ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΚΑΤΣΕΛΗΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤH ΦΩΤΟΧΑΡΑΚΤΙΚΗ (PHOTOGRAVURE)

(Β ΕΚΔΟΣΗ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΕΝΗ)

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2009

Τα βιβλία του φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης διατίθενται εντελώς δωρεάν για κατέβασμα στη διεύθυνση: http://fkth.gr/category/online-prints/ Τα βιβλία του Καρκατσέλη Βασίλη διατίθενται εντελώς δωρεάν για κατέβασμα στη διεύθυνση: http://karkatselis.weebly.com/betaiotabetalambdaiotaalpha--books.html Περισσότερα για βίντεο και φωτογραφίες του στη διεύθυνση:

http://karkatselis.weebly.com για χαρακτικά:

http://vasiliskarkatselis.weebly.com/ και για ζωγραφική στη:

http://karkatselispainting.weebly.com/

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΣΑΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΦΩΤΟΧΑΡΑΚΤΙΚΗ ( σελίδα 3)

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ( σελίδα 6)

ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ( σελίδα 7)

Η ΦΩΤΟΧΑΡΑΚΤΙΚΗ ΒΗΜΑ – ΒΗΜΑ ( σελίδα 10)

ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΣΤΟ ΦΙΛΜ Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΦΙΛΜ

Η ΠΛΑΚΑ (ΜΕΤΑΛΛΙΚΗ ΜΗΤΡΑ)

Η ΕΚΦΩΤΙΣΗ

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ

Η ΣΤΕΡΕΩΣΗ

ΤΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ

ΤΟ ΧΑΡΤΙ

Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ

ΤΟ ΣΤΕΓΝΩΜΑ

Η ΑΡΙΘΜΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ

ΕΡΓΑ ΕΚΤΟΣ ΑΡΙΘΜΗΣΗΣ

Η ΦΩΤΟΧΑΡΑΚΤΙΚΗ ΒΗΜΑ - ΒΗΜΑ ΣΕ ΧΡΟΝΟΥΣ ΚΑΙ ΜΕ ΣΧΕΔΙΑ ( σελίδα 20)

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ/ΜΗΤΡΑΣ ΣΕ ΤΟΜΗ ( σελίδα 27)

ΤΑ ΥΛΙΚΑ ΠΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΧΡΗΣΗ ( σελίδα 30) ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ, ένα κείμενο του Μ. Στεφανίδη ( σελίδα 36)

Φωτοχαρακτική (Photo Gravure) (Σαν εισαγωγή)

Μία ακόμα μέθοδος παρουσίασης της ε ικόνας που φωτογραφήθηκε. Η φωτοχαρακτ ική, όπως πολύ καλά μπορεί να φανταστε ί ο καθένας, από το όνομα και μόνο, ε ίνα ι μ ια μορφή έκφρασης στο μετα ίχμ ιο . Ε ίνα ι φωτογραφία που δεν τυπώνετα ι σε φωτογραφικό χαρτ ί (χαρτ ί με φωτοευαίσθητη επιφάνε ια) αλλά σε ένα «οποιοδήποτε» χαρτ ί . Γ ια να γ ίνε ι αυτό μπορετό, πρέπει να μεσολαβήσει μ ια μήτρα (κάτ ι σα σφραγίδα) μέσω της οποίας η ε ικόνα, με τη βοήθεια μελάνης, «σφραγίζετα ι» στο χαρτ ί . Επειδή η ανάγλυφη μήτρα /σφραγίδα, τα μελάν ια κα ι η απαραίτητη πρέσα που θα πιέζε ι το χαρτ ί επάνω στη μήτρα, ε ίνα ι υλ ικά που χρησιμοποιούσε κα ι χρησιμοποιε ί ακόμη η χαρακτ ική, να γ ιατ ί αυτό το σύνθετο όνομα. Φωτοχαρακτ ική ε ίνα ι η χαρακτ ική όπου δε σκαλίζε ις εσύ το οποιοδήποτε σχέδιο στη μήτρα / πλάκα, αλλά με φωτογραφικούς τρόπους μεταφέρε ις το σχέδιο, την ε ικόνα σου, σε αυτήν. Και επε ιδή αυτο ί ο ι φωτογραφικο ί τρόποι στο ιχ ίζουν αρκετά, ο «μόνος λόγος» γ ια να χρησιμοποιήσε ις αυτή τη μέθοδο, ε ίνα ι γ ια να τυπώσεις το απαιτητ ικότερο όλων των σχεδίων, τη λεπτομερέστερη κα ι πυκνότερη ε ικόνα, τη φωτογραφική. H φωτοχαρακτ ική ε ίνα ι μ ια σύγχρονη όσο κα ι παλαιά μέθοδος. Γεννήθηκε οπωσδήποτε μετά την εμφάνιση της φωτογραφικής μεθόδου, τελε ιοποιήθηκε μόλ ις τ ις τελευτα ίες δεκαετ ίες με την εμφάνιση των πολυμερικών γ ια τ ις ανάγκες των τυπωμένων κυκλωμάτων των Η/Υ, κα ι πατάε ι σε ένα πολύ μακρινό παρελθόν, στους σφραγιδόλ ιθους των Ασσυρίων, των Βαβυλωνίων κα ι των αρχαίων Ελλήνων. Η φωτοχαρακτ ική σαν στάμπα μ ιας επιφάνε ιας (στην οποία υπάρχε ι η ε ικόνα χαραγμένη) πάνω σε μ ια άλλη επιφάνε ια (στην οποία αυτή η ε ικόνα τυπώνετα ι ) έχε ι σαν ιστορία όλη την πορε ία της χαρακτ ικής. Αν ρ ί ξουμε μ ια ματ ιά σε κάποιες ημερομηνίες σταθμούς, θα νο ιώσουμε όλο το πλάτος, το βάθος κα ι το μέγεθος των προσπαθειών που κατεβλήθησαν από εκατοντάδες γενεών, γ ια να έχουν ο ι φωτογράφοι σήμερα, μ ια ακόμη δυνατότητα. Οπωσδήποτε όλα ξεκ ίνησαν στην Κίνα (η αρχαιότερη τυπωμένη ε ικόνα που σώζετα ι βρίσκετα ι σε ένα βουδιστ ικό μοναστήρι κα ι ε ίνα ι τον 828 μΧ) από όπου, φτάνε ι στην Ευρώπη το χαρτ ί (ο πρώτος μύλος χαρτ ιού θεμελ ιώνετα ι στη δύση, στο Fabr iano της Ι ταλ ίας το 1276 μΧ) . Οι πρώτοι που εκμεταλλεύτηκαν το χαρτ ί προς την κατεύθυνση της χαρακτ ικής, ε ίνα ι ο ι αργυροχρυσοχόοι κα ι όσοι σκαλ ίζουν σχέδια κα ι δ ιακοσμητ ικά μοτ ίβα σε πανοπλίες κα ι όπλα. Γ ια να μελετήσουν την εξέλ ιξη της χάραξής τους, γ ια να σχεδιάσουν κάποιες πιθανές απαραίτητες τροποποιήσε ις , αλλά κα ι γ ια να έχουν έτο ιμα προσχέδια γ ια τα επόμενα έργα τους, παίρνουν ένα αποτύπωμα σε χαρτ ί , αυτού που χαράξανε. Ένας από αυτούς, το 1446 μΧ. τυπώνει κα ι το πρώτο αυτόνομο (σε χαρτ ί ) έργο / σχέδιο , με τ ί τλο «τα πάθη του Χριστού». Ε ίνα ι μ ία κ ίνηση σημαντ ική. Με αυτό το σχέδιο σε χαρτ ί κα ι όχ ι στο θώρακα μ ιας πανοπλίας, αρχί ζε ι στη Δύση η πορε ία της χαρακτ ικής, καθώς, γ ια πρώτη φορά, παύε ι να έχε ι αξ ία το ίδ ιο το σκάλισμα (σε όποια επιφάνε ια) κα ι αποκτά αξ ία το ίχνος αυτού του σκαλίσματος στο χαρτ ί . Από εδώ και πέρα, χαράκτης θα ε ίνα ι αυτός που φτ ιάχνε ι (με οποιονδήποτε τρόπο ) μια ε ικόνα σε μ ια πλάκα / μήτρα (από όποιο υλ ικό) , αλλά δεν παρουσιάζε ι αυτήν σαν τελ ικό έργο, μα το ίχνος αυτής πάνω σε χαρτ ί . Στην Ι ταλ ία της Αναγέννησης, ο Ι ταλός Maso F in iguerra σκαλίζε ι σε πλάκες από ασήμι ( τεχν ική n ie l lo από το 1450) κα ι κατόπιν γεμ ίζε ι τα σκαλίσματα με ένα μαύρο υλ ικό (που αφήνε ι καθαρά και ωραία λευκά) δηλαδή σχεδόν αυτό που φτάνε ι μέχρι τ ις ημέρες μας. Το 1450 έρχετα ι κα ι η εφεύρεση της μηχανικής πρέσας από τον Γουτεμβέργ ιο, στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας, που θα χρησιμοποιηθε ί κατ ’ αρχάς γ ια β ιβλ ία, αλλά σύντομα και γ ια ε ικόνες σε ξύλο, πολλαπλασιάζοντας τ ις δυνατότητες, δηλ. δ ιευρύνοντας τη φαντασία κα ι την α ισθητ ική. Οι ασκοί του Αιόλου άνοιξαν. Με την πρέσα, η ανάγκη να έχουμε την ε ικόνα τυπωμένη σε μεγάλες ποσότητες, εξέλ ιξε τα υλ ικά κα ι τ ις μεθόδους, άρα κα ι τη δημιουργικότητα κα ι τα λαμβανόμενα αποτελέσματα. Μεγάλοι δημιουργοί , όπως ο Ντύρερ, ο Χόλμπαϊν , ο Ρέμπραντ , ο Πιρανέζ ι , ο Γκόγ ια κα ι τόσοι άλλοι , βελτ ίωσαν την ποιότητα, ε ισήγαγαν την καλλ ιτεχν ική έκφραση πέραν της ανάγκης κα ι του ρεαλ ισμού κα ι εξέλ ιξαν τη λεπτή χάραξη πάνω στα μέταλλα (χαλκός, ατσάλι , τσ ίγκος) πάνω στα οποία στηρίχθηκε κα ι η φωτοχαρακτ ική.

Με τη μεταλλ ική πλάκα, άλλαξε κα ι ο τρόπος χάραξης. Ενώ στο ξύλο τυπώνονταν αυτό που εξε ίχε , αυτό που ε ίχε αφήσει ο χαράκτης (όπως στ ις σφραγίδες) τώρα (με τα μέταλλα) τυπώνετα ι , με τη βοήθε ια υπερβολικής πίεσης , ότ ι ε ίνα ι χαραγμένο στο βάθος. Η χάραξη στο μέταλλο φέρνε ι λεπτές κα ι ευαίσθητες γραμμές που εμπλουτ ίζουν την ε ικόνα κα ι απελευθερώνουν ακόμη περισσότερο την έκφραση. Γ ια την απόδοση αυτών των λεπτεπίλεπτων πλέον χαράξεων σημαντ ικό ρόλο αρχίζε ι να παίζε ι κα ι το χαρτ ί . Η επιλογή του καθίστατα ι σημαντ ική γ ια το αποτέλεσμα και την τελ ική εμφάνιση του έργου, μ ια κα ι η υφή του χαρτ ιού κα ι η απορροφητ ικότητά του επηρεάζουν την ε ικόνα. 1798, γέννηση της λ ιθογραφίας. Αρχές του 1800 ε ισβολή της φωτογραφίας. 1870, η πρώτη χε ιροποίητη φωτογκραβούρα ε ίνα ι γεγονός. (Η ε ικόνα προβάλλετα ι στην μεταλλ ική πλάκα κα ι με μ ια καρφίτσα γεμ ίζουμε τρύπες την επιφάνε ια της πλάκας ώστε να μπορε ί να χυθε ί σε αυτές η μελάνη που θα τυπώσει την ε ικόνα. ) Πρωτόγονη τεχν ική που απαιτε ί άρ ιστους τεχν ίτες. 1880, εμφανίζετα ι το s tenc i l . 1890, ανακαλύπτετα ι το ράστερ, που μετατρέπει (μηχανικά) την ε ικόνα σε κουκκ ίδες, ανο ίγοντας το δρόμο στη μαζ ική μηχανική παραγωγή. Περιοδικά σαν το Popular I l lus t ra ted Journal κα ι το Photo News Magazine κατακλύζουν τον κόσμο με ε ικόνες. 1916, εφευρίσκετα ι το photo s tenc i l κα ι η μεταξοτυπία. Η φωτογραφία δ ίχως χάραξη βρίσκετα ι σε γάζα κα ι πλέον, εκτός από χαρτ ί , μπορε ί να τυπωθεί σε ξύλο, μέταλλο, τζάμι , πανί κα ι όπου αλλού μπορούμε να φανταστούμε. Φτάσαμε στον ε ικοστό α ιώνα και βροχή νέων δυναμικών υλ ικών ε ισβάλλε ι . Υλ ικά που οδηγούν σε νέες τεχν ικές, δηλαδή μεγαλύτερη ανάπτυξη του δημιουργικού τυπώματος, που με τη σε ιρά του, μεταφράζετα ι σε νέο ενδ ιαφέρον γ ια την τυπωμένη ε ικόνα, ενδ ιαφέρον που προσελκύε ι ένα όλο κα ι πλατύτερο αριθμό αφοσιωμένων καλλ ιτεχνών. Οι εκτυπώσεις laser κα ι ο ι εκτυπώσεις με ψεκασμό μελάνης ε ίνα ι ίσως η πιο τελευτα ία εξέλ ιξη του ε ίδους. Ας ξαναγυρίσουμε όμως στη φωτοχαρακτ ική, την εκτύπωση, δηλαδή, μ ιας φωτογραφίας με τη μεσολάβηση μ ιας μεταλλ ικής πλάκας, που οπωσδήποτε δεν ε ίνα ι «φωτογραφία» έτσ ι όπως την έχουμε στη συνε ίδησή μας, αφού δε στηρίζετα ι στο φωτογραφικό χαρτ ί . Το τυπωμένο -μέσω της φωτοχαρακτ ικής μεθόδου -έργο ε ίνα ι κάτ ι το ξεχωριστό ανάμεσα στα λο ιπά καλλ ιτεχν ικά μέσα. Η μεγάλη γκάμα δυνατοτήτων που παρέχετα ι , η συνεχής προσθήκη δ ιαφορετ ικών υλ ικών, η πληθώρα τεχν ικών κα ι η ικανότητα γ ια αέναη μετεξέλ ιξη, πε ιραματ ισμούς κα ι παιχν ίδ ια , προσφέρουν στο δημιουργό ψυχική ευφορία κα ι μεγάλο εκφραστ ικό πλούτο. Δεν παίζε ι κανέναν απολύτως ρόλο, το πόσο επικ ίνδυνη γ ια την υγε ία κα ι τεχν ικά πολύπλοκη ήταν η μέθοδος παλαιότερα. Ούτε το πόσο απλή μπορεί να ε ίνα ι σήμερα. Σημασία γ ια το δημιουργό έχουν ο ι δυνατότητες που παρέχοντα ι προς χρήση γ ια ανάδε ιξη κα ι εμπλουτ ισμό της ε ικόνας που καταγράφηκε σε ένα αρνητ ικό, αυτής της μοναδικής στη δομή της, αχε ιροποιήτου ε ικόνας, της φωτογραφίας. Αυτό ε ίνα ι που έχε ι εμπνεύσε ι πολλούς καλλ ιτέχνες χαρακτ ικής ή ζωγραφικής καταγωγής κα ι τους οδήγησε στη χρησιμοποίηση της φωτο -χαρακτ ικής. Αυτό ε ίνα ι που οδηγε ί όλο κα ι περισσότερους φωτογράφους, να δ ιευρύνουν το εκφραστ ικό τους πεδίο, μέσω της ξεχωριστής (τυπωμένης με τη μέθοδο της φωτοχαρακτ ικής ) ε ικόνας. Και ε ίνα ι εξ ’ α ι τ ίας της δ ιαφορετ ικής καταγωγής των ενασχολούμενων με τη φωτοχαρακτ ική, που ο ι τεχν ικές κα ι ο ι ποιότητες έχουν δ ιευρυνθε ί απεριόριστα. Η φωτογραφία σήμερα εμπλέκετα ι στη λ ιθογραφία, τη βαθυτυπία, τη μεταξοτυπία κα ι την ανάγλυφη χάραξη. Ας θυμηθούμε τ ις μεταξοτυπίες, του Warhol κα ι το πόσο δ ιαφορετ ικές ε ίνα ι από τ ις λ ιθογραφίες του R. Rauschenberg. Σήμερα πολλοί καλλ ιτέχνες τυπώνουν φωτογραφίες με ανάγλυφη εκτύπωση από πλαστ ικό ρόλερ. Κάποιο ι άλλοι χρησιμοποιούν γ ια τη μεταφορά λ ιθογραφικό φιλμ (κα ι ποιος δε γνωρίζε ι τη λ ιθογραφική εκδοχή της ε ικόνας του Che Guevara ) ή φιλμ φωτοτυπίας ή φιλμ από laser εκτύπωση ή υπολογιστή. Άλλες φορές με πλάκες, άλλες με μήτρες εμπορίου, άλλες απ’ ευθε ίας επάνω στο χαρτ ί , πολλές φορές με co l lage πλακών ή κα ι με όλες τ ις τεχν ικές μαζ ί , ο ι σημερινο ί , φωτογραβουρίστες παλεύουν γ ια το καλλ ίτερο. Έχουμε πληθώρα δ ιαφορετ ικών μεθόδων μεταφοράς του αρνητ ικού στην πλάκα / μήτρα, πληθώρα υλ ικών γ ια μήτρες καθώς και μελαν ιών κα ι χαρτ ιών κα ι συνδυασμών των ανωτέρω, που φυσικά παράγουν δ ιαφορετ ικά το καθένα αποτελέσματα. Ξεκινήσαμε από την ανάγκη να έχουμε τυπωμένες ε ικόνες σε πολλά αντ ί τυπα και να που φτάσαμε.

Η φωτοχαρακτ ική, που ξεκ ίνησε γ ια να ε ικονογραφεί έντυπα, μ ια λα ϊκή κα ι ευρε ίας κατανάλωσης μέθοδος τυπώματος φωτογραφιών, εξελ ίχθηκε σε μέσον καθαρά καλλ ιτεχν ικής έκφρασης. Από τα «λαϊκά» ε ικονογραφημένα έντυπα (ενημέρωση) πέρασε στη δ ιαφήμιση γ ια τ ις ανάγκες της κατανάλωσης. Από την ανάγκη να γνωρίσουμε νέους τόπους (car te posta les) κα ι άγρια ζώα, από την ανάγκη να δ ιανεμηθούν αντ ί τυπα των έργων που έκρυβαν τα μουσε ία (εκπαίδευση) , αλλά κα ι από την εποχή των πρώτων καλλ ιτεχν ικών λευκωμάτων, πέρασαν πολλά χρόνια. Σήμερα γ ια τους δημιουργούς φωτογράφους που χρησιμοποιούν αυτή τη μέθοδο παρουσίασης των φωτογραφιών τους, ένα ε ίνα ι που βαραίνε ι κυρίαρχα. Η ξεχωριστή α ισθητ ική αξ ία του τελ ικού προϊόντος. Γ ι ’ αυτό το τελ ικό προϊόν αξ ίζε ι ο κάθε κόπος κα ι το κάθε επιπλέον έξοδο. Γ ι ’ αυτό το τελ ικό ξεχωριστό προϊόν ας πούμε κα ι δύο λόγ ια γ ια το πώς κατασκευάζετα ι ( τεχν ική φωτοπολυμερικών) . Στη φωτοχαρακτ ική , αντ ί να τυπώσουμε από το αρνητ ικό μας σε φωτογραφικό χαρτ ί , τυπώνουμε σε μ ια μεταλλ ική επιφάνε ια (πλάκα) . Αυτήν την πλάκα χρησιμοποιούμε, σαν ενδ ιάμεσο, γ ια να τυπωθεί (με τη βοήθε ια μελάνης) η ε ικόνα σε ένα οποιοδήποτε χαρτ ί . Γ ια να κατανοήσουμε πλήρως τη μέθοδο, αρκε ί να φέρουμε στο μυαλό μας τ ις σφραγίδες. Σε αυτές έχε ι αποτυπωθεί ένα σχέδιο ή γράμματα κα ι όσες φορές θέλουμε, με ότ ι χρώμα μελάν ι επιθυμούμε, παίρνουμε το αποτύπωμά του σε σχεδόν όποιο χαρτ ί δ ιαθέτουμε ή επιθυμούμε . Η ε ικόνα στην μεταλλ ική επιφάνε ια (που θα χρησιμοποιήσουμε σαν σφραγίδα) , μπορεί να κατασκευαστε ί με πολλούς τρόπους. Παλαιά τα οξέα έκαναν τη βρώμικη δουλε ιά, τώρα την κάνε ι η υπεριώδης (UV) ακτ ινοβολία κα ι το νερό.

Εκθέτουμε την μεταλλ ική πλάκα, που έχε ι προετο ιμαστε ί (από τον κατασκευαστή της) με επίστρωση ευαίσθητη στην UV ακτ ινοβολία, σε μ ια πηγή UV φωτός, πίσω από ένα φιλμ όπου βρίσκετα ι κα ι η φωτογραφία μας. Όπου το φως βλέπει την φωτοευαίσθητη επιφάνε ια την σκληραίνε ι . Όπου αυτή δεν φωτ ίζετα ι (πχ εξ α ι τ ίας ενός πυκνού από μαύρες περιοχές αρνητ ικού) παραμένε ι υδροδιαλυτή κα ι μόλ ις την βουτήξουμε στο νερό φαγώνετα ι .

Σε αυτά τα φαγώματα / βαθουλώματα σκαλώνε ι η μελάνη. Με τη βοήθε ια μ ιας πρέσας πιέζουμε το χαρτ ί επάνω στην μελανωμένη πλάκα.

Με την πίεση, το μελάν ι φεύγε ι από τα βαθουλώματα (μαύρα της ε ικόνας) κα ι κολλάε ι στο χαρτ ί .

Στεγνώνουμε, υπογράφουμε, αριθμούμε κα ι το έργο ε ίνα ι έτο ιμο.

Από το περιοδικό Φωτογραφικό Είδωλο , Τεύχος 17 .

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Η εκτύπωση εικόνων με τη διαμεσολάβηση μίας μήτρας από πηλό, πέτρα, ξύλο ή μέταλλο (και η σημερινή σφραγίδα δεν είναι άλλο παρά μία τέτοια μέθοδος εκτύπωσης) είναι παλαιά, πολύ παλαιά υπόθεση.

Για να πάρουμε το ίχνος μίας εικόνας επάνω σε μία επιφάνεια, πολλές τεχνικές χρησι-μοποιήθηκαν, από εκείνα τα πρώτα χρόνια του παγκόσμιου πολιτισμού μέχρι τις μέρες μας, και ανάμεσά τους και η φωτοχαρακτική. Σε αυτές τις τεχνικές, βλέπει κανείς ότι, κατά τη διάρκεια αυτών των χιλιετιών, όπως είναι φυσικό, αλλάζουν τα υλικά πάνω στα οποία σκαλίζουμε το σχέδιο ή την εικόνα που θέλουμε να αναπαράγουμε, αλλάζουν τα υλικά πάνω στα οποία τυπώ-νουμε αυτό που είχε σκαλιστεί, διαφοροποιούνται και οι λόγοι για τους οποίους χρειαζόμασταν ή χρειαζόμαστε αυτά τα τυπώματα. Το ίδιο σχεδόν συνέβη και με την φωτοχαρακτική. Ενώ στην αρχή ήταν μία απλή μέθοδος αναπαραγωγής, ένα εργαλείο απαραίτητο για κάποιες ειδικές ανάγκες της κοινωνίας, στην πορεία εξελίχθηκε σε μέθοδο άρτιων εκτυπώσεων καλλιτεχνικών λευκωμάτων (βαθυτυπία), και σήμερα, στο περιθώριο της παραγωγής, χρησιμοποιείται κυρίως μόνον από καλλιτέχνες, άρα για μη χρηστικά πράγματα. Ενώ στα πρώτα της χρόνια οι επιφάνειες χάραξης δουλεύονταν σε καθαρά μέταλλα και με ισχυρά οξέα (οι οξειδώσεις των οποίων παρήγαγαν δηλητηριώδη αέρια), σήμερα τα φωτοπολυμερικά υλικά τα επεξεργαζόμαστε με λίγο τρεχούμενο νερό.

Έτσι, επανέρχεται το ερώτημα προς κάθε δημιουργό: «Τώρα που ξεμπέρδεψες με την τεχνική, τι βάζεις στο έργο σου; Τώρα που η τεχνολογία έλυσε τα προβλήματα, που δήθεν ταλανίζανε τη σκέψη σου και δήθεν σε παρεμποδίζανε, ροκανίζοντας το χρόνο και τις δυνάμεις σου, να παράγεις έργο σημαντικό, ας δούμε ποιο θα είναι το φωτογραφικό σου έργο που θα προτείνεις στην ανθρωπότητα;»

Ας γυρίσουμε όμως στις εκτυπώσεις. Στην αρχή απαιτούνταν η εκτύπωση απλών σχημάτων ή σχεδίων και συμβόλων. Καθώς

όμως οι αιώνες κυλούσαν, οι απαιτήσεις για ποιότητα στις λεπτομέρειες αυγάταιναν, μέχρι να φτάσουμε και στην απαίτηση για πιστή αναπαραγωγή σχεδίων και εικόνων (π.χ. ενός κτιρίου ή ενός τοπίου) με αποτέλεσμα μέχρι τα μέσα του 1800 να έχουν αναπαραχθεί πολλές τεχνικές. Πριν εμφανιστεί η φωτογραφία, είχαν ήδη εξελιχθεί τα χαρτιά και τα συστήματα εκτυπώσεων εγχρώμων λιθογραφιών για τους πιο απαιτητικούς πελάτες της εποχής που ήταν τα Μουσεία. Οι πίνακες των μεγάλων ζωγράφων του παρελθόντος που διέθεταν τα μουσεία, έπρεπε να μπορού-σαν να κυκλοφορήσουν προς πώληση, σε μορφή χάρτινης μικρής αναπαραγωγής, σαν φωτογρα-φία του έργου, αλλά πολύ πριν εμφανιστεί η φωτογραφία. Το μόνο μειονέκτημα τους ήταν οι δε-κάδες εργατοώρες που απαιτούνταν για την αρχική κατασκευή της μήτρας που θα τύπωνε αυτές τις εικόνες αντίγραφα, το υψηλής εξειδίκευσης προσωπικό που δούλευε τα πάντα στο χέρι με το μεγεθυντικό φακό στο μάτι, και ως εκ τούτου το πολύ υψηλό κόστος.

Είναι φυσικό λοιπόν, με το που εμφανίστηκε η φωτογραφία, η ρεαλιστικότερη των πάντων μεθόδων καταγραφής της εποχής, η πιστότερη και για τούτο αναμφισβήτητα αλάνθαστη μέθοδος παρουσίασης αυτού που υπήρχε μπροστά από το φακό, να ενδιαφερθούν άπαντες, και για διαφορετικούς ίσως λόγους ο καθένας, και για την ανακάλυψη ενός τρόπου αποτύπωσης της φωτογραφίας σε ένα οποιοδήποτε χαρτί, για την εξεύρεση ενός συστήματος που θα έδινε τη φω-τογραφία όχι σε φωτογραφικά χαρτιά, αλλά σε εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία κάρτες και όπου αλλού χρειαζόταν, μια μέθοδος που θα καταργούσε την κατασκευή φωτογραφιών με το χέρι, κουκκίδα-κουκκίδα, στη μήτρα, και θα την αντικαθιστούσε με μια εύκολη, μηχανική και για τούτο σίγουρη και φτηνή λύση.

Η φωτοχαρακτική είναι σχεδόν ταυτόχρονη με την εμφάνιση της φωτογραφίας. Αρκεί να θυμηθεί κανείς ότι οι πρώτες φωτογραφίες δεν χρησιμοποιούσαν αρνητικά, αλλά πλάκες μετάλλου, που είχαν αλειφθεί με φωτοευαίσθητα υλικά.

Ο TALBOT από το 1852, πειραματίζεται με πλάκες χαλκού, που έτσι και αλλιώς

χρησιμοποιούσαν οι αργυροχρυσοχόοι για την χάραξη στα κοσμήματα των διακοσμητικών σχεδίων τους και οι χαράκτες για άλλου είδους εικαστικά έργα. Η ανάγκη για πολλαπλασιασμό των εικόνων ήταν τεράστια και το κοστολόγιο για αναπαραγωγές με τη μέθοδο της χειροποίητης λιθογραφίας ήταν πολύ υψηλό, αφού απαιτούσε καταπληκτικούς τεχνίτες, κατάλληλα εργαστήρια και άπειρες ώρες εργασίας με το μεγεθυντικό φακό. Ακόμη δηλαδή και εάν η λιθογραφία ήταν αποδεκτή για την αναπαραγωγή π.χ. ζωγραφικών έργων, ποιος μπορούσε να συνεχίσει με μια τέτοια μέθοδο εάν γνώριζε την ύπαρξη της φωτογραφίας;

Ευτυχώς, βρέθηκε γρήγορα η μέθοδος της φωτολιθογραφίας και η άρτια εκτύπωση φωτογραφιών για τις ανάγκες των εφημερίδων, αναμνηστικών τοπίων από τόπους γνωστούς ή εξωτικούς έγινε σύντομα ρουτίνα. Φυσικά, ήταν πια γεγονός, η πιστή και μαζική αναπαραγωγή έργων τέχνης που βρίσκονταν σχεδόν φυλακισμένα στα μουσεία, αλλά και των πρώτων φωτογραφικών βιβλίων με άριστη ποιότητα τόνων.

Από τότε, πολλά άλλαξαν στα χρησιμοποιούμενα μέταλλα, στα χημικά σχηματισμού της εικόνας και σε όλα τα τεχνικά επί μέρους στοιχεία, αλλά η βασική ουσία και λειτουργικότητα παραμένει αναλλοίωτη.

Το φωτογραφικό έργο, εκτός από τη μαζική του παραγωγή σε φθαρτά φωτογραφικά χαρτιά, μέσω (επίσης ευαίσθητων στη φθορά του χρόνου) αλάτων αργύρου, μπορεί επιτέλους να τυπωθεί με τη βοήθεια κάποιων ή κάποιας εκτυπωτικής πλάκας /μήτρας σε απεριόριστο, σχεδόν, αριθμό αντιτύπων, με υλικά ( μελάνια), σχεδόν άφθαρτα από το χρόνο, σε χαρτιά βαμβακερά, επίσης σχεδόν άφθαρτα, και φυσικά, μέσω μιας διαδικασίας, που ανεξάρτητα το πόσο επίπονη και ευρωβόρα μπορεί να είναι, δέχεται και άλλες δημιουργικές επεμβάσεις, εάν φυσικά κάτι τέτοιο κρίνεται σκόπιμο.

Έτσι, μετά από εκατοντάδες τροποποιήσεις φτάσαμε στο σήμερα. Η φωτοχημική μέθοδος αναπαραγωγής σχεδίων ή φωτογραφιών επέζησε από την offset, βοηθήθηκε από τη βιομηχανική και τη χημική εξέλιξη, εντάχθηκε και σε άλλες βαθμίδες του σύγχρονου σχεδιασμού (π.χ. τα χαρτονομίσματα, τα έντυπα μετοχών κ.τ.λ. χρησιμοποιούν τις μεθόδους της), και έτσι μπόρεσε να εκσυγχρονιστεί τεχνικά και να τελειοποιηθεί.

Η ύπαρξη θετικού φιλμ π.χ. απλοποίησε τις απαραίτητες ενέργειες, ταλαιπωρίες και κινδύνους. Η δυνατότητα μάλιστα να επεξεργαζόμαστε την αρχική μας εικόνα σε ηλεκτρονικό υπολογιστή με μια πληθώρα σύγχρονων εργαλείων όπως το Photoshop και από τον υπολογιστή πλέον, μετά το τέλος της επεξεργασίας, να τυπώνουμε άμεσα το φιλμ μας, (για όσους χρησιμοποιούν αυτή την εξέλιξη), μείωσε ακόμα πιο πολύ τα προβλήματα.

Σήμερα, όχι λίγοι δημιουργοί χρησιμοποιούν την φωτοχαρακτική ( photogravure) γ ια να εκφράσουν τις ανησυχίες και τις ευαισθησίες τους.

Τα φωτοπολυμερή υλικά θεωρούνται από τα πιο σύγχρονα. ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΕΘΟΔΟ Όπως και παλαιά, έτσι και σήμερα, η μέθοδος παραμένει η ίδια. Η φωτογραφία από τη

μεταλλική πλάκα με τη βοήθεια τυπογραφικής μελάνης τυπώνεται σε ένα χαρτί όσες φορές θέλουμε.

Η απλοποιημένη σημερινή διαδικασία με λίγα λόγια περιγράφεται ως εξής: 1. Από το αρχικό μας αρνητικό (οποιασδήποτε διάστασης) αντί να τυπώσουμε τη

φωτογραφία μας σε φωτογραφικό χαρτί την τυπώνουμε σε φιλμ συνεχούς τόνου. (Απαραίτητη η ύπαρξη αρχικού φωτογραφικού αρνητικού).

2. Από αυτό το φιλμ (ίδιων διαστάσεων με το τελικό τύπωμα που χρειαζόμαστε) μεταφέρουμε εξ επαφής την εικόνα σε μια πλάκα –μήτρα.

3. Από την πλάκα-μήτρα τυπώνουμε σε ένα «οποιοδήποτε» χαρτί, όσες φορές θέλουμε την εικόνα μας, και το τυπωμένο αυτό χαρτί είναι το τελικό μας προϊόν.

Εξ αιτίας αυτής της μεθόδου η photogravure ανήκει περισσότερο έως καθ’ ολοκληρίαν

στην κατηγορία των πλαστικών τεχνών που ονομάζουμε χαρακτική και πολύ –πολύ λιγότερο στην κατηγορία της φωτογραφίας. Ενώ δηλαδή οι φωτογκραβουρίστες είναι φωτογράφοι στην

αρχή, στη συνέχεια καμώνονται πως αλλάζουν μέσο και αυτοπροσδιορίζονται σαν χαράκτες, ίσως γιατί (πρόφαση είναι αυτό) η μέθοδος χρησιμοποιεί μελάνια και πρέσες χαρακτικής, περισσότερο όμως για άλλους λόγους.

Α. Γιατί οι σχολές των καλών τεχνών αργήσανε πολύ, μα πάρα πολύ, να καταλάβουνε την αξία και τη δύναμη του νέου αυτού ξεχωριστού και αναντικατάστατου μέσου, του φωτογραφικού. Αποτέλεσμα; Όχι μόνο να μη το διδάσκουν σαν κατεύθυνση, αλλά και να το πολεμούν, μην τύχει και αμφισβητηθεί η δύναμη του δικού τους, σα φωτογραφία, ρεαλισμού.

Β. Γιατί η Αγορά και τα μουσεία (που είναι άμεσα συνδεδεμένα μαζί της), αντί να επιτελούν λειτούργημα και να ανοίγουν δρόμους για τις κοινωνίες και τους καλλιτέχνες τους, ενδιαφέρονται μόνο για το ενοίκιο, μόνο για το κέρδος που θα κτίσει το εξοχικό. Και κέρδος αφήνει η δεξιότητα που μπορούν να προβάλουν σαν προστιθέμενη αξία και όχι η μηχανική αναπαραγωγή (τεράστια αρλούμπα) της φωτογραφίας. Αποτέλεσμα, δεκαετίες τώρα, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, να αγνοείται η φωτογραφία και οι καλλιτέχνες φωτογράφοι να κρύβονται, (εξ ανάγκης, λένε κάποιοι, αλλά δεν γίνεται δεκτό σα δικαιολογία) πίσω από άλλους τίτλους. Αν ελάχιστα ενδιαφέρεται (η Αγορά) για την φωτογραφία, ας πούμε ότι κάνουμε τέχνη σε τσιμέντο, αναπαραγωγές σε μουσαμά ή φωτοχαρακτική και όχι φωτογραφία.

Να γιατί οι δημιουργοί που ασχολούνται με το είδος γράφονται στα τμήματα χαρακτικής των καλλιτεχνικών επιμελητηρίων. Σα χαράκτες έχουν άλλο όνομα στην αγορά (για πόσο άραγε ακόμη); Γι’ αυτό και τα έργα τους ανήκουν στη συγκεκριμένη κατηγορία των πολλαπλών (εκεί που ανήκει η ξυλογραφία, η λιθογραφία, το intaglio, η μεταξοτυπία και οι άλλες διάφορες χαράξεις σε μέταλλο) και όχι στην ανεξέλεγκτη, υποτίθεται, κατηγορία «φωτογραφία». Υπογράφονται (τα έργα) με τους κανόνες της χαρακτικής, εμπορεύονται ως τέτοια, και βεβαίως εκτίθενται σε εκθέσεις χαρακτικής και μόνον απειροελάχιστες φορές σε εκθέσεις ή φεστιβάλ φωτογραφίας. Ντρέπονται να πουν οι δημιουργοί τέτοιων έργων ότι στην ουσία είναι φωτογράφοι, δεν έχουν τα κότσια να τολμήσουν να απευθυνθούν και στον κόσμο της όγδοης τέχνης, γιατί φοβούνται τη σύγκριση με τους κλασσικούς της φωτογραφίας, γιατί φοβούνται τα όχι των μονόχνοτων και μονομερώς επιβληθέντων δήθεν ειδικών του χώρου της φωτογραφίας, όπου ακόμη και σήμερα, βασιλεύει η μετριότητα του αγράμματου (φωτογραφικά) διευθυντή, επιμελητή, ιστορικού, έμπορα, δάσκαλου κτλ. Φταίνε βέβαια και τα στενά μυαλά αυτών που όντας απαίδευτοι και ημιμαθείς αποφάσισαν, ελέω κομματικών ή άλλων μηχανισμών, να καθίσουν στο σβέρκο της σύγχρονης Ελληνικής φωτογραφίας και να καθορίσουν /επιβάλλουν τις φτωχές τους απόψεις για το τι είναι κ αι τι δεν είναι φωτογραφία, γ ια το σε τι τυπώνεται κ αι σε ποιες διαστάσεις ένα φωτογραφικό έργο, για το με τι και πως πρέπει να εκφράζονται ακριβώς οι δημιουργοί του αύριο.

Ας ελπίσουμε ότι όλα κρύβουν μέσα τους την ελπίδα της βελτίωσης, ότι στον πυρήνα

όλων υπάρχει η δυνατότητα να αλλάξουν. Ας ελπίσουμε ότι κάποια ημέρα θα αναγνωριστεί και για το δημιουργό το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, που μεταφράζεται στην ελευθερία επιλογής της γλώσσας μέσω της οποίας θα εκφραστεί αυτή η ελευθερία. Ας ελπίσουμε, κάποια στιγμή, ο δημιουργός να μπορεί να διαλέγει την κατάλληλη φόρμα και τεχνική που θα υπηρετήσουν καλλίτερα το δικό του περιεχόμενο.

Ευτυχώς, η επέλαση του μεταμοντέρνου κατάργησε τη μονολιθικότητα απέναντι στο τι θα

έπρεπε να θεωρείται τέχνη και εδραίωσε την πιθανότητα ύπαρξης και λειτουργίας παράλληλων, πέραν της κυρίαρχης, συμπάντων/δυνατοτήτων, και έτσι, οι μονοδιάστατες απόψεις περί τέχνης μόνο γερασμένα κεφάλια μπορούν να αναστατώνουν.

Σήμερα, επειδή όλα μοιάζουν να έχουν ειπωθεί και μάλιστα με τον καλλίτερο τρόπο, κανείς δε θα μπορέσει άπρακτους να μας βάλει στη γωνία, γιατί έχουμε πολλά που μας αναλογούν να κάνουμε. Όχι μόνο πρέπει να τραγουδήσουμε τα δικά μας, τα σημερινά, (τα οποία, όπως είναι φυσικό, κανείς παππούς δεν τραγούδησε, αφού ούτε να τα φανταστεί μπορούσε), αλλά γιατί όχι, έχουμε να ξανατραγουδήσουμε και όλα τα παλιά, τα δικά τους, αλλά με το δικό μας τρόπο, σε δικούς μας κύκλους, με τη δική μας μοναδική γραφή, αυτήν που μόνο εμείς γνωρίζουμε. Και έτσι, παλιές και νέες αξίες, παλαιά και σύγχρονα προβλήματα, φωτισμένα από τα νέα μας έργα, θα τα παραδώσουμε στους επόμενους, για να τα αμφισβητήσουν και αυτοί με τη σειρά τους, νέο μάθημα και βορά στους επόμενους.

Ίσως και εξ αιτίας αυτού, είμαστε υποχρεωμένοι να κρατήσουμε ανοικτές όλες τις βρύσες που θα γεμίσουν τις δεξαμενές της τέχνης και του πνεύματος. Και ως γνωστόν καθώς η φόρμα

είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το περιεχόμενο, η ουσιαστική ελευθερία δεν μπορεί να εκφραστεί από περιορισμούς του τι επιτρέπεται και τι όχι, ή από αφορισμούς του στυλ «η φωτογραφία πρέπει να είναι έτσι και όχι αλλιώς» ή «η φωτογραφία πρέπει να δείχνει έτσι» ή ακόμα χειρότερα «να αντιγράφει αυτόν τον μεγάλο δημιουργό του παρελθόντος» ή «να πειραματίζεται προς αυτή μόνον την κατεύθυνση» επειδή, δήθεν, αυτή είναι μία ικανή ή σοβαρή, να εκφράσει και να εκφραστεί από το μέσον, κατεύθυνση.

Κανένας πραγματικός δημιουργός δεν λάτρεψε τέτοιες αλυσίδες. Κανένας πραγματικός δημιουργός δεν μπόρεσε να λειτουργήσει σε τέτοιες αρνητικές συνθήκες. Κανένας πραγματικός δημιουργός δεν γεννήθηκε τέλειος και ολοκληρωμένος. Το έψαξε, ενδεχομένως ταλαιπωρήθηκε, και κάποια στιγμή εκμεταλλεύτηκε σωστά το παρελθόν και την εποχή του και έγινε αυτό που έγινε, αφήνοντας προσθετικά και το δικό του έργο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που κανείς μετά τον Ραφαήλ δε ζωγράφισε ή ζωγραφίζει σαν τον Ραφαήλ. Ούτε μπορούμε να παραβλέψουμε πως τα ακριλικά χρώματα, όπως και το πιάνο ή το σαξόφωνο, αλλά και η φωτογραφική μηχανή ή τα γρήγορα φιλμ ή το μπετόν δεν χρησιμοποιήθηκαν πριν ανακαλυφθούν. Ο καθένας στην εποχή του διαλέγει από τα διαθέσιμα μέσα, για να μας δώσει, καθώς ανεβαίνει το Γολγοθά του, σε μια γλώσσα που κατέχει, όπως και όσο την κατέχει, αυτά που μπορεί, πολλές φορές και δίχως να μπορεί.

Ας επιτρέψουμε, για αυτό, στην κάθε τεχνική να δοκιμαστεί στην πράξη, ας της δώσουμε

τις δυνατότητες, θεωρητικές και πρακτικές, να λιπάνει τα λουλούδια της ερχόμενης Άνοιξης. Ας αφήσουμε και την φωτογκραβούρα να υπάρξει και να λειτουργήσει ξανά. Πρέπει να βρίσκεται εκεί, στη θέση της, έτοιμη και με όλον τον οπλισμό της καλογυαλισμένο για αυτόν ή αυτούς που θα την χρειαστούν. Και αν σε αυτό το θερμοκήπιο, που λέγεται Σύγχρονη Ελληνική Φωτογραφία και Σύγχρονη Ελληνική Χαρακτική, υπάρξουν και κάποια λουλούδια που καούν από την υπερβολική δόση λιπάσματος, και αυτό στο πρόγραμμα ας είναι. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Δαρβίνο, μία τέτοια 'αραίωση', βοηθάει στη φυσική επιλογή της εξέλιξης, δυναμώνει τους επιζήσαντες. Και για να θυμηθούμε περισσότερο τα της εξέλιξης και να τα συσχετίσουμε με το χώρο της τέχνης, η εξέλιξη έρχεται μέσα από τις δυνατότητες και όχι από την έλλειψή τους. Η δυνατότητα, ακόμη και για παρέκκλιση, είναι που επιτρέπει την επιβίωση.

Η ΦΩΤΟΧΑΡΑΚΤΙΚΗ ΒΗΜΑ – ΒΗΜΑ

ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΣΤΟ ΦΙΛΜ

Όπως είπαμε ο φωτογκραβουρίστας για να «τυπώσει» ένα έργο του, πρέπει να είναι κατ’

αρχήν φωτογράφος, να έχει δηλαδή στα χέρια του ένα αρνητικό. (Αρχή όχι και υποχρεωτική αφού αυτό το αρνητικό μπορεί να προέλθει και από επεξεργασία υλικών τρίτου.) Από αυτό το αρνητικό, μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα μέρος ή ολόκληρο, να κάνει όλες τις πιθανές διορθώσεις που περιγράφονται στα βιβλία για την εκτύπωση και τις ειδικές τεχνικές σκοτεινού θαλάμου, αλλά και όλες τις τροποποιήσεις, παρεμβάσεις, ενθέσεις, χρήση φίλτρων, τονισμούς κτλ. που επιτρέπει το Photoshop και άλλα σχετικά προγράμματα των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Αυτά όμως για τους φωτογράφους αναγνώστες, για τους οποίους γράφτηκε αυτή η εργασία, είναι δεδομένα. Επειδή θεωρούνται κατακτημένη γνώση/γλώσσα δεν θα μας απασχολήσουν εδώ.

Εκείνο που θα μας απασχολήσει, είναι ότι από αυτό το αρνητικό ή τα αρνητικά (αν θελήσουμε να μπλέξουμε / εκθέσουμε πολλά με την τεχνική του σάντουιτς) εμείς χρειαζόμαστε ένα φιλμ, ακριβώς στις διαστάσεις του τελικού έργου και λίγο (μερικά χιλιοστά από κάθε πλευρά) μεγαλύτερο.

Προσοχή, από τούδε και στο εξής, στο διαχωρισμό της ορολογίας που θα χρησιμοποιούμε εδώ. Άλλο αρνητικό (πχ 135 ή 6Χ6 κτλ.) και άλλο φιλμ. Το φιλμ (έτσι όπως θα το εννοούμε εδώ) το φτιάχνουμε εμείς. Το αρνητικό είναι το αρχείο που πήραμε από τη φωτογραφική μας μηχανή, ενώ σαν φιλμ θα εννοούμε μία θετική διαφάνεια στο μέγεθος που θέλουμε να έχει το τελικό μας έργο, όταν τυπωθεί στο χαρτί.

Αυτό το φιλμ το τυπώνουμε μόνοι μας στο σκοτεινό θάλαμο ή, με τη σχετική επιβάρυνση, μας το φτιάχνουν για λογαριασμό μας οι φιλμάδες της τυπογραφίας. Οι ίδιοι φιλμάδες θα μας φτιάξουν το φιλμ αν έχουμε δουλέψει με Η/Υ και δεν έχουμε σπιτικό εκτυπωτή και μελάνια που τυπώνουν πάνω σε διαφάνειες, πάνω σε αστραλόν.

Η εκτύπωση από αρνητικό σε φιλμ είναι ίδια σχεδόν με την εκτύπωση από αρνητικό σε χαρτί. Η εκτύπωση, δηλαδή, που μαθαίνει κανείς, από τον πρώτο χρόνο, σε κάθε φωτογραφική σχολή, μόνο που γίνεται με διαφορετικής ευαισθησίας λαμπτήρα σκοτεινού θαλάμου.

Στη φωτοχαρακτική το αρνητικό μας το τυπώνουμε σε συνεχές φιλμ αντί να το τυπώσουμε σε χαρτί. Το μέγεθος της εκτύπωσης πρέπει να είναι ½ cm. μεγαλύτερο από αυτό της πλάκας ή του τελικού μεγέθους που θέλουμε, ώστε να την υπερκαλύπτει ελάχιστα.

Για την περίπτωση που επεξεργαζόμαστε την εικόνα μας στον υπολογιστή, δίνουμε έξω το ηλεκτρονικό αρχείο της εικόνας με CD-ROM, stick ή το στέλνουμε με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, για να μας φτιάξουν το film (να μην ξεχνάμε ότι οι διαστάσεις του πρέπει να είναι κατά ½ εκατ. μεγαλύτερες από το μέγεθος της πλάκας που έχουμε στη διάθεσή μας για εκτύπωση) και με ένα «σοφιστικέιτεντ» ράστερ αντί της κουκίδας του offset.

Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΦΙΛΜ Όπως ακ ριβώς κ αι με τα χαρτιά έτσι κ αι εδώ τυπώνουμε δείγματα-λουρίδες για να

βρούμε τον κατάλληλο χρόνο εκφώτισης. Για το συγκεκριμένο φιλμ που προτείνεται στο τέλος (σαν υλικό που χρησιμοποιούμε εμείς και προτείνουμε στον αναγνώστη), η λευκή επιφάνεια πρέπει να βρίσκετε προς τα πάνω.

Στον εμφανιστή φιλμ που χρησιμοποιούμε, κρατάμε απόλυτα σταθερούς τους χρόνους για τους οποίους το φιλμ μένει στο χημικό της εμφάνισης.( π.χ. στον DECTOL με αραίωση 1:6 νερό, μένει 4 λεπτά.) Μόνο έτσι το αποτέλεσμα είναι επαναλήψημο ή διορθώσιμο. Θερμοκρασίες και χρόνοι απόλυτα σταθεροί.

Φυσικά STOP BATH για ½ min , FIXER (για ILFORD RAPID FIXER 1:4 νερό 4 min, πλύσιμο ½ της ώρας, AGEPON, στέγνωμα.

Σημείωση: Επειδή το φιλμ έχει μόνο πρόσκαιρη χρήση και στην ουσία δεν μας ενδιαφέρει η συντήρησή του, θα μπορούσε να πλυθεί και 2 μόλις λεπτά.

Η ΠΛΑΚΑ (ΜΕΤΑΛΛΙΚΗ ΜΗΤΡΑ)

Για να δημιουργηθεί το τελικό έργο πρέπει να υπάρξει μια φωτοευαίσθητη μεταλλική

πλάκα (που θα μετατρέψουμε σε μήτρα) από την οποία θα μεταφέρεται η μελάνη στο τελικό χαρτί.

Η τελική εκτύπωση που θα πάρουμε στο χαρτί, έχει ακριβώς το ίδιο μέγεθος με το μέγεθος της πλάκας (μεταλλικής μήτρας) ή με άλλα λόγια, ότι μέγεθος πλάκας χαράξουμε με τη βοήθεια του φιλμ, αυτό και θα παρουσιαστεί στο χαρτί μας, με ή χωρίς μελάνη. Εν ολίγοις, το μέγεθος της τελικής μας εικόνας ταυτίζεται με αυτό της πλάκας (μήτρας) που είναι κατά μερικά χιλιοστά μικρότερη σε διαστάσεις από το φιλμ.

Αυτό μεταφράζεται στο ότι, κατασκευάζουμε το φιλμ στο μέγεθος της πλάκας που διαθέτουμε ήδη. Αν δεν διαθέτουμε έτοιμη κομμένη πλάκα, τότε, από μία μεγαλύτερη πλάκα, κόβουμε το κομμάτι που χρειαζόμαστε, ώστε να είναι του ιδίου μεγέθους με το φιλμ. Κοπές για το σωστό μέγεθος της πλάκας καλό είναι να γίνουν πριν την εκφώτιση της πλάκας στην UV ακτινοβολία, τότε που η επιφάνεια της πλάκας προστατεύεται από μικροεκδορές με την προστατευτική μεμβράνη που διαθέτει. Η πλάκα δουλεύεται ευκολότερα πριν την εκφώτιση, αυτό όμως δεν αποτρέπει και κάποιες συμπληρωματικές εργασίες μετά, τότε που της προς εκτύπωση εικόνας φαίνονται πεντακάθαρα τα όρια. Πρόσθετος λόγος για την κοπή της πλάκας πριν την εκφώτιση είναι το γεγονός πως, η πλάκα που περισσεύει πριν την εκφώτιση, φυλάσσεται και χρησιμοποιείται στο μέλλον, ενώ αυτή που περισσεύει μετά την έκθεση στην UV ακτινοβολία, πετιέται στα σκουπίδια σαν μη δυνάμενη να φωτιστεί ξανά. Ας μείνουν για μετά μόνο κάποιες διορθώσεις.

Κάτι που έχει μεγάλη σημασία, είναι η πλάκα να μην έχει γρέζια γύρω-γύρω (κατάλοιπα)

από το κόψιμο. Γρέζια παρουσιάζονται όταν δεν χρησιμοποιούμε το εργοστασιακό μέγεθος της πλάκας

αλλά ένα μέρος αυτού, όταν χρειαζόμαστε ένα μικρότερο κομμάτι που αποκόβουμε (από το μεγάλο εργοστασιακό) με λεπίδι, ψαλίδι ή καταπέλτη.

Τα γρέζια από την πίσω μεριά αφαιρούνται με λίμα, για να μην χαλάσουν την πλάκα με τον διαφορετικό όγκο τους, για να μην πληγώσουν το χαρτί την ώρα της εκτύπωσης ( λόγω της υψηλής πίεσης που θα ασκηθεί επάνω τους κατά τη διάρκεια της εκτύπωσης).

Τα γρέζια από την μπροστινή μεριά κάνουν μεγαλύτερο κακό. Εξέχουνε την ώρα της εκφώτισης και δεν επιτρέπουν στο φιλμ να έρθει σε απόλυτη επαφή με την επιφάνια της πλάκας, με αποτέλεσμα ατέλειες ευκρίνειας στο συγκεκριμένο σημείο και φυσικά, πληγές στο χαρτί κατά την εκτύπωση. Τα γρέζια από την μπροστινή μεριά αποφεύγονται μόνο με την σωστή τοποθέτηση του μετάλλου στο μαχαίρι. Το μαχαίρι πέφτει πάντα στην μεριά που έχει τη φωτοευαίσθητη πλευρά, ώστε αν προκύπτουν γρέζια, αυτά να παρουσιάζονται στην πίσω όψη, που όπως είπαμε, λιμάρεται. Αν παρ όλα αυτά ξεχαστούμε, ξανακόβουμε μισό πόντο μικρότερη την πλάκα. Είναι προτιμότερο μικρότερη πλάκα και καλή εκτύπωση, παρά φλου είδωλο από γρέζια και καρφωμένα ή σχισμένα χαρτιά.

Οι πλάκες που εδώ συνιστούμε είναι φωτοευαίσθητες στην UV ακτινοβολία. Κατά το

δυνατόν και μέχρι να έρθει η ώρα της εκφώτισης, δεν τις κρατάμε με την εμουλσιόν προς τα πάνω, για να μην επηρεάζονται από την UV ακτινοβολία του περιβάλλοντος.

Πάντως, όλες οι εργασίες κοπής, καθώς και όλες οι παρακάτω, γίνονται σε περιβάλλον άπλετου φωτισμού, αλλά όχι σε περιβάλλον UV ακτινοβολίας, που πάει να πει ότι αν μπαίνει ήλιος από το παράθυρο εξ αντανακλάσεως, αρκούν κάποιες εφημερίδες στα παράθυρα, αλλά αν μπαίνει απ' ευθείας ο ήλιος, κλείνουμε πατζούρια και μετά εφημερίδες.

Όταν το φιλμ και η πλάκα είναι έτοιμα, μπορούμε να προχωρήσουμε στο επόμενο στάδιο, που είναι η εκφώτιση της πλάκας στην UV ακτινοβολία .

Η ΕΚΦΩΤΙΣΗ Τοποθετούμε την πλάκα σε σταθερή επιφάνεια με την εμουλσιόν προς το φως/πηγή της

UV ακτινοβολίας. Επάνω στην πλάκα τοποθετούμε το φιλμ (που ετοιμάσαμε) με την εμουλσιόν προς αυτήν

(ματ πλευρά), ώστε να έχουμε την κλασική φωτογραφική «εκτύπωση εξ επαφής». Τοποθετούμε επάνω τους ένα χοντρό πεντακάθαρο κρύσταλλο (0,5 cm είναι εντάξει),

ώστε να πιέσει με τον καλύτερο τρόπο το φιλμ στην πλάκα και τα σκεπάζουμε όλα με ένα αδιαφανές υλικό (π.χ. ένα χοντρό χαρτόνι).

Για να κολλήσει με τον καλύτερο τρόπο το φιλμ στην πλάκα σ’ αυτή την φάση, απαιτείται μηχανή vacuum, (μία μηχανή δημιουργίας κενού αέρος) μέσα στην οποία τοποθετείται το σε επαφή ζεύγος πλάκα –φιλμ. Σε αυτήν την ιδανική περίπτωση (και αυτός είναι πάντα ένας τρόπος ελέγχου του εάν το φιλμ 'κόλλησε' σχεδόν στην πλάκα), παρατηρούμε ότι, στο από επάνω τους τοποθετημένο (προς τη UV λάμπα) τζαμί, σχηματίζονται δακτύλιοι του Νεύτωνα σε όλη την επιφάνεια, (εξαιτίας της επαφής του τζαμιού με τη γυαλιστερή πλευρά του φιλμ). Αν κάπου δεν διακρίνονται πεντακάθαρα οι δακτύλιοι του Νεύτωνα, σημαίνει ότι το τζάμι δεν πιέζει ομοιόμορφα το σύμπλεγμα φιλμ-πλάκας που περιγράφουμε και άρα στο τμήμα εκείνο θα φλουτάρει η εικόνα, πράγμα απαράδεκτο σε μία μέθοδο εκτύπωσης όπου η φινέτσα της τυπωμένης εικόνας είναι 'εκ των ουκ άνευ'. Σε αυτή την τελευταία περίπτωση επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία συμπίεσης.

Α Στάδιο εκφώτισης. Ανάβουμε την UV λάμπα, (κρατάμε σταθερή την απόσταση λάμπας συμπλέγματος

πλάκας για όλα τα δοκίμιά μας ώστε να μην αλλάξουν οι χρόνοι) περιμένουμε ένα ολόκληρο λεπτό να ομογενοποιηθεί η ακτινοβολία της λάμπας, αφαιρούμε την αδιαφανή επιφάνια (χαρτόνι) που αφήσαμε επάνω στο τζάμι-κρύσταλλο και πατάμε το χρονόμετρο για τα δείγματά μας ( test strips).

Οι χρόνοι διαφέρουν από δύο κυρίως παράγοντες.

1. Την πυκνότητα του αρνητικού: Όσο πιο λευκή θέλουμε την τελική εικόνα και με περισσότερους τόνους του γκρι τόσο μεγαλύτερος είναι ο χρόνος εκφώτισης.

2. Την απόσταση της λάμπας από το σύμπλεγμα πλάκα-φιλμ, την έντασή της και την ποιότητα των γύρω αντανακλαστικών επιφανειών: Όσο λιγότερες αντανακλάσεις τόσο πιο «αιχμηρό» τελικό αποτέλεσμα. Όσο πιο μακριά είναι η λάμπα τόσο μεγαλύτεροι χρόνοι αλλά και πιο ομοιόμορφος φωτισμός στη διαγώνιο της εικόνας μας.(Οι UV λάμπες είναι πάντα λάμπες με εσωτερικό καθρέφτη και όπως είναι φυσικό δημιουργούν ισχυρότερο κύκλο στη μέση και σιγά-σιγά σκοτεινιάζουν στην περιφέρεια. Έχει λοιπόν μεγάλη σημασία να φωτίζεται ομοιόμορφα η πλάκα μας. Για διαστάσεις πλάκας έως Α4 μέγεθος μια απόσταση (πλάκας –λάμπας) της τάξεως των 60 cm είναι ικανοποιητική.

Να θυμίσουμε τρία πράγματα. 1. Η UV ακτινοβολία μαυρίζει την επιδερμίδα αλλά και πειράζει τα μάτια. Έτσι ή δεν κοιτάμε

για πολύ εκεί που φωτίζει η λάμπα ή φοράμε γυαλιά με υψηλό δείκτη προστασίας για τη συγκεκριμένη ακτινοβολία, ιδιαίτερα αυτοί που έχουν σχετική ευαισθησία και το γνωρίζουν.

2. Τις λάμπες UV όταν τις σβήσουμε δεν ξανανάβουν αμέσως. Περιμένουμε 2 λεπτά και μόνο τότε ξανανάβουν. Άρα δεν τρομάζουμε που δεν εκπέμπουν φως αμέσως, ούτε υποθέτουμε ότι χάλασαν. Θέλουν απλά το χρόνο τους για να επαναλειτουργήσουν.

3. Η εμουλσιόν της μεταλλικής πλάκας προστατεύεται από διαφανές υλικό (φύλλο ζελατίνας), για να μη γδέρνεται η φωτοευαίσθητη επιφάνεια κατή τη μεταφορά ή το κόψιμο στο μαχαίρι. Το αφαιρούμε πριν την «εξ επαφής» τοποθέτηση.

Όταν η εκφώτιση τελειώσει, αρχίζει το δεύτερο στάδιο εκφώτισης. Β Στάδιο εκφώτισης

Απομακρύνουμε επάνω από την πλάκα το φιλμ και τοποθετούμε τώρα το ράστερ. Εκφωτίζουμε ξανά με την ίδια διαδικασία για το μισό του χρόνου της αρχικής εκφώτισης και περνάμε στο επόμενο στάδιο.

Υπενθύμιση Όπως γνωρίζουν πολύ καλά οι φωτογράφοι, είναι σχεδόν αδύνατον να έχουμε ίδιας

πυκνότητας αρνητικά, που μία κι' έξω, με τον ίδιο χρόνο, θα παράγουν ομογενοποιημένες τελικές εικόνες , χωρίς ενδιάμεσα δείγματα, χωρίς την προσωπική επιλογή του δημιουργού τους. Η δοκιμαστική προεκτύπωση είναι η κυρίαρχη μέθοδος, και η φωτογκραβούρα δεν πάει πίσω. (Όσες φορές προσπαθήσαμε να αποφύγουμε τα δείγματα, το πληρώσαμε με κόπο, χρήματα, αλλά κυρίως με χάσιμο χρόνου και σπάσιμο του τσαμπουκά ή όπως διάβασα κάπου, με συντριβή του δημιουργικού οίστρου.)

Ανάλογα με την πυκνότητα του φιλμ, οι χρόνοι εκφώτισης διαφέρουν. Το ίδιο ισχύει και για τα πόσα λευκά ή μαύρα επιθυμούμε. Για το λόγο αυτό συνιστάται πάντοτε η δημιουργία των απαραίτητων tests με σταυρωτούς χρόνους, όπου πχ. οριζόντιες ζώνες είναι οι χρόνοι εκφώτισης του φιλμ ανά 3 λεπτά και κάθετοι οι χρόνοι εκφώτισης του ράστερ ανά 2 λεπτά.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Η εκφώτιση του ράστερ είναι συνήθως και ο ρυθμιστής του κοντράστ. Όσο

πιο μεγάλη η εκφώτιση του ράστερ τόσο λιγότερο το κοντράστ, ενώ μια συντομότερη εκφώτιση θα μεγαλώσει το κοντράστ του τελικού τυπώματος.

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ

Σε μεγαλύτερη από την πλάκα μας λεκάνη βάζουμε νερό. Βουτάμε την πλάκα μέσα και την αφήνουμε ακίνητη για 1 λεπτό (εμουλσιόν προς τα επάνω).

Κατόπιν για ένα ακόμα λεπτό, πάλι μέσα στο νερό, χαϊδεύουμε την επιφάνειά της με το χέρι ή με ένα μαλακό σφουγγάρι, ώστε να απομακρύνουμε από την επιφάνειά της όλες τις φυσαλίδες της «οξείδωσης» αλλά και τα παραγόμενα από την εμφάνιση υλικά. Προσέχουμε, σε αυτήν τη φάση, να μη γδάρουμε την έως πριν λίγο φωτοευαίσθητη επιφάνεια.

Ξεπλένουμε σε τρεχούμενο νερό για λίγο, ώστε να απομακρυνθούν πλήρως τα κατάλοιπα της εμφάνισης και αμέσως με ένα μαλακό δέρμα απομακρύνουμε το νερό από την επιφάνεια της πλάκας.

Η εμφάνιση ολοκληρώθηκε. Αμέσως στέγνωμα. Πατάμε την πλάκα με ένα στυπόχαρτο (επάνω και κάτω) για τα τελευταία υπολείμματα

νερού και αμέσως στεγνώνουμε χρησιμοποιώντας ένα πιστολάκι μαλλιών. (Κουνάμε το πιστολάκι συνεχώς και από κάπως μακριά, ώστε να μην ανέβει η θερμοκρασία της πλάκας σε κάποιο σημείο). Μόλις η πλάκα πάψει να κολλάει είναι έτοιμη για την στερέωση.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Η πλάκα εμφανίστηκε με νερό. Άρα η παραμονή της οποιασδήποτε σταγόνας ή υγρασίας στην πλάκα συνεχίζει την οξείδωση. Βαθιά οξείδωση σημαίνει βαθύ ράστερ δηλαδή κράτημα μελάνης και μπούκωμα των γκρι προς το μαύρο χάνοντας ποιότητες που υπήρχαν στο αρχικό αρνητικό. Υπερβολική οξείδωση σημαίνει διάλυση της πλάκας. Παραμονή σταγόνας στην πλάκα σημαίνει λεκέ στην τελική εκτύπωση.

Η ΣΤΕΡΕΩΣΗ

Αφού η πλάκα στεγνώσει τοποθετείται κάτω από την λάμπα UV και μένει εκεί για 10-15 λεπτά.

Τώρα που δεν υπάρχει ανάγκη τελειότητας της εκφώτισης μπορεί με τη βοήθεια ενός κουτιού ή μερικών βιβλίων (η πλάκα) να πλησιάσει αρκετά στη λάμπα, μειώνοντας τον χρόνο φωτισμού-στερέωσης.

Ως γνωστόν η ένταση του φωτός είναι αντιστρόφως ανάλογη του τετραγώνου της απόστασης, που σημαίνει ότι στη μισή απόσταση χρειαζόμαστε το 1/4 του χρόνου. Δηλαδή στα 30cm απόσταση λάμπας –πλάκας θέλουμε 2,5 λεπτά. Αν την αφήσουμε 3 καλλίτερα.

Τώρα η πλάκα μας έχει μετατραπεί σε ομογενοποιημένο σκληρό μέταλλο. ΤΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ Απλώνουμε με σπάτουλα τη μελάνη μας πάνω σε λεία επιφάνεια ( π.χ. πλεξιγκλάς ή

μάρμαρο ή ανοξείδωτο τσίγκο κ.τ.λ.) και ανακατεύουμε καλά με σπάτουλα ή μαχαίρι, ώστε η σπάτουλα να ομογενοποιήσει τη σφιχτή μελάνη, που πιθανώς κάπου είχε σφίξει περισσότερο.

Ξαπλώνουμε την πλάκα σε σκληρή επίπεδη επιφάνεια με την εικόνα μας προς τα επάνω. Με την σπάτουλα μεταφέρουμε την μελάνη στην πλάκα και καλύπτουμε όλη την

επιφάνειά της. Εάν σε αυτό το σημείο χρησιμοποιήσουμε μια πλαστική σπάτουλα είναι σίγουρο πως πιθανά γδαρσίματα στην επιφάνεια θα αποφευχθούν.(Οι παλαιές πιστωτικές μας ή οι κάρτες της κινητής τηλεφωνίας είναι μια φτηνή και πρόχειρη λύση).

Όταν καλυφθεί όλη η επιφάνεια με μελάνι, αφαιρούμε με τη σπάτουλα (χωρίς ιδιαίτερη πίεση) όσο μελάνι μπορούμε και κατόπιν, με ένα «μπαλάκι» από γάζα ταρταλάν αφαιρούμε και την υπόλοιπη μελάνη, με κυκλικές κινήσεις, κινήσεις που ταυτόχρονα πιέζουν την μελάνη προς τα κάτω, προς το βάθος της χάραξης και προς όλες τις κατευθύνσεις της επιφάνειας της πλάκας. Η περιστροφή βοηθάει.

Έτσι η μελάνη χώνεται στις τρύπες, που δημιουργήθηκαν από εκφώτιση και εμφάνιση στην πλάκα, ενώ φεύγει από τις αχάρακτες επιφάνειες, που τελικά θα μείνουν καθαρές και θα τυπωθούν λευκές.

Σημείωση: Την ίδια δουλειά ακριβώς με το ταρταλάν κάνει και η εφημερίδα, επίπεδα

κρατημένη, ατσαλάκωτη στα σημεία που ακουμπά την πλάκα και φυσικά κινούμενη παράλληλα και προς το τέλος της επιφάνειας της πλάκας, όπως ακριβώς και με το ταρταλάν.

Διευκόλυνση του μελανώματος υφίσταται η πλάκα εάν είναι λίγο θερμή (40 -45 C o) και το μελάνι κυλάει εύκολα βαθειά στις χαράξεις.

Η διευκόλυνση της διαδικασίας απομάκρυνσης της μελάνης μπορεί να επιτευχθεί με τον μηχανισμό ενός πλατό από παλιό Πικ-απ που στο επάνω του μέρος έχει κολλημένη μια πλάκα επιπέδου μαγνήτη. Έτσι π.χ. ένας δεξιόχειρας με το δεξί κρατάει τις εφημερίδες με τις οποίες σκουπίζει και με το αριστερό το πλατό του Πικ-απ το οποίο γυρίζει δεξιά –αριστερά και όχι την γεμάτη μελάνια πλάκα (που φυσικά του λερώνει τα χέρια ).

Όταν με αυτές τις τελείως παράλληλες κινήσεις απομακρυνθεί και το τελευταίο ίχνος μελάνης, είμαστε έτοιμοι για το τύπωμα.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ : Και αυτή η φάση δεν είναι υποχρεωτική. Το πόσο «καθαρή» θα είναι η

επιφάνεια της πλάκας, το πόσο δηλαδή θα «γράψουν» τα λευκά, είναι μια δημιουργική και φυσικά μια άκρως προσωπική υπόθεση.

Με την ίδια άλλωστε μέθοδο του υπερβολικού «σφουγγίσματος» μπορούμε να «ελαφρύνουμε» τα μαύρα, παίρνοντας λίγο περισσότερο μελάνι τοπικά, έτσι ώστε αυτά να δείξουν πιο φωτεινά και ενδεχομένως να «γράψουν» καλύτερα κάποιες από τις λεπτομέρειές τους.

Πριν κλείσουμε αυτό το κεφάλαιο να πούμε δυο κουβέντες για τα μελάνια.

Ένα βαρύ μαύρο μελάνι ανοίγει με την προσθήκη λευκού, ώχρας, γκρι, κόκκινου, ή πράσινου. Έτσι αλλάζουν και τα συναισθήματα που προκαλεί το έργο στους θεατές του. Οι δυνατότητες είναι απεριόριστες.

Τοπικ ή χρήση χρώματος είναι εφικτή κ αι φυσικ ά αλ λάζει το έργ ο. Π.χ. αν στη φωτογραφία μας υπάρχει κάποιο πορτοκαλί σε μαύρο φόντο μπορούμε να βάλουμε πρώτα πορτοκαλί μελάνι στη πλάκα (στο πορτοκαλί της φωτογραφίας) να καθαρίσουμε έπειτα γύρω - γύρω (ή όχι, εν γνώση μας) και μετά, στα υπόλοιπα να απλώσουμε μαύρο. Έτσι το τελικό έργο είναι δίχρωμο. Έχω στη συλλογή μου έργο μιας καταπληκτικής τεχνίτρας από το Μεξικό με 22 χρώματα πάνω στην ίδια πλάκα (φυσικά δεν είναι καταπληκτική τεχνίτρα για αυτό).

Στην ίδια κατηγορία πολλαπλών επιχρωματίσεων της ίδιας πλάκας ανήκει και η τεχνική του να απλωθεί π.χ. στο πάνω μέρος της πλάκας ένα χρώμα, στο κέντρο άλλο, στο κάτω άλλο κ.τ.λ., κ.τ.λ.

ΤΟ ΧΑΡΤΙ Για να προχωρήσουμε στην εκτύπωση χρειάζεται να έχουμε ήδη έτοιμο το χαρτί,

κομμένο στις διαστάσεις που θα το χρειαστούμε και με αρκετή υγρασία, γιατί το μελάνι δεν πρέπει να μείνει με τις ώρες στην πλάκα. Μετάφραση: Πριν το μελάνωμα της πλάκας το χαρτί πρέπει να είναι έτοιμο. Η προετοιμασία του χαρτιού για εκτύπωση περιλαμβάνει δύο στάδια. Κόψιμο του χαρτιού στις διαστάσεις που μας ενδιαφέρουν και βούτηγμα στο νερό, γιατί αν είναι στεγνό δεν απορροφά το μελάνι από την πλάκα όπως θα έπρεπε και ομοιόμορφα. Το χαρτί πωλ είται από τους εισαγωγ είς σε συγ κεκ ριμένες διαστάσεις. Αν δεν το χρησιμοποιήσουμε σε αυτές τις διαστάσεις (κάτι που δείχνει πολύ όμορφα εξ αιτίας των φυσικών ξακρισμάτων του χαρτιού) αλλά χρειαζόμαστε (για λόγους οικονομίας) μόνο ένα μέρος, φροντίζουμε για φυσικές υποδιαιρέσεις και τεμαχίζουμε από την αρχή. Γενικός κανόνας είναι να διατηρούμε ανά portfolio τις ίδιες εξωτερικές διαστάσεις (για οπτική ομογενοποίηση του υλικού), έστω μόνο για το τμήμα αυτό που προορίζεται για τη δημόσια παρουσίασή του. Για δείγματα, μεμονωμένα αντίτυπα και υπόλοιπα σειράς εκτυπώσεων ή για εκτυπώσεις εκτός αρίθμησης μονοτυπίες κτλ δεν ισχύει αυτή η αρχή ή μπορεί να παρακάμπτεται. Δεύτερος οπτικός (για μία αξιοπρεπή παρουσίαση του τυπωμένου αντιτύπου), αλλά και πρακτικός κανόνας (για ένα καλό και σωστό κορνιζάρισμα) είναι το να αφήνουμε γύρω – γύρο από το τυπωμένο έργο μας αρκετή ατύπωτη επιφάνεια χαρτιού, 10 τουλάχιστον cm μεγαλύτερο της πλάκας από κάθε μεριά. Όταν έχουμε τελειώσει το κόψιμο και έχουμε έτοιμα όλα τα χαρτιά στα οποία θα τυπώσουμε σε αυτή τη βάρδια, αρχίζουμε τη διαδικασία της ύγρανσής τους. Βουτάμε τα φύλλα χαρτιού σε μια λεκάνη με νερό για 30 λεπτά. Κατόπιν στραγγίζουμε τα βρεγμένα φύλλα ένα – ένα τοποθετώντας τα ανάμεσα σε μεγάλα φύλλα στυπόχαρτου (καθώς τα στυπόχαρτα χρησιμοποιούμε ξανά και ξανά, για χρόνια φροντίζουμε να τα διατηρούμε με προσοχή) γ ια 5 λ επτά. Το πολύ νερό έχει αφαιρεθεί από το στράγγισμα και τα στυπόχαρτα. Τώρα είναι απλώς χαρτιά με υγρασία, είναι χαρτιά έτοιμα για να ρουφήξουν μελάνι.

Κρατάμε έξω ένα – δυο για την άμεση εκτύπωση και τα υπόλοιπα τα βάζουμε το ένα επάνω στο άλλο και τα τυλίγουμε με νάιλον περιμένοντας την ώρα της δικής τους εκτύπωσης (για να μην χάσουν την υγρασία τους μέχρι τότε). Αν μετά από 40 ώρες δεν έχουν χρησιμοποιηθεί τα στεγνώνουμε ξανά. Αν μείνουν πολύ στο νάιλον θα μουχλιάσουν. Τα ξαναβρέχουμε όταν τα ξαναχρειαστούμε.

Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ

Εκτύπωση στη φωτοχαρακτική ονομάζουμε τη διαδικασία κατά την οποία το μελάνι περνά από την πλάκα στο χαρτί. Απαραίτητο εξάρτημα / μηχάνημα αυτής της φάσης είναι η πρέσα χαλκογραφίας. Στην πρέσα χαλκογραφίας δύο κύλινδροι που περιστρέφονται προς την αντίθετη φορά, ασκούν πολύ μεγάλη

σημειακή πίεση σε ότι περνά ανάμεσά τους. Είναι συνδεδεμένοι με μηχανικό τεντωτή, ώστε να μπορούμε να αυξομειώνουμε την μεταξύ τους πίεση. Έχουμε από τα πριν τοποθετήσει ανάμεσά τους μία μετακινούμενη τράπεζα, ώστε να διευκολύνεται η δουλειά μας με την απόθεση επάνω της των υλικών μας. Οι πρέσες χαλκογραφίας, ατυχώς, δε βρίσκονται σε φωτογραφικές σχολές ή εργαστήρια αλλά σε σχολές χαρακτικής και αντίστοιχα εργαστήρια. Εκεί πρέπει να τις αναζητήσουμε. (Οι Θεσσαλονικείς πχ εκτός από τις ιδιωτικές και αυτές της Σχολής Καλών Τεχνών τέτοια πρέσα μπορούν να βρουν στο Εργαστήρι Χαρακτικής ΗΛΙΟΣ, του Δήμου Νεάπολης, επί της Οδού Λαγκαδά 120 και Δ. Κομνηνού, τηλ 2310 533 544.

Αφού έχει τελειώσει το μελάνωμα τοποθετούμε την πλάκα στην μετακινούμενη τράπεζα της πρέσας με την μελανωμένη της επιφάνεια προς τα επάνω. Επάνω της αποθέτουμε το χαρτί, προσέχοντας να μην το κουνάμε και μελανωθεί από λάθος ακούμπισμα στην πλάκα. Για μία απόλυτα ακριβή τοποθέτηση του χαρτιού, ιδιαίτερα όταν αυτό είναι πολύ μεγάλο ή σκεπάζει περισσότερες της μιας πλάκες, πολλές φορές δεν αρκεί η σχετική εμπειρία και απαιτούνται σημάδια στην τράπεζα της πρέσας. Τοποθετούμε πάνω από το χαρτί μια τσόχα για να πιεσθεί το χαρτί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο πάνω στην πλάκα (και για να έχουμε μικρότερη φθορά της από τους μεταλλικούς κυλίνδρους), περιστρέφουμε τον τροχό ώστε το σύμπλεγμα μελανωμένης πλάκας – χαρτιού να περάσει ανάμεσα στους κυλίνδρους της πρέσας. Η πίεση που ασκούμε στο σύμπλεγμα είναι τέτοια που αναγκάζει τη μελάνη να φύγει από τις χαράξεις της πλάκας, όπου είχε αποθηκευτεί με τη διαδικασία του μελανώματος της πλάκας και να περάσει στο χαρτί.

Τη στιγμή που αφήνουμε το χαρτί (πριν την εκτύπωση) και την στιγμή που το ξεκολλάμε από την πλάκα (μετά την εκτύπωση) θέλει πολύ προσοχή να μην το μουτζουρώσουμε με τα λερωμένα δάκτυλά μας. Αν τα χέρια μας είναι λερωμένα από μελάνια προσοχή μη λερώσουμε το χαρτί. Κάποιοι φίλοι μελανώνουν την πλάκα με γάντια και την ώρα του χαρτιού τα βγάζουν. Άλλοι κάνουν ακριβώς το αντίθετο. Μελανώνουν με το χέρι ώστε να αισθάνονται το μέταλλο, χαϊδεύουν σχεδόν στο τέλος τη μελανωμένη επιφάνεια και την ώρα του χαρτιού φοράνε γάντια της μιας χρήσεως, διαφορετικό ζευγάρι για κάθε χαρτί. Αν δεν ανήκετε ούτε στη μια ούτε στην άλλη κατηγορία, φροντίστε να έχετε από τα πριν έτοιμα μικρά λευκά χαρτάκια κάπου εκεί, μόνο για αυτό το σκοπό, για να πιάνετε το χαρτί. Κόψτε χαρτάκια λευκά σε λουρίδες 5 Χ 15 cm διπλωμένα, και πιάνετε μόνο με αυτά το χαρτί, και όταν το αφήνετε πάνω στην πλάκα, και όταν το απομακρύνετε από αυτήν.

Μόλις σταματήσουμε να ασκούμε πίεση στο ζεύγος πλάκα- χαρτί, απομακρύνουμε με προσοχή το χαρτί και το αφήνουμε να στεγνώσει Ξαναμελανώνουμε την μεταλλική πλάκα και τυπώνουμε το επόμενο αντίτυπό μας, ακριβώς ολόιδιο ή με κάποιες μικροβελτιώσεις στο σκούπισμα, την πυκνότητα του μελανιού (αραίωση με πιο «ζουμερό» ή λευκού χρώματος) ή την απόχρωση (με προσθήκη κόκκινου για πιο θερμούς τόνους, πράσινου για πιο ψυχρούς κ.τ.λ.) ακόμη και με περισσότερη πίεση ή και πίεση μεγαλύτερης διάρκειας (αργή ή με διπλό πέρασμα).

ΤΟ ΣΤΕΓΝΩΜΑ

Το έργο στεγνώνει απλωμένο για όσο κριθεί απαραίτητο (ανάλογα την εποχή ή τη

σχετική υγρασία του δωματίου). Ακολουθούμε δύο τρόπους στεγνώματος. Ο ένας είναι με πλαστικά (όχι ξύλινα)

μανταλάκια, σαν μπουγάδα, από σχοινιά μέσα στο δωμάτιο, φροντίζοντας το σκοινί να μην ακουμπά στο χαρτί. Ο δεύτερος είναι με την οριζόντια απόθεση των χαρτιών πάνω σε μεταλλικά ή πλαστικά πλέγματα. Αποφεύγουμε το στέγνωμα πάνω σε εφημερίδες γιατί μεταφέρουν οξέα και άλλα χημικά στο χαρτί. Αποφεύγουμε άλλες επιφάνειες γιατί το χαρτί στεγνώνει ανομοιόμορφα (συνήθως πρώτα στις άκρες) και χαλάει η εικόνα του.

Προσοχή: Έχουμε δύο χρόνους στεγνώματος. Στέγνωμα του χαρτιού (σύντομος) και της μελάνης λαδιού (μακροχρόνιος).

Όταν το έργο στεγνώσει οριστικά, φυλάσσεται σε καθαρό φάκελο με το όνομά του δημιουργού ή το όνομα της εργασίας. Όταν από την ίδια πλάκα–μήτρα έχουμε τελειώσει με όλα τα τυπώματα, βλέπουμε πόσα πανομοιότυπα τυπώσαμε και τα αριθμούμε με μολύβι, πάντα.

Η ΑΡΙΘΜΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ Από τη στιγμή, και μόνο τότε, που από μία πλάκα τυπώσαμε πολλά όμοια έργα,

απαιτείται η αρίθμηση του κάθε αντιτύπου. Η αρίθμηση έχει πάντοτε τη μορφή κλάσματος, ο παρονομαστής του οποίου παρουσιάζει

πόσα πανομοιότυπα έργα τυπώσαμε από αυτήν την πλάκα - μήτρα και ο αριθμητής το πιο απ’ αυτά είναι το συγκεκριμένο έργο. Π.χ. το 7/8 σημαίνει πως τυπώσαμε από αυτή την μήτρα 8 έργα σε σύνολο, πανομοιότυπα μεταξύ τους και το συγκεκριμένο έργο είναι το 7ο από αυτά τα οκτώ. Άλλο έργο 7/8 αποκλείεται να βρεθεί.

Γενικώς, η αρίθμηση και η υπογραφή του δημιουργού μπαίνουν με μολύβι, έξω και κάτω από το έργο σε μία νοητή λουρίδα πλάτους ενός έως δύο εκατοστών. Εκτός αυτών (που θεωρούνται υποχρεωτικά) μπορεί να υπάρχουν και άλλα πρόσθετα, όπως πχ το έτος κατασκευής ή εκτύπωσης του έργου, ο τίτλος του, η τεχνική, μία αφιέρωση, ακόμη και η σειρά από την οποία αυτό το έργο προέρχεται. Οι περισσότεροι πάντως αυτές τις συμπληρωματικές πληροφορίες σημειώνουν (με μολύβι πάντα) στο κάτω πίσω μέρος του χαρτιού, αφήνοντας το επάνω ελεύθερο για τις ταινίες επικόλλησης στο πασπαρτού. Φυσικά οι εξαιρέσεις δεν απαγορεύονται.

Η θέση αυτών είναι σχεδόν προκαθορισμένη. Η αρίθμηση μπαίνει κάτω αριστερά. Το έργο το υπογράφει ο δημιουργός του στο κάτω δεξί μέρος. Στο κέντρο συνήθως βάζουμε τον τίτλο του ή κάποια από τα τεχνικά στοιχεία που προαναφέραμε, αν κρίνουμε σκόπιμο, και μόνο τότε, το έργο είναι έτοιμο προς ανάρτηση, αρχειοθέτηση ή πώληση.

Έτσι λοιπόν ένα έργο φωτοχαρακτικής ή photogravure, όπως τα βλέπουμε συνήθως, αποτελείται:

Από ένα χαρτί βαμβακερό, χωρίς οξέα, που επάνω του έχει τυπωμένη μια μικρότερη εικόνα και φέρει με μολύβι, κάτω ακριβώς από αυτή και στο δεξί της μέρος, την υπογραφή του δημιουργού της και πιθανώς το έτος δημιουργίας της. Κάτω αριστερά την αρίθμησή της και στο κέντρο τον τίτλο ή την τεχνική ή και τίποτα.

Αυτή είναι η κοινή παραδοχή, χωρίς να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν όπως προείπαμε και παρεκκλίσεις. Κλασσικό παράδειγμα ο καλλιτέχνης που κόβει ακριβώς στα όρια της εικόνας το χαρτί του (ξακρίζει) και υπογράφει-αριθμεί απευθείας επάνω στο έργο (σαν ζωγράφος). Αυτός όμως είναι ένας στους χιλιάδες. Πιο συνηθισμένο είναι να έχουμε μετατοπίσεις ημερομηνιών, τίτλων ή τεχνικών στο κάτω αριστερό τμήμα της εικόνας, αμέσως μετά την αρίθμηση. Π.χ. 7/8 photogravure 01 ώστε να μένει καθαρό το κέντρο και η υπογραφή ή 7/8 Σύρος, 99 και δεξιά η υπογραφή.

ΕΡΓΑ ΕΚΤΟΣ ΑΡΙΘΜΗΣΗΣ Πολλοί δημιουργοί, για τελείως διαφορετικούς λόγους ο καθένας, τυπώνουν έργα εκτός

της παραπάνω λογικής αρίθμησης. Έργα με τις ενδείξεις S.Ε. (Special Edition) ή Ε.Α (Epreuve d’ Artist) ή Artists proof αντί

του κλάσματος, θεωρητικά τουλάχιστον, υποδηλώνουν ότι τα συγκεκριμένα αντίτυπα τυπώθηκαν με την μορφή δοκιμίων και πολλές φορές εμπεριέχουν την εξέλιξη του κάθε έργου, αφού το κάθε ένα από αυτά, διαφέρει από τα τελειωμένα (και γι’ αυτό αριθμημένα) έργα με μια γραμμή ή κάποια διαφορά τονικότητας, ή διαφορές στο χρώμα του μελανιού ή και στην πυκνότητα στα λευκά. Διαφορές δηλαδή που έχουν σχέση με τις διαφορές στην εκφώτιση της πλάκας, στην βαθύτητα του ράστερ, στα χρώματα, την ρευστότητα και το γυάλισμα του μελανιού, μέχρι και την πίεση στην πρέσα ή την δοκιμή διαφορετικών χαρτιών.

Δεύτερος λόγος για κυκλοφορία έργων εκτός αρίθμησης είναι η προσχεδιασμένη χειροποίητη παρέμβαση σε κάποιο έργο, π.χ. η προσθήκη χρώματος με πινέλο ή κραγιόνι σε κάποια μόνο λεπτομέρεια του έργου, αλλά γιατί όχι, και σε ολόκληρο. (Ας φέρουμε στο μυαλό τις επιζωγραφισμένες φωτογραφίες που κάποτε ήταν στην μόδα). Αυτή η «εκτροπή» μπορεί, επίσης, να δείχνει πείραμα, άποψη ή στάδιο κατασκευής. Είτε για τον έναν είτε για τον άλλο λόγο, στην προκειμένη περίπτωση εκλαμβάνεται σαν καλλιτεχνική άποψη, άποψη ή πρακτική που ανάγει το χαρακτικό από την κατηγορία των πολλαπλών, στην κατηγορία των πρωτότυπων μοναδικών έργων (αφού το κάθε έργο έγινε για να διαφέρει από όλα τα υπόλοιπα), στην κατηγορία δηλαδή όπου ανήκει το σχέδιο ή η ζωγραφική. Τα έργα αυτής της άποψης δε φέρουν ούτε τις ενδείξεις S.Ε. ή Ε.Α ή Α.Ρ. ούτε αρίθμηση, παρά μόνο υπογραφή.

Οι μονοτυπίες επίσης ανήκουν στην κατηγορία των μοναδικών αντιτύπων. Παρά το γεγονός ότι χρησιμοποιούμε πλάκα, απλώνουμε το μελάνι ή τα μελάνια σε αυτήν με το χέρι ή διάφορα άλλα μέσα και σχεδιάζοντας με αυτό (που φυσικά ποτέ δεν σκουπίζουμε όπως περιγράψαμε στη φυσιολογική εκτύπωση) παίρνουμε αντίτυπα που και να θέλαμε, ποτέ δε θα είναι τα ίδια, αντίτυπα όπου η «πινελιά» της μελάνης κάθε τόσο τυπώνεται διαφορετικά. Φυσικά και η τεχνική της μονοτυπίας περνά πέρα από τα όρια της χαρακτικής, αλλά ποιος μπορεί να την απαγορεύσει; Ποιος μπορεί να αρνηθεί στο δημιουργό να προσθέσει το ίχνος της δικής του στιγμιαίας παρέμβασης σε μία καθαρά μηχανιστική παραγωγή; Ποιος μπορεί να πείσει ένα δημιουργό με τέτοιες απόψεις, ότι το σπουδαίο έργο βρίσκεται στην επανάληψη και όχι στον αυτοσχεδιασμό;

Η ΦΩΤΟΧΑΡΑΚΤΙΚΗ ΒΗΜΑ –ΒΗΜΑ

ΣΕ ΧΡΟΝΟΥΣ ΚΑΙ ΜΕ ΣΧΕΔΙΑ

Η ΦΩΤΟΧΑΡΑΚΤΙΚΗ ΒΗΜΑ –ΒΗΜΑ ΣΕ ΧΡΟΝΟΥΣ

ΓΙΑ ΤΑ ΥΛΙΚΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΜΕ (δες φυλλάδια στο παράρτημα, στο τέλος)

(Όπως δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Φωτογραφικό είδωλο, Τεύχος 23)

Η εκτύπωση μιας φωτογραφίας με τη βοήθεια μεταλλικής πλάκας είναι παλιά ιστορία. Μιλήσαμε για αυτή λεπτομερώς στο 17ο τεύχος. Σήμερα ήλθε η ώρα, να δώσουμε όλα εκείνα τα απαραίτητα στοιχεία που χρειάζεται αυτός που θα ήθελε να τυπώσει μόνος τις φωτογραφίες του, με μία μέθοδο ξεχωριστή. Μία

μέθοδο που δικαιολογεί χωρίς ταμπού το υπογεγραμμένο και αριθμημένο έργο, κυρίως όμως που προσφέρει μία τελείως μοναδική υφή στο έργο μας, μία υφή που επιτρέπει μέχρι και την απόλαυση της αφής

του έργου, λες και πρόκειται για έργο καμωμένο από βελούδο, έργο για να το χαϊδεύεις.

Α. ΣΚΟΤΕΙΝΟΣ ΘΑΛΑΜΟΣ ΥΛΙΚΑ FILM: Bergger PBFB-18, ένα συνεχούς τόνου φιλμ. Εμφανιστής: DEKTOL της Kodak (1 μέρος εμφανιστή προς 6 μέρη νερό). Stop Bath: Το οποιοδήποτε. Fixer: Ο οποιοσδήποτε (π.χ. της ILFORD RAPID 1:4 μέρη νερό). Διαβρεκτικός παράγοντας: AGEPON της AGFA (2 σταγόνες σε 1 λίτρο νερού).

Θερμοκρασία: 20oC (Tα νούμερα των παραγράφων αναφέρονται στις αντίστοιχες παραγράφους του παραρτήματος ΒΗΜΑ – ΒΗΜΑ με σχέδια).

1. Αφού έχουμε ετοιμάσει τις παραπάνω διαλύσεις των χημικών, τοποθετούμε το αρνητικό και τυπώνουμε δοκιμαστικές λουρίδες. Σκοπός μας να βρούμε τον κατάλληλο χρόνο εκφώτισης για τη δημιουργία του φιλμ/μήτρας, ανάλογα με την πυκνότητα του αρνητικού μας, τη λάμπα του μεγεθυντή, το φακό και το διάφραγμα εργασίας και φυσικά την απαιτούμενη μεγέθυνση. 2. Εμφανίζουμε το φιλμ πάντα για σταθερό χρόνο 4 λεπτών, στερέωση για 1 λεπτό, ξέπλυμα, πιστολάκι για γρήγορο στέγνωμα και μελέτη των δοκιμίων στη φωτεινή τράπεζα. Αν χρειαστεί επαναλαμβάνουμε τα δοκίμια. Με τον επιλεγμένο χρόνο εκφωτίζουμε για τη δημιουργία του τελικού φιλμ/μήτρας. Εμφανίζουμε το φιλμ στον ίδιο χρόνο, stop bath ½ του λεπτού, στερέωση 4 λεπτά, πλύσιμο 30 λεπτά, Agepon 1 λεπτό και στέγνωμα. (Προσοχή στις σκόνες). (Κάθε αρνητικό για να μετατραπεί σε φιλμ θέλει τα δικά του δείγματα, ώστε να μετριάσουμε τα δείγματα στις πλάκες αργότερα (φάσεις Β και Γ). Η γενική αρχή είναι ότι φιλμ ομογενοποιημένα με τις διορθώσεις τους, σε αυτή τη φάση, τυπώνονται με παρεμφερείς χρόνους στην UV ακτινοβολία και ενοποιούν μέσω των παρεμφερών εκτυπώσεων τα έργα της πιθανής υποψήφιας έκθεσης).

Β. ΕΚΦΩΤΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΥΜΕΡΙΚΗΣ ΠΛΑΚΑΣ ΥΛΙΚΑ Πολυμερικές πλάκες: Printight KM 73R (του εργοστασίου TOYOBO) σε μεταλλική βάση. UV φωτισμός: Λάμπα υδρατμών HPR 125 ή OSRAM ULTRA-VITALUX 300 WATT. Ράστερ: Aguatinta ή stochastic screen 70% 30 my. Vacum frame. (Οι εργασίες αυτής και της επόμενης ενότητας πραγματοποιούνται σε φως ημέρας, αλλά μακριά από απευθείας φωτισμό, αφού η ακτινοβολία του ήλιου σκληραίνει την πλάκα. Προτείνεται να καλύπτουμε τα τζάμια με χαρτί του μέτρου ή εφημερίδες, για βορεινά παράθυρα και να μισοκλείνουμε τα πατζούρια σε περίπτωση μεσημβρινών εργαστηρίων.) 3. Αφού έχει κοπεί η πλάκα (είναι μαλακό μέταλλο) με ψαλίδι, κοπίδι ή μαχαίρι κοπής μετάλλων στις διαστάσεις που θέλουμε και λειανθεί στα άκρα της, αφαιρούμε την προστατευτική της μεμβράνη.

4 Τοποθετούμε την πλάκα με την πράσινη (UV ευαίσθητη) πλευρά της προς τα επάνω, στο εσωτερικό του VACUM FRAME. Από επάνω της εφαρμόζουμε ακριβώς το φιλμ με την

γυαλιστερή πλευρά προς τα επάνω (εμουλσιόν με εμουλσιόν δηλαδή). Κλείνουμε το τζάμι του VACUM FRAME και το ενεργοποιούμε. Βεβαιωνόμαστε, με τους δακτυλίους του Νεύτωνα, ότι η πίεση ασκείται παντού στο φιλμ και ρυθμίζουμε το χρονόμετρο. Σκεπάζουμε με χοντρό χαρτόνι το σύμπλεγμα και ανάβουμε τη λάμπα. 5 Μετά από δυο λεπτά (χρόνος απαραίτητος για την ομογενοποίηση του φωτισμού της λάμπας και τη σταθερή λειτουργία της), αφαιρούμε το χαρτόνι και ενεργοποιούμε το χρονόμετρο. (Τα επαγγελματικά VACUM FRAME της βιομηχανίας για τις γραφικές κάνουν αυτές τις διαδικασίες από μόνα τους, ενώ ο χρόνος εκφώτισης για αυτά είναι σχεδόν ο μισός αφού έχουν ισχυρότερες λάμπες). Και εδώ ο χρόνος εκφώτισης διαφέρει ανάλογα με την ένταση της λάμπας, την απόστασή της από την πλάκα, την πυκνότητα του φιλμ και του τι ζητάμε στο τελικό έργο. Ενδεικτικά αναφέρουμε χρόνους για φυσιολογικής πυκνότητας αρνητικό με την λάμπα των 300w στα 60cm. Κάναμε δείγματα στα 24 ,18 και 12 λεπτά και διαλέξαμε τα 18 λεπτά. Πάντως η γ ενικ ή αρχή είναι ότι, όσο λιγ ότερο φωτίζεται η πλάκα, τόσο λιγότερο σκληραίνει το φωτοπολυμερικό υλικό, άρα φαγώνεται ευκολότερα από το νερό, άρα, τόσο πιο μαύρο τυπώνεται. (Η απόσταση της λάμπας από την πλάκα δεν είναι σταθερή. Ακολουθεί την αρχή να φωτίζει με την ίδια ένταση το κέντρο και τις γωνίες της πλάκας. Έτσι για μεγάλες πλάκες απομακρύνεται και για μικρές πλησιάζει, ώστε να κερδίζουμε χρόνο εκφώτισης.) 6 Με την ολοκλήρωση του χρόνου εκφώτισης, αφαιρούμε το φιλμ και τοποθετούμε στη θέση του, με την ίδια προσοχή, το ράστερ. Ίδια διαδικασία (με αυτή του σταδίου 7) για VACUM FRAME και ξαναάναμα της UV λάμπας (στάδιο 8). 7 Ενδεικτικά αναφέρουμε χρόνους δειγμάτων για τη δημιουργία της δικής μας πλάκας, 6, 8 και 10 λεπτά με την μέθοδο των σταυρωτών test strips. Για την δημιουργία 7 διαφορετικών πλακών/έργων με φιλμ της ιδίας περίπου πικνότητας, διαλέξαμε τέσσερις φορές το χρόνο των 6 λεπτών και τρεις τον χρόνο των 8 λεπτών. Γ. ΕΜΦΑΝΙΣΗ- ΠΛΥΣΙΜΟ- ΣΤΕΡΕΩΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ ΥΛΙΚΑ Λεκάνη, σφουγγάρι μαλακό ή μαλακό πινέλο, δέρμα chamois.

8. Σε μια λεκάνη με νερό 20-25οC τοποθετούμε την πλάκα με τρόπο που να σκεπάζεται πλήρως από το νερό. Απόλυτα σταθερός χρόνος σε αυτή τη φάση 1 λεπτό.

9. Αμέσως μετά και ούτε ένα δευτερόλεπτο αργότερα, με μαλακό πινέλο ή σφουγγάρι και για ένα ακόμα λεπτό αρχίζουμε να χαϊδεύουμε την επιφάνεια της πλάκας, που παραμένει σκεπασμένη με νερό, διώχνοντας τις φυσαλίδες που σχηματίζονται (κρατάμε σταθερούς χρόνους αν θέλουμε σταθερά και ίδια αποτελέσματα). Όσο περισσότερο παραπάνω στο νερό, τόσο πιο μπουκωμένα τα γκρι. 10. Βγάζουμε αμέσως την πλάκα από το νερό και μέσα σε εφημερίδες ή στυπόχαρτο αφαιρούμε, απαλά, τα πολλά νερά. (Προσοχή μη κολλήσουν χνούδια). 11. Με ένα στεγνό δέρμα chamois αφαιρούμε, απαλά, κάθε μορφή νερού ή ορατής υγρασίας. (Προσοχή σε αυτή τη φάση η πλάκα μας είναι ακόμα ευαίσθητη στα γδαρσίματα.) Η εργασία αυτή θέλει προσοχή, γιατί η οποιαδήποτε παραμονή σταγόνας νερού θα τυπωθεί αργότερα σαν σκούρη κηλίδα).

12. Όταν καμιά μορφή νερού δε θα φαίνεται στην πλάκα στεγνώνουμε με πιστολάκι μαλλιών στα 50cm με συνεχή μετακίνηση της δέσμης αέρα και μέχρι να σταματήσει να κολλά η πλάκα. Ενδεικτικός χρόνος 5 λεπτά για πλάκα 13 Χ 18 cm με 800 watt πιστολάκι. 13. Αφού έχει στεγνώσει πλέον για τα καλά η πλάκα τοποθετείται και πάλι στην UV ακτινοβολία. Στο παράδειγμά μας τα 20 λ επτά κ ρίνονται αρκετά για μια πλ άκ α που θα τυπώσει έως 50 αντίτυπα.

Δ. Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΛΑΚΑ ΣΤΟ ΧΑΡΤΙ ΥΛΙΚΑ Πρέσα χαλκογραφίας ( intaglio/ etched ). Χαρτιά: 230 gr από βαμβάκι (χαλκογραφίας) οποιουδήποτε εργοστασίου κατασκευάζει χαρτιά χαρακτικής. Μελάνη μαύρη: charbonnel Concentre και charbonnel 55985 ή όποιας άλλης εταιρίας παράγει μελάνια χαλκογραφίας. Μελάνια (επίσης χαλκογραφίας) σε διάφορα χρώματα. (Θα μας βοηθήσουν, είτε στις έγχρωμες αναπαραγωγές, είτε στο να πετύχουμε διαφοροποιήσεις στον τόνο ή την τελική απόχρωση του έργου.)

14. Απλώνουμε την μελάνη (από τη συσκευασία της) με σπάτουλα σε μια σκληρή και συνάμα λεία επιφάνεια (π.χ. κρύσταλλο ή πλαστικό) και την ξανααπλώνουμε, σαν να την τρίβουμε, για να ομογενοποιηθεί και να μαλακώσει. Σε περίπτωση που διαπιστώσουμε την ύπαρξη σκληρών κομματιών μελάνης (ξεραμένης) τα απομακρύνουμε. 15. Μεταφέρουμε τη μελάνη με τη σπάτουλα στην πλευρά της πλάκας με την εικόνα μας και πιέζοντας ελαφρά, φροντίζουμε όχι μόνο να απλωθεί σε όλη την επιφάνεια, αλλά και να πιεστεί μέσα στις χαραγματιές της. Σε αυτή τη φάση, το ρόλο της σπάτουλας μπορεί να παίξει μία παλαιά πιστωτική κάρτα τραπέζης ή η αστυνομική μας ταυτότητα, γιατί είναι μαλακές και δεν πρόκειται να πληγώσουν την πλάκα. (Κάθε πληγή στην πλάκα τυπώνεται.) 16. Με τη σπάτουλα απομακρύνουμε το εύκολα απομακρυνόμενο μελάνι. Με μια μπάλα ταρταλάν (λευκή σκληρή γάζα που δεν αφήνει χνούδι) και με κυκλικές κινήσεις που πιέζουν προς το βάθος την μελάνη, σπρώχνουμε τη μελάνη να χωθεί στο βάθος και της λεπτότερης χαραματιάς. Στη συνέχεια, με κομμάτια εφημερίδας και κινήσεις τελείως παράλληλες με την επιφάνεια της πλάκας, απομακρύνουμε με λεπτές κινήσεις τα τελευταία ίχνη μελάνης. Καθαρίζουμε γύρω-γύρω τις ακμές, για να μην έχουμε ίχνη μελάνης, που θα λερώσουν το χαρτί και είμαστε έτοιμοι για την εκτύπωση. Σε περίπτωση που η θερμοκρασία δωματίου είναι κάτω από τους συμβολικά 20οC, ζεσταίνουμε λ ίγο και ομοιόμορφα την πλάκα σε μάτι κουζίνας χλ ιαρό. Οι 20οC είναι μια θερμοκρασία που κρατά τη ρευστότητα της μελάνης σε ικανοποιητικά επίπεδα. 17. Τοποθετούμε την πλάκα στο μετακινούμενο τραπέζι της χαλκογραφικής πρέσας και με τη μελανωμένη επιφάνεια προς τα επάνω.

18. Ανοίγουμε τη νάιλον σακούλα όπου φυλάμε το μουσκεμένο μας από τα πριν χαρτί, κ αι το τοποθετούμε πάνω στην πλάκα, προσέχοντας να μη μετακινηθεί δεξιά ή αριστερά, από τη στιγμή που έστω και ένα ελάχιστο μέρος του ακουμπήσει στην πλάκα. Για το λόγο αυτό έχουμε υπολογίσει από τα πριν τις αποστάσεις που θα περισσεύουν γύρω-γύρω, ώστε όταν τυπωθεί το έργο να είναι ακριβώς στη σωστή θέση του χαρτιού, να μη γέρνει από τη μια ή την άλλη πλευρά και γενικά να δείχνει ότι «στέκεται σωστά» στη συγκεκριμένη επιφάνεια. 19. Πάνω από το χαρτί πέφτει η χοντρή τσόχα της πρέσας, που πάντα μεσολαβεί μεταξύ του μεταλλικού κυλίνδρου και του χαρτιού για να μην πληγώνονται (και τα δύο). Μετά από αυτό, αρχίζει η περιστροφή του βραχίονα της πρέσας με τέτοια κατεύθυνση ώστε το τρίο, πλάκα – χαρτί - τσόχα, να περάσει κάτω/ανάμεσα από τον κύλινδρο/νδρους. Η πίεση που ασκ είται είναι πολ ύ ισχυρή. Τόσο ισχυρή, που αναγ κ άζει τη μελ άνη να φύγ ει από τα βαθουλώματα της πλάκας και να κολλήσει στο χαρτί. Αν δεν είναι ισχυρή με τους σφικτήρες της πρέσας την αυξάνουμε. 20. Από την άλλη μεριά του κυλίνδρου έχει βγει το τρίο. Ανασηκώνουμε την τσόχα και βρίσκουμε από κάτω, σχεδόν κολλημένα το χαρτί και την πλάκα. Με απαλές κινήσεις για να μη τσακίσει, απομακρύνουμε το χαρτί και το απλώνουμε να στεγνώσει. Η πλάκα είναι έτοιμη να μελανωθεί και να τυπωθεί ξανά. Εάν δε σκοπεύουμε να συνεχίσουμε το τύπωμα, καθαρίζουμε όλο τον πάγκο και τα εργαλεία, ώστε να είναι έτοιμα για την επόμενη φορά. Τα μελάνια τα καθαρίζουμε με νέφτι. Όλα πρέπει να μείνουν σαν καινούργια. Η πλάκα έχει τρεις πιθανότητες: α) Να έχει χαλάσει ή ολοκληρώσει τα τυπώματα που ζητούσαμε από αυτήν. Την καταστρέφουμε τελείως και την πετάμε. β) Να περιμένουμε να ξανατυπώσουμε από αυτήν. Την καθαρίζουμε όσο καλύτερα μπορούμε, τη στεγνώνουμε και την αποθηκεύουμε τυλιγμένη σε πανάκι ή μαλακό χαρτί. γ) Δεν μας ενδιαφέρει ούτε να ξανατυπώσουμε από αυτή, ούτε να την καταστρέψουμε. Την κρατάμε με το μελάνι και όταν κάποτε αυτή στεγνώσει τελείως, την ανασύρουμε για επίδειξη. Έχω δει αρκετούς φίλους χαράκτες να εκθέτουν αυτές τις πλάκες μαζί με τα τυπώματά τους ή χώρια, ενώ η πιο ακραία περίπτωση είναι, αυτές οι πλάκες να είναι το ζητούμενο, το τελικό έργο και όχι η εκτύπωση από αυτές στο χαρτί. Τέτοιο έργο, για παράδειγμα, είναι το έργο του δασκάλου μου και συναγωνιστή στην ΠΑΠΟΚ της Αθήνας, χαράκτη Τάσου, που καλύπτει ολόκληρο τοίχο στην ALFA τράπεζα (γωνία Δωδεκανήσου και Εγνατίας) στην πλατεία Βαρδάρη της Θεσσαλονίκης. Το τυπωμένο στο χαρτί έργο, όταν στεγνώσει, υπογράφεται, αριθμείται, φυλάσσεται, εκτίθεται και πωλείται όπως και τα άλλα φωτογραφικά, χαρακτικά ή λοιπά πολλαπλά έργα.

Η ΦΩΤΟΧΑΡΑΚΤΙΚΗ ΒΗΜΑ –ΒΗΜΑ ΤΑ ΠΑΘΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΛΙΚΗΣ ΠΛΑΚΑΣ ΣΕ ΤΟΜΗ

ΤΑ ΠΑΘΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΛΙΚΗΣ ΠΛΑΚΑΣ ΣΕ ΤΟΜΗ

(Tα νούμερα των παραγράφων αναφέρονται στις αντίστοιχες παραγράφους του παραρτήματος ΒΗΜΑ – ΒΗΜΑ σε χρόνους).

4 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΕΚΦΩΤΙΣΗ Βγάζουμε από την πλάκα το προστατευτικό φιλμ και τοποθετούμε το θετικό φιλμ σε επαφή με την αφώτιστη και ανεμφάνιστη πλάκα. 5,6 ΕΚΘΕΣΗ Εκθέτουμε την πλάκα διαμέσου του θετικού φιλμ και σε δεύτερο χρόνο διαμέσου του ράστερ, στην UV ακτινοβολία. (360 nm μήκος κύματος). 8,9 ΠΛΥΣΙΜΟ Αφού απομακρύνουμε το φιλμ, πλένουμε την πλάκα που εκθέσαμε στην UV ακτινοβολία. Οι χρόνοι ποικίλουν ανάλογα με το πάχος της πλάκας και το βάθος της χάραξης που επιθυμούμε. Ξεπλένουμε με τρεχούμενο νερό. 12 ΣΤΕΓΝΩΜΑ Αφού απομακρύνουμε κάθε ίχνος νερού από την επιφάνεια της πλάκας, στεγνώνουμε με πιστολάκι. 13 ΣΤΕΡΕΩΣΗ Μετά το στέγνωμα, εκθέτουμε την εμφανισμένη πλάκα, ξανά στην UV ακτινοβολία, για τον ίδιο ή περισσότερο χρόνο. 15 ΜΕΛΑΝΩΜΑ Απλώνεις με σπάτουλα την παχύρευστη μελάνη και πιέζεις να πάει στα πιο βαθειά σημεία της χαραγμένης πλάκας. Το χρώμα είναι της αρεσκείας σου. 16 ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΜΑΛΑΝΗΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΣΣΕΥΕΙ Με ταρταλάν ή εφημερίδες και παράλληλες της επιφανείας κινήσεις αφαιρείς όλη τη μελάνη που μπορείς ή σε ενδιαφέρει, εκτός αυτής που είναι αποθηκευμένη στις εσοχές της χάραξης. 17, 18 ΤΟ ΧΑΡΤΙ Στην μετακινούμενη τράπεζα της τυπογραφικής πρέσας, φέρνεις το χαρτί σε επαφή με την πλάκα. 19 Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ Με την μεγάλη πίεση που ασκεί η πρέσα, το μελάνι φεύγει από τα βαθουλώματα της χαραγμένης πλάκας και μένει στο χαρτί. 20 ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ Απομακρύνουμε από την πλάκα το χαρτί για να στεγνώσει και ξαναμελανώνουμε. Αν όχι, καθαρίζουμε με διαλυτικό κατάλληλο για την μελάνη που χρησιμοποιούμε, στεγνώνουμε την πλάκα και αποθηκεύουμε για μελλοντική χρήση.

ΤΑ ΥΛΙΚΑ

ΠΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΜΕ

ΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

ΓΙΑΤΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ

Το εγχειρίδιο αυτό κυκλοφόρησε στην πρώτη του μορφή τον Σεπτέμβριο του 2002

σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων με την ευκαιρία του εργαστηρίου φωτοχαρακτικής,

που διοργάνωσε το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης

www.fkth.gr στις εγκαταστάσεις του

Κέντρου Χαρακτικής Ήλιος του Δήμου Νεάπολης Θεσσαλονίκης,.

Δακτυλογράφηση: Χριστίνα Παπαφράγκου

Όλα τα έργα της παρούσας έκδοσης είναι του συγγραφέα

από εκείνο το εργαστήριο.

Καρκατσέλης Βασίλης katselis@the.forthnet.gr