Μάθημα: Ισ ορία Σχολικό Έος: 2013 -2014¤σακίρης_Μόδη,...
26
Μάθημα: Ιστορία Σχολικό Έτος: 2013 - 2014 Τσακίρης Ανέστης - Μόδη Ελευθερία
Transcript of Μάθημα: Ισ ορία Σχολικό Έος: 2013 -2014¤σακίρης_Μόδη,...
Μάθημα: Ιστορία
Σχολικό Έτος: 2013-2014
Τσακίρης Ανέστης-Μόδη Ελευθερία
Περιεχόμενα
o Εισαγωγή
o Εκπαίδευση των Αγοριών
o Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης
o Εκπαίδευση των Γυναικών
o Συμπέρασμα
o Βιβλιογραφία
Εισαγωγή
o Όταν τον 4ο αιώνα ο χριστιανισμός νίκησε την ειδωλολατρία, υπήρχε σε όλητην αυτοκρατορία μια μορφή ελεύθερης εκπαίδευσης που δεν είχε υποστείθεμελιώδεις αλλαγές από την ελληνιστική εποχή, δηλαδή για ένα διάστημαπερίπου πέντε αιώνων
Εκπαίδευση των Αγοριών
o Η εκπαίδευση των αγοριών περιλάμβανετρία στάδια: την πρωτοβάθμια, τηδευτεροβάθμια και την ανώτερη
o Πρωτοβάθμια εκπαίδευση
o Αρχίζοντας από την ηλικία των επτά ετώνπερίπου, τα αγόρια (καμιά φορά και τακορίτσια) στέλνονταν σε έναν πρώτοδάσκαλο, το γραμματιστή, που τουςδίδασκε το αλφάβητο, ανάγνωση, γραφήκαι αριθμητική. Αυτά ήταν βέβαια εντελώςστοιχειώδη και ο γραμματιστής, πουσυνήθως ασκούσε το επάγγελμά τουιδιωτικά και δεν διέθετε τυπικά προσόντα,κατείχε αρκετά χαμηλή θέση στην κοινωνία–ελάχιστα καλύτερη από τη θέση ενόςτεχνίτη
Εκπαίδευση των Αγοριών
o Δευτεροβάθμια εκπαίδευση
o Για ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού η εκπαίδευση σταματούσε στοπρωτοβάθμιο επίπεδο
o Στο επόμενο στάδιο, δηλαδή το δευτεροβάθμιο, βρισκόταν ένας διαφορετικός (καιαρκετά καλοπληρωμένος) δάσκαλος, ο γραμματικός, που δεν δίδασκε τόσογραμματική με τη σημερινή έννοια –αν και το έκανε κι αυτό- όσο μερικούςεπιλεγμένους «κλασικούς» συγγραφείς, κυρίως ποιητές, και πάνω απ’ όλα τονΌμηρο
Εκπαίδευση των Αγοριών
o Δευτεροβάθμια εκπαίδευση
o Η μέθοδος που ακολουθούσε ο γραμματικός στην Ύστερη Αρχαιότητα μας είναιγνωστή με αρκετές λεπτομέρειες:
o Η διόρθωσις ήταν η σύγκριση των κειμένων που κρατούσαν ο δάσκαλος και οιμαθητές, για να εξακριβωθεί αν ήταν εντελώς όμοια, κάτι που δεν μπορούσενα θεωρηθεί εξαρχής δεδομένο
o Κατόπιν ακολουθούσε η απαγγελία του κειμένου (ανάγνωσις), με τονκατάλληλο χρωματισμό. Αυτό έπρεπε να γίνει γιατί στην Αρχαιότητα οι λέξειςγράφονταν χωρίς να χωρίζονται και χωρίς στίξη
Εκπαίδευση των Αγοριών
o Δευτεροβάθμια εκπαίδευση
o Η μέθοδος που ακολουθούσε ο γραμματικός στην Ύστερη Αρχαιότητα μας είναιγνωστή με αρκετές λεπτομέρειες:
o Αφού το κείμενο διαβαζόταν δυνατά, έπρεπε να ερμηνευτεί, πρώτα γλωσσικά(μιας και η γλώσσα του Ομήρου και των άλλων αρχαίων ποιητών δεν ήτανγενικά κατανοητή), και έπειτα ιστορικά, με την έννοια ότι τα ονόματαδιαφόρων μυθικών προσώπων, όπως και τα γεωγραφικά τοπονύμια, έπρεπενα ταυτιστούν και να απομνημονευτούν (εξήγησις)
Εκπαίδευση των Αγοριών
o Δευτεροβάθμια εκπαίδευση
o Η μέθοδος που ακολουθούσε ο γραμματικός στην Ύστερη Αρχαιότητα μας είναιγνωστή με αρκετές λεπτομέρειες:
o Τέλος, η κρίσις αφορούσε όχι τόσο τη φιλολογική κριτική, όσο το ναπροβληθούν τα ηθικά διδάγματα που μπορούσαν να αντληθούν από τααρχαία κείμενα
Εκπαίδευση των Αγοριών
o Δευτεροβάθμια εκπαίδευση
o Η μελέτη των ποιητών συμπληρωνόταν απότη μελέτη της γραμματικής, που διδασκότανσυνήθως από το εγχειρίδιο του Διονυσίουτου Θρακός (1ος αιώνας π.Χ.). Αυτό τοβιβλίο, που διατήρησε το τεράστιο κύροςτου σε ολόκληρη τη βυζαντινή περίοδο,βασικά δεν περιείχε τίποτα περισσότεροαπό μια ταξινόμηση της γλώσσας: φωνήεντακαι σύμφωνα, την ποσότητα των φωνηέντων(δηλαδή αν ήταν βραχέα, μακρά ή δίχρονα),τις διφθόγγους, τα οχτώ μέρη του λόγου,τους αριθμούς, την κλίση ονομάτων καιρημάτων, και ούτω καθεξής
Εκπαίδευση των Αγοριών
o Δευτεροβάθμια εκπαίδευση
o Με αυτά τα εφόδια ο μαθητής έπρεπε να αντιμετωπίσει έναν αριθμό ασκήσεων,τα προγυμνάσματα, που ήταν προσεχτικά διαβαθμισμένα και καθορισμένα. Απόαυτά τα τέσσερα ή πέντε πρώτα είδη γίνονταν στο δευτεροβάθμιο σχολείο, ενώτα υπόλοιπα ανήκαν στον ανώτερο κύκλο σπουδών. Στο εγχειρίδιο του Ερμογένηαπαριθμούνται τα δώδεκα προγυμνάσματα
Εκπαίδευση των Αγοριών
o Δευτεροβάθμια εκπαίδευση
o Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στην οποία οιφιλολογικές σπουδές κατείχαν κυρίαρχη θέση,περιλάμβανε επίσης τέσσερα μαθήματαθετικών επιστημών (το μεσαιωνικόQuadrivium), δηλαδή αριθμητική, γεωμετρία,αστρονομία και μουσική θεωρία, τα οποίααποτελούσαν αυτό που ονομάζεται εγκύκλιοςπαιδεία, δηλαδή γενική, «κυκλική»εκπαίδευση. Αυτός ο όρος εμφανίζεται συχνάστα βυζαντινά κείμενα, αλλά είναι δύσκολο ναπει κανείς κατά πόσο εκείνοι που είχαν λάβειαυτή την «εγκύκλιο παιδεία» είχανπραγματικά σπουδάσει όλα ή κάποιο από ταπαραπάνω επιστημονικά μαθήματα ή απλώςείχαν περάσει από το δευτεροβάθμιο σχολείο
Εκπαίδευση των Αγοριών
o Ανώτερη εκπαίδευση
o Την ανώτερη εκπαίδευση την παρείχανρήτορες ή σοφιστές, αλλά μόνο στιςμεγάλες πόλεις
o Αν ο ρήτορας/σοφιστής κατείχε μιακαθιερωμένη έδρα, τότε διορίζονταναπό την τοπική βουλή, έπαιρνε μισθόκαι απολάμβανε διάφορες άλλεςαπαλλαγές
o Αν αντίθετα δούλευε ιδιωτικά, όπωςέκαναν πολλοί, τότε ζούσεαποκλειστικά από τα δίδακτρα
o Υπήρχε ένας εγγενής ανταγωνισμόςανάμεσα στους καθηγητές, που καμιάφορά ξέσπαγε σε τσακωμούς καιαπαγωγές μαθητών
Εκπαίδευση των Αγοριών
o Ανώτερη εκπαίδευση
o Τα αγόρια συνήθως άρχιζαν την ανώτερηεκπαίδευση σε ηλικία δεκαπέντε χρόνων καισυνέχιζαν όσο τους επέτρεπαν τα μέσα πουδιέθεταν ή τους υπαγόρευε η επιθυμία τους
o Ολόκληρος ο κύκλος των σπουδών διαρκούσεπερίπου πέντε χρόνια, αλλά πολλοίσταματούσαν μετά από δύο ή τρία
o Φυσικά οι περισσότεροι σπουδαστέςπροέρχονταν από ευκατάστατες οικογένειεςβουλευτών, κυβερνητικών αξιωματούχων καινομικών
o Δεν υπάρχει τρόπος να υπολογιστεί αριθμόςσπουδαστών, αλλά δεν θα ήταν λάθος το ότιστα μεγάλα αστικά κέντρα θα ανερχόταν σεεκατοντάδες μάλλον παρά σε χιλιάδες
Εκπαίδευση των Αγοριών
o Ανώτερη εκπαίδευση
o Εκτός από τη ρητορική, που αποτελούσε το κύριο αντικείμενο της ανώτερηςεκπαίδευση, διδάσκονταν και μερικά πιο εξειδικευμένα θέματα: η φιλοσοφία (πουπεριλάμβανε κατά κανόνα αυτό που σήμερα ονομάζουμε θετικές επιστήμες), ηιατρική, η νομική κ.ά.
o Δεν υπήρχε όμως στον αρχαίο κόσμο τίποτε αντίστοιχο με πανεπιστήμιο, με τηνέννοια μιας οργανωμένης ομάδας καθηγητών με διάφορες ειδικότητες, οι οποίοινα προσφέρουν ένα πρόγραμμα σπουδών που να καταλήγει στην απόκτηση ενόςπτυχίου. Η σχολή της Αλεξάνδρειας και η σχολή της Κωνσταντινούποληςβρίσκονταν πιο κοντά στη δική μας αντίληψη περί πανεπιστημίου
Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης
o Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούποληςλειτούργησε από το 425 (ιδρύθηκε από τοΘεοδόσιο Β’) μέχρι το 1025 και από το 1045μέχρι το 1453 (δηλαδή με διακοπή είκοσιετών, κατά τη διάρκεια των οποίων μόνοιδιωτικές σχολές χωρίς κρατική-αυτοκρατορική προστασία και χορηγίαλειτουργούσαν)
o Η ίδρυση και λειτουργία του πανεπιστημίουβασιζόταν στην ανάγκη της κεντρικήςδιοίκησης για εξαιρετικά ικανούς δημόσιουςυπάλληλους, οι οποίοι χρειάζονταν για ναδιεκπεραιώσουν κρατικές υποθέσεις, όπωςαποστολές σε ξένους λαούς, καιαντιμετώπιση σοβαρών ζητημάτωνδημοσιονομίας και κρατικής διοίκησης
Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης
o Βασικό χαρακτηριστικό του ήταν η μηδιδασκαλία της θεολογίας (σε αντίθεση με τιςανάλογες πανεπιστημιακές σχολές τηςΔύσης). Αυτό οφειλόταν στην ιδιαίτερηαντίληψη των Βυζαντινών περί θεολογίας: ηθεολογία γι’ αυτούς ήταν αποτέλεσμα τηςθεοπτίας (της άμεσης γνώσης και εμπειρίαςτου Θεού που είχαν οι άγιοι κατά τη φώτισήτους) και ως τέτοια δε θα μπορούσε ποτέ ναγίνει αντικείμενο μιας λογικής και«επιστημονικής» προσέγγισης
o Όταν ίδρυσε το πανεπιστήμιο ο Θεοδόσιος Β’διόρισε 31 καθηγητές: δέκα Έλληνες και δέκαΛατίνους (για να διδάσκουν γραμματική),πέντε Έλληνες και τρεις Λατίνους (για ναδιδάσκουν ρητορική), δύο νομική και ένανφιλοσοφία
Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης
o Το πανεπιστήμιο είχε στη βιβλιοθήκη τουόταν ξεκίνησε 120.000 τόμους, αλλά το 476τα περισσότερα καταστράφηκαν σε πυρκαγιά
o Επί Ιουστινιανού απαγορεύτηκε ναδιδάσκουν καθηγητές που δεν ήτανχριστιανοί, και για να αυξηθεί το κύρος τουπανεπιστημίου ο Ιουστινιανός δήμευσε τιςπεριουσίες των δύο άλλων μεγάλων σχολώντης εποχής: της Σχολής των Αθηνών, πουήταν φημισμένη για τη φιλοσοφία, και τηςΣχολής της Γάζας, που ήταν φημισμένη για τηρητορική. Παράλληλα, απαγόρευσε ναδιδάσκεται η νομική εκτός από τοΠανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης και τιςσχολές της Βηρυτού και της Αλεξάνδρειας.
Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης
o Από τα τέλη, όμως, του 7ου μέχρι και τον 10ο αιώνα το Πανεπιστήμιο τηςΚωνσταντινούπολης συναντά πολλά εμπόδια από την Εκκλησία και τουαριστοκράτες και τελικά κλείνει με απόφαση του αυτοκράτορα ΚωνσταντίνουΗ’ ή του Φωκά το 1025
o Το 1045, χάρη στην πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Θ’ μονομάχου καιεξαιτίας της αποκαρδιωτικής κατάστασης, κυρίως της νομικής επιστήμης,ανασυστήθηκε το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης και οργανώθηκεακολουθώντας μια αυστηρή δομή: χωριζόταν σε δύο ανεξάρτητες σχολές,νομικής και φιλοσοφίας.
Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης
o Νομική σχολή
o Στη νομική σχολή υπήρχε διευθυντής και πολλοί καθηγητές, οι οποίοι δίδασκαν σεγενικές γραμμές ιστορία της νομικής επιστήμης και τους κώδικες των νόμων πουήταν σε ισχύ. Επίσης διδάσκονταν η ελληνική και η λατινική γλώσσα για τη σωστήανάγνωση και ερμηνεία των ήδη υπαρχόντων αλλά και για τη δημιουργία νέωννόμων. Μάλιστα ο Κωνσταντίνος Θ’ θέσπισε να μην ασκεί κανείς άλλος την νομικήεπιστήμη σε όλη την επικράτεια, παρά μόνο οι απόφοιτοι της Νομικής τηςΚωνσταντινούπολης
Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης
o Σχολή της Φιλοσοφίας
o Στη σχολή της φιλοσοφίας υπήρχε επίσης ένας διευθυντής και τρεις άλλοικαθηγητές, οι οποίοι δίδασκαν γραμματική, ρητορική και διαλεκτική. Τα δύο πιοσπουδαία μαθήματα ήταν η ρητορική και η διαλεκτική και σε αυτά επιδίδονταν οιφοιτητές κατά το μεγαλύτερο μέρος των σπουδών τους. Ο καθηγητής μάλιστα τηςρητορικής είχε το καθήκον να εκφωνεί δύο δημόσιους λόγους: έναν στην αρχή τουνέου έτους για να εξυμνήσει το έργο του αυτοκράτορα και έναν το Πάσχα για ναεξυμνήσει τον πατριάρχη
Εκπαίδευση των Γυναικών
o Η μόρφωση ήταν τόσο σημαντικόπολιτισμικό αγαθό για τους Βυζαντινούς,που επέβαλλε την αυξημένων απαιτήσεωνεκπαίδευση, τόσο των ανδρών όσο και τωνγυναικών. Μάλιστα υπάρχουν μαρτυρίεςότι οι πριγκίπισσες του οίκου τωνΚομνηνών και των Παλαιολόγων ήτανιδιαίτερα μορφωμένες και μπορούσαν νασυζητούν με τους αυτοκράτορες και τουκαθηγητές του πανεπιστημίου με άνεσηκαι ελευθερία
o Είναι σημαντικό ότι η αποκατάσταση τωνεικόνων προωθήθηκε από δύο γυναίκες:τις αυτοκράτειρες Ειρήνη και Θεοδώρα
Εκπαίδευση των Γυναικών
o Επίσης, υπήρχαν και εξέχουσες φυσιογνωμίες λογίων βυζαντινών γυναικών,όπως η Αλεξανδρινή φιλόσοφος Υπατία, η ποιήτρια Κασσιανή, η ιστορικόςΆννα Κομνηνή και πολλές γυναίκες γιατροί, οι οποίες κατά πολύ υπερείχαν σεπαιδία από τους άρρενες συναδέλφους τους.
o Οι Βυζαντινοί θέλησαν να είναι κοινό κτήμα όλων των ανθρώπων ταπολιτιστικά αγαθά που παρήγαγαν και να απολαμβάνουν όσο το δυνατόπερισσότεροι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ένα ανώτερο επίπεδο μόρφωσης
Εκπαίδευση των Γυναικών
o Μάλιστα, είναι συχνό το φαινόμενοσε κείμενα των Δυτικών να γίνεταιαναφορά της μόρφωσης τωνΒυζαντινών και των εξευγενισμένωντρόπων ζωής τους. Ως αποτέλεσμα, οιΒυζαντινοί διακρίνονταν από τουςάλλους λαούς της εποχής για τοιδιαίτερα αυξημένο αίσθημαπνευματικής ελευθερίας που τουςδιακατείχε και αυτό αποδεικνύεταικαι από τη ιστορία τους, με τιςέντονες και συχνές πολιτιστικές,φιλοσοφικές και θεολογικές διαμάχες
Συμπέρασμα
o Στην εργασία αυτή, μιλήσαμε για την εκπαίδευση στο Βυζάντιο
o Αρχικά, αναφερθήκαμε στην εκπαίδευση των αγοριών, η οποία ξεκινούσεστην ηλικία των επτά ετών. Ένα μικρό μέρος των μαθητών συνέχιζε στηδευτεροβάθμια εκπαίδευση και ακόμη λιγότεροι στον ανώτερο κύκλοσπουδών, που είχε διάρκεια πέντε ετών
o Στη συνέχεια μιλήσαμε για το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης και τιςδύο σημαντικές του σχολές, της νομικής και της φιλοσοφίας. Είδαμε ότιξεκίνησε τη λειτουργία του το 425 από το Θεοδόσιο Β’ και έκλεισε οριστικά μετην Άλωση της Πόλης το 1453
o Τέλος, αναφερθήκαμε και στην εκπαίδευση των γυναικών στο Βυζάντιο, ηοποία ήταν υψηλού επιπέδου και έχουμε σημαντικά παραδείγματα πολύμορφωμένων Βυζαντινών γυναικών
o Απ’ όλα τα παραπάνω συμπεραίνουμε, ότι το επίπεδο μόρφωσης καιεκπαίδευσης στο Βυζάντιο ήταν ιδιαίτερα υψηλό για την εποχή, και ότι ημόρφωση ήταν ένα σημαντικό πολιτιστικό αγαθό και το ιδανικό του κάθεΒυζαντινού. Ένιωθε τον πολιτισμό του κομμάτι του εαυτού του
Βιβλιογραφία
o Αθανασόπουλος Κ., Βυζαντινός και Δυτικός Κόσμος Τόμος Α’: Συγκλίσεις καιΑποκλείσεις, σελ. 57-66
o Mango Cyril, Βυζάντιο – Η Αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, σελ 151-177
