(ΕΞΩΦΥΛΛΟ)lyk-agrou.ker.sch.gr/.../joomla15/lykagrou/seismos-2013.docx · Web viewΟ...

ΣΕΙΣΜΟΣ: Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Πρόλογος….......................................................................................................... 5

2. Ιστορική αναδρομή σεισμών…............................................................................ 7

2.1. Παγκόσμιοι σεισμοί....................................................................................... 8

2.2. Φονικοί σεισμοί στην Ελλάδα...................................................................... 12

2.3. Καταστροφικοί σεισμοί στο Ιόνιο................................................................. 16

3. Δημιουργία σεισμών…........................................................................................ 18

3.1. Θεωρία λιθοσφαιρικών πλακών................................................................... 19

3.2. Τύποι σεισμών που γεννώνται στο γήινο φλοιό…........................................ 20

3.3. Κατηγοριοποίηση των σεισμών του φλοιού της Γης ανάλογα με το βάθος

τους............................................................................................................... 22

3.4. Κλίμακες σεισμών........................................................................................... 23

3.5. Σεισμικά κύματα............................................................................................. 25

3.6. Οργανολογία μέτρησης των σεισμών............................................................. 28

4. Πρόγνωση σεισμών……....................................................................................... 33

4.1. Μέθοδος πρόγνωσης σεισμών του Ηλία Τσιάπα…....................................... 34

4.2. Μέθοδος της ομάδας ΒΑΝ.............................................................................. 36

5. Προσεισμικά φαινόμενα….................................................................................... 40

5.1. Ζώα και σεισμοί.............................................................................................. 40

5.2. Φαινόμενα που σχετίζονται με αλλαγές στο φλοιό της γης….........................44

5.3. Προσεισμικά σήματα....................................................................................... 49

5.4. Αλλαγή της κατακόρυφης διάδοσης των ελαστικών κυμάτων...................... 51

6. Επιπτώσεις........................................................................................................... 53

6.1. Επιπτώσεις σεισμών στον άνθρωπο................................................................ 53

6.2. Επιπτώσεις σεισμών στα έργα των ανθρώπων............................................... 55

6.3. Επιπτώσεις σεισμών στην κοινωνία - οικονομία............................................ 56

2


6.4. Επιπτώσεις σεισμών στο φυσικό περιβάλλον................................................. 57

7. Αντισεισμική προστασία………........................................................................... 59

8. Πηγές-βιβλιογραφία………………….................................................................. 63

3


ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ:

ΑΝΘΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ

ΚΑΡΚΟΥ ΜΑΡΙΑ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣ ΣΠΥΡΟΣ

ΠΟΡΦΥΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

ΓΛΩΣΣΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΣΣΙΑΝΗ

ΚΟΡΩΝΑΚΗ ΑΦΡΟΔΙΤΗ

ΜΗΛΙΩΤΗ ΕΛΠΙΔΑ

ΜΟΥΖΑΚΙΤΗ ΕΥΤΕΡΠΗ

ΒΑΣΙΛΑΚΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ

ΚΑΛΟΥΔΗ ΑΝΤΖΕΛΑ

ΚΑΛΟΥΔΗ ΤΖΕΝΗ

ΚΟΥΡΣΑΡΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ

ΛΕΥΘΕΡΙΩΤΗ ΙΩΑΝΝΑ

ΜΟΥΖΑΚΙΤΗ ΕΛΠΙΔΑ

ΜΟΥΖΑΚΙΤΗ ΜΑΡΙΑ

ΜΟΥΖΑΚΙΤΗ ΣΟΦΙΑ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΕΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ (ΠΕ 04.01)

4


ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο σεισμός, ένα πανάρχαιο φαινόμενο και μάλιστα προγενέστερο της ανθρώπινης ύπαρξης, προκαλούσε και προκαλεί δέος. Επομένως δεν θα μπορούσε παρά να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης από τα πρώτα βήματα του ανθρώπου πάνω στη Γη.

Οι πιο αξιόπιστες μαρτυρίες, είναι τα κείμενα των Ελλήνων φιλοσόφων και ιστορικών, στα οποία βρίσκουμε μοναδικές περιγραφές σεισμικών φαινομένων, επιτυχημένες προγνώσεις χτυπημάτων του Εγκέλαδου, ακόμη και αναφορές για τα γνωστά "τσουνάμι", τα παλιρροϊκά κύματα, τα οποία σήμερα αποτελούν πεδίο πρόκλησης μεταξύ των επιστημόνων. Από τον 4ο π.Χ. αιώνα είχαν συντάξει χάρτες σεισμικής επικινδυνότητας και είχαν περιγράψει με μοναδική ακρίβεια το φαινόμενο, που σήμερα οι ειδικοί ερευνούν και αποκαλούν "ρευστοποίηση εδάφους", δηλαδή τη στιγμιαία συμπεριφορά του χώματος ως ρευστού.

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Εγκέλαδος, γιος του Τάρταρου και της Γης, αλλά κι επικεφαλής των Γιγάντων, προκαλεί τους σεισμούς. Υπάρχουν πολλοί μύθοι γι' αυτόν. Ο επικρατέστερος αναφέρει ότι η θεά Αθηνά επιχείρησε να τον σκοτώσει εκτοξεύοντας εναντίον του τη Σικελία, που τον καταπλάκωσε. Η επιλογή της περιοχής, που είναι ηφαιστειογενής και πλήττεται συχνά από σεισμούς, δεν είναι καθόλου τυχαία. Κάθε φορά που ο Εγκέλαδος κινείται ή αναστενάζει προκαλεί σεισμούς ή εκρήξεις ηφαιστείων. Οι αρχαίοι Έλληνες κατέτασσαν το σεισμό στις "Διοσημίες", δηλαδή στα φαινόμενα που έστελνε ο Δίας για να προειδοποιήσει και να τιμωρήσει τους ανθρώπους. Θεωρούσαν επίσης ότι ο Ποσειδώνας σείει τη γη, γι' αυτό αποκαλείται "ενοσήγαιος", "ενοσίχθων" και "γαιήοχος".

Επίσης πίστευαν ότι ήταν αποτέλεσμα της συμπίεσης ατμών στο εσωτερικό της γης ή ακόμα και κραδασμός του εδάφους από το σπαρτάρισμα του γιαπονέζικου γατόψαρου. Σήμερα ερμηνεύεται ως η εδάφικη δόνηση που γεννιέται κατά τη διατάραξη της μηχανικής ισσοροπίας των πετρωμάτων στο εσωτερικό της γης, από φυσικές αιτίες και κατά συνέπεια ένα φυσικό φαινόμενο που μπορεί να προκαλέσει πολλές απώλειες τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και σε υλικά αγαθά.

Ο σεισμός είναι φαινόμενο το οποίο εκδηλώνεται συνήθως χωρίς σαφή προειδοποίηση, δεν μπορεί να αποτραπεί και παρά τη μικρή χρονική διάρκεια του, μπορεί να προκαλέσει μεγάλες υλικές ζημιές στις ανθρώπινες υποδομές με επακόλουθα σοβαρούς τραυματισμούς και απώλειες ανθρώπινων ζωών. Ακόμα, πιθανή είναι η ενεργοποίηση άλλων γεωλογικών φαινομένων όπως η ρευστοποίηση εδαφών, οι καταπτώσεις βράχων, οι κατολισθήσεις και τα θαλάσσια κύματα βαρύτητας (τσουνάμι).

Δύο περίπου δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε περιοχές που βρίσκονται στις μεγάλες σεισμικές ζώνες της γης, κάτω από τη συνεχή απειλή του σεισμικού κινδύνου και αρκετές χιλιάδες απ’αυτούς χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους από τους σεισμούς. Ζούμε σε μια χώρα που κατέχει τη πρώτη θέση σεισμικότητας στην Ευρώπη και έκτη σε παγκόσμιο επίπεδο.

5


Είναι επιβεβλημένη η ανάγκη ενημέρωσης και προετοιμασίας των μαθητών και γενικότερα της σχολικής κοινότητας για την αντιμετώπιση ενός πιθανού γεγονότος.

6


2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΕΙΣΜΩΝ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟI

1906 ΗΠΑ (California, San Francisco) – 7,8 ρίχτερ – Νεκροί: 3.000 1908 Ιταλία (Messina) – 7,5 ρίχτερ – Νεκροί: 25.926 1923 Ιαπωνία (Tokyo-Yokohama) – 8,3 ρίχτερ – Νεκροί: 142.800 1936 Πακιστάν (Quetta) – 7,5 ρίχτερ – Νεκροί: 35.000 1939 Χιλή (Concepcion) – 8,3 ρίχτερ – Νεκροί: 28.000 1939 Τουρκία (Erzincan) – 8,0 ρίχτερ – Νεκροί: 36.740 1960 Μαρόκο (Agadir) – 5,9 ρίχτερ – Νεκροί: 12.000 1970 Περού (Chimbote) – 7,7 ρίχτερ – Νεκροί: 67.000 1976 Κίνα (Tangshan) – 8,0 ρίχτερ – Νεκροί: 290.000 1976 Γουατεμάλα (Guatemala City) – 7,5 ρίχτερ – Νεκροί: 22.084 1985 Μεξικό (Mexico City) – 8,1 ρίχτερ – Νεκροί: 10.000 1988 Αρμενία (Spitak) – 6,9 ρίχτερ – Νεκροί: 25.000 1989 ΗΠΑ (California, San Francisco) – 7,0 ρίχτερ – Νεκροί: 68 1995 Ιαπωνία (Kobe) – 7,2 ρίχτερ – Νεκροί: 6.348 1999 Τουρκία (Kociael) – 7,4 ρίχτερ – Νεκροί: 19.118 2004 Ινδικός Ωκεανός – 9,2 ρίχτερ & Τσουνάμι – Νεκροί: 230.000 2008 Σιτσουάν – 8,0 ρίχτερ – Νεκροί: 68.000 2010 Χιλή (Maule Region) – 8,8 ρίχτερ – Νεκροί: 486 2011 Ιαπωνία – 8,9 ρίχτερ & Τσουνάμι – Νεκροί: 18.879

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΜΕΡΟΣ ΜΕΓΕΘΟΣ ΣΕΙΣΜΟΥ26/6/1926 Ρόδος 8.0 R30/8/1926 Σπάρτη 7.2 R26/9/1932 Χαλκιδική 7.0 R12/8/1953 Κεφαλονιά 7.2 R30/4/1954 Καρδίτσα 7.0 R09/7/1956 Αμοργός 7.5 R19/2/1968 Άγιος Ευστράτιος 7.1 R20/6/1978 Θεσσαλονίκη 6.5 R15/6/1995 Αίγιο 6.1 R

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

2.1. ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΙ ΣΕIΣΜΟΙ

7


9,5 Ρίχτερ. Είναι το μέγεθος του ισχυρότερου σεισμού που έχει καταγραφτεί ποτέ και έγινε στην Βόρεια Χιλή το 1960. Τον ακολούθησε ένα τσουνάμι με κύματα ύψους 25 μέτρων. Καθώς η περιοχή ήταν αραιοκατοικημένη δεν ήταν ο φονικότερος που γνωρίζουμε.

9,3 Ρίχτερ. Ινδικός ωκεανός 2004. Ο σεισμός της 26 Δεκεμβρίου 2004 στον Ινδικό Ωκεανό ήταν μια από τις χειρότερες φυσικές καταστροφές της σύγχρονης ιστορίας. Το πρωί εκείνης της ημέρας, ένας σεισμός μεγέθους 9,3 της κλίμακας Ρίχτερ χτύπησε βόρεια του νησιού Σουμάτρα της Ινδονησίας. Το σεισμό ακολούθησε τσουνάμι που έπληξε πολλές χώρες και έφτασε μέχρι και τα παράλια της Ανατολικής Αφρικής. Ο τελικός απολογισμός ήταν 186.983 νεκροί, 42.883 αγνοούμενοι, και πάνω από ένα εκατομμύριο άστεγοι.

9,2 Ρίχτερ. Αλάσκα 1964. Το 1964 συνέβη ο ισχυρός σεισμός γνωστός ως "σεισμός της Μεγάλης Παρασκευής", με επίκεντρο ακατοίκητη περιοχή της Αλάσκα, ο οποίος κατατάσσεται ως ο τρίτος ισχυρότερος καταγεγραμμένος σεισμός παγκόσμια, με μέγεθος 9,2. Ο απολογισμός του ήταν 131 νεκροί και καταστροφή αρκετών χωριών και οικισμών.

9,0 Ρίχτερ. Καμτσάτκα Ρωσία 1952. Στης 4 Νοεμβρίου του 1952 ένας ισχυρός σεισμός με επίκεντρο στα ανοιχτά της χερσονήσου Καμτσάτκα, στην ανατολική Ρωσία πυροδότησε ένα γιγάντιο κύμα. Το τσουνάμι έπληξε εκτός από την Καμτσάτκα τα νησιά Kuril και πολλές περιοχές της Από Ανατολής και της Ρωσίας. Προκάλεσε σημαντικές ζημιές και σκότωσε πολλούς αθώους.

9,0 Ρίχτερ. Cascadia Η.Π.Α. 1700. Αυτός ο σεισμός είναι ο μεγαλύτερος γνωστός σεισμός που συνέβη στις τότε 48 πολιτείες των ΗΠΑ. Έπληξε την περιοχή Cascadia, μια περιοχή που έκτινε 600 μίλια επί της δυτικής ακτογραμμής των Ηπα, η οποία περιλαμβάνει τις εξής πολιτείες: βόρεια Καλιφόρνια, Όρεγκον, Ουάσιγκτον, και τη νότια Βρετανική Κολομβία. Ο σεισμός δημιούργησε ένα τσουνάμι το οποίο δεν έπληξε μόνο τα παράλια του Ειρηνικού , αλλά και διέσχισε τον Ειρηνικό Ωκεανό μέχρι την Ιαπωνία, όπου και κατέστρεψε αρκετά παράκτια χωριά. Από γραπτές σημειώσεις για τις ζημιές στην Ιαπωνία εντοπίζουμε το σεισμό το βράδυ της 26 Ιανουαρίου του 1700.

8,8 Ρίχτερ. Maule Χιλή 2010. Στις 27 Φεβρουαρίου 2010, η Χιλή επλήγη από ένα σεισμό της τάξης των 8,8 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Οι νεκροί ανήλθαν σε τουλάχιστον 1000 άτομα, με τις ζημιές να εκτιμούνται στα 11-22 δισεκατομμύρια ευρώ, περίπου το 10-15% του εθνικού προϊόντος της Χιλής.

8,8 Ρίχτερ. Εκουαδόρ1906. Ο καταστροφικός σεισμός των 8.2 ρίχτερ με επίκεντρο στα ανοικτά των ακτών του Ισημερινού και της Κολομβίας,

8


δημιούργησε ένα τσουνάμι το οποιο σκότωσε ακαριαία 1500 ανθρώπους. Το κύμα απλώθηκε σε ολόκληρη την ακτογραμμή της Κεντρικής Αμερικής καθώς και μέχρι το San Francisco και τα παράλια της Ιαπωνίας.

8,7 Ρίχτερ. Νησιά Rat, Αλάσκα 1965

8,7 Ρίχτερ. Λισαβόνα, Πορτογαλία 1755. Ο σεισμός κτύπησε την λισαβόνα την ημερα των "Αγίων πάντων" την ώρα που οι περισσότεροι κάτοικοι βρίσκονταν στην εκκλησια. Τα περισσότερα πέτρινα κτίρια της εποχής κατέρρευσαν καταπλακώνοντας όσους βρίσκονταν μέσα, ενώ όσοι προσπάθησαν να βρούν καταφύγιο σε κάποια παραλια πνίγηκαν από τα κύματα. Το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Λισαβόνας χάθηκαν στα συντρίμμια ενώ οι επιζήσαντες αντιμετώπισαν αρκετές δυσκολίες.

8,6 Ρίχτερ. Βόρεια Σουμάτρα της Ινδονησίας 2005. 1400 είναι ο αριθμός των ανθρώπων που έχασαν την ζωή τους, πάνω από πεντακόσιοι τραυματίστηκαν ενώ εκατοντάδες κτίρια καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Σαν Φραντζισκο (1906)

Ένας από τους πιο σημαντικούς σεισμούς στην ιστορία της ανθρωπότητας συνέβη στις 18 Απρίλη του 1906 στο Σαν Φρανσίσκο. Ο σεισμός αυτός βρισκεται στους πιο σημαντικούς της ιστορίας όχι τόσο για το μέγεθός του αλλά κυρίως λόγω της γνώσης που αποκτήθηκε απ’ αυτόν. Συνέβη σε μια εποχή που οι αμερικανικές μεγαλουπόλεις, μια εκ των οποίων και το Σαν Φρανσίσκο, άρχιζαν να παίρνουν τα χαοτικά χαρακτηριστικά τους. Τεράστια συγκέντρωση πληθυσμού καθως και οι ογκώδεις κατασκευές. Λέγεται πως εάν δεν είχε γίνει ο συγκεκριμένος σεισμός, η ανάπτυξη της πόλης θα ήταν εντελώς διαφορετική. Η κλίμακα του Richter δεν είχε ακόμα εφευρεθεί κι έτσι οι επιστήμονες μετρούσαν μοναχά την ένταση των σεισμών με βάση την κλίμακα Rossi-Forel, που έπαιρνε τιμές από 1 έως 10. Με βάση αυτή την κλίμακα το μέγεθος του σεισμού υπολογίστηκε στο 9. Αργότερα, με την πρόοδο της επιστήμης το μέγεθός του υπολογίστηκε περίπου στο 8.2 της κλίμακας Richter.

9


Ήταν λοιπόν λίγο μετά τις 5 το απόγευμα όταν οι κάτοικοι του Σαν Φρανσίσκο και των γύρω περιοχών ένιωσαν ένα μικρό ταρακούνημα. Ήταν δύσκολο να φανταστεί κανείς, ακόμα και να προλάβει, τι θα ακολουθούσε μετά από 20 δευτερόλεπτα και για όλο το βράδυ σημαδεύοντας την ιστορία της πόλης. Στις 5:12 μμ ήρθε το ισχυρό χτύπημα του εγκέλαδου. Τα κακοφτιαγμένα κτήρια, κυρίως, εξαφανίστηκαν από προσώπου Γης, ενώ πολύ μεγάλες καταστροφές συνέβησαν και στα υπόλοιπα κτήρια της πόλης. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα του γκρεμισμένου δημαρχείου της πόλης που στις μελέτες για την κατασκευή του δεν είχε προφανώς ληφθεί υπ’όψιν η περίπτωση μιας τέτοιας φυσικής καταστροφής. Πολλοί δρόμοι κόπηκαν στη μέση ή εμφάνισαν μεγάλου μήκους ρωγμές. Το σεισμό ακολούθησε μια τεράστιας έκτασης πυρκαγιά, η οποία ολοκλήρωσε το καταστροφικό του έργο. Τα στοιχεία του Πανεπιστημίου Berkeley της California λένε ότι εκείνη τη μέρα υπήρξαν περίπου 3000 θάνατοι και περίπου 225000 τραυματισμοί, επίσης η συνολική οικονομική ζημιά ανερχόταν στα 400 εκατομμύρια δολάρια εκείνης της εποχής.Οι μνήμες του μεγάλου σεισμού ξύπνησαν πολύ έντονα στο Σαν Φρανσίσκο μετά από πολλά χρόνια, στις 17 Οκτώβρη του 1989, οπότε και ένας σεισμός μεγέθους 6.7 της κλίμακας Richter συγκλόνισε τους κατοίκους.

Haiyuan (1920)

Θεωρείται ως ο τέταρτος πιο καταστροφικός σεισμός όλων των χρόνων. Συνολικά επτά επαρχίες επηρεάστηκαν από την καταστροφή. Στις 16 Δεκεμβρίου 1920, ένας σεισμός 7.8 χτύπησε την πόλη Ningxia στην Κίνα. Για τρία χρόνια μετά, οι μετασεισμικές δονήσεις συνεχίζονταν και μόνο στη κομητεία Haiyuan. Ο σεισμός προκάλεσε επίσης καθιζήσεις εδάφους και μεγάλες επίγειες ρωγμές, ειδικά κοντά στο επίκεντρο του. Ο σεισμός ήταν τόσο ισχυρός όπου μερικοί ποταμοί έφραξαν και άλλοι άλλαξαν ροή και κατεύθυνση. Τα περισσότερα σπίτια και τα κτήρια καταστράφηκαν. Πάνω από 200.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν.

Tangshan (1976)

Ο σεισμός στην Tangshan συνέβη στις 28 Ιουλίου 1976 και λέγεται ότι είναι ο 2ος μεγαλύτερος σεισμός όλων των εποχών. Το επίκεντρο του σεισμού βρέθηκε στο Tangshan, το οποίο βρίσκεται στην περιοχή Hebei, στην Κίνα. Η πόλη ήταν βιομηχανική και είχε περίπου ένα εκατομμύριο κατοίκους. Η καταστροφή χτύπησε νωρίς το πρωί και διάρκεσε 10 δευτερόλεπτα περίπου. Λέγεται οτι ο σεισμός ήταν μεγέθους 7.8-8.2 . Όχι μόνο η ένταση του σεισμού, αλλά και οι μετασεισμικές δονήσεις αύξησαν τον αριθμό των νεκρών κατακόρυφα. Αρχικά ειπώθηκε οτι έχει σκοτώσει 655.000 ανθρώπους, αλλά ο αριθμός αυτός μειώθηκε μετά σε περίπου 255.000 ανθρώπους.

10


2.2. ΦΟΝΙΚΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

27 Νοεμβρίου 1914 – Λευκάδα

11


Ο σεισμός (Μ=6,3) που έπληξε τη Λευκάδα στις 27 Νοεμβρίου του 1914 προκάλεσε βλάβες κυρίως στο δυτικό τμήμα του νησιού οπου 16 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Πολλά σπίτια κατέρρευσαν ή έπαθαν σοβαρές βλάβες. Παράλληλα εκδηλώθηκε θαλάσσιο κύμα βαρύτητας ύψους 2-3m ενώ υπήρξαν διαταραχές και στον υδροφόρο ορίζοντα. Μετά τον κύριο σεισμό ακολούθησαν πολλοί μετασεισμοί, ο μεγαλύτερος των οποίων (Μ=4,6) έγινε στις 3 Δεκεμβρίου.

26 Ιουνίου 1923 – Ρόδος

Ενας ισχυρότατος σεισμός μεγέθους 7.6 R χτυπά το νότιο Αιγαίο. Το επίκεντρο του ήταν μεταξύ Κω-Ρόδου και περίπου 60 χιλιόμετρα από την πόλη της Ρόδου. Η σεισμική δόνηση κατέστρεψε πολλά σπίτια στην Κω, Κάρπαθο, Τήλο, Χάλκη, Καστελόριζο και την Κρήτη. Η περιοχή που καταστραφηκε ολοκληρωτικα ήταν ο Αρχάγγελος, αφού περίπου 600 σπίτια σωριάστηκαν ενώ κατά μήκος της ανατολικής ακτής της Ρόδου περίπου 3000 σπίτια καταστράφηκαν.

23 Απριλίου 1933 – Κως

Ο σεισμός είχε μέγεθος 6.6 R. Oι κάτοικοι της Κω βγήκαν έντρομοι στους δρόμους και συγκεντρώθηκαν συνωστισμένοι στους στενούς δρόμους του νησιού. Το τραγικό αποτέλεσμα ήταν 200 νεκροί και 600 τραυματίες.

6 Οκτωβρίου 1947 – Μεσσηνία

Το βράδυ στις 8 παρά πέντε μεγάλος σεισμός «ταρακούνησε» την Μεσσηνία και την Λακωνία σε μέγεθος 7 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ. Σοβαρές ζημιές υπέστη η Πύλος, όπου καταστράφηκαν 54 οικισμοί. Στο νομό Λακωνίας οι βλάβες ήταν λιγότερες . Παρόλα αυτά 3 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 20 τραυματίστηκαν.

30 Απριλίου 1954 – Καρδίτσα

12


Σεισμική δόνηση μεγέθους 7,0 R προκάλεσε πολλές καταστροφές στους νομούς Καρδίτσας, Λάρισας, Τρικάλων, Φθιώτιδας, Μαγνησίας και Ευρυτανίας. 25 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 28673 κτίρια υπέστησαν βλάβες. Στο νομό Καρδίτσας το χωριό Σοφάδες καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά. Ο μεγαλύτερος προσεισμός έγινε στις 25 Απριλίου (Μ=4,6) ενώ ο μεγαλύτερος μετασεισμός στις 4 Μαΐου (Μ=5,7).

9 Ιουλίου 1956 – Αμοργός

Στις 3:11, ένας ισχυρός σεισμός 7,5 R χτυπά την Αμοργό. Ο σεισμός συνοδεύεται από ένα θαλάσσιο κύμα βαρύτητας (τσουνάμι), λόγω μιας υποθαλάσσιας κατολίσθησης ,που το ύψος του έφτασε τα 25 μέτρα στην νοτιανατολική Αμοργό. Ο απολογισμός αυτού του τραγικού γεγονότος ήταν να σκοτωθούν 53 άτομα και να τραυματιστούν περίπου 100.

19 Φεβρουαρίου 1968 – Άγιος Ευστράτιος

Σεισμική δόνηση 7.1R έπληξε το Β. Αιγαίο και κυρίως το νησί του Αγίου Ευστρατίου. Καταστρεπτικός σεισμός για το νησί όπως και για το νησάκι Δασκαλιό. Ελαφρότερες οι ζημιές στη Λήμνο, Λέσβο και Βόρεια Εύβοια. Ακολούθησαν πολλοί μετασεισμοί. Παρατηρήθηκε θαλάσσιο κύμα στις νότιες ακτές της Λήμνου, το οποίο στο λιμάνι της Μύρινας είχε ύψος 1,2m. Κατέρρευσαν 175 σπίτια και σοβαρές βλάβες έπαθαν 397 σπίτια.

20 Ιουνίου 1978 – Θεσσαλονίκη

Στις 20 Ιουνίου 1978, ημέρα Τρίτη, ώρα 23.03 το βράδυ ισχυρός σεισμός μεγέθους 6,5 Ρίχτερ, ταρακούνησε την πόλη της Θεσσαλονίκης όπου επικράτησε το χάος. Η διάρκεια του σεισμού ήταν 10 δευτερόλεπτα. Άφησε πίσω του 49 νεκρούς, 220 τραυματίες και χιλιάδες αστέγους. Ωστόσο, ένα οκταώροφο κτίριο έπεσε, στην πλατεία Ιπποδρομίου, το οποίο, πέρα από 29 ψυχές, πήρε μαζί του και την ψευδαίσθηση του έως τότε «άτρωτου» μπετόν. Ο σεισμός έγινε αισθητός στη μισή Ελλάδα και σε μεγάλο μέρος των Βαλκανίων. Οι Θεσσαλονικείς

13


πέρασαν το καλοκαιρι του 1978 στους δρόμους, τα πάρκα, τις πλατείες και την ύπαιθρο.

META ΠΡΙΝ

(Kτίριο στην πλατεία Ιπποδρομίου)

24 Φεβρουαρίου 1981 - Κορινθιακός κόλπος

Στις 22.55 τη νύχτα σεισμός 6,6 R συγκλονίζει την Κορινθία, Βοιωτία, Αττική, Εύβοια και Φωκίδα. Σκοτώθηκαν 20 άνθρωποι και τραυματίστηκαν περίπου 500 και 85000 περίπου κτίρια υπέστησαν βλάβες. Παρατηρήθηκαν σε διάφορα μέρη φαινόμενα ρευστοποίησης, πτώσεις βράχων καθώς και ασθενές θαλάσσιο κύμα βαρύτητας. Μεγαλύτεροι μετασεισμοί στις 25 Φεβρουαρίου μεγεθους 6,4R και στις 4 Μαρτίου μεγεθους 6,3R.

15 Ιουνίου 1995 – Αίγιο

Τα ξημερώματα, περίπου 3.00 ώρα, έγινε ισχυρή σεισμική δόνηση στο Αίγιο μεγεθους 6,3R. Αποτέλεσμα του σεισμου ηταν να προκληθεί μεγάλη καταστροφή. Υλικές ζημιές σε κτίρια χωριών της Αχαΐας και της Φωκίδας. Κρίθηκαν κατεδαφιστέα 3.000 κτίρια και 26 άνθρωποι εχασαν την ζωη τους από την κατάρρευση μιας

14


πολυκατοικίας στο Αίγιο και ενός ξενοδοχείου στα Βαλιμίτικα. Εκτεταμένες ήταν οι ζημιές καθώς και στην προβλήτα του λιμανιού του Αιγίου. Στην ευρύτερη περιοχή παρατηρήθηκαν φαινόμενα ρευστοποίησης, διαρρήξεις του εδάφους, μετάθεση της ακτογραμμής και υποθαλάσσιες κατολισθήσεις. Ο μεγαλύτερος προσεισμός (Μ=4,6) εκδηλώθηκε στις 28 Μαΐου.

15


2.3. ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ

Κεφαλονιά 1953

Την Κυριακή 9 Αυγούστου 1953 γίνεται ο πρώτος μεγάλος σεισμός με επίκεντρο τον Σταυρό Ιθάκης (μέγεθος 6.4). Ο δεύτερος, (μεγέθους 6.8), σημειώνεται στις 11 Αυγούστου με δέκα μετασεισμούς την ίδια μέρα (οι δύο μεγαλύτεροι είχαν μέγεθος 5.3 και 5.1). Ακολουθούν ισχυροί μετασεισμοί για τρείς μέρες που ενεργοποιούν σεισμικά όλη τη δυτική Ελλάδα.

Στις 12 Αυγούστου, το πρωί, ημέρα Τετάρτη καταστροφικός σεισμός πλήττει τα Επτάνησα, με επίκεντρο τη Κεφαλονιά. Αποτέλεσμα ήταν να χάσουν τη ζωή τους 871 άνθρωποι, να τραυματιστούν 1690 και να μείνουν άστεγοι 145.052. Ο σεισμός είχε μέγεθος 5.2, είναι απλώς το προμήνυμα για την καταστροφή που θα ακολουθήσει (ώρα 09:23:52 Greenwich). Ο σεισμός της μέρας εκείνης, μεγέθους 7.2 είναι ο καταστροφικότερος στην Ιστορία της Κεφαλονιάς, και ένας από τους καταστροφικότερους στη σεισμική ιστορία της Ελλάδος.

Είναι γεγονός ότι την ίδια μέρα καταγράφηκαν ισχυροί σεισμοί και σε άλλες περιοχές της Δυτικής Ελλάδας (Πύργος, Αμαλιάδα, Πάτρα – με μεγέθους 6.3-, Καλάβρυτα, Αγρίνιο). Η Κεφαλονιά, η Ιθάκη και η Ζάκυνθος (που είχαν ήδη υποστεί σοβαρές ζημιές από τους σεισμούς της 9 και 11/8) ισοπεδώθηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά: 27.659 από τις 33.300 οικοδομές κατέρρευσαν – μόνο 467 σώθηκαν (κυρίως στη Βόρεια Κεφαλονιά – περιοχή Ερίσου), ενώ όλες οι υπόλοιπες υπέστησαν σοβαρές ή ελαφρύτερες βλάβες. Στη Ζάκυνθο μετά την καταστροφή ακολούθησε η μεγάλη πυρκαγιά που αποτέλειωσε τη πρωτεύουσα του νησιού. Ο συνολικός αριθμός των νεκρών ανήλθε σε 455, των αγνοουμένων σε 21 και των τραυματιών σε 2.412.

Ακολούθησε μεγάλος αριθμός πολύ συχνών μετασεισμών που διήρκεσαν μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου, πολλοί από τους οποίους είχαν μέγεθος μεγαλύτερο του 5.0. Στις 16/10 σεισμός μεγέθους 5.2 χτυπά το Ληξούρι, ενώ στις 20/11 σεισμός μεγέθους 5.1 σημειώνεται με επίκεντρο την Ιθάκη. Οι καταστροφικοί σεισμοί που έπληξαν τα Ιόνια νησιά το 1953, κράτησαν σχεδόν 2 μήνες, τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο (οι μικρότεροι μετασεισμοί κράτησαν πάνω από 6 μήνες).

Η Ελλάδα εκείνη την εποχή έβγαινε ολόκληρη από μια δύσκολη εποχή ( πόλεμος - κατοχή - εμφύλιος) και ήταν στις πρώτες προσπάθειες ανασυγκρότησης. Οι σεισμοί αυτοί είναι οι καταστρεπτικότεροι που έχουν γίνει στην Ελλάδα με πάνω από 470 νεκρούς και αγνοούμενους και 2500 τραυματίες. Αυτή τη δίμηνη σεισμική ακολουθία συμπλήρωσαν δύο σεισμοί τον Οκτώβριο στο Ληξούρι και τον Νοέμβριο στην Ιθάκη,

16


αλλά δεν είχε μείνει τίποτε άλλο όρθιο για να το καταστρέψουν.

Στην Κεφαλονιά μικρότερες ζημιές έπαθε το βόρειο τμήμα του νησιού, η περιοχή της Ερίσου και το Φισκάρδο όπου αρκετά αρχοντικά άντεξαν τη καταστροφική μανία των πάνω από 3000 σεισμών και μετασεισμών που έγιναν μέχρι την άνοιξη της επόμενης χρονιάς και είναι από τα ελάχιστα διατηρητέα παραδοσιακά χτίσματα στο νησί.

Σημαντική ήταν η διεθνής βοήθεια που προσέτρεξε στο νησί από πολλές χώρες. Είτε τους πρώτους μήνες για την παροχή άμεσης βοήθειας, είτε στην προσπάθεια των κατοίκων να ξαναστήσουν τη ζωή τους όλα τα επόμενα χρόνια. Χαρακτηριστική η απουσία του ελληνικού κράτους που δεν μπόρεσε να δημιουργήσει τις συνθήκες για να κρατήσει τους ανθρώπους στο τόπο τους. έτσι η Κεφαλονιά εξαιτίας της έντονης μετανάστευσης που ακολούθησε τους σεισμούς στερήθηκε σημαντικό - και ίσως το πιο δημιουργικό και δυναμικό - κομμάτι του πληθυσμού της.

Λευκάδα 2003

Στις 14 Αυγούστου του 2003 ισχυρός σεισμός μεγεθους 6,4R έπληξε τη Λευκάδα. Η σεισμική δόνηση έγινε έντονα αισθητή στη Δυτική Ελλάδα. Στην Λευκάδα ζημιές υπέστησαν κτίρια κυρίως στις περιοχές από τον Άγιο Νικήτα έως το Πόρτο Κατσίκι καθώς και μνημεία. Πτώσεις βράχων και καθιζήσεις παρατηρήθηκαν σε διάφορα σημεία του νησιού. Ρωγμή δημιουργήθηκε στην προβλήτα του λιμανιού της Λυγιάς. Δύο μετασεισμικές δονήσεις μεγέθους 5,3 έγιναν την ίδια ημέρα με τον κύριο σεισμό.

3. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΕΙΣΜΩΝ

Ο σεισμός στον πλανήτη μας συνήθως προκαλείται από ξαφνική απελευθέρωση συσσωρευμένης ενέργειας στο φλοιό της Γης. Τον αντιλαμβανόμαστε στην επιφάνειά

17


της καθώς μέρος της ενέργειας μεταφέρεται εκεί με τα σεισμικά κύματα. Τα κύματα αυτά διαδίδονται στο φλοιό με ταλαντώσεις των πετρωμάτων και φθάνοντας στην επιφάνεια προκαλούν τις αναταράξεις του εδάφους που αισθανόμαστε. Τα σεισμικά κύματα προκαλούν με τις ταλαντώσεις και διαφορές ηλεκτρικού δυναμικού στα πετρώματα του φλοιού καθώς οδεύουν μέσα από αυτά (σεισμικό- ηλεκτρικό φαινόμενο δευτέρου είδους). Άλλη μια εκδήλωση των σεισμών, που προκαλείται από τη μετακίνηση των πετρωμάτων της λιθόσφαιρας, είναι η δημιουργία τσουνάμι στη θάλασσα όταν ο σεισμός είναι υποθαλάσσιος και έχει αποτέλεσμα ικανή κατακόρυφη ανάταξη του βυθού. Οι περισσότεροι σεισμοί σχετίζονται με τον τεκτονικό χαρακτήρα της Γης και ονομάζονται τεκτονικοί σεισμοί. Ένας σεισμός όμως μπορεί να οφείλεται και στο απότομο γλίστρημα ενός παγετώνα.

Η πραγματική αιτία των σεισμών που γεννώνται στο φλοιό της Γης δηλώθηκε σωστά το 1760 από το Βρετανό Τζον Μίτσελ (John Michell), ο οποίος έγραψε πως οι σεισμοί και τα κύματα ενέργειας που δημιουργούν προκαλούνται από "μάζες πετρωμάτων που μετατοπίζονται, μίλια κάτω από την επιφάνεια" και θεωρείται πατέρας της επιστήμης της μελέτης των σεισμών, της σεισμολογίας.

3.1. Θεωρία λιθοσφαιρικών πλακών

Η Θεωρία των Λιθοσφαιρικών Πλακών διατυπώθηκε στη δεκαετία του 1960 από τους Τζέισον Μόργκαν, Νταν ΜακΚένζι και Χαβιέ λε Πιχόν.

18


Από τότε η ορθότητά της επαληθεύτηκε πολλές φορές. Οι τρεις επιστήμονες στηρίχτηκαν στη θεωρία του γερμανού μετεωρολόγου Άλφρεντ Βέγκενερ (1880-1930), ο οποίος υποστήριξε ότι οι ήπειροι του πλανήτη μας δεν έχουν σταθερή θέση, αλλά μετακινούνται διαρκώς πάνω στη γήινη επιφάνεια.

Οι κινήσεις των πλακών ελέγχονται μέσω της καταγραφής και αξιοποίησης των σημάτων που καταφθάνουν είτε από δορυφόρους είτε από τις εκπομπές ακτινοβολίας μακρινών αστρικών σωμάτων, τα οποία χρησιμοποιούνται ως σημεία αναφοράς έξω από τη Γη.

Αν τα σήματα που λαμβάνονται περιοδικά από σταθμούς τοποθετημένους πάνω σε δύο πλάκες διαφοροποιούνται, τότε ο ένας ή και οι δύο σταθμοί - άρα και οι πλάκες στις οποίες αντιστοιχούν- μετακινούνται. Κάποιοι, ωστόσο, δεν αποδέχονται πλήρως αυτή τη θεωρία. Ορισμένοι Ρώσοι επιστήμονες εκτιμούν ότι οι κινήσεις των πλακών είναι κατά βάση κατακόρυφες, ενώ ένας άλλος ερευνητής, ο Αυστραλός Ουόρεν Κάρεϊ, ισχυρίζεται ότι τα σεισμικά φαινόμενα οφείλονται στο γεγονός ότι ο πλανήτης μας διαστέλλεται.

Με μέση ταχύτητα πέντε εκατοστών το χρόνο, κάθε πλάκα ολισθαίνει κατά μήκος μιας άλλης ή τη σπρώχνει. Συγχρόνως, καθεμιά προβάλλει αντίσταση στην κίνηση της άλλης. Η κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών μπορεί να είναι:

α) Κίνηση απόκλισης, με αποτέλεσμα τη δημιουργία φλοιού στις μεσοωκεάνιες ράχες (ράχη είναι το κύρτωμα γύρω από το χείλος μιας ρωγμής),

β) κίνηση σύγκλισης, με αποτέλεσμα την εξαφάνιση φλοιού ή την ορογένεση και

γ) εφαπτομενική κίνηση, όταν η μια πλάκα ολισθαίνει κατά μήκος της πλευράς της άλλης.

Στην πιο φαρδιά ζώνη επαφής δύο πλακών, που συνήθως έχει μήκος περίπου εκατό χλμ, δημιουργούνται ρωγμές, ρήξεις και χάσματα παράλληλα ή και κατακόρυφα προς την πλάκα που κινείται. Οι γεωλόγοι τα ονομάζουν ρήγματα και είναι οι εστίες εκκόλαψης των σεισμών.

19


3.2. Τύποι σεισμών που γεννώνται στο Γήινο φλοιό

Τεκτονικοί

Η λιθόσφαιρα αποτελείται από πολλές λιθοσφαιρικές (τεκτονικές) πλάκες που βρίσκονται σε διαρκή κίνηση επιπλέοντας πάνω στο ρευστό υπόστρωμα της ασθενόσφαιρας. Οι πλάκες ασκούν πιέσεις μεταξύ τους κυρίως λόγω των κινήσεων του μάγματος κάτω από αυτές που τις παρασύρει και λιγότερο από τις παλιρροϊκές δυνάμεις που παραμορφώνουν τη γη συμπιέζοντας και εφελκύοντάς την, τη βαρύτητα που τείνει να βυθίζει τις βαρύτερες από αυτές κλπ. Το μάγμα κινείται σε ανοδικά και καθοδικά ρεύματα καθώς κοντά στον πυρήνα της Γης θερμαίνεται, κυρίως από τις ραδιενεργές μεταπτώσεις της βαρύτερης ύλης που είναι συγκεντρωμένη εκεί και από την τριβή λόγω της γρηγορότερης περιστροφής του πυρήνα σε σχέση με τα εξωτερικά στρώματα, και ελαφρύτερο ανεβαίνει προς την επιφάνεια όπου ψύχεται και βαραίνει πάλι. Στα σημεία που ο στερεός φλοιός προεξέχει προς τα κάτω, συνήθως κάτω από βουνά, αναπτύσσονται ροπές από τις δυνάμεις τριβής με το ρευστό μάγμα ανάλογα με τη θέση της προεξοχής σε σχέση με τη ροή του μάγματος, το οποίο επανακάμπτει προς τον πυρήνα. Το μάγμα που κινείται κάτω από το φλοιό υπόκειται και στις δυνάμεις του φαινομένου Κοριόλις που σε μεγάλες κλίμακες καθορίζει την κίνηση των τροπικών κυκλώνων και των ωκεάνιων θαλάσσιων ρευμάτων. Αποτέλεσμα της συνισταμένης δυνάμεων και ροπών, είναι η τάση για κίνηση των πλακών που μπορούν ακόμη και να τείνουν να περιστρέφονται. Στα όρια των πλακών δημιουργούνται εφελκυστικές ή συμπιεστικές ζώνες διάρρηξης: εφελκυστικές στα σημεία που οι πλάκες απομακρύνονται μεταξύ τους, συμπιεστικές στα σημεία που πλησιάζουν.Κοντά στις ζώνες διάρρηξης, στα όρια των τεκτονικών πλακών, συσσωρεύεται ενέργεια (τασικό φορτίο) από τους μηχανισμούς εφελκυσμού και συμπίεσης. Εκεί σχηματίζονται ρωγμές στο φλοιό, τα ρήγματα, τις πλευρές των οποίων συγκρατεί η τριβή που δεν επιτρέπει την ολίσθηση μεταξύ τους. Όταν οι τεκτονικές τάσεις ξεπεράσουν την κρίσιμη τιμή του ορίου θραύσης του πετρώματος στον εστιακό χώρο, το σπάσιμο των σημείων τριβής έχει ως αποτέλεσμα την ολίσθηση του ρήγματος. Η ολίσθηση συνεπάγεται τη βίαιη ταλάντωση των πετρωμάτων και η απελευθερωμένη ενέργεια μεταφέρεται με τα σεισμικά κύματα ώσπου να απορροφηθεί εντελώς. Οι σεισμοί που προκαλούνται με τον τρόπο αυτό αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία (90%) των Γήινων σεισμών και καλούνται Τεκτονικοί Σεισμοί.

Ηφαιστιογενείς

Οι ηφαιστειογενείς σεισμοί προηγούνται των ηφαιστειακών εκρήξεων ή και τις συνοδεύουν. Η αιτία που τους προκαλεί πιστεύεται ότι είναι η απελευθέρωση των αερίων του μάγματος το οποίο τροφοδοτεί τα ηφαίστεια μέσα από τους πόρους ή τις ρωγμές που φτάνουν έως και την επιφάνεια της Γης. Οι ηφαιστειογενείς σεισμοί είναι και αυτοί κυρίως μικροί σεισμοί οι οποίοι έχουν την εστία τους σε μεγάλη απόσταση από το ηφαίστειο αλλά με την πάροδο του χρόνου πλησιάζει συνέχεια προς αυτό με όλο και μικρότερο βάθος, ενώ ταυτόχρονα γίνονται συχνότεροι. Το μέγεθός τους γενικά εξαρτάται από την αντίσταση που συναντάει το μάγμα κατά την ανύψωσή του

20


προς την επιφάνεια της Γης. Οι ηφαιστειογενείς σεισμοί καλύπτουν το 7% περίπου του συνολικού αριθμού των σεισμών που πραγματοποιούνται στον πλανήτη μας.

Εγκατακρημνισιγενείς Υπάρχει ένα ελάχιστο ποσοστό σεισμών που ονομάζονται Εγκατακρημνισιγενείς Σεισμοί, επειδή οφείλονται στην εγκατακρήμνιση οροφών υπογείων κοιλωμάτων (π.χ. σπηλαίων) λόγω διάβρωσης. Είναι σεισμοί συνήθως μικρού μεγέθους και τοπικού χαρακτήρα. Ορισμένες φορές έχουν παρατηρηθεί σε μετασεισμική ακολουθία ως συνεπακόλουθο άλλου τύπου σεισμών.

Κρυογενείς Σεισμοί

Υπάρχουν περιπτώσεις σεισμών που συμβαίνουν με την απότομη πτώση της θερμοκρασίας. Το έδαφος συγκρατεί νερό σε υγρή μορφή. Όταν η θερμοκρασία του πέσει κάτω από το κρίσιμο σημείο που το υγρό νερό γίνεται πάγος, η διαστολή που προκαλεί η αλλαγή φάσης του νερού συμπιέζει τα πετρώματα και είναι πιθανό να προκληθεί διάρρηξη σε αυτά. Οι επιπτώσεις ενός κρυονικού σεισμού (frostquake) δεν είναι σοβαρές, καθώς γίνονται αισθητοί σε ακτίνα ελάχιστων χιλιομέτρων από τον άνθρωπο. Συνοδεύονται από τον κρότο θραύσης και προκαλούν ζημιές σε τσιμεντένιες υποστρώσεις και πλάκες, στο δίκτυο σωληνώσεων και σε υλικά θεμελίωσης που βρίσκονται στη γραμμή θραύσης. Συμβαίνουν συνήθως τις πρώτες πρωινές ώρες κατά τις κρύες περιόδους του χειμώνα. Επειδή δεν προκαλούνται από τεκτονικά αίτια, είναι σημαντικό να αναγνωρίζονται ως κρυογενείς για να μην εισάγουν σφάλμα στα σεισμολογικά δεδομένα των ρηγμάτων.

Τεχνητοί Σεισμοί

Οι τεχνητοί σεισμοί προκαλούνται με εκρήξεις ή χτύπημα της επιφάνειας του φλοιού. Συνήθως χρησιμοποιούνται για την τομογράφηση του υπεδάφους. Σε μεγάλη κλίμακα είναι δυνατή και η πρόκληση σεισμών.

21


3.3. Κατηγοριοποίηση των σεισμών του φλοιού της Γης ανάλογα με το βάθος τους

Η ακριβής θέση στην οποία συμβαίνει ένας σεισμός ονομάζεται εστία. Αν η εστία θεωρηθεί ως σημείο, αυτό ονομάζεται υπόκεντρο. Η προβολή του υποκέντρου στην επιφάνεια της Γης, ονομάζεται επίκεντρο. Ανάλογα με την απόσταση του υποκέντρου από την επιφάνεια της Γης (εστιακό βάθος, ΕΒ), οι σεισμοί χαρακτηρίζονται ως:

• Επιφανειακοί ή σεισμοί μικρού βάθους (0 - 30 km)

• Σεισμοί ενδιαμέσου βάθους (30 - 70 km)

• Σεισμοί μεγάλου βάθους (άνω των 70 km)

Το εστιακό βάθος είναι σημαντικό χαρακτηριστικό ενός σεισμού, ως προς τις καταστροφές που αυτός μπορεί να επιφέρει στις ανθρώπινες κατασκευές. Π.χ. ένας επιφανειακός σεισμός μεγέθους 6,5 Ρίχτερ είναι καταστρεπτικότερος από ένα σεισμό ενδιάμεσου βάθους μεγέθους 6,9 Ρίχτερ. Αυτό συμβαίνει για δύο κυρίως λόγους:

• Όσο αυξάνεται το βάθος, αυξάνεται και η απόσταση μεταξύ εστίας και επιφανείας της Γης, επιφέροντας έτσι εξασθένηση στα σεισμικά κύματα.

• Η διασπορά των σεισμικών κυμάτων είναι μεγαλύτερη.

Το μεγαλύτερο εστιακό βάθος που έχει καταγραφεί είναι 750 km και είναι το σημείο όπου ο γήινος φλοιός καταβυθίζεται στον ανώτερο μανδύα.

22


3.4. Κλίμακες σεισμών

Υπάρχουν πολλές κλίμακες και διάφορα σεισμικά μεγέθη M . Έχουμε δε διαπιστώσει ότι κάθε κέντρο (σεισμολογικό ινστιτούτο) για τον ίδιο σεισμό ανακοινώνει διαφορετικό μέγεθος. Γιατί όμως ανακοινώνεται κάθε φορά διαφορετικό μέγεθος;

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι να μετρηθούν οι διαφορετικές όψεις ενός σεισμού. Το μέγεθος Μ είναι το πιο κοινό μέτρο ενός σεισμού. Επειδή είναι μέτρο του μεγέθους της πηγής του σεισμού, είναι ο ίδιος αριθμός οπουδήποτε και να είμαστε, όπως και να τον αισθανθούμε. Η κλίμακα Richter μετρά τη μεγαλύτερη διαταραχή-κίνηση στην καταγραφή, αλλά υπάρχουν κι άλλες κλίμακες μεγέθους που μετρούν διαφορετικά μέρη του σεισμού. Μια αύξηση του μεγέθους κατά ένα (για παράδειγμα, από 4.6 σε 5.6) αναπαριστά μια δεκαπλάσια αύξηση στο πλάτος του κύματος σε ένα σεισμογράφο ή περίπου μια αύξηση περίπου κατά 25 φορές της ελευθερούμενης ενέργειας. Με άλλα λόγια, ένας σεισμός μεγέθους 6.7 ελευθερώνει πάνω από 600 φορές (25 επί 25) την ενέργεια ενός σεισμού 4,7.

Τα μεγέθη που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση ενός σεισμού είναι τα παρακάτω:

• ML: Είναι το τοπικό μέγεθος (Magnitude Local: τοπικό μέγεθος που παρουσιάστηκε από τον Charle Richter το 1935). Η κλίμακα Richter είναι ένας μαθηματικός τύπος. Το μέγεθος ενός σεισμού καθορίζεται από το λογάριθμο του πλάτους των κυμάτων που καταγράφονται από τους σεισμογράφους σε μια ορισμένη περίοδο. Το ML είναι αξιόπιστο, όταν υπολογίζεται από σεισμογράφους που δεν απέχουν περισσότερο από 600 χιλιόμετρα από το επίκεντρο του σεισμού. Ισχύει μόνο για ορισμένη συχνότητα σεισμικών κυμάτων και για ορισμένη απόσταση από το επίκεντρο. Έτσι, για διαφορετικές αποστάσεις από το επίκεντρο του σεισμού οι σεισμολόγοι βασίζονται σε διαφορετικά σεισμικά κύματα για τους υπολογισμούς τους.

• MS: Είναι το μέγεθος που λαμβάνεται από τη μέτρηση των κυμάτων επιφανείας. Να σημειώσουμε ότι το Ms είναι μεγαλύτερο από το ML. Για παράδειγμα, αν το μέγεθος ενός σεισμού μετρήθηκε σαν 5 βαθμοί της κλίμακας Ρίχτερ (ML), μπορεί να μετρηθεί και ως 5.5 Ms. Το Ms είναι αξιόπιστο για επιφανειακούς (< 50 km βάθος) σεισμούς και για μεγάλες αποστάσεις από το επίκεντρο. Χρησιμοποιείται στην Ελλάδα και προτάθηκε από τον Παπαζάχο. Η ενέργεια που εκλύεται δίνεται σε erg από τον τύπο : logE = 12,24+ 1,40Ms.

• MB: Είναι μια επέκταση της κλίμακας Richter και έτσι εκμεταλλευόμαστε καλύτερα το δίκτυο των σεισμογράφων. Είναι το μέγεθος που λαμβάνεται από τη μέτρηση των πρωτευόντων P κυμάτων (Compressional Body Wave Magnitude).

23


Είναι αξιόπιστο μέγεθος σεισμών με μεγαλύτερα εστιακά βάθη και για μεγάλες αποστάσεις από το επίκεντρο.

• MW: Όλα τα προηγούμενα μεγέθη βγαίνουν από τύπους που περιέχουν ένα συγκεκριμένο πλάτος ταλάντωσης ενός σεισμικού κύματος σε κάποια χρονική στιγμή. Το Mw, το οποίο χρησιμοποιείται για τη μέτρηση μεγάλων σεισμών, υπολογίζεται από ένα πολύπλοκο τύπο και είναι πολύ αξιόπιστο.

• MD: Είναι η κλίμακα μεγέθους διάρκειας.

• MO: Η κλίμακα μεγέθους σεισμικής ροπής, που θεωρείται η πιο ακριβής. Προτάθηκε το 1979 και δεν εξαρτάται από την περίοδο των σεισμικών κυμάτων αλλά στη μέτρηση της σεισμικής ροπής.

• ME: (Choy and Boatwright 1995), το οποίο εκφράζει το δυναμικό καταστροφικότητας ενός σεισμού και χρησιμοποιείται για την ποσοτικοποίηση εκλυόμενης σεισμικής ενέργειας μεγάλων συμβάντων.

Κλίμακα Μερκάλι (Mercalli)

Στην κλίμακα αυτή μετράται η ένταση ενός σεισμού σε μία περιοχή στην επιφάνεια του φλοιού της Γης. Η ένταση αντιστοιχεί στο μέγεθος που θα είχε ένας επιφανειακός σεισμός με επίκεντρο την περιοχή εκείνη, ο οποίος θα είχε τα ίδια καταστροφικά αποτελέσματα. Η κλίμακα είναι εμπειρική και προσπαθεί να εκτιμήσει την ένταση του σεισμού σύμφωνα με τις επιπτώσεις του σεισμού σε κτίρια, υποδομές κλπ. Είναι δωδεκαβάθμια και προσμετρά κυρίως τις καταστροφές που προκαλούνται σε ανθρώπινες κατασκευές. Αυτό σημαίνει ότι ένας σεισμός που πλήττει ακατοίκητη περιοχή, δεν είναι δυνατό να αξιολογηθεί επαρκώς με αυτή την κλίμακα.

24


3.5. Σεισμικά Κύματα

Η ενέργεια που παράγεται κατά την εκδήλωση ενός σεισμού διαδίδεται με τα σεισμικά κύματα. Μετρώντας τα χαρακτηριστικά των κυμάτων είναι δυνατή η εκτίμηση της ταυτότητας του σεισμικού γεγονότος (θέση - μέγεθος).

Τύποι σεισμικών κυμάτων

Υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη σεισμικών κυμάτων, και όλα κινούνται με διαφορετικούς τρόπους. Οι δύο κύριοι τύποι κυμάτων είναι τα κύματα χώρου και τα επιφανειακά κύματα. Τα κύματα χώρου διαδίδονται προς όλες τις κατευθύνσεις στο εσωτερικό της Γης, αλλά τα επιφανειακά κύματα διαδίδονται μόνο κατά μήκος των επιφανειακών στρωμάτων της Γης. Οι σεισμοί ακτινοβολούν τη σεισμική ενέργεια ως κύματα χώρου και επιφανειακά κύματα.

Κύματα χώρου (body waves)

Διακινούμενα μέσω του εσωτερικού της γης, τα κύματα χώρου φθάνουν σε ένα σεισμολογικό σταθμό πριν από τα επιφανειακά κύματα που εκπέμπονται από το σημείο της εστίας ενός σεισμό. Επίσης αυτά τα κύματα είναι υψηλότερης συχνότητας από τα επιφάνεια κύματα.

Επιμήκη κύματα(P-waves)

Όταν ένας σεισμός χτυπά, ο πρώτος παλμός της ενέργειας που έρχεται από το σημείο της εστίας περιλαμβάνει τα επιμήκη ή πρώτα κύματα (P- wave) ή ηχητικά κύματα. Είναι διαμήκη κύματα που διατρέχουν όλη τη γη και είναι τα γρηγορότερα είδη σεισμικών κυμάτων και συνεπώς τα πρώτα που αναγράφονται από τα σεισμόμετρα. Τα επιμήκη κύματα μπορούν να κινηθούν μέσω των συμπαγών πετρών της γης αλλά και των υγρών, όπως το νερό ή τα υγρά στρώματα της γης. Ωθεί και τραβά τα πετρώματα που κινούνται ακριβώς όπως τα ηχητικά κύματα που ωθούν και τραβούν τον αέρα. Έχετε ακούσει ποτέ ένα μεγάλο κεραυνοβόλο και συγχρόνως έχετε ακούσει το κουδούνισμα παραθύρων; Τα παράθυρα κροταλίζουν επειδή τα ηχητικά κύματα ωθούσαν και τραβούσαν τα τζάμια με τον ίδιο τρόπο που τα ηχητικά κύματα ωθούν και τραβούν το βράχο. Μερικές φορές οι άνθρωποι μπορούν να αισθανθούν την πρόσκρουση και το κουδούνισμα αυτών των κυμάτων. Τα επιμήκη κύματα (P-waves) είναι επίσης γνωστά ως συμπιεστικά κύματα, λόγω της ώθησης και του τραβήγματος που δημιουργούνε.

25


Εγκάρσια κύματα (S-waves)

Τα επόμενα κύματα που φτάνουν σε ένα τόπο είναι τα εγκάρσια ή δευτερεύοντα κύματα (S -waves). Είναι πιο αργά αλλά πιο ισχυρά και καταστρεπτικά από τα επιμήκη κύματα και ακολουθούν τα επιμήκη στο σεισμογράφημα. Όπως και τα επιμήκη κύματα (Ρ-waves) χαρακτηρίζονται ως κύματα χώρου και διαδίδονται προς κάθε κατεύθυνση τόσο στα επιφανειακά στρώματα όσο και στον πυρήνα. Κατά τη διάδοση των εγκαρσίων κυμάτων τα υλικά σημεία του πετρώματος ταλαντώνονται κάθετα προς τη διεύθυνση διάδοσης του κύματος προκαλώντας μεταβολή στο σχήμα του πετρώματος. Τα δευτερεύοντα κύματα ταξιδεύουν περίπου δύο φορές πιο αργότερα από τα διαμήκη κύματα και λόγω του μεγάλου τους πλάτους είναι αυτά που επιφέρουν την ισχυρή μετακίνηση του εδάφους χαρακτηριστική των μεγάλων σεισμών.

Επιφανειακά κύματα

Διακινούμενα μόνο μέσω της κρούστας της γης, τα επιφανειακά κύματα είναι χαμηλότερης συχνότητας από τα κύματα χώρου, και κατά συνέπεια διακρίνονται εύκολα στο σεισμογράφημα. Αν και φθάνουν μετά από τα κύματα χώρου, υπεύθυνα για τη ζημιά και την καταστροφή που συνδέονται με τους σεισμούς είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου τα επιφανειακά κύματα. Αυτή η ζημία και η δύναμη των επιφανειακών κυμάτων μειώνεται στους βαθύτερους σεισμούς.

Κύματα love (L) waves

Το πρώτο είδος επιφανειακών κυμάτων ονομάζεται Love (L) Wave. Αν και είναι αρκετά πιο αργό από τα κύματα χώρου είναι το γρηγορότερο από τα επιφανειακά κύματα και κινεί το έδαφος οριζόντια. Δημιουργούν δηλαδή μετακινήσεις πλευρικές της επιφανείας του εδάφους. Περιορισμένα στην επιφάνεια της κρούστας της γης, τα Love (L) Wave παράγουν εξ ολοκλήρου την οριζόντια κίνηση. Αν και ταξιδεύουν αργά από τη σεισμική πηγή, είναι πολύ καταστρεπτικά.

26


Είναι αυτά τα κύματα που είναι συχνότερα υπεύθυνα για την κατάρρευση κτιρίων κατά τη διάρκεια ενός σεισμού.

Κύματα rayleigh (R) waves

Τα κύματα Rayleigh είναι τα πιο αργά όλων των τύπων των σεισμικών κυμάτων και με κάποιους τρόπους τα πιο περίπλοκα. Τα κύματα Rayleigh μετακινούν το έδαφος με τον ίδιο τρόπο όπως ένα θαλάσσιο κύμα μετακινεί τα επιφανειακά νερά. Επειδή κυλά, κινεί το έδαφος πάνω-κάτω, δεξιά και αριστερά στην ίδια κατεύθυνση που το κύμα κινείται. Το μεγαλύτερο μέρος του τινάγματος που γίνεται αισθητό από έναν σεισμό οφείλεται στα κύματα Rayleigh, τα οποία μπορούν να είναι πολύ μεγαλύτερα από τους άλλους τύπους σεισμικών κυμάτων.

Υπάρχουν και άλλα είδη σεισμικών κυμάτων που αποτελούν συνδυασμό των προηγούμενων. Για παράδειγμα τα διαυλικά κύματα που διαδίδονται μέσα σε στρώμα μικρής ταχύτητας και τα στάσιμα κύματα που παράγονται από τη συμβολή των Love και Rayleigh και προκαλούν την ελεύθερη ταλάντωση της Γης.

27


3.6. Οργανολογία μέτρησης των σεισμών

Αδρανειακό σύστημα μέτρησης

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΕΙΣΜΩΝ

Τα σεισμικά κύματα που ξεκινούν από την εστία και οδεύουν μέσα από τα διάφορα στρώματα της Γης φθάνουν στους σταθμούς παρατήρησης και καταγράφονται από τα διάφορα σεισμογραφικά όργανα. Για να περιγραφεί πλήρως η κίνηση των υλικών σημείων της Γης απαιτούνται τρία είδη σεισμογραφικών οργάνων, αυτά που καταγράφουν την μετάθεση, αυτά που καταγράφουν την περιστροφή και αυτά που καταγράφουν την παραμόρφωση. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη Σεισμολογία παρουσιάζουν τα σεισμογραφικά όργανα που καταγράφουν την μετάθεση και τις παραγώγους της ως προς τον χρόνο, την ταχύτητα και την επιτάχυνση. Κατά σειρά ιστορικής εξέλιξης και επιστημονικής αξίας διακρίνουμε:

GPS

Tα GPS παίρνουν σώματα από δορυφόρους και τα μεταδίδουν σε παρατηρητήρια.Τα συστήματα που καταγράφουν την ακριβή θέση των GPS. Τυχόν αλλαγή θέσης σημαίνει μετακίνηση του φλοιού.

Σεισμόμετρα

Το όργανο που χρησιμοποιούμε για την μέτρηση των σεισμικών δονήσεων στην επιφάνεια του εδάφους ή του θαλάσσιου πυθμένα στο Γήινο φλοιό ονομάζεται σεισμόμετρο. Ένα σεισμόμετρο με εγγενή δυνατότητα καταγραφής των δονήσεων ονομάζεται σεισμογράφος και ο όρος έχει παραμείνει σε καθημερινή χρήση και σήμερα, παρόλο που πλέον τα σήματα μεταδίδονται μέσω τηλεπικοινωνιακών δικτύων και καταγράφονται σε μεγάλη απόσταση από τους αισθητήρες. Η λειτουργία

28


του σεισμομέτρου βασίζεται στην αρχή της αδράνειας. Ένα σεισμόμετρο είναι ρυθμισμένο να χρησιμοποιείται εντός του βαρυτικού πεδίου της Γης και σε απόσταση από το κέντρο της, όση έχει και η επιφάνεια του φλοιού. Άρα μετρά σωστά στερεωμένο στο έδαφος ή στο θαλάσσιο βυθό και ακόμη δεν πρέπει να αναρτάται σε σχηματισμούς που ταλαντώνουν ιδιόσυχνα όπως τα κτίρια. Αποτελείται από τα εξής μέρη:

1. Το περίβλημα το οποίο στερεώνει τη διάταξη και ακολουθεί τις κινήσεις του εδάφους.

2. Την μάζα (αδρανειακό υποσύστημα) που τείνει να παραμένει ακίνητη σε σχέση με τις κινήσεις του περιβλήματος και άρα του εδάφους.

3. Το σύστημα ανάρτησης που επιτρέπει την ταλάντωση της μάζας σε μια σταθερή διεύθυνση ανάλογα με τον τύπο προσανατολισμού της καταγραφόμενης μεταβολής και αποσβαίνει την ταλάντωση:

για οριζόντιο σεισμόγραμμα (ή σεισμογράφημα): Ελατήριο στηριγμένο σταθερά στο περίβλημα στη μία άκρη του και ανάρτηση της μάζας την άλλη του άκρη. Η μάζα τροχιοδρομείται σε οριζόντια διεύθυνση κίνησης και συνδέεται με αποσβεστήρες της ενέργειας ταλάντωσης. Στους παλαιούς σεισμογράφους χρησιμοποιόταν εκκρεμές με δυνατότητα κίνησης της μάζας σε καμπύλη που προσέγγιζε την ευθεία της οριζόντιας κίνησης.

για κατακόρυφο σεισμόγραμμα: Ελατήριο όπου αναρτάται η μάζα όμοια με μετρητή βαρύτητας (δυναμόμετρο ή κανταράκι), τροχιοδρόμηση της μάζας στην κατακόρυφη διεύθυνση και αποσβεστήρες.

4. Το σύστημα καταγραφής που με διάφορα ηλεκτρομαγνητικά ή οπτικά συστήματα καταγράφει και αποστέλλει τηλεμετρικά για αποτύπωση στο σταθμό συλλογής τη σχετική θέση της αναρτημένης μάζας ως προς το περίβλημα της συσκευής. Στους σεισμογράφους χρησιμοποιόταν εγγενής καταγραφή με γραφίδα στηριγμένη στη μάζα που άφηνε ίχνος σε ρολό χαρτιού κυλιόμενο κάθετα στη διεύθυνση ταλάντωσης της μάζας.

Κανονικά σε θέση εγκαθίστανται τρία σεισμόμετρα με τους άξονες μέγιστης ευαισθησίας κάθετους μεταξύ τους, ώστε να καταγράφονται όλες οι συνιστώσες του σεισμικού κύματος. Με διαφοροποίηση της αντίστασης ελατηρίων που αναρτούν τη μάζα κατακόρυφα στη σύγχρονη αδρανειακή διάταξη, το σεισμόμετρο χρησιμοποιείται για τη μέτρηση των σεισμών και σε άλλα ουράνια σώματα, όπως η Σελήνη και ο Άρης, που έχουν διαφορετική τιμή του πεδίου βαρύτητας στην επιφάνειά τους.

29


Μεταθεσιόμετρα

Το μεταθεσιόμετρο μετρά την κίνηση του εδάφους. Αποτελείται από ένα τεντωμένο σύρμα ανάμεσα σε 2 ράβδους, στις 2 πλευρές του ρήγματος.Αν το ρήγμα μετακινηθεί το μήκος του σύρματος μεταβάλεται.

Σεισμοσκόπια

Σεισμοσκόπια είναι όργανα που απλώς σημειώνουν την γένεση των σεισμών ή αναγράφουν αυτούς πάνω σε ακίνητη αιθαλωμένη πλάκα δίνοντας έτσι πληροφορίες για την ένταση της σεισμικής κίνησης.

30


Σεισμογράφοι

Σεισμογράφοι είναι όργανα με τα οποία επιτυγχάνεται αυτόματη αλλά όχι πιστή αναγραφή της σεισμικής κίνησης. Η αναγραφή αυτή, που λέγεται σεισμογράφημα , γίνεται με γραφίδα πάνω σε αιθαλωμένη ταινία ή με φωτεινή κηλίδα πάνω σε φωτογραφική ταινία. Ο σεισμογράφος αποτελείται από το εκκρεμές, το σύστημα ενίσχυσης (ή μεγέθυνσης) και το σύστημα αναγραφής. Η μάζα του εκκρεμούς πρέπει να είναι σημαντική ώστε η δύναμη της αδράνειας να υπερνικήσει τις τριβές της γραφίδας και των αρθρώσεων των μοχλών. Ωστόσο επειδή οι σεισμογράφοι δεν διέθεταν σύστημα απόσβεσης της κίνησης, το οποίο θα επανέφερε γρήγορα το εκκρεμές σε θέση ηρεμίας ώστε να ανταποκριθεί σε νέα δόνηση, οι καταγραφές τους ήταν αποτέλεσμα όχι μόνο της σεισμικής κίνησης αλλά και της αιώρησης του εκκρεμούς. Για τον πλήρη καθορισμό της μετάθεσης σε ένα σταθμό πρέπει να υπάρχουν τρεις σεισμογράφοι, ένας για την κατακόρυφη συνιστώσα και δυο για τις οριζόντιες συνιστώσες της εδαφικής κίνησης.

Επιταχυνσιογράφοι

Οι επιταχυνσιογράφοι αποτελούν ειδική κατηγορία σεισμομέτρων. Τα σεισμογραφήματα των οργάνων αυτών δίνουν τη σεισμική επιτάχυνση σε συνάρτηση με τον χρόνο. Χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά από την Τεχνική Σεισμολογία.

Τοποθετούνται συνήθως μέσα στα κτίρια για την μέτρηση της επιτάχυνσης κατά την γένεση των σεισμών. Δεν βρίσκονται σε συνεχή λειτουργία, όπως συμβαίνει με τα άλλα σεισμόμετρα, αλλά μπαίνουν σε λειτουργία με κατάλληλη διέγερση στην αρχή του σεισμού και γράφουν την προκαλούμενη επιτάχυνση από το σεισμό. Ένας από

31


τους πιο διαδεδομένους τύπους επιταχυνσιογράφων ήταν ο αναλογικός επιταχυνσιογράφος SMA-1, στον οποίο η καταγραφή της δόνησης γίνεται σε φωτογραφικό φιλμ. Ο επιταχυνσιογράφος αυτός σιγά-σιγά αντικαθίσταται από ψηφιακούς σύγχρονους επιταχυνσιογράφους.

32


4. Πρόγνωση σεισμών

Πρόγνωση σεισμού είναι η πρόβλεψη, με σιγουριά, ότι συγκεκριμένου μεγέθους σεισμός πρόκειται να συμβεί σε συγκεκριμένο τόπο και σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο. Η πρόγνωση που αφορά τους σεισμούς που γεννώνται με φυσικές διαδικασίες στο Γήινο φλοιό δεν έχει επιτευχθεί ως σήμερα, υπήρξαν και υπάρχουν όμως προσπάθειες προς την κατεύθυνση αυτή. Θεωρείται, από μερίδα επιστημόνων, απίθανο να υπάρξει πρόβλεψη σεισμών με χρονική ακρίβεια μεγαλύτερη του ενός ή δύο ετών ή ίσως και χρονική ακρίβεια δεκαετίας και από πολλούς τίθεται επίσης υπό αμφισβήτηση η ίδια η σκοπιμότητα πιο βραχυπρόθεσμων προβλέψεων. Για ρήγματα που έχουν μελετηθεί επαρκώς στατιστικά, μπορούν να συνταχθούν μελέτες σεισμικής επικινδυνότητας της περιοχής και να γίνουν εκτιμήσεις της πιθανότητας ότι σεισμός κάποιας τάξης μεγέθους θα επηρεάσει την τοποθεσία εκείνη εντός διαστήματος αριθμού μερικών ετών ή δεκάδων ή και εκατοντάδων ετών. H προσπάθεια για βραχυπρόθεσμη πρόγνωση έχει επικεντρωθεί κυρίως στην αναζήτηση και μελέτη των αξιοποιήσιμων παραμέτρων πρόδρομων σεισμικών φαινομένων. Παρακάτω γίνεται μια σύντομη παρουσίαση κάποιων από τις μεθόδους που έχουν προταθεί για τη βραχεία πρόγνωση.

33


4.1. Μέθοδος πρόγνωσης σεισμών του Ηλία Τσιάπα:

Τα συστατικά που προκαλούν σεισμούς και εκρήξεις ηφαιστείων κινούνται από τη Δύση προς την Ανατολή. Από στατιστικές μελέτες, έχοντας σαν αφετηρία ένα σεισμό, γνωρίζουμε:

1.τη διαδρομή που θα ακολουθήσουν προς την Ανατολή ,

2.τις προεξοχές ή τους κρατήρες ηφαιστείων που θα συναντήσουν στη πορεία τους,

3.Το χρόνο που απαιτείται για να φτάσουν σ' αυτές και

4.το μέγεθος που θα έχει ο αναμενόμενος σεισμός.

Για τον Ελλαδικό χώρο παίρνουμε ως αφετηρία τους σεισμούς που γίνονται στη Δυτική Αμερική μεταξύ 0 και 40 παράλληλου. Οι διαδρομές που ακολουθούν τα συστατικά περνούν κάτω από το φλοιό της Αμερικανικής ηπείρου, του Ατλαντικού ωκεανού, συγκλίνουν στο Γιβραλτάρ, Δυτική Μεσόγειο και φτάνουν κάτω από την Ελλάδα όπου θα προκαλέσουν νέους σεισμούς ανάλογου μεγέθους. Ο χρόνος που απαιτείται για αυτή τη διαδρομή τους είναι περίπου 53 μέρες. Μετά την Ελλάδα συνεχίζουν τη πορεία τους προς Ανατολάς.

Για τον ακριβέστερο προσδιορισμό του επικέντρου χρησιμοποιούμε τον πλέον αξιόπιστο πρόδρομο φαινόμενο την αύξηση της θερμοκρασίας του φλοιού, που εντοπίζεται σε ένα κώνο με κορυφή το υπόκεντρο και κέντρο βάσης το επίκεντρο του αναμενόμενου σεισμού. Με ένα δίκτυο θερμομέτρων παρακολουθούμε την αύξηση της θερμοκρασίας, η οποία είναι εύκολα ανιχνεύσιμη στα υπόγεια νερά κυρίως, λίγες μέρες πριν την εκδήλωση ενός σεισμού. Έτσι γνωρίζουμε ακριβώς που βρίσκεται εγκλωβισμένη μεγάλη ποσότητα υγρών και η διαφυγή τους Ανατολικά θα προκαλέσει σεισμό. Με το συνδυασμό των δύο αυτών μεθόδων προβλέπονται με ακρίβεια οι σεισμοί. Ας σημειωθεί ότι η πρόβλεψη παύει να ισχύει αν εκδηλωθεί έκρηξη ηφαιστείου, που βρίσκεται μεταξύ της περιοχής που εκδηλώθηκε ο σεισμός που παίρνουμε ως αφετηρία και της περιοχής όπου αναμένεται να εκδηλωθεί ο νέος σεισμός. Αυτό σημαίνει ότι τα συστατικά που θα προκαλούσαν σεισμό διέφυγαν στην ατμόσφαιρα από τον κρατήρα του ηφαιστείου. Ας σημειωθεί ότι η πρόβλεψη παύει να ισχύει αν εκδηλωθεί έκρηξη ηφαιστείου, που βρίσκεται μεταξύ της περιοχής που εκδηλώθηκε ο σεισμός που παίρνουμε ως αφετηρία και της περιοχής όπου αναμένεται να εκδηλωθεί ο νέος σεισμός. Αυτό σημαίνει ότι τα συστατικά που θα προκαλούσαν σεισμό διέφυγαν στην ατμόσφαιρα από τον κρατήρα του ηφαιστείου. Για παράδειγμα: για την Ελλάδα παύει να ισχύει η πρόγνωση αν 4 περίπου ημέρες πριν, εκδηλωθεί ισχυρή σεισμική ή ηφαιστειακή δραστηριότητα στην Ιταλία.

34


Η συχνότητα και το μέγεθος των σεισμών σε παγκόσμια κλίμακα μειώνεται όταν υπάρχει έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα και αντίστροφα.

35


4.2. Μέθοδος της ομάδας ΒΑΝ:

Το όνομα ΒΑΝ είναι ακρωνύμιο που σχηματίζεται από τα αρχικά των ονομάτων των τριών Ελλήνων επιστημόνων, Παναγιώτης Βαρώτσος, Καίσαρ Αλεξόπουλος και Κωνσταντίνος Νομικός. Η πρόβλεψη των σεισμών σύμφωνα με την μέθοδο ΒΑΝ βασίζεται στη ανίχνευση των σεισμικών ηλεκτρικών σημάτων, (SES, Seismic Electric Signals). Κατά την τελευταία δεκαετία η ομάδα ΒΑΝ προσπαθεί να βελτιώσει την χρονική ακρίβεια των προβλέψεων, ορίζοντας την παράμετρο του "φυσικού χρόνου", δηλαδή τον χρονικό δείκτη εξέλιξης του φαινομένου από την εκπομπή σεισμικών ηλεκτρικών σημάτων μέχρι την εκδήλωση του σεισμικού φαινομένου. Σήμερα η ομάδα ΒΑΝ εδρεύει στο Ινστιτούτο Φυσικής του Στερεού Φλοιού της Γης. (Solid Earth Physics Institute - S.E.P.I.) που στεγάζεται στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η μέθοδος παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον Αύγουστο του 1981, και στις δεκαετίες που ακολούθησαν παράχθηκε σημαντικός αριθμός δημοσιεύσεων τόσο από μέλη και υποστηρικτές της ομάδας ΒΑΝ όσο και από αντιπάλους της.

Η μέθοδος ΒΑΝ αντιμετωπίσθηκε σχεδόν εξ αρχής επικριτικά από τους Έλληνες σεισμολόγους.

Η αξιοπιστία, ακρίβεια και χρησιμότητα της μεθόδου ΒΑΝ έγιναν αντικείμενο έντονων επιστημονικών συζητήσεων από τα μέλη της διεθνούς σεισμολογικής κοινότητας στα μέσα της δεκαετίας 1990, και οι οποίες καταγράφηκαν και συνοψίσθηκαν στο βιβλίο "A Critical Review of VAN" από τον Sir James Lighthill.Έντονα αρνητική θέση έλαβαν ο R. J. Geller, ο οποίος πιστεύει ότι η πρόγνωση των σεισμών είναι εγγενώς αδύνατη. Την άποψη ότι η πρόγνωση των σεισμών είναι αδύνατη διατύπωσε επίσης αργότερα ο Y. Y. Kagan.

36


Παναγιώτης Βαρώτσος

Γεννήθηκε στις 28 Νοεμβρίου του 1947 στην Πάτρα και είναι Έλληνας φυσικός. Αποφοίτησε από το Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου έγινε διδάκτωρ φυσικής το 1973, υφηγητής το 1977 και από το 1986 είναι καθηγητής στον τομέα της Φυσικής Στερεάς Κατάστασης. Μετεκπαιδεύτηκε σε Γερμανία, Γαλλία και ΗΠΑ.

Ακαδημαϊκές θέσεις

Έγινε πρόεδρος του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών από το έτος 1994 μέχρι το 1996. Επίσης, από το 1995 είναι Διευθυντής του Ινστιτούτου Φυσικής του Στερεού Φλοιού της Γης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τέλος, από το 2007, έγινε Διευθυντής του Εργαστηρίου Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Βραβεία – Διακρίσεις

Έχει παραλάβει τα παρακάτω βραβεία :

Το 1978 το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, το 1986 Βραβείο του «Εμπειρικείου» Ιδρύματος και το 1995 το βραβείο του Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» για το Περιβάλλον.

Δημοσιεύσεις

Έχει περισσότερες από 230 εργασίες σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, τα οποία αξιολογήθηκαν από κριτές. έχει συγγράψει τέσσερα βιβλία, εκ των οποίων τα δυο και στην αγγλική γλώσσα και έχουν γίνει περισσότερες από 4000 επιστημονικές αναφορές τρίτων στις εργασίες του.

Μαζί με τον Καίσαρα Αλεξόπουλο και τον Κωνσταντίνο Νομικό ανέπτυξε το 1981 τη μέθοδο βραχείας διάρκειας πρόγνωσης σεισμών, γνωστή ως μέθοδο ΒΑΝ και σήμερα ακόμη διευθύνει την έρευνα αυτή.

37


Καίσαρ Δ. Αλεξόπουλος

Γεννήθηκε στην Πάτρα στις 10 Νοεμβρίου 1909 και απεβίωσε στις 27 Μαρτίου 2010 ήταν Ακαδημαϊκός και Καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είχε διαπρέψει και στον αθλητισμό, ήταν μάλιστα από τους πρώτους χιονοδρόμους στην Ελλάδα.

Σπούδασε στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης αρχικά μηχανολογία και κατόπιν Φυσική, τελειώνοντας το διδακτορικό του το 1935, χρονιά που επέστρεψε στην Ελλάδα.

Ένα χρόνο αργότερα εξελέγη Υφηγητής το 1936 και εργάστηκε ερευνητικά στο Εργαστήριο Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Από το 1939 έως το 1974 κατείχε, ως τακτικός Καθηγητής, την έδρα της Πειραματικής Φυσικής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπήρξε, επίσης, Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών κατά τα έτη 1970-72, θέση από την οποία παραιτήθηκε διαμαρτυρόμενος για τις επεμβάσεις του τότε καθεστώτος στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Το 1963 έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, της οποίας είχε την Προεδρία το 1979. Έχει τιμηθεί επίσης με το παράσημο "Τάγμα του Φοίνικος", ενώ κατείχε διευθυντικές θέσεις στο Βασιλικό Ίδρυμα Ερευνών και το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών "Δημόκριτος".

Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 100 εργασίες σε έγκυρα διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Συνέγραψε σειρά διδακτικών βιβλίων Φυσικής για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Το (τετράτομο/πεντάτομοο) έργο του "Φυσική" καλύπτει όλους τους επιμέρους τομείς της Φυσικής επιστήμης και αποτελεί σημείο αναφοράς στην ελληνική βιβλιογραφία.

Κωνσταντίνος Νομικός

38


Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 24 Σεπτεμβρίου του 1943, είναι Έλληνας φυσικός. Είναι παντρεμένος και έχει δύο παιδιά.

Έλαβε διδακτορικό δίπλωμα Φυσικής από το Πανεπιστήμιο Αθηνών (1971), μεταπτυχιακό δίπλωμα στην Ηλεκτρονική από το Πανεπιστήμιο Αθηνών (1969), πτυχίο Φυσικής από το Πανεπιστήμιο Αθηνών (1966) και έκανε μεταδιδακτορικές ερευνητικές σπουδές στο London University Queen Mary College - Photo electronics Devices Laboratory (1972-1973).

Ξεκίνησε την ακαδημαϊκή του καριέρα ως επιμελητής του Εργαστηρίου Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών από το 1966, συνδράμοντας στις εργαστηριακές και φροντιστηριακές ασκήσεις των φοιτητών του Φυσικού Τμήματος, στην καθοδήγηση των πτυχιακών εργασιών τους και στην καθοδήγηση και ερευνητική βοήθεια σε υποψηφίους διδάκτορες του Φυσικού Τμήματος. Αποτέλεσμα της ερευνητικής του δραστηριότητας ήταν οι 15 πρώτες δημοσιεύσεις του σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά του εξωτερικού. Από το Εργαστήριο Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών αποχώρησε εθελούσια τον Απρίλιο του 1982.

Συν-ίδρυσε και συμμετείχε στο ερευνητικό πρόγραμμα μετρήσεων μεταβολών γαιωρευμάτων με εφαρμογή στην πρόγνωση σεισμών, γνωστό ως μέθοδο ΒΑΝ. Ανέλαβε τη μελέτη, το σχεδιασμό και την υλοποίηση της υποδομής των συστημάτων και βοήθησε ενεργά στην περάτωση των διδακτορικών διατριβών που πλαισίωνε το ερευνητικό πρόγραμμα.

Δίδασκε στην Ανωτάτη Σχολή Τεχνικού Αξιωματικών Τεχνικού τα μαθήματα Κυματική, Ηλεκτρομαγνητισμός, Κβαντική Φυσική και Ψηφιακά Ηλεκτρονικά περίπου μια δεκαετία, από το 1976 μέχρι το1986.

Το 1988 εκλέγεται καθηγητής στο Τμήμα Ηλεκτρονικής του ΤΕΙ Κρήτης (παρ/μα Χανίων) με γνωστικό αντικείμενο Μικροηλεκτρονική & Μικροϋπολογιστές. Από το 1990 ως το 1991 διετέλεσε προϊστάμενος του τμήματος. Τον Ιούνιο του 1991 αποσπάστηκε στο Ινστιτούτο Τεχνολογικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, υπεύθυνο όργανο για την αναγνώριση ξένων διπλωμάτων και συμβουλευτικού οργάνου όλων των ΤΕΙ σε θέματα Τεχνολογικής Εκπαίδευσης. Το 1992 εκλέγεται καθηγητής του ΤΕΙ Πειραιά στο Τμήμα Φυσικής-Χημείας και Τεχνολογίας Υλικών διατηρώντας παράλληλα τη θέση του εισηγητή στο ΙΤΕ. Το 1995 εκλέγεται καθηγητής στο Τμήμα Ηλεκτρονικής στο ΤΕΙ Αθηνών και ως το καλοκαίρι του 2010 διδάσκει τα μαθήματα Μικροϋπολογιστές Ι και Αισθητήρες. Κατά τα τελευταία έτη διατελεί προϊστάμενος του Τμήματος. Από το φθινόπωρο του 2010 φέρει τον τίτλο του ομότιμου καθηγητή στο ΤΕΙ Αθηνών.

5. ΠΡΟΣΕΙΣΜΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ

39


Έχει παρατηρηθεί πως πριν την εμφάνιση των σεισμών υπάρχουν ορισμένα φαινόμενα τα οποία προσημαίνουν τον ερχομό τους. Τέτοια φυσικά φαινόμενα είναι, η αλλαγή της συμπεριφοράς των ζώων, φαινόμενα που σχετίζονται με αλλαγές στο φλοιό της γης, τα προσεισμικά σήματα και η διάδοση των ελαστικών κυμάτων. Ειδικότερα:

5.1. Ζώα και σεισμοί

Ήδη από την αρχαιότητα είχε παρατηρηθεί μια αλλαγή στην συμπεριφορά των ζώων όταν επίκειται κάποιος σεισμός. Ειδικότερα:

Πρώτοι οι Ρωμαίοι ανέφεραν ότι τα θαλασσοπούλια σταματούν να πετούν πριν από έναν σεισμό, ενώ πολλές ιστορικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι, πριν γίνει κάποιος μεγάλος σεισμός, τα φίδια και τα διάφορα άλλα ερπετά εγκαταλείπουν τις φωλιές τους και πολλά νυχτόβια ζώα εμφανίζονται την ημέρα.

Οι Ινδιάνοι αναφέρουν ότι οι κροκόδειλοι βγάζουν παράξενες κραυγές λίγο πριν γίνει ένας σεισμός, ενώ παρόμοια συμπεριφορά παρατηρείται και στα κατοικίδια ζώα. Για παράδειγμα, λέγεται ότι, αν τα άλογα αρνούνται να μπουν στο στάβλο και τα σκυλιά γαυγίζουν μονότονα, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να γίνει σεισμός».

Επίσης, έχει λεχθεί πως “μετά τον μεγάλο σεισμό της Haicheng του 1975 αναφέρθηκαν συνολικά χιλιάδες περιπτώσεις παράξενης συμπεριφοράς των ζώων. Για παράδειγμα, οι γάτες και τα σκυλιά μετέφεραν τα νεογνά τους έξω από τα σπίτια, τα ποντίκια και τα φίδια εγκατέλειπαν τις φωλιές τους και τα γουρούνια ξεφώνιζαν παράξενα.

Μάλιστα, η παρατήρηση της συμπεριφοράς των ζώων δεν έχει μείνει μόνο σε φιλολογικό επίπεδο. Αρκεί να σημειωθεί πως “το πρώτο επιστημονικό ίδρυμα για την μελέτη της αλλαγής της συμπεριφοράς των ζώων λίγο πριν από ένα σεισμό ιδρύθηκε στην Κίνα το 1968 και από τότε ένας μεγάλος αριθμός από παρόμοια κέντρα παρακολούθησης έχουν εγκατασταθεί σε όλη την Κίνα.

Πολλά από τα κέντρα αυτά είναι εγκατεστημένα κοντά σε ζωολογικούς κήπους για να μπορούν οι επιστήμονες να μελετούν και τη συμπεριφορά των αγρίων ζώων. Σαν κύριο πειραματόζωο οι Κινέζοι χρησιμοποίησαν το περιστέρι, το οποίο έχει εξαιρετικά ανεπτυγμένο νευρικό σύστημα”.

Εν τω μεταξύ, δόθηκε συνέχεια στην συγκεκριμένη μέθοδο, καθώς το παράδειγμα της Κίνας ακολούθησε και η Αμερική, όπου τον Σεπτέμβριο του 1976 συγκλήθηκε ειδικό συνέδριο αλλαγής της συμπεριφοράς των ζώων σε σχέση με επερχόμενο σεισμό και τοποθετήθηκαν κατά μήκος του μεγάλου ρήγματος του Αγίου Ανδρέου κλουβιά με

40


ποντίκια, των οποίων μελετάται συνεχώς η συμπεριφορά, ενώ παρόμοιες παρατηρήσεις συμπεριφοράς έχουν αναφερθεί και για τα ψάρια.

Ανάμεσα στους σεισμούς, τους οποίους είχαμε καταφέρει να προγνώσουμε μέσω της παρατήρησης της συμπεριφοράς των ζώων, ήταν αυτός της Ιταλίας τον Μάιο του 1976 και αυτός της Καλαμάτας τον Σεπτέμβριο του 1986. Στην Ιταλία, ο σεισμός ήταν της τάξης των 6,7 R, και αυτό που παρατηρήθηκε ήταν πως δύο με τρεις ώρες πριν τον σεισμό οι γάτες εγκατέλειψαν τα σπίτια, ενώ οι ποντικοί βγήκαν έξω από τις φωλιές τους. Στην περίπτωση της Ελλάδας, μία ημέρα πριν παρατηρήθηκε πως τα σκυλιά γαύγιζαν έντονα και ανήσυχα.

Πώς αντιδρούν κάποια ζώα πριν το σεισμό:

Οι γάτες τινάζονται από τη θέση τους και τρέχουν αλαφιασμένες να κρυφτούν.

Οι Σκύλοι ουρλιάζουν όλοι μαζί και ξαφνικά. Τα πουλιά επίσης τινάζονται ξαφνικά όλα μαζί και πετούν ψηλά, χωρίς όμως

θόρυβο. Τα ψάρια κολυμπούν κοντά την επιφάνεια και μερικά πηδούν έξω από αυτή. Τα έντομα που ζουν κάτω από τη γη, όπως και τα ποντίκια και τα φίδια ,

βγαίνουν ξέφρενα στην επιφάνεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το περιστατικό που σημειώθηκε το 1975 στην πόλη Χαιτσένγκ στην Κίνα, όπου έναν περίπου μήνα πριν από τον σεισμό των 7,3 Ρίχτερ οι κάτοικοι παρατήρησαν φίδια να εγκαταλείπουν μαζικά τις φωλιές τους. Σημειωτέον ότι αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια του χειμώνα, όταν τα ερπετά βρίσκονταν σε χειμερία νάρκη – ακριβώς επειδή είναι ψυχρόαιμα σπονδυλωτά, αποφεύγουν να εκτίθενται σε υπερβολικά χαμηλές θερμοκρασίες, γιατί αλλιώς πεθαίνουν – οπότε η έξοδος από τις φωλιές τους ισοδυναμούσε, σύμφωνα με τους επιστήμονες, με ομαδική αυτοκτονία.

Οι μέλισσες και οι σφήκες βγαίνουν όλες μαζί έξω από τη φωλιά τους. Τα άλογα χλιμιντρίζουν χωρίς λόγο και αρχίζουν να καλπάζουν. Αν είναι καλοκαίρι, τα τζιτζίκια σταματούν ξαφνικά να τραγουδούν, ενώ τα

κουνούπια δεν τσιμπούν.

Αυτή η περίεργη αντίδραση των ζώων παρατηρείται 2 έως και 5 λεπτά νωρίτερα από τον σεισμό, με εξαίρεση τα κουνούπια και τα έντομα όπου η αλλαγή στη συμπεριφορά τους μπορεί να παρατηρηθεί πολλές ώρες πριν.Επίσης, σε περίπτωση που ακολουθεί μετασεισμός, όλα τα ζώα παραμένουν έξω από τις φωλιές τους ή μέσα στις κρυψώνες τους. Οι σκύλοι και οι γάτες, αν τύχει και βγουν από τις κρυψώνες τους (πράγμα μάλλον απίθανο), τότε περπατούν αργά, προσεχτικά και σχεδόν έρπουν.

Συγκεκριμένα περιστατικά

Οι βάτραχοι εγκατέλειψαν τη λίμνη

41

http://www.goldenmag.gr/


Πρόσφατα Αμερικανοί και Βρετανοί επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι τουλάχιστον τα υδρόβια ζώα είναι σε θέση να διαισθάνονται τις χημικές μεταβολές που συμβαίνουν στα υπόγεια ύδατα λίγο πριν από έναν σεισμό.

Συγκεκριμένα, ειδικοί από τη NASA και το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο της Βρετανίας άρχισαν να ερευνούν την επίδραση των χημικών μεταβολών των υπογείων υδάτων στα ζώα, όταν το 2009 – λίγες μόλις μέρες πριν από τον μεγάλο σεισμό των 5,8 Ρίχτερ στην περιοχή Λ’ Άκουιλα στην Ιταλία – παρατήρησαν ότι μια αποικία βατράχων εγκατάλειψε τη λίμνη στην οποία ζούσε. Αυτή η συμπεριφορά θα μπορούσε να αποτελεί ένα είδος πρόβλεψης της επικείμενης σεισμικής δραστηριότητας, εξήγησαν οι ερευνητές στη δημοσίευση της έρευνάς τους στο International Journal of Environmental Research and Public Health.Οι ερευνητές σημειώνουν ότι πριν από το χτύπημα του Εγκέλαδου, από τα σημεία του φλοιού της γης όπου τα πετρώματα δέχονται μεγάλες πιέσεις απελευθερώνονται φορτισμένα σωματίδια, που προκαλούν χημικές μεταβολές στα υπόγεια ύδατα. Έτσι όλα τα υδρόβια ζώα, καθώς είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα, αντιλαμβάνονται αμέσως αυτές τις μεταβολές και αντιδρούν ανάλογα.Οι επιστήμονες θεωρούν ότι θα ήταν πολύ σημαντική μια συνεργασία βιολόγων και γεωλόγων, προκειμένου να διερευνήσουν συμπεριφορές ζώων πριν από έναν επικείμενο σεισμό, ώστε να βρουν έναν τρόπο πρόβλεψης γι΄ αυτό το επικίνδυνο φαινόμενο.

Καταγραφές από περίεργη συμπεριφορά ζώων σε επικείμενες φυσικές καταστροφές:

- Γύρω στα 1920 εκατοντάδες ζώα στη Μαρτινίκα άφησαν ξαφνικά τις φωλιές, τους στάβλους, τα σπίτια και κατέβηκαν στη θάλασσα. Μπήκαν στο νερό και πολλά πνίγηκαν. Οι κάτοικοι κατάλαβαν ότι κάτι θα συνέβαινε. Σκέφτηκαν το ηφαίστειο που απειλούσε τον τόπο τους, αλλά οι σεισμογράφοι τους δεν έδειχναν απολύτως τίποτα. Κι όμως τρεις μέρες αργότερα το ηφαίστειο εξερράγη και 30.000 άτομα έχασαν τη ζωή τους.

- Στην Κεφαλονιά το 1953, τη νύχτα του καταστροφικού σεισμού, ένα λυκόσκυλο ούρλιαζε ασταμάτητα. Το ακολούθησαν στη συνέχεια όλοι οι σκύλοι του νησιού, οι οποίοι άρχισαν να τρέχουν αλαφιασμένοι προς τα χωράφια. Στην περίεργη αυτή απόδραση προστέθηκαν κατόπιν οι γάτες και άλλα ζώα. Οι κάτοικοι δεν μπορούσαν να εξηγήσουν το φαινόμενο, ως τη στιγμή που χτύπησε ο φοβερός καταστρεπτικός σεισμός.

Στο φονικό τσουνάμι της ΙνδονησίαςΓια μια ακόμη φορά η διαίσθηση των ζώων αποδείχθηκε σωτήρια για αυτά: Στο βιβλικό τσουνάμι της Ινδονησίας στις 26-12-2004 – σύμφωνα με αξιωματούχους, οι οποίοι ήταν επικεφαλής τμημάτων που προστάτευαν τα άγρια ζώα στη Σρι Λάνκα – περιέργως δεν βρέθηκαν νεκρά ζώα από τα γιγάντια κύματα που προκάλεσαν τον θάνατο δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων στη συγκεκριμένη περιοχή.

«Δεν υπήρχαν νεκροί ελέφαντες, αλλά και ούτε ένας νεκρός λαγός ή σκίουρος. Πιστεύω ότι τα ζώα έχουν την αίσθηση της καταστροφής. Έχουν δηλαδή αυτό που λέμε «έκτη αίσθηση». Τα ζώα μυρίζονται το κακό που πρόκειται να συμβεί»,

42






υποστήριξε στο πρακτορείο Ασοσιέιτεντ ο Χαΐντ Ρατναγιάκε, αναπληρωτής ερευνητής του Τμήματος για την Προστασία της Άγριας Ζωής.

Άλλα περιστατικά

Στις 4 Φεβρουαρίου 1975, οι κινέζοι απομάκρυναν τον πληθυσμό του Λιαονίγκ , πέντε ώρες πριν από μια τρομακτική σεισμική δόνηση, που προκάλεσε ανυπολόγιστες ζημιές και θα είχε χιλιάδες θύματα, αν δεν απομακρύνονταν εγκαίρως. Η διάσωση έγινε με βάση της συμπεριφορά των ζωών .

Το 1975 στην Ιαπωνία 24 ώρες πριν από ένα μεγάλο σεισμό τα φίδια ξυπνούσαν από τη χειμέρια νάρκη και ψοφούσαν στο χιόνι.

Το κακό είναι ότι και οι παρατηρήσεις αυτές δεν είναι απόλυτες.

Διότι αν το 1975 οι Κινέζοι χάρη στην όσφρηση των ζώων τον σεισμό, και έσωσαν τον πληθυσμό Λιαονίγκ , δεν μπόρεσαν να προβλέψουν τον τρομερό σεισμό που ισοπέδωσε την Τάνγκσα.

Εδώ μπορεί να διερωτηθεί κάποιος: Αυτά τα κύματα που συλλαμβάνουν τα ζώα δεν τα συλλαμβάνει και ο άνθρωπος;

5.2. Φαινόμενα που σχετίζονται με αλλαγές στο φλοιό της γης.

43


Διαταραχή του ημερήσιου κύκλου της Ιονόσφαιρας.

Οι τεκτονικές τάσεις στο φλοιό της γης που προετοιμάζουν σεισμούς φαίνεται πως προκαλούν κύματα ηλεκτρικών φορτίων που ταξιδεύουν προς την επιφάνεια της γης την οποία φορτίζουν. Η διαδικασία ιονίζει επίσης ισχυρά την ατμόσφαιρα και διαταράσσει κατ' επέκταση την ιονόσφαιρα. Με καταγραφή ULF, παρακολουθώντας τον ημερήσιο κύκλο της ιονόσφαιρας, παρατηρούμε πως καθώς προετοιμάζεται χερσαίος επιφανειακός ή και παράκτιος ρηχός θαλάσσιος σεισμός άνω των 5,5 ρίχτερ, ο κύκλος της διαταράσσεται. Η ιονόσφαιρα σε γενικές ομαλές συνθήκες την ημέρα αναπτύσσει το κατώτερο στρώμα της D λόγω του ιονισμού από τις ακτίνες Χ από τον Ήλιο ενώ τη νύχτα το στρώμα αυτό εξαφανίζεται καθώς ηλεκτρόνια και ιόντα επανασυνδέονται λόγω της μεγάλης πυκνότητας και της άρσης του παράγοντα ιονισμού και το πλάσμα ξαναγίνεται αέριο. Τη νύχτα απομένει μόνο ένα στρώμα της ιονόσφαιρας F πολύ ψηλότερα από το D. Επειδή η ιονόσφαιρα βρίσκεται σε κατάσταση πλάσματος το στρώμα D λόγω πυκνότητας απορροφά τις χαμηλές ραδιοφωνικές συχνότητες HF ως και τα 10 MHz ενώ το στρώμα F που είναι πιο αραιό τις επανακάμπτει πίσω στη γη. Τα κύματα αυτά τη νύχτα που δεν υπάρχει το στρώμα D μεταδίδονται με διαδοχικές εσωτερικές ανακλάσεις στον κυματοδηγό γης - ιονόσφαιρας και μπορούμε και λαμβάνουμε ραδιόφωνο παγκοσμίου λήψεως (βραχέα κύματα) μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά σε αντίθεση με τη μέρα που η λήψη είναι μόνο τοπική.

Η καταγραφή ULF της διατήρησης του στρώματος D της ιονόσφαιρας που απορροφά την Η/Μ ακτινοβολία και στη διάρκεια της νύχτας τις μέρες πριν το σεισμό της πόλης L'Aquila της Ιταλίας στις 6/4/2009. Η ανωμαλία δείχνεται με κόκκινο.

Η διαταραχή του κύκλου της ιονόσφαιρας κατά την προετοιμασία του σεισμού παρατηρείται πως συμπίπτει χρονικά με την ανάδυση των VHF και των VLF Η/Μ προσεισμικών σημάτων. Όταν συμβαίνει η διαταραχή έχει παρατηρηθεί ότι είτε την ημέρα χάνεται το στρώμα D (ανύψωση της ιονόσφαιρας) και έχουμε ανάπτυξη του κυματοδηγού είτε τη νύχτα εμφανίζεται το στρώμα D (η ιονόσφαιρα χαμηλώνει) και ο κυματοδηγός εξαφανίζεται. Το αποτέλεσμα αντικατοπτρίζεται στις καταγραφές των ULF που είτε την ημέρα αντί τοπικού ελαχίστου εμφανίζουν τοπικό μέγιστο είτε έχουμε μόνιμα τοπικό ελάχιστο όσο διαρκεί το φαινόμενο. Η διαταραχή οφείλεται σε μεγάλης κλίμακας ισχυρό φαινόμενο.

44


Στηριγμένοι στη διαταραχή της ιονόσφαιρας πριν τους μεγάλους επιφανειακούς σεισμούς ξένα επιστημονικά κέντρα έχουν αναπτύξει ένα δίκτυο πομπών και δεκτών VLF σε παγκόσμια κλίμακα που ανιχνεύουν αλλαγές στον κυματοδηγό της. Κάθε δέκτης έχει γύρω του, σε αποστάσεις της τάξης των 1000 - 10000 χιλιομέτρων, πομπούς σε διάταξη μαργαρίτας και μπορεί να γνωρίζει προς ποια κατεύθυνση συμβαίνει η διαφοροποίηση. Επειδή συνήθως μαζί με κάθε δέκτη λειτουργεί και πομπός σε συχνότητα διαφορετική από τις υπόλοιπες του δικτύου, η διάταξη μαργαρίτας ακολουθεί τον καθένα από τους δέκτες και με τον τρόπο αυτό μπορεί ανάλογα με την πυκνότητα του δικτύου να εξακριβώνεται η γενική περιοχή που βρίσκεται υπό διέγερση. Στην Ιταλία με το σεισμό της L’Aquila για παράδειγμα οι ενδείξεις όντως εντόπιζαν τη σεισμική διέγερση στο κεντρικό τμήμα της χώρας.

Έλεγχος απόκλισης της αναμενόμενης θερμοκρασίας του εδάφους με δορυφόρους

Ένας τρόπος εντοπισμού της κινητικότητας των τεκτονικών τάσεων είναι η ανίχνευση της κατά τόπους αύξησης της θερμοκρασίας στην επιφάνεια του φλοιού που μετράται από δορυφόρους. Κατά τη διαδικασία της αξιολόγησης αφαιρείται το υπόβαθρο της ημερήσιας μεταβολής και ο θόρυβος λόγω των ατμοσφαιρικών διαταραχών και ανθρώπινων δραστηριοτήτων και είναι δυνατή η κατόπτευση της συγκέντρωσης των τάσεων στην ευρύτερη περιοχή ενός ρήγματος. Στο διπλό σεισμό της Αθήνας το 1999 για παράδειγμα η περιοχή που εντοπίζεται η συσσώρευση των τάσεων είναι το λεκανοπέδιο της Αθήνας. Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται πειραματικά εδώ και 15 χρόνια.

Σε μια νέα προσέγγιση εξήγησης του φαινομένου, ο Friedmann Freund της NASA προτείνει πως η εκπεμπόμενη υπέρυθρη ακτινοβολία που συλλαμβάνεται από τους δορυφόρους δεν οφείλεται σε αληθινή αύξηση της θερμοκρασίας της επιφάνειας του φλοιού. Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή η εκπομπή είναι αποτέλεσμα της κβαντικής αυτοδιέγερσης που συμβαίνει κατά τη χημική επανασύνδεση φορέων θετικού φορτίου (οπών) που ταξιδεύουν από τα βαθύτερα στρώματα ως την επιφάνεια του φλοιού με ταχύτητα 200 μέτρων το δευτερόλεπτο. Τα φορτία γεννώνται ως αποτέλεσμα της αύξησης των τεκτονικών τάσεων όσο πλησιάζουμε στο χρόνο που θα γίνει ο σεισμός. Η εκπομπή αυτή απλώνεται επιφανειακά σε έκταση ως και 500 x 500 τετραγωνικών χιλιομέτρων για πολύ μεγάλα γεγονότα και σταματά σχεδόν αμέσως μετά το σεισμό και τους μετασεισμούς.

45


.

Η θερμική νυχτερινή καταγραφή στις ημερομηνίες 6, 21 και 28 Ιανουαρίου του 2001 στην περιοχή του Gujarat στην Ινδία. Ο σεισμός με επίκεντρο το Bhuj που σημειώνεται με τον αστερίσκο έγινε στις 26 Ιανουαρίου και είχε μέγεθος 7,9 ρίχτερ. Η θερμική ανωμαλία αποτυπώνεται στην ενδιάμεση καταγραφή (21 Ιανουαρίου) και εμφανίζεται με κόκκινο. Στην επόμενη καταγραφή 2 ημέρες μετά το σεισμό η θερμική ανωμαλία έχει εξαφανιστεί.

Χαρτογράφηση της παραμόρφωσης του εδάφους από δορυφόρους

Από το 1993 χρησιμοποιείται γεωδαιτική δορυφορική μέθοδος που αποτυπώνει τη βύθιση ή την ανύψωση του εδάφους και τα δεδομένα χρησιμοποιούνται για συσχέτιση με τους σεισμούς που προκαλούν τις ανατάξεις αυτές στις περιοχές γύρω από τα ρήγματα χωρίς να χρειάζεται να γνωρίζει κανείς εκ των προτέρων τη θέση ή το χρόνο έλευσης των σεισμών. Χρησιμοποιώντας συνδυασμούς συχνομετρημένων εικόνων τύπου SAR από το δορυφόρο ERS2 η ερευνητική ομάδα των Ελλήνων και Γάλλων επιστημόνων έκανε ανάλυση της παραμόρφωσης της επιφάνειας του εδάφους στο χρόνο στην περίπτωση του διπλού σεισμού της Αθήνας του 1999. Τα σημεία των παραμορφώσεων ήταν η πρώτη ένδειξη πως δύο ρήγματα διεγέρθηκαν και ακολούθησαν δύο διαφορετικές θραύσεις. Η μέθοδος εφαρμόστηκε και στην περίπτωση του σεισμού της L'Aquila το 2009 και η Ελληνική ομάδα ήταν η πρώτη που πέραν της εικόνας με τους κροσσούς συσχέτισε ποιοτικά και ποσοτικά το φαινόμενο με το σεισμό με χρήση εργαλείων fractal ανάλυσης. Οι εικόνες που προέρχονται από συγκεκριμένο δορυφόρο δεν καταγράφονται ακόμη αρκετά πυκνά σε σχέση με την ανάγκη παρακολούθησης που έχει η βραχεία πρόγνωση καθώς ο κύκλος του δορυφόρου που χρησιμοποιείται είναι 29 ημέρες. Η συμβολή της τεχνολογίας σε αυτοματισμένη μέθοδο πρόγνωσης έχει προγραμματιστεί για εφαρμογή από τη NASA.

46


Οι κροσσοί του συχνογράμματος δείχνουν την κατακόρυφη διαβάθμιση της παραμόρφωσης του εδάφους γύρω από ρήγμα λόγω σεισμού.

Αύξηση των συγκεντρώσεων Ραδονίου

Σε κάποιους σεισμούς εμφανίζεται το στοιχείο ραδόνιο πριν και σε μικρότερες ποσότητες μετά το σεισμό. Το ραδόνιο είναι ευγενές αέριο, δε σχηματίζει χημικούς δεσμούς, είναι ραδιενεργό με χρόνο ημιζωής 3,8 ημέρες και γι' αυτό ανιχνεύεται εύκολα και παράγεται στην αλυσίδα μετάπτωσης του ραδιενεργού ουρανίου μέσα στα πετρώματα. Εκεί συνεχίζει και παραμένει παγιδευμένο για μερικές ημέρες ώσπου να διασπαστεί ραδιενεργά ή να ελευθερωθεί κατά τις θραύσεις των υλικών. Η έκλυση του ραδονίου παρατηρείται σε περιοχές σε όλη την υφήλιο πριν από σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα και είναι ενδείκτης υποκείμενων ρηγμάτων. Το ραδόνιο ανιχνεύεται σε αναθυμιάσεις αερίων από το έδαφος, σε θερμές πηγές και υπόγεια νερά. Για την ανίχνευση έχουν αναπτυχθεί δύο τύπων μεθοδολογίες και με αντίστοιχα προτεινόμενα μοντέλα μπορούμε να έχουμε πληροφορίες για το χρόνο έλευσης, την απόσταση του επικέντρου και το μέγεθος του σεισμού που προετοιμάζεται. Έχει παρατηρηθεί πως ως αποτέλεσμα της αύξησης των τάσεων κατά τα στάδια προετοιμασίας της σεισμικής ακολουθίας η συγκέντρωση του ουρανίου που απεγκλωβίζεται και παρασύρεται στα υπόγεια νερά αυξάνεται παροδικά και έτσι οι συγκεντρώσεις του ραδονίου που ελευθερώνεται εμφανίζονται για ένα ακόμη λόγο μεγαλύτερες πριν από το σεισμό. Ο Τσελέντης αναφέρει δυο σεισμούς (Γαλαξίδι 1992 και Μαυροβούνιο 1979), των οποίων προηγήθηκε αυξημένη έκλυση ραδονίου.

47


Στον σεισμό του Μαυροβουνίου μάλιστα οι μετρήσεις έγιναν σε μεγάλη απόσταση, στην Αυστρία.

Ενώ είχε σχεδόν εγκαταλείψει στη δεκαετία του 1990 τις μετρήσεις του ραδονίου ως μέθοδο που θα βοηθούσε στην πρόγνωση των σεισμών, η NASA επανέφερε το ενδιαφέρον της προτείνοντας νέο μοντέλο που εξηγεί την αυξημένη ανιχνευσιμότητα του ραδονίου πριν τους σεισμούς και είναι πιο συμβατό με τις παρατηρήσεις ανίχνευσης ραδονίου σε μεγάλες αποστάσεις από τα επίκεντρα σεισμών που δε δικαιολογούνται εύκολα με το μοντέλο των μικροθραύσεων. Σύμφωνα με το νέο μοντέλο το ραδόνιο εκλύεται συνεχώς και φθάνοντας από τα χαμηλότερα στρώματα στην επιφάνεια του φλοιού παγιδεύεται σε οργανικές ενώσεις. Όπως υποστηρίζει ο Dr. Friedemann Freund, η αποδέσμευση του ραδονίου οφείλεται σε κύματα ηλεκτρικών φορτίων που φθάνουν στην επιφάνεια και αντιδρούν με τις οργανικές ενώσεις που συγκρατούν το ραδόνιο. Τα κύματα των ηλεκτρικών φορτίων προέρχονται από ταχέως κινούμενα ρεύματα οπών που προκαλούνται από την προσεισμική δραστηριότητα της αύξησης των τάσεων στο χρόνο που οι διαδικασίες γένεσης του σεισμού πλησιάζουν τη γενική θραύση. Τα κύματα αυτά των φορτίων ιονίζουν επίσης την επιφάνεια του φλοιού, αυξάνουν την αγωγιμότητα του εδάφους, διεγείρουν την εκπομπή υπέρυθρης ακτινοβολίας, ιονίζουν μαζικά την ατμόσφαιρα και δημιουργούν μεγάλες φούσκες ιόντων που ταξιδεύουν ψηλά ως τη στρατόσφαιρα και προκαλούν διαταραχές της ιονόσφαιρας. Ο μηχανισμός γένεσής τους είναι ο συνδετικός κρίκος ενοποίησης των πρόδρομων σημάτων στην αντίστοιχη προσπάθεια της NASA.

5.3. Προσεισμικά σήματα

Ηλεκτρικά προσεισμικά σήματα

48


Από λίγες ώρες ως και μερικούς μήνες πριν το σεισμό αναδύονται ηλεκτρικά σήματα που συνδέονται με τη γένεσή του.]Οι συχνότητες των ηλεκτρικών αυτών διαταραχών είναι πολύ χαμηλές, κάτω των 10Hz και αναφέρονται ως ULF. Αρκετές χώρες κάνουν μετρήσεις ULF* και προσπαθούν να συνδέσουν τις διαταραχές που ανιχνεύουν με σεισμούς που τις ακολουθούν. Εκτός της ομάδας ΒΑΝ που ερευνά τις ηλεκτρικές προσεισμικές διαταραχές στην Ελλάδα, γίνεται αντίστοιχη έρευνα στο Μεξικό, την Ιαπωνία, την Ινδονησία, την Αρμενία, τη Ρωσία και την Ιταλία.

Οι ULF μετρήσεις αφορούν μετρήσεις ηλεκτρικών μεταβολών, καθώς όμως κάθε μεταβολή ηλεκτρικού πεδίου προκαλεί μεταβολή του αντίστοιχου μαγνητικού πεδίου, μετράται ενίοτε και η μαγνητική συνιστώσα που οφείλεται στην ηλεκτρική μεταβολή. Επικρατούν τέσσερις διαφορετικοί μηχανισμοί που ερμηνεύουν την εμφάνιση των ULF ηλεκτρικών προσεισμικών διαταραχών:

1. Το πιεζοηλεκτρικό φαινόμενο: Ένα υλικό που κρυσταλλώνεται με ασύμμετρη κρυσταλλική δομή έχει την ιδιότητα του πιεζοηλεκτρισμού. Η προσπάθεια για παραμόρφωση ενός τέτοιου κρυστάλλου έχει αποτέλεσμα, λόγω της ασυμμετρίας του, να προεξέχουν φορτία από το κρυσταλλικό πλέγμα στα άκρα του τα οποία και ελευθερώνονται. Έτσι στα άκρα του εμφανίζεται ηλεκτρική διαφορά δυναμικού.

2. Η στρέψη δίπολων στους κρυστάλλους: Μέσα στο κρυσταλλικό πλέγμα των υλικών, γύρω από τα σημεία συνήθως που υπάρχουν προσμείξεις ξένων υλικών, εμφανίζονται πλεγματικές ατέλειες, σημεία δηλαδή παραμόρφωσης του κρυσταλλικού πλέγματος. Στα σημεία αυτά η παραμόρφωση δημιουργεί ηλεκτρικά δίπολα που υπό συνθήκες πίεσης στον κρύσταλλο στρέφονται με τάση να εναρμονιστεί κρυσταλλική συμμετρία, όπως να κλείσουν πλεγματικά κενά. Πέραν μιας κρίσιμης τιμής της πίεσης τα δίπολα στρέφονται ομαδικά με τάση κοινού προσανατολισμού και αναδύεται ηλεκτρικό σήμα όσο διαρκεί η στρέψη τους.

3. Η μετανάστευση οπών υπεροξειδίου (ΟΟ) σε ορυκτά: Σε πυριγενή και υψηλού βαθμού μεταμορφωμένων πετρωμάτων ορυκτά εμφανίζεται ως θεμελιώδης πλεγματική ατέλεια ένα παραπάνω οξυγόνο. Η ατέλεια αυτή του ζεύγους των οξυγόνων είναι μία λανθάνουσα θετική οπή παγιδευμένη αφ' εαυτού στο πέτρωμα. Όταν το πέτρωμα πιέζεται οι δεσμοί ΟΟ σπάνε, εμφανίζονται οι οπές ως φορείς θετικού φορτίου και υπό την πίεση κινούνται με ταχύτητα περίπου 200 μέτρων ανά δευτερόλεπτο, διατρέχουν εύκολα το νωπό έδαφος και διανύουν αποστάσεις χιλιομέτρων.

4. Το ηλεκτροκινητικό φαινόμενο: Η κατά τόπους αύξηση της πίεσης σε πετρώματα με πορώδη υλικά που περιέχουν νερό προκαλεί

49

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%81%CF%8C%CE%B3%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%B7_%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8E%CE%BD#cite_note-UyedaSEMcurr2008-5


την ωσμωτική κίνηση του νερού μέσα στο πορώδες υλικό και αναπτύσσει διαφορά ηλεκτρικών δυναμικών κατά μήκος της ωσμωτικής ροής. Αποτέλεσμα στα πετρώματα που γειτνιάζουν είναι ηλεκτρικά ρεύματα που όταν συμβαίνουν μαζικά μπορούν και ανιχνεύονται σε μεγάλες αποστάσεις.

Ηλεκτρομαγνητικά προσεισμικά σήματα

Ένας σεισμός είναι μια μεγάλης κλίμακας θραύση ετερογενούς υλικού. Κατά την προετοιμασία του, στα τελικά στάδια πριν την κατάρρευση και με πρόδρομο χρόνο από μερικές ώρες μέχρι και μερικές ημέρες, εκπέμπεται ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία πρώτα σε VHF και έπειτα σε VLF, ακολουθεί Η/Μ ησυχία και έπειτα ακολουθεί ο σεισμός. Για την κατανόηση της διαδικασίας γένεσης ενός σεισμού επιχειρείται η άντληση πληροφορίας από τα σήματα αυτά.

Δύο ερευνητικές ομάδες, που συνεργάζονται στενά, δραστηριοποιούνται από το 1995 στην ερευνητική αυτή περιοχή, με συντονιστές τον αναπληρωτή καθηγητή του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ευταξία Κωνσταντίνο και τον καθηγητή του Τ.Ε.Ι Αθήνας Νομικό Κωνσταντίνο, αντίστοιχα. Από την έναρξη της ερευνητικής προσπάθειας συμμετέχουν οι διδάκτορες Κοπανάς Ιωάννης και Αντωνόπουλος Γεώργιος. Στην πορεία έχουν συνεργαστεί Έλληνες (Δρ. Κοντογιάννης Ιωάννης, Δρ. Μπαλάσης Γεώργιος, κ.α.) και ξένοι ερευνητές. Ιδιαίτερη είναι η συμβολή των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών (Λ. Αθανασοπούλου, Μ. Καλημέρη, Κ. Παπαδημητρίου, κ.α.).

Η ολική θραύση / σεισμός είναι το αποτέλεσμα της διάνοιξης μικρορωγμών και της περαιτέρω αλληλεπίδρασής τους. Κάθε μικρορωγμή που επεκτείνεται συνιστά ένα πομπό Η/Μ ακτινοβολίας. Τα πρόδρομα Η/Μ σήματα, που έχουν γεννήτορα τις ρωγμές που ανοίγουν, ανιχνεύονται από την εργαστηριακή ως τη γεωλογική κλίμακα. Στο πεδίο ανιχνεύονται από μερικές ημέρες μέχρι μερικές ώρες πριν από την έλευση του σεισμού. Η ανάδυση της Η/Μ εκπομπής των VHF προηγείται συστηματικά εκείνης των VLF και στην εργαστηριακή και στη γεωλογική κλίμακα. Τα όσα ακολουθούν αποδεικνύονται και συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση γένεσης του σεισμού και συνεπώς στη βελτίωση της πρόγνωσής του.

5.4. Αλλαγή της κατακόρυφης διάδοσης των ελαστικών κυμάτων

Μια πρόσφατη έρευνα αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη ενός νέου συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης σεισμών με μετρήσεις σε μεγάλο αριθμό σταθμών ανά την υφήλιο, επιχορηγούμενη από εταιρείες πετρελαιοειδών και φυσικού αερίου. Η

50


μέθοδος είναι αμιγώς σεισμολογική και μπορεί να δώσει στοιχεία για τον τόπο και το μέγεθος ενός επερχόμενου σεισμού προτείνοντας συνάμα συνθήκη για την εκδήλωση του σεισμού λίγες ώρες πριν. Αυτό επιτυγχάνεται με την ανάλυση με όρους πολυπλοκότητας μιας νέας παραμέτρου, της ταχύτητας διάδοσης των κατακόρυφων ελαστικών κυμάτων, η κατανομή της οποίας αλλάζει γύρω από το επίκεντρο από κανονική σε μη πριν το σεισμό. Η μέθοδος περιγράφεται στην εργασία "Τυρβώδης συμπεριφορά σεισμικών χρονοσειρών" που δημοσιεύτηκε στο Physical Review Letters το 2009 και στηρίζεται στην έρευνα "Εκπαίδευση των ακραίων τιμών σε πολύπλοκα συστήματα" που διεξάγουν ο Γερμανός καθηγητής Φυσικής Joachim Peinke με τον Ιρανό ομόλογό του Mohhammed Reza Rahimi Tabar. Τέτοια συστήματα περιλαμβάνουν, όπως αναφέρουν, τις αναταράξεις, τις επιληπτικές κρίσεις, τις χρηματοπιστωτικές αγορές, τα πεδία του ανέμου, τις διακυμάνσεις της περιόδου του καρδιακού ρυθμού κλπ. Στην έρευνα κυριαρχεί η έννοια της αυτό-οργάνωσης. Παρατηρείται χρόνος στον οποίο εμφανίζεται συνθήκη που θεωρείται ως το σήμα έναρξης διαδικασίας που οπωσδήποτε καταλήγει σε σεισμό.

Το σεισμολογικό δίκτυο μετρά με δειγματοληψία 100 Hz και αυτή είναι η ανάλυση που έχουν τα δεδομένα που επεξεργάζεται η έρευνα αυτή. Έχει διερευνηθεί μεγάλος αριθμός σεισμών ανά την υφήλιο και λόγω του υψηλού αριθμού των διαθέσιμων δεδομένων το στατιστικό δείγμα είναι επαρκές στη μεθοδολογία αυτή για να την επαληθεύσει. Στην έρευνα χρησιμοποιείται μια νέα προσέγγιση μέσω του μοντέλου της πλήρως ανεπτυγμένης ανατάραξης (τύρβης) για να περιγραφεί η διαδικασία της διαδοχικής μετάβασης που καθορίζει το πως εξελίσσονται οι διακυμάνσεις στις χρονοσειρές καθώς γίνεται μετάβαση από μεγάλες σε μικρότερες κλίμακες γεγονότων. Η διαφοροποίηση στην ταχύτητα διάδοσης των κατακόρυφων ελαστικών κυμάτων στο φλοιό εξαρτάται από το είδος του πετρώματος και οι καμπύλες δεν είναι οι ίδιες για μικρά και μεγάλα γεγονότα. Επίσης έχει πρόσφατα ανακαλυφθεί τοπικότητα στη διάδοση των ελαστικών κυμάτων στα πετρώματα. Σεισμοί της τάξης των 6 ρίχτερ μπορούν να διερευνηθούν με απόσταση των σταθμών μέτρησης από το επίκεντρο μικρότερη των 300 χιλιομέτρων και για μέγεθος 7 ρίχτερ οι αποστάσεις μπορούν να είναι στα 400 χιλιόμετρα. Για σεισμό 5.4 ρίχτερ η απόσταση των 128 χιλιομέτρων μπορεί να δώσει σήμα προειδοποίησης 3 ώρες πριν το σεισμό ενώ στα 400 χιλιόμετρα ένας σταθμός μέτρησης δε δίνει για τον ίδιο σεισμό προειδοποιητικό σήμα. Για σεισμούς των 5 ρίχτερ και κάτω οι ενδείξεις για επικείμενο σεισμό δεν είναι σαφείς ακόμη κι αν χρησιμοποιηθούν μετρήσεις από σταθμούς που απέχουν μόλις 100 χιλιόμετρα από τα επίκεντρα. Επίσης διαφαίνεται πως για σεισμό 7.6 ρίχτερ το προσεισμικό σήμα παρατηρείται 10 ώρες πριν το σεισμό ενώ για σεισμό των 6.3 ρίχτερ το σήμα εμφανίζεται 4 ώρες πριν.

51


Από την έρευνα αυτή προκύπτει μια ενδιαφέρουσα πληροφορία που βοηθά στη μοντελοποίηση του σεισμού. Όταν ακόμα οι κατανομές της συνάρτησης πυκνότητας πιθανότητας της διάδοσης των κυμάτων είναι κανονικές μπορεί να εφαρμοστεί μια τεχνική για την εύρεση του μήκους του ρήγματος που ενεργοποιείται. Γίνεται μετατροπή της χρονικής κλίμακας σε κλίμακα μήκους μέσω της ταχύτητας διάδοσης των ελαστικών κυμάτων στο φλοιό, που είναι περίπου 5 km/sec. Οι αντιστοιχούσες κλίμακες μήκους είναι περίπου 10 km και 7 km για τους σεισμούς των 7 και 6 ρίχτερ αντίστοιχα. Αυτό υποδηλώνει πως μεγαλύτερα γεγονότα έχουν μεγαλύτερες χαρακτηριστικές κλίμακες μήκους και πως για μικρότερους σεισμούς ενεργοποιείται μικρότερο μέρος του ρήγματος.

6. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΕΙΣΜΩΝ

Ο σεισμός μπορεί να διαταράξει την καθημερινή ζωή δημιουργώντας σημαντικά προβλήματα στον ίδιο τον άνθρωπο , στην κοινωνία και οικονομία που έχει αναπτύξει , στο Δομημένο Περιβάλλον καθώς επίσης και στο Φυσικό Περιβάλλον.

52


6.1. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΕΙΣΜΩΝ ΣΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

Είναι γνωστό ότι σεισμοί επιφανειακοί, μεγάλου μεγέθους, που το επίκεντρό τους είναι κοντά σε κατοικημένες περιοχές προκαλούν συχνά σοβαρές και εκτεταμένες βλάβες σε κτίρια και τεχνικά έργα. Έτσι δυστυχώς οι καταστροφές αυτές έχουν σαν συνέπεια τον τραυματισμό η ακόμα και τον θάνατο ανθρώπων. Εκτός από τον τραυματισμό ή και τον θάνατο ανθρώπων κατά τη διάρκεια ενός σεισμού, θέμα προβληματισμού αποτελεί η στάση και η συμπεριφορά του πληθυσμού τόσο την ώρα του σεισμού αλλά και τη μετασεισμική περίοδο. Πολλοί άνθρωποι πανικοβάλλονται και οδηγούνται σε εσφαλμένες επιλογές (πηδούν από μπαλκόνια, κλείνονται σε ανελκυστήρες, συνωστίζονται σε εισόδους κτιρίων κ.ά.) Τέτοιου είδους επιλογές συχνά κοστίζουν ανθρώπινες ζωές και θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί εάν οι πολίτες είχαν μια πειθαρχημένη συμπεριφορά στη διάρκεια μιας σεισμικής δόνησης.

Κατά τη διάρκεια της μετασεισμικής περιόδου οι σεισμόπληκτοι νιώθουν ανασφάλεια, κυρίως για το σπίτι τους το οποίο τους προφύλαγε από κινδύνους και τώρα το ίδιο εγκυμονεί κινδύνους απέναντί τους. Το αίσθημα του τρόμου, ο φόβος για το άγνωστο, η αναστάτωση αλλά και η απογοήτευση είναι τα συναισθήματα από

τα οποία διακατέχονται οι σεισμόπληκτοι, ιδιαίτερα εάν οι ζημιές είναι μεγάλες και οι μετασεισμοί ακατάπαυστοι. Συναισθήματα και προβληματισμοί που δύσκολα αποβάλλονται ακόμα και μετά την επαναφορά της καθημερινότητας, Επιπλέον η άγνοια των πολιτών και η εμπιστοσύνη στην πειθώ κάποιων για την άσχημη εξέλιξη της κατάστασης όχι μόνο δεν βοηθά στην

ομαλοποίηση του προβλήματος αλλά επιταχύνει τον πανικό και την σύγχυση. Επιπρόσθετα στις επιπτώσεις των σεισμών συμπεριλαμβάνεται και η εξάπλωση επιδημιών από την μη τήρηση των κανόνων υγιεινής στους καταυλισμούς λόγω έλλειψης τρεχούμενου νερού, από την κατανάλωση αλλοιωμένων τροφίμων λόγω κακής συντήρησης και η χρήση μη πόσιμου νερού λόγω βλάβης που θα έχει προκληθεί στο δίκτυο ύδρευσης.

Ακόμη μία επίπτωση του σεισμού που ενσωματώνεται στον άνθρωπο είναι η ανεργία. Μετά το πέρασμα ενός καταστροφικού σεισμού που προκάλεσε τεράστιες ζημιές στο πέρασμα του, κυρίως σε κτίρια, χιλιάδες άνθρωποι έμειναν στο δρόμο χωρίς δουλειά και χωρίς στέγαση. Αυτοί οι άνθρωποι βλέπουν τις ελπίδες τους για μια καλύτερη ζωή να έχουν γκρεμιστεί και η επιβίωσή τους να φαντάζει αδύνατη.

53


6.2. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΕΙΣΜΩΝ ΣΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Τα αποτελέσματα και οι βλάβες που προκαλεί ένας σεισμός στα έργα του ανθρώπου εξαρτώνται από διάφορες παραμέτρους όπως το μέγεθος του σεισμού ή τις ιδιότητες των ιδίων των κατασκευών. Μετά από έναν σεισμό προκαλούνται ζημιές σε κτίρια-κατοικίες-ιστορικά μνημεία καθώς επίσης και σε χώρους συνάθροισης (π.χ. σχολεία , εκκλησίες) Οι ζημιές σε κατοικίες προκαλούν την απογοήτευση των πληγέντων ενώ οι ζημιές στα ιστορικά μνημεία ή σε εκκλησίες είναι ένα βαρύ πλήγμα

54


για τον κάθε τόπο αφού τα κτίρια αυτά αποτελούν την πολιτισμική κληρονομιά του. Εξίσου και σημαντικές βλάβες προκαλούνται στο οδικό-σιδηροδρομικό δίκτυο καθώς και στα δίκτυα ύδρευσης- ηλεκτρισμού-τηλεπικοινωνιών- φυσικού αερίου. Οι βλάβες στα παραπάνω δίκτυα δυσκολεύουν την καθημερινότητα των πληγέντων ενώ ταυτόχρονα επιβαρύνουν το έργο των ομάδων έκτακτης ανάγκης στην παροχή βοήθειας και στη διάσωση.

Πιο συγκεκριμένα, οι καταστροφές στα οδικά – σιδηροδρομικά δίκτυα εκτός από τραυματισμούς ή ακόμα χειρότερα και θανάτους δημιουργούν σοβαρά προβλήματα πρόσβασης στις περιοχές που έχουν πληγεί. Οι βλάβες στα δίκτυα ύδρευσης οδηγούν τους πληγέντες στην καταπάτηση των κανόνων υγιεινής με όλα τα συνεπακόλουθα προβλήματα. Οι βλάβες στα δίκτυα του ηλεκτρισμού είναι δυνατόν να προκαλέσουν πυρκαγιές οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις προκαλούν περισσότερα προβλήματα και καταστροφές από ότι ο ίδιος ο σεισμός, ή ακόμα και θανάτους από ηλεκτροπληξίες που οφείλονται στα κομμένα καλώδια. Οι βλάβες στα δίκτυα τηλεπικοινωνιών

ουσιαστικά απομονώνουν την πληγείσα περιοχή από τις υπόλοιπες. Οι τραυματισμένοι ή οι εγκλωβισμένοι δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με τις ομάδες παροχής βοήθειας και εκείνες παράλληλα δεν μπορούν να έχουν άμεση επικοινωνία με τους ανωτέρους τους για τον συντονισμό των ενεργειών τους. Επίσης κάτοικοι από τις γύρω περιοχές δεν θα έχουν την δυνατότητα να επικοινωνήσουν με τα συγγενικά τους πρόσωπα που βρίσκονται στην πληγείσα περιοχή για να μάθουν την κατάστασή τους και αυτό παρατείνει την αγωνία και τον φόβο.

6.3. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΕΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Οι σεισμοί επηρεάζουν την κοινωνική και την οικονομική ζωή των ανθρώπων. Το αν, και κατά πόσο θα αποδιοργανώσουν τον κοινωνικό ιστό τους και τους κατοίκους της και αν θα προκαλέσουν ζημιά στην οικονομία μιας περιοχής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (π.χ. το μέγεθος του σεισμού ή την ετοιμότητα της πολιτείας). Όσων αφορά τις κοινωνικές επιπτώσεις των κατοίκων των περιοχών όπου επλήγησαν από σεισμό έχει παρατηρηθεί η προσωπική και κοινωνική αποδιοργάνωση ( διατάραξη διαπροσωπικών και οικογενειακών σχέσεων ) καθώς επίσης και η αύξηση της εγκληματικότητας σχεδόν σε όλους τους τομείς που περιλαμβάνει μία κοινωνία. Όσων αφορά τις οικονομικές επιπτώσεις οι ζημιές είναι μεγαλύτερες. Οι οικονομικές επιπτώσεις σχετίζονται είτε με την βλάβη στα τεχνικά έργα και τις

55


κατασκευές, είτε με την αποδιοργάνωση του τρόπου ζωής των πληγέντων. Οι απώλειες κατοικιών-εργασιακών χώρων ή γενικά μέρους ακίνητης και κινητής περιουσίας των πληγέντων εντάσσονται στην πρώτη κατηγορία των οικονομικών επιπτώσεων ενός σεισμού.

Στην δεύτερη κατηγορία εντάσσονται οι περιπτώσεις της αποδιοργάνωσης της καθημερινής ζωής των πληγέντων. Μετά το πέρασμα της σεισμικής δόνησης δημιουργούνται νέα δεδομένα στον τομέα της εργασίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι απολύονται ή δεν μπορούν να επανέλθουν στα καθήκοντά τους λόγω κάποιου τραυματισμού. Οι θέσεις εργασίας είναι ελάχιστες, το κόστος της ακίνητης περιουσίας μειώνεται αισθητά ενώ ο αριθμός των εξώσεων αυξάνεται

ραγδαία μιας και οι άνθρωποι δεν μπορούν να είναι εντάξει απέναντι στις οικονομικές υποχρεώσεις τους. Επίσης στις οικονομικές επιπτώσεις των σεισμών συμπεριλαμβάνονται και τα χρήματα που δαπανά το κράτος ή μια τοπική κοινότητα για την

αποκατάσταση των ζημιών. Εκτός από τις δαπάνες αποκατάστασης στο οικονομικό κόστος των σεισμών θα πρέπει να υπολογιστούν και οι δαπάνες της πολιτείας ή της τοπικής αυτοδιοίκησης και των νοικοκυριών για την πρόληψη των σεισμών και την προστασία των πολιτών. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι οι επιπτώσεις του σεισμού είτε λαμβάνουν χώρα με την απώλεια της κινητής ή ακίνητης περιουσίας των πολιτών είτε με την αποδιοργάνωση της καθημερινότητας, συνεπάγονται ένα τεράστιο οικονομικό κόστος, σε ατομικό, οικογενειακό και εθνικό επίπεδο. Η τόνωση της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας πραγματοποιείται με την ενίσχυση των επιχειρήσεων και την καταπολέμηση της ανεργίας. Σε πολλές περιπτώσεις καταστροφικών σεισμών, το γεγονός αυτό αποτελεί μια <<ευκαιρία>> για μια περιοχή ή ένα κράτος, για μεγαλύτερη ανάπτυξη από αυτή που είχε πρώτα.

6.4. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΕΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Κατολισθήσεις , πτώσεις βράχων , καθιζήσεις , ρευστοποιήσεις, χιονοστιβάδες , μετασεισμοί και άλλα είναι τα πιο συνηθισμένα φαινόμενα που ακολουθούν μετά από

56


έναν ισχυρό σεισμό. Οφείλονται κυρίως στη διέλευση και στη δράση των σεισμικών κυμάτων, μπορούν όμως να προκαλέσουν αν όχι ίδια ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα από ότι ο ίδιος ο σεισμός. Οι κατολισθήσεις και οι πτώσεις βράχων δημιουργούνται κυρίως από την ελάττωση της τριβής που κρατά σε επαφή τα διάφορα στρώματα πετρωμάτων. Οι καθιζήσεις και οι χιονοστιβάδες είναι αποτέλεσμα υψομετρικών μεταβολών που προέρχονται από έναν ισχυρό σεισμό. Οι ρευστοποιήσεις στο έδαφος παρατηρούνται σε λεπτόκοκκους , οι οποίοι είναι χαλαροί σχηματισμοί που περιέχουν σημαντική ποσότητα νερού. Οι σεισμοί που εκδηλώνονται μέσα σε ένα μικρό σχετικά χρονικό διάστημα σε μια περιοχή , θεωρούνται ως μία σεισμική ακολουθία. Ο σεισμός με το μεγαλύτερο μέγεθος ονομάζεται κύριος σεισμός ενώ αυτοί που ακολουθούν ονομάζονται μετασεισμοί. Οι μετασεισμικές δονήσεις μπορεί να συνεχιστούν για μια περίοδο εβδομάδων , μηνών , ετών. Γενικότερα όσο μεγαλύτερος είναι ο κύριος σεισμός τόσο μεγαλύτεροι και πολυάριθμοι είναι οι μετασεισμοί.

Ένα από τα πιο διάσημα φαινόμενα που ακολουθούν μετά από έναν ισχυρό σεισμό είναι τα θαλάσσια κύματα βαρύτητας ή tsunamis. Το τσουνάμι είναι θαλάσσιο φαινόμενο που δημιουργείται κατά την απότομη μετατόπιση μεγάλων ποσοτήτων νερού σε έναν υδάτινο σχηματισμό , όπως ένας ωκεανός , μία θάλασσα , μία λίμνη. Το τσουνάμι εκδηλώνεται ως κύματα τα οποία στα βαθιά νερά των ωκεανών (μέσο βάθος 4.500 μέτρα) ταξιδεύουν με ταχύτητες 210 μέτρα ανά δευτερόλεπτο ή 756 χιλιομέτρων την ώρα (παραπάνω από το μισό της ταχύτητας του ήχου στην ατμόσφαιρα της Γης). Διαδίδονται με μέτωπα κυμάτων που μπορούν να πλησιάσουν σε πλάτος ακόμα και τη γήινη περίμετρο και ταξιδεύουν με σύνηθες μήκος κύματος της τάξης 50-400 χιλιομέτρων και ύψος από μερικά εκατοστά έως 1 μέτρο. Όταν τα κύματα αυτά φτάνουν σε ρηχά νερά χάνουν την ταχύτητά τους , έως και 20 φορές. Αρχικά μικραίνει το μπροστά τους μέτωπο που φτάνει πρώτο στα ρηχά , ενώ το πίσω μέρος τους ταξιδεύει ακόμη με μεγάλη ταχύτητα. Φτάνοντας στις ακτές το κύμα συμπιέζεται και κερδίζει σε ύψος που είναι και ο λόγος για τον οποίο το τσουνάμι είναι καταστρεπτικό. Το ύψος αυτό διατηρείται και μεγαλώνει ακόμα και όταν το τσουνάμι εισβάλει στην περιοχή. Ενώ σε βαθιά νερά το τσουνάμι είναι ακίνδυνο φτάνοντας στις ακτές έχει καταστρεπτικές συνέπειες. Είναι γνωστό ότι οι χώρες γύρω από τον Ειρηνικό Ωκεανό είναι αυτές που απειλούνται συχνότερα από θαλάσσια κύματα. Περίπου 370 τσουνάμι έχουν πλήξει την ζώνη αυτή από το 1900-1980. Στον Ελλαδικό χώρο ο κίνδυνος για τσουνάμι είναι σχετικά μικρός.

57


Οι προγνώσεις των τσουνάμι λαμβάνουν χώρα με δύο τρόπους. Ο πρώτος τρόπος είναι η χρησιμοποίηση υπολογιστών για να παραβλεφθούν τα ύψη των τσουνάμι που μπορούν να φθάσουν στην ακτή για διαφορετικά είδη σεισμών. Όταν τοποθετηθούν τα δεδομένα αυτά στους χάρτες , οι προβλέψεις δίνουν τις καλύτερες οδούς διαφυγής αν γίνει τσουνάμι. Ο δεύτερος τρόπος πρόγνωσης πραγματοποιείται από κέντρα προειδοποίησης τσουνάμι τα οποία προειδοποιούν αμέσως μετά τη δημιουργία ενός σεισμού ο οποίος μπορεί να προκαλέσει τσουνάμι, Χρησιμοποιούν σεισμογράφους για να υπολογίσουν την δύναμη και τη θέση ενός σεισμού. Από την εμπειρία του παρελθόντος υποδεικνύει στους επιστήμονες ποιες περιοχές στην ακτή παρουσιάζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο να χτυπηθούν από τσουνάμι. Χρησιμοποιώντας υπολογιστές μπορούν επίσης να ενημερώσουν για το πόσο χρονικό διάστημα θα χρειαστεί για να φτάσει το τσουνάμι σε διάφορες περιοχές, ποια θα είναι η μέση ταχύτητά του, και ποιο θα είναι το μέγεθος της καταστροφής που θα προκαλέσει.

7. Αντισεισμική προστασία

Ο σεισμός είναι φαινόμενο το οποίο εκδηλώνεται συνήθως χωρίς σαφή προειδοποίηση, δεν μπορεί να αποτραπεί και

παρά τη μικρή χρονική διάρκεια του, μπορεί να προκαλέσει μεγάλες υλικές ζημιές στις ανθρώπινες υποδομές με επακόλουθα σοβαρούς τραυματισμούς και απώλειες ανθρώπινων ζωών. Ακόμα, πιθανή είναι η ενεργοποίηση άλλων γεωλογικών φαινομένων όπως η ρευστοποίηση εδαφών, οι καταπτώσεις βράχων, οι κατολισθήσεις και τα θαλάσσια κύματα βαρύτητας (τσουνάμι).

Επειδή, λοιπόν, ο σεισμός μπορεί να αποβεί καταστροφικός τόσο για τα άψυχα όσο και για τα έμψυχα όντα, ο κάθε ένας από εμάς θα πρέπει να γνωρίζει ορισμένους σημαντικούς κανόνες αλλα και τρόπους σημπεριφοράς πριν αλλα και κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου φαινομένου , ώστε να αντιδρα με τον κατάλληλο τρόπο και να μπορεί να ανταπεξέλθει σε αντίξοες συνθήκες.

58


ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΕΙΣΜΟ

1. Στο σπίτι

Στερεώστε καλά στους τοίχους, τα ράφια και τις βιβλιοθήκες. Βιδώστε καλά στους τοίχους, δεξαμενές καυσίμων και νερού καθώς και

θερμοσίφωνες. Τοποθετήστε τα βαριά αντικείμενα στα χαμηλότερα ράφια. Απομακρύνετε τα βαριά αντικείμενα πάνω από κρεβάτια και καναπέδες.

Στερεώστε καλά τα φωτιστικά σώματα. Τοποθετήστε σύρτες ή άλλες ασφάλειες στα ντουλάπια για να μην ανοίγουν εύκολα.

Δέστε τον θερμοσίφωνα στον τοίχο με σύρματα. Αν ο θερμοσίφωνας είναι στο πατάρι, βάλτε σύρτη στο πορτάκι που οδηγεί στο πατάρι. Ενημερώστε όλα τα μέλη της οικογένειας για το πώς κλείνουν οι γενικοί διακόπτες (ηλεκτρικού, νερού, φυσικού αερίου).

Ενημερώστε, ειδικά τα παιδιά της οικογένειας, για τα τηλέφωνα έκτακτης ανάγκης (112, 100, 166, 199 κ.τ.λ.).

Επιλέξτε έναν συγγενή ή φίλο σε άλλη πόλη ως "Σύνδεσμο Επαφής". Σε περίπτωση καταστροφών πολλές φορές είναι πιο εύκολο να τηλεφωνήσετε σε άλλη πόλη. Μέλη της οικογένειας που δεν βρίσκονται στο σπίτι την ώρα του σεισμού δεν θα μπορέσουν να επικοινωνήσουν τηλεφωνικά μαζί σας αν χρειαστεί να εκκενώσετε το σπίτι

2. Σε εξωτερικούς χώρους

Μείνετε μακριά από κτίρια και δέντρα , τηλεφωνικά και ηλεκτρικά καλώδια. Ελέγξτε τη σωστή λειτουργία του ηλεκτρικού δικτύου καθώς και των

συνδέσεων του δικτύου φυσικού αερίου.

3. Εκπαίδευση

Κάντε ασκήσεις ετοιμότητας τουλάχιστον δύο φορές το χρόνο και εκπαιδευτείτε στις πρώτες βοήθειες.

Μάθετε να χρησιμοποιείτε πυροσβεστήρα από την τοπική Πυροσβεστική Υπηρεσία. Ενημερώστε αυτούς που προσφέρουν υπηρεσίες στο σπίτι σας (προσέχουν τα παιδιά, άρρωστους) για το Σχέδιο Αντιμετώπισης Σεισμού του Σπιτιού σας.

4. Ετοιμάστε ένα κουτί έκτακτης ανάγκης για το σπίτι και το αυτοκίνητό σας το οποίο θα περιέχει:

59


Κουτί Πρώτης Βοήθειας και αναγκαία φάρμακα Κονσέρβες και ανοικτήρι για κονσέρβες Τουλάχιστον δύο λίτρα νερό για κάθε άτομο (δύο λίτρα νερού για κάθε άτομο

για τουλάχιστον τρεις ημέρες - συνήθως χρειάζεται περισσότερο) Προστατευτικά ρούχα, αδιάβροχα, κουβέρτα ή υπνόσακο (sleeping bag) Ραδιόφωνο που να λειτουργεί με μπαταρίες, φακό και αντίστοιχες εφεδρικές

μπαταρίες Απαραίτητα αντικείμενα για μωρά (πχ. πιπίλα, πάνες, μπιμπερό), άτομα τρίτης

ηλικίας (πχ. μπαστούνι, πάνες), άτομα με ειδικές ανάγκες και άτομα που δεν μπορούν να μετακινηθούν.

Γραπτές οδηγίες για το πώς και από πού κλείνουν οι βάνες του γκαζιού-φυσικού αερίου και του νερού και η γενική ασφάλεια του ηλεκτρικού ρεύματος. Μπορεί να σας ζητήσουν οι Αρχές να τα κλείσετε. (Προσοχή, μόνο τεχνικός μπορεί να ανοίξει πάλι την παροχή του γκαζιού-φυσικού αερίου)

Κρατάτε τα απαραίτητα όπως φακό και γερά, κλειστά παπούτσια κοντά στο κρεβάτι σας για την περίπτωση που γίνει ο σεισμός κατά τη διάρκεια της νύκτας.

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΣΕΙΣΜΟΥ

1. Σε κλειστό χώρο

Παραμείνετε ψύχραιμοι. Καλυφθείτε κάτω από κάποιο ανθεκτικό έπιπλο και ταυτόχρονα προστατέψτε

τα μάτια σας με το εσωτερικό τμήμα του χεριού σας. Εάν δεν υπάρχει κοντά σας κάποιο ανθεκτικό έπιπλο καθίστε στο πάτωμα με

το πρόσωπό σας στραμμένο σε εσωτερικό τοίχο, μακριά από παράθυρα και έπιπλα που μπορούν να πέσουν πάνω σας.

Εάν είστε στο κρεβάτι, μείνετε ακίνητοι και προστατέψτε το κεφάλι σας με ένα μαξιλάρι.

Μην προσπαθείτε να απομακρυνθείτε από το χώρο Μην χρησιμοποιείτε τον ανελκυστήρα. Μην βγαίνετε στα μπαλκόνια. Εάν βρεθείτε σε ψηλό κτίριο, απομακρυνθείτε από τζάμια και εξωτερικούς

τοίχους. Εάν βρεθείτε σε χώρο ψυχαγωγίας ή σε κάποιο κατάστημα ή εμπορικό

κέντρο, διατηρήστε την ψυχραιμία σας και να αποφύγετε τον πανικό. Μείνετε μακριά από το πανικόβλητο πλήθος που κινείται άτακτα προς τις

εξόδους.

2. Σε ανοιχτό χώρο

60


Μην μπαίνετε μέσα σε κτίρια. Απομακρυνθείτε από κτίρια, μαντρότοιχους, τηλεφωνικά ή ηλεκτρικά

καλώδια. Καταφύγετε σε ανοιχτό ασφαλή χώρο όπως: πλατεία ή πάρκο. Καλύψτε το κεφάλι σας με κάποια τσάντα ή χαρτοφύλακα που μπορεί να

έχετε στη διάθεσή σας.

3. Μέσα στο αυτοκίνητο

Καταφύγετε σε ανοιχτό χώρο και σταματήστε αμέσως το αυτοκίνητο. Παρκάρετε το αυτοκίνητο σε ασφαλές μέρος που δεν εμποδίζει την κυκλοφορία.

Μείνετε μέσα στο αυτοκίνητο μέχρι να σταματήσει η δόνηση. Αποφύγετε πολυώροφα κτίρια, φωτεινούς σηματοδότες, γέφυρες ή τις

υπέργειες διαβάσεις.

ΜΕΤΑ ΤΟ ΣΕΙΣΜΟ

Κλείστε τους γενικούς διακόπτες ( ηλεκτρικού ρεύματος, γκαζιού, φυσικού αερίου, νερού).

Πάρετε μαζί σας τα άμεσα απαραίτητα: φακό, ραδιοφωνάκι, νερό ή ότι άλλο έχετε ανάγκη.

Βγείτε προσεκτικά έξω από το κτίριο. Περπατάτε γρήγορα και μην τρέχετε. Μη χρησιμοποιείτε ανελκυστήρα.

Καταφύγετε σε ανοικτό ασφαλή χώρο όπως: Πλατεία ή Πάρκο Μην πλησιάζετε τις ακτές.

Μη χρησιμοποιείτε άσκοπα το τηλέφωνο γιατί προκαλείτε υπερφόρτωση του τηλεφωνικού δικτύου..

Μη χρησιμοποιείτε το αυτοκίνητό σας γιατί προκαλείτε μποτιλιάρισμα και καθυστερείτε τα οχήματα παροχής βοήθειας (τα συνεργεία διάσωσης).

Ακολουθείστε πιστά τις οδηγίες των αρχών. Ενημερωθείτε από τους αρμόδιους φορείς. Μην πιστεύετε τις φήμες,

δημιουργούν σύγχυση. Ακολουθείτε τις οδηγίες των αρχών και μην πιστεύετε τις ανυπόστατες φημολογίες.

Πρέπει να γνωρίζετε ότι θα ακολουθήσουν μετασεισμοί. Μείνετε προετοιμασμένοι για τους μετασεισμούς.

Ελέγξτε τον εαυτό σας και τους γύρω σας για πιθανούς τραυματισμούς. Μην μετακινείτε τους βαριά τραυματισμένους.

61


Αποφύγετε την είσοδο στο σπίτι ειδικά εάν παρατηρείτε ζημιές ή αισθάνεστε τη μυρωδιά γκαζιού ή βλέπετε κομμένα καλώδια.

Ο σεισμός αποτελεί μια φυσική προειδοποίηση για επερχόμενο τσουνάμι. Μετά από έναν ισχυρό σεισμό απομακρυνθείτε από παραθαλάσσιες περιοχές ή περιοχές χαμηλού υψομέτρου που γειτνιάζουν με τη θάλασσα. Παραμείνετε μακριά από τις παραθαλάσσιες περιοχές μέχρι να ενημερωθείτε από την αρμόδια Υπηρεσία ότι δεν υπάρχει κίνδυνος. Ένα τσουνάμι δεν αποτελείται από ένα και μόνο κύμα, αλλά από μια σειρά από κύματα με διαφορετικό χρόνο άφιξης στην ακτή. Μην πλησιάζετε τις ακτές για να παρακολουθήσετε ένα επερχόμενο τσουνάμι. Όταν δείτε το τσουνάμι είναι πιθανά πολύ αργά για να το αποφύγετε.Σε πολλές περιπτώσεις, ενός επερχόμενου τσουνάμι προηγείται μια σημαντική αύξηση ή πτώση της στάθμης του ύδατος. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί φυσική προειδοποίηση και θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη.

ΠΗΓΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

http://www.seismoi.gr

http://gym-peir-mytil.les.sch.gr

http://el.wikipedia.org

http://www.earthquakenet.gr

http://www.otherside.gr

http://himaira.blogspot.com

http://www.kefaloniainfo.com

http://www.kefalonitikanea.gr

http://www.oasp.gr

http://www.geodifhs.com

62

http://www.oasp.gr/

http://el.wikipedia.org/

http://gym-peir-mytil.les.sch.gr/


http://www.earthwaves.org

http://www.metafysiko.gr

http://enpoermionis.blogspot.gr

http://www.hellenicnavy.gr

http://physlab.phys.uoa.gr

http://blogs.sch.gr/npapastam

http://oldwww.ee.teiath.gr

http://www.tsiapas.gr

http://www.korinthorama.gr

http://www.agioskosmas.gr

http://www.bloko.gr

http://www.skai.gr

http://www.meteoclub.gr

http://www.mykosmos.gr

http://www.inews.gr

http://geophysics.geo.auth.gr

http://www.zougla.gr

http://www.earthquakenet.gr

http://www.koutouzis.gr

http://www.goldenmag.gr

http://tv-greek-sansimera.blogspot.gr

63

http://tv-greek-sansimera.blogspot.gr/2009/11/blog-post_5397.html


http://www.koutouzis.gr/seismoi-prognosi.htm

http://www.earthquakenet.gr/zwakaiseismoi.htm

http://www.zougla.gr/

http://geophysics.geo.auth.gr/

http://www.inews.gr/

http://www.mykosmos.gr/

http://www.meteoclub.gr/ergaleia/bonus1/live-earthquakes-greece

http://www.skai.gr/

http://www.bloko.gr/

http://www.agioskosmas.gr/

http://www.tsiapas.grl/

http://oldwww.ee.teiath.gr/

http://www.hellenicnavy.gr/hosted/EUE/arthra/septembrios%202006/13.pdf

http://enpoermionis.blogspot.gr/

http://www.metafysiko.gr/

http://www.earthwaves.org/

(ΕΞΩΦΥΛΛΟ)lyk-agrou.ker.sch.gr/.../joomla15/lykagrou/seismos-2013.docx · Web viewΟ...

Documents

Transcript of (ΕΞΩΦΥΛΛΟ)lyk-agrou.ker.sch.gr/.../joomla15/lykagrou/seismos-2013.docx · Web viewΟ...