παραπάνω δράσεων. Η δυσκολία, και πολύ συχνά η απουσία συντονισµού, θεωρείται η τροχοπέδη της αποτελεσµατικής διαχείρισης κρίσεων από τη διεθνή κοινότητα. Αντίθετα, όπου διαφαίνεται ένας λειτουργικός συντονισµός µεταξύ οργανισµών και «συν-αντίληψη» στόχου, τότε η κοινή δράση τους εξασφαλίζει µεγαλύτερη επιτυχία. Ως µία τέτοια περίπτωση µπορεί να θεωρηθεί η περίπτωση της Πρώην Γιουγκοσλαβικής ∆ηµοκρατίας της Μακεδονίας (ΠΓ∆Μ). Η παρουσία µιας διεθνούς ειρηνευτικής δύναµης στο έδαφός της από τα τέλη του 1992 µέχρι το 1999,16 δείχνει να έχει αποτρέψει εντάσεις, είτε διασυνοριακές, είτε εσωτερικές. Ωστόσο, η απουσία διακριτής διεθνούς παρουσίας από το 1999 µέχρι το 2001 σε συνδυασµό µε την αρνητική δυναµική που «προσέφερε» ο πόλεµος στο Κόσσοβο, δηµιούργησε την εκρηκτική κατάσταση του καλοκαιριού του 2001, κατά την οποία η ένοπλη εξέγερση των Αλβανοφώνων παραλίγο να κοστίσει την εδαφική ακεραιότητα της ΠΓ∆Μ. Σε αυτή την περίπτωση, και δεδοµένης της αποφασιστικότητας της διεθνούς κοινότητας να µην επιτρέψει παραπλήσιες εξελίξεις µε εκείνες του Κοσόβου, έδρασε συντονισµένα σε διπλωµατικό επίπεδο. Συγκεκριµένα, υπήρξε από κοινού δράση ειρήνευσης του Γενικού Γραµµατεία του ΝΑΤΟ, George Robertson και του Ύπατου Εκπροσώπου για την ΚΕΠΠΑ, Javier Solana χωρίς να έχουν επιτρέψει να δηµιουργηθούν εντυπώσεις ότι υπήρχε κάποια άλλη εναλλακτική πολιτική. Στην συνέχεια η ανάπτυξη της επιχειρησιακής δράσης του ΝΑΤΟ µέχρι το 2003 και η ανάληψη επιχειρησιακής δράσης από τη ΕΕ θα πιστοποιήσει το διεθνές και περιφερειακό ενδιαφέρον για την ακεραιότητα της FYROM. To NATO θα αναπτύξει τρεις αποστολές στην ΠΓ∆Μ ξεκινώντας την εποµένη της υπογραφής της Συµφωνίας της Αχρίδας στις 13 Αυγούστου 2001. Η πρώτη αποστολή 3,500 στρατιωτικού προσωπικού γνωστή ως «Essential Harvest», είχε σκοπό τη συλλογή του παράνοµου οπλισµού από τους Αλβανούς παραστρατιωτικούς και διήρκεσε από τις 22 Αυγούστου 2001 µέχρι τις 23 Σεπτεµβρίου 2001. Την διαδέχθηκε στις 26 Σεπτεµβρίου µια αποστολή ειρηνευτικού χαρακτήρα 1000 ατόµων γνωστή ως «Amber Fox” µε σκοπό την επίβλεψη της Συµφωνίας της Αχρίδας και τη παρακολούθηση της σταθερότητας της περιοχής και διάρκεια µέχρι τις 14 ∆εκεµβρίου 2002. Ακολούθησε η αποστολή «Allied Harmony” µε λιγότερο από 1000 άτοµα προσωπικό µε σκοπό την παρακολούθηση της χρηστής εφαρµογής της συµφωνίας της Αχρίδας και την παροχή συµβουλών για τις αναγκαίες στρατιωτικές µεταρρυθµίσεις του τοµέα ασφάλειας της χώρας. Η αποστολή διήρκεσε µέχρι το τέλος Απριλίου 2003. Από την 1η Μαρτίου 2003 αναλαµβάνει την ίδια εντολή η Ευρωπαϊκή Ένωση µέσα από την αποστολή EUFOR Concordia αποτελώντας την πρώτη επιχειρησιακή, στρατιωτικού χαρακτήρα, δράση της ΕΕ στο πλαίσιο της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άµυνας (ΚΠΑΑ) µε στοιχεία στρατιωτικής υποστήριξης από το ΝΑΤΟ. Η αποστολή αριθµούσε 350 άτοµα προσωπικό και διήρκεσε µέχρι τις 15 ∆εκεµβρίου 2003. ∆ιαπιστώνοντας τις διαφορετικές ανάγκες της χώρας, η ΕΕ αποφάσισε την ανάπτυξη µιας αστυνοµικής δύναµης 200 περίπου ατόµων, EUPOL Proxima, η οποία παρέµεινε στο έδαφος της χώρας µέχρι τα µέσα ∆εκεµβρίου του 2005. Σκοπός της ήταν η παροχή αστυνοµικών υπηρεσιών και σχετικών εκπαιδευτικών πρακτικών στις αστυνοµικές υπηρεσίες της χώρας. Η τελευταία ολιγοµελή (30 άτοµα) αποστολή της ΕΕ θα αναπτυχθεί στο έδαφος της ΠΓ∆Μ από το ∆εκέµβριο του 2005 µέχρι τα µέσα Ιουνίου του

15 Για περισσότερες πληροφορίες βλ. http://www.eupm.org/ 16 Από το 1995 θα ονοµαστεί UNPREDEP (United Nations Preventive Deployment) συνιστώντας µια ξεχωριστή αποστολή µε έδρα τα Σκόπια.

- 67 -

2006 µε σκοπό καθαρά συµβουλευτικό και εκπαιδευτικό σε ζητήµατα µεταρρυθµίσεων του τοµέα ασφάλειας (SSR).17 Η επιχειρησιακή δράση της διεθνούς κοινότητας στη ΠΓ∆Μ λειτούργησε παράλληλα µε την προσπάθεια εκδηµοκρατισµού και εξευρωπαϊσµού της χώρας µέσα από την ευρύτερη πολιτική της ΕΕ στα ∆υτικά Βαλκάνια. Σήµερα, η ΠΓ∆Μ είναι υποψήφια προς ένταξη στη ΕΕ έχοντας ολοκληρώσει µεγάλο µέρος των µεταρρυθµίσεων εκείνων που δείχνουν να αποτρέπουν την επιστροφή σε ένοπλες συγκρούσεις.

Σε αντίθεση µε την ΠΓ∆Μ, η περίπτωση του Κοσόβου αποδείχθηκε ένα σκληρό µάθηµα για τη διεθνή κοινότητα. Στο Κόσοβο και στην ευρύτερη περιοχή της Σερβίας, το ΝΑΤΟ θα επιχειρήσει στρατιωτική αεροπορική δράση 78 ηµερών την άνοιξη του 1999 (24 Μαρτίου - 9 Ιουνίου 1999) στη βάση της έννοιας επιβολής της ειρήνης χωρίς ωστόσο να έχει εξασφαλιστεί απόφαση του Συµβουλίου Ασφαλείας. Η αποτελεσµατικότητα και χρησιµότητα της συγκεκριµένης στρατιωτικής δράσης δεν µπορεί να συζητηθεί στην παρούσα ανάλυση ωστόσο αξίζει να σηµειωθεί ότι η Συµµαχία, παρά την συνέχιση και διεύρυνση της επιχειρησιακής της δράσης σε άλλους γεωγραφικούς χώρους µε παρεµφερείς ή διαφορετικές δράσεις, δεν έχει προβεί έκτοτε στη χρήση εξαναγκαστικής στρατιωτικής ισχύος χωρίς την ύπαρξη συγκεκριµένης εντολής από το Συµβούλιο Ασφαλείας. Ο ρόλος των διεθνών οργανισµών στην αντιµετώπιση της κατάστασης που θα ακολουθήσει των ΝΑΤΟικών βοµβαρδισµών στο Κόσοβο θα διευκρινιστεί από τη περίφηµη απόφαση 1244 του Συµβουλίου Ασφαλείας οι διατάξεις της οποίας, θα µπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι θεωρητικοποιούνται ως µοντέλο δράσης στο κείµενο του ΟΗΕ για τις ειρηνευτικές αποστολές. Πράγµατι η απόφαση 1244 δηµιουργεί στην πράξη το σύνολο των δράσεων που σε λίγα χρόνια αργότερα θα εµφανίσει ο πίνακας 2 καθορίζοντας ταυτόχρονα συνήθως φωτογραφικά τους διεθνείς οργανισµούς οι οποίοι, ανάλογα µε την εξειδίκευσή τους, θα αναλάβουν συγκεκριµένες δράσεις κάθε φορά. Ο ΟΗΕ στην περίπτωση του Κοσόβου ανέλαβε αρµοδιότητες διακυβέρνησης δηλαδή πολιτικής διοίκησης ενώ διατήρησε τον έλεγχο των τριών συνακόλουθων δράσεων πολιτικού χαρακτήρα όπως τον πυλώνα της ανθρωπιστικής δράσης ο οποίος ανατέθηκε στην Ύπατη Αρµοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, τον πυλώνα του εκδηµοκρατισµού και οικοδόµησης θεσµών (capacity building) ο οποίος ανατέθηκε στον ΟΑΣΕ και ο τοµέας της Ανοικοδόµησης και Οικονοµικής Ανάπτυξης ο οποίος ανατέθηκε στην ΕΕ. Ο στρατιωτικός τοµέας και η εξασφάλιση ενός περιβάλλοντος ασφάλειας ανατέθηκε στο ΝΑΤΟ, το οποίο ανέπτυξε µια δύναµη που θα µπορούσε να ενταχθεί στην κατηγορία της σθεναρούς διατήρησης της ειρήνης. H αποστολή γνωστή ως KFOR αριθµούσε αρχικά 50.000 προσωπικό ενώ σήµερα δεν ξεπερνά τις 5.000. Η εντολή της ήταν η δηµιουργία ενός περιβάλλοντος τάξης και ασφάλειας (safe and secure environment) προκειµένου να µπορούν να λειτουργήσουν ασφαλώς οι υπόλοιποι οργανισµοί. Η πολυπλοκότητα του ζητήµατος του Κοσόβου, η ανακήρυξη ανεξαρτησίας του οποίου το 2008 δεν δείχνει να συνάδει, ακόµα και σήµερα, µε όρους εδαφικής ακεραιότητας και εθνικής κυριαρχίας κράτους, πιστοποιεί για άλλη µια φορά ότι το σύνολο της διεθνούς ανάµιξης µέσω οργανισµών ή κρατών, δεν µπορεί να οδηγήσει απαραίτητα στη διαρκή ειρήνη αν δεν υπάρχει η συν-αντίληψη της διεθνούς κοινότητας για την συγκεκριµένη πορεία σε όλα τα στάδια δράσης που οδηγούν στο επιθυµητό αποτέλεσµα.

Ολοκληρώνοντας την παρούσα ανάλυση, αξίζει να τονιστεί ότι ως προς το επίπεδο πολιτικής διεργασίας και του ρόλου που καλούνται να διαδραµατίσουν διεθνείς οργανισµοί, τα κράτη της περιοχής των ∆υτικών Βαλκανίων, βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο της ανασυγκρότησης. Η Κροατία, το Μαυροβούνιο και η ΠΓ∆Μ είναι υποψήφιες προς ένταξη χώρες στην ΕΕ. Η Βοσνία- Ερζεγοβίνη, η Αλβανία, και η Σερβία έχουν υπογράψει Συµφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης µε την ΕΕ στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής προοπτικής τους. Αυτό σηµαίνει για το σύνολο των χωρών των ∆υτικών Βαλκανίων µια σταθερή πορεία προς τον εκδηµοκρατισµό και την ανάπτυξη. Στην ίδια λογική, η ανάπτυξη της επιχειρησιακής δράσης της ΕΕ στο Κόσοβο, µετά την ανακήρυξη ανεξαρτησίας το 2008, µε την αποστολή κράτους δικαίου EULEX, η οποία αποτελεί τη µεγαλύτερη µη στρατιωτική αποστολή στην σχεδόν δεκαετή εµπειρία της ΕΕ, αριθµώντας περίπου 3200 προσωπικό, επιβεβαιώνει τη δέσµευση της ΕΕ να αναλάβει επικεφαλής του δύσκολου έργου της αντιµετώπισης των

17 Γνωστό ως Security Sector Reform

- 68 -

συγκεκριµένων προκλήσεων της γειτονιάς της. Ενδεχοµένως να εµφανίζονται µικρής εµβέλειας περιστατικά αναταραχών, ωστόσο δεν υπάρχουν ενδείξεις που να συνηγορούν στο ενδεχόµενο επιστροφής στις ένοπλες συγκρούσεις. Ο βασικός σταθεροποιητικός παράγοντας στην περιοχή είναι πλέον η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία δεν δείχνει τη διάθεση να παγώσει τη διαδικασία διεύρυνσης για την οποία έχει επανειληµµένα δεσµευτεί. Ωστόσο, ο βαθµός αποτελεσµατικότητας µε τον οποίο η ΕΕ θα αντιµετωπίσει την εσωτερική χρηµατοπιστωτική και δηµοσιονοµική της κρίση, θα προσφέρει και το αντίστοιχο χρώµα στο φακό µε τον οποίο θα διαβάσει ο αναγνώστης τις εξελίξεις στην περιοχή στο επόµενο διάστηµα.

- 69 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

2η Ενότητα

ΘΕΜΑ: Η παρουσία των Ελληνικών Ενόπλων ∆υνάµεων στα Βαλκάνια

ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Συνταγµατάρχης Χατζηθεοφάνους Γεώργιος ∆ιευθυντής Έδρας ∆ιακλαδικών Επιχειρήσεων – Ασκήσεων Α∆ΙΣΠΟ

- 70 -

- 71 -

Σχης (ΠΖ) Γεώργιος ΧΑΤΖΗΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ∆ιευθυντής Έδρας ∆ιακλαδικών Επιχειρήσεων-Ασκήσεων Α∆ΙΣΠΟ

Ο Συνταγµατάρχης Χατζηθεοφάνους Γεώργιος γεννήθηκε το 1962 στην Ξάνθη.

Εισήλθε στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1980 και αποφοίτησε το 1984 ως Ανθυπολοχαγός Πεζικού.

Προήχθη στο βαθµό του Συνταγµατάρχη τον Μάρτιο του 2009.

Έχει υπηρετήσει σε Μονάδες του Έβρου και των Νήσων για πάνω από 10 χρόνια.

Έχει διατελέσει διευθυντής όλων των Επιτελικών Γραφείων Σχηµατισµών και ∆ιοικητής Μ/Κ Μονάδος στον Έβρο.

Υπηρέτησε στο NDC-GR για 2 χρόνια ως Αξκός σχεδίασης και διεξαγωγής ασκήσεων.

∆ιετέλεσε ∆ιοικητής της Ελληνικής ∆ύναµης Κοσόβου για 19 συναπτούς µήνες, από τον Ιούλιο 2009 µέχρι Φεβρουάριο 2011. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα τοποθετήθηκε στην Ανωτάτη ∆ιακλαδική Σχολή Πολέµου όπου του ανατέθηκαν τα καθήκοντα του ∆ιευθυντού της Έδρας ∆ιακλαδικών Επιχειρήσεων και Ασκήσεων.

Έχει παρακολουθήσει το Σχολείο Σχεδίασης Ασκήσεων ( NATO EXERCISE PLANNING COURSE) και το Σχολείο Επιχ/σεων Υποστήριξης Ειρήνης ( ΝATO PEACE SUPPORT OPERATION COURSE) στο NATO SCHOOL Oberammergau στη Γερµανία.

Είναι απόφοιτος της Ανωτάτης Σχολής Πολέµου και της Σχολής Εθνικής Αµύνης

Είναι πτυχιούχος του Οικονοµικού Τµήµατος της Νοµικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης.

Μιλάει την Αγγλική

Έγγαµος µε 2 Παιδιά (1 κόρη φοιτήτρια στην Οδοντιατρική Σχολή του ΑΠΘ και 1 υιό µαθητή Γ’ Λυκείου)

- 72 -

- 73 -

Η παρουσία των Ελληνικών Ενόπλων ∆υνάµεων στα Βαλκάνια

Η παρουσία των Ελληνικών Ενόπλων ∆υνάµεων στα Βαλκάνια από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, οπότε και ξεκίνησαν τα ζητήµατα που οδήγησαν στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και στην αλλαγή του καθεστώτος της Αλβανίας, ήταν µεγάλη σε µέγεθος, σηµαντική και ουσιαστική.

Το χρονικό διάστηµα των 30’ δεν επαρκεί για την λεπτοµερή αναφορά στο σύνολο των αποστολών και άλλωστε δεν είναι αυτός ο σκοπός της διηµερίδας.

Θα αναφερθώ γενικά στις αποστολές που ανέλαβαν οι Ελληνικές Ένοπλες ∆υνάµεις και κυρίως στα συµπεράσµατα και στα οφέλη για τη Χώρα µας.

Θεωρώ σηµαντικό να κάνω σαφές εξ αρχής ότι η Ελληνική Παρουσία στα Βαλκάνια ήταν στo πλαίσιο εφαρµογής αποφάσεων του ΟΗΕ ή συµφωνίας µεταξύ των δυο χωρών- στην περίπτωση της Αλβανίας. Σε κάθε περίπτωση στο πλαίσιο σεβασµού των κανόνων του διεθνούς δικαίου.

Τα στοιχεία που θα σας παρουσιάσω προέρχονται από τα αρχεία του ΓΕΕΘΑ, τα οποία υπάρχουν στην ιστοσελίδα του ΓΕΕΘΑ και από την προσωπική µου παρουσία για 19 συναπτούς µήνες στο Κόσσοβο και συγκεκριµένα από τον Ιούλιο 2009 µέχρι το Φεβρουάριο 2011, ως ∆ιοικητής της Ελληνικής ∆ύναµης Κοσσόβου.

Ας ξεκινήσουµε λοιπόν αυτό το πολύ ενδιαφέρον ταξίδι µας στην ευαίσθητη, ιδιαίτερη και πολύπαθη αυτή περιοχή της Ευρώπης , παρέα µε τις Ένοπλες ∆υνάµεις της Χώρας µας.

Παρακολουθώντας κατά χρονολογική σειρά την εµπλοκή των Ελληνικών ενόπλων δυνάµεων θα ξεκινήσουµε από τον Ιούλιο 1993 µε τη συµµετοχή εννέα αξιωµατικών στην

- 74 -

αποστολή παρατηρητών της ΕΕ, µε την ονοµασία European Union Mission Monitor (EUMM), ελέγχου τήρησης της συµφωνίας “BRIONI”, στην Γιουγκοσλαβία. Η συµµετοχή αυτή αυξάνεται στη συνέχεια και συγκεκριµένα επί Ελληνικής Προεδρίας της ΕΕ (1/1/94-30/6/94), σε 92 στελέχη και των τριών κλάδων των Ε∆ και ακολούθως µειώνεται σε 15. Η αποστολή αυτή για τη χώρα µας έληξε την 1 Ιαν 2008.

Στη συνέχεια θα συναντήσουµε τις Ελληνικές Ένοπλες δυνάµεις στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.

Την 21 Νοεµβρίου 1995 έχουµε τη Συµφωνία του Dayton, το τελικό κείµενο της οποίας υπογράφηκε στο Παρίσι 14 ∆εκ 1995 και ακολούθησε η απόφαση 1031 του ΣΑ/ΟΗΕ για τη σύσταση από το ΝΑΤΟ Πολυεθνικής Στρατιωτικής ∆ύναµης µε ζώνη ευθύνης τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και ονοµασία IFOR (Implementation Force - ∆ύναµη Επιβολής Ειρήνης), η οποία το ∆εκέµβριο του 1996 αντικαταστάθηκε από την SFOR (Stabilization Force). Η επιχείρηση έλαβε την κωδική ονοµασία “JOINT ENDEAVOR” και ήταν τύπου Peace Support Operation δηλαδή επιχείρηση υποστήριξης της ειρήνης.

Με απόφαση του ΚΥΣΕΑ αποφασίστηκε η συµµετοχή της Ελλάδας µε :

• Ένα ειδικό Λόχο Μεταφορών, δύναµης 250 ανδρών µε 117 οχήµατα, που εντάχθηκε στο Βελγικό Τάγµα Μεταφορών µε έδρα το VISOKO και ονοµάστηκε Ελληνική ∆ύναµη Βοσνίας (ΕΛ∆ΥΒ).

• Μία Φρεγάτα και δύο Ναρκαλιευτικά, για τις ανάγκες της επιχείρησης SHARP GUARD.

• ∆ύο Α/Φ C-130 και 17 άνδρες ως προσωπικό υποστήριξης, µε έδρα το RIMINI ΙΤΑΛΙΑΣ, για τις ανάγκες µεταφορών προσωπικού και υλικών των IFOR – SFOR.

• ∆εκαπέντε Αξιωµατικούς, για ενίσχυση των Στρατηγείων.

Συµµετοχή της Ελλάδας στην European Union Mission Monitor (EUMM)

- 75 -

Η ΕΛ∆ΥΒ επιτέλεσε τεράστιο έργο και έφερε σε πέρας περί τις 2000 αποστολές έχοντας διανύσει πάνω από 19 εκατοµµύρια χιλιόµετρα υπό αντίξοες καιρικές συνθήκες, σε οδικό δίκτυο κακής κατάστασης και αυξηµένης επικινδυνότητας

Η παρουσία της Ελληνικής ∆ύναµης (ΕΛ∆ΥΒ) διατηρήθηκε τα επόµενα χρόνια µέχρι και αρχές του 2003. Οι αποστολές που εκτέλεσε η ελληνική δύναµη Βοσνίας (ΕΛ∆ΥΒ) στο πλαίσιο της Νατοϊκής ∆ύναµης, ήταν η εκτέλεση µεταφορών εφοδίων και υλικών πάσης φύσεως από και προς τα αεροδρόµια και τα λιµάνια της Βοσνίας, µε σκοπό την ανοικοδόµηση και ανασυγκρότηση της χώρας.

Μία άλλη σηµαντική πρωτοβουλία της ΕΛ∆ΥΒ ήταν, σε συνεργασία µε την Ελληνική Πρεσβεία στο Σεράγεβο και την οργάνωση "Γιατροί του Κόσµου", να συγκεντρώσει από διάφορες πόλεις της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και της Σερβίας, 22 ανάπηρα παιδάκια, τα οποία έπεσαν θύµατα ναρκών κατά τη διάρκεια του πολέµου και να τα µεταφέρει στην Ελλάδα όπου παρέµειναν για 15 ηµέρες.

Σηµαντική επίσης κρίνεται η συµµετοχή των Ελληνικών Ενόπλων ∆υνάµεων στην επιχείρηση “ALTHEA” υπό την ΕΕ, που ξεκίνησε 2 ∆εκεµβρίου 2004 ύστερα από τον τερµατισµό της SFOR, και η οποία συνεχίζεται µέχρι και σήµερα. Κατά τη διάρκεια αυτής της επιχείρησης η Ελλάδα διετέλεσε Framework Nation στο MNTF-N και ο τότε ∆ιοικητής Ταξίαρχος κ. Σιδηρόπουλος Εµµανουήλ, σήµερα Υποστράτηγος εα, υπέγραψε την 12 Ιουλίου 2007 µε τη Βοσνιακή Κυβέρνηση το Memorandum of Understanding για την παράδοση της Βάσης Camp Eagle Base στο Υπουργείο Εθνικής Άµυνας της Βοσνίας.

Σήµερα οι Ελληνικές Ένοπλες ∆υνάµεις συµµετέχουν στην επιχείρηση «ALTHEA» µε 30 περίπου στελέχη.

Επόµενος σταθµός των Ελληνικών Ενόπλων ∆υνάµεων η Αλβανία.

Η εµπλοκή των Ελληνικών Ενόπλων ∆υνάµεων στην Αλβανία ξεκίνησε µε την επιχείρηση «ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ» του Πολεµικού Ναυτικού, την 15η Μαρτίου 1997, για τον απεγκλωβισµό 240 ξένων υπηκόων, από το λιµάνι του ∆υρραχίου, ύστερα από τα γεγονότα που ακολούθησαν την κατάρρευση του παρατραπεζικού συστήµατος στην Αλβανία, µε τη διάλυση ουσιαστικά του κράτους και τον εξοπλισµό των εξεγερθέντων από αποθήκες του Αλβανικού στρατού. Η επιχείρηση ήταν υψηλού κινδύνου και διεξήχθη µε απόλυτη επιτυχία µε τη Φ/Γ ΑΙΓΑΙΟΝ, τη Πυραυλάκατο ΚΑΒΑΛΟΥ∆ΗΣ, το Ν/Α ΚΛΕΙΩ, τη Τορπιλάκατο ΛΑΙΛΑΨ και διµοιρία της ∆ιοίκησης Υποβρυχίων Καταστροφών.

Συµµετοχή της Ελλάδας IFOR-SFOR (Βοσνία-Ερζεγοβίνη)

- 76 -

Μετά την απόφαση 1101/1997 του Συµβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ της 28ης Μαρτίου 1997, αποφασίστηκε η δηµιουργία µιας προσωρινής και περιορισµένης Πολυεθνικής ∆ύναµης Προστασίας (FMP – Multinational Protection Force) στην Αλβανία υπό τον ΟΑΣΕ, για να διευκολύνει την ασφαλή και έγκαιρη διανοµή της ανθρωπιστικής βοήθειας, να βοηθήσει στη δηµιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για τις αποστολές των ∆ιεθνών Οργανισµών στην Αλβανία και τέλος να εξασφαλίσει την απρόσκοπτη διεξαγωγή εκλογών για ανάδειξη Κυβερνήσεως. Επικεφαλής έθνος ορίστηκε η Ιταλία και συµµετείχαν ακόµα η Γαλλία, η Τουρκία, η Ισπανία, η Ρουµανία, η ∆ανία, η Αυστρία, η Σλοβενία, το Βέλγιο και η Ελλάδα.

Συµµετοχή της Ελλάδας στην FMP – Επιχείρηση ALBA

- 77 -

Το χρονικό διάστηµα 5 Απριλίου µέχρι 22 Μαΐου 1997, αναπτύχθηκε στην Αλβανία, η Ελληνική ∆ύναµη Αλβανίας (ΕΛ∆ΑΛ), συνολικής δύναµης 803 ανδρών, µε 224 οχήµατα, στα πλαίσια της επιχείρησης «ALBA», µε αποστολή:

• Να εξασφαλίζει τα κύρια σηµεία εισόδου στην περιοχή επιχειρήσεων, µε σκοπό να διασφαλιστεί η άφιξη της ανθρωπιστικής βοήθειας και η έγκαιρη µεταφορά της στους σταθµούς διανοµής.

• Να παρέχει ένα ασφαλές περιβάλλον δράσης στη ∆ιεθνή Επιτροπή και τους ∆ιεθνείς Οργανισµούς που εµπλέκονταν στην περιοχή, στα πλαίσια της βοήθειας της διεθνούς κοινότητας προς την Αλβανία.

Η πιο πάνω αποστολή επεκτάθηκε και στη διασφάλιση ασφαλούς περιβάλλοντος διενέργειας των εκλογών του Ιουνίου 1997. Η αποστολή ολοκληρώθηκε, ύστερα από 4 µήνες, τον Αύγουστο 1997, οπότε και επέστρεψε στην Ελλάδα.

Την 25 Σεπ 1997 σε επίσηµη τελετή που έγινε στο Υπουργείο Εθνικής Άµυνας ο Υπουργός Άµυνας της Αλβανικής ∆ηµοκρατίας απένειµε στη Σηµαία της ΕΛ∆ΑΛ το «Χρυσό Μετάλλιο του Αετού».

Στις 5 Αυγ 1997 οι Υπουργοί Άµυνας της Αλβανίας και της Ελλάδας υπέγραψαν πρωτόκολλο συνεργασίας µεταξύ των δυο χωρών.

Στο πλαίσιο αυτό ακολούθησε η ΕΛ∆ΑΛ-2 δυνάµεως 205 αξιωµατικών και οπλιτών µε γενική αποστολή:

• Να εξασφαλίσει το Στρατόπεδο ISBERISH και να δηµιουργήσει κατάλληλες συνθήκες υποδοχής, εξασφάλισης και διανοµής του αποστελλόµενου από την Ελλάδα υλικού.

Φωτογραφίες από την ανάπτυξη-εκπαίδευση και εκτέλεση αποστολών της ΕΛ∆ΑΒ

- 78 -

• Να παρέχει την απαραίτητη βοήθεια για την αναδιοργάνωση των Αλβανικών Ε∆ και σε διάφορους τοµείς εκπαίδευσης.

Η παραµονή της δύναµης αυτής επικυρώθηκε µετά την απόφαση του κοινοβουλίου της Αλβανίας, στις 18 ∆εκεµβρίου 1997, µε 65 θετικές ψήφους, 2 λευκά και 2 αρνητικές µε εξαίρεση των βουλευτών του ∆ηµοκρατικού Κόµµατος του Σαλί Μπερίσα που απείχε από την ψηφοφορία. Ανάλογες αποστολές υπήρξαν και από άλλες χώρες όπως η Ιταλία, η Γερµανία, οι ΗΠΑ αλλά και η ΕΕ.

Η ΕΛ∆ΑΛ-2 αποχώρησε την 30 Ιουλίου 2000, οπότε και έλαβε χώρα τελετή παράδοσης- παραλαβής του Στρατοπέδου ¨IZBERISH¨ παρουσία των Υπουργών Άµυνας Ελλάδος και Αλβανίας. Στη Σηµαία του Α/Μ ΤΠ, το οποίο αποτέλεσε τη βάση των διατιθέµενων δυνάµεων στην Αλβανία, απονεµήθηκε ο Πολεµικός Σταυρός Α’ Τάξεως µε Προεδρικό ∆ιάταγµα της 6ης Σεπτεµβρίου 2000.

Σηµαντική όµως κρίνεται η συνεισφορά της Ελλάδας στο πλαίσιο αντιµετώπισης του µεγάλου κύµατος προσφύγων από το Κοσσυφοπέδιο, εξαιτίας της κρίσης που οδήγησε στην επέµβαση του ΝΑΤΟ τον Μάρτιο του 1999.

Την 8 και 9 Απριλίου 1999 µε διαταγή του ΓΕΕΘΑ διατέθηκαν στην Αλβανία αρχικά ένα Τµήµα Μηχανικού, ένα Ελικόπτερο CH-47D, ιατρικό προσωπικό, επτά κινητά µαγειρεία και δύο κινητοί φούρνοι.

Στη συνέχεια µετά την έκδοση από το ΝΑΤΟ του Επιχειρησιακού Σχεδίου “ALLIED HARBOUR», το οποίο προέβλεπε την ανάπτυξη στην Αλβανία Νατοϊκής ∆ύναµης µε την ονοµασία «∆ύναµη Αλβανίας» (AFOR) και µε αποστολή τη συνδροµή προς την κυβέρνηση της Αλβανίας και των διεθνών οργανισµών στο έργο της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας στους πρόσφυγες, διατέθηκαν στην AFOR και συγκεκριµένα στη Γαλλική Ταξιαρχία του Νότου (TF SOUTH), µέχρι τέλους Απριλίου 1999, ένας Λόχος Πεζικού, ένας Λόχος Μηχανικού και µία ∆ιµοιρία Μεταφορών, συνολικής δύναµης εκατόν εβδοµήντα (170) περίπου αξιωµατικών και οπλιτών.

Παράλληλα η κυβέρνηση ανέλαβε την υποχρέωση οργάνωσης και λειτουργίας τριών στρατοπέδων προσφύγων συνολικής δυνατότητας διαβίωσης 5.000 προσφύγων, όπως παρακάτω:

• Καταυλισµός «ΑΘΗΝΑ» στο Κουκές, δυνατότητας διαβίωσης χιλίων (1000) προσφύγων σε εκατό (100) σκηνές. O καταυλισµός λειτούργησε από 4 - 28 Απριλίου 1999, οπότε παραδόθηκε στο Υπουργείο Άµυνας της Αλβανίας, ενώ συνεχίστηκε η τροφοδοσία του από την Ελλάδα µέχρι τέλος Μαΐου 1999.

• Καταυλισµός «ΟΛΥΜΠΙΑ» στα Τίρανα, δυνατότητας διαβίωσης δύο χιλιάδων (2000) προσφύγων σε διακόσιους (200) οικισµούς. O καταυλισµός λειτούργησε από 2 Απριλίου µέχρι 15 Ιουλίου 1999, οπότε και παραδόθηκε στον Οργανισµό “ACT” (Action by Churches Together).

• Καταυλισµός «ΒΕΡΓΙΝΑ» στο Πόγραδετς, δυνατότητας διαβίωσης δύο χιλιάδων (2000) προσφύγων σε διακόσιες (200) σκηνές. O καταυλισµός λειτούργησε µέχρι 3 Ιουλίου 1999, οπότε και παραδόθηκε στη Νοµαρχία του ΠΟΓΡΑ∆ΕΤΣ.

Η Ελληνική ∆ύναµη παρέµεινε στην Αλβανία µέχρι το τέλος της αποστολής της Συµµαχικής ∆ύναµης, ήτοι µέχρι 31 Αυγούστου 1999.

Την 1η Αυγ. 2000 δηµιουργήθηκε η νέα Ελληνική ∆ύναµη, στα πλαίσια της Νατοϊκής επιχείρησης «JOINT GUARDIAN», η οποία είχε έδρα το Στρατόπεδο «PLEPA» στο ∆υρράχιο και αποτελούνταν από ένα Λόχο Πεζικού, µία ∆ιµοιρία Μηχανικού και Εθνικό Στοιχείο Υποστήριξης, συνολικής δύναµης 95 ανδρών και είχε στη διάθεσή του 33 οχήµατα.

- 79 -

Η Ελληνική ∆ύναµη Αλβανίας (ΕΛ∆ΑΛ - 3) είχε σαν αποστολή την εξασφάλιση της δυνατότητας ακώλυτης οδικής επικοινωνίας µεταξύ του πολιτικού αεροδροµίου RINAS και του λιµανιού του ∆υρραχίου, καθώς επίσης και την ανάπτυξη και διατήρηση σχέσεων συνεργασίας και αµοιβαίας εµπιστοσύνης µε τις Αλβανικές αρχές. Επιπλέον, συνεχίστηκε η παραµονή των 4 Αξιωµατικών Συνδέσµων - Συµβούλων, οι οποίοι είχαν ως αποστολή να συνδράµουν τις Αλβανικές Ένοπλες ∆υνάµεις στην προσπάθεια αναδιοργάνωσης και προσέγγισης των προτύπων που ορίζει η Ατλαντική Συµµαχία και οι οποίοι επαναπατρίστηκαν αρχές 2003, λόγω λήξης της αποστολής τους.

Η Ελλάδα όµως είχε συµµετοχή και στο Νατοϊκό Στρατηγείο που αναπτύχθηκε στα Τίρανα στις 17 Ιουν 2002 στο πλαίσιο της διατήρησης της σταθερότητας στα Βαλκάνια. Το 2004 και για ένα χρόνο η Χώρα µας διαδέχτηκε την Ιταλία στη ∆ιοίκηση του Στρατηγείου του οποίου η δύναµη περιορίστηκε το ∆εκ 2005. Από τον Μάρτιο του 2006 και 2 χρόνια η χώρα µας διέθετε έναν ανώτατο αξιωµατικό (Ταξίαρχο) ως Senior Military Representative NATO στην Αλβανία, ο οποίος ήταν ∆ιοικητής στο NATO HQ Tirana και 14 στελέχη (αξκούς, Υπξκούς και από τους τρεις κλάδους των Ελληνικών ενόπλων δυνάµεων), για κάλυψη θέσεων στο Επιτελείο. Ο ρόλος του Στρατηγείου είναι αποκλειστικά συµβουλευτικός προς το Υπουργείο Άµυνας της Αλβανίας προκειµένου η Χώρα να προσαρµοστεί γρηγορότερα στις απαιτούµενες ‘’Ευρωατλαντικές ∆οµές’’ κατόπιν και της ένταξής της στο ΝΑΤΟ.

Σειρά έχει η ΠΓ∆Μ

Το 525 Μ/Κ ΤΠ, συνολικής δύναµης 400 περίπου ανδρών και 180 οχηµάτων διαφόρων τύπων, συµµετέχει µε την ονοµασία ΕΛ∆ΥΣ στην επιχείρηση Essential Harvest του ΝΑΤΟ υπό Βρετανική ∆ιοίκηση στην ΠΓ∆Μ. (Συνολική Νατοϊκή δύναµη 4145 άτοµα). Σκοπός αυτής της επιχείρησης ήταν ο αφοπλισµός των ανταρτών και η καταστροφή του οπλισµού και των πυροµαχικών του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού (NLA) των Αλβανοφώνων. Η αποστολή ξεκίνησε την 24η Αυγ και ολοκληρώθηκε την 7η Οκτωβρίου 2001 µε την επιστροφή της δύναµης στην Ελλάδα. Για τις ανάγκες αυτής της επιχείρησης έγινε ευρεία χρήση του Α/∆ και του λιµένα της Θες/κης καθώς επίσης και ο οδικός άξονας Θεσσαλονίκη-Σκόπια για τη µεταφορά προσωπικού και µέσων.

Συµµετοχή της Ελλάδας στην Επιχείρηση Essential Harvest στη FYROM

- 80 -

Ακολούθησε η συµµετοχή µας στην επιχείρηση “Amber Fox” υπό το NATO και υπό Γερµανική ∆ιοίκηση 26 Σεπτεµβρίου 2001 µε 15 ∆εκεµβρίου 2002, µε σκοπό την προστασία των Παρατηρητών που βρισκόταν εκεί στο πλαίσιο του ελέγχου εφαρµογής της συµφωνίας ειρήνης. Η συνολική δύναµη της αποστολής ανερχόταν σε 700 άνδρες. Η Ελλάδα συµµετείχε µε 28 στελέχη και µε αριθµό µέσων συµπεριλαµβανοµένου ενός ασθενοφόρου µε ανάλογο ιατρικό-νοσηλευτικό προσωπικό. Η επιχείρηση αυτή ουσιαστικά συνεχίστηκε υπό το ΝΑΤΟ µε την ονοµασία “ALLIED HARMONY” µέχρι 31 Μαρτίου 2003 Τα ηνία ανέλαβε η ΕΕ, µε µέσα και διευκολύνσεις του ΝΑΤΟ, µε την Στρατιωτική Επιχείρηση “CONCORDIA ” στις 31 Μαρτίου 2003

Η Ελληνική συµµετοχή περιελάµβανε προσωπικό (38 στελέχη) διάφορα µέσα, το 424 ΓΣΝΕ, στη Θεσσαλονίκη για υγειονοµική υποστήριξη, 1 Α/Φ µεταφοράς C-130 για εκτέλεση δροµολογίων Ελευσίνα – Σκόπια – Πρίστινα – Ελευσίνα και µία Οµάδα Ε/Π αποτελούµενη από πέντε (5) Ε/Π (ένα CH-47 και τέσσερα UH-1H), µε έδρα το Α/∆ Στεφανοβικίου – Βόλου στην Ελλάδα, υπό ετοιµότητα, για εκτέλεση αποστολών αεροµεταφοράς, όταν απαιτηθεί.

Η επιχείρηση ολοκληρώθηκε στις 15 ∆εκεµβρίου 2003 και αντικαταστάθηκε από την επιχείρηση “PROXIMA’’, από Αστυνοµική δύναµη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην οποία η χώρα µας διέθεσε υποστήριξη Αεροδιακοµιδών Ειρηνικής περιόδου και το 424 ΓΣΝΕ της Θεσσαλονίκης µέχρι 15 ∆εκ 2005.

Τέλος κρίνεται σκόπιµο να επισηµανθεί η συµµετοχή της Ελλάδας µε στελέχη στο Νατοϊκό Στρατηγείο Σκοπίων, η λειτουργία του οποίου ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2002. Σήµερα υπάρχει ένας επιτελής ως σύνδεσµος που συνυπολογίζεται στους διατιθέµενους επιτελείς στην KFOR. Αποστολή του Στρατηγείου είναι η υποστήριξη των επιχειρήσεων και αποστολών στην FYROM και στο Kόσοβο.

Συµµετοχή της Ελλάδας στις Επιχ/σεις στη FYROM

- 81 -

Το ταξίδι τελειώνει στο Κόσσοβο όπου η αποστολή των ελληνικών δυνάµεων βρίσκεται σε εξέλιξη.

Την 24η Μαρτίου 1999 ξεκίνησαν οι βοµβαρδισµοί του ΝΑΤΟ, σερβικών στόχων στο Κόσσοβο και στην κεντρική Σερβία, οι οποίοι κατέληξαν στο ψήφισµα 1244/99 του Συµβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που βρίσκεται σε ισχύ µέχρι σήµερα, το οποίο προβλέπει:

• Προσωρινή ∆ιοίκηση από ΟΗΕ

• Έλεγχο από Πολυεθνική Στρατιωτική ∆ύναµη

• Τερµατισµός Επιχ/σεων Εθνοκάθαρσης

• Εκκένωση από Σερβικές Ένοπλες ∆υνάµεις

• Επιστροφή Προσφύγων

• Αφοπλισµός Παραστρατιωτικών Οµάδων

Στο πλαίσιο αυτό, την 12 Ιουνίου 1999, άρχισε η ανάπτυξη της Πολυεθνικής ∆ύναµης µε την επωνυµία KFOR (Kosovo Force) και συνεχίζει µέχρι και σήµερα την παραµονή της.

Κατόπιν απόφασης του ΚΥΣΕΑ, η Ελλάδα συµµετείχε µε ∆ύναµη επιπέδου Ταξιαρχίας, µε την ονοµασία Ελληνική ∆ύναµη Κοσσυφοπεδίου (ΕΛ∆ΥΚΟ).

Επιπλέον είχε διατεθεί ένα µεταγωγικό αεροσκάφος C-130, προσωπικό 30 αξιωµατικών και οπλιτών για την επάνδρωση των συµµαχικών Επιτελείων των Στρατηγείων και των ∆ιοικήσεων καθώς και προσωπικό εντός της Ελλάδας (157 αξιωµατικοί και οπλίτες) για την παροχή υποστήριξης Φιλοξενούντος Έθνους.

Η ∆ύναµη συµπληρωνόταν από ένα Λόχο Πεζικού µε στοιχεία Μηχανικού, που αποτελείτο από 60 αξιωµατικούς και οπλίτες, ένα Τµήµα Υποστήριξης και ένα Τµήµα Εγκαταστάσεων συνολικής δύναµης 10 ατόµων, µε έδρα την Communication Zone South στη Θεσσαλονίκη.

Αποστολή της KFOR είναι η δηµιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος για τους κατοίκους του Κοσσόβου και η ασφαλής επιστροφή των προσφύγων και των εκτοπισµένων.

Η αποστολή της ΕΛ∆ΥΚΟ περιλαµβάνει την παρακολούθηση και εφαρµογή της Συµφωνίας Ειρήνης, την προβολή και παρουσία των Ελληνικών Ενόπλων ∆υνάµεων στην περιοχή ευθύνης και υποστήριξη της ελληνικής διπλωµατίας και την προαγωγή του επιπέδου συνεργασίας των Ελληνικών Ενόπλων ∆υνάµεων, µε τις Ένοπλες ∆υνάµεις των συµµετεχουσών χωρών της ∆ιεθνούς Κοινότητος.

Στις 28 Ιανουαρίου του 2003 και µετά από λήψη απόφασης του North-Atlantic Council (NAC) για αναδιοργάνωση και µείωση των δυνάµεων της KFOR, αποχώρησε η 34 Μ/Κ ΤΑΞ (ΕΛ∆ΥΚΟ-1) και αντικαταστάθηκε από την ΕΛ∆ΥΚΟ-2.

H δύναµη της ΕΛ∆ΥΚΟ-2 περιελάµβανε την Εθνική Τακτική ∆ιοίκηση (ΕΤ∆), 2 Μηχανοκίνητα Τάγµα Πεζικού (Μ/Κ ΤΠ) και το Εθνικό Στοιχείο Υποστήριξης- National Support Element (NSE), συνολικής δύναµης 750 περίπου αξιωµατικών και οπλιτών συµπεριλαµβανοµένων των επιτελών στο Στρατηγείο της KFOR .

Την 1 Μαρτίου 2011 µε απόφαση του NAC η δύναµη της KFOR περιορίστηκε σε 5000 περίπου στελέχη. Στο πλαίσιο αυτό η ΕΛ∆ΥΚΟ-2 αντικαταστάθηκε από την ΕΛ∆ΥΚΟ-3 δυνάµεως περίπου 300 στελεχών η οποία περιορίστηκε πλέον µόνο στο Στρδο «Ρήγας Φεραίος»

- 82 -

Υπό διοίκηση της Ελληνικής δύναµης είχε τεθεί, ύστερα από σχετική συµφωνία µεταξύ Ελλάδας και Αρµενίας, αρχικά λόχος 70 ανδρών και στη συνέχεια διµοιρία των 35 ανδρών των Ενόπλων ∆υνάµεων της Αρµενίας.

Στρατόπεδο «Ρήγας Φεραίος» και «Belvedere»

∆ραστηριότητες της Ελληνικής ∆ύναµης Κοσσόβου

- 83 -

Σκληρή εκπαίδευση και καθηµερινές αποστολές, ηµέρα και νύκτα, κάτω από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες, έντονα καιρικά φαινόµενα, βαρύς χειµώνας, κακό οδικό δίκτυο και κάποιες φορές σε εχθρικό περιβάλλον, περιελάµβανε η καθηµερινή ζωή των ελλήνων αξιωµατικών και οπλιτών σε όλες τις αποστολές στα Βαλκάνια. Η αλλαγή των µονάδων γινόταν σε 6µηνίαια βάση και ήταν µια σχετικά δύσκολη διαδικασία οργάνωσης φαλαγγών, κίνησης εντός 3 διαφορετικών χωρών, διαδικασιών στα τελωνεία µε αρκετά προβλήµατα πολλές φορές και µε επιτακτική την ανάγκη της άµεσης προσαρµογής και ανάληψη αποστολής.

Η δραστηριότητα όµως των ελληνικών δυνάµεων δεν περιορίστηκε στα στενά όρια των στρατοπέδων και στη στρατιωτική τους αποστολή. Με ειλικρινά αισθήµατα αγάπης, αλληλεγγύης και σεβασµού όλων ανεξαιρέτως των κατοίκων, τους βοήθησαν σηµαντικά στην προσπάθειά τους να επουλώσουν τις πληγές του πολέµου και να δηµιουργήσουν ένα καλύτερο αύριο για τους ίδιους και τα παιδιά τους.

Θα σας παρουσιάσω κάποιες από τις δραστηριότητες αυτές της Ελληνικής ∆ύναµης Κοσσόβου, οι οποίες είναι αντιπροσωπευτικές της συνολικής ελληνικής παρουσίας στα Βαλκάνια.

Τρόφιµα σε φτωχές οικογένειες, ενίσχυση µε φάρµακα των κέντρων υγείας και των περιφερειακών νοσοκοµείων, ιατροφαρµακευτική κάλυψη των Κέντρων ηλικιωµένων, επισκέψεις σε σχολεία µε την έναρξη της σχολικής χρονιάς και διανοµή σχολικών ειδών στους µαθητές, διευθετήσεις του περιβάλλοντος χώρου των σχολείων µε µηχανήµατα µηχανικού, κατασκευή γηπέδου, ενίσχυση µοναστηριών, επισκέψεις και οργάνωση ειδικών γιορτών µε κάλαντα και προσφορά δώρων σε φτωχά σέρβικα χωριά, αιµοδοσία και πληθώρα άλλων προσφορών σε όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της περιοχής είχαν σηµαντική συµβολή στην αλλαγή του αρχικά εχθρικού κλίµατος των κατοίκων προς την Ελλάδα σε άκρως φιλικό. «Ηρθαν σαν στρατιώτες και φεύγουν σαν φίλοι» δήλωσε στο δηµοσιογράφο Σταύρο Τζίµα ο ∆ήµαρχος του Ουρόσεβατς/ Φεριζάϊ.

∆ελτία ειδήσεων ηλεκτρονικού τύπου της Ελλάδας, του Κοσόβου, της Αλβανίας, της Ρωσίας και της Σερβίας είχαν συχνές αναφορές µε ιδιαίτερα κολακευτικά σχόλια στις δραστηριότητες αυτές της ΕΛ∆ΥΚΟ καθώς επίσης και όλα τα τηλεοπτικά µέσα του Κοσσόβου.

Φιλανθρωπικό Έργο της Ελληνικής ∆ύναµης Κοσσόβου

- 84 -

Σηµαντική και ξεχωριστή στιγµή ήταν η επαναλειτουργία της εκκλησίας του Αγ. Ούρου στο Ουρόσεβατς/ Φεριζάι, η οποία όπως είναι γνωστό κατά τη διάρκεια σοβαρών επεισοδίων που έλαβαν χώρα το Μάρτιο του 2004 κατελήφθη από Αλβανούς και υπέστη σοβαρές ζηµιές. Τότε η ελληνική δύναµη που αποτελούσε τη φρουρά της εκκλησίας αναγκάστηκε να αποχωρήσει κάτω από ιδιαίτερα δύσκολες και επικίνδυνες συνθήκες αφού δεν µπορούσε να κάνει χρήση των όπλων εναντίον αµάχων. Οι διαδηλωτές, που ξεπερνούσαν τους χίλιους, εκτόξευσαν πέτρες και µολότοφ εναντίον των Ελλήνων. Έκτοτε η εκκλησία παρέµεινε κλειστή µε συρµατοπλέγµατα, µεγάλες µάζες χωµάτων, σκουπίδια και έντονη βλάστηση. Εικόνα εγκατάλειψης.

Η ΕΛ∆ΥΚΟ ανέλαβε πρωτοβουλία για την επαναλειτουργία της εκκλησίας. Στο πλαίσιο της εξασφάλισης της απαιτούµενης νοµιµοποίησης από όλες τις πλευρές πέτυχε τη συµµετοχή σε αυτή την προσπάθεια όλων των φορέων, µε τους οποίους όλο αυτό το χρονικό διάστηµα ανάπτυξε ειλικρινείς σχέσεις εµπιστοσύνης και συγκεκριµένα του ∆ηµάρχου, του Ιµάµη, του καθολικού επίσκοπου της περιοχής καθώς και των αστυνοµικών διοικητών. Παράλληλα ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση οι Στρατιωτικοί Ιερείς της KFOR (Αµερικανός Ταγµατάρχης, Γερµανός Αντισυνταγµατάρχης και Ουκρανός Ταγµατάρχης) καθώς επίσης και εκπρόσωποι της EULEX και του OSCE.

Οι εργασίες διήρκησαν 10 ηµέρες και αποµακρύνθηκαν 50 περίπου φορτηγά µπάζα, χώµατα, συρµατοπλέγµατα, σκουπίδια κλπ. Την 11η Σεπ 2010 τελέστηκε θεία λειτουργία από τον Μητροπολίτη Μαυροβουνίου και Τοποτηρητή Κοσσόβου κ.κ. Αµφιλόγχιο και άλλους Σέρβους ιερείς. Την λειτουργία παρακαλούθησαν 150 περίπου Σέρβοι παλιοί κάτοικοι του Ουρόσεβατς που έφυγαν λόγω πολέµου, οι οποίοι ήρθαν για το σκοπό αυτό από τη Σερβία (100 άτοµα µε 2 λεωφορεία) και από το Σερβικό θύλακα του Κοσσόβου το Στρέπτσε (50 άτοµα µε 1 λεωφορείο). Η συγκίνηση ήταν µεγάλη. Από την ΕΛ∆ΥΚΟ-2 την λειτουργία παρακολούθησαν 20 περίπου στελέχη καθώς επίσης και έλληνες αστυνοµικοί της EULEX. Συλλειτούργησαν µε τους Σέρβους ιερείς ο ιερέας της ΕΛ∆ΥΚΟ-2 και ο Πατήρ Παρθένιος από τη Θεσ/κη.

Η είδηση της επαναλειτουργίας του Ι.Ν. Αγ. Ούρου, µιας ορθόδοξης χριστιανικής εκκλησίας, σε µια περιοχή που πλέον κατοικείται από µουσουλµάνους, µε τη συµµετοχή

Επαναλειτουργία του Ι.Ν. Αγ. Ούρου στο Ουρόσεβατς/Φεριζάϊ

- 85 -

θεσµικών προσώπων από όλες τις θρησκείες, κυκλοφόρησε µέσω του ΑΠΕ σε πολλά ΜΜΕ στην Ελλάδα, στη Σερβία, στη Ρωσία και στο Κόσσοβο. Ήταν ένα µάθηµα θρησκευτικού πολιτισµού και ειρήνης στα πολύπαθα Βαλκάνια, µε πρωτοβουλία της Ελληνικής ∆ύναµης Κοσσόβου, µέσα από το οποίο προβλήθηκε η δυνατή Ελλάδα, η Ελλάδα της ειρήνης και της σταθερότητας στην ευαίσθητη αυτή περιοχή της Ευρώπης.

Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο Μουφτής (ηγέτης των µουσουλµάνων του Κοσσόβου), µε δήλωσή του στην δεύτερη σε κυκλοφορία εφηµερίδα του Κοσσόβου, ευχαρίστησε την ΕΛ∆ΥΚΟ για τη βοήθεια στους κατοίκους και για τη σηµαντική της συµβολή στη συµφιλίωση των χριστιανών και των µουσουλµάνων στο Κόσσοβο. Επίσης κρίνεται σηµαντική η παρουσία όλων των θρησκευτικών ηγετών του Κοσσόβου (Ορθόδοξος, Καθολικός, Μουσουλµάνος) στην παράδοση-παραλαβή της διοικήσεως της ΕΤ∆, στο Ελληνικό Στρατόπεδο «Ρήγας Φεραίος» γεγονός που έφερε στο στρατόπεδο όλη την ιεραρχία της KFOR, τα ΜΜΕ και άλλους. Η φωτογραφία µε τους τρεις θρησκευτικούς ηγέτες, ο ένας δίπλα στον άλλο, ίσως για πρώτη φορά, τοποθετήθηκε στα επίσηµα sites του Shape και του JFC Naples. Αυτά αποτελούν άλλη µια εικόνα της δυνατής Ελλάδας, της Ελλάδας της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή των Βαλκανίων, τρανή απόδειξη της µεγάλης συνεισφοράς των ενόπλων µας δυνάµεων στην προώθηση των εθνικών µας συµφερόντων.

Συµπερασµατικά από την παρουσία των Ελληνικών ενόπλων δυνάµεων στα Βαλκάνια θα λέγαµε:

Σε στρατιωτικό επίπεδο θα πρέπει να επισηµανθεί η απόκτηση ιδιαίτερα χρήσιµης εµπειρίας για το σύνολο του προσωπικού που έλαβε µέρος στις αποστολές αλλά και για τους επιτελείς του ΓΕΕΘΑ, των ΓΕ και των Σχηµατισµών που

- 86 -

ενεπλάκησαν στη σχεδίαση, οργάνωση και υποστήριξη των αποστολών αυτών και αποκόµιση χρησίµων συµπερασµάτων για µελλοντικές παρόµοιες αποστολές.

Η Χώρα µας ανταπεξήλθε κατά άψογο τρόπο στις υποχρεώσεις της στη Συµµαχία αλλά και στην πρόσκληση για βοήθεια των γειτονικών µας χωρών, πάντα στο πλαίσιο των κανόνων του διεθνούς δικαίου, αποδεικνύοντας µε τον πλέον κατηγορηµατικό τρόπο ότι αποτελεί δύναµη ειρήνης και σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων

Οι ένοπλες δυνάµεις ενεργώντας στο πλαίσιο της συµµαχίας και της ΕΕ επέδειξαν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, πειθαρχίας και επιχειρησιακής ετοιµότητας και κέρδισαν τα πλέον ευµενή σχόλια όλων των Συµµάχων ∆ιοικητών αλλά και των τοπικών αρχών και κατοίκων των περιοχών που αναπτύχθηκαν, στέλνοντας µηνύµατα προς κάθε κατεύθυνση.

Οι ελληνικές ένοπλες δυνάµεις είχαν σηµαντική συµβολή στη διατήρηση της σταθερότητας και της ειρήνης στην περιοχή των Βαλκανίων, η οποία αποτελεί το εγγύς γεωστρατηγικό περιβάλλον για τη Χώρα µας µε ότι αυτό συνεπάγεται. (Η ειρήνη και η σταθερότητα στο εγγύς γεωστρατηγικό περιβάλλον µιας χώρας αποτελεί ζωτικό εθνικό συµφέρον γι’ αυτήν (USA National Interests in Changing World, 1973 Do nald Nuechterlein).

Τέλος το τεράστιο ανθρωπιστικό έργο προς όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της περιοχής, είτε αυτό ήταν προϊόν οργανωµένης προσπάθειας της Χώρας µας είτε επιλογή του προσωπικού των ειρηνευτικών αποστολών, που µε εράνους συγκέντρωνε χρηµατικά ποσά για τη βοήθεια των κατοίκων στην προσπάθειά τους να επουλώσουν τις πληγές του πολέµου και να δηµιουργήσουν ένα καλύτερο αύριο για τους ίδιους και τα παιδιά τους, έδειξε περίτρανα πως οι Έλληνες έχουµε όχι µόνο τεράστιες δυνατότητες αλλά αρχές και αξίες. Οι λαοί που έχουν αρχές και αξίες, πίστη στο Θεό, αγάπη προς την πατρίδα και την οικογένεια και διέπονται από αισθήµατα αλτρουισµού και αλληλεγγύης δεν φοβούνται τις οικονοµικές κρίσεις. Προβλήµατα έχουν µόνο όσοι έχουν αναγάγει την οικονοµία µε ότι αυτός ο όρος εµπεριέχει σε υπέρτατη αξία και την έχουν τοποθετήσει στο επίκεντρο της κοινωνικής τους ζωής.

Αισθάνοµαι υπερήφανος και πλήρης ως αξιωµατικός που υπήρξα διοικητής για 19 συναπτούς µήνες της Ελληνικής ∆ύναµης Κοσσόβου και µεγάλη τιµή για την ποιότητα του προσωπικού που διοίκησα.

- 87 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

2η Ενότητα

ΘΕΜΑ: Προσέγγιση των ζητηµάτων υπό το πρίσµα του ∆ιεθνούς ∆ικαίου

ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Ζάϊκος Νικόλαος Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστηµίου ∆υτικής Μακεδονίας

- 88 -

- 89 -

Νικόλαος ΖΑΪΚΟΣ Επίκουρος Καθηγητής ∆ιεθνούς ∆ικαίου στο Τµήµα Βαλκανικών Σπουδών

Πανεπιστηµίου ∆υτικής Μακεδονίας Ο Νίκος Ζάϊκος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1966.

Είναι απόφοιτος της Νοµικής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Έχει µεταπτυχιακό δίπλωµα στο ∆ιεθνές ∆ίκαιο. Είναι απόφοιτος του Τµήµατος Νοµικής της Σχολής Νοµικών και Οικονοµικών Επιστηµών.

Φοίτησε στο Ινστιτούτο ∆ιεθνούς ∆ηµοσίου ∆ικαίου και ∆ιεθνών Σχέσεων στη Θεσσαλονίκη και στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο στη Γάνδη.

Εκπαιδεύθηκε στο κέντρο ∆ιεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονοµικού ∆ικαίου στη Θεσσαλονίκη.

Φοίτησε στο Ινστιτούτο ∆ιεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστηµίου και στην ακαδηµία ∆ιεθνούς ∆ικαίου στη Χάγη.

Το 1992 ονοµάζεται δικηγόρος Θεσσαλονίκης.

Το 1999 είναι ειδικός Εξωτερικός Επιστηµονικός Συνεργάτης του Ινστιτούτου ∆ιεθνούς ∆ηµοσίου ∆ικαίου και ∆ιεθνών Σχέσεων Θεσσαλονίκης.

Το 2001 Εισηγητής στο Εθνικό Κέντρο ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης.

Το 2002 είναι Λέκτορας ∆ιεθνούς ∆ικαίου στο Τµήµα Βαλκανικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης (Φλώρινα) και πλέον του νέου Πανεπιστηµίου ∆υτικής Μακεδονίας.

Είναι εκλεγµένο αναπληρωµατικό µέλος στην Ελλάδα και στην Υποεπιτροπή των Ηνωµένων Εθνών για την προαγωγή και Προστασία των Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων (Γενεύη, Ελβετία).

Το 2003 είναι Ειδικός Επιστήµων στο τµήµα διεθνών Ευρωπαϊκών Οικονοµικών και Πολιτικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας.

- 90 -

Έχει γράψει αρκετά βιβλία και έχει δηµοσιεύσει πληθώρα άρθρων, συµµετέχει σε επιστηµονικά προγράµµατα και συνέδρια στο εξωτερικό και στην Ελλάδα.

Γνωρίζει την Αγγλική, Γαλλική και Γερµανική γλώσσα.

- 91 -

Βαλκάνια: Προσέγγιση των ζητηµάτων υπό το πρίσµα του ∆ιεθνούς ∆ικαίου

Η ∆ιηµερίδα µε θέµα Βαλκάνια: Ιστορική εξέλιξη – ∆ιαµορφωθείσα κατάσταση – Εξελίξεις, η οποία διοργανώθηκε µε πρωτοβουλία της διοίκησης της Ανωτάτης ∆ιακλαδικής Σχολής Πολέµου αποτελεί µία επιστηµονική εκδήλωση που δίνει την ευκαιρία να αναπτυχθούν και να συζητηθούν οι εξελίξεις στον βαλκανικό χώρο µέσα από ένα διακλαδικό πρίσµα.

Καθένα από τα πολυδιάστατα ζητήµατα της διηµερίδας έχει µια αντίστοιχη νοµική διάσταση και θα µπορούσε να αποτελέσει το θέµα σχετικής ειδικότερης εισήγησης από την άποψη του διεθνούς δικαίου. Στην εισήγηση αυτή επιλέχθηκε να αναπτυχθεί ένα θέµα µε κριτήριο τόσο την άµεση επικαιρότητα, όσο και το ενδιαφέρον του για την Ελλάδα: πρόκειται για το ζήτηµα του ονόµατος της πρώην Γιουγκοσλαβικής ∆ηµοκρατίας της Μακεδονίας (στο εξής: πΓ∆Μ) από την άποψη του διεθνούς δικαίου.

Εισαγωγή

Στα τέλη του 2011, η διαφορά σχετικά µε το ζήτηµα του ονόµατος της πΓ∆Μ επανήλθε στην επικαιρότητα. Όπως έχει ανακοινώσει το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο της Χάγης, µας χωρίζει λιγότερο από µια εβδοµάδα µέχρι την 10η πρωινή της ∆ευτέρας, 5 ∆εκεµβρίου, που αναµένεται η απόφαση του ∆ικαστηρίου της Χάγης για την υπόθεση της ∆ιαφοράς σχετικά µε την εφαρµογή του Άρθρου 11, Παράγραφος 1 της Ενδιάµεσης Συµφωνίας της 13ης Σεπτεµβρίου 1995.1

Ορισµένα στοιχεία σχετικά µε το υπόβαθρο της υπόθεσης: Την άνοιξη του 2008, αναβλήθηκε η ένταξη της πΓ∆Μ στον Οργανισµό του Βορειοατλαντικού Συµφώνου (ΝΑΤΟ).2 Η εξέλιξη αυτή είχε ως αποτέλεσµα το θέµα της αναβολής να προσλάβει δικαστική προέκταση και, την 17η Νοεµβρίου 2008, ηµεροµηνία εθνικής επετείου της ανεξαρτητοποίησης της πΓ∆Μ ως κράτους, το κράτος αυτό άσκησε προσφυγή στο ∆ιεθνές ∆ικαστήριο της Χάγης κατά της Ελλάδας µε τον ισχυρισµό ότι η Ελλάδα προέβη σε «κατάφωρη παραβίαση των υποχρεώσεών της κατά το άρθρο 11» της µεταξύ τους Ενδιάµεσης Συµφωνίας της 13ης Σεπτεµβρίου 1995 µε την βασική αιτιολογία ότι η Ελλάδα άσκησε (veto) αρνησικυρία στην είσοδο της πΓ∆Μ στο ΝΑΤΟ επειδή προηγουµένως δεν είχε επιλυθεί η µεταξύ τους διαφορά σχετικά µε το όνοµα της πΓ∆Μ.3

Η δηµόσια ακρόαση της υπόθεσης πραγµατοποιήθηκε από ∆ευτέρα 21 Μαρτίου ως Τετάρτη 30 Μαρτίου 2011, αφού προηγήθηκε το σκέλος των γραπτών προτάσεων. Η αποστολή της πΓ∆Μ είχε ως επικεφαλής τους κκ. Υπουργό Εξωτερικών Αντόνιο Μιλόσοσκι (Agent) και τον Πρέσβη της πΓ∆Μ στην Ολλανδία Νίκολα Ντιµιτρόφ (co-Agent), ενώ η Ελλάδα τον Πρέσβη Γεώργιο Σαββαϊδη και τη ∆ιευθύντρια της Νοµικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Τελαλιάν. Κάθε πλευρά διέθετε ένα νοµικό επιτελείο αποτελούµενο από γνωστούς διεθνολόγους από διάφορα κράτη.

Μέρος Ι

Η προσφυγή της πΓ∆Μ κατά της Ελλάδας ενώπιον του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου

1 Βλ. Republic of Macedonia, Ministry of Foreign Affairs, Application to the International Court of Justice, Dispute concerning the implementation of Article 11, Paragraph 1 of the Interim Accord of 13 September 1995 (13 November 2008), όπως δηµοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου http://www.icj-cij.org. 2 Bucharest Summit Declaration, Issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Bucharest on 3 April 2008, παρ. 20. 3 Βλ. Republic of Macedonia, Ministry of Foreign Affairs, Application to the International Court of Justice, Dispute concerning the implementation of Article 11, Paragraph 1 of the Interim Accord of 13 September 1995 (13 November 2008), όπως δηµοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου http://www.icj-cij.org.

- 92 -

1. Σύνοψη των βασικών σηµείων της προσφυγής και της ελληνικής απάντησης

Μετά το τέλος της προφορικής διαδικασίας, το ∆ικαστήριο κλήθηκε να εξετάσει τους εξής ισχυρισµούς της πΓ∆Μ:

(α) να απορρίψει τον ισχυρισµό της Ελλάδας ότι το ∆ικαστήριο είναι αναρµόδιο να αποφανθεί επί της διαφοράς

(β) να καταλογίσει στην Ελλάδα ευθύνη για παραβίαση των υποχρεώσεών της, σύµφωνα µε το Άρθρο 11, παράγραφος 1 της Ενδιάµεσης Συµφωνίας

(γ) να κληθεί η Ελλάδα να παύσει να αντιτίθεται άµεσα ή έµµεσα στην είσοδο της πΓ∆Μ στο ΝΑΤΟ, καθώς και σε κάθε άλλο «διεθνή, πολυµερή και περιφερειακό οργανισµό και θεσµό», στον οποίο είναι µέλος η Ελλάδα, εφόσον το ενάγον κράτος αναφέρεται µε την ονοµασία που προβλέπεται στην παράγραφο 2 του της απόφασης 817 του Συµβουλίου Ασφαλείας των Ηνωµένων Εθνών.

Η Ελλάδα απάντησε υποστηρίζοντας τα εξής:

(α) το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο είναι αναρµόδιο να αποφανθεί επί του θέµατος

(β) εφόσον το ∆ικαστήριο κρίνει ότι διαθέτει αρµοδιότητα, τότε να απορρίψει τους ισχυρισµούς της πΓ∆Μ ως αβάσιµους.

Ειδικότερα, στην προσφυγή της η πΓ∆Μ κατηγορεί την Ελλάδα για παραβίαση του άρθρου 11 της Ενδιάµεσης Συµφωνίας, σύµφωνα µε το οποίο:

[Η Ελλάδα] αναλαµβάνει την υποχρέωση «να µην προβάλλει αντίρρηση στην αίτηση ή τη συµµετοχή [της πΓ∆Μ] σε διεθνείς, πολυµερείς και περιφερειακούς θεσµούς, των οποίων [η Ελλάδα] είναι µέλος. Σύµφωνα µε το ίδιο άρθρο, [η Ελλάδα] έχει το δικαίωµα να εναντιωθεί στη συµµετοχή [της πΓ∆Μ] αν και στην έκταση που το κράτος αυτό αναφέρεται στους ανωτέρω οργανισµούς ή θεσµούς διαφορετικά απ’ ότι στην παράγραφο 2 της απόφασης 817 (1993) του Συµβουλίου Ασφαλείας των Ηνωµένων Εθνών», δηλαδή ως πΓ∆Μ.

Ειδικότερα, η πΓ∆Μ ισχυρίζεται ότι η Ελλάδα παραβίασε την παραπάνω υποχρέωση όταν τον Απρίλιο του 2008 εναντιώθηκε στην αίτηση της συµµετοχής της πΓ∆Μ στον Οργανισµό Βορειοατλαντικού Συµφώνου (στο εξής: ΝΑΤΟ) «µέσω των οργάνων και των αντιπροσώπων της» παρότι η πΓ∆Μ «ξεκαθάρισε ότι θα αναφέρεται στη συµµετοχή της στο ΝΑΤΟ µε τον τρόπο που προβλέπεται στην παράγραφο 2 της απόφασης του Συµβουλίου Ασφαλείας 817 (1993)».

Σύµφωνα µε την επιχειρηµατολογία της πΓ∆Μ, η «άρνηση» της Ελλάδας αποδίδεται «στην επιθυµία της να επιλύσει τη διαφορά σχετικά µε το συνταγµατικό όνοµα της πΓ∆Μ ως ουσιώδους προϋπόθεσης για την απόκτηση της ιδιότητας του µέλους του ΝΑΤΟ από την πΓ∆Μ. Όπως υποστηρίζει η πΓ∆Μ, «[Η Ελλάδα] µε την ιδιότητά της ως µέλος του ΝΑΤΟ, ενήργησε για να εµποδίσει [την πΓ∆Μ] από το να λάβει πρόσκληση για να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ µε την προσωρινή ονοµασία ‘πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας’». Οι ενέργειες [της Ελλάδας], σύµφωνα µε τον προβαλλόµενο ισχυρισµό, ισοδυναµούσαν µε veto (Παρ. 19 της προσφυγής) και η «ένσταση [της Ελλάδας] στην εισδοχή [της πΓ∆Μ] ως µέλους του ΝΑΤΟ αποτελεί µία κατάφωρη παραβίαση των υποχρεώσεών της κατά το Άρθρο 11 της Ενδιάµεσης Συµφωνίας» (Παρ. 6 της προσφυγής).

Η επιχειρηµατολογία της η πΓ∆Μ στηρίζεται µεταξύ άλλων ιδιαίτερα σε δηλώσεις της τότε ελληνικής πολιτικής ηγεσίας, που έκαναν λόγο για άσκηση veto από την πλευρά της Ελλάδας.

- 93 -

2. Κριτικές επισηµάνσεις επί της υπόθεσης

(α) Πιστεύω ότι το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο δεν θα δεχθεί την ένσταση αναρµοδιότητας που πρόβαλε η Ελλάδα και τελικά θα αποφανθεί επί της ουσίας. [Σύµφωνα µε το άρθρο 21, παρ. 2 της Ενδιάµεσης Συµφωνίας, καθένα από τα δύο µέρη έχει τη δυνατότητα µονοµερούς παραποµπής των διαφορών ως προς την ερµηνεία ή την εφαρµογή της συγκεκριµένης Συµφωνίας στο ∆ιεθνές ∆ικαστήριο, χωρίς την προηγούµενη σύναψη συνυποσχετικού και χωρίς τη συναίνεση του αντισυµβαλλόµενου]. Από τη γενική αυτή δυνατότητα υποβολής των διαφορών στο ∆ιεθνές ∆ικαστήριο, εξαιρείται όµως το ζήτηµα του ονόµατος.

(β) Πιο συγκεκριµένα, το ∆ικαστήριο είναι αναρµόδιο να αποφανθεί σχετικά µε τη διαφορά για το όνοµα της πΓ∆Μ, την οποία τα µέρη έχουν συµφωνήσει να λύσουν µε διαπραγµατεύσεις (άρθρο 21, παρ. 2 και άρθρο 5 της Ενδιάµεσης Συµφωνίας). Άλλωστε, δεν έχει υποβληθεί στο ∆ικαστήριο τέτοιο ερώτηµα από καµία από τις πλευρές.

(γ) Ο ισχυρισµός της πΓ∆Μ ότι η Ελλάδα παραβίασε το άρθρο 11 της Ενδιάµεσης Συµφωνίας στη σύνοδο του ΝΑΤΟ δεν ευσταθεί για πολλούς λόγους. Στο σηµείο αυτό, θα αναφερθώ σε ορισµένα από τα επιχειρήµατα, τα οποία έχω αναπτύξει σε πολλές δηµοσιευµένες µελέτες µου γύρω από το θέµα αυτό τα τελευταία χρόνια.4

Σύµφωνα µε το άρθρο 11 της Ενδιάµεσης Συµφωνίας, η Ελλάδα υποχρεώνεται να µην αντιτίθεται στη συµµετοχή του γειτονικού κράτους σε διεθνείς οργανισµούς εφόσον αυτό αναφέρεται ως «πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας». Ωστόσο, η παραπάνω υποχρέωση δεν σηµαίνει ότι η Ελλάδα, καθώς και τα υπόλοιπα κράτη µέλη των διεθνών οργανισµών υποχρεώνονται να εγκρίνουν την είσοδο της πΓ∆Μ σε διεθνείς οργανισµούς, ακόµη και στην περίπτωση που η πΓ∆Μ δεν συγκεντρώνει τα υπόλοιπα προβλεπόµενα ενταξιακά κριτήρια, όπως αυτά καθορίζονται στα αντίστοιχα καταστατικά.

Ειδικότερα, η οι κανόνες που διέπουν την είσοδο των κρατών σε διεθνείς οργανισµούς εξαρτώνται από τα ενταξιακά κριτήρια που θέτει ο κάθε διεθνής οργανισµός. Ειδικότερα, για την προσχώρηση ενός κράτους στο ΝΑΤΟ το υποψήφιο κράτος θα πρέπει να εκπληρώνει συγκεκριµένα πολιτικά, στρατιωτικά και νοµικά κριτήρια: να διαθέτει αποτελεσµατικό δηµοκρατικό πολιτικό σύστηµα που βασίζεται στην οικονοµία της αγοράς, να µεταχειρίζεται δίκαια τις µειονότητες, να σέβεται την αρχή της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών, να είναι ικανό και πρόθυµο να συµβάλει στρατιωτικά στις επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ και να τηρεί τη δηµοκρατική αρχή στις πολιτικο-στρατιωτικές σχέσεις και θεσµικές υποδοµές.5 Η ενταξιακή

4 Ν. Ζάικος, «Η Ενδιάµεση Συµφωνία Ελλάδας – ΠΓ∆Μ. Προοπτικές και εξελίξεις κατά το διεθνές δίκαιο» στο Ε. Κωφός – Βλ. Βλασίδης (Επιµ.), Αθήνα-Σκόπια (1995-2002): Η επτάχρονη συµβίωση (1995-2002), Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση/ Κέντρο Έρευνας Μακεδονικής Ιστορίας και Τεκµηρίωσης – Ίδρυµα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, 2003, σ. 21-67, του ιδίου, “The Interim Accord: Prospects and developments in accordance with international law”, στο E. Kofos – V. Vlasidis (Ed.), Athens – Skopje: An uneasy symbiosis (1995-2002), Athens: Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP)/ Research Centre for Macedonian History and Documentation/ Museum of the Macedonian Struggle Foundation, 2005, σ. 21-54, του ιδίου, «Η ονοµατοδοσία των κρατών στο διεθνές δίκαιο: Η περίπτωση της πρώην Γιουγκοσλαβικής ∆ηµοκρατίας της Μακεδονίας», Μακεδονικές ταυτότητες στον χρόνο – ∆ιεπιστηµονικές προσεγγίσεις, Ι. Στεφανίδης – Β. Βλασίδης – Ε. Κωφός (Επιµ.), Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη (Ίδρυµα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα/ Κέντρο Έρευνας Μακεδονικής Ιστορίας και Τεκµηρίωσης – Σειρά: Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία/ ∆ιεύθ.: Ε. Χατζηβασιλείου), 2008, σ. 516-545, του ιδίου, «Οι σχέσεις της Ελλάδας µε την πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας από την άποψη του διεθνούς δικαίου», Η διασυνοριακή συνεργασία Ελλάδας – ΠΓ∆Μ ως ζητούµενο, Γ. Κολιόπουλος – Κ. Χατζηκωνσταντίνου – Β. Γούναρης (Επιµ.), Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, 2008, σ. 245-299, του ιδίου, «Η αλλαγή του ονόµατος του κράτους στο διεθνές δίκαιο», στο Στ. Περράκης (Επιµ.), Ματιές στο σύγχρονο τοπίο των δυτικών Βαλκανίων, Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Σιδέρης (Ελληνική Εταιρεία ∆ιεθνούς ∆ικαίου και ∆ιεθνών Σχέσεων), 2009, σ. 45-77, του ιδίου, “The onomastics of states in international law: the case of the Former Yugoslav Republic of Macedonia”, I.D. Stefanidis – V. Vlasidis – E. Kofos, Macedonian identities through time – Interdisciplinary approaches, Thessaloniki: Epikentro (Foundation of the Museum for the Macedonian Struggle – Research Center for Macedonian History and Documentation), 2010, σ. 337-361. 5 Βλ. 1995 Study on NATO Enlargement, http://www.nato.int/issues/enlargement/index.html.

- 94 -

διαδικασία πραγµατοποιείται σε διαδοχικά στάδια και προϋποθέτει την επικύρωση των πρωτοκόλλων προσχώρησης από όλα τα κράτη µέλη του ΝΑΤΟ.

Όσον αφορά την πΓ∆Μ, ειδικότερα, σύµφωνα µε µια σειρά υποχρεώσεων που προβλέπονται στο πλαίσιο του Membership Action Plan (σε ελεύθερη µετάφραση: σχέδιο δράσης υποψηφίων µελών, στο εξής: MAP) του ΝΑΤΟ, το κράτος αυτό ανέλαβε να προβεί σε µια σειρά αναδιαρθρώσεων στους τοµείς της πολιτικής, των ενόπλων δυνάµεων και της ασφάλειας. Σηµειώνεται ότι σύµφωνα µε τους κανόνες του ΝΑΤΟ η συµµετοχή ενός κράτους στο MAP δεν έχει ως απαραίτητη συνέπεια ότι το συγκεκριµένο κράτος θα γίνει και κράτος µέλος του ΝΑΤΟ. Επίσης, η πΓ∆Μ κλήθηκε να αναβαθµίσει τους δηµοκρατικούς θεσµούς της, να καταπολεµήσει τη διαφθορά και το οργανωµένο έγκληµα, να αναδιαρθρώσει τη δικαιοσύνη, να βελτιώσει τη δηµόσια διοίκηση και να προάγει καλές σχέσεις µε γειτονικά κράτη.6

Ωστόσο, όσον αφορά την τελευταία από τις παραπάνω δεσµεύσεις, η αδιάλλακτη στάση που έχει επιδείξει η πΓ∆Μ κατά τις διαπραγµατεύσεις της µε την Ελλάδα σχετικά µε τη διαφορά που έχει ανακύψει σε σχέση µε το όνοµά της αποτελούν µία από τις εκφάνσεις της αδιαφορίας της να καλλιεργήσει σχέσεις καλής γειτονίας µε την Ελλάδα – σε τέτοιο βαθµό, δε, ώστε να είναι πολύ εύκολο να απαριθµήσει κανείς χαρακτηριστικές παραβιάσεις της Ενδιάµεσης Συµφωνίας από την πλευρά της πΓ∆Μ – δηλαδή, προηγούµενες επανειληµµένες παραβιάσεις της διεθνούς σύµβασης, που η πΓ∆Μ διατείνεται ότι δήθεν παραβίασε η Ελλάδα στο Βουκουρέστι.

Ακόµη και αν παραβλέψει κανείς κάποιες παραβιάσεις της Ενδιάµεσης Συµφωνίας (π.χ. χάρτες µε αλλοιωµένα σύνορα και σχολικά εγχειρίδια µε αλυτρωτικό πνεύµα)7, η πρακτική του κράτους αυτού έχει έρθει και σε πολλές ακόµη περιπτώσεις σε αντίθεση µε τις διεθνείς νοµικές υποχρεώσεις του.

Για παράδειγµα, στην προσφυγή της η πΓ∆Μ δηλώνει ότι ανταποκρίθηκε στις υποχρεώσεις της κατά την Ενδιάµεση Συµφωνία να µην επιδιώκει να προσδιορίζεται ως µέλος του ΝΑΤΟ διαφορετικά από «πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας» (παρ. 6 της προσφυγής). Ωστόσο, την ίδια δέσµευση είχε αναλάβει αρχικά η πΓ∆Μ και στο πλαίσιο του ΟΗΕ για να την αθετήσει στη συνέχεια. Ορισµένα χαρακτηριστικά παραδείγµατα:

(α.) Στη Συνδιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για τα Γεωγραφικά Ονόµατα του 1998, η αντιπροσωπεία της π.Γ.∆.Μ. υποστήριξε µεταξύ άλλων ότι το όνοµα π.Γ.∆.Μ. «αποτελεί το αποτέλεσµα του ψηφίσµατος 817 του Συµβουλίου Ασφαλείας» και «δεν αποτελεί το αληθινό όνοµα της χώρας», καθώς και ότι το όνοµα, που εµπεριείχε ο Κατάλογος των ονοµάτων των χωρών (List of country names), που τέθηκε υπόψη της Συνδιάσκεψης εκείνης, δηλαδή πΓ∆Μ, θα «µπορούσε να αποτελέσει εµπόδιο στις καλές σχέσεις, που επί του παρόντος αναπτύσσονται µεταξύ της χώρας του και της Ελλάδας».8 Είναι ευνόητο ότι η στάση αυτή αποτελεί µία χαρακτηριστική παραβίαση της Ενδιάµεσης Συµφωνίας.9

6 “NATO’s relations with the former Yugoslav republic of Macedonia”, http://www.nato.int/ issues/nato_fyrom/index.html (Downloaded 20.11.2008). 7 Περισσότερα παραδείγµατα στο συλλογικό έργο Macedonianism, FYROM’s expansionist designs against Greece after the Interim Accord (1995), Thessaloniki: Society for Macedonian Studies (Karipis Foundation for Macedonian & Thracian Studies)/ Ephesus Publishing, 2007. 8 Βλ. Seventh United Nations Conference on the Standardization of Geographical Names (New York, 13 – 22 January 1998), New York: United Nations, 1998 (E/CONF.91/3), 37, παρ. 227: “The representative of the former Yugoslav Republic of Macedonia stated that his delegation objected to the name given for his country in the country names document. He stated that the name given in that document was the result of Security Council resolution 817 and was not the true name of the country. He indicated that the name given in the document might be an obstacle to the good relations that were currently developing between his country and Greece”. Ο ισχύων επίσηµος κατάλογος των ονοµάτων των κρατών βρισκόταν στο έγγραφο List of country names, Submitted by the United Nations Group of Experts on Geographical Names, Eighth United Nations Conference on the

- 95 -

(β.) Είναι ενδιαφέρον ότι η πρώτη ήδη παράγραφος της προσφυγής της πΓ∆Μ στο ∆ιεθνές ∆ικαστήριο αναφέρει το προσφεύγον κράτος ως “Republic of Macedonia”, δίνοντας έτσι στην Ελλάδα το δικαίωµα να ασκήσει το δικαίωµα που της παρέχει το άρθρο 11, παρ. 1, εδ. α΄ in fine της Ενδιάµεσης Συµφωνίας, δηλαδή να προβάλει αντιρρήσεις στην περίπτωση που η πΓ∆Μ αναφέρεται σε διεθνείς οργανισµούς ή θεσµούς διαφορετικά απ’ ότι στην παράγραφο 2 της απόφασης 817 (1993) του Συµβουλίου Ασφαλείας των Ηνωµένων Εθνών – όπου προβλέπεται η είσοδός στον οργανισµό ακριβώς µε το όνοµα πΓ∆Μ.

(γ.) Επίσης, στην περίπτωση της πΓ∆Μ, είναι προφανές ότι το ζήτηµα του καθορισµού του ονόµατός της έχει «διεθνοποιηθεί» επειδή το κράτος αυτό συνοµολόγησε διεθνή σύµβαση µε την Ελλάδα όπου δέχεται ρητά να διαπραγµατευτεί το όνοµά της. Στο σηµείο αυτό, θα πρέπει να επισηµάνω ότι αν και η Ενδιάµεση Συµφωνία διαθέτει πολλά καινοτόµα χαρακτηριστικά, το σίγουρο είναι ότι θα καταγραφεί στην ιστορία ως µία µοναδική περίπτωση διεθνούς συνθήκης, στην οποία το ένα από τα δύο συµβαλλόµενα κράτη δέχεται ελεύθερα, ρητά και ξεκάθαρα να διαπραγµατευτεί το όνοµά του στις διεθνείς σχέσεις µέχρι να βρεθεί µία αµοιβαία αποδεκτή λύση. ∆ύσκολα θα µπορούσε να φανεί πιο καθαρά στο κείµενο µίας δεσµευτικής διεθνούς σύµβασης ότι το ίδιο το συµβαλλόµενο κράτος παραδέχεται ότι το όνοµά του είναι προβληµατικό.

Η εµβέλεια της υποχρέωσης αυτής δεν είναι διµερής, όπως ισχυρίζεται η πΓ∆Μ, αλλά είναι πολυµερής και erga omnes, δηλαδή έναντι όλων – αυτό προκύπτει άλλωστε από το ότι η πΓ∆Μ έγινε µέλος του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών και άλλων διεθνών οργανισµών µε προσωρινή ονοµασία. Την επιχειρηµατολογία της Ελλάδας δέχονται όλοι οι διεθνείς οργανισµοί και στο πλαίσιό τους το παραπάνω κράτος επιτρέπεται να εισέρχεται και να µετέχει µόνο µε το όνοµα πΓ∆Μ.

Ειδικότερα, η διαδικασία της διαπραγµάτευσης έχει νόηµα και καρπούς µόνο όταν διενεργείται καλόπιστα. Από την άποψη αυτή, θα πρέπει να αναφερθεί το περιεχόµενο µίας επιστολής του εκλιπόντος προέδρου της π.Γ.∆.Μ., Boris Trajkovski, στα Ηνωµένα Έθνη µε την αφορµή των συνταγµατικών τροποποιήσεων στην π.Γ.∆.Μ. το 2001 προκειµένου να ικανοποιηθούν τα αιτήµατα της αλβανικής µειονότητας στο κράτος αυτό: «Ανανεώνουµε την έκκλησή µας προς τη διεθνή κοινότητα για αναγνώριση του συνταγµατικού ονόµατός µας: ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας. Αυτή θα αποτελούσε ένα πραγµατικό στήριγµα στην κυριαρχία και την ταυτότητά µας και µία τεράστια συµβολή στη διαρκή σταθερότητα στην περιοχή».10 Αν ο κανόνας της τήρησης των συµφωνηθέντων και η αρχή της καλής πίστης πρέπει να διέπουν κάθε συµβατική δέσµευση, τότε η παραπάνω έκκληση θα παραµείνει ένα κλασικό παράδειγµα παραβίασης της διεθνούς υποχρέωσης ενός κράτους από τον ίδιο τον Πρόεδρο του κράτους, που την έχει αναλάβει.

(δ.) Ακόµη πιο χαρακτηριστική περίπτωση παραβίασης αποτέλεσε η διάλεξη της Ljubica Z. Acevska, πρώην πρέσβειρας της πΓ∆Μ στις Ηνωµένες Πολιτείες, που δηµοσιεύτηκε το 2000 στο Valparaiso University Law Review και όπου αναφέρει: «Η αµφισβήτηση για το όνοµα αφορά στο ότι η Ελλάδα αρνείται στη ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας να αναφέρεται στον εαυτό της ως «Μακεδονία» επειδή η Ελλάδα προσάρτησε ένα έδαφος γνωστό ως Αιγαιακή Μακεδονία νωρίτερα αυτόν τον αιώνα κατά τους Βαλκανικούς Πολέµους και φοβάται ότι η Μακεδονία θα ζητήσει πίσω αυτή τη γη, που κατοικείται από εθνικής

Standardization of Geographical Names (Berlin, 27 August – 5 September 2002), E/CONF.94/CRP.11 (31 May 2002). 9 Βλ., π.χ., Eighth United Nations Conference on the Standardization of Geographical Names (Berlin, 27 August – 5 September 2002), New York: United Nations, 2003 (E/CONF.94/3), 23, παρ. 160: “The representative of Greece made a comment and asked the experts to respect the United Nations decision on the use of the officially recognized name of the former Yugoslav Republic of Macedonia when referring to this country”. 10 “Letter dated 19 November 2001 from the Permanent Representative of the former Yugoslav Republic of Macedonia to the United Nations addressed to the Secretary-General”, U.N. Doc. A/56/40 – S/2001/1094 (21 November 2001), 2: “We renew our call on the international community for the recognition of our constitutional name: Republic of Macedonia. This would represent a true support to our sovereignty and identity, and a huge contribution to lasting stability in the region”.

- 96 -

καταγωγής Μακεδόνες»11. Πρόκειται για µία δήλωση, που εµπεριέχει παραπλανητική χρήση του όρου «προσάρτηση» και παραβιάζει πολλαπλές διατάξεις της Ενδιάµεσης Συµφωνίας.

Οι παραπάνω κατάφωρες παραβιάσεις της Ενδιάµεσης Συµφωνίας δεν αναφέρθηκαν στα δικόγραφα της Ελλάδας στη Χάγη.

Μετά από όσα αναφέρθηκαν, η µέχρι σήµερα αδιάλλακτη στάση κατά τις διαπραγµατεύσεις για την ανεύρεση µιας κοινά αποδεκτής λύσης, καθώς και οι λοιπές παραβιάσεις της Ενδιάµεσης Συµφωνίας από την πλευρά της πΓ∆Μ είναι φανερό ότι βρίσκονται σε αντίθεση µε κάθε έννοια σχέσεων καλής γειτονίας – και συνεπώς, σε αντίθεση µε τα στα κριτήρια εισόδου ενός υποψήφιου κράτους µέλους στο ΝΑΤΟ. Για τον λόγο αυτό, τα κράτη µέλη της συµµαχίας κατά τη Σύνοδο Κορυφής του Βουκουρεστίου στην οµόφωνη ∆ιακήρυξή τους δεν έκαναν δεκτή τη συνέχιση της διαδικασίας για την ένταξη της πΓ∆Μ στο ΝΑΤΟ12. Έτσι, το ΝΑΤΟ προστέθηκε στα Ηνωµένα Έθνη, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε άλλους διεθνείς θεσµούς, που έχουν πειστεί από τον ισχυρισµό της Ελλάδας ότι η επιλογή ενός ονόµατος για ένα κράτος ή ένα γεωγραφικό σηµείο δεν είναι ασύνδετη µε γεωγραφικές διεκδικήσεις.

Εξάλλου, ακόµη και αν η διαφορά της πΓ∆Μ µε την Ελλάδα είχε επιλυθεί κατά το χρονικό σηµείο που εξετάστηκε η υποψηφιότητά της, υπήρχαν άλλα πρόσθετα σοβαρά εµπόδια που καθιστούσαν ούτως ή άλλως ανέφικτη την είσοδο του κράτους αυτού στο ΝΑΤΟ. Για παράδειγµα, ο Γενικός Γραµµατέας του ΝΑΤΟ είχε εκφράσει στις αρχές του Ιουνίου 2008 – δηλαδή, δύο µήνες µετά το Βουκουρέστι – τη βαθιά ανησυχία του από τα προκαταρκτικά συµπεράσµατα της Αποστολής Παρατηρητών του ΟΑΣΕ/ODIHIR κατά τις εκλογές της 1ης Ιουνίου στη πΓ∆Μ επειδή δεν ανταποκρίνονταν στα «θεµελιώδη διεθνή κριτήρια» και σηµαδεύτηκαν µεταξύ άλλων από βίαια επεισόδια. Όπως επισηµάνθηκε στο σχετικό ∆ελτίο Τύπου του ΝΑΤΟ, «οι χώρες που εργάζονται µε κατεύθυνση την είσοδό τους ως µέλη του ΝΑΤΟ πρέπει να καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για να ανταποκριθούν στα δηµοκρατικά κριτήρια της Συµµαχίας».13

Όπως συνάγεται καθαρά, κατά τη σύνοδο κορυφής του Βουκουρεστίου η Ελλάδα ουδέποτε άσκησε αρνησικυρία, όπως ισχυρίζεται η πΓ∆Μ στην προσφυγή της. Εξάλλου, από λογική άποψη η αρνησικυρία προϋποθέτει διαίρεση, διχασµό, διαφορά. Συνεπώς, µια οµόφωνα εγκεκριµένη απόφαση όλων των συµµάχων δεν είναι δυνατό αποδίδεται στην αρνησικυρία ενός και µόνον ενός κράτους από λογική και από νοµική άποψη.

Είναι άγνωστο ποια στάση θα τηρήσει το ∆ικαστήριο όσον αφορά τα σχόλια της τότε ελληνικής πολιτικής ηγεσίας σχετικά τις αναφορές σε veto ή επίλυση του θέµατος του ονόµατος πριν από την είσοδο της ΠΓ∆Μ στο ΝΑΤΟ, τα οποία επικαλέστηκε η ΠΓ∆Μ στην προσφυγή της. Η ελληνική πλευρά υποστήριξε στη Χάγη ότι τα παραπάνω σχόλια πραγµατοποιήθηκαν ενώπιον δηµοσιογράφων, κοινοβουλευτικών οµάδων ή της Βουλής και όχι στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Συνεπώς, η Ελλάδα υποστηρίζει ότι δεν πρόκειται για νοµικά αξιολογήσιµες δηλώσεις.

Μέρος ΙΙ

Η τρέχουσα διεθνής νοµική ρύθµιση του ονόµατος της πΓ∆Μ

11 L. Z. Acevska, “Macedonia and the Balkans in the 21st century” (Speech), Valparaiso University Law Review (Summer 2000), σελ. 477επ., 484, σηµ. 9: “The name controversy pertains to Greece objecting to the Republic of Macedonia referring to itself as “Macedonia” because Greece annexed a territory known as Aegean Macedonia earlier this century in the Balkan Wars and fears that Macedonia may seek back this land, populated by ethnic Macedonians”. 12 Bucharest Summit Declaration, Issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Bucharest on 3 April 2008, παρ. 20. 13 “NATO Secretary General statement on elections in the former Yugoslav Republic of Macedonia”, NATO Press Release (2008)075 – 2 June 2008.

- 97 -

1. Υπάρχουν άλλες διεθνείς διαφορές σχετικά µε ονόµατα κρατών ή τοπωνύµια;

Η διαφορά της Ελλάδας µε την πΓ∆Μ δεν είναι η οµαδική περίπτωση διεθνούς διαφοράς σχετικά µε το όνοµα ενός κράτους.

Ο συµβολισµός και η δυναµική των ονοµάτων των κρατών δεν έχουν αφήσει αδιάφορη την εξωτερική πολιτική των κρατών. Για παράδειγµα, από το 1922 µέχρι το 1998 παρατηρήθηκε µία περίπλοκη διπλωµατική πρακτική αµοιβαίας µη αναγνώρισης του επίσηµου ονόµατος κρατών µεταξύ του Ηνωµένου Βασιλείου, που αποτελεί συνέχεια του «Ηνωµένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιρλανδίας» (1801-1922), και της Ιρλανδίας, η οποία απέκτησε την ανεξαρτησία της από το Ηνωµένο Βασίλειο το 1922. Καθ’ όλη την παραπάνω περίοδο, το Ηνωµένο Βασίλειο δεν χρησιµοποίησε τον όρο «Ιρλανδία» σε κανένα επίσηµο έγγραφο και, από την άλλη πλευρά, η Ιρλανδία δεν αναγνώρισε το όνοµα «Ηνωµένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας» γιατί κάτι τέτοιο θα υποδήλωνε επίσηµη αποδοχή της διαίρεσης του νησιού – το βόρειο τµήµα του νησιού, δηλαδή η «Βόρεια Ιρλανδία» για τη βρετανική πλευρά, αναφερόταν εξάλλου από την ιρλανδική πλευρά ως οι «οι Έξι Επαρχίες» (“the Six Counties”).14 Στο πλαίσιο αυτό, µεταξύ άλλων, το 1947 το τµήµα Εξωτερικών Υποθέσεων της Ιρλανδίας συνέταξε µία επιστολή µε αποδέκτες τους επικεφαλής των διαφόρων τµηµάτων της κυβέρνησης όπου περιλαµβανόταν ένας αριθµός ονοµάτων, που δεν συµβάδιζαν µε την «εξωτερική θέση» (ενν. κύρος) του κράτους και ήταν ενοχλητικά από πολιτική άποψη: “Dominion–to describe this country; the use of Eire for Ireland, the use of the term British Isles to describe Ireland and Great Britain, of Northern Ireland to describe the six north–eastern countries, and of Government of the United Kingdom where the British Government is meant”15 Η Μεγάλη Βρετανία από την πλευρά της κατέβαλε προσπάθειες ούτως ώστε οι διεθνείς οργανισµοί να µη χρησιµοποιούν το όνοµα Ιρλανδία.16

2. Υπάρχουν άλλες περιπτώσεις, κατά τις οποίες ένα κράτος υποχρεώθηκε να αλλάξει το όνοµά του;

Το διεθνές δίκαιο προβλέπει ότι κάθε κράτος είναι ελεύθερο να επιλέγει το όνοµά του. Ο γενικός αυτός κανόνας υποχωρεί όταν θεσπίζονται ειδικότερες διεθνείς ρυθµίσεις βάσει της αρχής lex specialis derogat legi generali.

Για παράδειγµα, µετά τη διάλυση της ∆υαδικής Αυτοκρατορίας, η Αυστρία, η οποία είχε ανακηρύξει την ανεξαρτησία της τον Οκτώβριο 1918 ως ∆ηµοκρατία της Γερµανικής Αυστρίας (Deutsch Österreich), άλλαξε όνοµα µετά από απαίτηση των Συµµαχικών ∆υνάµεων για να µετατραπεί από «Γερµανική Αυστρία» σε «∆ηµοκρατία της Αυστρίας» (Republik Österreich). Επίσης, διαγράφηκε η ρήτρα της µελλοντικής πιθανής ένωσης της Αυστρίας µε τη Γερµανία, άλλαξε η επίσηµη σφραγίδα του κράτους κλπ. Πάντως, θα πρέπει να επισηµανθεί ότι η ∆ηµοκρατία της Αυστρίας κατόρθωσε να συνδυάσει την εναρµόνιση των διεθνών υποχρεώσεών της βάσει της Συνθήκης Ειρήνης µε τη διασφάλιση της ελευθερίας δράσης της στο εσωτερικό και στο διεθνές επίπεδο χάρη στην ευρηµατική ρήτρα του άρθρου Ι του Νόµου της 21ης Οκτωβρίου 1921 για το Σύνταγµα του Κράτους, σύµφωνα µε το οποίο, «Η Γερµανική Αυστρία, εντός των συνόρων που ορίστηκαν από τη Συνθήκη του Αγίου Γερµανού, είναι µία ∆ηµοκρατία (democratic Republic) υπό την ονοµασία ‘∆ηµοκρατία της Αυστρίας’. Ωστόσο, εκτός από τις υποχρεώσεις που της επιβάλλονται µε τη Συνθήκη του Αγίου Γερµανού, η ∆ηµοκρατία της Αυστρίας δεν αναλαµβάνει τη διαδοχή στα δικαιώµατα και

14 M. E. Daly, “The Irish Free State/Éire/Republic of Ireland/Ireland: ‘A country by any other name?’”, Journal of British Studies 46 (January 2007), 83. 15 “Dominion–to describe this country; the use of Eire for Ireland, the use of the term British Isles to describe Ireland and Great Britain, of Northern Ireland to describe the six north–eastern countries, and of Government of the United Kingdom where the British Government is meant”. NAI DT S10467A, draft of semiofficial letter that the Department of External Affairs thought of writing to heads of other government departments, 5 June 1947, όπως παρατίθεται από τη Daly, “The Irish Free State/Éire/Republic of Ireland/Ireland: ‘A country by any other name?’”, 72επ., 79. 16 Στο ίδιο, σ. 80επ.

- 98 -

τις υποχρεώσεις του πρώην Αυστριακού Κράτους, δηλαδή των ‘Βασιλείων και Χωρών που αντιπροσωπεύονται στο Reichsrat’».17 ∆ηλαδή, εν προκειµένω υπήρξε µία διπλή ονοµασία – και συγκεκριµένα µία ονοµασία γενική και έναντι όλων στο διεθνές επίπεδο και µία άλλη ονοµασία, αυτή που επιθυµούσε το κράτος και ήταν απαράδεκτη από τα µέλη της διεθνούς κοινωνίας και η οποία ίσχυσε στο εσωτερικό του κράτους.

Επίσης, πολύ πιο πρόσφατα – και εκτός από την περίπτωση της πΓ∆Μ – έγινε φανερό και σε άλλες περιπτώσεις ότι η επιλογή του ονόµατος για ένα κράτος µπορεί να συνδεθεί άµεσα µε τις σχέσεις καλής γειτονίας και τη διεθνή ασφάλεια. Για παράδειγµα, παρότι προτάθηκε στο πλαίσιο του Ουζµπεκιστάν να αλλάξει το επίσηµο όνοµα του κράτους αυτού σε «Τουρκεστάν» ή «Τουρανία», η πρόταση αυτή δεν εγκρίθηκε ποτέ επειδή θεωρήθηκε ότι τα παραπάνω ονόµατα υποδηλώνουν διεκδίκηση επί του εδάφους γειτονικών κρατών της Κεντρικής Ασίας.18

3. Η αναγνώριση είναι πολιτική – και όχι νοµική – πράξη, η οποία είναι ανακλητή

Κάθε κράτος είναι ελεύθερο να αλλάζει τη στάση του απέναντι στο ίδιο ζήτηµα σε διαφορετικά χρονικά σηµεία. Έτσι, κάτω από τις ίδιες ακριβώς συνθήκες, ένα κράτος έχει τη διακριτική ευχέρεια να αναγνωρίσει ένα άλλο κράτος για να καθιερώσει πολιτικές σχέσεις, κατόπιν να άρει την αναγνώριση µε την κατάλληλη επιχειρηµατολογία και µετά να αναγνωρίσει εκ νέου.19

Για παράδειγµα, οι Ηνωµένες Πολιτείες έχουν αναγνωρίσει την πΓ∆Μ µε το συνταγµατικό όνοµά της. Είναι ενδιαφέρον ότι οι ίδιες οι ΗΠΑ µε µία εγκύκλιο του Υπουργού Εξωτερικών των Ηνωµένων Πολιτειών της Αµερικής Edward Stettinius, που χρονολογείται από τις 2 ∆εκεµβρίου 1944 και αφορά ουσιαστικά το ίδιο θέµα υποστήριζαν τότε: «Το Υπουργείο σηµείωσε µε αξιοσηµείωτη προσοχή τις αυξανόµενες προπαγανδιστικές φήµες και τις ηµιεπίσηµες δηλώσεις υπέρ µίας αυτόνοµης Μακεδονίας. Η Κυβέρνηση θεωρεί τη συζήτηση σχετικά µε Μακεδονικό «έθνος», Μακεδονική «Πατρώα Γη» ή Μακεδονική «εθνική συνείδηση» ως αδικαιολόγητη δηµαγωγία, που δεν ανταποκρίνεται σε εθνική ή πολιτική πραγµατικότητα και βλέπει στην παρούσα αναγέννησή της ένα πιθανό µανδύα για επιθετικές προθέσεις κατά της Ελλάδας. Η εγκεκριµένη πολιτική της Κυβέρνησης είναι να αντιτίθεται σε οποιαδήποτε αναγέννηση του Μακεδονικού θέµατος σε σχέση µε την Ελλάδα. Το Ελληνικό τµήµα της Μακεδονίας κατοικείται ευρέως από Έλληνες και ο Ελληνικός λαός είναι σχεδόν οµόφωνα αντίθετος στη δηµιουργία Μακεδονικού κράτους».20

17 “German Austria, within the frontiers defined by the Treaty of Saint-Germain, is a democratic Republic under the denomination of “Republic of Austria”. However, save for the obligations imposed upon it by the Treaty of Saint-Germain, the Republic of Austria does not assume a succession to the rights and obligations of the former Austrian State, namely of the ‘Kingdoms and Countries represented in the Reichsrat’”, N. Almond – R. H. Lutz, The Treaty of St. Germain. A documentary history of its territorial and political clauses, Stanford: Stanford University Press, 1935, σ. 252, όπως παρατίθεται από τη K. Marek, Identity and continuity of states in international law, Genève, Droz 1968², 230, σηµ. 3, όπου και η επισήµανση της λανθασµένης χρήσης του όρου «διαδοχή» στο κείµενο του άρθρου. Βλ. και Ph. Pazartzis, ‘La reconnaissance d’«une République Yougoslave»: La question de l’ancienne République Yougoslave de Macédoine (ARYM)’, Annuaire Français de Droit International, XLI (1995), 286. 18 Κ. Dawisha and Β. Parrott, Russia and the new states of Eurasia: The politics of upheaval, Cambridge, Cambridge University Press, 1994, σ. 85, όπως παρατίθεται στο J. Crawford, The creation of states in international law, Second edition, Oxford, Clarendon Press, 2006, σ. 68. 19 Πρβλ. Chen, “Recognition […] [a]s a declaration of fact, it is both irrevocable and incapable of being subject to conditions; as an expression to enter into political relations, it is both revocable and being subject to conditions”, όπως παρατίθεται από τη M. Whiteman (prepared by and directed by), Digest of International Law, Vol. 2, Washington D.C., 1963, σελ. 670. 20 “The Department has noted with considerable apprehension increasing propaganda rumors and semi-official statements in favor of an autonomous Macedonia… This Government considers talk of Macedonian ‘nation’, Macedonian ‘Fatherland’, or Macedonian ‘national consciousness’ to be unjustified demagoguery representing no ethnic or political reality, and sees in its present revival a possible cloak for aggressive intentions against Greece. The approved policy of this Government is to oppose any revival of the Macedonian issue as related to

- 99 -

Όπως σηµειώνει ο Ευάγγελος Κωφός, πάντως, εδώ και πολλά χρόνια «οι Έλληνες δεν αµφισβητούν την ύπαρξη ενός έθνους, µιας γλώσσας ή µιας δηµοκρατίας µετά το 1944, αλλά µάλλον αντικρούουν τη νοµιµότητα της οικειοποίησης του Μακεδονικού ονόµατος για να οριστεί ένας σλαβικός πληθυσµός στα Βαλκάνια».21

4. Η πΓ∆Μ είναι ένα κράτος που έχει αναλάβει διεθνή νοµική δέσµευση να διαπραγµατευτεί το όνοµά του

Ανεξάρτητα από την απόφαση του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου, όσον αφορά το ζήτηµα του ονόµατος της πΓ∆Μ, εξακολουθεί να ισχύει νοµικά η υποχρέωση για διαπραγµάτευση – αυτό το επισηµαίνει άλλωστε και η πΓ∆Μ στο υπόµνηµά της – µέχρι να βρεθεί µία αµοιβαία αποδεκτή λύση.

Συµπεράσµατα

Θα ήταν παρακινδυνευµένη οποιαδήποτε πρόβλεψη σχετικά µε το περιεχόµενο της απόφασης του ∆ικαστηρίου πριν η συγκεκριµένη απόφαση εκδοθεί και αναλυθεί στο σύνολό της. Σε µια µερίδα του τύπου έχει διαρρεύσει η πληροφορία ότι το ∆ικαστήριο θα αποδεχθεί την κατηγορία της πΓ∆Μ ότι η Ελλάδα έχει παραβιάσει την Ενδιάµεση Συµφωνία ασκώντας βέτο κατά τη Σύνοδο Κορυφής στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο του 2008 εξαιτίας των συνεχών αναφορών της ελληνικής τότε πολιτικής ηγεσίας σε βέτο.22

Πάντως, ανεξάρτητα από τις παραπάνω δηλώσεις, αν είχε υποστηριχθεί η επιχειρηµατολογία που παρουσιάστηκε παραπάνω – και ειδικότερα, οι αναφορές επίσηµων πηγών µετά τη διάσκεψη του Βουκουρεστίου ότι η πΓ∆Μ δεν εκπλήρωνε άλλα ενταξιακά κριτήρια του ΝΑΤΟ, δηλαδή η είσοδός της πΓ∆Μ στο ΝΑΤΟ δεν θα ήταν ούτως ή άλλως επιτρεπτή, ανεξάρτητα από την οποιαδήποτε ελληνική στάση – τότε µια δικαστική κρίση που θα αντέβαινε στα παραπάνω επιχειρήµατα θα ήταν διάτρητη από λογική και νοµική άποψη.

Η διεθνής πρακτική δείχνει καθαρά και αναµφίβολα ότι τα ονόµατα των κρατών (και των γεωγραφικών χαρακτηριστικών) δεν είναι ασύνδετα µε εδαφικά συνδηλούµενα.23 Ειδικότερα, το δικαίωµα των κρατών να επιλέγουν ονόµατα ή σύµβολα µπορεί να περιοριστεί όταν, εξαιτίας του επιλεχθέντος ονόµατος, τίθεται σε κίνδυνο η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια.24 Στο πλαίσιο αυτό, µπορεί να υπενθυµιστεί και η πρόσφατη απόρριψη της εκ νέου ονοµασίας µίας περιοχής της Γερµανίας σε Πρωσία εξαιτίας του Zeitgeist στο οποίο παραπέµπει.25

Σε συνέχεια των παραπάνω, ο ισχυρισµός της Ελλάδας ότι η επιλογή του ονόµατος για ένα κράτος συνδέεται µε εδαφικές βλέψεις σε βάρος της δεν θεωρήθηκε αβάσιµος από τους διεθνείς θεσµούς (Ηνωµένα Έθνη, Ευρωπαϊκή Ένωση, ΝΑΤΟ).

Greece. The Greek section of Macedonia is largely inhabited by Greeks, and the Greek people are almost unanimously opposed to the creation of a Macedonian state”. Βλ. Institute for Balkan Studies (B. Kondis et al, Eds.), Resurgent irredentism: Documents on Skopje ‘Macedonian’ national aspirations (1934-1992), 1993, σελ. 42-43, όπως παρατίθεται από τον D. Poulakidas, “Macedonia: Far more than a name to Greece”, Hastings International and Comparative Law Review 18 (Winter 1995), σελ. 397επ., σελ. 428. 21 E. Kofos, “The Macedonian Question: The politics of mutation”, Balkan Studies, τ. 27 (1986), 170. 22 Άγγ. Αθανασόπουλος, «Η ‘καυτή πατάτα’ του Σκοπιανού στα χέρια της κυβέρνησης Παπαδήµου», Το Βήµα (Κυριακή, 27 Νοεµβρίου 2011), σ. Α22. 23 Βλ. τα πολλά παραδείγµατα που αναφέρει η Whiteman, Digest of International Law, Vol. 5, σ. 171επ. 24 Σύµφωνα µε το σχόλιο του Froomkin, “When we say usTM, we mean it!”, σ. 853, αν και «ένα περιστατικό δεν δηµιουργεί νέο κανόνα διεθνούς δικαίου, ασφαλώς υποδηλώνει την πιθανότητα ότι εκείνο που εθεωρείτο ως ο κανόνας της αυτονοµίας του κράτους κατά την επιλογή ονόµατος τελεί τουλάχιστον υπό πίεση και ίσως διόλου δεν αποτελεί κανόνα». 25 Βλ. σχετικά Ζάικος, «Οι σχέσεις της Ελλάδας µε την πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας από την άποψη του διεθνούς δικαίου», Η διασυνοριακή συνεργασία Ελλάδας – ΠΓ∆Μ ως ζητούµενο, σ. 275-278.

- 100 -

Όπως προκύπτει, η ειρήνη και η καλή γειτονία δεν διασφαλίζονται µόνο µε την απαγόρευση της χρήσης βίας, αλλά και την καταδίκη πρακτικών, όπως είναι η δηµοσίευση χαρτών µε αλλοιωµένα σύνορα µεταξύ γειτονικών κρατών,26 καθώς και την εσκεµµένη και καταχρηστική επιλογή ονοµάτων και συµβόλων µε επεκτατική χροιά.

26 Hans-Peter Neuhold, “Peace, Threat to”, Encyclopedia of Public International Law, Vol. III, Amsterdam etc: Elsevier, 1997, σ. 936. Σε σχέση µε τις σχετικές επεκτατικές πρακτικές της πΓ∆Μ, βλ. την έκδοση της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Μακεδονισµός, Ο ιµπεριαλισµός των Σκοπίων 1944-2006, Εκδόσεις Έφεσος (Καρίπειον Ίδρυµα Μελετών Μακεδονίας – Θράκης), 2007.

- 101 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

1η Ενότητα

ΘΕΜΑ: Ελληνικές Επιχειρήσεις στα Βαλκάνια

ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Ευθυµιάδης Νίκος - Πρόεδρος REDESTOS Efthymiadis Agrotechnology Group - Πρόεδρος ε.Τ. Business Advisory Council for Southeast Europe

- 102 -

- 103 -

Νίκος ΕΥΘΥΜΙΑ∆ΗΣ Πρόεδρος REDESTOS Efthymiadis Agrotechnology Group, Πρόεδρος ε.Τ.

Business Advisory Council for Southeast Europe

Ο Νίκος Ευθυµιάδης γεννήθηκε το 1944 στη Θεσσαλονίκη. Είναι απόφοιτος του κολεγίου «Ανατόλια» και της Γεωπονικής Σχολής Θεσσαλονίκης µε µετεκπαίδευση και πρακτική άσκηση στην Αγγλία.

Έχει αναπτύξει σοβαρή επιχειρηµατική δραστηριότητα στην Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή, ενώ ταυτόχρονα ασχολήθηκε σε βάθος µε διάφορες τοπικές και περιφερειακές πρωτοβουλίες που προωθούν την Οικονοµική ανάπτυξη, την Καινοτοµία, την οικοδόµηση θεσµών ∆ηµοκρατίας και συνεργασίας του Ιδιωτικού µε τον ∆ηµόσιο τοµέα και την προώθηση των άµεσων επενδύσεων στην περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης.

Ο κ. Ευθυµιάδης είναι Πρόεδρος του Οµίλου Εταιριών REDESTOS Efthymiadis Agrotechnology Group, ενός από τους πιο σηµαντικούς Οµίλους του Αγροτικού τοµέα στην Ελλάδα και στην Ν.Α. Ευρώπη στους κλάδους προστασίας & θρέψης φυτών, πολλαπλασιαστικού υλικού, υπηρεσιών και εµπορίας τροφίµων.

Ο Όµιλος αποτελείται από δέκα Θυγατρικές επιχειρήσεις, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, που διαθέτουν βιοµηχανικές και ερευνητικές εγκαταστάσεις, καθώς και ένα εκτεταµένο δίκτυο διανοµής των προϊόντων τους.

Παράλληλα ο κ. Ευθυµιάδης είναι Πρόεδρος επί Τιµή του Επιχειρηµατικού Συµβουλίου του Συµφώνου Σταθερότητας (SP/BAC), µια πολυεθνική Μ.Κ.Ο. υποστήριξης των επενδύσεων και της οικονοµικής ανάπτυξης στα Βαλκάνια. Είναι Πρόεδρος επί Τιµή στον Σύνδεσµο Βιοµηχανιών Βορείου Ελλάδος, Πρόεδρος του Τεχνολογικού Πάρκου Θεσσαλονίκης, τέως Πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρίας Επιχειρηµατιών Βορείου Ελλάδος, Αντιπρόεδρος του Κέντρου για την ∆ηµοκρατία και Συµφιλίωση στην Ν.Α. Ευρώπη, Πρόεδρος της Μόνιµης Επιτροπής ∆ιευκόλυνσης Εξωτερικού Εµπορίου, Πρόεδρος του Επιχειρηµατικού Γραφείου Οικονοµικής Συνεργασίας στην Ν.Α. Ευρώπη, Πρόεδρος του Βιοµηχανικού Τµήµατος του Ε.Β.Ε.Θ. Συµµετέχει σε πολλές Ευρωπαϊκές Οµάδες Προβληµατισµού για θέµατα ανάπτυξης και συνεργασίας στην Ν.Α. Ευρώπη. Ο κ. Ευθυµιάδης είναι επίσης Επίτιµος Πρόξενος Ολλανδίας.

Είναι παντρεµένος µε την Μαίρη Χριστίδου και πατέρας 3 παιδιών.

- 104 -

- 105 -

Ελληνικές Επιχειρήσεις στα Βαλκάνια

Αυτό που σήµερα θα σας παρουσιάσω είναι λίγα λόγια για τις ανάγκες ανασυγκρότησης της ανατολικής Ευρώπης, λίγα λόγια για τα δίκτυα υποδοµών στη περιοχή, κάποιους οικονοµικούς δείκτες που νοµίζω ότι πρέπει να έχετε υπόψη σας για να έχετε µια συνολική εικόνα για τις οικονοµικές εξελίξεις σχετικές µε την νοτιοανατολική Ευρώπη στην Ελλάδα και βέβαια τις ελληνικές επενδύσεις στην νοτιοανατολική Ευρώπη.

Εάν θα ήθελε κανείς να δει ποια ήταν τα σηµαντικά στοιχεία του περιβάλλοντος στα τέλη της δεκαετίας του ‘90, θα παρατηρούσε ότι στην περιοχή υπήρχαν κατεστραµµένες υποδοµές κυρίως από τους πολέµους, αστάθεια δηµοκρατική και πολιτική, κάποιες εντάσεις εθνικές και κοινωνικές, υψηλά επίπεδα φτώχιας, υψηλά επίπεδα ανεργίας, υψηλότατα µάλιστα επίπεδα εξωτερικής οικονοµικής βοήθειας σε εξέλιξη, χαµηλές ξένες επενδύσεις, δηµόσια διοίκηση προβληµατική και µια περιορισµένη περιφερειακή συνεργασία µε αλληλοσυγκρουόµενες επιδιώξεις εξωτερικών παραγόντων από τις λεγόµενες µεγάλες δυνάµεις.

Ποια ήταν τα σηµεία της καµπής αυτού του περιβάλλοντος; Τρία βασικά. Υπήρχε το σύµφωνο σταθερότητας το οποίο έγινε τον Ιούλιο του 1999 και δηµιούργησε µια περιφερειακή δέσµευση για διακρατική συνεργασία, µια διεθνή Ε.Ε. ηµι-σύνοδο κορυφής για την νοτιανατολική Ευρώπη που έγινε στο Ζάγκρεµπ το 2000 και ενέταξε την Σερβία στις διαδικασίες του συµφώνου και βέβαια να µην ξεχνάµε την δική µας σύνοδο της Θεσσαλονίκης, τον Ιούνιο του 2003, όπου µε τον πιο σηµαντικό τρόπο επιβεβαιώθηκε η ευρωπαϊκή προοπτική όλων των χωρών της νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Ας δούµε πώς χρηµατοδοτήθηκε αυτή η διαδικασία της ανασυγκρότησης.

Στην περίοδο λοιπόν ‘99-2001 η χρηµατοδότηση της άµεσης ανασυγκρότησης έγινε είτε από τα διεθνή τραπεζικά συστήµατα, είτε από το IMF, το διεθνές νοµισµατικό ταµείο, είτε από διεθνείς συµφωνίες χωρών µε τις χώρες τις Βαλκανικής µε ένα σύνολο περίπου 6,5 δισεκατοµµύρια ευρώ.

Και που πήγαν αυτά τα χρήµατα; Της ανασυγκρότησης πήγαν κυρίως στο οδικό δίκτυο, στην ενέργεια, στα δίκτυα ενέργειας, στο περιβάλλον, σε θέµατα διασυνοριακού εµπορίου. Και βέβαια το παρακάτω σχεδιάγραµµα δείχνει ξεκάθαρα πως η νοτιανατολική Ευρώπη είναι

- 106 -

πραγµατικά στο κέντρο των οδών διέλευσης διαφόρων δικτύων που είναι πολύ σηµαντικά γεωστρατηγικά.

Αν δούµε λίγο πιο συγκεκριµένα τα ενεργειακά δίκτυα, το σχήµα είναι περίπλοκο αλλά δείχνει ακριβώς πώς είναι όλο το ηλεκτρικό δίκτυο στην νοτιανατολική Ευρώπη, που περιλαµβάνει και τη χώρα µας.

- 107 -

Το δίκτυο του φυσικού αερίου είναι λιγότερο εκτεταµένο αλλά πιο σηµαντικό. Αν δούµε τις διεξόδους, τις οδούς διέλευσης του φυσικού αερίου είτε αργού πετρελαίου, επίσης οι γνωστοί διάφοροι αγωγοί που έρχονται από τις χώρες παραγωγής πετρελαίου –συµπεριλαµβανοµένης της οδού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης- µπορούµε να δούµε και λίγο πιο συγκεκριµένα πώς σχεδιάζεται να περάσουν η ενέργεια και το φυσικό αέριο γενικότερα από τη χώρα µας ή από την περιοχή µας προκειµένου να διοχετευτούν στην δυτική Ευρώπη.

Μεταφορές

Όσον αφορά τα µεταφορικά δίκτυα, η νοτιοανατολική Ευρώπη είναι σταυροδρόµι των Ευρω-ασιατικών δικτύων µεταφοράς αλλά και από τους γνωστούς άξονες οι οποίοι

- 108 -

διασχίζουν την νοτιοανατολική Ευρώπη και πηγαίνουν προς βορρά, προς δυσµάς και προς ανατολάς και βέβαια πιο συγκεκριµένα για τον τόπο µας και την πατρίδα µας αξίζει να δούµε πώς µοιάζει µέσα σε ένα διεθνή χάρτη η Εγνατία οδός. Πώς ακριβώς συνδέει η Εγνατία οδός και είναι η απόληξη όλων αυτών των οδικών αξόνων από βορρά, ανατολή και δύση.

Και βέβαια είναι οι γνωστοί άξονες, οι µεταφορικοί άξονες, ο κυριότερος και γνωστός σε εµάς είναι ο άξονας 10 που ανεβαίνει από την Θεσσαλονίκη και πηγαίνει προς τη µεριά της Σερβίας, είναι η λεγόµενη παρα-Εγνατία, η οποία βγαίνει προς την Αλβανία και δεν έχει ολοκληρωθεί καθώς και διάφοροι άλλοι άξονες οι οποίοι είναι ιδιαίτερα σηµαντικοί.

- 109 -

Οικονοµικοί δείκτες

Ας δούµε τώρα ορισµένους ενδιαφέροντες που θα µας δώσουν την εικόνα του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος (ΑΕΠ) στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης.

Στην περιοχή αυτήν την οκταετία του 2000-2008 θα έβλεπε κανείς ότι το ακαθάριστο προϊόν στην Ευρώπη εξελίσσεται µε ένα ρυθµό 1,4% ενώ οι χώρες τις νοτιανατολικής Ευρώπης είχανε καλύτερες επιδόσεις όσον αφορά την αύξηση του ακαθάριστου εθνικού τους προϊόντος αλλά βέβαια πολύ χαµηλότερο απόλυτο νούµερο ακαθάριστου προϊόντος. Στην Ευρώπη ο µέσος όρος είναι γύρω στις 20.000 ευρώ ανά άτοµο, ενώ στην ΝΑ Ευρώπη φθάνει µέχρι και 10.000. Οι χώρες οι οποίες έχουνε το µεγαλύτερο ακαθάριστο εθνικό προϊόν, όπως θα δείτε και παρακάτω, οι χώρες οι οποίες έχουνε προοπτική Ευρωπαϊκή.

Στον επόµενο πίνακα βλέπει κανείς τις ποσοστιαίες αυξήσεις του ακαθάριστου αυτού προϊόντος, το τι παράγει η κάθε χώρα δηλαδή τη τελευταία 2ετία 2009 και 2010 που, όπως όλοι γνωρίζουµε, στη δική µας τη πατρίδα έχουµε µειώσεις του προϊόντος που παράγουµε από 4% µέχρι 1%.

- 110 -

Εξακολουθούν να έχουνε θετικό πρόσηµο οι οικονοµίες της FYROM, της Τουρκίας και της Αλβανίας.

Με βάση το ΑΕΠ του 1989 θα βλέπαµε ότι πάλι οι οικονοµίες τις Ευρώπης έχουνε κάνει µια αύξηση γύρω στο 40% ενώ οι υπόλοιπες χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης πασχίζουν θα έλεγα να µείνουνε στον µέσον όρο που είχε το ΑΕΠ τους το 1989.

Αν θέλουµε να δούµε µια προοπτική, οι εκτιµήσεις των οικονοµικών οργανισµών είναι ότι όλες οι χώρες θα έχουνε µια αύξηση του ακαθάριστου εθνικού τους προϊόντος, άλλες περισσότερο άλλες λιγότερο, η Ευρώπη λιγότερο αλλά οι χώρες τις ανατολικής Ευρώπης έχουνε µια σηµαντική αύξηση του ακαθάριστου εθνικού τους προϊόντος από 4% έως 7% και έως 8%.

- 111 -

Αντιµετωπίζουν και αυτές οι χώρες πρόβληµα δηµόσιου ελλείµµατος και κυρίως αρχίζουµε να έχουµε προβλήµατα στη Βοσνία, στη Σερβία και στην Κροατία. Όσον αφορά το δηµόσιο χρέος, έχουµε χώρες όπου έχουνε σχετικά µικρό χρέος όπως είναι η Αλβανία, η Ρουµανία και η Βοσνία και µε αυξανόµενο χρέος τη Σερβία, Κροατία, Μαυροβούνιο και Βουλγαρία 108%. Το 2009 το χρέος της Ελλάδας ήταν στο 120% του ΑΕΠ όχι αυτό που λέµε και ακούµε σήµερα στο 150% και 160%.

Στην Ελλάδα κάποτε παράγαµε περισσότερο, παράγαµε θετικά µεγαλύτερο ποσοστό από το ΑΕΠ µας και το βλέπετε εδώ 5% και 6% είχαµε γνωστές, καλές επιδόσεις µέχρι το 2009 και µετά κάναµε αυτή τη γνωστή βουτιά όλοι και έχουµε αυτή την αρνητική µεταβολή στο ακαθάριστο εθνικό µας προϊόν.

- 112 -

Ο επόµενος πίνακας µας δείχνει την έλλειψη ρευστότητας στην αγορά. Η ύφεση η οποία δηµιουργήθηκε, δηµιούργησε και στην αγορά µια σηµαντική έλλειψη ρευστότητας η οποία αγκαλιάζει όλο τον οικονοµικό παράγοντα της Ελλάδας.

Ας έρθουµε τώρα και στις επενδύσεις που έγιναν στην νοτιοανατολική Ευρώπη. Αυτός ο πίνακας δείχνει ποιες επενδύσεις έγιναν διαχρονικά από το 1996 µέχρι το 2011 µε τους τέσσερις τελευταίους χρόνους να είναι προβλέψεις.

- 113 -

Συνολικά όµως αυτό που έχει ενδιαφέρον να θυµόµαστε σαν ένα νούµερο είναι ότι από το 1996 µέχρι το 2011 η πρόβλεψη ήταν για την νοτιοανατολική Ευρώπη 178.000.000.000 άµεσες ξένες επενδύσεις.

Αν το δείτε αυτό σε απολογιστικό πίνακα θα δείτε ότι αυτό το 178 έγινε στην πραγµατικότητα 194, περίπου 200 δισεκατοµµύρια ευρώ επενδύθηκαν στην νοτιανατολική Ευρώπη και βλέπετε πού επενδύθηκαν σε ποιες χώρες κυρίως όπως βλέπετε στην Ρουµανία και στην Βουλγαρία χώρες οι οποίες είχαν την προοπτική της ένταξης τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Αν θέλουµε να δούµε ποιες ξένες επενδύσεις έγιναν ανά χώρα είναι το ίδιο µοτίβο όπου πάλι η Βουλγαρία και η Ρουµανία έχουνε από το 1996 µέχρι και σήµερα τη µερίδα του λέοντος αν θέλετε από τις ξένες αυτές επενδύσεις. Πού πήγαν αυτές οι ξένες επενδύσεις στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης.

- 114 -

Στην µεν Ρουµανία πήγαν σε τοµείς τροφίµων, ενέργειας, εµπορίου, τηλεπικοινωνιών, τράπεζες και εξορύξεις και παρόµοια θα έλεγα ήτανε και οι περισσότερες επενδύσεις που γίνανε στις υπόλοιπες χώρες και Σερβία και Μαυροβούνιο και στην FYROM και στην Αλβανία, Βουλγαρία κυρίως σε τοµείς τροφίµων, τηλεπικοινωνιών, τραπεζών.

Στην περιοχή υπήρχανε σαφώς αντικίνητρα για τις επενδύσεις, αντικίνητρα που έχουνε να κάνουνε µε την ανεπάρκεια των υποδοµών -το ξέρουµε και από τη χώρα µας- περιορισµένη διαθεσιµότητα και πρόσβαση σε χρηµατοδοτικούς πόρους, σε τράπεζες δηλαδή, είχανε και έχουνε αναποτελεσµατικό δικαστικό σύστηµα, γραφειοκρατία που δεν ευνοεί τις επενδύσεις, η γνωστή µερίδα τις διαφθοράς, το πρόβληµα τις φορολογίας και πρόβληµα εγκληµατικότητας.

Ας δούµε τώρα και να κλείσουµε µε την Ελληνική παρουσία στην νοτιοανατολική Ευρώπη. Να δούµε τι έκανε η χώρα µας στην νοτιοανατολική Ευρώπη. Αν συγκρίνουµε τα οικονοµικά µεγέθη Ελλάδος µε την νοτιανατολική Ευρώπη θα δούµε ότι το διαχρονικό ΑΕΠ της Ελλάδας είναι σχεδόν ίσο µε το συνολικό ΑΕΠ των υπολοίπων χωρών της ΝΑ Ευρώπης.

Είναι φανερή η διαφορά της οικονοµίας και του οικονοµικού πλούτου της Ελλάδος όλα αυτά τα χρόνια. ∆εν ξέρω τι θα γίνει από εδώ και πέρα πάντως ελπίζω να συνεχίσει αυτή η προσπάθεια µε τις διαθρωτικές κινήσεις τις οποίες σκεφτόµαστε να κάνουµε σχετικά µε την προσέλκυση ξένων επενδύσεων.

Η Ελληνική επιχειρηµατική κοινότητα και το δηµόσιο µαζί επένδυσαν τα τελευταία χρόνια περίπου 37-38 δισεκατοµµύρια ευρώ, εκτός Ελλάδος, και όπως θα δείτε τον Απρίλιο του 1999 οι συνολικές Ελληνικές επενδύσεις στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης ήτανε µόνο 2,1% κυρίως στην Βουλγαρία και στην Ρουµανία και στην Αλβανία και το περίπου 60% από αυτές τις επενδύσεις είχαν γίνει από 10 µόνο συγκεκριµένες επιχειρήσεις που είχανε να κάνουνε µε το τραπεζικό σύστηµα και τις τηλεπικοινωνίες.

- 115 -

Το έτος 2009 είχαµε µια παρουσία περίπου 4.000 ελληνικών επιχειρήσεων οι οποίες απασχολούσαν σε όλες αυτές τις χώρες περίπου 200.000 εργαζόµενους, σηµαντικό ποσό και έτσι εκλαµβάνονται και από τις τοπικές κυβερνήσεις. Το συνολικό επενδυµένο Ελληνικό κεφάλαιο στις χώρες αυτές ξεπερνούσε τα 15 δισεκατοµµύρια που ήταν περίπου το 40% από τις ελληνικές επενδύσεις στο εξωτερικό. Οι περισσότερες πολυεθνικές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στα βαλκάνια είχαν µέχρι τότε την έδρα τους στην Ελλάδα. Και ο κύριος όγκος των Ελληνικών επενδύσεων πραγµατοποιήθηκε τη δεκαετία του 2000.

Ας δούµε τώρα πιο συγκεκριµένα σε κάθε χώρα την οικονοµική παρουσία της Ελλάδος στην Αλβανία, έχουµε εδώ και τον πρέσβη της Χώρας µας στην Αλβανία, ο οποίος είµαι βέβαιος πως θα µας προσθέτει στοιχεία πάνω σε αυτό και ίσως πιο επίκαιρα.

- 116 -

Οι ελληνικές επενδύσεις στην Αλβανία καλύπτουν περίπου το 27% των συνολικών επενδύσεων. Η Ελλάδα είναι ο πρώτος επενδυτής από όλες τις χώρες, στη χώρα αυτήν, µε συνολικό κεφάλαιο περίπου 800 εκατοµµύρια. Υπάρχουν 270 ελληνικές επιχειρήσεις ή επιχειρήσεις ελληνικών συµφερόντων σε τοµείς δραστηριότητος όπως οι τηλεπικοινωνίες, τράπεζες, κατασκευές, καπνός, πετροχηµικά, κλωστοϋφαντουργίας, τρόφιµα, υποδηµατοποιία κ.λπ. Κύριοι επενδυτές στην Αλβανία είναι η Ελληνική Τράπεζα της Ελλάδος η Εµπορική Τράπεζα, η Τράπεζα Πειραιώς, η Alpha bank, η Cosmote, η Vodafone Ελλάδας και τσιµεντοβιοµηχανία ΤΙΤΑΝ και θα έλεγα ότι οι ελληνικές κατασκευαστικές εταιρίες ελέγχουνε σηµαντικό ποσοστό της αλβανικής αγοράς.

Ας δούµε τη Βουλγαρία. Τα αντίστοιχα νούµερα στη Βουλγαρία έχει περίπου το 10% τον συνολικών ξένων επενδύσεων στη χώρα είναι ο δεύτερος επενδυτής µετά τη Ρωσία ως προς τις συσσωρευµένες επενδύσεις, το συνολικό νούµερο είναι περίπου 1,5 δισεκατοµµύριο. Οι ελληνικές τράπεζες στη Βουλγαρία ελέγχουν περίπου το 23,6% της Βουλγαρικής αγοράς, ο µέσος όρος των Ελληνικών επενδύσεων στην εξαετία 2001-2007 ήταν περίπου 200 εκατοµµύρια ευρώ 1.500 εταιρίες, ενώ είναι εγγεγραµµένες πάνω από 3.000 και έχουµε επενδυτές λίγο διαφορετικούς από τους άλλους την Jumbo, την Golden Hellenic, ΤΙΤΑΝ. Και στην Βουλγαρία υπάρχουν αυξανόµενα επίπεδα διµερούς εµπορίου µε µια αυξανόµενη µε µια εκτιµώµενη αύξηση της περίπου 10% από το 2000. Εδώ στον πίνακα αυτό φαίνονται οι Ελληνικές άµεσες επενδύσεις στη Βουλγαρία βέβαια φαίνεται πως το χονδρεµπόριο είναι σηµαντικό, ο χρηµατοπιστωτικός τοµέας ο σηµαντικότερος από όλους µε το χονδρεµπόριο να ακολουθεί και να ακολουθούν η αγορά ακινήτων, οι κατασκευές και η βιοµηχανία.

Στην FYROM το 2008 η Ελλάδα εξακολουθούσε να είναι ο πρώτος επενδυτής µε συνολικό κεφάλαιο περίπου 1 δισεκατοµµύριο ευρώ πάλι στους τοµείς των τροφίµων, ενέργειας, πετροχηµικά, τσιµέντο, εξορύξεις, τράπεζες, καπνός, υφαντουργία και franchising. Υπήρχε ένα σηµαντικό µερίδιο της τάξεως του 28% των Ελληνικών στις τράπεζες, 25% στην ενέργεια, 17% στις τηλεπικοινωνίες 15% στην βιοµηχανία και 10% στα τρόφιµα. Θα είναι γνωστό ότι 17 από τις 20 πιο σηµαντικές επενδύσεις στη χώρα είναι επενδύσεις µε ελληνικά κεφάλαια και υπάρχουν πάνω από 20.000 εργαζόµενοι οι οποίοι στηρίζονται στο Ελληνικό επενδυµένο κεφάλαιο στη χώρα αυτή.

- 117 -

Αν έρθουµε στη Ρουµανία µέχρι το 2009 πάνω από 4.500 ήταν εγγεγραµµένοι στις Ελληνικές επιχειρήσεις, επενδύσεις περίπου 3 δις µόνο από 530 επιχειρήσεις, ο 4ος επενδυτής µε 8% των συνολικών ξένων επενδύσεων. Το 2009 η Ελλάδα ήταν ο 5ος επενδυτής µε 1,37 δις και περίπου 5,5% των συνολικών επενδύσεων. Οι ελληνικές τράπεζες είχαν 900 υποκαταστήµατα που απασχολούσαν πάνω από 10.000 υπαλλήλους. Γνωστοί Έλληνες επενδυτές εκεί ΟΤΕ, Cosmote, ΕΤΕ, Eurobank, και η Chipita στους γνωστούς τοµείς τραπεζών, τηλεπικοινωνιών, τροφίµων, φαρµακευτικών προϊόντων κτλ.

Τέλος στη Σερβία το 2011 η χώρα µας είναι ο πρώτος επενδυτής. Ένα χρόνο πριν (2010) ήταν ο 10ος. Άµεσες επενδύσεις αγγίζουν τα 10 περίπου δις και συνδυασµένες άµεσες και έµµεσες επενδύσεις τα 2,5 δις. Ένα σηµαντικό ποσό εξ αυτών, το 1,2 είναι επενδυµένα σε αυτά που λέγονται αρχικές επενδύσεις, βασικές επενδύσεις για αυτό χρησιµοποιείται ο αγγλικός όρος Greenfield, που από µόνες τους δηµιούργησαν 25.000 θέσεις εργασίας. Οι επενδυτές, πάλι από τους χώρους των τηλεπικοινωνιών, των τραπεζών, και των βιοµηχανιών τροφίµων, ο ετήσιος όγκος των εµπορικών συναλλαγών στα επίπεδα περίπου των 500 εκατοµµυρίων.

Κλείνοντας θα ήθελα να πω ότι για την Ελλάδα, γιατί αυτή µας ενδιαφέρει κυρίως και αυτήν εξετάζουµε σήµερα περισσότερο αν θέλετε από παλαιότερα. Στην Ελλάδα ξεκινήσαµε πολύ δυναµικά κυρίες και κύριοι, συµπερασµατικά η Ελλάδα πραγµατικά στήριξε και πολιτικά και οικονοµικά την Ευρωπαϊκή προοπτική όλων των χωρών της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Θυµάµαι και ήµουν προσωπικός µάρτυρας από δεκάδες εκατοντάδες ταξίδια Ελλήνων εκπροσώπων τεχνογνωσίας προς τις χώρες αυτές όπως επίσης και δεκάδες εκατοντάδες φιλοξενίες συνεργατών, ανθρώπων που ήθελαν να εκπαιδευτούν σε τµηµατικούς τοµείς και ήρθαν στην Ελλάδα για να πάρουν αυτή την εκπαίδευση. Η Ελλάδα ηγήθηκε της προσπάθειας της περιφερειακής συνεργασίας και ξεκίνησε σαν ένας από τους σηµαντικότερους, ο σηµαντικότερος θα έλεγα, επενδυτής στην νοτιοανατολική Ευρώπη, και µέχρι το 2009 ανήκαµε στους 5 µεγαλύτερους επενδυτές της περιοχής. Θα έλεγα, αν θα µε ρωτούσατε για τη σηµερινή κατάσταση, πως τα πράγµατα είναι αισιόδοξα στην περιοχή, οι Ελληνικές επιχειρήσεις εξακολουθούν να είναι σηµαντικές στην νοτιοανατολική Ευρώπη παρά το γεγονός ότι δεν έχουν τον ίδιο ρυθµό, τον οποίον είχανε όταν ξεκινήσαµε. Ξεκινήσαµε λοιπόν δυναµικά αλλά θα έλεγα ότι δεν αξιοποιήσαµε την ευκαιρία την οποία µας δόθηκε.

Η Ελληνική επενδυτική και οικονοµική δραστηριότητα υποχώρησε στην δεκαετία του 2000 σε σχέση µε τις υπόλοιπες επενδύσεις, θα έλεγα ότι µας προλάβανε τελικώς επιχειρήσεις από άλλες χώρες όπως κυρίως η Τουρκία, πρόσφατα και η Αυστρία. Ξεκινήσαµε µε θάρρος αλλά δυστυχώς σε αρκετές περιπτώσεις κάπως ευκαιριακά. Οι επιχειρήσεις εκείνες, οι οποίες είχαν τεχνογνωσία και είδανε το θέµα των επενδύσεων στην νοτιοανατολική Ευρώπη µε µακροπρόθεσµη στρατηγική παρέµειναν και βρίσκονται εκεί εν δυνάµει και αποτελούν και θα αποτελούν τους πυρήνες της εξελίξης των επενδύσεων στο µέλλον. Θα έλεγα ότι η βιωσιµότητα των Ελληνικών επενδύσεων αλλά και τα ερείσµατα της χώρας, γιατί η οικονοµία και τα ερείσµατα της χώρας πολλές φορές πηγαίνουνε µαζί, και οι πρέσβεις θα µιλήσουν για αυτό πολύ περισσότερο. ∆υστυχώς επηρεάστηκαν αυτές οι επενδύσεις από µια ελλιπή οργάνωση και µια ελλιπή στρατηγική στήριξης των Ελληνικών αρχών προς τον ιδιωτικό τοµέα, ένα µόνιµο πρόβληµα το οποίο έχουµε στη χώρα µας, όσον αφορά την στήριξη του ιδιωτικού τοµέα από τον κρατικό τοµέα και θα έλεγα ότι το έλλειµµα µιας µακροπρόθεσµης στρατηγικής και οργανωµένης υλοποίησης της Ελληνικής βαλκανικής πολιτικής επηρέασε επίσης δυσµενώς το γενικότερο κλίµα εµπορικών και οικονοµικών σχέσεων µεταξύ Ελλάδος και άλλων χωρών της νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.

- 118 -

- 119 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

1η Ενότητα

ΘΕΜΑ: ∆ηµοσιογραφική Προσέγγιση των Εξελίξεων στα Βαλκάνια

ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Τζίµας Σταύρος ∆ηµοσιογράφος – Συγγραφέας ∆ιευθυντής Γραφείου Θες/νικης της «Καθηµερινής» και του ΑΠΕ Μακεδονίας

- 120 -

- 121 -

Σταύρος ΤΖΙΜΑΣ ∆ηµοσιογράφος - Συγγραφέας

Ο Τζίµας Σταύρος γεννήθηκε στον Αυλότοπο Σουλίου Θεσπρωτίας και σπούδασε οικονοµικά στο Πανεπιστήµιο Μακεδονίας της Θεσσαλονίκης.

Εργάστηκε στις εφηµερίδες "Τα Νέα" και "Το Ποντίκι", στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων ενώ υπήρξε συνεργάτης της Σουηδικής Ραδιοφωνίας.

Από το 1996 διευθύνει το γραφείο Θεσσαλονίκης της "Καθηµερινής" και από το 2008 είναι αναπληρωτής πρόεδρος και διευθυντής της ∆ιεύθυνσης Μακεδονίας του Αθηναϊκού-Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων.

Από τις αρχές της δεκαετίας του '90 καλύπτει ρεπορτάζ Βαλκανίων, µε αποστολές στους πολέµους Βοσνίας, Κοσσόβου, Πρώην Γιουγκοσλαβικής ∆ηµοκρατίας της Μακεδονίας. Έχει τιµηθεί µε το βραβείο προαγωγής της δηµοσιογραφίας του Ιδρύµατος Μπότση για τις έρευνές του γύρω από τα κυκλώµατα εµπορίας γυναικών αλλά και από το Ίδρυµα Εθνικής Συµφιλίωσης της Αλβανίας" για τα ρεπορτάζ που αφορούσαν στις αιµατηρές βεντέτες στον αλβανικό βορρά. Είναι παντρεµένος και έχει δύο κόρες.

Είναι ο συγγραφέας του Βιβλίου «Στον Εθνικισµό του Αστερισµού - Αλβανία και Ελλάδα στη Μετά Χότζα Εποχή» Εκδόσεις Επίκεντρο, 2010.

- 122 -

- 123 -

∆ηµοσιογραφική Προσέγγιση των Εξελίξεων στα Βαλκάνια

Σεβαστοί απόστρατοι αξιωµατικού, αξιότιµοι κύριοι.

∆εν θα προβώ σε θεωρητικές προσεγγίσεις, ούτε σε πολιτικο-διπλωµατικές αναλύσεις για την γιουγκοσλαβική τραγωδία που απείλησε µε αποσταθεροποίηση τα Βαλκάνια και οι συνέπειές της δεν έχουν εκλείψει πλήρως. Αυτά θα τα κάνουν αµέσως µετά οι διακεκριµένοι πρέσβεις µας που βρίσκονται στο πάνελ. Από την πλευρά µου θα προσπαθήσω να φωτίσω κάποια άγνωστα ή ελάχιστα γνωστά στο ευρύ κοινό γεγονότα που οδήγησαν στην διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και προκάλεσαν ποτάµια αίµατος.

Κυρίως θα αναφερθώ στο πως και για ποιους λόγους οδηγήθηκε στην κατάρρευση το γιουγκοσλαβικό πείραµα, αλλά και σε κάποια δραµατικά παρασκήνια που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των πραγµάτων.

Το Ξήλωµα του Πουλόβερ

Το πρωινό της 4ης Μαΐου του 1980. η νοσοκόµα Μιριάνα Τσάλιτς, δεν πήγε στη δουλειά της στο Πανεπιστηµιακό Ιατρικό Κέντρο της Λιουµπλιάνας όπου εργαζόταν στην µονάδα αιµοκάθαρσης. Εκείνη την ηµέρα δεν την είχε καλέσει η διεύθυνση για να συνδέσει το αιµολυτικό µηχάνηµα στον διακεκριµένο ασθενή που κουράριζε από τις αρχές Ιανουαρίου και µε δεδοµένο ότι ήταν ηµέρες πρωτοµαγιάτικης αργίας, σκέφτηκε να πάει εκδροµή στην εξοχή µε την οικογένειά της. Έβρεχε όµως και έτσι αποφάσισαν να πεταχτούν σε µια κλειστή κρατική πισίνα για να κολυµπήσουν. Καθώς διέσχιζε την οδό Ζάλοσκα µπροστά στο νοσοκοµείο έστρεψε ενστικτωδώς το βλέµµα της προς τον 7ο όροφο του κτιρίου. Τα φώτα του θαλάµου της αιµοκάθαρσης ήταν σβηστά και όλα ήταν σκοτεινά. «Κατάλαβα ότι όλα είχαν τελειώσει», θα µου πει τριάντα χρόνια µετά στην Λιουµπλιάνα η Τσάλιτς. Ο Γιόζιπ Μπρόζ-Τίτο ήταν νεκρός.

Εκείνο που ίσως δεν είχε συνειδητοποιήσει τότε η νεαρή και πανέµορφη νοσοκόµα ήταν ότι από εκείνη την ηµέρα άρχιζε ο επιθανάτιος ρόγχος της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας που θα σβήσει είκοσι χρόνια µετά αφήνοντας πίσω του ερείπια και εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και τραυµατίες!

«Όταν το µεσηµέρι επέστρεψα στο σπίτι και άνοιξα την τηλεόραση, το πρόγραµµα είχε διακοπεί και στην οθόνη κυµάτιζε µεσίστια η σηµαία της Γιουγκοσλαβίας…».

Η Μιριάνα Τσάλιτς, όπως και οι άλλοι Γιουγκοσλάβοι, δεν είχε γνωρίσει άλλον ηγέτη, αφού ο Τίτο κυβερνούσε αδιαλείπτως επί τριάντα πέντε χρόνια και θα της ήταν δύσκολο να παραδεχθεί ότι πλησιάζει το τέλος του, αν δεν ζούσε στο προσκέφαλο του τις τελευταίες ώρες του.

«Την προηγούµενη µέρα, αργά το απόγευµα του κάναµε την τελευταία αιµοκάθαρση και φαινόταν ότι θα καταλήξει. Ο πυρετός δεν έπεφτε και τα ζωτικά του σηµεία ( σφυγµός, αναπνοή, πίεση...) δεν ήταν σταθερά. Τον αποχαιρέτησα χαµηλόφωνα, κρατώντας του το χέρι, κάτι που σίγουρα δεν ένιωσε γιατί ήταν σε λήθαργο και υπό την επήρεια φαρµάκων για να µην υποφέρει. ∆εν θα ξεχάσω ότι το πρόσωπό του παρέµενε όµορφο, και το δέρµα του ήταν χαλκοκόκκινο και ζωηρό…» θυµάται.

Η περιπέτεια της υγείας του Τίτο ξεκίνησε στις 3 Ιανουαρίου του 1980 όταν διακοµίστηκε από το Βελιγράδι εσπευσµένα στο νοσοκοµείο της Λιουµπλιάνα όπου υποβλήθηκε σε αναλυτικές εξετάσεις. Ήταν ογδόντα εφτά χρόνων και υπέφερε επί πολλά χρόνια από σάκχαρο και αθηροσκλήρωση.

∆υο µέρες µετά πήρε εξιτήριο και αναχώρησε για το σπίτι του στο φηµισµένο χειµερινό θέρετρο του Μπρντό, στη βόρεια Γιουγκοσλαβία, όµως σύντοµα η κατάστασή του επιδεινώθηκε και µεταφέρθηκε εκ νέου στο νοσοκοµείο της Λιουµπλιάνα.

- 124 -

Καθώς οι ανησυχητικές φήµες για την κατάσταση της υγείας του διέτρεχαν την Γιουγκοσλαβία αλλά και όλο τον κόσµο, µια και ο Τίτο ήταν προσωπικότητα παγκόσµιας ακτινοβολίας, δυο διάσηµοι καρδιοχειρουργοί της εποχής, ο αµερικάνος Michael DeBakey και ο σοβιετικός Marat Knyazev έσπευσαν στην Λιουµπλιάνα για να βοηθήσουν, αλλά οι Γιουγκοσλάβοι γιατροί του, αποφάσισαν ότι αυτοί είχαν τον πρώτο και τελευταίο λόγο. Η καχυποψία ήταν φανερή.

Παρά την ιδιαίτερα επιβαρυµένη κατάσταση της υγείας του οι γιατροί του προχώρησαν σε εγχείρηση για την αφαίρεση ανευρύσµατος στο αριστερό του πόδι αλλά ο ασθενής υπέστη γάγγραινα και αναγκάστηκαν να το ακρωτηριάσουν από το γόνατο και κάτω, παρά τις αρχικές αντιρρήσεις του ιδίου-ο Τίτο έδινε µεγάλη σηµασία στην εµφάνισή του, ντυνόταν «στην τρίχα» και γενικά είχε την φήµη του γοητευτικού ηγέτη - που όµως στη συνέχεια κάµφθηκαν.

Στην αρχή το ιατρικό επιτελείο του ανακοίνωσε ότι «η γενική κατάστασή του είναι καλή», σύντοµα όµως παραδέχθηκε ότι η εγχείρηση «δεν είχε το επιθυµητό αποτέλεσµα». Εµφανίστηκαν επιπλοκές σε ζωτικά όργανα, τα νεφρά έπαψαν να λειτουργούν και στις 17 Φεβρουαρίου µεταφέρθηκε στον θάλαµο αιµοκάθαρσής.

Η αντίστροφη µέτρηση είχε αρχίσει. Θα έβγαινε από εκεί στις 4 Μαΐου νεκρός. Όσο πλησίαζε το τέλος, τόσο τα σενάρια για το τι θα απογίνει η µετέπειτα Γιουγκοσλαβία φούντωναν. Ο Τίτο ήταν ο εγκέφαλος και η ραχοκοκαλιά της οµοσπονδίας, ο ηγέτης που συνένωσε υπό την σκέπη ενός κράτους πολυγλωσσικές και πολυθρησκευτικές εθνότητες και πέτυχε να στηρίξει το οικοδόµηµα µε πυλώνες το κόµµα και τον στρατό. Πως θα συνέχιζαν όλοι αυτοί χωρίς την πυγµή του; Θα εξακολουθούσαν να συνυπάρχουν αρµονικά ή θα αναβίωναν προαιώνιοι ανταγωνισµοί και εθνοτικά πάθη που θα κατασπάρασσαν τη χώρα; Σε µια τέτοια εξέλιξη πως θ αντιδρούσε η Σοβιετική Ένωση; θα έστελνε τα τανκς για να αποκαταστήσουν την τάξη; Οι φήµες που κυκλοφόρησαν για ενδεχόµενη σοβιετική επέµβαση οδήγησαν την Μόσχα σε οργισµένη διάψευση µέσω του κρατικού πρακτορείου ειδήσεων ΙΤΑΡ ΤΑΣ χαρακτηρίζοντάς τες «ωµές και προκλητικές». Το αµεσότερο όµως ζήτηµα που ετίθετο πρακτικά ήταν αυτό της διαδοχής του. Θα ασκούσε την εξουσία το συλλογικό προεδρείο, απαρτιζόµενο από εκπροσώπους των έξι δηµοκρατιών και των δυο αυτόνοµων περιοχών (Βοϊβοντίνα, Κόσσοβο), όπως όριζε το σύνταγµα που είχε φτιάξει ο ίδιος ή θα ξεσπούσε µάχη στο κόµµα και τα κέντρα λήψης των αποφάσεων για την αντικατάσταση της συλλογικής ηγεσίας από ένα µόνο πρόσωπο και ποιο µπορούσε να ήταν αυτό;

Όλοι αντιλαµβάνονταν ότι ήταν θέµα χρόνου η πολυεθνοτική χώρα να εισέλθει σε τροχιά θεσµικής αποσύνθεσης αφού εξέλειπε το στιβαρό χέρι για να συγκρατήσει τις φυγόκεντρες εθνοτικές δυναµικές που βρήκαν πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθούν. Το ξήλωµα του «πουλόβερ» δεν θα αργούσε να ξεκινήσει.

Οι Λόγοι της ∆ιάλυσης

Μέσα σε λιγότερο από δέκα χρόνια, θα δηµιουργηθούν όλες εκείνες οι συνθήκες που θα οδηγήσουν µε τον πλέον τραγικό τρόπο στην κατάρρευση του γιουγκοσλαβικού πειράµατος: Θ’ αρχίσει η βαθµιαία διάλυση του σοβιετικού µπλοκ, η ύπαρξη του οποίου καθιστούσε την παρουσία της ενιαίας και αδέσµευτης Γιουγκοσλαβίας ως παράγοντα ισορροπίας µεταξύ ανατολικού και δυτικού συνασπισµού σε µια εποχή που ο ψυχρός πόλεµος βρισκόταν στην κορύφωσή του.

Η κατάσταση της οικονοµίας της αυτοδιαχείρισης χειροτέρευε διαρκώς και οι πλέον αναπτυγµένες οικονοµικά ∆ηµοκρατίες της Σλοβενίας και της Κροατίας συµπεριφέρονταν περίπου ως ξένο σώµα στρέφοντας το βλέµµα τους προς το Βερολίνο, το Βατικανό και την Βιέννη µε τα οποία τις συνέδεαν ιστορικοί δεσµοί και γυρίζοντας την πλάτη προς το Βελιγράδι και τους Σέρβους τους οποίους ούτως ή άλλως θεωρούσαν περίπου κατακτητές.

- 125 -

Η εντεινόµενη φτώχεια και η απουσία, επί δεκαετίες, της δηµοκρατίας, έδωσαν πρόσφορο έδαφος στους εθνικισµούς. Αποδείχθηκε µε την απουσία του Τίτο ότι το µοντέλο της υποχρεωτικής και επιβεβληµένης συµβίωσης εθνοτήτων µε διαφορετικές θρησκείες, οικονοµικές δυνατότητες, κουλτούρα και παραδόσεις που είχε επινοήσει ο στρατάρχης απέτυχε: το σύστηµα δεν µπόρεσε να γεννήσει τον «γιουγκοσλάβο άνθρωπο», τον πολίτη µε την γιουγκοσλαβική συνείδηση.

Οι Κροάτες αισθάνονταν στην ψυχή τους και πάνω απ’ όλα Κροάτες, το ίδιοι και οι Σλοβένοι, οι Σέρβοι κλπ. Ήταν λίγοι εκείνοι που ένιωθαν πραγµατικά Γιουγκοσλάβοι και θα αποδειχθεί αυτό µε την πιο ήπια µορφή του στις µόνες δηµοκρατικές εκλογές του 1989 που έγιναν στην Γιουγκοσλαβία, όπου το κόµµα της «Γιουγκοσλαβικής Ιδέας» του πρωθυπουργού Αντε Μάρκοβιτς συγκέντρωσε ποσοστό µόλις 9%, ενώ τα εθνικιστικά κόµµατα σάρωσαν, αλλά και τους πολέµους που ακολούθησαν. Το σύστηµα, αντιδηµοκρατικό στην πραγµατικότητα, δεν επιβίωσε επί τρεις και πλέον δεκαετίες χάρη στην λαϊκή αποδοχή, στήριξη και συµµετοχή των πολιτών, αλλά σε τρεις πυλώνες που ασκούσανε την πραγµατική εξουσία: τον ηγέτη, τον Τίτο δηλαδή ο οποίος για τους Γιουγκοσλάβους, ειδικά για τους παλαιότερους, ήταν, βοηθούσης και της καλλιεργούµενης από το καθεστώς προσωπολατρίας ένας µύθος, το κόµµα της Ένωσης Γιουγκοσλάβων Κοµµουνιστών και τον στρατό. Όταν αυτοί εξέλειψαν σηµειώθηκαν τεκτονικές αλλαγές που έφεραν ερείπια ενός βαριά άρρωστου οικοδοµήµατος.

O Μίλοβαν Τζίλας, θεωρητικός του γιουγκοσλαβικού µοντέλου, επί µακρόν στενός συνεργάτης του Τίτο και µετέπειτα σφοδρός πολέµιος του στρατάρχη θα πει σχεδόν προφητικά το 1981 στον Αµερικανό δηµοσιογράφο Robert Kaplan: «Το σύστηµά µας φτιάχτηκε µόνο για να το διευθύνει ο Τίτο. Τώρα που ο Τίτο έφυγε και που η οικονοµική µας κατάσταση γίνεται κρίσιµη, θα δηµιουργηθεί µια φυσική τάση για µια µεγαλύτερη συγκέντρωση της εξουσίας. Όµως αυτή η συγκέντρωση δεν θα πετύχει επειδή θα έρθει αντιµέτωπη µε εθνοτικο-πολιτικές βάσεις εξουσίας στα δηµοκρατίες.

∆εν πρόκειται για κλασσικό εθνικισµό αλλά για έναν πιο επικίνδυνο, γραφειοκρατικό εθνικισµό, βασισµένο σε οικονοµικά ατοµικά συµφέροντα. Έτσι θα αρχίσει να καταρρέει το γιουγκοσλαβικό σύστηµα…».∆εν έπεσε έξω ο βαθειά φιλοσοφηµένος Τζίλας. Έχουν ευθύνες οι δυτικοί για την διάλυση και κυρίως µε τον τρόπο που αυτή συντελέσθηκε;

Γράφτηκαν πολλά για τον «δυτικό δάκτυλο» και τον ρόλο Ευρωπαίων, Αµερικανών και Ρώσων στη ανθρωποσφαγή που ακολούθησε, όµως η µεγάλη αλήθεια είναι ότι κατάρρευση ήρθε από µέσα, ανεξάρτητα µε το εάν η ∆ύση και ειδικά η Γερµανία επιτάχυναν µε την στάση τους τις εξελίξεις.

Ας δούµε όµως πρώτα πως οι Γιουγκοσλάβοι κήδεψαν τον Τίτο. Ο Μάρτιος του 1991 µπήκε µε την οσµή του πολέµου να γίνεται αισθητή στο Βελιγράδι, το Ζάγκρεµπ, την Λιουµπλιάνα και τις πρωτεύουσες των άλλων οµόσπονδων ∆ηµοκρατιών.

Η Κροατία είχε αρχίσει ήδη να εξοπλίζεται προετοιµαζόµενη για βίαια αποχώρηση από την πνέουσα τα λοίσθια Γιουγκοσλαβία σε περίπτωση δυναµικής αντίδρασης των Σέρβων, όπως και έγινε.

Οι Σλοβένοι µε συντριπτική πλειοψηφία είχαν αποφασίσει σε δηµοψήφισµα την ανεξαρτησία τους το ίδιο και οι Σέρβοι της Κράινα, περιοχή της Κροατίας στην οποία κυριαρχούσε το σερβικό στοιχείο.

Η Ένωση Γιουγκοσλάβων Κοµµουνιστών, ο ένας από τους δυο πόλους της οµόσπονδης εξουσίας, που είχαν αποµείνει µετά τον θάνατο του Τίτο, είχε διαλυθεί από τις αρχές του 1990 και θα τον ακολουθούσε και ο Γιουγκοσλαβικός Λαϊκός Στρατός. ∆υο γραµµές διαµορφώνονταν εκείνη την περίοδο σε σχέση µε το µέλλον της Γιουγκοσλαβίας.

Την µία πρέσβευε ο πρόεδρος της Σερβίας και ανερχόµενο αστέρι του σέρβικου

- 126 -

εθνικοπατριωτισµού, κοµµουνιστής Σλόµπονταν Μιλόσεβιτς και ήθελε µια πιο συγκεντρωτική οµοσπονδία µε «καρδιά» το Βελιγράδι και την άλλη αυτή της χαλαρής συνοµοσπονδίας, της διάλυσης στην ουσία, την οποία πρέσβευαν ο φανατικός εθνικιστής Πρόεδρος της Κροατίας Φράνιο Τούτσµαν και οι αισθανόµενοι απολύτως ξένοι στην Γιουγκοσλαβία, Σλοβένοι.

Οι Σέρβοι διακινούσαν ως εναλλακτική λύση την συνοµοσπονδία «4+2», δηλαδή µια οµόσπονδη οντότητα αποτελούµενη από την Σερβία, το Μαυροβούνιο, τη Βοσνία και την Λ∆ της Μακεδονίας και από την άλλη την Κροατία και Σλοβενία, που όµως δεν έτυχε ποτέ σοβαρής συζήτησης.

Και πώς να τύχει άλλωστε αφού όλοι οι «παίχτες» είχαν αντιληφθεί ότι τα πράγµατα τραβούσαν ήδη τον δρόµο τους και απλώς αναζητούσαν τρόπους να απαλλαγεί ο ένας από τον άλλον χωρίς να αλληλοσφαγούν;

Σε αυτή την ατµόσφαιρα και ενώ τα ποτάµια του εθνικισµού φούσκωναν ακολουθώντας την ορµή των αφρισµένων νερών του ∆ρίνου και του Σάβα, στο παρασκήνιο καταβάλλονταν οι ύστατες προσπάθειες µε σκοπό, όχι πλέον να µείνει η Γιουγκοσλαβίας ως έχει, αλλά να αποφευχθεί ο πόλεµος.

Το Βελιγράδι συγκλονιζόταν από διαδηλώσεις. ∆εκάδες χιλιάδες νέοι, κυρίως φοιτητές αξίωναν καθηµερινά στους δρόµους να φύγει ο Μιλόσεβιτς, να γίνουν δηµοκρατικές µεταρρυθµίσεις στη χώρα. Υπήρχαν ήδη δυο νεκροί στις συγκρούσεις µε την αστυνοµία και ο κίνδυνος επέκτασης της λάβας σε ολόκληρη την επικράτεια διαγραφόταν ορατός. Η σκέψη όσων ήλπιζαν ότι µπορεί να προληφθεί γενικευµένη έκρηξη και συνεπώς και η διάλυση στράφηκε στον διαλυµένο σχεδόν οµοσπονδιακό στρατό. Να αποκαταστήσουν δηλαδή την τάξη και να αποτρέψουν τις αποσχίσεις τα τανκς. Η επέµβαση, εξάλλου, του στρατού προβλεπόταν από το σύνταγµα µε τη µορφή «νόµιµου πραξικοπήµατος».

Τη δύσκολη απόφαση, κλήθηκε να λάβει το ηµιπαράλυτο συλλογικό προεδρείο σε µια δραµατική συνεδρίαση που ξεκίνησε στις 9 Μαρτίου 1991 υπό µυθιστορηµατικές συνθήκες.

Ο Βασίλ Τουπούρκοφσκι, είκοσι εννιά µόλις χρόνων τότε ήταν εκλεγµένος εκπρόσωπος της «Λ.∆ της Μακεδονίας» στο συλλογικό προεδρείο, ήταν ο «πιτσιρικάς» της συλλογικής γιουγκοσλαβικής ηγεσίας. Έξυπνος και µε πολιτική κρίση, θεωρείτο το ανερχόµενο αστέρι της γιουγκοσλαβικής πολιτικής. Εκτός των άλλων κρατούσε και τις διεθνείς επαφές της Γιουγκοσλαβίας αφού ήταν ο µόνος που γνώριζε άριστα την αγγλική γλώσσα. Θα µου αφηγηθεί µε γλαφυρότητα τα παρασκήνια της διάλυσης, όπως τα έζησε τις κρίσιµες ώρες. «Εκείνες τις µέρες η κατάσταση ήταν πραγµατικά έκρυθµη εξαιτίας των διαδηλώσεων. Τέθηκε τότε θέµα από τους Σέρβους να χρησιµοποιήσουµε τον στρατό για να προλάβουµε τα χειρότερα. Το απόγευµα της 9ης Μαρτίου ο εκπρόσωπος της Σερβίας Μπόρισλαβ Γιόβιτς, ο οποίος ήταν τότε προεδρεύων της συλλογικής προεδρίας, επιχείρησε να λάβει διαβουλευόµενος τηλεφωνικά µε τα υπόλοιπα µέλη την απόφαση για στρατιωτική επέµβαση. Εµείς συναινέσαµε. Θέλαµε να κάνουµε επίδειξη δύναµης, δίνοντας στον στρατό την άδεια να βγει µε τανκς σε δύο δρόµους του Βελιγραδίου για να προστατεύσει το εθνικό κοινοβούλιο και τις πρεσβείες.

∆ώσαµε λοιπόν τηλεφωνικά το «πράσινο φως» αλλά µόνο για το Βελιγράδι. Οι Σλοβένοι και οι Κροάτες διαφώνησαν. Έδωσα την συγκατάθεσή µου υπό τρεις όρους. Πρώτον, ότι τα τανκς θα αναπτυχθούν γύρω από το κοινοβούλιο και για να προστατεύσουν τις ξένες πρεσβείες, να µην είναι οπλισµένα και το επόµενο πρωί να πραγµατοποιηθεί έκτακτη συνεδρίαση της προεδρίας. Όλα αυτά έγιναν στις 9 Μαρτίου

Την επόµενη έγινε µια έκτακτη συνεδρίαση στην οποία ελήφθη η απόφαση για αποµάκρυνση των τανκς, όµως οι διαδηλώσεις συνεχίζονταν και γίνονταν δυναµικότερες. Έτσι ορίστηκε και νέα συνεδρίαση για τις 11 Μαρτίου. Ήταν η κρισιµότερη και µας γνωστοποιήθηκε µέσω τηλεόρασης µε δραµατικό κάλεσµα.

- 127 -

Το πρωί της 11ης Μαρτίου- η συνάντηση είχε προγραµµατιστεί για τις 4 µετά το µεσηµέρι- πήγα στο γραφείο του προέδρου Γκλιγκόροφ στα Σκόπια ο οποίος ήταν διστακτικός. Μού είπαν «µην πας στο Βελιγράδι, γιατί θα σε συλλάβουν» Εν τω µεταξύ, ελεύθεροι σκοπευτές είχαν αναπτυχθεί ήδη στη στρατιωτική λέσχη στο κέντρο των Σκοπίων. Εγώ είπα όχι, εξελέγην από τον λαό και είµαι υποχρεωµένος να πάω και εκείνος συµφώνησε.

Η συνάντηση έγινε σε µια κρύπτη, για µυστικές συσκέψεις. Ήταν και αυτό δραµατικό. Ήταν Μάρτιος. Είχε πολύ κρύο και δεν υπήρχε θέρµανση στον χώρο. Τρέµαµε. Υπήρχε µια κάµερα, που µαγνητοσκοπούσε τη συνάντηση. Όλοι οι στρατιωτικοί καθόταν από τη µια πλευρά µε τον Γιόβιτς και από την άλλη πλευρά καθόµασταν όλοι εµείς. Οι στρατιωτικοί ήταν καλά ντυµένοι και δεν έτρεµαν. Τη συνάντηση άνοιξε ο εκπρόσωπος της Κροατίας και αντιπρόεδρος του συλλογικού προεδρείου Στιπε Μέσιτς οποίος είπε λίγα λόγια και στη συνέχεια έδωσε τον λόγο στον υπουργό Άµυνας Καντίγεβιτς.

Ο Καντίγεβιτς εµφάνισε µια δραµατική εικόνα των όσων συνέβαιναν στη Γιουγκοσλαβία και πρότεινε την επιβολή έκτακτων µέτρων. Επρόκειτο για συνταγµατικά µέτρα, στο πλαίσιο των οποίων ο πρόεδρος (η προεδρία σ’ αυτή την περίπτωση) έδινε τον έλεγχο της χώρας στον στρατό. Θα µπορούσαµε να το χαρακτηρίσουµε ένα είδος «νόµιµου πραξικοπήµατος».

Στη συνέχεια πήρε τον λόγο ο Γιόβιτς που υποστήριξε θερµά τα µέτρα. Ακολούθησε σύντοµη συζήτηση. Χρειαζόταν πέντε ψήφους για να υπάρξει πλειοψηφία. Ο Μέσιτς είπε όχι, εγώ καθόµουν δεύτερος και είπα όχι, το Μαυροβούνιο είπε ναι και συντάχθηκε µε τη Σερβία και ήταν τρεις ψήφοι εναντίον δύο. Και µετά ήρθε η έκπληξη. Ο Σαπούντζιου από το Κόσσοβο είπε ναι. Ήταν άρρωστος και οι Σέρβοι τον είχαν κουβαλήσει από το στρατιωτικό νοσοκοµείο όπου νοσηλευόταν για να διαµορφώσουν πλειοψηφία. ∆εν ήξερε στην πραγµατικότητα τι του γινόταν. Μετά από αυτό ήρθε η σειρά του εκπροσώπου της Βοσνίας Μπογκίσεβιτς. Εάν ψήφιζε «ναι» , θα επιβάλλονταν έκτακτα µέτρα και ο στρατός θα αναλάµβανε την εξουσία στην Γιουγκοσλαβία. ∆εν ψήφισε, όµως. ∆εν είπε τίποτα. Ο Γιόβιτς του φώναζε , «πάρε θέση ψήφισε ναι, ψήφισε όχι», αλλά αυτός δεν ψήφισε, δεν είπε τίποτα. Τότε, ο Γιόβιτς είπε «εντάξει, δεν υπάρχει απόφαση».

Παρενέβηκα εγώ στη συζήτηση και είπα ότι χρειαζόµαστε περισσότερο χρόνο, µεγαλύτερη ανάλυση και διαβουλεύσεις και γι’ αυτό να γυρίσουµε πίσω, στις δηµοκρατίες µας και µετά να ξανασυναντηθούµε για να αποφασίσουµε.

Συµφώνησαν και βγήκαµε από την µυστική κρύπτη όπου µας περίµεναν τα αυτοκίνητά µας, πήγαµε στο αεροδρόµιο, τα αεροπλάνα µας ήταν εκεί, τα πήραµε και φύγαµε.

Αυτό όπως αποδείχθηκε ήταν θέµα τακτικής του Γιόβιτς. Γιατί την επόµενη, στις 12 Μαρτίου, ο Καντίγεβιτς πήγε µυστικά στη Μόσχα προκειµένου να ζητήσει στήριξη από το Κρεµλίνο για «νόµιµο πραξικόπηµα» του στρατού. ∆εν του έδωσαν οι σοβιετικοί ηγέτες την στήριξη που ήθελε και επέστρεψε άπρακτος. Το πληροφορηθήκαµε αυτό και πείσαµε τον εκπρόσωπο της Σλοβενίας να επιστρέψει και έτσι στην δεύτερη ψηφοφορία, στις 13 Μαρτίου, κερδίσαµε 5-3.

Νωρίτερα είχα πάει στο στρατιωτικό νοσοκοµείο και είπα στον κοσοβάρο εκπρόσωπο Σαπουντζίου ότι, «εάν περάσουν τα µέτρα, µε τη δική σου ψήφο, όλοι εσείς στο Κόσσοβο θα καταστραφείτε». Φαίνεται ότι, το ξανασκέφτηκε και έτσι στην δραµατική ψηφοφορία νικήσαµε 5-3.

Έγινε και τρίτη συνεδρίαση στις 14 Μαρτίου όπου µε δραµατικό τρόπο, γύρω στα µεσάνυχτα, ο Γιόβιτς και οι εκπρόσωποι από τη Βοϊβοντίνα και το Μαυροβούνιο παραιτήθηκαν.

Την επόµενη ηµέρα συνεδριάσαµε οι πέντε από εµάς. Ήταν ο αντιπρόεδρος, ο Μέσιτς, ο οποίος, µε νόµιµο τρόπο, µπορούσε να συγκαλέσει συνεδρίαση. Ωστόσο, παρά την

- 128 -

παραίτησή τους, οι τρεις παρέµειναν µέλη της προεδρίας, καθώς θα έπρεπε το κοινοβούλιο να επικυρώσει τις παραιτήσεις. Βάσει των εσωτερικών κανονισµών της προεδρίας, εάν ένα µέλος αυτής ζητήσει τη σύγκληση συνεδρίασης, τότε ο πρόεδρος πρέπει να τη συγκαλέσει. Τότε, στείλαµε ένα φαξ στον Γιόβιτς. Όταν έλαβε το φαξ, µε πήρε στο τηλέφωνο και µού είπε οργίλος «µην παίζεις µαζί µου». ∆εν ήµουν φιλικός. Του απάντησα σε υψηλούς τόνους: πρόεδρε, σεβάσου τους εσωτερικούς κανόνες.

Συγκάλεσε τελικά συνεδρίαση, αλλά αυτοί οι τρεις, Βοϊβοντίνα, Κόσσοβο, Μαυροβούνιο δεν ήρθαν. ∆εν ήρθε ούτε το τεχνικό προσωπικό µε αποτέλεσµα να µην υπάρχει κανείς να βάλει τα µικρόφωνα σε λειτουργία. Ο υπουργός Άµυνας δεν ήρθε και αυτός στην συνεδρίαση, ούτε ο υπουργός Εσωτερικών, ένας στρατηγός. Ήρθαν όµως ο πρωθυπουργός Μάρκοβιτς και ο υπουργός Εξωτερικών Λόντσαρ.

∆είξαµε στους πολίτες ότι η προεδρία λειτουργούσε. Το ίδιο απόγευµα έδωσα συνέντευξη Τύπου στο διεθνές κέντρο τύπου και ήταν η αίθουσα κατάµεστη. Ανακοίνωσα ότι η προεδρία λειτουργεί και ότι θα λάβουµε µέτρα κατά των ανθρώπων που δεν είχαν έρθει στη συνάντηση.

Ύστερα από δύο ηµέρες, ο Γιόβιτς επέστρεψε, ανακάλεσε την απόφασή του. Έτσι, τελείωσε αυτή η κρίση και δεν έγινε στρατιωτική επέµβαση».

Ήρθε όµως αµέσως µια άλλη και αυτή είχε να κάνει µε την «µάχη» της σερβικής πλευράς να µην δοθεί η προεδρία στον Κροάτη Στίπε Μέσιτς. Με βάση την προβλεπόµενη από το σύνταγµα κυκλική διαδικασία ήταν η σειρά των Κροατών να πάρουν το προεδρικό αξίωµα για ένα χρόνο, όµως οι Σέρβοι δεν το ήθελαν, είχαν τα δικά τους σχέδια. Η ιστορική συνεδρίαση έγινε στο Σεράγεβο µε χιλιάδες Σέρβους εθνικιστές να διαδηλώνουν στους δρόµους εναντίον των Κροατών.

«Η συνεδρίαση άρχισε το πρωί της 15ης Μαρτίου. οι Σέρβοι ζήτησαν να ψηφίσουµε µολονότι το Σύνταγµα έλεγε πως η προεδρία εκλέγει µεν τον προεδρεύοντα αλλά µε την ισχύουσα εκ περιτροπής σειρά. Με βάση αυτό ο Μέσιτς έπρεπε να εκλεγεί. ∆εν µπορούσαµε, όµως, να συγκεντρώσουµε πέντε ψήφους, αφού οι τέσσερις ήταν εναντίον µας, δηλαδή η Σερβία, Μαυροβούνιο Κόσσοβο και Βοϊβοντίνα. Οι Σέρβοι, επέµεναν πως έπρεπε να ψηφίσουµε. ∆εν µπορούσαµε, όµως, µε αυτόν τον συσχετισµό να βγάλουµε τον Μέσιτς. Τελικά, τον εκλέξαµε στα τέλη Μάιου, παρουσία της ευρωπαϊκής «τρόικα» της οποίας επικεφαλής ήταν ο Ολλανδός Φαν Ντε Μπρουκ. Ο Γιόβιτς, για να παραδώσει την προεδρία έθεσε ορισµένους όρους. Ότι η εδαφική ακεραιότητα της Γιουγκοσλαβίας δεν θα πειραχθεί, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζει την εδαφική ακεραιότητα της Γιουγκοσλαβίας. Τα έγραψε αυτά στα σερβικά κι εγώ τα µετέφρασα, χειρόγραφα, στα αγγλικά κι αυτός ζήτησε από τον Φαν ντε Μπρουκ να διαβάσει το κείµενο. Το διάβασε και µετά εγώ είπα «ας εκλέξουµε τώρα πρόεδρο τον Μέσιτς», Κανείς δεν απάντησε, ούτε ψηφίσαµε. Σηκωθήκαµε µετά ήρθαν οι δηµοσιογράφοι και µε ρώτησαν, πώς ψηφίσατε και είπα «µε πλειοψηφία». Κανείς µας δεν είχε καταλάβει ποια ήταν η απόφαση»

«Ήταν η τελευταία συνεδρίαση του συλλογικού προεδρείου της ΣΟ∆Γ και ασχοληθήκαµε µε την πρόταση του Γενικού Επιτελείου Στρατού για επιβολή κατάστασης εκτάκτου ανάγκης», θα µου πει ο Γιόβιτς.

«Κληθήκαµε ταυτόχρονα να δώσουµε στο στρατό την εντολή να αναλάβει δράση για τον αφοπλισµό των παραστρατιωτικών οργανώσεων στην Κροατία. Τότε, ήδη είχαµε εισέλθει σε περίοδο βαθιάς κρίσης, οι ∆ηµοκρατίες, ακόµη και εκείνες που δεν επιθυµούσαν τη διάλυση της χώρας, δεν έβλεπαν ότι κάτι µπορεί να γίνει για να αποτραπεί το κακό. ∆εν υπήρχε ετοιµότητα για ριζοσπαστικές κινήσεις αφέθηκαν όλοι στην ροή των εξελίξεων που οδήγησαν στον εµφύλιο πόλεµο ο οποίος, δυστυχώς , κράτησε τρία ολόκληρα χρόνια”.

Ο Μέσιτς θα περάσει στην ιστορία ως ο τελευταίος πρόεδρος της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας. Στην πραγµατικότητα δεν θα ασκήσει ποτέ τις όποιες εξουσίες του έδινε το

- 129 -

σύνταγµα καθώς το προεδρείο έπεσε ουσιαστικά σε κώµα.

Στις αρχές ∆εκεµβρίου του 1991 θα εγκαταλείψει και τυπικά το Βελιγράδι και φτάνοντας στο Ζάγκρεµπ θα πει στον πρόεδρό του Τούτσµαν την ιστορική φράση «πρόεδρε έκανα το καθήκον µου, η Γιουγκοσλαβία δεν υπάρχει πια».

Οι Σέρβοι εκµεταλλεύτηκαν την δήλωση του Μέσιτς για να υποστηρίξουν ότι η Κροατία ήταν εκείνη που υπονόµευσε µέχρι το τέλος την ενότητα της οµοσπονδίας, όµως ο ίδιος ο Μέσιτς σε συνέντευξη που µου παραχώρησε αργότερα ως πρόεδρος της Κροατίας για την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ έδωσε µια διαφορετική εκδοχή των λεγοµένων του: «Εκείνο που είπα ήταν ότι «πολέµησα για τα συµφέροντα της Κροατίας, δεν υπάρχει πλέον Γιουγκοσλαβία, νοµίζω ότι αυτό, την υπεράσπιση των συµφερόντων της χώρας µας, δηλαδή, το πέτυχα»

Μιλόσεβιτς και Τούτσµαν Αποφασίζουν Τρώγοντας Ελάφι και Πίνοντας Κόκκινο Κρασί.

Και ενώ το συλλογικό προεδρείο πάσχιζε να συγκρατήσει την πορεία προς την γενικευµένη σύγκρουση, οι δυο πραγµατικά ισχυροί άντρες της Γιουγκοσλαβίας, οι πρόεδροι της Σερβίας Σλόµπονταν Μιλόσεβιτς και της Κροατίας Φράνιο Τούτσµαν, µοίραζαν εν κρυπτώ τα ιµάτιά της.

Στις 22 Μαρτίου συναντήθηκαν µυστικά στο κυνηγετικό θέρετρο Καρατζόρτζεβιτς και εκεί τρώγοντας ελάφι και πίνοντας µαύρο κρασί Μαυροβουνίου, αποφάσισαν για τον διαµελισµό της Βοσνίας που ήταν και η µεγάλη λεία για τις δυο πιο ισχυρές εθνότητες και συνιστώσες της Γιουγκοσλαβίας.

Στην πραγµατικότητα τα όσα διαδραµατίστηκαν λίγες µέρες πριν στις συνεδριάσεις του συλλογικού προεδρείου, ήταν όπως αποδείχθηκε άνευ νοήµατος και για τα µάτια του κόσµου, αφού άλλα ήταν τα σχέδια των Μιλόσεβιτς και Τούτσµαν. Στην πραγµατικότητα αυτοί αποφάσιζαν για την τύχη της χώρας. Το µέγα διακύβευµα και για τους δυο ήταν η Βοσνία. Ποιος θα έπαιρνε, τι. Όσο για τις διευθετήσεις των σερβοκροατικών διαφορών και διεκδικήσεων, οι δυο τους θα τις ρύθµιζαν αφού πρώτα «τακτοποιούσαν» το θέµα της Βοσνίας. Επισήµως καµία από τις δυο πλευρές δεν επιβεβαίωσε εκείνη την εποχή την συνάντηση του Καρατζόρτζεβιτς και ούτε κρατήθηκαν πρακτικά.

Ο Στίπ Μέσιτς µου επιβεβαίωσε τη µυστική συνάντηση στο Καρατζόρτζεβο λέγοντας πως αρχικά είχε κληθεί και ο ίδιος αλλά στη συνέχεια ο Τούτσµαν του είπε, ότι θα τα πουν οι δυο του µε τον Μιλόσεβιτς. Αλλά και ο Αντε Μάρκοβιτς κατέθεσε στη δίκη του Μιλόσεβιτς στη Χάγη ότι στο Καρατζόρτζεβο καθορίστηκε η τύχη της Βοσνίας.

Κατά τον Τοπουρκόφσκι δεν έγινε µία αλλά δύο συναντήσεις των Μιλόσεβιτς και Τούτσµαν για το µοίρασµα της Βοσνίας. «Σε µια από αυτές ο Τούτσµαν θα χαράξει τον περιβόητο χάρτη µε τις κροατικές διεκδικήσεις στην Βοσνία και θα τον δώσει στον Μιλόσεβιτς που θα συµφωνήσει»,. Μου είπε ο Τοπουρκόφσκι. Οι Μιλόσεβιτς και Τούτσµαν µπορεί να µοίρασαν στο Καρατζόρτζεβο την Βοσνία δεν απέφυγαν όµως την σερβοκροατική πολεµική σύγκρουση που θα ξεκινήσει στην Κράινα της Κροατίας, όπου οι εκεί Σέρβοι είχαν ήδη διακηρύξει την ανεξαρτησία τους από τον προηγούµενο χρόνο.

Ο Μιλόσεβιτς διεκδικούσε από την Κροατία αµφισβητούµενα εδάφη και συγκεκριµένα την Κράινα και την Ανατολική Σλαβονία όπου ζούσαν συµπαγείς σερβικοί πληθυσµοί και θα τα πάρει στη συνέχεια µε την συνδροµή του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού.

Αργότερα θα αναγκαστεί να επιστρέψει στον Τούτσµαν την Ανατολική Σλαβονία και οι Κροάτες προς το τέλος του πολέµου θα πάρουν πίσω µε τον οργανωµένο και άρτια εξοπλισµένο από τους δυτικούς στρατό τους σε µια αστραπιαία επιχείρηση και την Κράινα.

Η 31η Μαρτίου θα µείνει στην ιστορία του γιουγκοσλαβικού εµφυλίου ως το

- 130 -

«αιµατοβαµµένο Πάσχα του Πλίτβιτσε» και θα σηµατοδοτήσει την έναρξη του πολέµου της Κροατίας.

Στο σερβοκρατούµενο αυτό χωριό της Κράινα η κυβέρνηση του Ζάγκρεµπ έστειλε εκείνη την ηµέρα δυνάµεις της εθνοφρουράς για να επαναφέρουν στη την τάξη τους εξεγερµένους Σέρβους. Ακολούθησε µάχη µε νεκρούς και τραυµατίες. Οι συγκρούσεις θα επεκταθούν και στην Ανατολική Σλαβονία µε την εµπλοκή µονάδων της κροατικής αστυνοµίας, Σέρβων και Κροατών παραστρατιωτικών αλλά και του γιουγκοσλαβικού στρατού, που επενέβη υπέρ των Σέρβων µε το πρόσχηµα του δήθεν αφοπλισµού των κροατικών παραστρατιωτικών οµάδων.

Η πόρτα της κόλασης είχε ανοίξει. Τα υπόλοιπα είναι λίγο πολύ γνωστά σε όλους. Οι Σλοβένοι και οι Κροάτες θα σύρουν πρώτοι τον αιµατηρό χορό, θα ακολουθήσει το µακελειό στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και ο κύκλος του αίµατος θα κλείσει µε την απόσχιση του Κόσσοβου το 1999 και τον εµφύλιο στην Πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

- 131 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

2η Ενότητα

ΘΕΜΑ: Γενική ενηµέρωση για την πΓ∆Μ Ελληνική Εξωτερική Πολιτική

ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Πρέσβης Παπαδοπούλου Αλεξάνδρα Επικεφαλής του Ελληνικού Γραφείου Συνδέσµου στα Σκόπια

- 132 -

- 133 -

Αλεξάνδρα ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ Πρέσβης ΠΥΑ, Επικεφαλής του Ελληνικού Γραφείου Συνδέσµου στα Σκόπια

Η κυρία Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου είναι πτυχιούχος Νοµικής και Πολιτικών Επιστηµών της Νοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών και κάτοχος πτυχίου Master’s σε ∆ιεθνείς Σχέσεις/∆ιεθνές ∆ίκαιο/Πανεπιστήµιο Πεννσυλβάνια (University of Pennsylvania), ΗΠΑ

Πραγµατοποίησε την πρακτική της εξάσκηση στο Νοµικό Συµβούλιο του Κράτους

Ξεκίνησε την επαγγελµατική της σταδιοδροµία στο Υπουργείο Εξωτερικών το 1981 και στη συνέχεια:

1981-1982 ∆ιπλωµατική Ακαδηµία/ Υπουργείο Εξωτερικών/ Ακόλουθος Πρεσβείας

1984 Προαγωγή σε Γ΄ Γραµµατέα Πρεσβείας

1982-1987 Υπουργείο Εξωτερικών/ ∆-νση Αµερικανικών Υποθέσεων/ Τµήµα Βορ. Αµερικής/ Μέλος διαπραγµατευτικής οµάδας για τις αµερικανικές βάσεις στην Ελλάδα

1987 Προαγωγή σε Β΄ Γραµµατέα Πρεσβείας

1987-1991 Πρόξενος στη Νέα Ορλεάνη, Λουϊζιάνα, ΗΠΑ

1991 Προαγωγή σε Α΄ Γραµµατέα Πρεσβείας

1991-1994 Ελληνική Πρεσβεία Αµµάν Ιορδανίας/αναπληρωτής επικεφαλής

1995 Προαγωγή σε Σύµβουλο Β΄ Πρεσβείας

1994-1999 Γενικό Προξενείο Τορόντο/Πρόξενος- Γενικός Πρόξενος

1997 Προαγωγή σε Σύµβουλο Α΄ Πρεσβείας

1999-2000 Υπουργείο Εξωτερικών/ ∆-νση ∆ιεθνών Οργανισµών/ επικεφαλής τµήµατος ΗΕ

1999 Επικεφαλής του Γραφείου Συνδέσµου της Ελλάδος στο Κόσοβο

- 134 -

2001-2002 Υπουργείο Εξωτερικών/ ∆-νση Βαλκανίων/ Υποδιευθύντρια

2002-2007 Μόνιµη Αντιπροσωπεία της Ελλάδος στον ΟΗΕ/ Αναπληρωτής Μόνιµος Αντιπρόσωπος

2006 Προαγωγή σε Πληρεξούσιο Υπουργό Β΄

2007 Σήµερα Επικεφαλής του Γραφείου Συνδέσµου της Ελλάδος στα Σκόπια

2009 Προαγωγή σε Πληρεξούσιο Υπουργό Α΄

Ξένες Γλώσσες: Αγγλικά, Γαλλικά

- 135 -

Γενική Ενηµέρωση για την π.Γ.∆.Μ. Ελληνική Εξωτερική Πολιτική

O σύνδεσµός µου µε τις ελληνικές Ένοπλες ∆υνάµεις είναι πολύ στενός, όντας κόρη Αξιωµατικού, όταν δε πήγα στο Κόσσοβο το 2000, πρέπει να πω πόσο πολύ είχα εκτιµήσει την βοήθεια των Ε.∆. στην Πρίστινα, και σε επαγγελµατικό και σε προσωπικό πεδίο. Είναι εδώ µαζί µας και ο κ. Βαφειάδης, που ήταν τότε ∆ιοικητής της ΕΛ∆ΥΚΟ, και είµαι πολύ συγκινηµένη που τον βλέπω και πάλι.

Και πρέπει να δώσω και την δική µου µαρτυρία για τον εξαιρετικά σηµαντικό ρόλο που έπαιξαν οι Ε.∆. της Ελλάδος στην αλλαγή του όλου κλίµατος έναντι της χώρας µας στο Κόσοβο.

Ξέρετε για µένα είναι πάρα πολύ σηµαντικό που είµαι εδώ διότι θεωρώ ότι είναι µια εµπειρία ν’ ακούσω το πώς βλέπετε εσείς την ελληνική εξωτερική πολιτική και τις απορίες που έχετε. Η εξωτερική πολιτική δεν µπορεί να ασκείται σε ένα κενό αέρος, και µερικές φορές, όταν είσαι σε µια πρεσβεία σε µια ξένη χώρα, αισθάνεσαι ότι πρέπει ν’ ακούς και τον σφυγµό της ελληνικής κοινωνίας, πως αυτή βλέπει τις διάφορες ενέργειες, τις διάφορες παραλείψεις, τις διάφορες πρωτοβουλίες και να µπορείς να προσαρµόζεσαι ή να µπορείς να τις εξηγήσεις, λαµβάνοντας βεβαίως υπόψη ότι ορισµένα πράγµατα µερικές φορές δεν µπορούν να λεχθούν.

Ας έλθουµε στα Σκόπια. Η εσωτερική κατάσταση στα Σκόπια: Το 2006 έγινε µια αλλαγή «σεισµική» στα Σκόπια, η εκλογή Γκρουέφσκι στην πρωθυπουργία. ∆εν ήταν η πρώτη φορά που το VMRO αναλάµβανε την εξουσία, την είχε αναλάβει και πιο πριν µε τον Λ. Γκεοργκέφσκι. Όµως η άνοδος Γρουέφσκι ήταν «σεισµική» γιατί έφερε µια αλλαγή στην πολιτική , οικονοµική και κοινωνική ελίτ της χώρας. Ο Γκρουέφσκι έφερε µαζί του την «άλλη πλευρά του φεγγαριού», τους ανθρώπους οι οποίοι δεν συµµετείχαν στο πολιτικό, οικονοµικό και κοινωνικό γίγνεσθαι µέχρι τότε, διότι µέχρι τότε η εξουσία ανήκε πάντα στους Γιουγκοσλάβους κοµµουνιστές, οι οποίοι µετά έγιναν «µακεδόνες» εθνικιστές, µετά σοσιαλ-δηµοκρατικό κόµµα της ΠΓ∆Μ, ακόµα και ο Λ. Γκεοργκέφσκι κυβέρνησε µ’ αυτούς.

Ο Γκρουέφσκι φέρνει την άλλη πλευρά. Ανθρώπους που είναι νέοι, είναι δυναµικοί και είναι «διψασµένοι» και αυτό εξηγεί γιατί αυτοί οι άνθρωποι δεν θα τον εγκαταλείψουν. ∆εν θα τον εγκαταλείψουν γιατί, εάν αυτός φύγει, φεύγουν κι αυτοί. Η δε αντιπολίτευση κάνει το τεράστιο λάθος κάθε φορά που έχουν εκλογές να λέει αυτό: όταν θα έλθω εγώ στην εξουσία θα επανέλθουν τα πράγµατα στην προτέρα κατάσταση. Άρα, ο Γκρουέφσκι έχει µια οµάδα ανθρώπων που του οφείλουν τα πάντα, και θα χάσουν τα πάντα όταν φύγει αυτός από την εξουσία. Είναι πάρα πολύ σηµαντικό αυτό.

Ο Γκρουέφσκι κέρδισε από το 2006 µέχρι σήµερα τρείς βουλευτικές αναµετρήσεις, µια προεδρική εκλογή και µια εκλογή τοπικής αυτοδιοίκησης. Αυτές οι πέντε εκλογικές αναµετρήσεις του έδωσαν την δυνατότητα να ελέγξει το πολιτικό σκηνικό της χώρας απόλυτα. Ελέγχει την τοπική αυτοδιοίκηση, µε εξαίρεση την Αχρίδα και την Στρούµιτσα, όλοι οι δήµαρχοι είναι VMRO. Ελέγχει την Προεδρία της ∆ηµοκρατίας, ελέγχει το κοινοβούλιο, ελέγχει την διακυβέρνηση.

Η άσκηση της εξουσίας αφήνει πολλά, πολλά ερωτηµατικά όσον αφορά στο δηµοκρατικό της τρόπο. Υπάρχουν σαφέστατα ελλείµµατα δηµοκρατίας. Αυτά αποτυπώνονται και στην έκθεση προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ναι, γίνονται εκλογές, και µάλιστα µε την εξαίρεση των εκλογών του 2008 που πραγµατικά ήταν αστείο καν να χαρακτηρισθούν ως δηµοκρατικές, οι υπόλοιπες εκλογές, µε την τελευταία πριν από µερικούς µήνες, έγιναν µε τάξη, ησυχία, και σχετικά µε δηµοκρατικό τρόπο. Αυτό δεν µπορούµε να το αµφισβητήσουµε. Βέβαια, η προεργασία που έκανε το VMRO για να καταλήξει στο αποτέλεσµα να κερδίσει πάλι τις εκλογές, παρόλο το γεγονός που έγιναν δηµοκρατικά και έντιµα, ήταν πάρα πολύ σηµαντική. Το VMRO είναι µια οργανωµένη οµάδα και πρόταση πολιτικής. Βαίνει πολύ πέραν ενός κοµµατικού σχηµατισµού. Και µε την έννοια αυτή ελέγχει στα Σκόπια το σύµπαν,

- 136 -

χρησιµοποιώντας αστυνοµία, µυστική αστυνοµία, ελεγκτικούς µηχανισµούς, χωρίς προσχήµατα και χωρίς ντροπή.

Το τελευταίο τετράµηνο, η απόλυτη αυτή εξουσία του Γκρουέφσκι έχει ολοκληρωθεί µε τον απόλυτο έλεγχο των ΜΜΕ. Πάντοτε ο Γκρουέφσκι χρησιµοποιούσε την κρατική διαφήµιση, που είναι και ο κύριος χρηµατοδότης των ΜΜΕ στα Σκόπια, για την άσκηση πολιτικής. Τώρα, έχει προχωρήσει πέρα από αυτό. Αγοράζει τις εφηµερίδες, οδηγεί εκδότες στην φυλακή βρίσκοντας φορολογικές παραβιάσεις (κι αυτό είναι αλήθεια, η κατάσταση στα Σκόπια αναφορικά µε την επιχειρηµατική δραστηριοποίηση είναι διάτρητη). Οποιοσδήποτε επιχειρηµατίας στα Σκόπια, µπορεί να πάει φυλακή για φορολογικές παραβιάσεις, για χίλιες παραβιάσεις. Το θέµα στα Σκόπια είναι ότι γίνεται επιλεκτική εφαρµογή δικαιοσύνης. Για τους αντίπαλους εφαρµόζεται ο νόµος, στους ηµετέρους κλείνουν όλοι τα µάτια. Έτσι µπορείς άνετα να ελέγξει το καθεστώς.

Αποτέλεσµα όλων αυτών, αυτής της πραγµατικότητας της σηµερινής στα Σκόπια, είναι η απουσία της αντιπολίτευσης. Είναι πάρα πολύ βασικό. Το SDSM, το σοσιαλ-δηµοκρατικό κόµµα που είναι η µείζων αντιπολίτευση, δεν έχει λόγο. Πρώτα απ όλα δεν έχει λόγο γιατί δεν έχει καταφέρει να αρθρώσει ένα πολιτικό λόγο που να πει κάτι άλλο πέρα απ αυτό που λέει ο Γκρουέφσκι. Μετά, βαρύνεται από ένα παρελθόν διαφθοράς και ανικανότητας που είναι πολύ δύσκολο να αποκηρύξει. Και είναι ακόµα πιο δύσκολο επειδή προσπαθεί να το κάνει µε τα ίδια πρόσωπα. Ο Τσερβενκόφσκι, ένας ικανότατος πολιτικός, είναι πεπερασµένος. ∆εν µπορεί να απευθυνθεί στον σκοπιανό πολίτη και να του πει κάτι διαφορετικό ή να τον πείσει. Όσον αφορά στο θέµα της ονοµασίας, κατ ουσίαν λέει τα ίδια που λέει και ο Γκρουέφσκι. Αν είναι λοιπόν να πάρεις ένα εναλλακτικό «προϊόν» που λέγει τα ίδια µε το αυθεντικό, πάς στο αυθεντικό. Πολύ περισσότερο αν το αυθεντικό έχει κι όλη την ισχύ του κράτους πίσω του.

Η πολιτική Γκρουέφσκι είναι αρκετά αποτελεσµατική στο εσωτερικό της χώρας, πολύ αποτελεσµατική, γιατί βοηθιέται πολύ από τις ισορροπίες στον αλβανικό πολιτικό χώρο των Σκοπίων. Τα Σκόπια, σταδιακά, όλο και περισσότερο γίνονται δύο κοινωνίες που ζουν παράλληλα. Η αλβανική και η σλαβοµακεδονική. Εγώ όταν πρωτοπήγα στα Σκόπια, το 2000 απ το Κόσσοβο, οι Αλβανοί δεν είχαν τα δικαιώµατα που έχουν σήµερα, αλλά υπήρχε πολύ περισσότερη πρόσµιξη των δύο κοινωνιών. Όχι βέβαια γάµοι και τέτοια, αλλά είχαν φιλίες, πήγαιναν στα σχολεία µαζί. Αυτή η τάση είναι πλέον παρελθόν. Ακόµα και στα σχολεία υπάρχει πλήρης διαχωρισµός και κάθε µέρα υπάρχουν διεθνοτικά επεισόδια ταραχών µεταξύ µαθητών στα λίγα πλέον σχολεία όπου οι µαθητές στεγάζονται στα ίδια κτίρια.

∆εν είναι πλέον κοινά τα σχολεία, έχουµε αλβανικά σχολεία, έχουµε και σλαβοµακεδονικά σχολεία. Αλλά τουλάχιστον στεγάζονταν στα ίδια κτίρια. Τώρα σταδιακά δεν στεγάζονται καν στα ίδια κτίρια, αυτό δε είναι κάτι που το επιδιώκουν και οι Σλαβοµακεδόνες και οι Αλβανοί. ∆εν είναι αλβανικό φαινόµενο µόνο, είναι και σλαβοµακεδονικό φαινόµενο. Ο αλβανικός χώρος, µετά το 2001 για το οποίο θα επανέλθω, ο πολιτικός χώρος των αλβανικών κοµµάτων στα Σκόπια, αισθάνεται πλέον αρκετά ασφαλής, και αισθάνεται ότι έχει φτάσει πλέον σε ένα σηµείο που είναι νοµέας της εξουσίας, ή συν-νοµέας της εξουσίας. Αποτέλεσµα αυτής της ασφάλειας είναι ότι οι εσωτερικές ισορροπίες των αλβανικών πολιτικών κοµµάτων είναι πιο σηµαντικές γι αυτά απ ότι είναι η επιδίωξη προώθησης των αλβανικών υποθέσεων, των θεµάτων της αλβανικής ατζέντας, και τους δίνει την ευχέρεια κινήσεων, να µπορούν δηλ. να ανταλλάξουν την παρουσία τους στην κυβέρνηση µε σηµαντικά ανταλλάγµατα, τα οποία στα Σκόπια, όπως σε όλα τα Βαλκάνια, κυρίως είναι οικονοµικής υφής.

Άρα µπορεί άνετα ο Γκρουέφσκι να παίξει µα τα αλβανικά κόµµατα, να αισθάνεται πάντα µια ανασφάλεια το πρώτο αλβανικό κόµµα, ότι αν φύγει από την κυβέρνηση θα έλθει το δεύτερο, και αυτό του δίνει µια ευχέρεια κινήσεων να παγιώσει την εξουσία του στον σλαβοµακεδονικό χώρο. Τα αλβανικά κόµµατα, και κυρίως µιλάµε για το DUI που είναι το πιο ισχυρό αλβανικό κόµµα, αυτό που επιδιώκει κατά βάση είναι αυτό που θέλει ο Γκρουέφσκι για τον σλαβοµακεδονικό χώρο, τον απόλυτο δηλ. κοµµατικό και πολιτικό έλεγχο του αλβανικού χώρου.

- 137 -

Και ο Γκρουέφσκι αυτή την στιγµή του τον εξασφαλίζει. Ουσιαστικά στις δυτικές περιοχές της χώρας το DUI κάνει αυτό που θέλει και λογαριασµό δεν δίνει, όπως ακριβώς και το VMRO κάνει στις σλαβοµακεδονικές περιοχές. Άρα υπάρχει µια ταυτότητα απόψεων και ταυτότητα πολιτικών. Και όταν υπάρχουν ορισµένα προβλήµατα, εκεί βέβαια το πρόβληµα αναδεικνύεται στην επιφάνεια. Με τελευταία τέτοια περίπτωση την απογραφή. Η απογραφή αναβλήθηκε, βέβαια ήταν τεράστια τα προβλήµατα τα τεχνικά, αλλά στην ουσία αναβλήθηκε όταν τα αλβανικά πολιτικά κόµµατα αντιλήφτηκαν ότι είναι πιθανόν να µη λάβουν τα ποσοστά που θέλουν. Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια, ούτε υπάρχει τέτοια αύξηση του αλβανικού πληθυσµού, όπως υπήρχε παλιά, αλλά υπάρχει και µεγάλο µεταναστευτικό ρεύµα Αλβανών.

Βέβαια, δεν απασχολεί τόσο πολύ τα αλβανικά πολιτικά κόµµατα εάν το γενικό ποσοστό των Αλβανών είναι 24, 25, 23%, αλλά τα απασχολεί πάρα πολύ να είναι το 20% στις περιοχές που είναι ήδη και κυρίως στα Σκόπια, ούτως ώστε να έχουν τα πλεονεκτήµατα που τους εξασφαλίζει η συµφωνία της Αχρίδας. Όταν υπήρξε αυτός ο κίνδυνος βγήκε στην επιφάνεια όλο το πρόβληµα στην απογραφή και η απογραφή αναβλήθηκε επ’ αόριστο.

Η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποτυπώνει σχετικά επιφυλακτικά την πολιτική κατάσταση στα Σκόπια, υπογραµµίζοντας τα ελλείµµατα στην δικαιοσύνη και στην δηµόσια διοίκηση, την διαφθορά των ΜΜΕ. Πραγµατικά, η δηµόσια διοίκηση πάσχει και η δικαιοσύνη πάσχει. Ένας λόγος για τον οποίο πάσχει ή πάσχουν αµφότερες, είναι επειδή το επίπεδο του προσωπικού είναι πάρα πολύ χαµηλό. Είναι ανεκπαίδευτοι, πάρα πολλοί απ’ αυτούς έχουν «γιουγκοσλαβική» εκπαίδευση και νοοτροπία, και βεβαίως δεύτερο θέµα είναι οι πολιτικές παρεµβάσεις οι οποίες γίνονται µε δύο τρόπους: ή άµεσες πολιτικές παρεµβάσεις ή µε τους διορισµούς υπαλλήλων του ∆ηµοσίου ή δικαστικών. Είναι πλέον κοινό µυστικό στα Σκόπια, ότι δεν µπορείς να γίνει ούτε κλητήρας σε δηµαρχείο εάν δεν είσαι στο VMRO, ή εάν τουλάχιστον το VMRO δεν σε ανέχεται.

Τώρα να πάµε στον αλβανικό παράγοντα, και στα Σκόπια και στην ευρύτερη περιοχή. Βέβαια οι άλλοι συνάδελφοι θα µιλήσουν γι’ αυτό, γιατί είναι ένα γενικότερο θέµα της περιοχής το οποίο πρέπει να αντιµετωπίσουµε. Είναι γεγονός ότι στα Βαλκάνια έχει δηµιουργηθεί σταδιακά αλλά σταθερά ένας ενιαίος αλβανικός οικονοµικός και κοινωνικός χώρος. Είναι πάρα πολύ λογικό οι Αλβανοί από το Τέτοβο να πάνε οι περισσότεροι στην Πρίστινα, ή να παντρευτούν κάποιον από το Κόσσοβο. ∆εν θα παντρευτούν κάποιον από τη Στρούµνιτσα, πολύ δε περισσότερο µεταξύ Κοσόβου και Τετόβου αυτός ο σύνδεσµος είναι πιο έντονος διότι αυτοί οι άνθρωποι ήσαν στην ίδια χώρα µέχρι πριν από 20 χρόνια.

Και είναι ακόµα πιο λογικό ότι ένας Αλβανός αισθάνεται πάρα πολύ πιο άνετα πηγαίνοντας διακοπές στην Αυλώνα από το να πάει διακοπές στο Βέλες. Είναι λογικά αυτά τα πράγµατα.

Εγώ δεν θεωρώ, δεν το θεωρούσα ούτε τότε που ήµουν στο Κόσοβο, ούτε όλα αυτά τα χρόνια που ασχολούµαι µε τα βαλκανικά, ότι υπάρχει προοπτική ενιαίας/ µεγάλης Αλβανίας. ∆εν θεωρώ ότι οι Αλβανοί επιθυµούν ένα ενιαίο αλβανικό κράτος. Γιατί να το επιθυµήσουν? Έχουν τρία. Μπορεί κάλλιστα να έχουν έναν ενιαίο αµυντικό, οικονοµικό και κοινωνικό χώρο όπως σταδιακά γίνεται, και αργότερα µέσω της ένταξης στη Ε.Ε. να έχουν µια πολιτική όσµωση, την οποία κανείς δεν µπορεί να τους την αρνηθεί. Είναι νόµιµο, είναι δηµοκρατικό, είναι φυσιολογικό και ουδείς θα αντιδράσει.

Οι Αλβανοί δεν είναι ανόητοι, ξέρουν πολύ καλά τι κάνουν. Και γιατί να µην το κάνουν άλλωστε; Την αίσθηση και την επιρροή του αλβανικού παράγοντα στην πολιτική και οικονοµική ζωή των Σκοπίων, την βλέπουµε συνεχώς. Ως παράδειγµα αναφέρω την συζήτηση για το λιµάνι της Θεσσαλονίκης. Είναι γεγονός ότι το λιµάνι της Θεσσαλονίκης είναι γεωγραφικά και οικονοµικά η πηγή ζωής για τα Σκόπια. Το µεγαλύτερο µέρος του εµπορίου γίνεται µέσω Θεσσαλονίκης και είναι και µια ιστορική σύνδεση που έχει ο χώρος πάντοτε µε το Νότο. Όµως λόγω προβληµάτων που έχει το λιµάνι της Θεσσαλονίκης ή είχε, ή λόγω προβληµάτων που υπάρχουν στις διαβάσεις τις συνοριακές µε την Ελλάδα, λόγω απεργιών

- 138 -

ή λόγω διαφόρων θεµάτων, έχει αναπτυχθεί µια πολύ µεγάλη συζήτηση στα Σκόπια για εναλλακτικά λιµάνια.

Και µε την πίεση και την παρουσία των Αλβανών, το λιµάνι του ∆υρραχίου αναδεικνύεται σε µια πολύ βιώσιµη εναλλακτική λύση, ίσως όχι σε 5 χρόνια αλλά σε 10, όταν οι οδικοί άξονες θα βελτιωθούν. ∆εν είναι σίγουρο ότι πάντα ο οδικός άξονας Σκοπίων-Πρίστινας- ∆υρραχίου θα είναι στην κατάσταση που είναι σήµερα. Σε 10 χρόνια πιθανόν να είναι ένας πολύ µεγάλος αυτοκινητόδροµος. Οπότε τι νόηµα θα έχει να κάνεις δυόµιση, αν θα κάνεις τρείς ώρες, εάν εσύ αισθάνεσαι και οικονοµικά πιο καλή την επιλογή και ψυχολογικά πιο άνετα? Γι’ αυτό κι εµείς θα πρέπει να είµαστε πάρα πολύ προσεκτικοί όταν µιλάµε για οικονοµική επιρροή της Ελλάδος, για το τι κάνουµε εµείς και για το τι δεν κάνουµε, ώστε καταστάσεις, επιχειρηµατίες και κράτη που κοιτάνε προς εµάς να µην αναγκάζονται να κοιτάξουν αλλού, γεγονός που σε συνδυασµό µε ορισµένους άλλους παράγοντες και µε άλλες παραµέτρους, οδηγούν στα αποτελέσµατα που εµείς δεν τα θέλουµε µακροπρόθεσµα.

Όσον αφορά στην εφαρµογή της συµφωνίας της Αχρίδας, η συµφωνία της Αχρίδας ήταν πραγµατικά ένα πολύ συγκλονιστικό, µεγάλο γεγονός για την ΠΓ∆Μ, και ήταν και σε πολιτικό επίπεδο και σε συνταγµατικό επίπεδο, αλλά και σε ψυχολογικό επίπεδο. Ο µέσος σκοπιανός πολίτης θεωρεί ότι το 2001 ηττήθηκε. Και θεωρεί ότι το 2001 αναγκάσθηκε να µοιράσει την εξουσία στη χώρα του µε τους Αλβανούς. Ο µέσος σκοπιανός πολίτης και η άρχουσα τάξη των Σκοπίων, θεωρούν οτι η FYROM είναι ένα «µακεδονικό» κράτος µε µειονότητες, στις οποίες η αλβανική κατέχει την πρωτεύουσα θέση.

Ο µέσος αλβανός πολίτης της FYROM και η ηγεσία του θεωρούν οτι η FYROM είναι ένα κράτος µε δύο συστατικές οντότητες που έχουν τα ίδια δικαιώµατα. Και καταλαβαίνετε οτι η οπτική τους γωνία απέχει παρασάγγας και βεβαίως οι ενέργειες που ακολουθούν αυτή την οπτική γωνία είναι προφανές σε ποιά κατεύθυνση πηγαίνουν.

Ο Πρόεδρος της ΠΓ∆Μ Ιβανόφ εδώ και πάρα πολύ καιρό λέει οτι την µειονότητα την έχουµε ενσωµατώσει στο συνταγµατικό µας δίκαιο, έχουν όλοι τα ίδια δικαιώµατα, κι εµείς έχουµε ολοκληρώσει το έργο µας.

Ο Γκρουέφσκι δεν το λέει αυτό ακριβώς, δεδοµένου ότι η Ε.Ε. είναι κάθετη, οτι η συµφωνία της Αχρίδας πρέπει να εφαρµοσθεί στην ολότητά της. Εγώ προσωπικά εδώ και 4µισυ χρόνια που είµαι στα Σκόπια, δεν έχω καταλάβει τί σηµαίνει η «ολότητα» της συµφωνίας. Από την προσωπική µου άποψη, από την προσωπική µου εµπειρία, συµπεραίνω οτι η συµφωνία της Αχρίδας είναι ένα ύφασµα το οποίο όσο θέλεις το τραβάς, όσο θέλεις το µαζεύεις. Έχει ορισµένες βασικές πρόνοιες οι οποίες όντως τηρούνται, όπως το ότι όπου είναι το 20% ο αλβανικός πληθυσµός έχει τα δικαιώµατα που προβλέπει η συµφωνία της Αχρίδας, όπως η διγλωσσία κλπ, τα πάντα, και από εκεί και πέρα µιλά για την αποκέντρωση, αποκέντρωση για να µεταφερθεί η εξουσία στις τοπικές κοινωνίες, όπου, όταν το πλειοψηφούν στοιχείο είναι σλαβοµακεδόνες, είναι αυτοί που ασκούν εξουσία. Υπάρχει και µια τουρκική µειονότητα.

Θεωρώ ότι η εφαρµογή της Συµφωνίας της Αχρίδας είναι µια συνεχιζόµενη συζήτηση, η άποψή µου είναι οτι αυτή η συζήτηση θα συνεχισθεί διότι η διεύρυνση των πολιτικών δικαιωµάτων του αλβανικού πληθυσµού είναι προφανής, είναι δεδοµένη. ∆εν είναι βέβαια πλέον οι Αλβανοί πολίτες δεύτερης κατηγορίας, δεν υπάρχει παραβίαση ανθρώπινων δικαιωµάτων, δεν είναι αυτό που ήταν το 2001, αλλά όπως σας εξήγησα, οι διαφορετικές οπτικές γωνίες µε τις οποίες η κάθε εθνική κοινότητα βλέπει τον εαυτό της και τον ρόλο της στη χώρα είναι σηµαντικά στοιχεία της εξίσωσης. Είναι προφανές οτι δηµιουργούν συνέχεια αιτήµατα ή αντιδράσεις.

Κάποια στιγµή θα τεθεί και θέµα συνταγµατικής τάξης στην FYROM. ∆ηλαδή, αυτή τη στιγµή τα τρία µεγάλα αξιώµατα ανήκουν στους Σλαβοµακεδόνες και πιθανόν κάποια στιγµή να τεθεί θέµα νοµής της εξουσίας. ‘Οµως αυτή τη στιγµή, όπως έχουν τα πράγµατα ότι η χώρα δεν πρόκειται να διαλυθεί, οι Αλβανοί δεν επιθυµούν τη διάλυση της χώρας, επιθυµούν

- 139 -

απόλυτο έλεγχο ή συγκυβέρνηση της χώρας µε τους Σλαβοµακεδόνες. Επιθυµούν την πλήρη πολιτική τους εξίσωση, γιατί έχουν δικαιώµατα σε αυτή την χώρα και γιατί έχουν συµφέροντα σε αυτή την χώρα, δεν έχουν βέβαια κανένα λόγο να παραιτηθούν των συµφερόντων τους για να γίνουν µια επαρχία του Κοσόβου, καθώς δεν είναι ανόητοι όπως είπα και προηγουµένως.

Όσον αφορά στην οικονοµική κατάσταση της ΠΓ∆Μ, εγώ θα ήθελα να σας πω ότι πολύ ωραία είναι τα οικονοµικά µεγέθη όπως εµφανίζονται σε ΜΜΕ, αλλά η οικονοµική κατάσταση είναι πολύ διαφορετική. Εγώ ζώντας στα Σκόπια, µπορώ να σας πω ότι τα επίσηµα στοιχεία τα οποία ακούω και βλέπω στα Σκόπια δείχνουν µια θετική εικόνα. Η πραγµατικότητα ωστόσο είναι µαύρη. Η ανεργία είναι απίστευτη, η φτώχεια είναι απίστευτη, η οικονοµική κρίση ωστόσο δεν έχει επηρεάσει τραγικά, µε την έννοια ότι όταν ζεις µε δύο κοτόπουλα και δεν τα έχεις πλέον, ζεις µε ένα κοτόπουλο, δεν έχεις και πολλά να χάσεις. Ο κόσµος ζει κάτω από το επίπεδο της φτώχειας. Ιδίως αν φύγεις από τα Σκόπια και πας λίγο παραπέρα, ο µέσος µισθός ενός λυκειάρχη είναι διακόσια ευρώ.

Επιπλέον, η διαφθορά είναι απίστευτη. Ίσως στα Σκόπια η διαφθορά περιορίζεται µόνο στην άρχουσα τάξη, ναι, οι δηµόσιοι υπάλληλοι δεν έχουν τόση διαφθορά, όπως και οι χαµηλότερες κοινωνικές οµάδες, αλλά δεν µπορείς να ανοίξεις ούτε µαγαζί για καραµέλες αν δεν πληρώσεις το VMRO. Εγώ θεωρώ ότι είναι διάχυτη η διαφθορά.

Όσον αφορά δε στην αγορά, στην βοήθεια για την επιχειρηµατικότητα, όπως είδατε στο χθεσινό διάγραµµα όπου είναι πολύ ψηλά η FYROM, θέλω να περιγράψω την εµπειρία µου από µία ελληνική επιχείρηση. Προβλήµατα, σηµειωτέον, αντιµετωπίζουν και οι ξένες επιχειρήσεις, δεν είναι µόνον οι ελληνικές.

Λίγο πριν τοποθετηθώ στα Σκόπια, το 2006, ένας Έλληνας επιχειρηµατίας αγόρασε µια σκοπιανή επιχείρηση. Την αγόρασε µαζί µε ένα σκοπιανό συνεταίρο. Έβαλε τα χρήµατα, την έφτιαξε πάρα πολύ καλά και ήταν µια επιχείρηση για όπλα και σφαίρες. Και την είχε σε τόσο καλό επίπεδο, που πήρε certification, έγκριση να πουλάει σφαίρες στον αµερικανικό στρατό. Αυτό ήταν και το µοιραίο λάθος. ∆ιότι, αφού η επιχείρηση έγινε τόσο κερδοφόρα, οι σκοπιανοί αποφάσισαν να την πάρουν πίσω. Με ποιό τρόπο? ∆εν της έδιναν άδεια λειτουργίας. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια µόνο εγώ έχω κάνει τέσσερις φορές τον γύρο των Υπουργών για να δοθεί η άδεια λειτουργίας. Το Υπουργείο Αµύνης µε έστελνε στο Υπουργείο Οικονοµικών, το Οικονοµικών στο Επενδύσεων, το Επενδύσεων στο Αµύνης και πάλι από την αρχή. Άλλες τόσο φορές έκανε τον γύρο ο επιχειρηµατίας, και άλλες τόσες οι δικηγόροι του. Η άδεια δεν δόθηκε ποτέ. Και το δηµόσιο πήγε τον επιχειρηµατία στα δικαστήρια διότι δεν είχε τηρηθεί ο όρος της αρχικής παραχώρησης για απασχόληση συγκεκριµένου αριθµού εργαζοµένων. Αλλά πως να προσληφθούν εργαζόµενοι αφού ουδέποτε δόθηκε άδεια λειτουργίας? Στο τέλος, του πήραν πίσω την εταιρεία και όταν αυτός πήγε να κάνει έφεση, του έκαναν και ποινικό δικαστήριο και ο σκοπιανός συνέταιρος είναι στην φυλακή και ο Έλληνας δεν µπορεί να επιστρέψει στην χώρα. Λοιπόν αυτά είναι πολύ κοινά φαινόµενα και όχι µόνο για τις ελληνικές επιχειρήσεις, δεν ξέρω κατά πόσο (τελικά) προωθούν την επιχειρηµατικότητα.

Όσον αφορά γενικά στον χώρο των ιδιωτικών ελληνικών επιχειρήσεων, υπάρχουν επιχειρήσεις τριών κατηγοριών. Είναι οι επιχειρήσεις οι µεγάλες, οι στρατηγικές, οι οποίες έχουν άλλους τρόπους αµύνης, έχουν µακροπρόθεσµη στρατηγική, είναι σοβαρές επιχειρήσεις µε πολύ σοβαρή παρουσία στην χώρα, µε µια παράδοση σοβαρής επιχειρηµατικότητας, που εµπνέουν σεβασµό στο σκοπιανό κοινό.

Στη συνέχεια έχουµε τις µεσαίες επιχειρήσεις, σε µεγάλο µέρος µεταποιητικές, αυτές, στο ποσοστό που η πελατεία τους είναι η δυτική Ευρώπη, προχωρούν καλά. Αυτές σε µεγάλο ποσοστό είναι σοβαρές και δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερα προβλήµατα.

Υπήρξε και µια ειδική κατηγορία επιχειρήσεων, που ήταν της αρπαχτής, µην κοροϊδευόµαστε, και αυτές χάλασαν και την φήµη των άλλων, κυρίως των µεσαίων.

- 140 -

∆εν είµαστε πάντοτε τέλειοι εκεί που πηγαίνουµε, αλλά βεβαίως στα Σκόπια έχουµε πολύ καλή παρουσία. Ένας από τους µεγάλους φόβους που έχω εγώ, είναι µήπως η οικονοµική κρίση στην Ελλάδα οδηγήσει στη σταδιακή στρατηγική υποχώρηση στον οικονοµικό τοµέα, κάτι που θα ήταν πολύ ανησυχητικό.

Εγώ δεν έχω ξεκαθαρίσει στο µυαλό µου µέχρι πού µακριά µπορεί να πάει η οικονοµική διπλωµατία. Η οικονοµική διπλωµατία δεν έχει στόχο µόνο τον υποδοχέα, αλλά και τον αποστολέα της. ∆εν µπορεί λοιπόν να χρησιµοποιηθεί η οικονοµική διπλωµατία θέτοντας σε κίνδυνο τη βιωσιµότητα της (κάθε) επιχείρησης. Μέχρι πού µπορείς να χρησιµοποιήσεις την ελληνική οικονοµία σαν µέσο αποτροπής ενεργειών της χώρας υποδοχής;

Η Εθνική Τράπεζα στα Σκόπια είναι πάρα πολύ οικονοµικά πετυχηµένη και δεν µπορείς να παίζεις κορώνα-γράµµατα µε αυτή. Και πρέπει να έχεις κι ένα σεβασµό στην χώρα υποδοχής. Ουαί κι αλίµονο αν οι Έλληνες εµφανισθούν σαν στριφνοί καπιταλιστές οι οποίοι εκµεταλλεύονται όλα και χρησιµοποιούν τα πάντα για πολιτικούς σκοπούς. Πάντοτε είναι κατά περίπτωση, και βεβαίως καταλαβαίνω κι εγώ όπως όλοι, ότι κάποιοι τοµείς επενδύσεων στα Σκόπια δεν απέδωσαν όπως έπρεπε να αποδώσουν.

∆εν ξέρω όµως πώς θα ήταν η αντιµετώπιση των Ελλήνων στα Σκόπια αν δεν είχε υπάρξει αυτή η οικονοµική επένδυση.

Εδώ είναι σηµαντικό να µιλήσουµε για τον σκοπιανό λαό. Η θεωρία του «µακεδονισµού» είναι πλέον θρησκεία στα Σκόπια. Είναι η επίσηµη πολιτική, είναι η πηγή κάθε δύναµης. Είχα για πολλά χρόνια αµφιβολίες αν ο Γκρουέφσκι τα πιστεύει αυτά, ή τα χρησιµοποιεί για πολιτικούς σκοπούς. Ο Γκρουέφσκι ήταν Υπουργός Οικονοµικών στην κυβέρνηση Γκεοργκιέφσκι και είχε την φήµη ενός ανθρώπου προσγειωµένου που αντιµετωπίζει την κατάσταση ως έχει.

Η πολιτική του «µακεδονισµού» τον έχει κάνει απόλυτο κυρίαρχο του κράτους, ενώ όποιος τολµήσει να πει κάτι διαφορετικό, όχι µόνο σε πολιτικό, αλλά και σε κάθε τοµέα, χαρακτηρίζεται προδότης. Είναι και τα ΜΜΕ τα οποία ελέγχει απόλυτα, είναι ο άνθρωπος που οικοδόµησε την πολιτική του παντοδυναµία πάνω στην πολιτική του «µακεδονισµού». ∆εν είναι συνεπώς σήµερα το ίδιο όπως ήταν πριν από 5 ή 10 χρόνια.

Το πρόβληµα των Σκοπίων είναι πρόβληµα φτώχειας. Είναι βέβαια και το πρόβληµα της ταυτότητας, αλλά οι ίδιοι οι Σλαβοµακεδόνες, ούτε οι ίδιοι συµφωνούν µε το τι εννοούν όταν λένε «Μακεδόνες».

Αν βγείτε και ρωτήσετε δέκα άτοµα τι σηµαίνει «Μακεδόνας», καθένας θα δώσει και µια διαφορετική ερµηνεία. Αυτό το πρόβληµα που έχουν οι Σλαβοµακεδόνες στα Σκόπια, είναι ότι πολλά στοιχεία από την ταυτότητά (τους) είναι ετερόκλητα και ήταν σαν µονόδροµος το να πάρουν αυτό το όνοµα από τον γεωγραφικό χώρο όπου ευρίσκονται.

∆εν κρίνω εγώ αν αυτό που κάνουν είναι καλό ή κακό, απλώς κάνω µια ανάλυση για το πώς βλέπουν τον εαυτό τους. Εµείς, όταν συζητάµε για την ονοµασία, συζητάµε (µόνο) για την ονοµασία, αυτή είναι η εντολή των Ηνωµένων Εθνών. Όµως αυτοί µέσα από την ονοµασία βλέπουν κάτι πολύ πιο σύνθετο, που κάνει το όνοµα βαρύ γι’ αυτούς κι έτσι αισθάνονται τεράστια ανασφάλεια. Γενικά αισθάνονται µια ανασφάλεια στον περίγυρό τους, που όµως δεν είναι ώρα να αναλύσουµε.

Αισθάνονται ότι στο χώρο των Βαλκανίων είναι τα «θύµατα». ∆εν έχει σηµασία εάν έχουν δίκιο ή άδικο, είναι το πώς αισθάνονται. Αυτή την αίσθηση της «θυµατοποίησης» ο Γκρουέφσκι την έχει κάνει θρησκεία. Πάντα φταίει κάποιος, οι Έλληνες, οι Αλβανοί, η Ευρωπαϊκή Ένωση… οπότε έρχεται µια συνολική ψυχολογία, ότι είναι απειληµένοι, αισθάνονται ότι είναι θύµατα και ότι κανείς δεν τους εκτιµά.

- 141 -

Ο Γκρουέφσκι έχει δηµιουργήσει αυτή την κατάσταση στα Σκόπια. Ο Γκρουέφσκι δηµιουργεί/ανακαλύπτει την συνέχεια του «µακεδονικού» έθνους, µε όρους που στη Βουλγαρία ή στην Ελλάδα έγινε εδώ και εκατοντάδες χρόνια, προσπαθώντας να αποδείξει ρίζες.

Στο πλαίσιο της νέας αυτής αφήγησης του «µακεδονικού» έθνους, έχουµε το σχέδιο ανάπλασης «Σκόπια 2014». Όταν πάει κανείς στην κεντρική πλατεία των Σκοπίων και βλέπει το άγαλµα του Μεγ. Αλεξάνδρου, παραπέρα του Σαµουήλ, παραπέρα τον Ιουστινιανό, τον Goce Delchev, από δίπλα τον Τσέντο κλπ, ότι θέλετε… Και όλα αυτά µε µια αψίδα του θριάµβου που όλοι αναρωτιούνται ποιόν θρίαµβο γιορτάζει…

∆ιότι όπως µου είπε ο Αλβανός ηγέτης στα Σκόπια Τζαφέρι, µπορείς να έχει πρόγονο τον Μεγ. Αλέξανδρο, µπορεί να έχεις τον Σαµουήλ, µπορείς να έχεις την µητέρα Τερέζα, δεν µπορείς όµως να έχεις και τους τρείς (ταυτόχρονα).

Κάνοντας αυτό το θεµατικό πάρκο στην κεντρική πλατεία των Σκοπίων, το οποίο εγώ µόνο έτσι µπορώ να το δω, αποδεικνύει ακριβώς αυτό που δεν είναι.

Εγώ συµφωνώ µε αυτό που είπε ο κύριος Σφέτας, ότι σε κάποια στιγµή αυτά τα αγάλµατα θα γκρεµισθούν, ποια αντιπολίτευση όµως θα τα γκρεµίσει; Κι αυτή τη στιγµή το σηµαντικό είναι να συνειδητοποιήσει ο µέσος Σλαβοµακεδόνας ότι δεν µπορεί να είναι και τα τρία (ταυτόχρονα).

Υπάρχουν άνθρωποι που δεν συµφωνούν µε τον Γκρουέφσκι; Βεβαίως υπάρχουν! Οι πιο παλαιοί οι οποίοι προέρχονται από την πρώην Γιουγκοσλαβία, θεωρούν ότι το σλαβικό στοιχείο είναι και το επικρατέστερο στοιχείο. Το πρόβληµα όµως είναι ότι, εάν επικρατήσει η σηµερινή κατάσταση πραγµάτων στα Σκόπια τα επόµενα 10 – 15 χρόνια, αυτοί οι άνθρωποι θα εκλείψουν. Και η νέα γενιά που είναι είκοσι χρονών σήµερα ή δεκαπέντε, µεγαλώνει πια σε ένα κλίµα εθνικισµού, ένα κλίµα αλυτρωτισµού, σε ένα κλίµα τρέλας κυριολεκτικά, στο οποίο, αν προσθέσεις και την οικονοµική κρίση, την έλλειψη προοπτικής και το γενικότερο εθνικιστικό κλίµα που υπάρχει στα Βαλκάνια, καταλαβαίνετε το µείγµα το εκρηκτικό που δηµιουργείται.

Πρέπει να πούµε ότι σήµερα στα Βαλκάνια υπάρχει και µια άλλη ιδιαίτερη συγκυρία. Έχουµε µια Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία κλυδωνίζεται. Και αυτή την στιγµή υπάρχει πρόβληµα. Η ευρωπαϊκή προοπτική υπάρχει σαφέστατα, αλλά ξεθωριάζει. Και στα επόµενα χρόνια θα υπάρχει ιδιαίτερη τάση για ευρω-σκεπτικισµό, λέγοντας για ποια ευρωπαϊκή ιδέα θα αγωνιστούµε χαραµίζοντας την πατριωτική µας ιδέα.

Πρέπει να κρατήσουµε την ταυτότητά µας –είναι σήµερα η άποψη στα Σκόπια-και να δούµε τι θα γίνει µε την Ευρώπη. Αλλά µε µια ευρωπαϊκή προοπτική, η οποία έχει αυτή τη στιγµή θολώσει εν αναµονή και εξελίξεων ως προς την µορφή της Ευρώπης, αλλά και µε την αλλαγή στους σκοπούς του ΝΑΤΟ, ένας οργανισµός που µετά από την πτώση του «σιδηρού παραπετάσµατος», πρέπει εξεύρει νέο ρόλο στην παροχή/διασφάλιση ασφάλειας, που σηµαίνει πια άλλα πράγµατα, πιο σύνθετα.

Τα Σκόπια δεν απειλούνται από κανένα. Εσωτερικές απειλές µπορεί να έχουν, αλλά εξωτερική δεν έχουν καµία, ούτε από την Αλβανία, ούτε από τη Ελλάδα, ούτε από τη Βουλγαρία δεν απειλούνται, ούτε από την Σοβιετική Ένωση.

Άρα και η έννοια του ΝΑΤΟ, όσον αφορά τον αλβανικό πληθυσµό, είναι σχετική. Ναι βέβαια θέλουν το ΝΑΤΟ, γιατί γι αυτούς είναι µια κεκτηµένη ταχύτητα για άλλους λόγους που έχουν σχέση µε το γενικότερο αλβανικό πρόβληµα. Αλλά µέσα στα Σκόπια τι αποτέλεσµα θα έχει; Έτσι, λοιπόν, ναι θέλουν την Ε.Ε., θέλουν και το ΝΑΤΟ, αλλά κανείς δεν είναι διατεθειµένος να θυσιάσει κάτι µεγάλο γι’ αυτά.

- 142 -

Άρα µε αυτή την Ε.Ε. και µε αυτό το ΝΑΤΟ, έχουµε ένα ευρύτερο εθνικιστικό κύµα στα Βαλκάνια το οποίο συµπαρασύρεται από µια οικονοµική κρίση, άρα η πολιτική Γκρουέφσκι έχει πολλά ερείσµατα για να γίνει ελκυστική στον Σκοπιανό που δεν έχει και τίποτε άλλο.

Του ‘δωσε ένα στόχο, του ‘δωσε µια ταυτότητα. Ψεύτικη, αλλά τελικά πόσο τον απασχολεί εάν αυτή η ταυτότητα είναι ψεύτικη; Μπορεί και να µην τον απασχολεί και καθόλου.

Το πρόβληµα είναι τι κάνει η Ελλάδα σ’ αυτό το περιβάλλον. Και είναι βασικό να µπορούµε να ξεχωρίσουµε την σκοπιανή πολιτική από την σκοπιανή κοινωνία. ∆εν µπορούµε να ενοχοποιήσουµε το σύνολο της σκοπιανής κοινωνίας -και ευτυχώς δεν το έχουµε κάνει, για µια πολιτική η οποία είναι ακραία, είναι εθνικιστική, είναι για να δηµιουργεί προβλήµατα. Αλλά η σκοπιανή κοινωνία ακόµα τον ακολουθεί τον Γκρουέφσκι.

Εµείς πρέπει να ζήσουµε µ’ αυτούς τους ανθρώπους, οι ηγέτες έρχονται και παρέρχονται. Σε δέκα χρόνια από τώρα, δεν θα υπάρχουν πλέον οι ίδιοι, θα είναι µια ανάµνηση. Εµείς πρέπει να έχουµε ήδη τις γέφυρες για να µπορέσουµε να ζήσουµε µ’ αυτούς, καθώς το όνειρο κάθε Σκοπιανού είναι να έχει πρόσβαση στην Ελλάδα, στην Θεσσαλονίκη. Εννοώ σαν άνθρωπος να µπορεί να επισκεφθεί τους εδώ γιατρούς, τα φαρµακεία… και αυτό πρέπει να καλλιεργηθεί. Πρέπει να καλλιεργηθεί µε την κοινωνία πολιτών, µε τα πανεπιστήµια, δυστυχώς η οικονοµική κρίση µας έχει περιορίσει ήδη πάρα πολλά από αυτά, αλλά ευτυχώς οι ελληνικές επιχειρήσεις χρηµατοδοτούν ένα κοµµάτι. Αλλά νοµίζω ότι αυτό θα πρέπει να καλλιεργηθεί µε κάθε µέσο. Είναι ουσιαστικό, είναι η επένδυσή µας στο µέλλον.

Όσον αφορά στον ίδιο τον Γκρουέφσκι, αυτός θα έχει αφήσει στο µέλλον µια κληρονοµιά. Το πρόβληµα είναι εάν αυτή η κληρονοµιά συνδυασθεί στο µυαλό του σκοπιανού πολίτη µε κάποια άλλα στοιχεία. Αυτή τνη στιγµή πάνω στον πυρετό του, τι είναι ανάγκη να τον ρωτήσουµε; Πρέπει να τον ρωτήσουµε µετά από 5, 6, 7 ,8 χρόνια. Ήταν µια θετική εποχή στη ζωή σου ή µια αρνητική; Ήσουν ευτυχής ή απλά αυτή η πολιτική δεν σου έδωσε τίποτε άλλο, αλλά απλώς σε αποµόνωσε από όλο τον κόσµο; Και σ’ αυτό το ερώτηµα όλοι οι άνθρωποι σκέπτονται και µπορεί να δει και να πει κάθε πολίτης των Σκοπίων, αν η ζωή του βελτιώθηκε.

Θα αισθάνεται µια υπερηφάνεια για την ταυτότητα που του έδωσαν και ναι θα αισθάνεται υπερήφανος ως απόγονος του Μεγ. Αλεξάνδρου, αλλά υπάρχουν και άλλα πράγµατα στην ζωή. Κι αν δεν είναι απευθείας απόγονος και είναι εξ αγχιστείας, δεν χάθηκε και ο λογαριασµός!

Και θα ήθελα πριν τελειώσω να προσθέσω δύο πράγµατα, ένα για τον ρόλο της Τουρκίας και ένα για τη Χάγη.

Ο ρόλος της Τουρκίας είναι λίγο υπερτιµηµένος. Ναι µεν σ’ αυτή την περίοδο η Ελλάδα έχει οικονοµική κρίση, η Τουρκία έχει µεγάλη οικονοµική άνθηση και για λόγους καθαρά οικονοµικούς κάνει επενδύσεις στα Βαλκάνια, και γιατί να µην κάνει άλλωστε.

Καθώς υπάρχουν κράτη που ψάχνουν για ένα προστάτη, στα Σκόπια έχει βρεί κατάλληλο ακροατή, κυρίως µε το σλαβοµακεδονικό στοιχείο, καθώς το αλβανικό στοιχείο έχει δεσµούς µε την Τουρκία µε πολλές αναγνώσεις. Την άλλη πλευρά, την όλη ιστορία την αισθάνεται αυτόνοµα, δεν είναι διατεθειµένο να βάλει άλλο κεχαγιά στο κεφάλι του, αφού απέκτησε την ισοτιµία του µε τους σλαβοµακεδόνες.

Η δύσκολη σχέση Αλβανών-Τούρκων στα Σκόπια φαίνεται από την πορεία των ισλαµικών σχολείων. Η προσπάθεια της Τουρκίας να ιδρύσει τζαµιά (και θρησκευτικά σχολεία) υπό τον έλεγχό της απέτυχε. Και το άλλο σηµαντικό στοιχείο είναι ότι στα Σκόπια όταν υπάρχει επιµειξία, όταν υπάρχει γάµος µεταξύ Αλβανών και Τούρκων, τότε ο άλλος εξ-αλβανίζεται. Άρα πιστεύω ότι βραχυπρόθεσµα θα έχει µια άνοδο η τουρκική πολιτική κι ένα

- 143 -

αντίκρισµα, µακροπρόθεσµα όµως νοµίζω ότι τα στρατηγικά συµφέροντα των Σκοπίων δεν είναι στην Άγκυρα.

Κι αυτό θα το καταλάβει και η ίδια η ΠΓ∆Μ, όταν οι συνθήκες αλλάξουν.

Τώρα, όσον αφορά στην Χάγη, εχθές άκουσα πολλά από τον Καθηγητή του Πανεπιστηµίου στη Φλώρινα και θέλω να πω δύο πράγµατα: η ελληνική επιχειρηµατολογία στην Χάγη βασίστηκε σε πυλώνες. Ειδικά, δύο πυλώνες ήταν : ο τρόπος λήψης αποφάσεων στο ΝΑΤΟ, και το δεύτερο είναι η ερµηνεία του άρθρου 11 της Ενδιάµεσης Συµφωνίας.

Ένα κοµµάτι της επιχειρηµατολογίας του κ. καθηγητή ήταν η ανταγωγή. Ο λόγος που δεν έγινε ανταγωγή, αυτός καθαυτός, είναι ότι υπήρχε µεγάλος κίνδυνος απόρριψής της, ενώ παρουσιάζοντας το περιεχόµενο µιας ανταγωγής σαν στοιχείο της ελληνικής επιχειρηµατολογίας έδινε την ασφάλεια ότι θα ακουσθεί. ∆εν µπορούσε κανείς να το απορρίψει εξ αρχής.

Όλα αυτά τα πράγµατα έχουν συζητηθεί πάρα πολλές φορές και έχουν ληφθεί αποφάσεις. Εγώ δεν είµαι εδώ για να πω αν οι αποφάσεις αυτές είναι αποτελεσµατικές ή όχι, αλλά θεωρώ ότι για όλα πρέπει να αναλύεται η αιτιολογία, τα στοιχεία και οι περιστάσεις. Και ειδικά σε νοµικά θέµατα, οι συµβουλές που πήρε η ελληνική οµάδα, ήταν από τους καλύτερους διεθνολόγους στον κόσµο.

Στις θέσεις που παρουσιάσθηκαν στο ∆ικαστήριο, παρουσιάσθηκε ότι η διαφορά µας έχει ένα ιστορικό και πολιτικό υπόβαθρο, ότι υπάρχει µια µακροχρόνια παραβατική συµπεριφορά εκ µέρους των Σκοπίων, παρουσιάσθηκε ο αλυτρωτισµός, παρουσιάσθηκε η προπαγάνδα, παρουσιάσθηκαν οι παραβιάσεις της ενδιάµεσης συµφωνίας από τα Σκόπια, κοµµάτι-κοµµάτι, λέξη-λέξη.

Και βεβαίως υπήρχε κι ένα άλλο κοµµάτι της επιχειρηµατολογίας µας, που έχει σχέση µε το άρθρο 22 της ενδιάµεσης συµφωνίας, για τα υφιστάµενα δικαιώµατα τα οποία δεν µπορούν να ακυρωθούν από την Ενδιάµεση Συµφωνία. Αυτή ήταν η θέση µας.

Τα Σκόπια προσπάθησαν να περιορίσουν την διαφορά µε εξαιρετικά συσταλτική ερµηνεία της Ενδιάµεσης Συµφωνίας στο ∆ιεθνές ∆ικαστήριο. Είπαν ότι εµείς δεν ήρθαµε εδώ για το σύνολο της Ενδιάµεσης Συµφωνίας, ήρθαµε για µια απλή ερµηνεία ενός συγκεκριµένου άρθρου. Εµείς (οι Έλληνες) ανοίξαµε την διαφορά. Ανοίξαµε την διαφορά µε έναν τρόπο που την κάναµε ανταγωγή. Το αποτέλεσµα δεν το ξέρουµε, πρέπει να περιµένουµε να το δούµε και από κει και πέρα θα δούµε τι θα γίνει.

Σας ευχαριστώ πολύ.

- 144 -

- 145 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

2η Ενότητα

ΘΕΜΑ: Γενική ενηµέρωση για την Αλβανία Ελληνική Εξωτερική Πολιτική

ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Πρέσβης Πάζιος Νικόλαος Πρέσβης της Ελλάδας στα Τίρανα

- 146 -

- 147 -

Νικόλαος ΠΑΖΙΟΣ Πρέσβης ΠΥΑ, Πρέσβης της Ελλάδας στα Τίρανα

Ο κύριος Νικόλαος Πάζιος γεννήθηκε στην Αθήνα στις 8.12.1952.

Είναι πτυχιούχος της Νοµικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσ/κης από 1976.

Κάτοχος µεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στις Οικονοµικές Σχέσεις, I.R.I, Dijon, 1976-1977 και διδακτορικού στις ∆ιεθνείς Σχέσεις στο ίδιο Πανεπιστήµιο το 1980.

∆ικηγόρος στο ∆ικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, 1980-1982

Η επαγγελµατική του σταδιοδροµία στο Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε µε τη φοίτησή του στη ∆ιπλωµατική Ακαδηµία το 1982-1983. Στη συνέχεια:

1982-1983 Υπουργείο Εξωτερικών

1983-1987 Ακόλουθος / Γραµµατέας Πρεσβείας, ∆ιπλωµατικό Γραφείο Πρωθυπουργού

1987-1991 Γραµµατέας Πρεσβείας Α’, Πρεσβεία της Ελλάδος στο Παρίσι

1991-1994 Πρόξενος της Ελλάδος στο Βουκουρέστι

1994-1996 Σύµβουλος Πρεσβείας Β’, ∆ιπλωµατικό Γραφείο Υπουργού Εξωτερικών

1996-1999 Σύµβουλος Πρεσβείας Α’, Πρεσβεία της Ελλάδος στο Βατικανό

1999-2001 Σύµβουλος Πρεσβείας Α’, ∆/νση ∆ιµερών Σχέσεων µε χώρες ΝΑ Ευρώπης, Υπουργείο Εξωτερικών

2001-2004 ∆ιευθυντής ∆ιπλωµατικού Γραφείο Αναπληρωτού Υπουργού Εξωτερικών

2004 Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος στο Παρίσι

2007 Πληρεξούσιος Υπουργός Β’

2008 Πρέσβης της Ελλάδος στην Αλβανία

- 148 -

2011 Πληρεξούσιος Υπουργός Α’

Ξένες Γλώσσες: Γαλλικά, Αγγλικά

- 149 -

Γενική ενηµέρωση για την Αλβανία - Ελληνική Εξωτερική Πολιτική

Μπαίνοντας στο θέµα, θα αποφύγω αναλύσεις επιµέρους ζητηµάτων και θα επιµείνω σε βασικά δεδοµένα, έτσι ώστε να υπάρξει ικανός χρόνος για συζήτηση στη συνέχεια αλλά και να περιγραφούν τα κατά τη γνώµη µου ουσιώδη στοιχεία που αφορούν στην Αλβανία για να αποτυπωθεί περιεκτικά µια πραγµατικότητα που συχνά αδικείται από εµµονή σε λεπτοµέρειες, αναγκαίες για τους ειδικούς, σε παρωχηµένα σχήµατα προσέγγισης, αφορισµούς και γενικολογίες. Εννοείται, ότι οι απόψεις που θα εκφραστούν είναι προσωπικές.

Και οι τρεις συνάδελφοι υπηρετούµε στα ∆υτικά Βαλκάνια, ένα χώρο που αποτελεί τµήµα της ευρύτερης βαλκανικής χερσονήσου και όπου υπάρχουν ακόµα εντάσεις, διεργασίες και ανακατατάξεις, µε ειδικό ενδιαφέρουν για την Ελλάδα. Οι γενικές τάσεις ανατροπής που επικράτησαν στα Βαλκάνια κατά την τελευταία εικοσαετία, συµπεριέλαβαν εµφανώς και το χώρο αυτό. Παρουσιάζουν, όµως, ορισµένες ιδιαιτερότητες και αποκλίσεις που έχουν βαρύνουσα σηµασία. Η πρώτη είναι ότι πέραν των εσωτερικών µεταβολών που συνέβησαν και αλλούστα Βαλκάνια, έχουµε, στην περιοχή, την ανάδυση κρατών από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, µε έξωθεν επέµβαση και στρατιωτική βία. Ένα δεύτερο σηµείο, είναι ότι, µε δεδοµένο το χαµηλό βαθµό ανάπτυξης της Αλβανίας ειδικότερα, αλλά και τη µεγάλη διάρκεια ζωής του προηγούµενου καθεστώτος, ο χρόνος των πολιτικών εξελίξεων συµπυκνώνεται διότι οι αλλαγές είναι επείγουσες για να καλυφθούν τα κενά που δηµιουργούνται και να αποφευχθούν ανεξέλεγκτες ρήξεις. Έτσι, όµως, η επιβολή τους έχει αποτελέσµατα χωρίς το απαιτούµενο βάθος και δεν υφίσταται η κατάλληλη ωρίµανση των αναγκαίων αποφάσεων, µε αποτέλεσµα βραδυπορίες και ανασχέσεις προσαρµογής. Αυτό, έχει ιδιαίτερη σηµασία διότι, κατά το ίδιο διάστηµα, οι απαιτήσεις είναι µεγάλες για την ενσωµάτωση στις ευρω-ατλαντικές δοµές. Κατά συνέπεια, εάν η γενική κατεύθυνση είναι δεδοµένη, η υλοποίησή της προϋποθέτει ιδιαίτερα λεπτούς χειρισµούς.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό αφορά στις προσβάσεις. Εάν δει κανείς το χάρτη από βορά προς νότο ή αντίστροφα, υφίσταται σήµερα µια διαπερατότητα και µια ελευθερία επικοινωνίας αδιανόητη στο εγγύς παρελθόν. Λίγα µόνο χρόνια πριν, η Αλβανία αποτελούσε µια µαύρη τρύπα αποµόνωσης, απέκοπτε την συνέχεια του χώρου, ενώ σηµαντικότατα τµήµατα του ευρύτερου αλβανικού στοιχείου ήσαν αποµονωµένα και αναδύθηκαν πρόσφατα µετά τη συρρίκνωση της Γιουγκοσλαβίας. Εποµένως, από τη σκοπιά των Τιράνων, η προσέγγιση των εξελίξεων έχει ως σηµείο εκκίνησης την Αλβανία, συνυπολογίζει, όµως, και τον ευρύτερο αλβανικό πληθυσµό, δηλαδή, έξι περίπου εκατοµµύρια άτοµα που ευρίσκονται σε άµεσα γειτνιάζουσες περιοχές (Κόσοβο, νότος του Μαυροβουνίου, Αλβανοί Σκοπίων και νότος Σερβίας). Στο σηµείο αυτό θα συµφωνήσω απόλυτα µε αυτό που είπε η κα Παπαδοπούλου ότι η κινδυνολογία περί δηµιουργίας µεγάλης Αλβανίας αποτελεί όνειρο θερινής νυκτός, τουλάχιστον στο ορατό µέλλον. Πράγµατι, µια τέτοια εξέλιξη δεν εξυπηρετεί σε επίπεδο πολιτικής εκπροσώπησης (καλύτερα να έχεις δύο ψήφους, παρά µία), δηµιουργεί ανεπιθύµητες ανακατατάξεις στους εσωτερικούς συσχετισµούς εξουσίας, αγνοεί τα διαφορετικά πολιτισµικά δεδοµένα και τους ανόµοιους βαθµούς ανάπτυξης σε κάθε περιοχή αλλά και τους υπόγειους ανταγωνισµούς µε τα Τίρανα. Πρόκειται για µια υπόθεση εργασίας που συνεπάγεται ενοποίηση υπό ένα µόνο κρατικό µηχανισµό και η οποία προϋποθέτει διαλυτικές εξελίξεις που δεν είναι αποδεκτές ούτε επιτόπια ούτε από το διεθνή παράγοντα.

Από την άλλη πλευρά, όµως, ουδείς µπορεί να αγνοήσει την ύπαρξη ευρύτερης συλλογικής αλβανικής συνείδησης αλλά και τάσεων οµογενοποίησης, όχι µόνο στο οικονοµικό αλλά και στο θεσµικό επίπεδο αφού π.χ. προωθείται κοινή διπλωµατική εκπροσώπηση µεταξύ Αλβανίας και Κοσόβου. Στο πλαίσιο αυτό, τα Τίρανα επιφυλάσσουν για τον εαυτό τους το ρόλο του εθνικού κέντρου, ελέγχουν την διέξοδο του αλβανικού στοιχείου προς τη θάλασσα, και αποτελούν την ατµοµηχανή της πορείας του προς την Ευρώπη. Ο ρόλος τους είναι, συνεπώς κοµβικός και στην εµπέδωσή του κατατείνουν όλες οι προσπάθειες τους, µε διαφορετικές, κατά περίπτωση, εκφάνσεις και προτεραιότητες. Επίκεντρο αποτελεί η ανεξαρτησία του Κοσόβου που είναι και ιστορικό λίκνο του αλβανικού εθνικισµού, και η ενίσχυση και θεσµική κατοχύρωση της αλβανικής παρουσίας στα Σκόπια,

- 150 -

ενώ στο Μαυροβούνιο δεν υφίσταται µείζον πρόβληµα και οι Αλβανοί στο νότο της Σερβίας είναι παρακολούθηµα των εξελίξεων του Κοσόβου και τίθενται σε σχετικά δεύτερη µοίρα. Αλλά πάντοτε προϋπόθεση επιτυχίας είναι η έξωθεν ενίσχυση (και υποστήριξη της αλβανικής οµογένειας) καθώς επίσης και η ύπαρξη αριθµού Αλβανών επιτόπια. Σε επίπεδο συλλογικού υποσυνείδητου, ο εθνικισµός είναι συνυφασµένος µε µια αίσθηση αδικίας, ότι δηλαδή εξαιτίας της δικής τους αδυναµίας, της ύπαρξης άλλων ισχυρών κρατών στην περιοχή και των έξωθεν παρεµβάσεων, η δηµιουργία κράτους-έθνους δεν ολοκληρώθηκε πλήρως και υπέστη περιορισµούς για µακρό χρονικό διάστηµα. Αισθάνονται, επίσης, ότι, κατά την τελευταία δεκαετία, ικανοποιούνται εθνικοί τους πόθοι, που ευνοούνται από το νέο συσχετισµό δυνάµεων της περιοχής και ότι βρίσκονται, µε κάποιο τρόπο, «επάνω στο κύµα». Και θεωρούν βασικότατο σύµµαχό τους τις ΗΠΑ, τη ∆ύση γενικότερα αλλά και την Ιταλία ειδικότερα η οποία ανέκαθεν υποστήριζε τον αλβανικό παράγοντα για τους δικούς της πολιτικούς και γεωστρατηγικούς λόγους. Παλαιότερα, ο αλβανικός εθνικισµός είχε ως αντίπαλο δέος τη Σερβία, λόγω κυρίως Κοσόβου. Σήµερα, όµως, η Σερβία δεν έχει πλέον κοινά σύνορα µε την Αλβανία, ενώ, παράλληλα, οι Αλβανοί των Σκοπίων έχουν ιδιαίτερο καθεστώς και δεν θέτουν ως στόχο τον διαµελισµό της χώρας, όπου επιδιώκουν µακροπρόθεσµα να αποκτήσουν κυρίαρχο ρόλο. Εποµένως, κάθε άλλο παρά επίκειται αλλαγή συνόρων προς νότο, αλλά είναι γεγονός ότι αναβαθµίζεται το αλβανικό στοιχείο στην περιοχή και εγκαθιδρύεται, µε τον τρόπο αυτό, µια νέα ιεράρχηση ισχύος που αφορά στο σύνολο των κρατών του χώρου. Ενδεικτικά δεν είναι τυχαίο ότι κατασκευάστηκε τάχιστα ο «∆ρόµος του Έθνους» που συνδέει το ∆υρράχιο µε το Κόσοβο, ούτε ότι καταργήθηκαν οι θεωρήσεις µεταξύ Αλβανίας και γειτονικών χωρών, της Σερβίας συµπεριλαµβανοµένης.

Ταυτόχρονα, µετά την ένταξη στο ΝΑΤΟ, η ολοκλήρωση της ενσωµάτωσης της Αλβανίας στην ΕΕ συνιστά κορυφαίο στόχο. Σηµαντικότερο, ίσως, και από την ανεξαρτησία του Κοσόβου, όχι µόνο γιατί είναι ορατός αλλά και εφικτός (υπό την αίρεση ότι τα Τίρανα θα εκπληρώσουν τις αναγκαίες προϋποθέσεις που εξαρτώνται µόνο από τα ίδια), αλλά και διότι αναιρεί την αποµόνωση από την οποία τόσο έχει υποφέρει η χώρα, επιτρέπει τη συµµετοχή στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και στην λήψη των αποφάσεων που την αφορούν, εγκαθιδρύει και εµπεδώνει µια αίσθηση ασφάλειας. Εάν, µάλιστα, επιτευχθεί σχετικά σύντοµα, ενισχύει την θέση των Τιράνων σε σχέση µε το υπόλοιπο αλβανικό στοιχείο και επιτρέπει την άµεση προβολή των στόχων τους στον ευρωπαϊκό χώρο. Εννοείται, ότι συνεπάγεται και οικονοµικά οφέλη που απορρέουν από την ένταξη στην ΕΕ και τα οποία αφορούν άµεσα την οικονοµική, πολιτική και θεσµική ανάπτυξη της χώρας.

Ας µνηµονευθεί, επίσης, η σχέση µεταξύ Τιράνων και Άγκυρας που αντανακλά και εκφράζει ιστορικούς και θρησκευτικούς δεσµούς µεταξύ των δύο χωρών, εµπεριέχοντας, ταυτόχρονα, την εξισορρόπηση των όποιων πιέσεων αισθάνονται τα Τίρανα από τα ορθόδοξα κράτη της περιοχής, την άντληση οικονοµικής βοήθειας, αλλά ίσως και την εξασφάλιση διαπραγµατευτικών δυνατοτήτων σε σχέση πχ µε τη Σερβία και την Ελλάδα. Αλλά η σχέση αυτή δεν είναι κυρίαρχη διότι η Άγκυρα λίγο µπορεί να επηρεάσει την ένταξη των Τιράνων στην Ευρώπη.

Τέλος, παράλληλη αλλά µικρότερης εµβέλειας επιδίωξη είναι η είσοδος στο παγκόσµιο γίγνεσθαι όπου τα Τίρανα εµφανίζονται και για να βρουν τον βηµατισµό τους στην παγκόσµια σκηνή αλλά και για να αντλήσουν όποια πλεονεκτήµατα µπορούν (π.χ. οικονοµική βοήθεια) προβάλλοντας άµεσα θέµατα που τους αφορούν όπως το Κόσοβο. Έτσι είναι χαρακτηριστικό ότι προ 10 ηµερών ο Αλβανός ΥΠΕΞ έκανε µια περιοδεία στην Ασία, ενώ ο Πρωθυπουργός επισκέφθηκε πρόσφατα το Ισραήλ.

Αυτά είναι πιστεύω τα βασικά στοιχεία που διαµορφώνουν το πλαίσιο εντός του οποίου κινείται η χώρα, πως βλέπει τις εξελίξεις και τι προτεραιότητες θέτει τόσο σε περιφερειακό όσο και σε ευρύτερο επίπεδο.

Στο εσωτερικό πεδίο, έχει εµπεδωθεί ο κοινοβουλευτισµός και επικρατεί σταθερότητα που προφανώς δεν είναι εκείνη ενός τυπικού δυτικοευρωπαϊκού κράτους αλλά η οποία, πάντως, δεν έχει και καµία σχέση µε τις εκρήξεις που παρατηρήθηκαν την περίοδο 1997-

- 151 -

1999. Υφίσταται, συνεπώς, µια ουσιώδης και θετική µεταβολή στην πολιτική ζωή της χώρας και η οποία αφορά τόσο στη δηµοκρατική εκπροσώπηση, όσο και στη λειτουργία του κρατικού µηχανισµού. Σε σύγκριση µε το παρελθόν, λειτουργεί ο διπολισµός, η νυν κυβέρνηση είναι συνασπισµού και, από πολιτικής πλευράς, υπάρχει εναλλαγή στην εξουσία, µεταξύ ενός κεντροαριστερού και ενός κεντροδεξιού σχηµατισµού και δεν υφίσταται κίνδυνος εκτροπής ή ολοκληρωτισµού. Αλλά, από την άλλη πλευρά, η άσκηση της εξουσίας παρουσιάζει προβλήµατα αφού η οιαδήποτε πολιτική αντιπαράθεση µόνιµα προσωποποιείται, οι αλληλοκατηγορίες είναι καθηµερινή πραγµατικότητα, ο παραγωγικός πολιτικός διάλογος δεν έχει αποκατασταθεί και επικρατεί η λογική µονοπωλιακής νοµής της εξουσίας. Παράλληλα, κυριαρχεί η δυσπιστία του πληθυσµού για την πολιτική τάξη της χώρας, υφίσταται ευρεία διαφθορά και η αντιπολίτευση απέχει κατά την τελευταία διετία από το κοινοβούλιο, µε συνέπεια και το κοινοβουλευτικό έργο να χωλαίνει αλλά και οι µεταρρυθµίσεις που απαιτούνται για την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας να έχουν αποτελµατωθεί. Όπως έχει αναγνωριστεί από την πρόσφατη Έκθεση Προόδου της ΕΕ δεν πληρούνται τα πολιτικά κριτήρια για την ενσωµάτωση της Αλβανίας στην Ευρώπη και, παρά τις έξωθεν παραινέσεις και πιέσεις, δεν έχει αποκατασταθεί, µέχρι στιγµής η πλήρης και ακώλυτη κοινοβουλευτική λειτουργία.

Αλλά και σε κοινωνικό και οικονοµικό επίπεδο οι ισορροπίες είναι εύθραυστες. Έτσι, παρατηρούνται φαινόµενα τεράστιας αστυφιλίας (ο πληθυσµός των Τιράνων έχει τριπλασιαστεί, ενώ η επαρχία ερηµώνεται), οι καλλιεργήσιµες εκτάσεις έχουν συρρικνωθεί, ο παραγωγικός δυναµισµός της χώρας είναι ιδιαίτερα ευάλωτος και µεγάλο τµήµα του πληθυσµού βρίσκεται κάτω του ορίου της φτώχειας. Οξύ, επίσης, είναι το πρόβληµα των νέων που πλήττονται από την ανεργία, ενώ η ταχύτατη αστικοποίηση του πληθυσµού πραγµατοποιείται, χωρίς, ταυτόχρονα, να υπάρχει πρόβλεψη για τις νέες ανάγκες που δηµιουργούνται. Οι οικονοµικοί δείκτες πιστοποιούν ανάπτυξη περί τα 3% ετησίως και το δηµόσιο χρέος της χώρας ανέρχεται στο 65% του ΑΕΠ. Αλλά ο καταναλωτισµός επικρατεί και η κρατική χρηµατοδότηση είναι τελείως ανεπαρκής µε αποτέλεσµα να αναζητούνται εναγωνίως δάνεια και ξένες επενδύσεις, ενώ το κοινωνικό σύστηµα υποβαθµίζεται. Χαρακτηριστικό είναι ότι µία µέση σύνταξη κυµαίνεται στα 80 περίπου ευρώ µηνιαία και ένας µέσος µισθός στα 250-300 ευρώ, ενώ, παράλληλα, υπάρχουν κραυγαλέες ανισότητες και καίριος παραµένει ο ρόλος των µεταναστευτικών εµβασµάτων.

Σηµαντικό είναι και το ζήτηµα ανεξιθρησκίας που προβλέπεται από το Σύνταγµα της χώρας. Το µουσουλµανικό στοιχείο κυριαρχεί στο βορρά της Αλβανίας και το ορθόδοξο εντοπίζεται κυρίως στο νότο της χώρας, αλλά, σε γενικές γραµµές, Ο πληθυσµός της χώρας είναι σουνιτικός δηλαδή πρόσκειται στο µετριοπαθές Ισλάµ και ένα σηµαντικό µέρος του είναι µπεκτασήδες. Υπάρχει, επίσης, ένα ικανό ποσοστό άθεων και ένα σηµαντικό ποσοστό ορθόδοξων και καθολικών. Οι µουσουλµάνοι σουνίτες είναι οι πολυπληθέστεροι και έχει ληφθεί ειδική µέριµνα για τον έλεγχο των οιωνδήποτε ακραίων στοιχείων που δεν δραστηριοποιούνται έντονα. Αλλά είναι σαφής η εύνοια προς αυτούς, αφού ήδη από την δεκαετία του 90 η Αλβανία έχει προσεγγίσει την Ισλαµική ∆ιάσκεψη και συνεχώς επιζητεί τη χρηµατοδότηση από µουσουλµανικά κράτη. Ίσως και γι’ αυτόν τον λόγο να υφίσταται καχυποψία ως προς την ορθόδοξη εκκλησία της Αλβανίας η οποία πολλές φορές στοχοποιείται, µε κατηγορίες που εκτοξεύονται κατά του προκαθήµενουτης.

Άξιο µνείας είναι ότι στις νεαρές ηλικίες παρατηρείται, κατά την τελευταία τριετία, µια ριζοσπαστικοποίηση που αγγίζει τον εθνικισµό, ενώ, παράλληλα, διαµορφώνονται και κοµµατικοί σχηµατισµοί µε ισχυρά εθνικιστικά πιστεύω. Η τάση αυτή ελέγχεται από τους κεντρικούς πολιτικούς σχηµατισµούς που, πάντως, αλιεύουν ψηφοφόρους, αλλά ενισχύεται από τα ΜΜΕ που, ιδίως κατά το τελευταίο διάστηµα, ασχολούνται µόνιµα και αρνητικά µε τη χώρα µας.

Έχοντας αυτά υπόψη, πώς εξελίσσονται οι διµερείς µας σχέσεις;

Επ’ αυτού, δύο στοιχεία πρέπει να συγκρατηθούν: το έντονο παρελθόν που δεν σβήνει εύκολα και η γενική πορεία της ενσωµάτωσης στη ∆ύση, κοινή επιδίωξη όλων των χωρών

- 152 -

της περιοχής. Οι άξονες αυτοί συνιστούν το κέντρο βάρους της πολιτικής µας και εκφράζονται µε τη ρύθµιση ζητηµάτων που εκκρεµούσαν για µεγάλο διάστηµα αλλά και την ευρωπαϊκής πορείας της Αλβανίας. Συγκεκριµένα, ως προς το πρώτο στοιχείουπεγράφη συµφωνία για τη λειτουργία δύο στρατιωτικών κοιµητηρίων στην Αλβανία, τερµατίστηκε, κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, η λειτουργία του στρατιωτικού νοσοκοµείου στο Αργυρόκαστρο, προωθήθηκε η αποπληρωµή του δηµόσιου χρέους της Αλβανίας, ολοκληρώθηκαν οι διαπραγµατεύσεις και υπεγράφη η συµφωνία για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών µεταξύ των 2 χωρών και καταργήθηκαν οι θεωρήσεις για τους Αλβανούς πολίτες. Ως προς το δεύτερο σκέλος, από τη Σύνοδο Κορυφής της Θεσσαλονίκης το 2003 έως την πρόσφατη πρόταση “Ατζέντα 2014”, υποστηρίχθηκε σθεναρά η ευρωπαϊκή πορεία της Αλβανίας και καταργήθηκαν οι θεωρήσεις. Μια πρώτη παρατήρηση είναι, συνεπώς, ότι οι διµερείς σχέσεις παρουσίασαν κινητικότητα και δυναµική και κινήθηκαν ανοδικά. Πλην, όµως, η εικόνα δεν είναι απολύτως ρόδινη διότι η Συµφωνία για τις θαλάσσιες ζώνες δεν επικυρώθηκε από το αλβανικό κοινοβούλιο, ενώ, στη συνέχεια, µετά προσφυγή της αντιπολίτευσης, το Συνταγµατικό ∆ικαστήριο την ακύρωσε, ενώ, παράλληλα, είναι ορατή µια στασιµότητα που αφορά και άλλα διµερή θέµατα, όπως π.χ. η ανανέωση της µορφωτικής συµφωνίας µεταξύ των δύο χωρών. Εξάλλου, κατά το ίδιο διάστηµα, παρατηρείται µια ανάδυση εθνικισµού που αποτελεί τροχοπέδη στις σχέσεις µας, ενώ, µάλιστα, παραµένουν ανεπίλυτα και άλλα ζητήµατα του παρελθόντος, όπως εκείνο της τυπικής άρσης του εµπολέµου. Εποµένως, η εγκαθίδρυση πλήρως θεσµικά φερέγγυων και αµοιβαία επωφελών διµερών σχέσεωνακολουθεί θετική πορεία αλλά παρουσιάζει σηµαντικά κενά και αρκετή απόσταση πρέπει να διανυθεί έως την αποκατάσταση ενός κλίµατος δυτικοευρωπαϊκού τύπου στις σχέσεις µας.

Ας µου επιτραπεί να προσθέσω ότι ανασταλτικός παράγων προς την κατεύθυνση αυτή είναι κάποιου είδους υπεροψία µε την οποία, για αρκετό διάστηµα αντιµετωπίστηκε η Αλβανία και οι Αλβανοί γενικότερα και, από την άλλη πλευρά, µια ιδιότυπη καχυποψία που εκ µέρος των Τιράνων ήταν και συνεχίζει να είναι οφθαλµοφανής. Εύλογα, πολύ συχνά, στην προσέγγιση των διµερών σχέσεων υπεισέρχονταν στοιχεία συναισθηµατισµού, µεγεθύνονταν άκριτα τα οποιαδήποτε σηµεία τριβής, αυξανόταν άνευ λόγου η ένταση, και υπήρχε µια διάσταση αγάπης - µίσους στις διµερείς σχέσεις, γεγονός που παρείχε ανέξοδα επιχειρήµατα σε οιαδήποτε ακραία στοιχεία. Σήµερα, τα στοιχεία αυτά, έχουν χάσει την παλαιότερη οξύτητα τους, αλλά αποκτούν ένα άλλο περιεχόµενο, διότι η αυξανόµενη αυτοπεποίθηση της αλβανικής πλευράς εξαιτίας των ευρύτερων εξελίξεων στην περιοχή, που την ευνοούν είναι διακριτή και δεν έχει ακόµη µονιµοποιηθεί µια λειτουργική ισορροπία. Έτσι, οι όποιες ανασφάλειες και καχυποψίες έχουν την τάση να ανακαλύπτουν εχθρούς και να επωάζουν συνοµωσίες που, συνήθως, παροχετεύουν την προσοχή από τα εσωτερικά κακώς κείµενα και ανακαλύπτουν εχθρούς. Στο ίδιο πλαίσιο, εντάσσεται και η ιδεολογική διαµόρφωση της εθνικής ταυτότητας, αφού σε επίπεδο εκπαίδευσης, εργαλιοποιείται η ιστορία και προβάλλονται θέσεις µεγαλοϊδεατικού χαρακτήρα που αφορούν και τη χώρα µας (εγχειρίδια ιστορίας και γεωγραφίας που αναφέρονται σε αλβανικές περιοχές που βρίσκονται στην Ελλάδα). Σε επίπεδο κυβερνητικής πολιτικής αυτά αποσιωπούνται. Αλλά δεν υπάρχει αµφιβολία ότι µπορούν να οδηγήσουν σε εντάσεις και κυρίως, να έχουν επιπτώσεις στη νέα γενιά. Χαρακτηριστικό είναι ότι ανάλογα φαινόµενα είναι σαφώς αποχρωµατισµένα στις ηλικίες 40 ετών και άνω.

Στο οικονοµικό επίπεδο η ελληνική παρουσία στην Αλβανία είναι ποικιλόµορφη και σηµαντική. Η ακριβής αποτίµησή της δεν είναι δυνατή διότι λείπουν τα στοιχεία και σε πολλές περιπτώσεις οι ροές δεν εντοπίζονται. Αλλά, από πλευράς επενδύσεων, είµαστε η πρώτη χώρα, ενώ από πλευράς συνολικών εµπορικών συναλλαγών κατέχουµε, µετά την Ιταλία, τη δεύτερη θέση. Το συνολικό εµπορικό ισοζύγιο είναι ελλειµµατικό υπέρ µας, αλλά όχι όσο ήταν τα προηγούµενα χρόνια, ενώ παρατηρείται άνοδος των οικονοµικών σχέσεων και της παρουσίας Τουρκίας, Κίνας και Αυστρίας. Ίσως, η εξέλιξη αυτή να αποτελεί «κατόρθωµα» της κρίσης ή και της διείσδυσης και άλλων χωρών στη χώρα που παλαιότερα την αγνοούσαν, αλλά και της οικονοµικής ανόδου της Αλβανίας. Ιδιαίτερα σηµαντική είναι η διάσταση της αναπτυξιακής βοήθειας που έχει δοθεί στην Αλβανία µε τη συµµετοχή ελληνικών εταιρειών στα έργα που κατασκευάστηκαν, είτε µέσω του ΕΣΟΑΒ, είτε µέσω της

- 153 -

Υ∆ΑΣ. Εδώ έχουµε την κατασκευή, κυρίως, σηµαντικών οδικών αξόνων όπως ο δρόµος που κατασκευάζεται τώρα µεταξύ Σαγιάδων και Κονίσπολης, τη σύνδεση, παλαιότερα, Τιράνων-∆υρραχίου και την κατασκευή του άξονα Τιράνων - Ελµπασάν. Αλλά η προστιθέµενη αξία της αναπτυξιακής βοήθειας, παρότι υπαρκτή, δεν είναι δεδοµένη στο βαθµό που θα έπρεπε, αφού, σε αρκετές περιπτώσεις, απουσίαζε µια εξειδικευµένη µελέτη των επιπτώσεων της και ο λόγος κόστους-ωφέλειας ήταν συχνά ασαφής. Τούτο δεν σηµαίνει ότι η εκάστοτε πολιτική ηγεσία δεν έθετε προτεραιότητες ή δεν προωθούσε λύσεις για τα προβλήµατα που προέκυπταν. Και προσωπικά υπήρξα µάρτυρας συνεχών επισηµάνσεων προς την αλβανική πλευρά. Εκείνο, όµως, που ήταν ελλειµµατικό ήταν, ίσως, η συγκεκριµένη και µε προοπτική στοχοθεσία, µε αποτέλεσµα ένα σηµαντικότατο συνολικά έργο να παρουσιάζει ατέλειες και να µην έχει τύχει της προβολής που του άξιζε.

Στις διµερείς σχέσεις εντάσσεται και το ζήτηµα της µετανάστευσης που, όπως λέγεται, αποτελεί γέφυρα φιλίας µεταξύ των δύο λαών. Μιλούµε, βέβαια για µετανάστευση από την Αλβανία προς την Ελλάδα. Επ’ αυτού, είναι χρήσιµες µερικές παρατηρήσεις. Καταρχάς, η Αλβανία ανέκαθεν υπήρξε χώρα µετανάστευσης και αυτό είναι ένα σηµείο που την φέρνει κοντά στην Ελλάδα. Έτσι, Αλβανοί µετανάστες υπήρχαν και υπάρχουν στην Ιταλία, στις ΗΠΑ, στην Τουρκία και σε αρκετές άλλες χώρες. Και η συνεισφορά τους στην οικονοµική ανάπτυξη των χωρών αυτών δεν είναι αµελητέα. Παράλληλα, συµβάλλουν ουσιαστικά στη διαµόρφωση των ιδεολογικών πιστεύω της Αλβανίας, σε όλα τα επίπεδα, και είναι σαφές ότι δεν πρέπει να αντιµετωπίζονται ως φθηνή εργατική δύναµη, διότι, πέραν των άλλων, οι άνθρωποι αυτοί µετανάστευσαν από ανάγκη, για να βρουν ένα καλύτερο µέλλον. Ταυτόχρονα, έχουν ένα σηµαντικό ρόλο, µέσω των εµβασµάτων, για την οικονοµία της Αλβανίας, παρότι, κατά το τελευταίο διάστηµα, η συνεισφορά τους αυτή έχει µειωθεί σηµαντικά εξαιτίας της οικονοµικής κρίσης. Ο αριθµός τους στη χώρα µας παραµένει ανεξακρίβωτος διότι η µαζική εισροή τους έγινε, συχνά, ανεξέλεγκτα ή και παράνοµα. Για την Ελλάδα, δεν ίσχυσε ότι εφαρµόστηκε από άλλες χώρες, δηλαδή ο αυστηρός έλεγχος και, πολύ συχνά, η είσοδος µετά τη συνοµολόγηση συµβάσεων εργασίας (π.χ. Ιταλία). Κατά αρκετά έγκυρες εκτιµήσεις υπάρχουν σήµερα 900.000 έως 1.000.000 Αλβανοί µετανάστες στην Ελλάδα, από τους οποίους το 1/3 περίπου έχουν νόµιµη άδεια παραµονής στη χώρα. Μετά την κατάργηση των θεωρήσεων, η λαθροµετανάστευση έχει ουσιαστικά µειωθεί, αλλά υφίσταται ακόµη σε επίπεδο µελών οικογενειών (οικογενειακές επανενώσεις), ενώ, το τελευταίο έτος, παρατηρείται το φαινόµενο επιστροφής στην Αλβανία λόγω κρίσης, που φαίνεται ότι διογκώνεται, χωρίς ακόµη να εντοπίζονται µαζικές και οριστικές αναχωρήσεις. Στην πράξη, ο εγκλιµατισµός των Αλβανών µεταναστών είναι ταχύς και δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήµατα, η ένταξη τους στον ελληνικό κοινωνικό ιστό είναι αξιοσηµείωτη, ιδιαίτερα των νέων, και η εγκληµατικότητα δεν είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, εάν ληφθεί υπόψη ο όγκος του αλβανικού µεταναστευτικού στοιχείου.

Θα πρέπει, επίσης, να σηµειωθεί, και η τάση απόκτησης της ελληνικής ιθαγένειας, η οποία δεν αφορά µόνο στους οµογενείς από την Αλβανία και αποτελεί ένα επιπρόσθετο στοιχείο που αποδεικνύει τους δεσµούς που υπάρχουν αλλά και δηµιουργεί συνεχώς προβλήµατα.

∆εν θα σας κουράσω περισσότερο µε επιµέρους θέµατα παροχής θεωρήσεων, αλλά πρέπει να σηµειωθεί ότι, µετά την κατάργησή τους, συνεχίζουν να παραµένουν ανοιχτά τα θέµατα ελευθερίας διακίνησης και εγκατάστασης, αφού οι συνθήκες Σένγκεν που τα καθορίζουν δεν εφαρµόζονται ακόµη πλήρως και συναρτώνται µε την ολοκλήρωση της ενταξιακής πορείας στην ΕΕ. Ας λεχθεί, όµως, ότι άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν περισσότερο σαφή και σκληρή θέση για την παράνοµη µετανάστευση, ενώ, αντίστροφα, η ελαστική ελληνική αντιµετώπιση του προβλήµατος δεν έχει ακόµη και σήµερα εκτιµηθεί πλήρως, ούτε διαθέτει την θετική προβολή που της αρµόζει στον αλβανικό χώρο.

Καίριο στοιχείο των διµερών σχέσεων είναι η οµογένεια. Η ιστορική διάσταση του ζητήµατος είναι, νοµίζω, γνωστή σε όλους µας. Έχει, όµως, σηµασία να περιγραφεί η σηµερινή κατάστασή της και, υπό την έννοια αυτή, θα πρέπει να επισηµανθεί η αριθµητική συρρίκνωσή της που ακολούθησε το άνοιγµα των συνόρων της Αλβανίας και εξηγείται, σε

- 154 -

µεγάλο βαθµό, τόσο από την ανασφάλεια που υπήρχε εκεί όσο και από το ανώτερο επίπεδο ανάπτυξης της Ελλάδας. Υπήρξε, κατά δεύτερο λόγο, συνέπεια και της αλβανικής πολιτικής που εγκαινιάσθηκε πριν τον Β’ Π.Π., µε τον καθορισµό µειονοτικών ζωνών (περιορισµό, δηλαδή, της µειονότητας σε συγκεκριµένες ζώνες που ισχύει και σήµερα) και θεωρούσε την Ελληνική Εθνική Μειονότητα (ΕΕΜ) ως πολιορκητικό κριό των ελληνικών επιδιώξεων κατά της χώρας. Επιπλέον, πέραν της συρρίκνωσης, υπάρχει µαρασµός, αφού η οµογένεια εκπροσωπείται µε ένα µόνο βουλευτή στο Κοινοβούλιο, οι παραδοσιακοί φορείς της (ΟΜΟΝΟΙΑ και ΚΕΑ∆) αντιµετωπίζουν διχαστικές τάσεις και διασπάσεις, ενώ, παράλληλα, υπάρχει και η τάση εισδοχής οµογενών σε αµιγώς αλβανικά κόµµατα. Έτσι, τόσο από πλευράς ψήφων αλλά όσο και από πλευράς ευρύτερης παρουσίας και ακτινοβολίας υφίσταται αποµείωση, ενώ το οµογενειακό στοιχείο που βρίσκεται στην Ελλάδα αποστασιοποιείται από τα τεκταινόµενα στην Αλβανία. Τα αποτελέσµατα των πρόσφατων αυτοδιοικητικών εκλογών απέδειξαν ότι υφίσταται ακόµη, σε τοπικό επίπεδο, µια ισχυρή οµογενειακή βάση. Αλλά το ζητούµενο είναι η συσπείρωση όλου του δυναµικού και η ενιαία παρουσία του, αναγκαίες συνθήκες της εκεί παρουσίας του. Για την ελληνική πλευρά, η κατάσταση της ΕΕΜ αποτελεί ζήτηµα βαρύνουσας σηµασίας και ο σεβασµός των στοιχειωδών δικαιωµάτων της αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της πορείας ευρωπαϊκής ενσωµάτωσης της Αλβανίας. Άλλωστε, η αλβανική στάση περιέχει, πλην άλλων, µια αντίφαση. Ενώ, δηλαδή, διατυπώνονται απαιτήσεις εκεί όπου υπάρχουν αλβανικοί πληθυσµοί, δεν συµβαίνει το ίδιο στην πράξη όταν µιλούµε για την ελληνική µειονότητα. Βεβαίως, τυπικά, κάθε αλβανική κυβέρνηση έχει ένα οµογενή υπουργό, αλλά τούτο δεν έχει ουσιαστικό αποτέλεσµα για το σύνολο του οµογενειακού πληθυσµού και, επί της ουσίας, «διευκολύνεται» η φθίνουσα πορεία της οµογένειας. Χαρακτηριστικό είναι το πρόσφατο παράδειγµα της απογραφής όπου οι εκπρόσωποι των σηµαντικότερων µειονοτικών οµάδων κάλεσαν τα µέλη τους σε αποχή διότι δεν κατοχυρωνόταν ο ελεύθερος αυτοπροσδιορισµός και ετίθετο εκ των πραγµάτων, ζήτηµα αξιοπιστίας των αποτελεσµάτων της. ∆εν χρειάζεται να τονισθεί ότι το θέµα είναι προτεραιότητά µας και δεν χωρεί εδώ καµία µικροπολιτική εκµετάλλευση. Αντίθετα, εκείνο που πρέπει να µας προβληµατίσει είναι η αντιστροφή των φαινοµένων που υπάρχουν σήµερα, όταν, µάλιστα, µιλούµε για άτοµα που είναι και Αλβανοί πολίτες.

Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να πω ότι η ανάδυση του αλβανικού στοιχείου αποτελεί πλέον ένα δεδοµένο και το ίδιο ισχύει για την επανεµφάνιση της Αλβανίας στα δρώµενα της περιοχής. Παρότι οι σηµερινές ισορροπίες είναι ρευστές και εύθραυστες, η εξέλιξη αυτή αποτελεί µια ευκαιρία που θα πρέπει να αξιοποιήσουµε αλλά και να προσεγγίσουµε µε θετικό και ενεργητικό τρόπο. Θα ήταν βαρύ σφάλµα η υποτίµηση των σχέσεων µε την Αλβανία και, αντίστροφα, επιβάλλεται η αξιοποίηση των νέων συσχετισµών έτσι ώστε να εκκαθαριστεί το οιοδήποτε παρελθόν και να προωθηθεί, µε συγκεκριµένη στοχοθεσία, η ευρωπαϊκή της προοπτική. Το διακύβευµα είναι η εγκαθίδρυση µιας λειτουργικής σχέσης που θα κινείται µε τη λογική του δούναι και λαβείν, έτσι ώστε, στη µεταβατική σηµερινή περίοδο, να ελαχιστοποιηθούν οι όποιες ρήξεις και ανασφάλειες και να επικρατήσει ένα κλίµα ισότιµης συνεργασίας. Επίσης, η πλήρης και άνευ εκπτώσεων εκπλήρωση των προϋποθέσεων για την ένταξη της χώρας στην ΕΕ παρέχει µεγάλα περιθώρια χειρισµών και είναι απολύτως επιβεβληµένη ως καίριο στοιχείο των διµερών σχέσεων. Έχω την αίσθηση, µετά από τρία χρόνια παραµονής στα Τίρανα, ότι ακόµη αυτό δεν έχει πλήρως επιτευχθεί, αλλά η εµπειρία µου έχει αποδείξει, επίσης, ότι όταν επιδιώξαµε, µεθοδευµένα και συγκεκριµένα στόχους, τους υλοποιήσαµε. Εννοείται, βέβαια, ότι η διαπίστωση αυτή αποτελεί σηµείο εκκίνησης για περαιτέρω βελτίωση των διµερών σχέσεων και δεν συνεπάγεται τον παραµικρό εφησυχασµό. Στα Βαλκάνια αλλά και ευρύτερα, τίποτα δεν µπορεί να θεωρείται δεδοµένο και όλα πρέπει να κατακτώνται συνεχώς. Στην εξωτερική πολιτική, αλλά και στην πολιτική γενικότερα, τα συγκεκριµένα αποτελέσµατα είναι η Λυδία λίθος της επιτυχίας ή της αποτυχίας, σε βάθος χρόνου. Αυτό ισχύει προφανώς και για την Αλβανία.

Σας ευχαριστώ για την υποµονή σας.

- 155 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

2η Ενότητα

ΘΕΜΑ: Γενική Ενηµέρωση για το Κόσοβο Ελληνική Εξωτερική Πολιτική

ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Πρέσβης Μοσχόπουλος ∆ηµήτρης Επικεφαλής του Ελληνικού Γραφείου Συνδέσµου στην Πρίστινα

- 156 -

- 157 -

∆ηµήτρης ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ Πρέσβης ΠΥΑ, Επικεφαλής Ελληνικού Γραφείου Συνδέσµου στην Πρίστινα

Ο κύριος ∆ηµήτρης Μοσχόπουλος γεννήθηκε στην Καλαµάτα, όπου και ολοκλήρωσε την εγκύκλια εκπαίδευσή του. Είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών και διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστηµίου της Σορβόννης (Universite de Paris I, Pantheon-Sorbonne).Το θέµα της διδακτορικής του διατριβής αφορούσε στη φιλοσοφία του Hegel.

Άρχισε την σταδιοδροµία του στην ∆ιπλωµατική Υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών το 1983 και στη συνέχεια:

1983-1988 Κεντρική Υπηρεσία, ∆ιεύθυνση Ην. Εθνών και λοιπών ∆ιεθνών Οργανισµών,

1988-1992 Ελληνική Αντιπροσωπεία στα Ην. Έθνη, Νέα Υόρκη

1992-1997 Πρεσβεία της Ελλάδας στο Χαράρε, Ζιµπάµπουε,

1997-2001 Κεντρική Υπηρεσία, ∆3 ∆/νση ΟΑΣΕ και ΣτΕ, τµηµατάρχης ΟΑΣΕ

2001-2005 Γενικός Πρόξενος στην Στουτγάρδη, Γερµανία

2005-2008 Γενικός Πρόξενος στην Οδησσό, Ουκρανία.

Από τον Μάρτιο 2008 υπηρετεί ως επικεφαλής του Γραφείου Συνδέσµου της Ελλάδας στην Πρίστινα, Κόσοβο.

Έχει συµµετάσχει σε πολλές διεθνείς συναντήσεις και διασκέψεις, µεταξύ άλλων στις εξής: Συνελεύσεις του ICAO, Μοντρεάλ, Καναδάς, το 1983 και 1984 – Γενική ∆ιάσκεψη της UNESCO, Σόφια, Βουλγαρία, το 1985 – Γενικές Συνελεύσεις των Ην. Εθνών, τα έτη 1987, 1988-1991, 1995, 1997, 2003 – ∆ιάσκεψη των µερών της CITES, Χαράρε, Ζιµπάµπουε, το 1997 – Συναντήσεις της Ανθρώπινης ∆ιάστασης (ανθρωπίνων δικαιωµάτων) του ΟΑΣΕ, Βαρσοβία, 1997-2000 – Ετήσιες Υπουργικές Συναντήσεις του ΟΑΣΕ, 1998-2000 – Συναντήσεις της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του ΟΑΣΕ (ως διπλωµατικός σύµβουλος της Ελληνικής κοινοβουλευτικής αντιπροσωπείας), 1998-2001.

- 158 -

Στις 20 Ιουνίου 2002 εκπροσώπησε την Ελλάδα σε δηµόσια ακρόαση της Επιτροπής για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη του Αµερικανικού Κονγκρέσσου, στην Ουάσινγκτον, µε τίτλο “Human Rights in Greece: A Snapshot of the Cradle of Democracy”.

Τον Φεβρουάριο 2010 ορίσθηκε από την ΕΕ ∆ιαµεσολαβητής (Facilitator) για την Προστασία της Θρησκευτικής και Πολιτιστικής Κληρονοµιάς της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Κόσοβο, µε την σύµφωνη γνώµη της Ελληνικής Κυβέρνησης και αφού είχε γίνει πρώτα αποδεκτός για τον ρόλο αυτό από όλα τα εµπλεκόµενα µέρη. Τα καθήκοντα του ∆ιαµεσολαβητή τα εκτελεί ταυτόχρονα µε αυτά του εκπροσώπου της Ελλάδας στο Κόσοβο.

- 159 -

Γενική ενηµέρωση για το Κόσοβο - Ελληνική Εξωτερική Πολιτική

Ήθελα να πω από την αρχή ότι η προσέγγιση που θα κάνω θέλω να είναι κατά το δυνατόν ρεαλιστική και φυσικά κατά το δυνατόν αντικειµενική και χωρίς προκαταλήψεις. Ήθελα να κατευθύνοµαι, για να χρησιµοποιήσω την έκφραση που χρησιµοποίησε πριν από λίγο και ο κύριος Σαββίδης, από την λογική περισσότερο παρά από το θυµικό, γιατί νοµίζω ότι αυτή πρέπει να είναι και η προσέγγιση της χώρας µας στην περιοχή του άµεσου ενδιαφέροντός της, στην περιοχή της γειτονιάς της, της άµεσης γειτονιάς της που είναι τα ∆υτικά Βαλκάνια. Γνώµονάς µας πρέπει να είναι το συµφέρον µας, και για να εξυπηρετήσουµε καλύτερα το συµφέρον µας πρέπει να έχουµε κατά το δυνατό αντικειµενική εικόνα της πραγµατικότητας αλλά µη ξεχνάµε ότι είµαστε κι εµείς µέρος της περιοχής και έχουµε συµφέροντα.

Ένα άλλο στοιχείο της προσέγγισής µου που θα ήθελα να διευκρινίσω είναι ότι στον περιορισµένο χρόνο που έχω στην διάθεσή µου δεν θα είναι φυσικά δυνατό να καλύψω όλες τις πτυχές της σηµερινής κατάστασης στο Κόσοβο και όλες τις διαστάσεις αυτού που θα ονοµάζαµε το Κοσοβαρικό πρόβληµα. Σκέφτηκα λοιπόν ότι η καλύτερη προσέγγιση θα ήταν να σκιαγραφήσω µερικές από τις σηµαντικότερες πτυχές, κυρίως αυτές που σχετίζονται αµεσότερα µε το ζήτηµα καθορισµού των Ελληνικών θέσεων ως προς τον χειρισµό του Κοσοβαρικού προβλήµατος, στο πλαίσιο του χειρισµού των εξελίξεων στα ∆υτικά Βαλκάνια.

Το δίληµµα που έχουµε ως χώρα της περιοχής µε συµφέροντα στην περιοχή, ή να το πω έτσι, το δίληµµα που θα µπορούσε κανείς να θέσει, είναι αν θέλει να είναι απλός θεατής των εξελίξεων ή να είναι παίχτης. Θέλουµε να βλέπουµε απλώς τον αγώνα, και να λέµε φάουλ έκανε αυτός ή ο άλλος, ή θέλουµε να παίζουµε εµείς για να προωθήσουµε τα δικά µας συµφέροντα; Όταν παίζουµε εµείς είναι διαφορετική η προσέγγιση. Φυσικά σεβόµαστε το διεθνές δίκαιο. Είναι η παράµετρος, το πλαίσιο µέσα στο οποίο θέλουµε να κινούµαστε. Αλλά το διεθνές δίκαιο πρέπει να το χρησιµοποιούµε για την προώθηση των συµφερόντων µας. Και δεν πρέπει να µένουµε αδρανείς στην προώθηση των συµφερόντων µας, σκεπτόµενοι ότι είναι το διεθνές δίκαιο που µας επιβάλλει να κάνουµε αυτό ή το άλλο. ∆εν υπάρχει χώρα σε αυτόν τον κόσµο που να έχει πλήρη και αδιαφιλονίκητο σεβασµό στο διεθνές δίκαιο, κάποια στιγµή κάτι µπορεί να κάνουµε που να είναι στα όρια του διεθνούς δικαίου, για να µη πω ότι µπορεί και να βγαίνουµε και έξω απ’ αυτό.

Σεβόµαστε το διεθνές δίκαιο, αλλά όσον αφορά στην σχέση του διεθνούς δικαίου µε τα συµφέροντα µιας χώρας, θυµάµαι µια τοποθέτηση των Κινέζων, που ίσως να µη είναι κατάλληλη να την πω στην αρχή της παρέµβασής µου, γιατί µπορεί να δώσει έναν τόνο διαφορετικό, αλλά δεν µπορώ να αντισταθώ στον πειρασµό να την αναφέρω. Μου περιήλθε λοιπόν πρόσφατα η απάντηση ενός Κινέζου ανώτατου αξιωµατούχου, όταν ερωτήθηκε για την θέση της χώρας του στο Κυπριακό πρόβληµα. Ξέρετε, είπε, στην Ανατολική Μεσόγειο δεν έχουµε δικά µας συµφέροντα, οπότε εκεί υιοθετούµε το διεθνές δίκαιο, η θέση µας είναι ότι πρέπει να γίνει ό, τι λέει το διεθνές δίκαιο. Ηχεί ως µια κυνική τοποθέτηση, την οποία όµως συµµερίζονται όλες οι χώρες.

Αντιµετωπίζουµε την γειτονιά µας όπως είναι σήµερα. Για το πού βρίσκεται σήµερα, για το πού έχει φτάσει σήµερα, έχουµε ασφαλώς παίξει κάποιο ρόλο κι εµείς. Αλλά σήµερα αυτό που έχουµε µπροστά µας δεν µπορούµε να το αλλάξουµε αναδροµικά. Μπορούµε να το επηρεάσουµε σε ένα βαθµό από δω και πέρα, να συµβάλουµε στην εξέλιξή του, αλλά όχι να αλλάξουµε την ιστορία που µας έχει φέρει στην σηµερινή κατάσταση. Εποµένως οι ιστορικές αναδροµές δεν θα πρέπει να µας αναλώνουν. ∆εν θα πρέπει να συζητούµε διαρκώς για το ποιος είχε δίκιο πριν από πέντε ή πενήντα χρόνια κλπ. Ασφαλώς χρειάζεται η ιστορία, αλλά χρειάζεται κυρίως για να µας διδάξει τί µπορούµε να κάνουµε για το µέλλον, και χρειάζεται για να καταλάβουµε το παρόν.

Από αυτή την άποψη, και µ’ αυτό το σκεπτικό, της αποφυγής δηλ. της παρελθοντολογίας, θα κάνω µια πολύ σύντοµη ιστορική ανασκόπηση του Κοσόβου, τί είναι το Κόσοβο, πού βρίσκεται, και τί συµβαίνει εκεί. Αλλά πριν ήθελα να πω δύο λόγια για το

- 160 -

όνοµα. Εν αρχή εστι το όνοµα. Υπάρχει µια αµφιβολία, κι ένας δισταγµός, στην Ελλάδα, αν θα πρέπει να λέµε Κόσοβο ή Κοσσυφοπέδιο. Κοσσυφοπέδιο και Κόσοβο είναι δύο διαφορετικά πράγµατα. Το Κοσσυφοπέδιο είναι µέρος του Κοσόβου. Η χώρα (στον βαθµό που µπορούµε να χρησιµοποιούµε τον όρο «χώρα» από την στιγµή που εµείς ως Ελλάδα δεν έχουµε αναγνωρίσει το Κόσοβο ως ανεξάρτητη χώρα), εν πάση περιπτώσει, αυτή η περιοχή, λέγεται και στα Σερβικά και στα Αλβανικά µε τον ίδιο τρόπο, δηλ. Kosovo (στα Αλβανικά λένε Kosova, αλλά η διαφορά είναι µικρή, και ασήµαντη για το προκείµενο ζήτηµα). Και τόσο τα Σερβικά όσο και τα Αλβανικά έχουν ξεχωριστές λέξεις για να δηλώσουν το Κοσσυφοπέδιο. Το Κοσσυφοπέδιο είναι µια περιοχή του Κοσόβου, και είναι εκεί που έγινε η περίφηµη µάχη του Κοσσυφοπεδίου, στις 15 Ιουνίου, µε το παλαιό ηµερολόγιο, 28 Ιουνίου µε το σηµερινό, του 1389. Και στα Σερβικά έχουν “Kosovo polje” για να πουν το Κοσσυφοπέδιο, και στα Αλβανικά ”Fushe Kosove” για να πουν το Κοσσυφοπέδιο. Στα Γερµανικά λέγεται “Amselfeld”, που είναι το πεδίο µε τα µαύρα πουλιά. Και όσοι έχουν πάει στο Κόσοβο θα έχουν δει ότι το όνοµα αυτό ανταποκρίνεται πράγµατι στην πραγµατικότητα, καθώς εκεί είναι εκατοµµύρια µαύρα πουλιά που ορισµένες εποχές κάνουν πολύ αισθητή την παρουσία τους. Εποµένως νοµίζω ότι θα πρέπει να χρησιµοποιούµε αποκλειστικά το όνοµα Κόσοβο όταν αναφερόµαστε σε αυτή τη χώρα, είτε την θεωρούµε ανεξάρτητη είτε όχι.

Στην περιοχή του Κοσόβου, το οποίο είναι στην καρδιά των ∆υτικών Βαλκανίων, ζούσαν τους τελευταίους αιώνες Αλβανοί και Σέρβοι. Το Σερβικό στοιχείο υπερίσχυε µέχρι τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα. Μη ξεχνάµε ότι το Κόσοβο ήταν και το λίκνο του Σερβικού έθνους και της Σερβικής Εκκλησίας. Άλλωστε οι ιδρυτές του Σερβικού έθνους και οι ιδρυτές της Σερβικής Εκκλησίας ήσαν οι ίδιοι άνθρωποι. Ήσαν η δυναστεία Νεµάνια η οποία ίδρυσε και το κράτος και την Εκκλησία. Οι Αλβανοί ζούσαν εκεί αλλά ήσαν µειοψηφία, δεν ξέρουµε τι νούµερα υπήρχαν τότε αλλά στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα έγιναν πλειοψηφία οι Αλβανοί. Το 1912 το Κόσοβο γίνεται µέρος της Σερβίας, και µετά τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο ήταν στην Γιουγκοσλαβία ως επαρχία της Σερβίας, αυτόνοµη επαρχία µε καθεστώς, κυρίως µετά το σύνταγµα του 1974, που πλησίαζε πάρα πολύ το καθεστώς της ∆ηµοκρατίας («∆ηµοκρατία» µε την έννοια του «ρεπούµπλικα» -- κάθε φορά που λέµε «∆ηµοκρατία» µε αυτήν την έννοια, και όταν µάλιστα αναφερόµαστε σε καθεστώτα που λίγη σχέση έχουν µε την δηµοκρατία, όπως όταν µιλούµε για την Βόρεια Κορέα και την αποκαλούµε ∆ηµοκρατία της Βόρειας Κορέας, σκέφτοµαι ότι θα ήταν καλύτερα να λέµε απλώς «ρεπούµπλικα»). Το καθεστώς αυτό της σχεδόν ∆ηµοκρατίας/Ρεπούµπλικας εντός της Γιουγκοσλαβίας διατηρήθηκε µέχρι το 1989, όταν καταργήθηκε µε το καινούργιο Σερβικό Σύνταγµα. Μάλιστα το 1991, όταν ήταν το κύµα ανεξαρτητοποιήσεων των Οµοσπονδιακών ∆ηµοκρατιών της Γιουγκοσλαβίας, έκαναν και οι Κοσσοβάροι ένα δηµοψήφισµα και κήρυξαν ανεξαρτησία, η οποία όµως δεν αναγνωρίσθηκε από κανέναν.

Πρόεδρος του Κοσόβου κατά την δεκαετία του ενενήντα, και ιστορικός ηγέτης, ήταν ο Ιµπραχίµ Ρουγκόβα, ο οποίος ακολουθούσε µια τακτική παθητικής αντίστασης, που τον έφερε σε αντίθεση µε άλλους Κοσσοβάρους οι οποίοι ήθελαν πιο δυναµική παρουσία και οι οποίοι ίδρυσαν τον απελευθερωτικό στρατό του Κοσόβου, UCK, και επεδίωκαν την ανεξαρτησία του Κοσόβου. Ήρθε η αντίδραση του Μιλόσεβιτς, µε τις σφαγές, τις διώξεις, την εθνοκάθαρση, που είχε ως αποτέλεσµα να φύγουν εκατοντάδες χιλιάδες Αλβανοί Κοσσοβάροι από το Κόσοβο και να ζητήσουν καταφύγιο ως πρόσφυγες σε γειτονικές χώρες. Ακολούθησαν οι βοµβαρδισµοί του ΝΑΤΟ, οι οποίοι τελείωσαν τον Ιούνιο του 1999 µε την υιοθέτηση από το Συµβούλιο Ασφαλείας της απόφασης 1244, η οποία εγκαθίδρυε προσωρινό καθεστώς στο Κόσοβο υπό τη διοίκηση των Ηνωµένων Εθνών και αυτό το καθεστώς θα ίσχυε µέχρι την οριστική λύση. Προέβλεπε δηλαδή η απόφαση 1244 ότι οι διατάξεις της θα ισχύουν µέχρις ότου ευρεθεί οριστική λύση του Κοσσοβαρικού προβλήµατος, και ότι κατά την διάρκεια ισχύος του µεταβατικού καθεστώτος το Κόσοβο θα ήταν µέρος της Σερβίας. Ακολούθησαν οι ταραχές του Μαρτίου του 2004 όπου ο Αλβανικός πληθυσµός του Κοσσόβου στράφηκε εναντίον της Σερβικής κοινότητας, σκότωσε άµαχους Σέρβους, κατάστρεψε Σερβικές περιουσίες, κατάστρεψε Σερβικές εκκλησίες και µοναστήρια, και τα επεισόδια αυτά έχουν µείνει µια θλιβερή εποχή στην ιστορία του Κοσόβου.

Ακολούθησε µετά η ανανεωµένη προσπάθεια των Ηνωµένων Εθνών για εξεύρεση

- 161 -

οριστικής λύσης του Κοσσοβαρικού προβλήµατος, και τα Ηνωµένα Έθνη ανέθεσαν στον πρώην πρόεδρο της Φινλανδίας Μάρτι Αχτισάαρι να µελετήσει το ζήτηµα και να υποβάλει ένα σχέδιο επίλυσης του Κοσοβαρικού προβλήµατος. Το σχέδιο αυτό υποβλήθηκε το Μάρτιο του 2007, έγινε δεκτό από την Αλβανοκοσοβαρική πλευρά και από τους υποστηρικτές του Κοσόβου, αλλά δεν έγινε δεκτό από την Σερβία, εποµένως δεν τέθηκε ποτέ σε εφαρµογή επίσηµα, δηλ. µε την επικύρωση των Ην. Εθνών. Περίπου ένα χρόνο αργότερα το Κόσοβο κήρυξε ανεξαρτησία, στις 17 Φεβρουαρίου 2008. Ακολούθησε η προσφυγή της Σερβίας στα Ηνωµένα Έθνη, η οποία ζήτησε µέσω της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωµένων Εθνών να γνωµοδοτήσει το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο κατά πόσο η κήρυξη ανεξαρτησίας του Κοσόβου ήταν σύµφωνη µε το διεθνές δίκαιο. Το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο εξέδωσε τη γνωµοδότησή του επί του θέµατος στις 22 Ιουλίου 2010.

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι η σηµαία του Κοσόβου, η οποία είναι σχεδόν µια παραλλαγή της Ευρωπαϊκής σηµαίας. Φέρει τα χρώµατα της Ευρωπαϊκής σηµαίας, δηλ. σε µπλε φόντο έχει τον χάρτη του Κοσόβου και έξι αστέρια, τα οποία αντιπροσωπεύουν, συµβολίζουν, τους λαούς που συνιστούν την πολυεθνική κοινωνία του Κοσόβου, και είναι, κατά σειρά µεγέθους πληθυσµού, Αλβανοί, Σέρβοι, Τούρκοι, Γκοράνοι, Ροµά και Βόσνιοι.

Η περίπτωση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου έχει κατά καιρούς προσεγγισθεί υπό το πρίσµα του Κυπριακού προβλήµατος και έχουν προταθεί ορισµένοι παραλληλισµοί. Έχω κι εγώ από την πλευρά µου έναν δικό µου παραλληλισµό που θα ήθελα να προτείνω, και που τον συζητώ συχνά µε συναδέλφους, ότι δηλ. και η Κύπρος και το Κόσοβο ακολούθησαν µια πορεία σχεδόν παράλληλη κατά το ότι και στις δύο περιοχές υπήρξε ένα κίνηµα ανεξαρτησίας από την κατοχή στην οποία τελούσαν, και µάλιστα στην διάρκεια αυτού του αγώνα για αυτοδιάθεση και ανεξαρτησία υπήρχαν και φωνές που ζητούσαν την ένωση µε τη µητέρα πατρίδα. Και στην περίπτωση της Κύπρου και στην περίπτωση του Κοσόβου κάποια στιγµή µπήκε στη µέση η διεθνής κοινότητα και είπε, ξέρετε θα σας ικανοποιήσω το αίτηµα για ανεξαρτησία, αλλά υπό όρους. Και µέσα στους όρους ήταν και ότι απαγορεύεται η ένωση µε τρίτη χώρα, δηλαδή η ένωση µε την µητέρα πατρίδα, µε την µητρόπολη. Αυτή η απαγόρευση ισχύει και για το Κόσοβο.

Αν µου επιτρέπετε επίσης, ένα άλλο αξιοπρόσεκτο στοιχείο που καθιστά τον παραλληλισµό της περίπτωσης της Κύπρου µε την περίπτωση του Κοσόβου λίγο πιο έντονο, είναι το γεγονός ότι και οι δύο έχουν πρόβληµα µε τον βορρά. Στην περίπτωση της Κύπρου µε την κατοχή της βόρειας Κύπρου από µια γειτονική χώρα, στην περίπτωση του Κοσόβου µε τις αποσχιστικές τάσεις, οι οποίες και σήµερα που µιλούµε συνεχίζονται και δηµιουργούν επεισόδια που απειλούν την ειρήνη και σταθερότητα στην περιοχή.

Εκείνο που συγκρατούµε είναι ότι η διεθνής κοινότητα, και εποµένως και το διεθνές δίκαιο, απαγορεύει στο Κόσοβο την ενοποίηση µε τρίτη χώρα, δηλ. φυσικά µε την Αλβανία. Αυτό έχει φυσικά κάποια συνέχεια µε τις αναλύσεις που παρουσίασαν οι συνάδελφοι που µίλησαν πριν από µένα για τον εθνικισµό των Αλβανών στις χώρες στις οποίες εκπροσωπούν την Ελλάδα. Και ο εθνικισµός των Αλβανών του Κοσόβου περιλαµβάνει ρητορικές αναφορές στην µητέρα πατρίδα Αλβανία, και κάνει λόγο για ενοποίηση µε την Αλβανία, αλλά αυτή η προοπτική αφ’ ενός µεν απαγορεύεται από την διεθνή κοινότητα, αλλά και αφ’ ετέρου στην πράξη δεν επιδιώκεται σοβαρά από κανέναν. Η ανάλυση του Αλβανικού εθνικισµού που έκανε ο Πρέσβης κύριος Πάζιος ισχύει εντελώς για το Κόσοβο όπως και για την Αλβανία, την προσυπογράφω πλήρως.

Σήµερα το Κόσοβο έχει αναγνωρισθεί από 85 χώρες, επί συνόλου 193 χωρών µελών των Ηνωµένων Εθνών, µεταξύ των οποίων 22 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ∆εν έχει αναγνωρισθεί φυσικά από την χώρα µας, δεν έχει αναγνωρισθεί από την Κύπρο, ούτε από την Ισπανία, την Σλοβακία και την Ρουµανία. Αυτή την στιγµή στο Κόσοβο την κύρια επιρροή ασκούν οι Ηνωµένες Πολιτείες. Η χώρα αυτή είναι µακράν ο πρώτος, ο πιο αποφασιστικός, παράγοντας στην ζωή του Κοσσόβου. Οι ίδιοι οι Κοσσοβάροι το αναγνωρίζουν, και µε ευγνωµοσύνη και υπερηφάνεια διακηρύσσουν ότι είναι η πιο φιλοαµερικανική χώρα της γης, και υπάρχει και ένα ρητό που ήθελα να ρωτήσω τον κύριο Πάζιο αν το λένε και στην

- 162 -

Αλβανία, σύµφωνα µε το οποίο «ο καλός ο Αλβανός εναποθέτει πάντοτε τις ελπίδες του στον καλό θεό και στις Ηνωµένες Πολιτείες τις Αµερικής». Βλέπω ότι ο Πρέσβης κύριος Πάζιος νεύει θετικά. Άρα το λένε και στην Αλβανία, όχι µόνο στο Κόσοβο.

Το Κόσοβο έχει σαφή Ευρωπαϊκή προοπτική. Οι ίδιοι οι Κοσσοβάροι βλέπουν το µέλλον τους στην Ευρώπη, ανυποµονούν να ενταχθούν στην Ευρώπη και δεν έχουν καµία αµφιθυµία επ’ αυτού. Πρόσφατα παρευρέθηκα σε ένα συνέδριο στην Πρίστινα για την παρουσία και την επιρροή της Τουρκίας στην περιοχή, το οποίο είχε συνδιοργανώσει και η Τουρκική πρεσβεία, και ήταν παρούσα η Πρέσβης της Τουρκίας, η οποία και µίλησε για την σηµαντική παρουσία της Τουρκίας στα Βαλκάνια. Ήταν παρούσα και η υπουργός Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης του Κοσόβου, η κα Vlora Citaku, η οποία είπε σαφώς ότι ναι είµαστε φίλοι µε την Τουρκία, µας βοηθεί και έχουµε και συγγενικούς δεσµούς, γιατί είναι πολλοί οι Κοσσοβάροι που ζουν στην Τουρκία, και όλα αυτά. Αυτό όµως δεν επηρεάζει την βασική µας επιλογή υπέρ της Ευρώπης. ∆εν τίθεται θέµα για εµάς, δεν έχουµε καµιά αµφιβολία, ο προσανατολισµός µας είναι η Ευρώπη, εκεί θέλουµε να πάµε, στην Ευρώπη.

Εµείς από την πλευρά µας, η υπόλοιπη Ευρώπη, δηλ. η Ευρωπαϊκή Ένωση, όλοι οµόφωνα υποστηρίζουµε την Ευρωπαϊκή προοπτική των ∆υτικών Βαλκανίων, και σε αυτό περιλαµβάνουµε και την Ευρωπαϊκή προοπτική του Κοσόβου. Και ως χώρα, ως Ελλάδα, αλλά και ως Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχουµε αντίρρηση για την Ευρωπαϊκή προοπτική του Κοσόβου. Και πρόσφατα, όταν επισκέφθηκε την Πρίστινα, ο τότε Υπουργός Εξωτερικών, ο κύριος Λαµπρινίδης, επανέλαβε την υποστήριξη αυτή τόσο κατά τις συνοµιλίες του µε την πολιτική ηγεσία του Κοσόβου όσο και σε άρθρο του στον ντόπιο τύπο.

Βέβαια, όλοι αναγνωρίζουν ότι το Κόσοβο έχει να κάνει τεράστια βήµατα ώσπου να φτάσει στην Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Ένα από τα πρώτα βήµατα είναι η απελευθέρωση των θεωρήσεων, που µετά από πολλές προσπάθειες και επανειληµµένα αιτήµατα της Κοσοβαρικής πλευράς τίθεται πλέον ως µέρος της ηµερήσιας διάταξης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, και µέχρι το τέλος του χρόνου αναµένεται να αρχίσει ο διάλογος για την απελευθέρωση των θεωρήσεων.

Ένα άλλο σηµαντικό ζήτηµα που αφορά στην Ευρωπαϊκή προοπτική του Κοσόβου είναι η δυνατότητα της Ευρωπαϊκή Ένωσης να συνάπτει συµβατικές σχέσεις µε το Κόσοβο, να υπογράφει συµφωνίες µε το Κόσοβο. Είναι ένα πολύ δύσκολο ζήτηµα γιατί η πρόκληση που εµπερικλείεται σ’ αυτό είναι πώς θα µπορέσουµε, µία ένωση 27 χωρών από τις οποίες 27 οι 5 δεν έχουν αναγνωρίσει το Κόσοβο, να υπογράψουµε µια τέτοια συµφωνία. Αυτή είναι όµως και πρόκλησή µας, στην οποία πρέπει να ανταποκριθούµε, εάν θέλουµε να προχωρήσει το Κόσοβο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και όλοι το θέλουµε αυτό, γιατί διαφορετικά θα είχαµε µια µαύρη τρύπα στην Ευρώπη. ∆εν µπορεί να υπάρξει ενοποίηση των ∆υτικών Βαλκανίων µε ένα κενό στο Κόσοβο. Είτε µας αρέσει το Κόσοβο καθ’ αυτό είτε όχι, το Κόσοβο πρέπει να µπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση -- είπαµε, να λειτουργούµε όχι µε το θυµικό αλλά µε την λογική. Για να µπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να κάνει ορισµένες προόδους το ίδιο, πρέπει όµως και εµείς να πάρουµε ορισµένα µέτρα που θα το βοηθήσουν να πραγµατοποιήσει την πρόοδο που απαιτείται και να προχωρήσει προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ένα τέτοιο µέτρο είναι η σύναψη συµβατικών σχέσεων, και παρ’ όλο που δεν το έχουµε όλοι αναγνωρίσει είναι πάντως δυνατό να προχωρήσουµε σε σύναψη συµφωνιών. Το διεθνές δίκαιο επιτρέπει µια τέτοια λύση. Θα µπορούσαµε να υπογράψουµε µια συµφωνία µε µια ερµηνευτική δήλωση, ότι αυτή η συµφωνία υπογράφεται χωρίς προκατάληψη ως προς τη θέση κάθε χώρας µέλους σχετικά µε το καθεστώς του Κοσόβου. Μπορεί να γίνει αυτό, είναι ζήτηµα συµφωνίας µεταξύ των χωρών µελών της ΕΕ, ζήτηµα που σιγά-σιγά τίθεται προς διαπραγµάτευση στις Βρυξέλες, στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι Κοσοβάροι το ζητούν πολύ, και νοµίζω ότι υπάρχει καλή προοπτική κάποια στιγµή σύντοµα να ικανοποιηθεί το αίτηµα αυτό από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Θα ήθελα να σας πω µερικά πράγµατα για το σχέδιο Αχτισάαρι, το σχέδιο επίλυσης του Κοσοβαρικού που υποβλήθηκε το 2007 και τελικά απορρίφθηκε από την Σερβία, ενώ υιοθετήθηκε από το Κόσοβο. Για το σχέδιο αυτό σχηµατικά θα µπορούσαµε να πούµε ότι, αν

- 163 -

έχει 100 άρθρα, σχηµατικά µιλάω, το ένα είναι και το σπουδαιότερο: ανεξαρτησία του Κοσόβου. Τα άλλα 99 είναι µια σειρά µέτρα που καλείται να λάβει το Κόσοβο για την προστασία των εθνικών µειονοτήτων του, κυρίως της µεγαλύτερης µειονότητας µέσα στην χώρα, που είναι η Σερβική µειονότητα. Και είναι πολύ φιλελεύθερο σχέδιο, καµία άλλη χώρα δεν παρέχει τόσα δικαιώµατα στις µειονότητές της όσα παρέχει το σχέδιο Αχτισάαρι στις άλλες µειονότητες, κυρίως στην Σερβική.

Οι Σέρβοι το απέρριψαν για τον πρώτο λόγο, για το ότι δηλ. προβλέπει την ανεξαρτησία του Κοσόβου. Οι Κοσοβάροι το υιοθέτησαν. Στην κήρυξη ανεξαρτησίας που έκαναν στις 17 Φεβρουαρίου, µέσα στο κείµενο της κήρυξης ανεξαρτησίας τους, δίνουν ρητή και επίσηµη υπόσχεση στην διεθνή κοινότητα ότι αναλαµβάνουν να εφαρµόσουν πλήρως το σχέδιο Αχτισάαρι. Στη συνέχεια το έχουν εντάξει στο Σύνταγµά τους. Και µάλιστα το Σύνταγµα προβλέπει ότι οπουδήποτε υπάρχει σύγκρουση µεταξύ των προβλέψεων του σχεδίου Αχτισάαρι και των συνταγµατικών ρυθµίσεων του Κοσόβου υπερισχύει το σχέδιο Αχτισάαρι. Είναι εποµένως για αυτούς ακόµη ιερό. Στα χαρτιά, γιατί, µετά από τρεισήµισι χρόνια που βλέπουν πραγµατικά τί υποχρεώσεις έχουν αναλάβει, βλέπει κανείς, κυρίως σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, να έχουν δισταγµούς και κάποιες «δεύτερες» σκέψεις, όπως «Μα γιατί να δώσουµε τόσα πολλά στους Σέρβους, οι Σέρβοι αυτή την στιγµή είναι λιγότερο από 10%». Ακούγονται µάλιστα και φωνές όπως «Εµείς δεχτήκαµε το σχέδιο Αχτισάαρι και δεχτήκαµε όλες αυτές τις υποχρεώσεις, έναντι των Σέρβων κυρίως, µε την προοπτική ότι οι Σέρβοι θα αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία µας. Τώρα, οι Σέρβοι δεν έχουν αναγνωρίσει την ανεξαρτησία µας και εµείς έχουµε µείνει µε αυτό το σχέδιο το οποίο έχουµε δεσµευτεί να εφαρµόσουµε».

Σηµειωτέων ότι το σχέδιο Αχτισάαρι, µεταξύ άλλων, προβλέπει ότι στη Βουλή του Κοσόβου, που αποτελείται από 120 βουλευτές, οι 10 έδρες είναι δεσµευµένες για Σέρβους και άλλες 10 έδρες είναι δεσµευµένες για άλλες µειονότητες. Μάλιστα στις δύο πρώτες εκλογές είναι τέτοιο το σύστηµα που οι Σέρβοι αφ’ ενός έχουν εξασφαλίσει τις 10 έδρες και, αφ’ ετέρου, αν Σερβικά κόµµατα πάρουν ψήφους παραπάνω, δηλ. πάνω από το κατώτατο ποσοστό που απαιτείται για εκπροσώπηση στην Βουλή, δηλ. ψήφους που θα τους έβγαζαν ούτως ή άλλως βουλευτές, οι επί πλέον βουλευτές προστίθενται στους αρχικούς δέκα. Στην τρέχουσα Βουλή του Κοσόβου οι Σέρβοι έχουν 14 βουλευτές γιατί άλλοι τέσσερις βουλευτές βγήκαν από κόµµατα που πήραν ποσοστό που υπερβαίνει το ελάχιστο ποσοστό για να έχουν εκπροσώπηση στη Βουλή. Βλέπουµε ότι και σ’ αυτό το σηµείο το σχέδιο Αχτισάαρι είναι αρκετά φιλελεύθερο.

Ένα άλλο σηµαντικό σηµείο του Κοσοβαρικού ζητήµατος είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση από την αρχή είπε ότι η περίπτωση του Κοσόβου είναι ιδιότυπη και µοναδική, δεν δηµιουργεί προηγούµενο και δεν µπορεί να την επικαλεσθεί κανένας ως προηγούµενο για ανάλογες περιπτώσεις. Αυτό είναι επίσηµη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, πολύ σηµαντικό, είναι επίσηµη θέση όλων των χωρών που υποστηρίζουν το Κόσοβο. Θα πρέπει να πω ποιες είναι αυτές οι χώρες. Οι κύριες χώρες που αυτήν την στιγµή έχουν τον πιο βαρύνοντα λόγο στα πράγµατα του Κοσόβου είναι η λεγόµενη «Πεντάδα» (Quint), που είναι το υπόλοιπο της Οµάδας Επαφής. Όταν συζητιόταν το ζήτηµα του Κοσόβου στα τέλη της δεκαετίας 1990, η διεθνής κοινότητα είχε δηµιουργήσει µια οµάδα απαρτιζόµενη από τις µεγάλες χώρες που ενδιαφέρονται για την περιοχή, δηλαδή Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής, Βρετανία, Γαλλία, Γερµανία, Ιταλία και Ρωσία, στην οποία οµάδα είχε αναθέσει την διαχείριση του προβλήµατος. Αυτή είναι η Οµάδα Επαφής. Με την κήρυξη ανεξαρτησίας η Ρωσία διαφοροποιήθηκε από τις άλλες, καθώς αυτή δεν αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Κοσόβου. Οι πέντε χώρες που έµειναν µετά την διαφοροποίηση της Ρωσίας αποτελούν πλέον της Πεντάδα, η οποία σήµερα ουσιαστικά κυβερνά το Κόσοβο. Η κυβέρνηση του Κοσόβου δεν κάνει τίποτα αν δεν το συζητήσει µε την Πεντάδα αυτή, κυρίως βέβαια µε τους Αµερικανούς αλλά και µε τους άλλους.

Σηµειωτέων ότι η αρχική Οµάδα Επαφής εξακολουθεί να υφίσταται, και συνέρχεται κάθε δύο εβδοµάδες τώρα. Έχει µάλιστα αυξηθεί, γιατί είναι οι πέντε, το Quint, που κυβερνούν το Κόσοβο συν η Ρωσία, η Ευρωπαϊκή Ένωση, και το ∆ιεθνές Πολιτικό Γραφείο (International

- 164 -

Civilian Office), που σκοπό έχει την εφαρµογή του σχεδίου Αχτισάαρι, και από τότε που ανέλαβα εγώ, όπως αναφέρθηκε πριν, τα καθήκοντα του ∆ιαµεσολαβητή της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία της Σερβικής θρησκευτικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς στο Κόσοβο συµµετέχω και εγώ. Αύριο το πρωί έχουµε συνάντηση της Οµάδας Επαφής. Φυσικά είναι αρκετά ενδιαφέρουσες αυτές οι συναντήσεις καθώς συζητούν εκεί οι µεγάλοι του κόσµου, ας το πούµε έτσι, τα του Κοσόβου.

Θα ήθελα να πω δυο λόγια επίσης για την γνωµοδότηση του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου σχετικά µε την νοµιµότητα της κήρυξης ανεξαρτησίας του Κοσόβου. Το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο είχε µπροστά του µια ερώτηση που του υπέβαλε η Γενική Συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών. Τη διατύπωση της ερώτησης την έκανε η Σερβία και έχει ως εξής : «Η κήρυξη ανεξαρτησίας των Προσωρινών Θεσµών της Αυτοδιοίκησης του Κοσόβου είναι σύµφωνη µε το διεθνές δίκαιο;». Αυτό ήταν το ερώτηµα. Το ∆ικαστήριο απάντησε στο ερώτηµα αυτό και, ευτυχώς θα λέγαµε, απάντησε σοφά. Κατά τη γνώµη µου ήταν σοφή τόσο η απάντηση καθ’ αυτή στο ερώτηµα που του είχε τεθεί όσο και το γεγονός ότι επέλεξε να απαντήσει µόνο στο συγκεκριµένο ερώτηµα που του είχε τεθεί και να µη επεκταθεί σε άλλα θέµατα που συνδέονται µ’ αυτό. Θα σας πω πρώτα ποια ήταν η απάντηση, ή µάλλον θα σας την θυµίσω, γιατί υποθέτω ότι όλοι την ξέρετε. Είπε λοιπόν το ∆ικαστήριο ότι «Η υιοθέτηση της κήρυξης ανεξαρτησίας του Κοσόβου δεν παραβίασε το γενικό διεθνές δίκαιο ούτε την απόφαση 1244 των Ηνωµένων Εθνών, ούτε το συνταγµατικό πλαίσιο, άρα», και εδώ είναι ο πυρήνας της ετυµηγορίας του ∆ικαστηρίου, «δεν παραβίασε κανέναν ισχύοντα κανόνα του διεθνούς δικαίου».

Την απάντηση αυτή θεωρώ σωστή, και χαρακτήρισα σοφή, γιατί πράγµατι, όσο και να ψάξει κανείς δεν βρίσκει µια ισχύουσα αρχή του διεθνούς δικαίου που να παραβιάστηκε από την κήρυξη ανεξαρτησίας. Και για να προλάβω την ερώτηση που ενδεχοµένως θα κάνετε µετά, αυτό που έρχεται αµέσως στο µυαλό πολλών ως αρχή του διεθνούς δικαίου που παραβιάστηκε µε την κήρυξη ανεξαρτησίας του Κοσόβου είναι η αρχή της εδαφικής ακεραιότητας. Το ∆ικαστήριο το αντιµετώπισε αυτό και επεσήµανε ότι η αρχή της εδαφικής ακεραιότητας τίθεται πάντοτε στον Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών στο πλαίσιο των διακρατικών σχέσεων, όχι στο πλαίσιο µιας χώρας που ένα µέρος της κηρύσσει ανεξαρτησία. Και πράγµατι στον Χάρτη έτσι τίθεται, και λέει ο Χάρτης ότι απαγορεύεται η χρήση βίας ή η απειλή χρήσης βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας µιας χώρας µέλους.

Ένα άλλο σηµείο που τόνισε η απόφαση είναι ότι το διεθνές δίκαιο από µόνο του δεν έχει κανόνες που να διέπουν τις κηρύξεις ανεξαρτησίας. Αυτό που καθορίζει την νοµιµότητα ή µη µιας κήρυξης ανεξαρτησίας είναι οι συνθήκες υπό τις οποίες αυτή λαµβάνει χώρα. Αν γίνεται υπό συνθήκες παραβίασης του διεθνούς δικαίου, τότε η κήρυξη ανεξαρτησίας θα είναι παράνοµη και άκυρη. Σηµειωτέων ότι οι δύο κλασικές περιπτώσεις, που αναφέρθηκαν και στις συζητήσεις που προηγήθηκαν της γνωµοδοτήσεως του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου, είναι η µία αυτή της κήρυξης ανεξαρτησίας από το ψευδοκράτος της κατεχόµενης βόρειας Κύπρου και η άλλη αυτή της κήρυξης ανεξαρτησίας, του UDI, της Ροδεσίας. Γιατί και οι δύο αυτές περιπτώσεις έγιναν σε συνθήκες οι οποίες παραβίαζαν το διεθνές δίκαιο. Παίρνουµε πρώτα, χρονολογικά, την Ροδεσία. Η µονοµερής κήρυξη ανεξαρτησίας έγινε το 1965 από τους λευκούς αποίκους της Ροδεσίας, οι οποίοι κήρυξαν ανεξαρτησία από την µητέρα πατρίδα τους, που ήταν η Βρετανία, γιατί η Βρετανία προετοίµαζε την ανεξαρτητοποίηση της Ροδεσίας (που αργότερα έγινε Ζιµπάµπουε, όταν πήρε την ανεξαρτησία της), κι αυτοί ήθελαν να κρατήσουν, να διαιωνίσουν, το καθεστώς απαρτχάιντ το οποίο ίσχυε εκεί. Το καθεστώς απαρτχάιντ είναι παράνοµο κατά το διεθνές δίκαιο, και έχει κατ’ επανάληψη καταδικαστεί από τα Ηνωµένα Έθνη. Εποµένως, η κήρυξη ανεξαρτησίας ήταν παράνοµη γιατί προήγε το απαρτχάιντ.

Ως προς την κήρυξη ανεξαρτησίας στην κατεχόµενη βόρεια Κύπρο, το ∆ικαστήριο υπενθύµισε ότι αυτή είναι παράνοµη, και καταδικάστηκε αµέσως από το Συµβούλιο Ασφαλείας µε την απόφαση 541 του 1983, διότι παραβαίνει προηγούµενες αποφάσεις των Ηνωµένων Εθνών, και συγκεκριµένα του Συµβουλίου Ασφαλείας, οι οποίες θέτουν το πλαίσιο επίλυσης του Κυπριακού. Στην περίπτωση του Κοσόβου δεν έχει τεθεί πλαίσιο

- 165 -

επίλυσης του Κοσοβαρικού. Η απόφαση 1244 λέει ότι αυτή ισχύει µέχρις ότου επιλυθεί το Κοσοβαρικό. Πώς θα είναι όµως η τελική λύση, τί θα περιλαµβάνει, δεν προβλέπεται από την 1244, ούτε από καµιά άλλη απόφαση των Ηνωµένων Εθνών, και δη του Συµβουλίου Ασφαλείας, οι αποφάσεις του οποίου είναι δεσµευτικές και εκτελεστέες. Σηµειωτέων ότι την περίπτωση της Κύπρου την επικαλέστηκαν διάφορες χώρες που έλαβαν µέρος στις συζητήσεις που προηγήθηκαν της γνωµοδοτήσεως του ∆ικαστηρίου. Θυµάµαι την Γερµανική συνεισφορά στην συζήτηση, που έλεγε ότι η περίπτωση της κήρυξης ανεξαρτησίας στην βόρεια Κύπρο ήταν κατάφωρα παράνοµη, καθ’ όσον ήταν αποτέλεσµα ένοπλης επίθεσης, η οποία είναι φυσικά καταδικαστέα από το διεθνές δίκαιο. Εποµένως, η απόφαση αυτή, η γνωµοδότηση αυτή του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου, εκτός του ότι απαντά στο ερώτηµα των Σέρβων και εποµένως κηρύσσει µη παράνοµη -- για να µη πούµε: νοµιµοποιεί, αλλά νοµίζω ότι ουσιαστικά περί αυτού πρόκειται -- την κήρυξη ανεξαρτησίας του Κοσόβου, µας παρέχει σε εµάς τους Έλληνες, αν θέλετε, και την παράπλευρη ικανοποίηση ότι επιβεβαιώνει ρητά, και κατ’ επανάληψη µέσα στο κείµενο της γνωµοδότησης, ότι άλλο είναι η περίπτωση του Κοσόβου, άλλο είναι η περίπτωση της Κύπρου. Στην περίπτωση της βόρειας Κύπρου αυτό που έγινε είναι παράνοµο, στην περίπτωση του Κοσόβου δεν είναι παράνοµο.

Ένα άλλο στοιχείο που αξίζει να συγκρατηθεί, και που το επισήµαναν και αυτοί που συµµετέσχον στις συζητήσεις και το περιλαµβάνει η απόφαση, είναι ότι, όταν µιλάµε για το διεθνές δίκαιο και για παραβίαση του διεθνούς δικαίου, ποιος είναι ο διαιτητής του διεθνούς δικαίου, ποιος είναι ο διαιτητής που, όταν γίνεται µια παραβίαση, θα σφυρίξει φάουλ, να το πω έτσι; Είναι το Συµβούλιο Ασφαλείας των Ηνωµένων Εθνών, και µετά το ανώτατο όργανο του διεθνούς δικαίου είναι το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο, που εδρεύει στην Χάγη. Λέει λοιπόν το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο, όταν κήρυξε ανεξαρτησία το Κόσοβο, ο διαιτητής δεν σφύριξε φάουλ, το Συµβούλιο Ασφαλείας δεν πήρε καµία απόφαση για να την καταδικάσει αυτήν τη κήρυξης ανεξαρτησίας. Αντίθετα, στην Κύπρο, όταν έγινε η κήρυξη ανεξαρτησίας, την επόµενη µέρα πήρε απόφαση. Στην περίπτωση του Κοσόβου δεν έγινε αυτό. Όλες αυτές οι αναφορές ενισχύουν το δίκαιο της υπόθεσης της Κύπρου ως παρεπόµενο της γνωµοδότησης για την νοµιµότητα της κήρυξης της ανεξαρτησίας του Κοσόβου.

Ήθελα να πω δυο λόγια ακόµη για την Ελληνική πολιτική έναντι του Κοσόβου: η χώρας µας επισήµως τί πολιτική έχει έναντι του Κοσόβου; Γνωρίζουµε όλοι ότι η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει την ανεξαρτησία του Κοσόβου, αυτό είναι µια θέση που εξακολουθεί και ισχύει. Εξ αρχής η θέση αυτή συνοδευόταν µε την θέση ότι υποστηρίζουµε και ενισχύουµε όσο µπορούµε την οικονοµική ανάπτυξη του Κοσόβου και των κατοίκων του, και υποστηρίζουµε την Ευρωπαϊκή προοπτική του Κοσόβου. Και σε αυτό είµαστε απόλυτοι και έχουµε πάρει µέτρα, και στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης πάντοτε είµαστε εποικοδοµητικοί ενισχύοντας τόσο την Ευρωπαϊκή προοπτική όσο και την οικονοµική ανάπτυξη του Κοσόβου. Εγώ έχω την τιµή να εκπροσωπώ την χώρα µας επίσηµα στο Κόσοβο, και αν µου επιτρέπεται να επισηµάνω µια ιδιοτυπία της θέσης µου, είµαι ο µόνος Έλληνας διπλωµάτης που εκπροσωπώ την χώρα µας σε µια περιοχή που δεν έχει αναγνωρίσει ως χώρα. Πράγµα που κάνει, αν θέλετε, να το πω σε επίπεδο προσωπικό, το έργο µου λίγο πιο δύσκολο και εποµένως πιο ενδιαφέρον. Έχουµε πάντως πολύ καλές, φιλικές σχέσεις. Σε επίπεδο κυβερνητικό, όλοι οι υπουργοί, ο πρωθυπουργός, η πρόεδρος, όλοι εκφράζονται πολύ φιλικά απέναντί µας και απέναντι σε εµένα ως εκπρόσωπο της Ελλάδας. Ειδικό ρόλο, και µεγάλο ρόλο, στην καλλιέργεια φιλικών σχέσεων και φιλικών αισθηµάτων των Κοσοβάρων έναντι της Ελλάδος έχει παίξει η ΕΛ∆ΥΚΟ, και ο Σχης κ. Χατζηθεοφάνους προσωπικά πιστώνεται µε µεγάλο µερίδιο της επιτυχίας αυτής της προσπάθειας. Οι Κοσοβάροι βλέπουν τους Έλληνες ως φίλους και γείτονες, και εµείς συνέχεια το επισηµαίνουµε και το καλλιεργούµε αυτό.

Ήθελα να πω δυο λόγια ακόµη για την κατάσταση στον βορρά. Όταν λέµε βορράς του Κοσόβου, εννοούµε µια περιοχή βόρεια από τον ποταµό Ibar (που είναι ένας µικρός ποταµός), όπου η πλειοψηφία είναι Σέρβοι, αλλά εκεί µένουν και Αλβανοί Κοσοβάροι και άλλες εθνότητες, αλλά η πλειοψηφία είναι Σέρβοι. Επίσης, Σέρβοι υπάρχουν σε άλλους θύλακες νότια του ποταµού Ibar, καµιά φορά λέµε νότιο Κόσοβο (πράγµα που αποτελεί γεωγραφική ανακρίβεια, γιατί ο ποταµός Ibar δεν βρίσκεται φυσικά στο κέντρο του Κοσόβου). Οι Σέρβοι του βορρά δεν έχουν ενταχθεί στις αρχές του Κοσόβου, στην διοίκηση του

- 166 -

Κοσόβου, ή να το πούµε από την άλλη πλευρά, η διοίκηση των αρχών της Πρίστινας δεν έχει εξαπλωθεί ακόµη στον βορρά, όπου οι Σέρβοι εξακολουθούν να ανθίστανται. Όλοι αναγνωρίζουν, όχι µόνον οι ∆υτικοί υποστηρικτές του Κοσόβου αλλά και αυτοί που δεν το έχουν αναγνωρίσει, ότι το Κόσοβο είναι ενιαίο και τα σύνορά του είναι αυτά που βλέπουµε εδώ, σ’ αυτόν τον χάρτη, και τίποτε άλλο. Σηµειωτέων ότι τα σύνορα αυτά δεν έχουν αλλάξει καθόλου σε σχέση µε αυτά που υπήρχαν πριν από την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Εάν τώρα αποσχιστεί ένα µέρος του Κοσόβου, θα είναι η πρώτη ουσιαστική αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια µετά τον δεύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο. Αυτό που έχει γίνει µέχρι τώρα είναι ότι ορισµένα εσωτερικού είδους ή σχεδόν εσωτερικού είδους, σύνορα έχουν µετατραπεί σε διεθνή σύνορα. Το καθεστώς των συνόρων έχει αλλάξει, αλλά στην γεωγραφία, πάνω στον χάρτη, δεν έχει αλλάξει ούτε τετραγωνικό χιλιοστό.

Εν όψει της Ευρωπαϊκής προοπτικής και της Σερβίας και του Κοσόβου και υπό το φως των αιτηµάτων για επίλυση του Κοσοβαρικού προβλήµατος, στον βορρά έχει αναπτυχθεί µια τάση απόσχισης, µια έντονη άρνηση της κυριαρχίας του νότου. Και έχουµε φτάσει από τον Ιούλιο µέχρι σήµερα σε αυτή την κατάσταση που όλοι γνωρίζετε από τις ειδήσεις που βλέπουµε κάθε µέρα, ότι οι Σέρβοι του βορρά κτίζουν οδοφράγµατα και εµποδίζουν την κυκλοφορία των δυνάµεων της KFOR και της EULEX.

KFOR είναι η δύναµη του ΝΑΤΟ που έχει σταλεί στο Κόσοβο βάσει της απόφασης 1244. Ο σκοπός της KFOR είναι το λεγόµενο SASE (Safe And Secure Environment), δηλ. να εξασφαλίσει ένα ασφαλές περιβάλλον. Ως προς την EULEX, αυτή είναι η αποστολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εγκαθίδρυση κράτους δικαίου στο Κόσοβο. Με δυο λόγια, η EULEX σκοπό έχει την υποβοήθηση των Κοσοβαρικών θεσµών σε τρεις τοµείς, που είναι αστυνοµία, τελωνεία και δικαστήρια, και σκοπός της είναι να παρέχει το λεγόµενο ΜΜΑ (Mentoring, Monitoring, Advising), να καθοδηγεί, να παρακολουθεί, και να συµβουλεύει. Επίσης έχει και εκτελεστικές εξουσίες σε ορισµένα ζητήµατα, όπως δίωξη οργανωµένου εγκλήµατος και εγκληµατιών πολέµου.

Αυτή τη στιγµή στον βορρά βρίσκεται σε εξέλιξη αυτό το κίνηµα των Σέρβων που δεν επιτρέπει µετακίνηση των δυνάµεων αυτών, και ξεκίνησε όταν στις 25 Ιουλίου η Πρίστινα επιχείρησε να τοποθετήσει στα δύο φυλάκια του βορρά που είναι τα σύνορα µεταξύ Κοσόβου και Σερβίας – λέµε σύνορα, διοικητική γραµµή λένε άλλοι – δικούς της τελώνες και αστυνοµικούς, έτσι ώστε να διασφαλίσει το εµπάργκο που κήρυξε στα προϊόντα της Σερβίας σε ανταπόκριση σε εµπάργκο που έχει επιβάλει η Σερβία στα προϊόντα του Κοσόβου από τότε που το τελευταίο κήρυξε ανεξαρτησία. Έγιναν επεισόδια, σκοτώθηκε και ένας Κοσοβάρος αστυνοµικός, στο τέλος συνεχίστηκε ο διάλογος µεταξύ Σερβίας και Κοσόβου και φτάσαµε στο σηµείο, στις 2 Σεπτεµβρίου, να αναγνωρίσει η Σερβία τις τελωνειακές σφραγίδες του Κοσόβου, πράγµα που ήταν ένα σηµείο τριβής. Οπότε στις 16 Σεπτεµβρίου οι αρχές του Κοσόβου πήγαν να εγκαταστήσουν και πάλι τους δικούς τους τελώνες και αστυνοµικούς, αντιµετώπισαν και πάλι αντίσταση εκ µέρος των Σέρβων, και τα πράγµατα συνεχίζουν σήµερα µε οδοφράγµατα.

Αυτό συνδέεται πολύ στενά µε τον διάλογο Βελιγραδίου-Πρίστινας, και θα ήθελα να πω δυο λόγια γι’ αυτόν. Ο διάλογος είναι αποτέλεσµα µιας απόφασης της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωµένων Εθνών η οποία ελήφθη υπό το φως της γνωµοδότησης του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου για την νοµιµότητα της κήρυξης ανεξαρτησίας του Κοσόβου (22.07.2010). Οι Σέρβοι πήραν την απόφαση αυτή του δικαστηρίου και πήγαν στη Γενική Συνέλευση επιδιώκοντας κατ’ αρχήν µιαν απόφαση της Γενικής Συνέλευσης που ουσιαστικά να ανατρέπει την αρνητική γι’ αυτούς γνωµοδότηση του ∆ικαστηρίου. Το σκεπτικό της ενέργειάς τους αυτής ήταν ότι στην Γενική Συνέλευση, όπου δεν υφίσταται δικαίωµα βέτο, θα µπορούσαν να έχουν την πλειοψηφία για µιαν απόφαση υπέρ αυτών, αφού οι περισσότερες χώρες δεν έχουν αναγνωρίσει το Κόσοβο. Ευελπιστούσαν ότι θα µπορούσαν να επιτύχουν µια ουσιαστικά καταδικαστική απόφαση κατά της κήρυξης ανεξαρτησίας. Επενέβη η Ευρωπαϊκή Ένωση και άσκησε πιέσεις, από κοινού µε τις Ηνωµένες Πολιτείες, επισηµαίνοντας ότι αυτό θα έφερνε σε σύγκρουση την Σερβία µε την ∆ύση, και κυρίως µε την Ευρωπαϊκή Ένωση, στην οποία η Σερβία φιλοδοξεί να γίνει µέλος. Οπότε, µετά από

- 167 -

διαβουλεύσεις εργώδεις πολλών ηµερών, κατατέθηκε ένα κοινό σχέδιο απόφασης εκ µέρους της Σερβίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης το οποίο προβλέπει την έναρξη διαλόγου µεταξύ των δύο µερών. Αυτή είναι η απόφαση 298/64, ο αριθµός 64 παραπέµπει στην 64η σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης, πρόκειται λοιπόν για την απόφαση υπ’ αριθµόν 298 της συνόδου αυτής, που υιοθετήθηκε στις 13 Οκτωβρίου του 2010.

Σκοπός του διαλόγου Βελιγραδίου-Πρίστινας είναι, σύµφωνα µε την απόφαση αυτή, η επίλυση πρακτικών προβληµάτων και η διευκόλυνση της πορείας των δύο µερών προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Την υιοθέτηση της απόφασης ακολούθησε µια περίοδος αδράνειας, γιατί το Κόσοβο άρχισε εσωτερικές εκλογικές διαδικασίες – που είναι µια άλλη τραγελαφική ιστορία που δεν µπορούµε τώρα να την αφηγηθούµε – και ο διάλογος άρχισε µόλις τον Απρίλιο του 2011.

Στην πράξη αποδεικνύεται ότι ο διάλογος είναι πολύ δύσκολος. Αρχικά η Κοσοβαρική πλευρά και οι υποστηρικτές της είπαν ότι το µόνο για το οποίο θα συζητήσουµε είναι τεχνικής φύσης ζητήµατα, δεν συζητούµε το καθεστώς του Κοσόβου, για τον απλούστατο λόγο ότι το καθεστώς του Κοσόβου έχει επιλυθεί, επιλύθηκε στις 17 Φεβρουαρίου του 2008 µε την κήρυξη ανεξαρτησίας, εποµένως συζητούµε για όλα τα άλλα ζητήµατα, αλλά όχι για το καθεστώς. Οι Σέρβοι αντιδρούσαν στην αρχή και έλεγαν να το συζητήσουµε και αυτό. Αργότερα, όταν το Κόσοβο άρχιζε αυτήν την ιστορία µηνών µε εκλογές, οι Σέρβοι είχαν καιρό να το ξανασκεφτούν και είπαν, η ιδέα να µη συζητήσουµε το καθεστώς µας συµφέρει και εµάς, δεν συζητούµε το καθεστώς, γιατί το καθεστώς είναι δεδοµένο ούτως ή άλλως και για µας, µας το λέει το σύνταγµά µας. Το σύνταγµά µας λέει ότι το Κόσοβο είναι αναπόσπαστο µέρος της Σερβίας, οπότε δεν µιλούµε για αυτό.

Και από τότε οι δυο πλευρές έχουν επιδοθεί σε έναν αγώνα, να βρουν µεν µερικές λύσεις σε πρακτικά προβλήµατα, αλλά το κύριο µέληµά τους είναι η µεν µία πλευρά να δείξει ότι είναι ανεξάρτητο κράτος, η δε άλλη πλευρά να δείξει ότι το Κόσοβο είναι επαρχία της Σερβίας. Γενικά το δίληµµα και η διγλωσσία που επικρατεί γενικά στα Βαλκάνια στην περίπτωση του Κοσόβου συνίσταται στο ότι η µια πλευρά πιστεύει πως είναι ανεξάρτητο κράτος, σαν όλα τα άλλα ανεξάρτητα κράτη, και η άλλη πλευρά πιστεύει ότι το Κόσοβο είναι µια επαρχία της Σερβίας, όπως είναι όλες οι επαρχίες όλων των χωρών. Ούτε η µία πλευρά ούτε η άλλη πλευρά δεν έχει δίκιο, ή δεν έχει απόλυτο δίκιο.

Ανάµεσα σε αυτές τις δύο ακραίες θέσεις βρίσκεται η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία έχει αναλάβει τον ρόλο του διαµεσολαβητή. Και στο πλαίσιο αυτού του ρόλου πρέπει να βρει ορισµένες λύσεις, οι οποίες εκ των πραγµάτων τείνουν να συγκλίνουν µε τις θέσεις του Κοσόβου, για τον απλούστατο λόγο ότι οι θέσεις του Κοσόβου είναι πιο κοντά στην πραγµατικότητα. Όχι ότι και η πραγµατικότητα όπως την αφηγείται το Κόσοβο, όπως την συλλαµβάνει το Κόσοβο, είναι πλήρης, αλλά, ρεαλιστικά µιλώντας, όταν λέµε ότι θέλουµε τα δύο µέρη να µπουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, µιλάµε για δύο µέρη. Μιλάµε για το Κόσοβο και για την Σερβία, και µιλάµε ότι δεν θέλουµε πλέον αλλαγές συνόρων στα Βαλκάνια. Αν λοιπόν αυτά τα δύο πράγµατα τα ενστερνιστούµε, είναι σαφές το τί µας επιφυλάσσει το µέλλον. Στα δέκα χρόνια, στα δεκαπέντε χρόνια µας επιφυλάσσει µιαν Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία, αν υφίσταται ακόµη, θα έχει ως µέλη της και την Σερβία και το Κόσοβο. Πράγµα που σηµαίνει ότι όλοι θα αναγνωρίζουµε το Κόσοβο, όπως και όλοι φυσικά αναγνωρίζουµε την Σερβία. Και όταν λέµε ότι όλοι θα αναγνωρίσουµε το Κόσοβο, µη γελιόµαστε, και η Σερβία θα αναγνωρίσει το Κόσοβο. ∆εν είναι νοητό µέσα στην Ευρωπαϊκά Ένωση να υπάρχουν χώρες που δεν αναγνωρίζονται από άλλες. Σήµερα έχουµε µια τραγική και γελοία τέτοια περίπτωση, εποµένως τραγελαφική περίπτωση, µιας χώρας που έχει το θράσος να θέλει να µπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς να αναγνωρίζει µία χώρα µέλος. Ξέρετε ποια είναι η χώρα αυτή.

Προ ηµερών µιλώντας µε δηµοσιογράφους στο Κόσοβο, µου είπαν «καλά εσείς µας λέτε ότι θέλετε, και υποστηρίζετε, την Ευρωπαϊκή µας προοπτική, αλλά πώς θα γίνει αυτό χωρίς να µας αναγνωρίζετε;», και τους είπα ακριβώς αυτό. Ότι δηλαδή κάποια στιγµή, όταν είµαστε όλοι µέσα στην ΕΕ, δεν θα τίθεται θέµα µη αναγνώρισης. ∆εν ξέρω πότε θα γίνει αυτό, υπό ποίες συνθήκες θα γίνει, αλλά όταν µιλάµε για ένα µέλλον στο οποίο το Κόσοβο θα είναι

- 168 -

µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αυτό σηµαίνει ότι όλοι αναγνωρίζουµε όλους. Την άλλη µέρα βγήκε τίτλος στις εφηµερίδες και έλεγε: «Moschopoulos: The non recognition of Kosovo by Greece is temporary», η µη αναγνώριση του Κοσόβου από την Ελλάδα είναι προσωρινή. Και µε πήραν λοιπόν τηλέφωνο και µε ρωτούσαν, από το Βελιγράδι, τι εννοείτε. Και τους είπα αυτό που εννοώ, αυτό που σας είπα µόλις τώρα. ∆εν τους είπα βέβαια το άλλο, ότι και εσείς οι Σέρβοι δεν νοείται ότι θα είστε κάποια στιγµή στην Ευρωπαϊκή Ένωση µαζί µε το Κόσοβο χωρίς να το αναγνωρίζετε. ∆εν το είπα αυτό γιατί νοµίζω ότι είναι πρόωρο να το πούµε αυτό. Αλλά αν λέµε τα πράγµατα µε το όνοµά τους, και νοµίζω ότι σε αυτό το περιβάλλον που είµαστε εδώ σήµερα πρέπει να λέµε τα πράγµατα µε το όνοµά τους, αυτό το µέλλον θέλουµε, εκεί πηγαίνουµε. Η Ευρωπαϊκή Ένωση λοιπόν στον διάλογο Βελιγραδίου-Πρίστινας προσπαθεί να διαιτητεύσει όσο µπορεί αντικειµενικά, αλλά και όσο µπορεί µε τρόπο που να κάνει να προχωρούν λίγο τα πράγµατα.

Η περίπτωση του διαλόγου Βελιγραδίου-Πρίστινας µου θυµίζει µια βασική αρχή της σχολαστικής φιλοσοφίας. Οι σχολαστικοί έλεγαν-- το απέδιδαν στον Αριστοτέλη αλλά δεν έχει βρεθεί κανένα εδάφιο του Αριστοτέλη να το λέει ακριβώς έτσι – “contra negantes principia non disputandum est” «ενάντια σε αυτούς οι οποίοι αρνούνται τις αρχές δεν µπορείς να κάνεις σοβαρή φιλοσοφική συζήτηση», ακριβώς γιατί δεν έχουν τις ίδιες αρχές. Μια σοβαρή συζήτηση πρέπει να εκκινεί από τις ίδιες προϋποθέσεις, από τα ίδια δεδοµένα, τις ίδιες παραδοχές. Ο διάλογος λοιπόν που γίνεται είναι από δύο µέρη τα οποία εκκινούν από διαφορετικές παραδοχές, και κύριο µέληµά τους είναι να αποδείξουν την ορθότητα των αρχικών παραδοχών τους.

∆υστυχώς δεν µένει χρόνος να µιλήσω λίγο για το πολύ σηµαντικό ζήτηµα της προστασίας της θρησκευτικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Κόσοβο.

Κλείνοντας λοιπόν, αυτό που ήθελα να τονίσω επιγραµµατικά είναι ότι η περίπτωση του Κοσόβου απαιτεί µια προσέγγιση εκ µέρους µας που να έχει περισσότερο λογική και λιγότερο θυµικό, και όσο µπορούµε περισσότερη αντικειµενικότητα, και όσο µπορούµε µε γνώµονα το συµφέρον µας.

Ευχαριστώ.

- 169 -

ΠΕΡΑΣ ΤΗΣ ∆ΙΗΜΕΡΙ∆ΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ∆ΙΟΙΚΗΤΗ ΤΟΥ Γ’ΣΣ-NDC-GR

ΑΝΤΙΣΤΡΑΤΗΓΟ ΓΕΩΡΓΙΟ ΜΠΑΣΙΑΚΟΥΛΗ

Ο Στρατηγός ∆ιοικητής του Γ’ΣΣ-NDC-GR έκλεισε τις εργασίες της διηµερίδας µε την επισήµανση της σπουδαιότητας που παρουσιάζει το θέµα, καθόσον ο χώρος των Βαλκανίων συνθέτει το εγγύς γεωστρατηγικό περιβάλλον της Χώρας µας. Παράλληλα επισήµανε πως κατάγεται από την ακριτική Φλώρινα και τούτο ενισχύει το προσωπικό του ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στην περιοχή. Υπό το πρίσµα αυτό αναφέρθηκε στην εκκρεµότητα του ζητήµατος της ονοµασίας της π.Γ.∆.Μ., το οποίο, όπως σχετικά ανέφερε, απαιτεί οµοψυχία και πίστη για την οριστική επίλυσή του και την οµαλοποίηση των σχέσεών µας µε τους γείτονες.

- 170 -

- 171 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

Σχόλια – Απόψεις Συντονιστού

Παντελής Σαββίδης ∆ηµοσιογράφος

- 172 -

- 173 -

Παντελής ΣΑΒΒΙ∆ΗΣ ∆ηµοσιογράφος

Ο Παντελής Σαββίδης είναι δηµοσιογράφος και εργάζεται στην ΕΡΤ3.

Γεννήθηκε στην Αξιούπολη Κιλκίς το 1954 όπου ολοκλήρωσε και τις γυµνασιακές του σπουδές.

Τελείωσε το Μαθηµατικό τµήµα του Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Στην Θεσσαλονίκη ζει από το 1974.

Άρχισε να ασχολείται µε τη δηµοσιογραφία από τα φοιτητικά του χρόνια στην αρχή µε το εκπαιδευτικό και στη συνέχεια µε το πολιτικό ρεπορτάζ.

Από το 1989 ως και σήµερα παρακολουθεί και καλύπτει τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, τα ελληνοτουρκικά, τη Μέση Ανατολή, την Κεντρική Ασία και την Ευρώπη.

Από το 1994 παρουσιάζει στην ΕΡΤ3 την εκποµπή «Ανιχνεύσεις». Στην εκποµπή αυτή από το 1994 και στην εφηµερίδα «Θεσσαλονίκη» νωρίτερα κάλυψε όλες τις βαλκανικές εξελίξεις ακόµη και τις πολεµικές αναµετρήσεις στα Βαλκάνια, και αστάθειες σε χώρες όπως η Γεωργία, η Αρµενία, το Ναγκόρνο Καραµπάχ και αλλού.

Η εκποµπή «Ανιχνεύσεις», η οποία συνεχίζεται και φέτος για 17η χρονιά, δίνει έµφαση σε ζητήµατα γεωπολιτικής, γεωοικονοµίας, εξελίξεων στη ΝΑ Ευρώπη, επιστήµης και επιστηµολογίας.

Εκτός από την ΕΡΤ3 έχει εργαστεί σε εφηµερίδες της Θεσσαλονίκης και των Αθηνών και σε τηλεοπτικούς σταθµούς και ραδιόφωνα.

- 174 -

- 175 -

Σχόλια - Απόψεις

Η Ελλάδα πρέπει να αναπροσαρµόσει τη βαλκανική της πολιτική στα δεδοµένα που διαµορφώθηκαν την εικοσαετία που πέρασε από την πτώση των προηγούµενων καθεστώτων στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Προς τούτο χρειάζεται καλή γνώση του περιβάλλοντος και των διεθνών τάσεων και συµφερόντων που αναπτύσσονται στην περιοχή.

Αυτή ήταν µια από τις διαπιστώσεις της διηµερίδας που πραγµατοποιήθηκε στη Στρατιωτική Λέσχη Θεσσαλονίκης από την Α∆ΙΣΠΟ (Ανωτέρα ∆ιακλαδική Σχολή Πολέµου).

Τα αποτελέσµατα της µέχρι τώρα ελληνικής πολιτικής στα βαλκάνια είναι αναντίστοιχα µε τις προσδοκίες που δηµιούργησαν οι σαρωτικές αλλαγές στην περιοχή και οι εξαγγελίες όλων σχεδόν των ελληνικών κυβερνήσεων.

Εκτίµηση του συντονιστή αποτέλεσε ότι η Ελλάδα δεν κατόρθωσε ποτέ αυτήν την εικοσαετία να διαµορφώσει αναλυτική και συνεκτική βαλκανική πολιτική παρά µόνο ψήγµατα πολιτικών κατευθύνσεων και επιλογών.

Κρίνοντας εκ του αποτελέσµατος το πολιτικό όφελος της Ελλάδας δεν µπορεί να θεωρηθεί σοβαρό σε σχέση µε την υποστήριξη που παρείχε στις βαλκανικές χώρες και τις προσδοκίες που δηµιουργήθηκαν αλλά και το οικονοµικό όφελος ενώ είναι περισσότερο από το πολιτικό, υστερεί σε σχέση µε τις δυνατότητες που υπήρχαν.

Οι πρωτοβουλίες που ελήφθησαν, κυρίως στον οικονοµικό τοµέα, θα µπορούσαν να έχουν πολλαπλασιαστικό όφελος και για το σύνολο της ελληνικής επικράτειας αλλά κυρίως για τη Θεσσαλονίκη, αλλά αδράνειες, έλλειψη καλής γνώσης των Βαλκανίων, κακή οργάνωση του ελληνικού κράτους, ίσως και περιοχικές σκοπιµότητες δεν επέτρεψαν τη συνέχιση προσπαθειών πολλά υποσχόµενων, όπως τα επιχειρηµατικά φόρουµ που οργανώνοντο στη Θεσσαλονίκη.

Στην οικονοµική διάσταση του ελληνικού ενδιαφέροντος για τα βαλκάνια ανάλωσε την οµιλία του ο πρώην πρόεδρος του Συνδέσµου Ελληνικών Βιοµηχανιών Βορείου Ελλάδος και πρωταγωνιστής των επιχειρηµατικών φόρουµ κ. Νίκος Ευθυµιάδης ο οποίος αφού παρέθεσε ενδιαφέροντα στοιχεία της ελληνικής παρουσίας στη Νοτιονανατολική Ευρώπη, τόνισε το κενό που υπήρξε στην πολιτική συνέχιση επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών.

Ενδιαφέροντα οικονοµικά στοιχεία παρέθεσε επίσης ο αντιπρύτανης του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας κ. Χάρρυ Παπαπανάγος, ο οποίος επισήµανε την ισχυρή ελληνική παρουσία, κυρίως στον τραπεζικό τοµέα.

Από τη συζήτηση που ακολούθησε διαπιστώθηκε πως η σηµαντική ελληνική παρουσία στα βαλκάνια πρέπει πάση θυσία να διατηρηθεί διότι πέραν των απτών ωφεληµάτων αποτελεί και σηµαντικό γεωοικονοµικό και γεωπολιτικό παράγοντα η έκλειψη ή ο περιορισµός του οποίου θα ευνοήσει την παρουσία γειτονικής χώρας µε νεοοθωµανικά οράµατα.

Ενδιαφέρουσα ήταν η ιστορική αναδροµή που έκανε στις βαλκανικές εξελίξεις των τελευταίων είκοσι ετών, ο αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης κ. Σπυρίδων Σφέτας, καθώς και η πολιτική αποτίµηση των εξελίξεων αυτών από τον καθηγητή του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας και πρώην πρύτανη κ. Ηλία Κουσκουβέλη.

Εκτίµηση του συντονιστή αποτέλεσε ότι σε ό,τι αφορά το σκοπιανό δεν υπήρξε όλο αυτό το διάστηµα από την επαύριον της απόσχισης από την πρώην Γιουγκοσλαβία µέχρι σήµερα καµιά δυνατότητα κατάληξης σε λύση µε τη γειτονική χώρα και οι όποιες προσπάθειες έγιναν και αποτιµώνται ως χαµένες ευκαιρίες δεν ήσαν παρά ελιγµοί της ηγεσίας της γειτονικής χώρας, Η µόνη περίπτωση στην οποία υπήρχε ισχυρή πιθανότητα κατάληξης σε συµφωνία

- 176 -

κοινής αποδοχής ίσως ήταν µε την κυβέρνηση του Λιούπτσο Γκεοργκίεφσκι αλλά ναυάγησε λόγω της αλβανικής εξέγερσης το 2001.

Για τον αλβανικό παράγοντα στα βαλκάνια εκτιµήθηκε πως βρίσκεται σε συνεχή κινητικότητα λόγω του ότι βιώνει ακόµη τη φάση της εθνογένεσής του αλλά υπογραµµίσθηκε πως δεν αποτελεί αλβανικό στόχο η κοινή συµβίωση σε ένα κράτος όλων των αλβανών. Την άποψη αυτή υποστήριξαν και οι έλληνες πρέσβεις ( Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου Σκόπια, Νίκος Πάζιος Τίρανα, ∆ηµήτρης Μοσχόπουλος Πρίστινα) που πήραν µέρος στη διηµερίδα και µίλησαν τη δεύτερη ηµέρα.

Η διηµερίδα άρχισε µε τους καθηγητές Σφέτα, Παπαπανάγο και Κουσκουβέλη και συνεχίστηκε, την πρώτη ηµέρα, µε την κ. Φωτεινή Μπέλλου, επίκουρη καθηγήτρια του πανεπιστηµίου Μακεδονίας η οποία µίλησε για την ασφάλεια και τη σταθερότητα στα βαλκάνια.

Στην ενδιαφέρουσα οµιλία της η κ. Μπέλλου υποστήριξε για τον ρόλο της ΕΕ στα Βαλκάνια, ότι πλέον η κατάσταση ασφάλειας και ανάπτυξης στην περιοχή θα µπορεί να υποστηριχθεί περισσότερο από επιχειρήσεις (αστυνοµικού χαρακτήρα ή κράτους δικαίου και αποστολές ίσως ενίσχυσης της δηµόσιας διοίκησης) παρά από αποστολές στρατιωτικού χαρακτήρα. Σε παράλληλη δράση βέβαια µε την αναπτυξιακή πολιτική της διεύρυνσης που λειτουργεί µέσα από την εφαρµογή των Συµφωνιών Σταθεροποίησης και Σύνδεσης.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε και η οµιλία του καθηγητή του Πανεπιστηµίου ∆υτικής Μακεδονίας κ. Νίκου Ζάϊκου ο οποίος προσέγγισε κυρίως τις σχέσεις Ελλάδας-ΠΓ∆Μ, από πλευράς διεθνούς δικαίου. Ο κ. Ζάϊκος στάθηκε ιδιαίτερα στη νοµική βαρύτητα των δηµοσίων δηλώσεων πολιτικών και πολιτειακών παραγόντων στην αποτίµηση του ∆ικαστηρίου της Χάγης για την παραβίαση της Ενδιάµεσης Συµφωνίας και ανέλυσε λεπτοµερώς το διεθνοδικαιϊκό πλαίσιο της διαφοράς.

Ο Συνταγµατάρχης Γεώργιος Χατζηθεοφάνους, µέχρι πρότινος διοικητής της Ελληνικής ∆ύναµης Κοσσυφοπεδίου, αναφέρθηκε στην οµιλία του στην παρουσία των ελληνικών Ενόπλων ∆υνάµεων σε χώρες της βαλκανικής και στο σηµαντικό ρόλο που επιτελούν τόσο προς όφελος των κοινωνιών στις οποίες δραστηριοποιούνται όσο και στην εικόνα της Ελλάδας στις κοινωνίες αυτές αλλά και στις συµµαχικές δυνάµεις.

Ο κ. Χατζηθεοφάνους υποστήριξε και όλοι οι οµιλητές συµφώνησαν, ότι δεν υπάρχει µέχρι σήµερα ούτε ένα αρνητικό σχόλιο για την παρουσία και τη δράση των ελληνικών ενόπλων δυνάµεων στις χώρες της βαλκανικής, ενώ έκανε ιδιαίτερη αναφορά στο Κόσοβο όπου επί 19 µήνες διοίκησε την ελληνική δύναµη.

Η δεύτερη ηµέρα άρχισε µε τον πρώην πρόεδρο του Συνδέσµου Βιοµηχανιών Βορείου Ελλάδος κ. Νίκο Ευθυµιάδη και συνεχίστηκε µε µια ενδιαφέρουσα δηµοσιογραφική αποτίµηση της διάσπασης της πρώην Γιουγκοσλαβίας από τον δηµοσιογράφο Σταύρο Τζίµα.

Ακολούθησαν οι οµιλίες των τριών πρέσβεων, του έλληνα πρέσβη στα Τίρανα κ. Νίκου Πάζιου, της επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στην ΠΓ∆Μ κ. Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου και του επικεφαλής του ελληνικού γραφείου στην Πρίστινα κ. ∆ηµήτρη Μοσχόπουλου.

Οι τρείς διπλωµάτες αναφέρθηκαν αναλυτικά στις εξελίξεις στις χώρες που είναι διαπιστευµένοι και σε πλευρές της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.

Η κ. Παπαδοπούλου επέµενε ιδιαίτερα στην ανάδυση ενός ιδιόµορφου εθνικισµού µε µονοδιάστατη µακεδονική χροιά στα Σκόπια, σε αντίθεση µε την µέχρι πρότινος καλλιέργεια ενός µίγµατος µακεδονισµού και σλαβισµού δηλαδή του αποκαλούµενου σλαβοµακεδονισµού.

- 177 -

Μίλησε για τον έλεγχο της πολιτικής ζωής από το σηµερινό πρωθυπουργό και για την καλλιέργεια ενός ανθελληνικού κλίµατος.

Ο κ. Μοσχόπουλος αναφέρθηκε στις ιδιαιτερότητες του κοσοβαρικού ενώ ο κ. Πάζιος αφού ανέπτυξε την αλβανική πολιτική και τους προσανατολισµούς της µίλησε για ένα γεωπολιτικό τρίγωνο που θα µπορούσε να αναπτυχθεί και να περιλαµβάνει την Αθήνα, τα Τίρανα και το Βελιγράδι.

Κοινή διαπίστωση όλων ήταν επίσης πως οι σχέσεις Τιράνων- Βελιγραδίου βελτιώνονται ταχέως και πως στις βαλκανικές σχέσεις, κυρίως στις αλβανοσερβικές υπάρχει ένας αξιοσηµείωτος πραγµατισµός.

- 178 -

- 179 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

- 180 -

- 181 -

Συµπεράσµατα

α. Πολιτική ∆ιάσταση

Οι εξελίξεις στο χώρο των Βαλκανίων µετά την κατάρρευση του πρώην υπαρκτού σοσιαλισµού ήταν ραγδαίες σε όλα τα επίπεδα. Η διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας και η αλλαγή των καθεστώτων στις λοιπές χώρες των Βαλκανίων δηµιούργησε αντίρροπες τάσεις. Η πρώτη ήταν διαλυτική και αποσχιστική µε αφύπνιση των ακραίων εθνικισµών και τάσεις κατακερµατισµού. Ο εθνικισµός οδήγησε και συνεχίζει να οδηγεί σε αστάθεια την ευρύτερη περιοχή, µε τα εξής σηµαντικά µέτωπα ανοικτά: εθνικισµός που δηµιουργεί πρωτευόντως προβλήµατα µε Αλβανούς της ΠΓ∆Μ και δευτερευόντως µε γειτνιάζουσες χώρες (Ελλάδα – Βουλγαρία), Αλβανικός εθνικισµός σε Κόσσοβο, ΠΓ∆Μ και Σερβία και Σερβικός εθνικισµός στο Βόρειο Κόσσοβο και τη Βοσνία (στην οποία συνυπάρχει ο Κροατικός και ο Βοσνιοµουσουλµανικός εθνικισµός).

Η δεύτερη τάση ήταν συνενωτική, µε την προσπάθεια ένταξης των νέων κρατών στις Ευρωατλαντικές δοµές (Ευρωπαϊκή Ένωση και ΝΑΤΟ). Στα πλαίσια της αγωνίας των νεοσύστατων ή άρτι αναγεννηθέντων κρατών να ανακτήσουν το χαµένο χρόνο, να αναβαθµίσουν τη θέση τους στην παγκόσµια πολιτική σκηνή καθώς και να αναπτυχθούν οικονοµικά και ευηµερήσουν, προσπάθησαν να ενταχθούν σε ΕΕ και ΝΑΤΟ µε µεικτά αποτελέσµατα. Η Βουλγαρία, η Ρουµανία και η Σλοβενία αποτελούν µέλη της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και η Κροατία που ήδη ανήκει στο ΝΑΤΟ θα ενταχθεί στην ΕΕ το 2013. Η Αλβανία είναι µέλος του ΝΑΤΟ και η Σερβία, το Μαυροβούνιο και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη αποτελούν χώρες-µέλη PfP («Σύµπραξης για την Ειρήνη»). Ιδιαίτερα η ΠΓ∆Μ θεωρείται υποψήφια τόσο για την ΕΕ όσο και για το ΝΑΤΟ. Η εικόνα συµπληρώνεται από την επιθυµία όλων των χωρών να ενταχθούν στην ΕΕ, συµπεριλαµβανοµένου του µη αναγνωρισµένου ως κράτους από τον ΟΗΕ (και τη χώρα µας) Κοσσόβου.

Οι ανωτέρω διαπιστώσεις οδηγούν σε συγκεκριµένα συµπεράσµατα. Όσον αφορά τον εθνικισµό, παραµένει έντονος όµως λόγω ιδιαιτεροτήτων στις διάφορες περιοχές και της ανυπαρξίας διαθέσεως αλλαγής συνόρων δε µετατρέπεται σε κυρίαρχο ρεύµα «µεγαλοϊδεατισµού». Από τις εισηγήσεις των Ελλήνων πρέσβεων στην περιοχή (κ.Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου - Σκόπια, κ.Νίκος Πάζιος - Τίρανα, κ.∆ηµήτρης Μοσχόπουλος – επικεφαλής Ελληνικού γραφείου συνδέσµου στην Πρίστινα) διαφαίνεται ξεκάθαρα η πρόθεση της αποφυγής δηµιουργίας Μεγάλης Αλβανίας ή Μεγάλης Σερβίας ή ακόµα και ΠΓ∆Μ χωρίς το αλβανικό στοιχείο. Αυτό το σηµαντικό συµπέρασµα έρχεται σε αντίθεση µε την περιρρέουσα «δηµοσιογραφική» ατµόσφαιρα που προβάλει τις «µεγαλοϊδεατικές» προσπάθειες των Τιράνων, του Βελιγραδίου και των Σκοπίων. Ο Αναπληρωτής Καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης Σπυρίδων Σφέτας, κατά την εισήγησή του διαφοροποιήθηκε εκτιµώντας ότι στην περίπτωση του Κοσόβου στο τέλος θα επέλθει διχοτόµηση. Οι πρέσβεις µας φάνηκε να διαβλέπουν αναγνώριση του Κοσσόβου από όλες τις χώρες (συµπεριλαµβανοµένης της Σερβίας) και συνεπώς και από την Ελλάδα, στο απώτερο µέλλον.

Ασφαλώς, ο νέος «µεγάλος ασθενής» της περιοχής όπως προέκυψε από τα σχόλια των εισηγητών είναι η δυσλειτουργική Βοσνία – Ερζεγοβίνη τόσο πολιτικά, αφού δεν έχει ακόµα κεντρική κυβέρνηση, µετά τις εκλογές του 2010 – όπως επεσήµανε ο Καθηγητής του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας Ηλίας Κουσκουβέλης – όσο και οικονοµικά - όπως παρουσίασε ο Καθηγητής και Αντιπρύτανης του προαναφερθέντος Πανεπιστηµίου, Χάρρυ Παπαπανάγος. Εκεί δεν τίθεται τόσο θέµα υπερεθνικισµού, όσο προσπάθεια επιβίωσης ενός ιδιάζοντος κρατικού µορφώµατος, που προέκυψε τεχνητά κατά τη Συµφωνία του Ντέυτον.

Κοινή ήταν η διαπίστωση ότι η ευρωπαϊκή πορεία των ∆υτικών Βαλκανίων έχει προβλήµατα. Αλλά όπως επεσήµανε κατά την εισήγησή του ο κ. Σφέτας «τα οικονοµικά κριτήρια δεν µπορούν να αποτελούν καθοριστικό δείκτη ευρωπαϊκότητας. Μεγαλύτερη σηµασία έχει το πολιτισµικό υπόβαθρο και από την άποψη αυτή όλοι οι βαλκανικοί λαοί αισθάνονται ότι ανήκουν στην ευρωπαϊκή οικογένεια η οποία αποτελεί ενότητα, αλλά µέσα

- 182 -

στην πολυµορφία της». Επίσης στην ίδια εισήγηση επισηµάνθηκε η διάσταση της επίδρασης των Ευρωατλαντικών θεσµών στον εκσυγχρονισµό και εκδηµοκρατισµό των Βαλκανίων, αφού «η προοπτική της ένταξης στην Ευρώπη αποτελούσε και αποτελεί ισχυρό κίνητρο για τα βαλκανικά κράτη να προβούν στις αναγκαίες µεταρρυθµίσεις στη µεταβατική τους πορεία». Αβίαστο συµπέρασµα είναι ότι τόσο οι ευρωατλαντικές δοµές όσο και τα κράτη των Βαλκανίων έχουν να κερδίσουν όχι µόνο από το αποτέλεσµα, αλλά και από την ενταξιακή τους πορεία.

Ωστόσο η Ευρώπη δεν αποτελεί πανάκεια. Είδαµε στο παρελθόν ότι «η γενναιόδωρη προσφορά της Ευρώπης προς τη Γιουγκοσλαβία αν παρέµενε ενωµένη, δεν είχε απήχηση στους Κροάτες» και οδηγηθήκαµε στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, µε µια ΕΕ που και τότε και σήµερα αποδεικνύει ότι δεν είναι σε θέση να έχει κοινή εξωτερική πολιτική. Η «κοινοτικοποίηση» των εθνικών συµφερόντων δεν µπορεί να οδηγήσει σε κοινή εξωτερική πολιτική και το κάθε κράτος ξεχωριστά προωθεί και υποστηρίζει τα ζωτικά του συµφέροντα. Αυτό το είδαµε στα Βαλκάνια µε την προσπάθεια κρατών όπως η Γερµανία, η Γαλλία και η Ιταλία να προωθήσουν τα εθνικά τους συµφέροντα. Στις µέρες µας βλέπουµε αντίστοιχα ότι για εξυπηρέτηση ιδίων συµφερόντων, την ίδια στιγµή που η Κροατία γίνεται δεκτή ως πλήρες µέλος (2013) της ΕΕ, η αντίστοιχη πρόταση/ περίπτωση της Σερβίας διαφαίνεται ότι απορρίπτεται, µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται σε όλα τα Βαλκάνια ευρωσκεπτικισµός, τον οποίον έχουν επιτείνει οι κλυδωνισµοί της ευρωζώνης και η αµφισβήτηση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.

Ένα άλλο θέµα που προέκυψε µε αξιοσηµείωτες διαπιστώσεις ήταν ο νέος γεωπολιτικός προσανατολισµός των Ανατολικών Βαλκανίων. Στη Βουλγαρία και τη Ρουµανία, µετά από τον αρχικό βίαιο απογαλακτισµό τους από τη Ρωσία και την εξίσου ταχεία ένταξή τους στο ΝΑΤΟ, επήλθε κάποια ισορροπία στην εξωτερική τους πολιτική µεταξύ Ανατολής (Ρωσίας) – ∆ύσης. Όµως από το 2009 παρατηρείται µια ραγδαία µείωση της ρωσικής επιρροής, ιδιαίτερα λόγω της εγκατάλειψης της συνεργασίας µε τη Ρωσία στον ενεργειακό τοµέα. Όπως επεσήµανε ο κ. Σφέτας το ίδιο συνέβη και µάλιστα ταυτόχρονα και στη χώρα µας. Η κύρια παράµετρος της νέας πολιτικής κατάστασης στα Βαλκάνια είναι η µείωση της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία.

Η αναφορά στα Ανατολικά Βαλκάνια οδηγεί και στην αναφορά της στρατιωτικά ισχυρότερης βαλκανικής δύναµης, της Τουρκίας, και του ρόλου που αυτόκλητα προσπαθεί να παίξει στην περιοχή. Τόσο οι ακαδηµαϊκοί όσο και οι πρέσβεις συµφώνησαν στο ότι η Τουρκία προσπαθεί να παίξει περιφερειακό ρόλο στα Βαλκάνια, αλλά και ότι αποτυγχάνει µέχρι στιγµής αυτή η προσπάθεια Ο κ. Κουσκουβέλης τόνισε ότι «η Τουρκία δεν µπορεί να παίζει το ρόλο της µικρής Αµερικής στην Βαλκανική», παρότι επωφελείται από παράγοντες που παρέθεσε ο κ. Σφέτας, ήτοι «την οικονοµική κρίση της Ευρώπης, την κόπωση της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον ευρωσκεπτικισµό στα Βαλκάνια». Ακόµα και σε περιοχές µε µουσουλµανικούς πληθυσµούς (Βοσνία – Σαντζάκι) η αποδοχή της τουρκικής πολιτικής είναι αµφισβητούµενη. Το συµπέρασµα που εξήχθη από την λεγόµενη «νεοθωµανική» τουρκική πολιτική περιπέτεια στα Βαλκάνια είναι ότι το αποτέλεσµα δεν είναι ανάλογο των προσδοκιών της Άγκυρας και τούτο φαίνεται ότι οφείλεται στην άρνηση των κρατών να δεχθούν νέους δυνάστες µετά την ανεξαρτησία και την ελευθερία που πρόσφατα και µε πολλούς αγώνες και θυσίες απόκτησαν. Βεβαίως ο κ. Κουσκουβέλης προέβαλε και δυο τουρκικές επιτυχίες, τις οποίες παρουσίασε ως «ανεξήγητες» κινήσεις από πλευράς Αλβανίας, δηλαδή την παραχώρηση από τα Τίρανα ναυτικών βάσεων στην Τουρκία και την ακύρωση του συµφωνηθέντος διακανονισµού ως προς την Αποκλειστική Οικονοµική Ζώνη Ελλάδας – Αλβανίας.

β. Στρατιωτική ∆ιάσταση

Μια διαπίστωση ιδιαιτέρας σηµασίας αφορά την επίδραση που είχε η νεώτερη βαλκανική ιστορία στους διεθνείς οργανισµούς, όπως παρουσιάστηκε µεταξύ άλλων από την Επίκουρο καθηγήτρια του Πανεπιστηµίου Μακεδόνιας, κ. Φωτεινή Μπέλλου και τον ∆ιευθυντή της Έδρας ∆ιακλαδικών Επιχειρήσεων και Ασκήσεων της Ανωτάτης ∆ιακλαδικής Σχολής

- 183 -

Πολέµου, Συνταγµατάρχη (ΠΖ) Γεώργιο Χατζηθεοφάνους. Η κ. Μπέλλου ανέφερε ότι «από το ξέσπασµα των πολέµων στη Γιουγκοσλαβία 1991 µέχρι σήµερα, οι ∆ιεθνείς Οργανισµοί δοκίµασαν τον εαυτό τους (σε πολιτικές, µηχανισµούς και µοντέλα δράσης) στην περιοχή εξελισσόµενοι οι ίδιοι, εµπλουτίζοντας την ταυτότητά τους». Πράγµατι, ο πόλεµος της Βοσνίας ανέδειξε την αναποτελεσµατικότητα των Ηνωµένων Εθνών, αλλά και της ΕΕ και την ανάγκη ανάµειξης του ΝΑΤΟ. Συγκεκριµένα ένα χρόνο µετά την έκρηξη της βίας που οδήγησε στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας δηµιουργήθηκε µε εντολή των Ηνωµένων Εθνών η ∆ύναµη Προστασίας (UNPROFOR) που µετέβη στην Κροατία και τη Βοσνία. Όµως οι Κυανόκρανοι βρισκόντουσαν εκεί για την «διατήρηση της ειρήνης», ενώ ακόµα γινόταν πόλεµος. Έτσι δεν µπόρεσαν να εξασφαλίσουν την ασφάλεια των αµάχων, ήταν πολιτικά ουδέτεροι και έχουν µεγάλο µερίδιο ευθύνης για εγκλήµατα που διεπράχθησαν από τους εµπολέµους όπως η σφαγή της Σεµπρένιτσα. Η συγκεκριµένη σφαγή, ο θάνατος σχεδόν όλης της Αµερικανικής διαπραγµατευτικής οµάδας στις 19 Αυγούστου 1995 στο δρόµο για το Σαράγιεβο (Frasure, Kruzel και Drew) που οι Αµερικάνοι θεώρησαν σερβική ευθύνη (Richard Holbrook στο βιβλίο του «To End a War») και τέλος ένας Σερβικός όλµος που έπεσε σε µια λαϊκή αγορά στο Σαράγιεβο, σκοτώνοντας 38 πολίτες και τραυµατίζοντας άλλους 85 στις 28 Αυγούστου 1995, οδήγησαν στην Επιχείρηση του NATO «Deliberate Force».

Η εν λόγω επιχείρηση άλλαξε τον τρόπο σκέψης της Συµµαχίας. Χωρίς το «πράσινο φως» των Ηνωµένων Εθνών, το Βορειοατλαντικό Σύµφωνο προχώρησε για ανθρωπιστικούς λόγους στην πρώτη του επίθεση εκτός του άρθρου 5 της Συµµαχίας, δηλαδή στην πρώτη επιχείρηση που δεν αφορούσε στη συλλογική άµυνα υπέρ κράτους-µέλους που δέχεται επίθεση. Επεµβαίνοντας στρατιωτικά στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη η Συµµαχία µετακινήθηκε εκτός περιοχής, που σηµαίνει πέρα από το Συµµαχικό έδαφος. Επιπλέον, το ΝΑΤΟ απέδειξε ότι είναι ικανό τόσο να επιβλέψει µια επιτυχηµένη πολυεθνική στρατιωτική εκστρατεία όσο και να χρησιµοποιήσει δύναµη για να επιτύχει αντικειµενικούς στόχους - κάτι στο οποίο είχε αποτύχει η Ευρώπη. Ακολούθησε η αεροπορική εκστρατεία 78 ηµερών το Μάρτιο του 1999 προκειµένου να σταµατήσει η εθνοκάθαρση που επιχειρούσε ο Σλόµπονταν Μιλόσεβιτς στο Κόσσοβο. Οι εξελίξεις αυτές βοήθησαν το ΝΑΤΟ να επαναυτοπροσδιοριστεί και έδωσαν το έναυσµα στην ΕΕ να αναζητήσει τη δηµιουργία ιδίων δυνατοτήτων. Συνεπώς συµπεραίνουµε ότι η γιουγκοσλαβική κρίση αποτέλεσε τον καταλύτη για µια τεράστια µετεξέλιξη, σχεδόν µετάλλαξη των δυο Ευρωατλαντικών δοµών.

Οι ΗΠΑ µέσω του ΝΑΤΟ απέδειξαν στα Βαλκάνια την παγκόσµια πρωτοκαθεδρία τους, κάτι που δεν άφησε ασυγκίνητους του λαούς αλλά και τις κυβερνήσεις της περιοχής. Μια από τις διαπιστώσεις της διηµερίδας ήταν η αποδοχή της Αµερικής σε χώρες όπως η Αλβανία και περιοχές όπως ο Βοσνιοκροατικός τοµέας της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης ή το Κόσσοβο. ∆ε θα ήταν υπερβολή εάν λέγαµε ότι σηµαντικές αποφάσεις λαµβάνονται στις µικρότερες και ασταθέστερες χώρες των Βαλκανίων από τις κατά τόπους Αµερικανικές Πρεσβείες, µε τους Αµερικανούς Πρέσβεις να έχουν σηµαντικό ρόλο στις εσωτερικές εξελίξεις, στην σταθερότητα και την οµαλή λειτουργία των δηµοκρατικών θεσµών.

γ. Νοµική ∆ιάσταση

Θα ήταν παράλειψη να µην αναφερθούµε και σε κάποιες διαπιστώσεις σχετικές µε τη θέση του ∆ιεθνούς ∆ικαίου στα Βαλκάνια, µέσω των αποφάσεων του ∆ιεθνούς ∆ικαστηρίου της Χάγης, όπως παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν από τον Επίκουρο Καθηγητή του Πανεπιστηµίου ∆υτικής Μακεδονίας κ. Νικόλαο Ζάικο. Στο ζήτηµα της µονοµερούς ανακήρυξης της ανεξαρτησίας του Κοσσόβου και κυρίως στη γνωµοδότηση του στο ερώτηµα «η κήρυξη ανεξαρτησίας των προσωρινών θεσµών της αυτοδιοίκησης του Κοσσόβου είναι σύµφωνη µε το διεθνές δίκαιο;» η απάντηση ήταν περισσότερο πολιτική παρά νοµική. Σύµφωνα µε την επίσηµη γνωµοδότηση «η υιοθέτηση της κίνησης ανεξαρτησίας του Κοσσόβου δεν παραβίασε το γενικό διεθνές δίκαιο ούτε την απόφαση 1244 των Ηνωµένων Εθνών, ούτε το συνταγµατικό πλαίσιο». Κατόπιν της διηµερίδας, ήρθε και η απόφαση σχετικά µε το ερώτηµα της ΠΓ∆Μ που µε συντριπτική πλειοψηφία καταλόγισε στην Ελλάδα ευθύνη για παραβίαση των υποχρεώσεών της, σύµφωνα µε το Άρθρο 11 της Ενδιάµεσης Συµφωνίας. Το συµπέρασµα που εξάγεται είναι ότι πρέπει να προβληµατιστούµε κατά πόσο

- 184 -

είναι ορθό να παραπέµπουµε ζητήµατα εθνικής κυριαρχίας σε υπερεθνικά δικαστικά ή διαιτητικά όργανα, αφού µας έρχεται στο νου η περίφηµη ρήση του πατέρα του πολιτικού ρεαλισµού, του Θουκυδίδη, ότι «το δίκαιο υπάρχει όπου υπάρχει ίση δύναµη, σε κάθε άλλη περίπτωση ο ισχυρός επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναµή του και ο ανίσχυρος παραχωρεί ότι του επιβάλλει η αδυναµία του». Ειδικότερα για τη δυσµενή απόφαση κατά της Ελλάδος, η εκτίµηση κατά τη ∆ιηµερίδα ήταν ότι και να λάβει χώρα (όπως και έγινε) δε θα υπάρχουν καταλυτικές συνέπειες, αλλά θα επιχειρηθεί από τα Σκόπια πόλεµος εντυπώσεων. Ο συντονιστής της ∆ιηµερίδας, δηµοσιογράφος κ. Παντελής Σαββίδης εξέφρασε την άποψη ότι το αποτέλεσµα της Χάγης δε θα έφερνε πιο κοντά σε συµφωνία τις δυο χώρες και τόνισε ότι «η µόνη περίπτωση στην οποία υπήρχε ισχυρή πιθανότητα κατάληξης σε συµφωνία κοινής αποδοχής ίσως ήταν µε την κυβέρνηση του Λιούπτσο Γκεοργκίεφσκι, αλλά ναυάγησε λόγω της αλβανικής εξέγερσης το 2001».

Πριν φθάσουµε στις τελικές διαπιστώσεις και τα συµπεράσµατα που αφορούν τη χώρα µας, θα πρέπει να εξετάσουµε την περιοχή υπό το πρίσµα της παρούσας οικονοµικής κρίσης και της κατάστασης που επικρατεί στα Βαλκάνια. Ο κ. Παπαπανάγος τόνισε ότι «σε αντίθεση µε την Ελλάδα, οι περισσότερες από τις βαλκανικές χώρες, παρουσιάζουν σήµερα υψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης, έχουν µια ισχυρή οικονοµική βάση, µικρά δηµοσιονοµικά ελλείµµατα και χαµηλά δηµόσια χρέη, πολύ χαµηλότερα από πολλές ανεπτυγµένες δυτικές οικονοµίες. Οι περισσότερες βαλκανικές χώρες διατηρούν µία υγιή οικονοµική και δηµοσιονοµική βάση». Η ανωτέρω διαπίστωση µας οδηγεί στο συµπέρασµα ότι η βαλκανική αγορά των 130 εκατοµµυρίων κατοίκων αποτελεί ένα παράθυρο ευκαιρίας, το µοναδικό ίσως, για διέξοδο από την κρίση. Είναι σηµαντικό όπως τόνισε ο κ. Παπαπανάγος ότι σήµερα «έχουµε 15.000 ενεργές επιχειρήσεις, έχουµε επενδύσει στην περιοχή πάνω από 30 δις δολάρια και παραµένουµε παρά την κρίση, οι µεγαλύτεροι ξένοι επενδυτές στην Αλβανία, ΠΓ∆Μ, Σερβία, και στις πρώτες θέσεις στη Βουλγαρία και στη Ρουµανία. Παρά την οικονοµική κρίση, έχουµε 9 ελληνικές τράπεζες στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης µε περισσότερα από 3800 υποκαταστήµατα. Παρά την κρίση, στην Ελλάδα και στην Ευρώπη το ελληνικό τραπεζικό σύστηµα συνεχίζει να ελέγχει πάνω από το 30% του τραπεζικού χρηµατοπιστωτικού τοµέα των Βαλκανίων ή το 19% του τραπεζικού χρηµατοπιστωτικού τοµέα της ευρύτερης περιοχής». Ασφαλώς η εικόνα δεν είναι απόλυτα ικανοποιητική ως πιθανόν φαίνεται µε µια επιφανειακή ανάγνωση της κατάστασης. Υφίστανται οικονοµικά προβλήµατα στην πραγµατική οικονοµία των βαλκανικών χωρών (υψηλά ποσοστά ανεργίας, χαµηλό βιοτικό επίπεδο) και µέρος των κατοίκων ιδιαίτερα των χωρών των ∆υτικών Βαλκανίων επιβιώνουν εξαιτίας των εµβασµάτων µεταναστών συγγενών τους στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, ενώ η παραοικονοµία και η διαφθορά αποτελούν στοιχεία που συµπληρώνουν το πάζλ.

δ. Οικονοµική ∆ιάσταση

Στην µακροοικονοµική προσέγγιση, ο Επίτιµος Πρόεδρος του ΣΒΕΕ κ. Νικόλαος Ευθυµιάδης προσεγγίζοντας το θέµα από τον επιχειρηµατικό κόσµο διαπίστωσε ότι η Ελληνική επενδυτική και οικονοµική δραστηριότητα υποχώρησε από τα µέσα της δεκαετίας του 2000 και µόνο οι επιχειρήσεις που κινήθηκαν µε στρατηγικό µακροπρόθεσµο σχέδιο εξακολουθούν να διαθέτουν ισχυρές προοπτικές. Το συµπέρασµα που εξήγαγε ήταν ότι η βιωσιµότητα των Ελληνικών επενδύσεων και τα ερείσµατα της χώρας επηρεάστηκαν αρνητικά από την ελλιπή οργάνωση, στρατηγική και στήριξη των Ελληνικών αρχών προς τον ιδιωτικό τοµέα και ότι το έλλειµµα µακροπρόθεσµης στρατηγικής και οργανωµένης υλοποίησης της Ελληνικής Βαλκανικής πολιτικής επηρέασε δυσµενώς και το γενικότερο κλίµα εµπορικών και οικονοµικών σχέσεων µεταξύ της Ελλάδος και των άλλων χωρών της ΝΑ Ευρώπης. Σε αυτό το σηµείο καταδίκασε και την ελληνική µεµψιµοιρία και εσωστρέφεια, συµφωνώντας ουσιαστικά και µε τον κ. Κουσκουβέλη, ο οποίος είχε τονίσει ότι «έχει τεράστια σηµασία να αντιληφθούµε ότι εµείς προβάλουµε την εικόνα µας και το τι σκέφτονται και βλέπουν οι άλλοι σε εµάς εξαρτάται πρωταρχικώς από εµάς».

Η Ελλάδα επί δυο δεκαετίες έχει προωθήσει τη σταθερότητα και την ειρήνη στην περιοχή, προϊόν υιοθέτησης της αρχής της αµοιβαιότητας και της εφαρµογής των κανόνων

- 185 -

του διεθνούς δικαίου, σε βαθµό που εγείρονται αµφιβολίες για το κατά πόσο ο µοραλισµός και πολιτικός φιλελευθερισµός της χώρας εξυπηρέτησε τα εθνικά µας συµφέροντα, σε σχέση µε µια πιο ρεαλιστική προσέγγιση που αποσυνδέει τα συµφέροντα των κρατών από την απόλυτη εφαρµογή των παγκόσµιων αρχών και αξιών. Χαρακτηριστικό αυτής της δυσπιστίας είναι το συµπέρασµα του συντονιστού της ∆ιηµερίδας, κ. Σαββίδη ότι «τα αποτελέσµατα της µέχρι τώρα ελληνικής πολιτικής στα Βαλκάνια είναι αναντίστοιχα µε τις προσδοκίες που δηµιούργησαν οι σαρωτικές αλλαγές στην περιοχή και οι εξαγγελίες όλων σχεδόν των ελληνικών κυβερνήσεων». Η αδυναµία «κεφαλοποίησης» της τεράστιας σε µέγεθος εισόδου των ελληνικών επιχειρήσεων στα Βαλκάνια, στην κατεύθυνση της επίτευξης των στόχων της εθνικής στρατηγικής αποτελεί αναµφισβήτητο γεγονός. Το συµπέρασµα που εξάγεται είναι ότι πρέπει να χρησιµοποιούµε µε καλύτερο συντονισµό τα µέσα προώθησης των εθνικών µας συµφερόντων, όπως αυτά περιγράφονται στο βιβλίο «USA National Interests in a Changing World» που έγραψε το 1973 ο Donald Nuechterlein (µεταξύ άλλων ∆ιπλωµατία, Εκπαιδευτική, πολιτιστική και επιστηµονική συνεργασία-ανταλλαγές, Ανθρωπιστική βοήθεια, Τεχνολογική βοήθεια, Προπαγάνδα, Οικονοµική βοήθεια, Οικονοµική-Εµπορική πολιτική, Μυστικές Επιχειρήσεις, Στρατιωτική βοήθεια, Επίδειξη στρατιωτικής δύναµης).

ε. Γενικό Συµπέρασµα

Εν κατακλείδι καλούµαστε να απαντήσουµε σε µια ερώτηση: Ποια θα πρέπει να είναι στη συνέχεια η Εθνική Στρατηγική στα Βαλκάνια; Η απάντηση σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της διηµερίδας είναι ότι παρά την δυσµενέστατη οικονοµική συγκυρία, η ήπια ισχύς της χώρας µας, που ακόµα αποτελεί την πλέον ανεπτυγµένη, δηµοκρατική και εντεταγµένη σε όλους τους διεθνείς οργανισµούς χώρα την καθιστά πόλο έλξης και παράδειγµα για τις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες. Φυσικά, οφείλουµε να επαναλάβουµε τη διαπίστωση ότι µια πιο εξωστρεφής πολιτική θα µπορούσε να βοηθήσει και στην ταχύτερη ανάρρωση από την οικονοµική δυσχέρεια και ύφεση στην οποία έχουµε περιέλθει.

Τελευταία διαπίστωση της διηµερίδας είναι όπως αναλύθηκε διεξοδικά από τον Συνταγµατάρχη Χατζηθεοφάνους, µέχρι πρότινος διοικητή της Ελληνικής ∆ύναµης Κοσσυφοπεδίου, ότι οι Ελληνικές Ένοπλες δυνάµεις έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην εδραίωση της σταθερότητας και της ειρήνης στην περιοχή και στην προώθηση των εθνικών µας συµφερόντων. Οι πρέσβεις και οι δηµοσιογράφοι οι οποίοι συµµετείχαν στη ∆ιηµερίδα προσυπέγραψαν εµφατικά την υπεραξία της χώρας µέσω της στρατιωτικής µας διπλωµατίας και της συνεχούς, εξαιρετικής παρουσίας των Ελληνικών Ενόπλων ∆υνάµεων µε την άψογη εκτέλεση της αποστολής τους και γενικότερα της παρουσίας τους. Η διαπίστωση αποτελεί γενική οµολογία όλων των Συµµαχικών ∆ιοικητών, των τοπικών αρχών αλλά και απλών κατοίκων τους οποίους χωρίς διακρίσεις οι Έλληνες στρατιωτικοί βοήθησαν στην προσπάθειά τους να δηµιουργήσουν ένα καλύτερο αύριο για τους ίδιους και τα παιδιά τους. Η επιτυχία αυτή λαµβάνει ιδιαίτερες διαστάσεις σε περιοχές που αρχικά ήταν εχθρικές για τη Χώρα µας και στη συνέχεια µετετράπησαν σε φιλικές εξαιτίας της παρουσίας των Ελλήνων στρατιωτικών. Ο συµµετέχων στη ∆ιηµερίδα δηµοσιογράφος κ. Σταύρος Τζίµας επεσήµανε ότι σε συνέντευξη που του παραχώρησε για την εφηµερίδα «Καθηµερινή», ο ∆ήµαρχος του Ουρόσεβατς/Φεριζάϊ και Πρόεδρος όλων των ∆ηµάρχων του Κοσσόβου, δήλωσε φανερά συγκινηµένος ότι «οι Έλληνες ήρθαν σαν στρατιώτες και φεύγουν σαν φίλοι».

Σε κάθε περίπτωση υπάρχει ακόµη δρόµος για την επίλυση όλων των ζητηµάτων στα Βαλκάνια και για την απόκτηση ευρωπαϊκής ταυτότητας, ήτοι αποµάκρυνση από εθνικιστικά ζητήµατα, πλήρη εκδηµοκρατισµό, σχέσεις που θα διέπονται από τους κανόνες του διεθνούς δικαίου, οικονοµική ανάπτυξη και ένταξη στους διεθνείς οργανισµούς. Η Ελλάδα είναι παρούσα και πρωτοπόρα στην πορεία αυτή διότι έτσι αναβαθµίζει τη θέση της στην περιοχή και στους κόλπους του ΟΗΕ, του ΝΑΤΟ και της ΕΕ αλλά έτι περισσότερο επειδή έχει ζωτικά εθνικά συµφέροντα στην περιοχή.

- 186 -

- 187 -

«Βαλκάνια Ιστορική Προσέγγιση – ∆ιαµορφωθείσα

Κατάσταση – Εξελίξεις»

- 188 -

- 189 -

- 190 -

- 191 -

- 192 -

- 193 -

- 194 -

- 195 -

Θα ήθελα να εκφράσω τις θερµές µου ευχαριστίες προς το ΓΕΕΘΑ και το Γ’ ΣΣ για την πολύτιµη βοήθεια που παρείχαν στη Σχολή καθώς επίσης και στο σύνολο των οµιλητών, του εξοχότατους κ.κ. Πρέσβεις, τους διακεκριµένους ακαδηµαϊκούς και τους λοιπούς οµιλητές, το συντονιστή και να συγχαρώ το προσωπικό της Σχολής για την άψογη, κατά γενική οµολογία, οργάνωση και διεξαγωγή της διηµερίδας.

Ο

∆ιοικητής της Σχολής

∆ηµήτριος Κουτρουµάνης Ταξίαρχος

- 196 -