ikee.lib.auth.gr · GHEORGHE GHEORGHIU-DEJ. ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΙΑ ΠΡΑΞΗ ΣΤΗ...

GHEORGHE GHEORGHIU-DEJ. ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΙΑ ΠΡΑΞΗ ΣΤΗ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΡΟΥΜΑΝΙΑ 1945-1965

1

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

GHEORGHE GHEORGHIU-DEJ

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΤΗ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΡΟΥΜΑΝΙΑ

1945-1965

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΣΦΕΤΑΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2016


2


3

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

GHEORGHE GHEORGHIU-DEJ

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΣΤΗ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΡΟΥΜΑΝΙΑ

1945-1965

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΣΦΕΤΑΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2016


4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ.......................................................................................................4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ................................................................................................................5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ..................................................................................................................7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄. Η ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΡΟΥΜΑΝΙΚΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ

ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΥ. Από τη Μεγάλη Ύφεση και τις Δικτατορίες των

Καρόλου και Αντονέσκου στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, 1930-1944

1. Ο Εύθραυστος Κοινοβουλευτισμός στη Σκιά του Καρόλου...................................10

2. Η Βασιλική Δικτατορία του Καρόλου.....................................................................23

3. Η Συγκυριαρχία Αντονέσκου-Λεγεώνας.................................................................26

4. Η Απόλυτη Επικράτηση του Αντονέσκου...............................................................32

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄. ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ. Η Ρουμανική

Σοσιαλιστική Οικοδόμηση και ο Ρόλος του Γκεοργκίου-Ντεζ, 1944-1958

1. To PCdR και ο Γκεοργκίου-Ντεζ, 1930-1944.........................................................38

2. Ο Δρόμος προς την Εξουσία....................................................................................43

3. Τα Πρώτα Βήματα Σοσιαλιστικής Οικοδόμησης....................................................57

4. Η Ρουμανική Εκδοχή της Αποσταλινοποίησης........................................................76

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄. Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΗΣΗΣ. Η Κατίσχυση

των Φυγόκεντρων Τάσεων του PMR και η Γέννηση του «Ρουμανικού Εθνικού

Κομμουνισμού», 1958-1965

1. Από την Ταύτιση με τη Μόσχα στην Απόκλιση......................................................92

2. Η Αμφισβήτηση του Σοβιετικού Ηγεμονισμού.....................................................107

3. Η Διακήρυξη της «Ανεξαρτησίας»........................................................................114

4. Αυλαία της εποχής Ντεζ........................................................................................124

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...............................................................................................128

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.....................................................................................................133

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Κατάλογοι..................................................................................................................138

Χάρτες........................................................................................................................151

Εικόνες.......................................................................................................................155


5

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

BND Blocul Național-Democrat (Εθνικοδημοκρατικό Μπλοκ)

BPD Blocul Partidelor Democrate (Μπλοκ Δημοκρατικών Κομμάτων)

FND Frontul Național-Democrat (Εθνικοδημοκρατικό Μέτωπο)

FP Frontul Plugarilor (Μέτωπο Ζευγολατών)

GdF Garda de Fier (Σιδηρά Φρουρά)

LANC Liga Apărării Național-Creștine (Λίγκα Εθνικοχριστιανικής Άμυνας)

PCdR Partidul Comunist din România (Κομμουνιστικό Κόμμα Ρουμανίας)

PCR Partidul Comunist Român (Ρουμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα)

PMR Partidul Muncitoresc Român (Ρουμανικό Εργατικό Κόμμα)

PNL Partidul Național-Liberal (Εθνικοφιλελεύθερο Κόμμα)

PNȚ Partidul Național-Țărănesc (Εθνικοαγροτικό Κόμμα)

PSDR Partidul Social-Democrat Român (Ρουμανικό Σοσιαλδημοκρατικό

Κόμμα)

RAM Regiunea Autonomă Maghiară (Αυτόνομη Ουγγρική Περιφέρεια)

RPR Republica Populară Română (Ρουμανική Λαϊκή Δημοκρατία)

TPȚ Totul Pentru Țară (Όλα για την Πατρίδα)

ΓΓ Γενικός Γραμματέας

ΗΒ Ηνωμένο Βασίλειο

ΚΕ Κεντρική Επιτροπή

ΚΕΑ Κόμμα Εργασίας Αλβανίας

ΚΚΚ Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας

ΚΚΣΕ Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης

ΚτΕ Κοινωνία των Εθνών

ΠΓ Πολιτικό Γραφείο

ΡΚΚ Ρουμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα

ΣΕ Σοβιετική Ένωση


6

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Θέμα της εργασίας είναι η διερεύνηση της ιδεολογίας και της πολιτικής

πράξης του Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ κατά τα πρώτα 20 χρόνια της σοσιαλιστικής

περιόδου της Ρουμανίας (1945-1965). Ο Γκεοργκίου-Ντεζ και ο Νικολάε

Τσαουσέσκου ήταν οι δύο ηγέτες που πήραν στα χέρια τους τις τύχες της Ρουμανίας

κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Και ενώ ο δεύτερος είναι λίγο ως πολύ

ευρύτερα γνωστός, ο Γκεοργκίου-Ντεζ παραμένει μία άγνωστη μορφή, τουλάχιστον

για τα ελληνικά δεδομένα. Πρόκειται για τον άνθρωπο που ανέλαβε τα ηνία της

χώρας αμέσως μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου και ηγήθηκε για την

επόμενη εικοσαετία, θέτοντας τις βάσεις της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στη

Ρουμανία. Σε μία χώρα όπου η αριστερή ιδεολογία είχε μηδαμινή απήχηση, ο

Γκεοργκίου-Ντεζ ανέλαβε την ευθύνη οικοδόμησης της Λαϊκής Δημοκρατίας και του

υπαρκτού σοσιαλισμού. Μέσα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο και ψυχροπολεμικό

σκηνικό ο Γκεοργκίου-Ντεζ προσπάθησε να υλοποιήσει τα οράματα που είχε για τη

χώρα του, το κόμμα του και τον ίδιο του τον εαυτό, αντιμέτωπος με τις

πραγματικότητες της ρουμανικής κοινωνίας. Ο ρόλος του υπήρξε καταλυτικός και

έθεσε τη βάση επί της οποίας στήριξε, εν πολλοίς, την ιδεολογία και πολιτική του

πράξη και ο Νικολάε Τσαουσέσκου.

Μετά από μία σύντομη αναφορά στη Ρουμανία της δεκαετίας του 20΄ και το

Ρουμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΡΚΚ) κατά την ίδια περίοδο, το Α΄ Κεφάλαιο

αναφέρεται στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας τη δεκαπενταετία 1930-1944. Ο

βασιλιάς Κάρολος, ο Κορνέλιου Κοντρεάνου, ο στρατάρχης Ιόν Αντονέσκου και

πολλές ακόμα πολιτικές και μη προσωπικότητες διαμόρφωσαν τις εξελίξεις της

περιόδου και οδήγησαν σταδιακά τη Ρουμανία στη δίνη του Β΄ Παγκοσμίου

Πολέμου. Μέσα σε διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες ο ρουμανικός λαός βίωνε τις

συνέπειες των επιλογών της εκάστοτε ηγεσίας του και όδευε προς τη μεγαλύτερη

κοινωνικοοικονομική και πολιτική μεταβολή που έμελε να γνωρίσει η χώρα.

Το Β΄ Κεφάλαιο ασχολείται με τις εξελίξεις κατά την περίοδο 1944-1958.

Μετά από μία σύντομη αναφορά στην πορεία του ΡΚΚ την περίοδο 1930-1944,

αναλύεται η πορεία του προς την απόλυτη εξουσία (1944-1947), η πρώτη δεκαετία

της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στη Ρουμανία (1948-1958), αλλά και οι

εσωκομματικές συγκρούσεις του Γκεοργκίου-Ντεζ έως την τελική επικράτησή του

(1948-1958). Χαρακτηριστικό της περιόδου είναι η πλήρης ταύτιση της Ρουμανίας με


7

τις επιταγές της σοβιετικής ηγεσίας, τόσο κατά την εποχή Στάλιν όσο και τα πρώτα

χρόνια μετά το θάνατό του. Μέσα σε ρευστές διεθνείς εξελίξεις ο Γκεοργκίου-Ντεζ

θέτει τα θεμέλια του υπαρκτού σοσιαλισμού στη Ρουμανία (εθνικοποιήσεις,

κολεκτιβοποίηση κα).

Τέλος, το Γ΄ Κεφάλαιο της εργασίας αναφέρεται στην τελευταία περίοδο

άσκησης εξουσίας από τον Γκεοργκίου-Ντεζ (1958-1965). Επιδεικνύοντας την

εντονότερη ως τότε πειθήνια στάση προς τη ΣΕ και όντας πιστός σε κάθε κέλευσμα

της σοβιετικής ηγεσίας ο Γκεοργκίου-Ντεζ πραγματοποιεί στροφή 180 μοιρών. Ασκεί

κριτική σε σοβιετικές πολιτικές και υπερασπίζεται το δικαίωμα οικοδόμησης του

σοσιαλισμού, όχι όπως επιθυμεί η Μόσχα, αλλά όπως οραματίζεται ο ίδιος. Την

περίοδο αυτή συντελείται η γέννηση αυτού που έγινε γνωστό ως «Εθνικός

Ρουμανικός Κομμουνισμός» με αποκορύφωμα της εποχής του Γκεοργκίου-Ντεζ την

λεγόμενη Διακήρυξη της «Ανεξαρτησίας» του 1964, την κορυφαία έκφραση των

πολιτικών πιστεύω του Γκεοργκίου-Ντεζ λίγο πριν τον θάνατό του το 1965.

Ως πηγές σχετικά με τη διερεύνηση της πολιτικής ιδεολογίας και πράξης του

Γκεοργκίου-Ντεζ χρησιμοποίησα ομιλίες και άρθρα του ίδιου, προερχόμενα από τη

σειρά «Articole și Cuvântări» (Άρθρα και Λόγοι), τα οποία καλύπτουν τα έτη 1945-

1950 και 1955-1962, και έχουν εκδοθεί από τις εκδόσεις του ΡΚΚ, όσο ο

Γκεοργκίου-Ντεζ ήταν ακόμα εν ζωή. Ακριβώς αυτό με οδήγησε σε μία

προσεκτικότερη μελέτη των κειμένων, εξαιτίας των πιθανών πολιτικών και

προπαγανδιστικών επιδιώξεων που έθετε η δημοσίευση αυτών των κειμένων από την

ίδια την εξουσία. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν και άλλα εκδοθέντα έργα των

κομματικών εκδόσεων, τα οποία καλύπτουν τα κενά της σειράς «Άρθρα και Λόγοι».

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου

Σπυρίδωνα Σφέτα για τη συνεργασία, τις συμβουλές, διορθώσεις και επισημάνσεις

του κατά τη διάρκεια εκπόνησης της συγκεκριμένης εργασίας, τον καθηγητή της

ρουμανικής γλώσσας Απόστολο Πατελάκη για τη συμβολή του στην εκμάθηση από

μέρους μου της ρουμανικής γλώσσας και την υλική και ηθική στήριξη που μου

παρείχε, τον Φώτη Πολυτάκη, απόφοιτο και μεταπτυχιακό φοιτητή του Τμήματος

Φιλολογίας του ΑΠΘ που ανέλαβε τη φιλολογική επιμέλεια της εργασίας, καθώς και

όλους όσους με βοήθησαν υλικά και ηθικά, άμεσα ή έμμεσα, καθ' όλη την περίοδο

ενασχόλησής μου με το συγκεκριμένο πόνημα.


8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η γέννηση της Μεγάλης Ρουμανίας (1918) θεωρήθηκε αυγή μιας νέας εποχής

μεγάλων προσδοκιών, αφού είχε επιτευχθεί η εθνική ολοκλήρωση των Ρουμάνων

(χάρτης 1).1 Ωστόσο, τα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο οι κομματικές

αντιπαραθέσεις, οι απεργιακές κινητοποιήσεις και η προσπάθεια βελτίωσης της

μεταπολεμικής κατάστασης της χώρας είχαν ως αποτέλεσμα την πρόκληση πολιτικής

αστάθειας. Ομαλότητα επήλθε τον Ιανουάριο του 1922, όταν ο Ιονέλ Μπρατιάνου,

ηγέτης του Εθνικοφιλελεύθερου Κόμματος (Partidul Național-Liberal, PNL) ανέλαβε

την πρωθυπουργία σχεδόν αδιάλειπτα για τα επόμενα 5 χρόνια.2

Σημαντικές εξελίξεις της περιόδου 1922-1927 αποτελούν η αγροτική

μεταρρύθμιση και η ψήφιση νέου Συντάγματος. Σημαντικότερη συνέπεια σχετικά με

την πολιτική ζωή της χώρας ήταν η δημιουργία μίας αγροτικής τάξης με δικαίωμα

ψήφου, μεταβάλλοντας ριζικά τη σύνθεση του εκλογικού σώματος. Το νέο Σύνταγμα,

εκφράζοντας την ιδεολογία του PNL, προκάλεσε την ισχυρή αντίδραση της

αντιπολίτευσης. Ταυτόχρονα, η παραίτηση του διαδόχου Καρόλου το 1925 υπέρ του

γιου του Μιχαήλ και η φυγή του στο εξωτερικό περιέπλεξαν την πολιτική κατάσταση.

Οι θάνατοι το 1927 του βασιλιά Φερδινάνδου και του Ιονέλ Μπρατιάνου προκάλεσαν

προβλήματα, αφενός στο θρόνο (λόγω του νεαρού της ηλικίας του 6χρονου Μιχαήλ),

και αφετέρου συνέβαλαν στην αποδυνάμωση του PNL (λόγω της απώλειας του ηγέτη

του και του βασικότερου υποστηρικτή του βασιλιά Φερδινάνδου). O Βιντίλα

Μπρατιάνου αδελφός και διάδοχος του Ιονέλ στην ηγεσία του κόμματος και την

πρωθυπουργία δεν μπόρεσε να αντέξει τις πιέσεις της αντιπολίτευσης του

Εθνικοαγροτικού Κόμματος (Partidul Național-Țărănesc, PNȚ) του Ιουλίου Μανίου,

με αποτέλεσμα την παραίτησή του τον Νοέμβριο του 1928 και την προκήρυξη

εκλογών.3

1 Σήμερα η 1η Δεκεμβρίου αποτελεί εθνική εορτή της Ρουμανίας σε ανάμνηση της ίδρυσης της

Μεγάλης Ρουμανίας την 1η Δεκεμβρίου 1918. 2 Georges Castellan, A History of the Romanians, New York, 1989, 168-169, Richard J. Crampton,

Eastern Europe in the Twentieth Century - and after, New York, 1997, 107-110, Barbara Jelavich,

Ιστορία των Βαλκανίων ΙΙ, 20ος αιώνας, Αθήνα, 2006, 257, Stevan Pavlowitch, Ιστορία των

Βαλκανίων,1804-1945, Θεσσαλονίκη, 2005, 357-359, Σπυρίδων Σφέτας, Εισαγωγή στη Βαλκανική

Ιστορία. Από τον Μεσοπόλεμο στη λήξη του Ψυχρού Πολέμου (1919-1989), Θεσσαλονίκη, 2011, 174. 3 Maria Bucur, «Carol II of Romania», στο Balkan Strongmen. Dictators and Authoritarian Rulers of

South Eastern Europe, (επιμ. Bernd J. Fisher), London, 2007, 95-98, Castellan, στο ίδιο, 170-171,

Crampton, στο ίδιο, 110-113, Jelavich, στο ίδιο, 257-260, Pavlowitch, ίδιο, 359-2, Σφέτας, στο ίδιο,

171 και 174-175.


9

Οι υποσχέσεις του Μανίου (εξυγίανση της πολιτικής ζωής, πάταξη της

διαφθοράς, προσέλκυση ξένου κεφαλαίου για επενδύσεις στη βιομηχανία, βελτίωση

της θέσης των αγροτών και αποκέντρωση) έφεραν τη νίκη στο PNȚ. Η Μεγάλη

Ύφεση όμως ματαίωσε τα σχέδια του νέου πρωθυπουργού, ενώ τον οδήγησαν στη

λήψη εκ διαμέτρου αντίθετων μέτρων των εξαγγελθέντων. Μέσα σε αυτό το κλίμα,

φωνές που καλούσαν τον Κάρολο να επιστρέψει και να αναλάβει καθήκοντα και

δράση, οδήγησαν τελικώς στην επιστροφή του στη χώρα.4

Σημαντικό ρόλο στις γενικότερες εξελίξεις έπαιζε και η γεωγραφική θέση της

Ρουμανίας. Μέλος της Μικρής Αντάντ (χάρτης 2) και αντιμέτωπη με τον σοβιετικό,

ουγγρικό και βουλγαρικό αναθεωρητισμό προσπαθούσε να ασκήσει την

επιδιωκόμενη από μέρους της εξωτερική πολιτική. Η επισφαλής θέση που φαινόταν

να έχει η Μεγάλη Ρουμανία, σε συνδυασμό με το μειονοτικό ζήτημα της χώρας,

επηρέαζαν την πολιτική της εκάστοτε κυβέρνησης. Η νέα δεκαετία του '30 έφερε την

πολιτική ηγεσία της χώρας αντιμέτωπη με νέες πραγματικότητες.5

Πέραν του αστικού πολιτικού κόσμου στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ου

αιώνα εμφανίστηκαν οι πρώτες πολιτικές ζυμώσεις στο χώρο της Αριστεράς, με την

ίδρυση του Ρουμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (Partidul Social-Democrat

Român, PSDR) το 1910. Οι εξελίξεις του 1917 στη Ρωσία συνέβαλλαν στην

εμφάνιση των πρώτων αμιγώς κομμουνιστικών ιδεών στη Ρουμανία. Σημειώθηκαν

πλήθος απεργιών και ακούστηκαν φωνές για αντίστοιχου τύπου επαναστάσεις, χωρίς

τελικώς να γίνει κάτι λόγω έλλειψης μαζικότητας στην όλη κίνηση. Παράλληλα, η

καταστολή της κομμουνιστικής επανάστασης στην Ουγγαρία από τα ρουμανικά

στρατεύματα, η ικανοποίηση των εθνικών πόθων των Ρουμάνων, οι υποσχέσεις για

αγροτική μεταρρύθμιση και η απουσία ισχυρής και πολυπληθούς εργατικής τάξης

απομάκρυναν περαιτέρω το ενδεχόμενο επανάστασης.6

Η συγκρότηση της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κομιντέρν) τον Μάρτιο του

1919 έθεσε επιτακτικά το ζήτημα προσχώρησης ή όχι σε αυτή του PSDR, οξύνοντας

το ήδη τεταμένο κλίμα εσωκομματικής διαίρεσης. Οι «μαξιμαλιστές» τάσσονταν

υπέρ της άμεσης και άνευ όρων προσχώρησης, οι «μετριοπαθείς» τάσσονταν υπέρ,

αλλά υπό όρους, ενώ οι «μινιμαλιστές» αρνούνταν την υπό οποιουσδήποτε όρους

4 Castellan, στο ίδιο, 171-172, Crampton, στο ίδιο, 112-113, Jelavich, στο ίδιο, 260-261, Pavlowitch,

στο ίδιο, 361-362, Σφέτας, στο ίδιο, 175-176. 5 Castellan, στο ίδιο, 168-169, Pavlowitch, στο ίδιο, 364-365, Σφέτας, στο ίδιο, 46 και 179.

6 Ghita Ionescu, Communism in Rumania, 1944-1962, USA, 1964, 1-6, Tismaneanu Vladimir,

Stalinism for All Seasons. A political history of romanian communism, USA, 2003, 38-39 και 41-42.


10

προσχώρηση. Εκπρόσωποι των «μαξιμαλιστών» και των «μετριοπαθών»

συναντήθηκαν με την ηγεσία της Κομμουνιστικής Διεθνούς το 1920. Στο Συνέδριο

του PSDR της 8ης Μαΐου 1921 στο Βουκουρέστι αποφασίστηκε η προσχώρηση στην

Κομιντέρν. Την επομένη η αστυνομία διέλυσε το Συνέδριο. Το Συνέδριο του Μαΐου

θεωρείται το ιδρυτικό του Κομμουνιστικού Κόμματος Ρουμανίας (Partidul Comunist

din România, PCdR), ενώ τον Οκτώβριο του 1922 πραγματοποιήθηκε το Δεύτερο

Συνέδριο στο Πλοϊέστι, όπου και ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του Πρώτου με την

εκλογή Κεντρικής Επιτροπής (KE) και Γενικού Γραμματέα (ΓΓ).7

Η θέση του PCdR στο εθνικό ζήτημα της Ρουμανίας σε πλήρη ευθυγράμμιση

με την Κομιντέρν έδωσε στο πολιτικό κατεστημένο της χώρας την αφορμή να θέσει

το κόμμα εκτός νόμου στις 11 Απριλίου 1924. Υπό αυτές τις συνθήκες και με τα μέλη

του κόμματος να φυλλοροούν πραγματοποιήθηκε το Τρίτο Συνέδριο στη Βιέννη. Η

υιοθέτηση των αποφάσεων της Κομιντέρν σχετικά με τη Μεγάλη Ρουμανία

(δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών και απόσχισης μειονοτικών ομάδων από εδάφη

της Ρουμανίας) οδήγησαν την κυβέρνηση στην απόφαση ποινικοποίησης της

κομμουνιστικής δραστηριότητας, προχωρώντας σε αθρόες συλλήψεις μελών του

PCdR. Παρά τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν τα εναπομείναντα μέλη (δρώντα είτε

από το εξωτερικό είτε εντός χώρας), αναλώνονταν σε εσωκομματικές έριδες

προσωπικού χαρακτήρα. Η ιδεολογία και η πολιτική του PCdR καθοριζόταν

αποκλειστικά από την Κομιντέρν, η οποία και προσπάθησε να καταστείλει τις

εσωκομματικές αντιπαλότητες μέσω του Τέταρτου Συνεδρίου του κόμματος στο

Χάρκοβο της Σοβιετικής Ένωσης (ΣΕ) το 1928 χωρίς αποτέλεσμα. Η Μεγάλη Ύφεση

της παγκόσμιας οικονομίας βρίσκει το PCdR να φυτοζωεί∙ αποδιοργανωμένο και

πλήρως αποπροσανατολισμένο από τους πολιτικούς του στόχους, χωρίς ουδεμία

απήχηση στο εσωτερικό της Ρουμανίας και με τα μέλη του να αριθμούν τα

χαμηλότερα νούμερα της ιστορίας του.8

7 Dennis Deletant, Communist Terror in Romania. Gheorghui-Dej and the police state, 1948-1965,

London, 1999, 2-4, Ionescu, ό.π., 10-21, Kevin McDermott and Jeremy Agnew, The Comintern. A

history of international communism from Lenin to Stalin, U.K., 1996, 12, Tismaneanu, στο ίδιο, 44-48. 8 Christopher Cviic, Remaking the Balkans, London, 1991, 11, Deletant, στο ίδιο, 4-10, Ionescu, ό.π.,

21-23 και 26-28, Tismaneanu, στο ίδιο, 48-51, 54-56 και 67-70.


11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄

Η ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΡΟΥΜΑΝΙΚΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΥ

Από τη Μεγάλη Ύφεση και τις Δικτατορίες των Καρόλου

και Αντονέσκου στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

1930-1944

1. Ο Εύθραυστος Κοινοβουλευτισμός στη Σκιά του Καρόλου.

Η Μεγάλη Ύφεση με τις καταλυτικές της επιδράσεις σε οικονομικό και

πολιτικό επίπεδο προκάλεσε αβεβαιότητα στο μέλλον της Ρουμανίας και έθεσε

επιτακτική την ανάγκη λήψης αποφάσεων ικανών να αντιμετωπίσουν το αδιέξοδο. Η

αδυναμία του τότε πρωθυπουργού Μανίου να διαχειριστεί την κατάσταση άνοιξε τον

δρόμο της επιστροφής του Καρόλου, πράξη που ενέκριναν πολιτικοί και

στρατιωτικοί, μεταξύ αυτών και ο ίδιος ο Μανίου.9 Ωστόσο, ο πρωθυπουργός έθεσε

ορισμένους απαράβατους όρους για να πραγματοποιηθεί η επιστροφή (επανασύνδεση

με τη Βασίλισσα Ελένη, χωρισμός από την εβραϊκής καταγωγής ερωμένη του Έλενα

Λουπέσκου και σεβασμός του Συντάγματος), όροι που έγιναν δεκτοί από τον

Κάρολο. Η επιστροφή του πραγματοποιήθηκε στις 6 Ιουνίου 1930. Εν τέλει όμως, η

διάσταση απόψεων του βασιλιά με τον Μανίου σχετικά με τον τρόπο άσκησης

εξουσίας (απολυταρχία εναντίον συνταγματικής μοναρχίας) και η συνέχιση της

σχέσης του Καρόλου με τη Λουπέσκου οδήγησαν στην παραίτηση του Μανίου τον

Οκτώβριο του 1930.10

Εκλογές προκηρύχθηκαν για τον Ιούνιο του 1931, με τον πολυκομματισμό να

χαρακτηρίζει το ψηφιδωτό του πολιτικού κόσμου. Το PNȚ διασπάστηκε σε δύο

πτέρυγες υπό τους Μανίου και Βάιντα-Βόεβοντ. Σε δύο πτέρυγες διασπάστηκε και το

PNL υπό τον Ιόν Ντούκα και αργότερα υπό τον Κονσταντίν Μπρατιάνου,

(παλαιοφιλευλεύθεροι) και υπό τον Γκεόργκε Ταταρέσκου (νεοφιλελεύθεροι).11

Μικρότερα κόμματα, όπως η Εθνική Ένωση του Νικολάε Ιόργκα και το Μέτωπο των

9 O Μανίου πίστευε στον θεσμό της μοναρχίας και στον έλεγχο που μπορούσε να ασκήσει επί του

κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, δρώντας όμως πάντα εντός συνταγματικού πλαισίου, Stephen

Fischer-Galați, România în Secolul al XX-lea [Η Ρουμανία στον 20ο Αιώνα], Romania, 1998, 65. 10

Bucur «ό.π.», 98, Castellan, ό.π., 171-172, Florin Constantiniu, O Istorie Sinceră a Pοpoprului

Român [Μία Ειλικρινής Ιστορία του Ρουμανικού Λαού], București, 2002, 316-317, Crampton, ό.π.,

113, Fischer-Galați, στο ίδιο, 64-66, Glenny The Balkans, 1804-1999. Nationalism, War and the Great

Powers, London, 1999, 446, Jelavich, ό.π., 320. 11

Η στάση που τηρούσαν τα μέλη των κομμάτων απέναντι στον Κάρολο λειτούργησε ως η κορυφή

του παγόβουνου στις μεταξύ τους διαφορές, Bucur, «στο ίδιο», 99, Constantiniu, στο ίδιο, 324,

Crampton, στο ίδιο, 113.


12

Ζευγολατών (Frontul Plugarilor, FP) του Πέτρου Γκρόζα, συνθέτουν το πολιτικό

σκηνικό. Οι περισσότεροι από τους προαναφερθέντες ανέλαβαν την περίοδο 1931-

1933 τον πρωθυπουργικό θώκο, ηγούμενοι βραχύβιων κυβερνήσεων άνευ σημασίας.

Ο Κάρολος έθεσε εαυτόν αδιαμφισβήτητο πρωταγωνιστή της πολιτικής ζωής και

ρυθμιστή των κοινοβουλευτικών και κυβερνητικών εναλλαγών. Σταθερότητα στην

πρωθυπουργία επήλθε τον Ιανουάριο του 1934, όταν ο Γκεόργκε Ταταρέσκου

ανέλαβε για την επόμενη τετραετία (έως τον Δεκέμβριο του 1937).12

Η επικράτηση του Καρόλου συνέβαλε και στην επικράτηση της καμαρίλας

του, με προεξάρχουσα τη Λουπέσκου. Άλλα σημαίνοντα μέλη της ήταν ο

Συνταγματάρχης Έρνεστ Ουρνταρεάνου, ο βιομήχανος Μαξ Άουσνιτ και οι

τραπεζίτες Αριστίντε Μπλανκ και Νικολάε Μαλάξα. Ο βασιλιάς στήριξε τα

συμφέροντα τους, ευνοώντας τις επενδύσεις στον τομέα της βιομηχανίας εις βάρος

της αγροτικής οικονομίας. Αυτός ήταν και ο λόγος επιλογής του Ταταρέσκου ως

πρωθυπουργού, μιας και ενστερνιζόταν παρόμοιες απόψεις ενίσχυσης της

βιομηχανίας.13

Ο Ταταρέσκου αποδείχθηκε πειθήνιο όργανο του βασιλιά και αδιάφορος ως

πολιτικός. Λόγω της πρόσφατης οικονομικής κρίσης η προσπάθεια εκβιομηχάνισης

της Ρουμανίας απέτυχε. Στον αντίποδα, εφαρμόστηκε μία προστατευτική οικονομική

πολιτική. Ωστόσο, την περίοδο αυτή σημαντικότερη μπορεί να θεωρηθεί η εξωτερική

πολιτική της Ρουμανίας, έργο ως επί το πλείστον του Υπουργού Εξωτερικών Νικολάε

Τιτουλέκου.14

Στόχος της εξωτερικής πολιτικής ήταν η διατήρηση του εδαφικού

status quo, μέσα στο πλαίσιο των σημαντικότατων εξελίξεων που λάμβαναν χώρα

στην Ευρώπη.15

Η επιστροφή Τιτουλέσκου στο Υπουργείο Εξωτερικών πραγματοποιήθηκε

πριν την άνοδο του Ταταρέσκου στην πρωθυπουργία. Παρά τις κυβερνητικές

12

Bucur, «στο ίδιο», 99 και 102, Castellan, ό.π., 172-173, Constantiniu, στο ίδιο, 315 και 319-321,

Fischer-Galați, ό.π., 73, Glenny, ό.π., 446, Jelavich, ό.π., 320, Σφέτας, ό.π., 181-182. 13

Bucur, «στο ίδιο», 113-114, Constantiniu, στο ίδιο, 318-319, Fischer-Galați, στο ίδιο, 67-68, Glenny,

στο ίδιο, 454. 14

Ο νομικός Νικολάε Τιτουλέσκου εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην πολιτική πριν τον Α΄

Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό του Τάκε Ιονέσκου. Διετέλεσε Υπουργός Οικονομικών στην

κυβέρνηση του Ιάσι (αλλά και κατά την περίοδο 1920-1921), ενώ ανέλαβε για πρώτη φορά το

Υπουργείο Εξωτερικών την περίοδο 1927-1928, όταν παραιτήθηκε για λόγους υγείας. Υπέγραψε εκ

μέρους της Ρουμανίας τη Συνθήκη του Τριανόν, ενώ τη δεκαετία 1922-1932 ανέλαβε διπλωματική

αποστολή στο Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) και αναδείχθηκε βασικός εκπρόσωπος της Ρουμανίας στην

ΚτΕ. Το 1932 ανέλαβε για δεύτερη φορά το Υπουργείο Εξωτερικών, Walter Meredith Bacon Jr.,

Nicolae Titulescu and Romanian Foreign Policy, 1933-1934, London, 1979, 1-5, 13-14 και 22. 15

Bucur, «ό.π.», 109-110, Constantiniu, ό.π., 324, Σφέτας, ό.π., 184-185.


13

εναλλαγές ο Τιτουλέσκου διατήρησε τον θώκο του μέχρι το 1936.16

Ο λόγος επιλογής

του στη συγκεκριμένη θέση ήταν η επιβεβλημένη πλέον προσπάθεια προσέγγισης

Ρουμανίας-ΣΕ, εξαιτίας της πολιτικής που ακολουθούσαν οι σύμμαχες χώρες της

Ρουμανίας και ιδίως η Γαλλία.

Ο Τιτουλέσκου τάσσονταν ένθερμα υπέρ της

προσέγγισης των δύο κρατών, διαφωνώντας, ωστόσο, με τον τρόπο που γινόταν η

προσπάθεια προσέγγισης, προτού αναλάβει ο ίδιος το Υπουργείο Εξωτερικών.17

Η Μικρή Αντάντ αποτελούσε τον σημαντικότερο αμυντικό συνασπισμό που

συμμετείχε η Ρουμανία. Η ιδρυτική συμφωνία του 1921 προέβλεπε μια αμυντική

συμμαχία εναντίον του ουγγρικού αναθεωρητισμού, καθώς και μία

ρουμανογιουγκοσλαβική συνεννόηση έναντι του βουλγαρικού. Το 1933 με τη

Συμφωνία της Γενεύης οι σχέσεις των τριών κρατών περιπλέκονται περαιτέρω.18

Εξέχουσας σημασίας θεωρείται η δέσμευση μη σύναψης οποιουδήποτε είδους

συμφωνίας από μέρους ενός εκ των τριών κρατών με τρίτη δύναμη χωρίς τη

σύμφωνη γνώμη των υπόλοιπων δύο συμβαλλομένων (ο Τιτουλέκσου έγραψε

αργότερα: «Έθεσα στα χέρια της Ρουμανίας το δικαίωμα του βέτο σε όλες τις

πολιτικές πράξεις των δύο συμβαλλομένων»). Ταυτόχρονα, αποφασίστηκε η ίδρυση

μιας μόνιμης Γραμματείας, η ύπαρξη ενός και μόνο εκπροσώπου και για τις τρεις

χώρες και ο εις το διηνεκές χαρακτήρας των συμφωνηθέντων. Ο Τιτουλέσκου,

έχοντας πετύχει την ενίσχυση της συμμαχίας, επιχείρησε και με την Ουγγαρία μία

τελικώς αποτυχημένη προσπάθεια προσέγγισης.19

Παράλληλα, κατεβλήθη προσπάθεια για τη σύμπτυξη μιας Βαλκανικής

Αντάντ. Οι βαλκανικές διασκέψεις των ετών 1930-1933 και η έντονη ενδοβαλκανική

διπλωματική δραστηριότητα οδήγησαν από κοινού με τις άοκνες προσπάθειες του

Τιτουλέσκου στην υπογραφή του Βαλκανικού Συμφώνου στις 9 Φεβρουαρίου 1934

(ένα «αμυντικό όργανο», όπως χαρακτηριζόταν στην παράγραφο 6 του Πρωτοκόλλου

που το συνόδευε). Το Σύμφωνο υπεγράφη μεταξύ Γιουγκοσλαβίας, Ελλάδας,

16

Η σταθερή παρουσία Τιτουλέσκου, ασχέτως κυβερνητικού σχηματισμού, δηλώνει προφανώς πως

έχαιρε της εμπιστοσύνης του Καρόλου, πράγμα που θα αποδειχθεί παρακάτω, Bacon, ό.π., 28, Glenny,

ό.π., 453. 17

Bacon, στο ίδιο, 23-27. 18

Η εκ νέου οριοθέτηση της συμμαχίας των τριών κρατών ήταν αποτέλεσμα του ολοένα και πιο

επιθετικού ιταλικού και ουγγρικού αναθεωρητισμού, της ανόδου του Χίτλερ στην καγκελαρία, του

γερμανικού αναθεωρητισμού, αλλά και της υπόθεσης «Hirtenberg», της παράνομης δηλαδή μεταφοράς

οπλισμού από την Ιταλία στην Ουγγαρία. Οι εξελίξεις αυτές κατέστησαν επισφαλή τη θέση της

Γιουγκοσλαβίας και της Τσεχοσλοβακίας και οδήγησαν στην ισχυρότερη επαναπροσέγγιση της

Μικρής Αντάντ, Bacon, στο ίδιο, 31-36. 19

Bacon, στο ίδιο, 37 και 41-44, Glenny, ό.π., 452, Nicolae Titulescu, Romania's Foreign Policy

(1937), București, 1994, 71-72 και 74.


14

Ρουμανίας και Τουρκίας, αλλά απουσία Βουλγαρίας και Αλβανίας. Δυστυχώς όμως,

το ετεροβαρές των συμφωνηθέντων υπέρ της Γιουγκοσλαβίας και της Ρουμανίας, οι

διαφορετικές σκοπιμότητες των συμβαλλομένων, η απουσία της Βουλγαρίας και της

Αλβανίας, η συμμετοχή των οποίων θα προσέδιδε ουσία στην όλη κίνηση, αλλά και

οι εξελίξεις των επόμενων ετών, τόσο στις ενδοβαλκανικές σχέσεις όσο και διεθνώς,

καταδίκασαν20

σχεδόν εν τη γενέσει του το Σύμφωνο σε αποτυχία.21

Οι ρουμανογερμανικές σχέσεις μπορούν να χαρακτηριστούν αντιφατικές.

Αφενός τα δύο κράτη εκδηλώνουν μία εκ διαμέτρου αντίθετη πολιτική στο ζήτημα

του αναθεωρητισμού, αφετέρου μεταξύ των δύο είχαν αναπτυχθεί σημαντικές

εμπορικές σχέσεις, η περαιτέρω ενίσχυσή των οποίων όμως δε μπορούσε να

επιτευχθεί εξαιτίας των διαφωνιών τους. Οι σχέσεις Γερμανίας-Ρουμανίας παρέμεναν

ουδέτερες, με τους Γερμανούς να προσπαθούν να προσεταιριστούν Ρουμάνους

πολιτικούς (σε μία προσπάθεια σύσφιξης σχέσεων με οικονομικά και μακροπρόθεσμα

πολιτικά οφέλη) καθώς και μέλη της γερμανικής μειονότητας της Ρουμανίας

(δυνητικό μοχλό πίεσης προς το Βουκουρέστι). Παράλληλα, οι σχέσεις με την Ιταλία,

παρά τις όποιες καλές προθέσεις, απείχαν παρασάγγας από την τελεσφόρηση μιας

θετικής κατάληξης λόγω και εδώ των ρεβιζιονιστικών τάσεων της Ρώμης.

Επιπρόσθετα λειτουργούν οι κακές σχέσεις Ιταλίας-Γιουγκοσλαβίας και Ιταλίας-

Τσεχοσλοβακίας (στο πλαίσιο προσέγγισης Ιταλίας-Ουγγαρίας), με αποτέλεσμα η

Ρουμανία να αδυνατεί να συνεννοηθεί με την Ιταλία, λόγω της συμμετοχής της

πρώτης στη Μικρή Αντάντ (άλλωστε, το σχέδιο για το Σύμφωνο των Τεσσάρων

Δυνάμεων που προώθησε ανεπιτυχώς η Ιταλία, μπορεί να θεωρηθεί, μεταξύ άλλων,

απάντηση στην περαιτέρω σύσφιξη των δεσμών της Μικρής Αντάντ το 1933).22

Μείζονος σημασίας αποτέλεσαν αδιαμφισβήτητα οι σχέσεις με τη ΣΕ, με τον

Τιτουλέσκου να χαρακτήριζε ως «ζωτική αναγκαιότητα» την επαναπροσέγγιση των

δύο χωρών με συμφέροντες όρους για τη Ρουμανία (οι σχέσεις τους είχαν διακοπεί

20

Κατά τη γνώμη μου, το Σύμφωνο του 1934 μπορεί να θεωρηθεί μία μείξη, αφενός μιας προσπάθειας

διατήρησης του βαλκανικού εδαφικού status quo και εξομάλυνσης των ενδοβαλκανικών προστριβών,

αφετέρου όμως ως μία επίδειξη φιλίας κρατών που ήδη συμφωνούσαν, είτε έχοντας εξομαλύνει τις

όποιες μεταξύ τους διαφορές είτε μη έχοντας διαφορές, επίδειξη όμως αμφιβόλου γνησιότητας. Αυτό

σημαίνει πως σε μία προσπάθεια εξισορρόπησης στις επισφαλείς και συνεχώς εναλλασσόμενες

συνθήκες, τα συμβαλλόμενα κράτη επιδίωκαν πρωτίστως το ίδιον και όχι το κοινό όφελος,

υπερισχύοντας έτσι των αγαθών προθέσεων συνεννόησης. Μέσω του Συμφώνου το κάθε κράτος

επιδίωκε είτε να διασφαλιστεί εκείνη τη στιγμή βάσει των συνθηκών που επικρατούσαν στην παρούσα

φάση είτε να ανιχνεύσει τις αντιδράσεις άλλων κρατών στον απόηχο του Συμφώνου. 21

Bacon, ό.π., 91-92, 95-97 και 113-119, Hitchens Giroux Marilynn, Germany, Russia, and the

Balkans Prelude to the Nazi-Soviet Non-Aggression Pact, New York, 329, Σφέτας, ό.π., 63-69. 22

Bacon, στο ίδιο, 53-56 και 167, 170-175, Constantiniu, ό.π., 332, Glenny, ό.π., 451 και 453,

Titulescu, ό.π., 178-184.


15

από το 1918). Αμέσως μετά την άνοδό του ο Ρουμάνος υπουργός ξεκίνησε

προσπάθειες προλείανσης του εδάφους για την αποκατάσταση των σχέσεων,

ενθαρρυμένος φυσικά και από το διεθνές κλίμα (αναγνώριση της ΣΕ από τις ΗΠΑ,

πολιτικές εξελίξεις στη Γερμανία, γερμανοπολωνική προσέγγιση). Η συμφωνία στο

ζήτημα του ορισμού του «επιτιθέμενου κράτους» και η απουσία προβολής

διεκδικήσεων ή αμφισβητήσεων της υφιστάμενης κατάστασης στο ζήτημα της

Βεσσαραβίας από μέρους της Μόσχας ικανοποίησαν τον Τιτουλέσκου για την

περαιτέρω προώθηση της πολιτικής προσέγγισης. Στις 9 Ιουνίου 1934

αποκαταστάθηκαν οι μεταξύ τους διπλωματικές σχέσεις, ενώ μετά την είσοδο της ΣΕ

στην ΚτΕ ακολούθησε η υπογραφή Συμφώνων Αμοιβαίας Βοήθειας με τη Γαλλία και

την Τσεχοσλοβακία στις 2 και 16 Μαΐου 1935 αντίστοιχα, με τη Ρουμανία να

επιθυμεί το αυτό και για την ίδια.23

Τα δεδομένα όμως αλλάζουν. Η δολοφονία του Γάλλου Υπουργού

Εξωτερικών και ένθερμου υποστηρικτή της γαλλοσοβιετικής προσέγγισης, Barthou,

και του βασιλιά Αλεξάνδρου της Γιουγκοσλαβίας επηρέασαν άμεσα ή έμμεσα την

πολιτική των δύο χωρών προς τη ΣΕ. Από την άλλη, η προσέγγιση Πολωνίας-

Γερμανίας συνέβαλλε στην ψύχρανση της πρώτης με τη Ρουμανία. Παράλληλα, τα

σχέδια για ένα Ανατολικό και Μεσογειακό Λοκάρνο ναυάγησαν. Ο Τιτουλέσκου

κατηγορήθηκε στη χώρα του ως Σοβιετικός πράκτορας που θα παρέδιδε το ρουμανικό

έδαφος έρμαιο στις σοβιετικές διεκδικήσεις.24

Μετά την επαναστρατικοποίηση της

Ρηνανίας και την εφεκτική στάση της Γαλλίας η εξωτερική πολιτική που χάραζε ο

Τιτουλέσκου φάνηκε πλέον επιζήμια, με αποτέλεσμα ο Κάρολος να προχωρήσει στην

αποπομπή του στις 29 Αυγούστου 1936. Η πράξη αυτή υποδηλώνει την απώλεια

εμπιστοσύνης του Καρόλου στο πρόσωπο του Τιτουλέσκου.25

Η μόνη αλλαγή στην ασκούμενη εξωτερική πολιτική επήλθε στην προσπάθεια

προσέγγισης με τη Μόσχα, η οποία και εγκαταλείφθηκε. Αν και η Γαλλία

εμφανίζεται πλέον αφερέγγυα δύναμη και απαθής απέναντι στις δυναμικές

23

Bacon, στο ίδιο, 27-28 και 75-90, 141-145, 149 και 235, Constantiniu, στο ίδιο, 333-334, David C.

Engerman, «Ideology and the Origins of the Cold War, 1917-1962», στο The Cambridge History of the

Cold War, volume 1, Origins, (επιμ. Melvyn P. Leffler and Odd Arne Westad), New York, 2010, 30,

Glenny, στο ίδιο, 452, Titulescu, ίδιο, 104. 24

Ο Τιτουλέσκου έγραψε το 1937: «Υπάρχουν ορισμένοι Ρουμάνοι που δεν μπορούν να μιλήσουν για

τις σχέσεις ανάμεσα στη Ρουμανία και την ΕΣΣΔ χωρίς να αναφωνήσουν μονομιάς: «Ο Τιτουλέσκου

και ο κομμουνισμός του! Ο Τιτουλέσκου, που άνοιξε τα ρουμανικά σύνορα στους Σοβιετικούς!» Αυτοί

οι δύο ισχυρισμοί είναι αναπόδεικτοι. Και εάν ο πρώτος δεν είναι προσβολή, ο δεύτερος σίγουρα

είναι», Titulescu, στο ίδιο, 103. 25

Bacon, ό.π., 237-244, 257, 259-262, 266-268, 270-274, 277-278 και 282-283, Constantiniu, ό.π.,

335-336, Glenny, ό.π., 452.


16

διεκδικήσεις των ρεβιζιονιστικών κρατών, ο Κάρολος και ο νέος Υπουργός

Εξωτερικών Βίκτωρ Αντονέσκου μένουν πιστοί στη συμμαχία με τη Γαλλία και το

ΗΒ, νιώθοντας ταυτόχρονα ανασφάλεια μπροστά στην αναδυόμενη γερμανική ισχύ.

Οι εξελίξεις μέχρι τις αρχές του 1938, όταν ο Κάρολος επιβάλει δικτατορικό

καθεστώς, ενισχύουν αυτές τις αμφιβολίες. Η προσέγγιση Γιουγκοσλαβίας-

Βουλγαρίας δίνει τέλος στη Βαλκανική Συμμαχία.26

Η εισβολή των Ιταλών στην

Αβησσυνία και η αδυναμία της ΚτΕ να διαχειριστεί την κρίση (όπως και η

γενικότερη αδυναμία της) και η ολοένα αυξανόμενη δύναμη του Τρίτου Ράιχ

(εξελίξεις που στηρίζουν τουλάχιστον ηθικά και τις λοιπές ρεβιζιονιστικές τάσεις της

Ευρώπης) εγείρουν αμφιβολίες στο βασιλιά σχετικά με την ορθότητα της πολιτικής

που ακολουθεί.27

Το σκηνικό όμως έχει αλλάξει και στο εσωτερικό της χώρας. Από την πρώτη

στιγμή της επιστροφής του ο Κάρολος και το περιβάλλον του προσπαθούν να ασκούν

εκ του παρασκηνίου την εξουσία χρησιμοποιώντας πρωθυπουργούς μαριονέτες.

Ωστόσο, μια νέα δύναμη, η Λεγεώνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (Legiunea

Arhangelului Mihail) ή Σιδηρά Φρουρά (Garda de Fier, GdF), όπως έμεινε ευρύτερα

γνωστή, είχε αναδειχθεί στα τέλη του 1937 με αρχές του 1938 σε μία ισχυρή

συνιστώσα του πολιτικού κόσμου της Ρουμανίας, καταλήγοντας η ισχυρότερη, κατά

τα πρότυπα της εποχής, εθνικιστική έκφραση στη χώρα. Οι λόγοι που οδήγησαν στην

εκκόλαψη και άνδρωση αυτών των τάσεων είναι ποικίλοι και θα προσπαθήσω να

τους καταδείξω εν συντομία.

Το ζήτημα του εθνικισμού στη Ρουμανία θα μπορούσε να αποτελέσει

αντικείμενο μεταπτυχιακής εργασίας. Διαθέτει μεγάλο εύρος και εξαιρετική

πολυπλοκότητα, αποτέλεσμα αρκετών παραγόντων, τόσο εξωτερικών όσο και

εσωτερικών. Λόγω του περιορισμένου χώρου θα προσπαθήσω να αναφερθώ μόνον

ακροθιγώς στους παράγοντες εκείνους που ώθησαν προς την εμφάνιση και ενίσχυση

του ρόλου εθνικιστικών κομμάτων και οργανώσεων στη μεσοπολεμική Ρουμανία.

Αρχικά οι πιο διακριτοί των παραγόντων είναι οι εξωτερικοί. Η Μεγάλη

Ύφεση και οι συνέπειες της στη ρουμανική οικονομία, η ανάδυση του ιταλικού

φασισμού και του γερμανικού ναζισμού, η αναθεωρητική πολιτική αρκετών κρατών

και τέλος η σταδιακή κατάρρευση του συστήματος των Βερσαλλιών συνέβαλλαν

26

Πόλυ εύστοχα ο Misha Glenny σχολιάζει: «Both the Little Entente and the Balkan Pact suffered

from the same defect: they were strong alliances against the weak and weak alliances against the

strong», Glenny, στο ίδιο, 452. 27

Bacon, ό.π., 270-274, 285 και 287, Constantiniu, ό.π., 335-336, Σφέτας, ό.π., 74-77 και 186-187.


17

σημαντικά στην ενίσχυση περισσότερο ή στη μορφοποίηση των εθνικιστικών τάσεων

στη Ρουμανία.28

Πιο σημαντικοί και πολύπλοκοι είναι οι εσωτερικοί παράγοντες, οι οποίοι θα

μπορούσαν να διακριθούν σε διαχρονικούς και μεσοπολεμικούς.29

Αρχικά, ο

αντισημιτισμός αποτέλεσε διαχρονικό και ενδογενές φαινόμενο στη Ρουμανία.

Παράλληλα, οι αναμνήσεις του κινήματος του πανσλαβισμού του 19ου αιώνα σε

συνδυασμό με την πεποίθηση, τόσο του ρουμανικού λαού όσο και του αστικού

πολιτικού κόσμου, πως η ΣΕ δε διέφερε στις επιδιώξεις της από την τσαρική Ρωσία

(συνιστώντας απειλή για την εδαφική υπόσταση της Ρουμανίας και δύναμη που θα

ενίσχυε μόνον τους ομόφυλους Σλάβους), μετέτρεψαν τον αντιρωσισμό σε

αντισοβιετισμό (επικουρικά λειτουργούσε και το ζήτημα της Βεσσαραβίας). Η

επικράτηση του κομμουνισμού στη Ρωσία απλά συνέβαλε στη δημιουργία περαιτέρω

αντικομμουνιστικών αισθημάτων στη χώρα, συνδέοντας άρρηκτα τη ΣΕ με τον

κομμουνισμό και στιγματίζοντας στα μάτια του πολιτικού κόσμου τους Ρουμάνους

κομμουνιστές ως Σοβιετικούς πράκτορες.30

Η διάσταση απόψεων μεταξύ «δυτικόφυλων» και «παραδοσιακών» στη

ρουμανική πολιτική ζωή αποτελεί έναν ακόμα διαχρονικό παράγοντα. Η απόρριψη εκ

μέρους των «παραδοσιακών» σε όλους τους τομείς των δυτικών προτύπων (πολιτική,

οικονομία, πολιτιστική επίδραση) και η βαθιά, σχεδόν ευλαβική προσήλωση στα

παραδοσιακά στοιχεία του ρουμανικού λαού (αγροτική οικονομία και κόσμος,

ιδιαίτερα εθνικά χαρακτηριστικά, ορθοδοξία), καθώς και η εν πολλοίς διαστρέβλωσή

τους μπορούν δίκαια να θεωρηθούν ως παράγοντες εμφάνισης και ενίσχυσης

εθνικιστικών τάσεων. Επικουρικά λειτούργησε η μορφή του κοινοβουλευτισμού στη

Ρουμανία και η ποιότητά του (εκλογικές νοθείες, πελατειακές σχέσεις, διαφθορά),

μιας και μπορούσε να συμβάλλει στην έμπρακτη υιοθέτηση μιας

αντικοινοβουλευτικής ρητορικής. Παράλληλα, η μη βελτίωση της θέσης των αγροτών

και της αγροτικής οικονομίας και η προσήλωση προς μία (τελικώς αποτυχημένη)

28

Castellan, ό.π., 189 και 192, Stanley G. Payne, Η Ιστορία του Φασισμού, 1914-1945, Αθήνα, 2000,

397. 29

Με τον όρο «μεσοπολεμικοί εσωτερικοί παράγοντες» εννοώ στοιχεία, καταστάσεις ή γεγονότα που

εμφανίστηκαν στη Ρουμανία κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, εν αντιθέσει με άλλα τα οποία

υπήρχαν ανέκαθεν ή παλαιόθεν και τα οποία ονομάζω «διαχρονικούς εσωτερικούς παράγοντες». 30

Castellan, ό.π., 192, Glenny, ό.π., 448-449, Fischer-Galați, ό.π., 69, Constantin Iordachi, «Charisma,

Religion and Ideology: Rοmania's Interwar Legion of Archangel Michael», στο Ideologies and

National Identities. The Case of Twentieth-Century Southeastern Europe, (επιμ. J. Lampe & M.

Mazower), USA, 2004, 22-23, 26 και 28, Payne, ό.π., 200 και 390-391.


18

προσπάθεια εκβιομηχάνισης δικαιολογεί ως ένα βαθμό την υιοθέτηση μιας

αντικαπιταλιστικής ρητορικής.31

Τέλος, το μορφωτικό και πνευματικό επίπεδο του ρουμανικού λαού και η

πολιτική του ανωριμότητα συνέβαλλαν στη γενικότερη διαμόρφωση του πλαισίου.

Το ποσοστό αναλφαβητισμού παρέμεινε υψηλό, η πολιτική παιδεία (απαραίτητη

προϋπόθεση στην εύρυθμη λειτουργία ενός δημοκρατικού πολιτεύματος) ήταν

σχεδόν ανύπαρκτη, η εμπειρία σε ένα δυτικού τύπου πολίτευμα μηδαμινή, η

προσήλωση στη θρησκεία έντονη. Από τον συγκερασμό των παραπάνω μπορεί

επίσης να δικαιολογηθεί και το φαινόμενο του «μεσσιανισμού» που χαρακτήριζε τη

ρουμανική κοινωνία, δηλαδή η πεποίθηση ύπαρξης ενός και μόνο προσώπου που θα

μπορούσε να σώσει την κατάσταση την κρίσιμη στιγμή.32

Πέραν των διαχρονικών παραγόντων, το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου

και οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν λειτούργησαν αυξητικά ως προς την όξυνση

των εθνικιστικών τάσεων. Η δημιουργία της Μεγάλης Ρουμανίας μπορεί να

ικανοποίησε τις εδαφικές-εθνικές βλέψεις του ρουμανικού λαού, αλλά γέννησε το

μειονοτικό ζήτημα. Στη χώρα ενισχύθηκαν αριθμητικά οι ήδη υπάρχουσες

μειονότητες και προστέθηκαν νέες. Τα ανώτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά ορισμένων

μειονοτικών ομάδων σε αντιδιαστολή προς τα αντίστοιχα των Ρουμάνων συνέβαλλαν

στην επιδείνωση της εικόνας που είχε ο ρουμανικός λαός για τους μειονοτικούς

πληθυσμούς του βασιλείου.33

Επίσης, το δικαίωμα της καθολικής (για τους άνδρες) ψήφου που θεσπίστηκε

το 1923, συνέβαλλε μεν στην ισότητα του δικαιώματος του εκλέγειν, αλλά έδωσε την

ευκαιρία στις εθνικιστικές κινήσεις της χώρας να προσεταιριστούν το απαίδευτο

εκλογικό σώμα προς ίδιον όφελος. Τέλος, οι πολιτικές επιδιώξεις και σκοπιμότητες,

τα συμφέροντα και η ιδεολογία του Καρόλου και των πολιτικών προσωπικοτήτων της

χώρας καθώς και οι συχνές κυβερνητικές εναλλαγές της περιόδου 1930-1933

οδήγησαν στην έλλειψη συνεπούς πολιτικής απέναντι στις εθνικιστικές κινήσεις (οι

αναφορές στη GdF και τις πολιτικές εξελίξεις της Ρουμανίας θα διαφωτίσουν

31

Bucur «ό.π.», 96, Castellan, στο ίδιο, 190 και 192, Dennis Deletant, Hitler's Forgotten Ally: Ion

Antonescu and his regime, Romania 1940-1944, United Kingdom, 28-29, Fischer-Galați, ό.π., 68-69,

James Niessen, «Romanian Nationalism: An Ideology of Integration and Mobilization», στο Eastern

European Nationalism in the Twentieth Century, (επιμ. Peter Sugar), Washington, 1995, 287-288,

Payne, στο ίδιο, 193-194 και 200-201 και 390, Σφέτας, ό.π., 172-173. 32

Castellan, στο ίδιο, 192-193, Deletant, στο ίδιο, 28, Iordachi, «ό.π.», 31, Payne, στο ίδιο, 193-194 και

200-201 και 390. 33

Iordachi, «στο ίδιο», 21-22, Niessen, «ό.π.», 286, Payne, στο ίδιο, 200 και 390.


19

πληρέστερα τους παραπάνω παράγοντες). Όλα τα παραπάνω, τόσο μεμονωμένα όσο

και σε συνδυασμό, προκάλεσαν την ανάδυση, εδραίωση και ενίσχυση των

εθνικιστικών τάσεων στη Ρουμανία, με κυριότερη την εμφάνιση της φασιστικής

GdF.34

Οι ιδέες των Ιόν Νικιφόρ Κράινικ και Νάε Ιονέσκου αποτελούν το ιδεολογικό

υπόβαθρο των ακροδεξιών πολιτικών σχηματισμών της Ρουμανίας. 35

Αντίθετοι της

δυτικοποίησης, θιασώτες της γνήσιας ρουμανικής κουλτούρας και φανατικοί

υπερασπιστές της Ορθοδοξίας, οι Κράινικ και Ιονέσκου διαμόρφωσαν ένα αρκετά

ακραίο ιδεολογικό πλαίσιο. Ο πρώτος πολιτικός σχηματισμός αυτού του χώρου ήταν

το χαμηλής δημοτικότητας Εθνικιστικό Δημοκρατικό Κόμμα (Partidul Naționalist

Democrat, 1905) του Αλεξάντρου Κούζα και ακολούθησε η Εθνική Ρουμανική

Fascio (Fascia Națională Română), ως επιρροή των τεκταινόμενων στην Ιταλία. Το

1922 ιδρύθηκε η Λίγκα της Εθνικοχριστιανικής Άμυνας (Liga Apărării Național-

Creștine, LANC) από τον Αλεξάντρου Κούζα και πάλι, μια πιο πετυχημένη πολιτική

κίνηση, από τους κόλπους της οποίας προήλθε ο Κορνέλιου Κοντρεάνου.36

Ο Κορνέλιου Ζέλεα Κοντρεάνου γεννήθηκε το 1899 στο Χούσι της Β.

Μολδαβίας. Πατέρας του ήταν ο Ιόν Ζέλεα Κοντρεάνου (ιδρυτικό στέλεχος της

LANC) και μητέρα του η Γερμανίδα Elisabeth Brunner.37

Από την ηλικία των 11

εντρύφησε σε μία εκπαίδευση με έντονα στρατιωτικό και θρησκευτικό χαρακτήρα, η

οποία επηρέασε την ιδιοσυγκρασία του. Ιδιαιτέρως εμφανίσιμος και άμεμπτος

χαρακτήρας, συνέχισε τις σπουδές του στη Νομική σχολή του Ιάσι, μια πόλης με

ιδιαίτερα μεγάλη εβραϊκή παρουσία (30% των κατοίκων), όντας μαθητής του

Αλεξάντρου Κούζα. Εκεί έκανε την πρώτη του εμφάνιση, όταν μαζί με τον Ιόν

Μότσα και άλλους συμφοιτητές τους άρχισαν το σχεδιασμό δολοφονιών διαφόρων

«προδοτών» (κυρίως Εβραίων και πολιτικών προσώπων). Συνελήφθησαν όμως από

τις αρχές και εγκλείστηκαν για ένα διάστημα στο μοναστήρι Βακαρέστι.38

Όντας

όμως δημοφιλείς στην κοινή γνώμη και τον Τύπο αφέθηκαν σύντομα ελεύθεροι.39

34

Glenny, ό.π., 450, Payne, στο ίδιο, 194 και 391-392. 35

Και οι δύο, ιδιαιτέρως ο Κράινικ, βρέθηκαν πλησίον του βασιλιά Καρόλου, εν είδει ατόμων, με τα

οποία συνδιαλέγονταν για ζητήματα διακυβέρνησης και άσκησης εξουσίας, Bucur, «ό.π.», 101. 36

Bucur, «στο ίδιο», 101, Crampton, ό.π., 114, Niessen, «ό.π.», 288-289, Payne, ό.π., 200 και 202,

Σφέτας, ό.π., 173. 37

Το επίθετο Ζέλεα είναι αποτέλεσμα αλλαγής του επιθέτου του Ζελίνσκι, στην οποία προέβη ο Ιόν

Κοντρεάνου σε μία προσπάθεια ρουμανοποίησής του. Το δε Κοντρεάνου προστέθηκε εκ των υστέρων,

παράγωγο της λέξης «codru» που σημαίνει δάσος, Glenny, ό.π., 448. 38

Ο Constantin Iordachi αναφέρει πως από το όνομα της μονής προέκυψε και ο όρος «Βακαρεστένι»,

ο οποίος περιέγραφε την ομάδα των έγκλειστων, που αργότερα αποτέλεσαν τον πυρήνα της Λεγεώνας.


20

Αμέσως μετά την απελευθέρωσή τους, ο Κοντρεάνου και οι σύντροφοί του

ίδρυσαν την Αδελφότητα του Σταυρού (Frăția de Cruce) το 1924, μια οργάνωση με

έντονο μυστικιστικό και θρησκευτικό χαρακτήρα. Σύντομα όμως ο αρχηγός της

αστυνομίας του Ιάσι, Κονσταντίν Μάντσιου, διέλυσε βίαια την οργάνωση και

συνέλαβε τα μέλη της. Ο Κοντρεάνου εκδικήθηκε τον Μάντσιου δολοφονώντας τον

μαζί με δύο ακόμα αξιωματικούς εντός της δικαστικής αίθουσας κατά τη διάρκεια της

δίκης του. Παρ' όλα αυτά ο Κοντρεάνου και οι σύντροφοί του απαλλάχθηκαν των

κατηγοριών υπό το φόβο της αντίδρασης της κοινής γνώμης. Το 1926 ο Κοντρεάνου

θα έρθει σε ρήξη με τον καθηγητή και μέντορά του Κούζα κατηγορώντας τον πως

«ξεπουλήθηκε» στους Εβραίους. Τον επόμενο χρόνο θα ιδρύσει μαζί με τους λοιπούς

συντρόφους του τη Λεγεώνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.40

Η επιλογή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ ως προστάτη της οργάνωσης υποδηλώνει

εν πολλοίς και την ίδια τη φύση της.41

Ιδιαίτερα μυστικιστική και υπερβατικού

χαρακτήρα, έθετε στόχους που οδηγούσαν κλιμακωτά από την επίγεια στην

υπερφυσική-πνευματική καθαγίαση του ανθρώπου. Ο «νέος άνθρωπος» (omul nou)

που προσπαθούσε να γεννήσει, όφειλε να παλέψει για την εξυγίανση της Ρουμανίας,

ένας αγώνας που θα επέφερε τη σωτηρία του ανθρώπου ως άτομο, αλλά και της

χώρας.42

Τα μέλη της οργάνωσης διακρίνονταν για το έντονο, σχεδόν νοσηρό πνεύμα

αυτοθυσίας, για τις ακραίες αντισημιτικές και αντιμειονοτικές θέσεις και

ενστερνίζονταν τη συνομωσιολογική θεωρία του «Εβραιο-Μπολσεβικισμού».43

Ο

εκθειασμός της συλλογικότητας έναντι του ατόμου αποτελούσε επίσης βασικό

Ο ίδιος ο Κοντρεάνου αναφέρθηκε αργότερα στη συμβολή της μυστικιστικής μοναστηριακής

ατμόσφαιρας στη διαμόρφωση της ιδεολογίας και του κλίματος της GdF, Iordachi, «ό.π.», 24. 39

Crampton, ό.π., 113-114, Deletant, Antonescu, 30, Glenny, ό.π., 448-9, Iordachi, «στο ίδιο», 24,

Niessen, «ό.π.», 289, Payne, ό.π., 202-204, Σφέτας, ό.π., 183. 40

Crampton, στο ίδιο, 114, Deletant, στο ίδιο, 30-31, Fischer-Galați, ό.π., 70, Iordachi, «στο ίδιο», 24-

25 και 29-34, Niessen, «στο ίδιο», 288, Payne, στο ίδιο, 204. 41

Ο Κοντρεάνου ισχυρίστηκε πως είδε σε όραμα τον Αρχάγγελο Μιχαήλ στο Βακαρέστι, καλώντας

τον στο καθαρτήριο έργο του, Crampton, στο ίδιο, 114, Iordachi, «στο ίδιο», 26, Σφέτας, ό.π., 183-184.

Πέραν αυτού, σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ήταν αυτός που με

την επέμβαση του σταμάτησε την πτώση των αγγέλων στην Κόλαση και αυτός που φέρει την πύρινη

ρομφαία, στοιχεία με έντονο συμβολικό χαρακτήρα, τόσο για τη δράση όσο και για τη νοοτροπία της

οργάνωσης. 42

Τα μέλη της οργάνωσης όφειλαν να εφαρμόζουν έξι βασικές και θεμελιώδεις αρχές: πειθαρχία,

εργασία, σιωπή, εκπαίδευση, αλληλοβοήθεια και τιμή, Iordachi, «στο ίδιο», 29. 43

Ο Ιόν Μότσα, νούμερο δύο στην οργάνωση μετά τον Κοντρεάνου, είχε μεταφράσει το 1923 στη

ρουμανική γλώσσα τα «Πρωτόκολλα των Πρεσβυτέρων της Σιών», σε μία προσπάθεια απόδειξης της

συνεργασίας Εβραίων και κομμουνιστών, με απώτερο στόχο την παγκόσμια κυριαρχία, Iordachi, «στο

ίδιο», 28.


21

ιδανικό της οργάνωσης. Απουσία ενός συγκεκριμένου πολιτικού προγράμματος,44

η

GdF δεν έτυχε ευρείας αποδοχής μέχρι περίπου τα μέσα της δεκαετίας του 30΄.45

Έδρα της GdF ήταν το Ιάσι και διαιρούνταν σε τέσσερα τμήματα: ανδρών,

γυναικών, νεολαίας και Ρουμάνων του εξωτερικού. Παράλληλα, οργανώθηκαν και οι

«φωλιές» (cuiburi), οι τοπικές δηλαδή οργανώσεις. Το 1930 συγκροτείται η

πολιτοφυλακή της οργάνωσης υπό την ονομασία Σιδηρά Φρουρά. Τα μέλη της

οργάνωσης έφεραν πράσινους χιτώνες συμβολίζοντας τη ρουμανική γη των αγροτών,

υιοθετώντας παράλληλα και άλλα στοιχεία που μπορούν να εντοπιστούν σε

αντίστοιχες φασιστικές κινήσεις της εποχής.46

Το 1931 η GdF διαλύεται από την κυβέρνηση Μανίου και πολλά στελέχη της

(μεταξύ αυτών και ο Κοντρεάνου) συλλαμβάνονται. Μεταξύ των ετών 1931-1937 η

GdF κινείται μεταξύ νομιμότητας και παρανομίας, συμμετέχοντας, ωστόσο, στις

εκλογικές διαδικασίες που έλαβαν χώρα κατά την περίοδο αυτή. Αιτία των διώξεων

εις βάρος της ήταν η δράση της ομάδας και η εμπλοκή της σε υποθέσεις δολοφονιών

(την περίοδο εκείνη άλλωστε είχαν συγκροτηθεί και οι «ομάδες θανάτου» (echipe

morții), οι οποίες και προέβαιναν σε οργανωμένες «δράσεις»). Ως αποκορύφωμα των

πράξεών της θα μπορούσε να θεωρηθεί η δολοφονία του πρωθυπουργού Ιόν Ντούκα

στις 29 Δεκεμβρίου 1933, μία πράξη εκδίκησης για το θάνατο πολλών Λεγεωνάριων,

όταν ο Ντούκα προσπάθησε να διαλύσει την οργάνωση. Στους δολοφόνους

επιδικάστηκαν ισόβια δεσμά, ενώ ο Κοντρεάνου θεωρήθηκε άμοιρος ευθυνών.47

Αρχικά, η απήχηση της οργάνωσης ήταν μικρή. Το 1929 αριθμούσε περίπου

1.000 μέλη, το 1933 είχαν φτάσει τις 28.000, ενώ το 1937 εκτινάχθηκαν στις 200.000.

Όσον αφορά την εκλογική της δύναμη, στις εκλογές του 1931 έλαβε το 1,05%, ενώ

το 1932 συγκέντρωσε το 2,37% των ψήφων, εκλέγοντας τους πρώτους πέντε

βουλευτές. Στις εκλογές του 1933 κατόρθωσε να αναδειχθεί τρίτη πολιτική δύναμη

της χώρας λαμβάνοντας περί των 200.000 ψήφων. Το 1934 ο Κοντρεάνου έπεισε τον

44

Το 1934, ωστόσο, με την απήχησή της οργάνωσης να αυξάνει συνεχώς, ο Κοντρεάνου εκδίδει την

αυτοβιογραφία του, η οποία και αποτελεί ουσιαστικά το πρόγραμμα της GdF. Τάχθηκε εναντίον των

Εβραίων και του καταστροφικού τους ρόλου στη Ρουμανία, εναντίον των κομμουνιστών, της

πολιτικής διαφθοράς, της δυτικού τύπου δημοκρατίας και τέλος υπέρ της αναγέννησης του ρουμανικού

έθνους, της τίσης του και της κυριαρχίας του χριστιανισμού, Deletant, Antonescu, 32, Fischer-Galați,

ό.π., 71-72. 45

Crampton, ό.π., 114, Deletant, στο ίδιο, 29 και 31-32, Fischer-Galați, στο ίδιο, 70-71, Glenny, ό.π.,

448, Iordachi, «ό.π.», 26 και 28-29, Payne, ό.π., 394-396, Σφέτας, ό.π., 182-183. 46

Crampton, στο ίδιο, 114, Constantiniu, ό.π., 321, Glenny, στο ίδιο, 449-450, Iordachi, «στο ίδιο», 36-

37, Payne, στο ίδιο, 204 και 396. 47

Constantiniu, στο ίδιο, 321-323, Deletant, Antonescu, 31, Glenny, στο ίδιο, 450, Payne, στο ίδιο, 397

και 399-401, Σφέτας, ό.π., 184.


22

στρατηγό Γκεόργκε Καντακούζινο να ηγηθεί του νέου πολιτικού σχηματισμού της

GdF υπό το όνομα «Όλα για την Πατρίδα» (Totul Pentru Țară, TPȚ), κρατώντας για

τον εαυτό του το ρόλο του πνευματικού καθοδηγητή. Στις αρχές του 1937 η GdF

πραγματοποίησε μία εντυπωσιακή επίδειξη δύναμης, επ' αφορμή της κηδείας των

μελών της οργάνωσης Ιόν Μότσα και Βασίλε Μαρίν στο Βουκουρέστι, οι οποίοι

είχαν σκοτωθεί κατά τη συμμετοχή τους στον ισπανικό εμφύλιο. Από τα τέλη της

ίδιας χρονιάς η οργάνωση υιοθέτησε μια εξαιρετικά φιλογερμανική ρητορική, τόσο

εξαιτίας του κοινού ιδεολογικού πεδίου όσο και της προσπάθειας εξυπηρέτησης των

επιδιώξεων της.48

Η στάση που τήρησε απέναντι στη GdF ο Κάρολος μέχρι το 1938, μπορεί να

χαρακτηριστεί διττή. Εν πολλοίς, ο βασιλιάς παρουσίαζε κοινά στοιχεία με τις ιδέες

της οργάνωσης, υιοθετώντας και αυτός (σε μία προσπάθεια προβολής και εύρεσης

απήχησης) μια ρητορική αρεστή και σύμφωνη με τις πεποιθήσεις της πλειοψηφίας

του ρουμανικού λαού. Ωστόσο, υπήρχαν ορισμένα σημεία, στα οποία η ταύτιση ήταν

αδύνατη. Ο «εγωισμός» του βασιλιά (η θέλησή του δηλαδή να αποτελεί τη μόνη

πραγματική εξουσία), η παρουσία Εβραίων στο πλευρό του (Λουπέσκου, Άουσνιτ,

Μπλάνκ) και οι προσανατολισμοί του στην εξωτερική πολιτική προς τη Γαλλία και το

ΗΒ και όχι προς τη Γερμανία, αποτελούσαν τις βασικές διαφορές και διαφωνίες με τη

GdF. Ο Κάρολος χρησιμοποιούσε και προσεταιριζόταν ως ένα βαθμό τη GdF, στο

πλαίσιο της τακτικής του «διαίρει και βασίλευε» για τον καλύτερο και προς όφελός

του έλεγχο της πολιτικής ζωής της χώρας. Η στάση του Καρόλου άλλαξε μετά την

επιβολή της βασιλικής δικτατορίας.49

Σημαντική είναι και η στάση των κομμάτων προς τη Λεγεώνα. Ο

Ταταρέσκου, πιστός στο στέμμα, αντιμετώπιζε την GdF ανάλογα του τρόπου

αντιμετώπισης της από το βασιλιά. Το PNȚ προσπάθησε και πέτυχε έναν συμβιβασμό

(Σύμφωνο της 25ης Νοεμβρίου 1937) με στόχο την αποδυνάμωση του PNL και του

βασιλιά, ενώ άλλα κόμματα όπως το FP και το PCdR καταδίκαζαν ανοιχτά τις

πρακτικές και την ιδεολογία της GdF. Σε γενικές γραμμές όμως, ο αστικός πολιτικός

κόσμος της Ρουμανίας πραγματοποίησε μία ευδιάκριτη στροφή προς πιο ακροδεξιές

48

Castellan, ό.π., 192, Constantiniu, στο ίδιο, 327, Crampton, ό.π., 116, Deletant, στο ίδιο, 31-2,

Iordachi, «ό.π.», 38, Payne, στο ίδιο, 397, 399 και 402, Σφέτας, ίδιο, 184. 49

Bucur, «ό.π.», 99-102, Crampton, στο ίδιο, 115.


23

πολιτικές θέσεις, πολύ πιθανόν εξαιτίας της απήχησης που εύρισκαν στην πλειοψηφία

της κοινής γνώμης.50

Υπό αυτές τις συνθήκες στο εσωτερικό της χώρας και στην Ευρώπη, στα τέλη

του 1937 συγκροτείται υπό την αιγίδα του Καρόλου νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό

και πάλι τον Ταταρέσκου. Σκοπός της νέας κυβέρνησης ήταν να οδηγήσει τη χώρα

στις εκλογές της 20ης Δεκεμβρίου και κατά το πάγιο στη ρουμανική πολιτική ζωή

επακόλουθο να τις κερδίσει.51

Ωστόσο τα αποτελέσματα δεν έδωσαν στην κυβέρνηση

το επιθυμητό 40%, διά του οποίου θα κατείχε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Η μη

βιωσιμότητα μιας κυβέρνησης των Νεοφιλελεύθερων και η αποτυχία συγκρότησης

από τους Εθνικοαγροτικούς έφερε τον Κάρολο προ της επίδοσης εντολής

σχηματισμού κυβέρνησης στον Κοντρεάνου και το TPȚ (το κόμμα είχε λάβει το

15,58% και 66 έδρες). Είτε από φόβο όμως είτε από αντιπάθεια, ο βασιλιάς

παρέκαμψε το τρίτο κόμμα και έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο

Εθνικοχριστιανικό Κόμμα (Partidul Național-Creștin) των Αλεξάντρου Κούζα και

Οκταβιάν Γκόγκα, ευελπιστώντας στην ενίσχυση του κόμματος αυτού μέσω της

διαρροής ψήφων από τη GdF.52

Η κυβέρνηση που σχηματίσθηκε δεν μακροημέρευσε, εξαιτίας των

αντισημιτικών θέσεων που έλαβε και των αντιδράσεων που προκλήθηκαν, με

αποτέλεσμα την προκήρυξη νέων εκλογών για τον προσεχή Μάρτιο του 1938. Την

πραγματοποίηση των εκλογών ανέλαβε με πρωτοβουλία του Καρόλου μια

μεταβατική κυβέρνηση μη κομματικών προσώπων. Πολύ σύντομα όμως, ο βασιλιάς

φανέρωσε τις πραγματικές του προθέσεις· στις 10 Φεβρουαρίου 1938 επιβάλλει το

προσωπικό του καθεστώς, διορίζει νέο πρωθυπουργό τον Πατριάρχη Ρουμανίας

Μίρον Κριστέα και προβαίνει στην αναθεώρηση διατάξεων του Συντάγματος

αναλαμβάνοντας τον πλήρη έλεγχο του πολιτικού βίου. Βασικότερος λόγος της

επιβολής βασιλικής δικτατορίας ήταν οι πολιτικοί συνασπισμοί που πιθανόν να

προέκυπταν και η δημιουργία μιας κατάστασης που θα ξέφευγε από τον έλεγχό του

50

Constantiniu, ό.π., 325-326, Fischer-Galați, ό.π., 73, Niessen, «ό.π.», 290. 51

Χαρακτηριστικό του πολιτικού βίου της μεσοπολεμικής Ρουμανίας ήταν η εκλογική νίκη του

κόμματος που βρισκόταν στην εξουσία και οδηγούσε τη χώρα σε εκλογές. Ο έλεγχος του κρατικού

μηχανισμού επέτρεπε την έκβαση ενός ευνοϊκού για την ίδια αποτελέσματος, Σφέτας, ό.π., 171. 52

Bucur, «ό.π.», 102-104, Constantiniu, ό.π., 326, Crampton, ό.π., 115, Deletant, Antonescu, 32-33,

Fischer-Galați, ό.π., 75-76, Glenny, ό.π., 455-456, Jelavich, ό.π., 323, Σφέτας, στο ίδιο, 187.


24

Καρόλου. Ο κίνδυνος να τεθεί ο ίδιος στο περιθώριο και να μετατραπεί από

ρυθμιστής σε παρατηρητής των πολιτικών εξελίξεων ήταν ορατός.53

2. Η Βασιλική Δικτατορία του Καρόλου.

Μετά την επικράτησή του, η πολιτική του βασιλιά κινούνταν κατά βάση σε

δύο άξονες: αφενός στην πραγμάτωση των προσωπικών του επιδιώξεων σε θέματα

εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, αφετέρου στην προσωπική του διασφάλιση και

επιβίωση στην εξουσία. Για να πετύχει στους στόχους του, υιοθέτησε δημοφιλή

μέτρα και ιδεολογίες και προσπάθησε να περιορίσει, ακόμα και να εξαλείψει, όλες τις

δυνάμεις από τις οποίες ένιωθε πως απειλούνταν πολιτικά.54

Η μεγαλύτερη απειλή προερχόταν από τη GdF. Από τις πρώτες του ενέργειες

ήταν ο διορισμός του Αρμάντ Καλινέσκου στο Υπουργείο Εσωτερικών, ενός

ένθερμου πολέμιου της οργάνωσης. Μέσα στο 1938 πραγματοποιήθηκαν αθρόες

συλλήψεις χιλιάδων Λεγεωναρίων, μεταξύ αυτών και του ίδιου του Κοντρεάνου, ο

οποίος καταδικάστηκε σε δεκαετή καταναγκαστικά έργα.55

Εξαιτίας των

φιλογερμανικών αισθημάτων του Καπιτάνουλ (Căpitanul)56

και μετά την αύξηση

ισχύος του Χίτλερ λόγω του Αnschluss και του Συμφώνου του Μονάχου,

αποφασίστηκε να δοθεί οριστική λύση στο ζήτημα. Στις 30 Νοεμβρίου 1938 ο

Κοντρεάνου εκτελέστηκε κατά τη μεταγωγή του στις φυλακές Ζίλαβα μαζί με

δεκατρείς ακόμη συγκρατούμενούς του. Κατά την επίσημη εκδοχή οι κρατούμενοι

επιχείρησαν να αποδράσουν, με αποτέλεσμα οι φρουροί να ανοίξουν πυρ εναντίον

τους.57

Ο Κοντρεάνου από την πρώτη στιγμή της σύλληψής του φαίνεται να

αισθανόταν ανασφάλεια, καθώς ζήτησε από τα μέλη της οργάνωσης αυτοσυγκράτηση

μέχρι τη διαλεύκανση του πολιτικού τοπίου. Αυτό αποδεικνύει πως αντιλαμβανόταν

την επιβολή της βασιλικής δικτατορίας ως ενέργεια που έχρηζε διαφορετικού

53

Bucur, «στο ίδιο», 104-105, Constantiniu, στο ίδιο, 328-329, Crampton, στο ίδιο, 115-116, Deletant,

στο ίδιο, 33-34, Fischer-Galați, στο ίδιο, 68 και 76-77, Glenny, στο ίδιο, 456, Jelavich, ίδιο, 323-324,

Niessen, «ό.π.», 290-291, Payne, ό.π., 404, Σφέτας, στο ίδιο, 187-188. 54

Bucur, «στο ίδιο», 105-107, Payne, στο ίδιο, 405. 55

Η σύλληψη του Κοντρεάνου έγινε επ' αφορμή της αποστολής συγχαρητήριου τηλεγραφήματος στον

Χίτλερ σχετικά με την προσάρτηση της Αυστρίας, Constantiniu, ό.π., 337, Σφέτας, ό.π., 188. Οι

διώξεις εναντίον μελών της οργάνωσης στέρησαν από τη Λεγεώνα ισχυρά και ικανά στελέχη,

οδηγώντας στην ανάδειξη νέων, αλλά λιγότερο χαρισματικών ατόμων. Αυτό είχε σημαντικές συνέπειες

στην εξέλιξη της οργάνωσης, Iordachi, «ό.π.», 39. 56

Πρόκειται για τον τίτλο που έφερε ο Κοντρεάνου από τα μέλη της οργάνωσης και μεταφράζεται ως

«λοχαγός», Constantiniu, στο ίδιο, 359. 57

Bucur, «ό.π.», 106-107, Constantiniu, στο ίδιο, 337-338, Crampton, ό.π., 116, Fischer-Galați, ό.π.,

78-79, Iordachi, ό.π., 38, Payne, ό.π., 405-406, Σφέτας, ό.π., 188.


25

χειρισμού. Ο νέος όμως ηγέτης της οργάνωσης Χόρια Σίμα διαφώνησε και

προχώρησε στο σχεδιασμό δυναμικών ενεργειών εναντίον του βασιλικού

καθεστώτος, αν και οι απαγορεύσεις του Κοντρεάνου από τη φυλακή ήταν ρητές. Εν

τέλει όμως, η εκτέλεση του Καπιτάνουλ δεν αποφεύχθηκε.58

Αντιδράσεις για τη δολοφονία προήλθαν από την GdF και τη Γερμανία. Ο

Σίμα αποφάσισε τη διοργάνωση εξέγερσης εναντίον του καθεστώτος, όμως η έλλειψη

ερεισμάτων στον στρατό και η αδυναμία οργάνωσής της δεν επέτρεψαν την

πραγματοποίηση της. Φοβούμενα τις επακόλουθες διώξεις πολλά μέλη της GdF,

μεταξύ αυτών και ο Σίμα, εγκατέλειψαν τη Ρουμανία. Παρά το πλήγμα που είχε

δεχτεί, η οργάνωση κατόρθωσε να επιβιώσει. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1939 (λίγο μετά τη

γερμανική εισβολή στην Πολωνία) μέλη της δολοφόνησαν τον πρωθυπουργό πλέον

Καλινέσκου, προκαλώντας τις κρατικές αρχές να προβούν σε αντίποινα εις βάρος

έγκλειστων Λεγεωνάριων.59

Ο βασιλιάς έμεινε μοναδικός ρυθμιστής της κατάστασης. Η προσπάθεια που

κατέβαλε να επιδώσει μια επίφαση νομιμότητας στο καθεστώς του μέσω της ίδρυσης

του Μετώπου της Εθνικής Αναγέννησης (Frontul Renașterii Naționale) τον

Δεκέμβριο του 1938 (το οποίο και κέρδισε τις μονοκομματικές εκλογές του 1939),

δεν επέφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Πέραν όμως των εσωτερικών εξελίξεων

της Ρουμανίας, τα γεγονότα στην Ευρώπη έσερναν τη χώρα στη δίνη του πολέμου

που ξέσπασε για μια ακόμη φορά. Πλέον, όλες οι αποφάσεις λαμβάνονταν βάσει των

ευρωπαϊκών εξελίξεων.60

Μετά την απομάκρυνση του Τιτουλέσκου από το Υπουργείο Εξωτερικών, ο

Κάρολος έθεσε ως βασικό άξονα της ρουμανικής εξωτερικής πολιτικής την αποτροπή

της όποιας συνοριακής αλλαγής. Ο βασιλιάς καταδίκασε την πολιτική κατευνασμού

του ΗΒ και της Γαλλίας, πολιτική που οδήγησε στη διάλυση της Τσεχοσλοβακίας και

ενθάρρυνε άλλες αναθεωρητικές χώρες (σε προτάσεις του Βρετανού Υπουργού

Εξωτερικών Halifax για επίδοση της Ν. Δοβρουτσάς στη Βουλγαρία στο πλαίσιο της

πολιτικής κατευνασμού, ο νέος Υπουργός Εξωτερικών Γκριγκόρε Γκαφένκου

αρνήθηκε, ώστε να μη δημιουργηθεί προηγούμενο για άλλες διεκδικούμενες

ρουμανικές περιοχές). Θορυβημένες από την κατάκτηση της Αλβανίας από την Ιταλία

58

Iordachi, «στο ίδιο», 39, Payne, στο ίδιο, 405-406. 59

Crampton, ό.π., 117, Fischer-Galați, ό.π., 77 και 79-80, Constantiniu, ό.π., 339 και 345, Iordachi,

«στο ίδιο», 39, Payne, στο ίδιο, 406-407. 60

Bucur «ό.π.», 108, Constantiniu, στο ίδιο, 330 και 338, Jelavich, ό.π., 324, Payne, στο ίδιο, 405,

Σφέτας, ό.π., 188-189.


26

(Απρίλιος 1939) η βρετανική και η γαλλική κυβέρνηση προχώρησαν στην

παραχώρηση εγγυήσεων προς τη Ρουμανία και την Ελλάδα, εγγυήσεις όμως που

στερούνταν ισχύος, λόγω της γενικότερης αδυναμίας και αναποφασιστικότητας τους

ως εκείνη τη στιγμή να αντιδράσουν δυναμικά.61

Το ισχυρότερο, ωστόσο, πλήγμα για τη Ρουμανία, ως απεδείχθη εκ των

υστέρων, ήταν η προσέγγιση Βερολίνου-Μόσχας, με απότοκο την υπογραφή του

Συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ στις 23 Αυγούστου 1939.62

Το Άρθρο 3 του

μυστικού πρωτοκόλλου που συνόδευε το Σύμφωνο όριζε: «Σχετικά με τη ΝΑ

Ευρώπη από σοβιετικής πλευράς υπογραμμίζεται το ενδιαφέρον για τη Βεσσαραβία.

Η γερμανική πλευρά διακηρύσσει την απόλυτη έλλειψη πολιτικού ενδιαφέροντος για

αυτή την περιοχή».63

Ο Κάρολος αγνοώντας αυτήν την εξέλιξη συνεχίζει να τηρεί

πολιτική ουδετερότητας. Η γερμανική εισβολή στην Πολωνία (1 Σεπτεμβρίου 1939)

και ο εκτροχιασμός της κατάστασης που ακολούθησε, βρίσκει τη Ρουμανία να

βαδίζει στα τυφλά σε τεντωμένο σκοινί.64

Τα πολεμικά γεγονότα εξελίχθηκαν ραγδαία. Μετά την κατάρρευση της

Γαλλίας (22 Ιουνίου 1941) η Ρουμανία μένει ουσιαστικά χωρίς ισχυρούς συμμάχους.

Οι εξελίξεις αυτές και η αποτυχία της όποιας προσπάθειας εκ μέρους του Γκαφένκου

για την ανεύρεση λύσεων έστρεψαν μοιραία τον Κάρολο προς τη Γερμανία.65

Με τις

εμπορικές σχέσεις των δύο χωρών να ενισχύονται από τις αρχές του 1938 (πριν

ακόμη ηττηθεί η Γαλλία), στις 23 Μαρτίου 1939 υπεγράφη ρουμανογερμανική

οικονομική συμφωνία, η οποία προέβλεπε την ίδρυση μεικτών εταιριών, συνεργασία

στους τομείς της βιομηχανίας, του εμπορίου, των επικοινωνιών, των τραπεζών, όπως

και την παραγγελία όπλων από τη Γερμανία για τον ρουμανικό στρατό. Επίσης, στα

τέλη Μαΐου 1940 υπεγράφη νέα συμφωνία, σχετικά με την αγορά ρουμανικού

πετρελαίου σε εξαιρετικά συμφέρουσες τιμές (το ρουμανικό πετρέλαιο κάλυψε το

61

Bucur «στο ίδιο», 110-111, Crampton, ό.π., 117, Constantiniu, στο ίδιο, 336 και 341, Σφέτας, στο

ίδιο, 187-190. 62

Η επέκταση προς δυσμάς της ΣΕ συνδέεται άρρηκτα με το ζήτημα της ασφάλειάς της, όπως το

αντιλαμβανόταν ο Στάλιν. Οι απαρχές του ζητήματος αυτού εντοπίζονται το 1939 και θα μας

απασχολήσει ιδιαίτερα στο επόμενο κεφάλαιο, καθώς επηρέασε καταλυτικά την πολιτική της ΣΕ στην

Αν. Ευρώπη, Wilfried Loth, The Division of the World, 1941-1955, Great Britain, 1988, 40. 63

Hitchens, ό.π., 338. 64

Constantiniu, ό.π., 342, Loth, ό.π., 40, Σφέτας, ό.π., 190-191. 65

Ιδίως μετά την υπογραφή του Συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, η Ρουμανία θεωρούσε πως

μπορούσε να βασιστεί για τη σωτηρία της μόνο στη Γερμανία, πιστεύοντας πως ήταν η μόνη που

μπορούσε να τη διασφαλίσει εδαφικά, τόσο από τη ΣΕ όσο και από την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία.

Ωστόσο, η σοβιετική επίθεση στη Φινλανδία και η στροφή των Γερμανών προς δυσμάς ανησύχησαν τη

ρουμανική ηγεσία, λόγω της επιθετικότητας της Μόσχας και της ενασχόλησης του Βερολίνου με άλλα

ζητήματα, Hitchens, ό.π., 235-236, 242 και 245-246.


27

94% και το 75% των γερμανικών εισαγωγών πετρελαίου κατά τα έτη 1940 και 1941

αντίστοιχα, με έκδηλη τη σημασία των εισαγωγών αυτών στη διεξαγωγή του

πολέμου, τουλάχιστον κατά τα πρώτα χρόνια).66

Το καλοκαίρι όμως του 1940 απεδείχθη καταστροφικό για τη Ρουμανία. Στις

28 Ιουνίου μετά από τελεσίγραφο της Μόσχας ακολούθησε η κατάληψη της

Βεσσαραβίας και της Β. Μπουκοβίνας (οι περιοχές εντάχθηκαν στην Αυτόνομη

Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μολδαβίας). Αυτό αποτέλεσε και το πρώτο

πλήγμα του βασιλικού καθεστώτος. Νέα κυβέρνηση υπό τον Ιόν Τζιγκούρτου με

καθαρά γερμανόφιλο προσανατολισμό αναλαμβάνει την εξουσία, ώστε να επιτευχθεί

η προσέγγιση με τη Γερμανία και η εδαφική διάσωση της Ρουμανίας.67

Η Ουγγαρία

όμως πρόβαλε εδαφικές αξιώσεις για την Τρανσυλβανία. Ο Μιχαήλ Μανοϊλέσκου,

Υπουργός Εξωτερικών της Ρουμανίας, ζήτησε τη διαμεσολάβηση της Γερμανίας. Στις

29 Αυγούστου 1940 η Γερμανία αποφάσισε την επίδοση της Β. Τρανσυλβανίας στην

Ουγγαρία, απόφαση που εγκρίθηκε την επομένη από ρουμανικής πλευράς. Τέλος,

στις 7 Σεπτεμβρίου η Ν. Δοβρουτσά παραχωρήθηκε στη Βουλγαρία. Η Μεγάλη

Ρουμανία του Μεσοπολέμου είχε περάσει πλέον στην ιστορία (χάρτης 3).68

Έχοντας να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση και την έντονη λαϊκή

δυσαρέσκεια ο Κάρολος αναθέτει στις 4 Σεπτεμβρίου την πρωθυπουργία στον

Στρατηγό Ιόν Αντονέσκου. Ο Αντονέσκου έχαιρε της εμπιστοσύνης της Γερμανίας,

μιας και είχε έρθει στο παρελθόν σε ρήξη με τον Κάρολο και θεωρούνταν από τον

Χίτλερ ικανός να εξυπηρετήσει τις γερμανικές επιδιώξεις στη Ρουμανία. Στις 5

Σεπτεμβρίου ο Αντονέσκου ζήτησε από τον βασιλιά να παραιτηθεί. Ο Κάρολος

υποκύπτει, παραιτείται την επομένη και αναχωρεί για το εξωτερικό, θέτοντας τέλος

στη βασιλική δικτατορία.69

3. Η Συγκυριαρχία Αντονέσκου-Λεγεώνας.

Η περίοδος Αντονέσκου στη Ρουμανία μπορεί να χωριστεί σε δύο

υποπεριόδους με πρώτη αυτή της βραχύβιας συνεργασίας του Αντονέσκου με τη GdF

66

Crampton, στο ίδιο, 116, Deletant, στο ίδιο, 26, James Joll, Η Ευρώπη, 1870-1970, Θεσσαλονίκη,

2006, 519, Constantiniu, στο ίδιο, 339-341, Hitchens, ό.π., 40-41, Σφέτας, στο ίδιο, 192. 67

Στην κυβέρνηση Τζιγκούρτου συμμετείχαν και τρία μέλη της Λεγεώνας μεταξύ αυτών και ο Σίμα.

Παραιτήθηκαν όμως ένα μήνα αργότερα, Payne, ό.π., 547. 68

Bucur «ό.π.», 108-110, Constantiniu, ό.π., 349, 351 και 354-355, Crampton, ό.π., 117, Charles King,

«Soviet Policy in the Annexed East European Borderlands: Language, Politics and Ethnicity in

Moldova» στο The Soviet Union in Eastern Europe, (επιμ. Odd Arne Westad, Sven Holtsmark, Iver

Neumann), Great Britain, 1994, 66, Σφέτας, ό.π., 193. 69

Bucur «στο ίδιο», 109, Constantiniu, στο ίδιο, 359, Fischer-Galați, ό.π., 80, Σφέτας, στο ίδιο, 195.


28

που λήγει με την ανοιχτή σύγκρουση των δύο συνιστωσών του καθεστώτος και το

οριστικό τέλος της οργάνωσης του Κοντρεάνου. Προτού όμως αναφερθώ σε αυτήν

την περίοδο, οφείλω να μιλήσω για τον ίδιο τον Αντονέσκου, καθώς και για τον

τρόπο με τον οποίο ανήλθε στην εξουσία.

Ο Ιόν Αντονέσκου γεννήθηκε στις 2 Ιουνίου 1882 στο Πιτέστι της Βλαχίας.

Ως γιος αξιωματικού του στρατού επιλέγει και ο ίδιος παρόμοια καριέρα. Ξεχώρισε

στην καταστολή της αγροτικής εξέγερσης του 1907 και συμμετείχε ως λοχαγός στον

Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Άλμα στην καριέρα του θεωρείται η περίοδος του Α΄

Παγκόσμιου Πόλεμου, όταν συμμετείχε στις επιχειρήσεις που διεξήχθησαν στην

Τρανσυλβανία και στην προσπάθεια υπεράσπισης του Βουκουρεστίου μετά τη

γερμανική αντεπίθεση. Ακολούθησε τα υποχωρούντα ρουμανικά στρατεύματα και

συνέβαλε σημαντικά από το βαθμό του ταγματάρχη στην επιτυχία της μάχης του

Μαρασέστι (καλοκαίρι του 1917), όταν οι ρουμανικές και ρωσικές δυνάμεις

κατάφεραν να ανακόψουν την γερμανική προέλαση στη Μολδαβία (λίγο αργότερα

προβιβάστηκε σε αντισυνταγματάρχη). Τάχθηκε υπέρ της συνθηκολόγησης της

Ρουμανίας μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Μπρεστ-Λιτόφσκ, ωστόσο όταν η

Ρουμανία ξαναπήρε τα όπλα, πολέμησε εκ νέου, αποκτώντας ολοένα και μεγαλύτερη

φήμη.70

Το διάστημα 1922-1926 υπηρέτησε ως στρατιωτικός ακόλουθος στο

εξωτερικό. Αφού επέστρεψε στη Ρουμανία απασχολήθηκε στη στρατιωτική σχολή

ιππικού του Σιμπίου και το 1928 υπηρέτησε ως ΓΓ του Υπουργείου Πολέμου. Το

1931 προβιβάστηκε σε ταξίαρχο και το 1933 ανέλαβε την αρχηγία του ρουμανικού

στρατού ξηράς, έχοντας ως στόχο την άμεση αναδιοργάνωση και τον εκσυγχρονισμό

του. Παραιτήθηκε όμως το 1934, λόγω διαφωνιών του με την κυβέρνηση

Ταταρέσκου.71

Ως αρχηγός του στρατού και επιθυμώντας να διερευνήσει την απήχηση των

ιδεών της GdF στο στράτευμα (λόγω του δημοφιλή χαρακτήρα της οργάνωσης) ο

Αντονέσκου συναντήθηκε με τον Κοντρεάνου και αντάλλαξαν απόψεις περί της

γενικότερης κατάστασης της χώρας. Παρά τα κοινά τους σημεία (αντισημιτισμός,

ανάγκη πάταξης της διαφθοράς κα) ο Αντονέσκου αποδοκίμασε και τις πρακτικές της

οργάνωσης και την υπεροψία του ηγέτη της. Σε σχέση με το βασιλιά Κάρολο, αν και

αναγνώριζε ως γνήσιος στρατιωτικός την ιεραρχική ανωτερότητα του βασιλιά, δε

70

Deletant, Antonescu, 37-38. 71

Deletant, στο ίδιο, 38-39.


29

δίσταζε ακόμη και ενώπιόν του να καταδικάζει τη διαφθορά του καθεστώτος του και

να υπερασπίζεται τα προσωπικά του πιστεύω, κερδίζοντας την αντιπάθεια του

Καρόλου.72

Κατά το σχηματισμό της κυβέρνησης Γκόγκα-Κούζα ο Αντονέσκου ανέλαβε

Υπουργός Άμυνας (ο αδέκαστος χαρακτήρας του, η στήριξή του προς τις

παραδοσιακές σύμμαχες χώρες της Ρουμανίας και οι συντηρητικές έως ακροδεξιές

θέσεις του αποτέλεσαν εξαιρετικά κριτήρια για την επιλογή του). Από τη θέση αυτή

προσπάθησε να ελέγξει τη δράση της GdF. Παρείχε εγγυήσεις ασφάλειας στον

Κοντρεάνου και τα μέλη της οργάνωσης, ζητούσε όμως ως αντάλλαγμα την

καταστολή των βίαιων ενεργειών από μέρους τους, μια συμφωνία που λειτουργούσε.

Παρέμεινε στη θέση του μετά την επιβολή της βασιλικής δικτατορίας, παραιτήθηκε

όμως στις 29 Μαρτίου 1938, αντιδρώντας σε πρόταση σύλληψης του Κοντρεάνου.73

Στη δίκη του Καπιτάνουλ ο Αντονέσκου εμφανίστηκε ως μάρτυρας

υπεράσπισης, με αποτέλεσμα να τεθεί σε κατ' οίκον περιορισμό. Λίγο αργότερα

ανέλαβε την ηγεσία του Τρίτου Σώματος Στρατού με έδρα το Κισινάου της

Μολδαβίας, μετάθεση που τον οδήγησε μακριά από την πρωτεύουσα. Οι ενέργειες

αυτές εκπορεύθηκαν από τον ίδιο τον βασιλιά, ο οποίος μάλιστα προσπάθησε να

αμαυρώσει το κύρος του στρατηγού μέσω της γνωστοποίησης υποτιθέμενων

σκανδάλων σχετικών με την προσωπική του ζωή. Οι προσπάθειες αυτές του Καρόλου

απέτυχαν, οδηγώντας σε ακόμα μεγαλύτερο ηθικό εκθειασμό του Αντονέσκου. Η

τοποθέτησή του στο Κισινάου απεδείχθη μοιραία. Το σοβιετικό τελεσίγραφο της

28ης Ιουνίου 1940 βρήκε τον Αντονέσκου στο επίκεντρο των εξελίξεων, όντας ο

άνθρωπος που έπρεπε να οργανώσει το ταχύτερο δυνατό την αποχώρηση των

ρουμανικών δυνάμεων από τη Βεσσαραβία. Ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίστηκε την

κατάσταση αύξησε έτι περισσότερο το κύρος του, θέτοντάς τον απειλή για τον

Κάρολο και οδηγώντας στη διήμερη σύλληψή του (9-11 Ιουλίου 1940). Αφού

αφέθηκε ελεύθερος (μετά από πιέσεις που ασκήθηκαν στον βασιλιά και από

γερμανικής πλευράς), παραιτήθηκε από το στράτευμα.74

Ο περαιτέρω εδαφικός ακρωτηριασμός της Ρουμανίας αποτέλεσε το γεγονός

που άνοιξε το δρόμο του Αντονέσκου προς την εξουσία. Στις αρχές Σεπτεμβρίου το

Βουκουρέστι συγκλονιζόταν από διαδηλώσεις εναντίον του Καρόλου οργανωμένες

72

Deletant, στο ίδιο, 39-41. 73

Constantiniu, ό.π., 328-329, Deletant, στο ίδιο, 41-44. 74



30

κυρίως από τη GdF. Σε συνάντησή του με τον Αντονέσκου ο ηγέτης των

Εθνικοαγροτικών Μανίου δέχτηκε να στηρίξει μία πιθανή πρωθυπουργοποίηση του

στρατηγού με βασική προϋπόθεση την παραίτηση του Καρόλου. Ο Αντονέσκου,

απουσία κόμματος, αποδέχτηκε τη στήριξη του Μανίου. Μετά την πρώτη

ατελέσφορη συνάντηση τους (3 Σεπτεμβρίου) ο Κάρολος κάλεσε εκ νέου τον

Αντονέσκου την επομένη (έπειτα από την παραίτηση του πρωθυπουργού

Τζιγκούρτου), παραχωρώντας του απεριόριστες εξουσίες. Το πρωί της 5ης

Σεπτεμβρίου 1940 ο Αντονέσκου ζήτησε την παραίτησή του βασιλιά λόγω αδυναμίας

σχηματισμού κυβέρνησης όσο ήταν παρών στο θρόνο. Ως αποτέλεσμα, ο Κάρολος

παραιτήθηκε υπέρ του γιου του Μιχαήλ στις 6 Σεπτεμβρίου.75

Προσπαθώντας να κερδίσει όσο το δυνατό μεγαλύτερη λαϊκή στήριξη, ο

Αντονέσκου προσπάθησε να συγκροτήσει μία κυβέρνηση με τους Μανίου,

Μπρατιάνου (Εθνικοφιλελεύθεροι) και Σίμα. Οι δύο πρώτοι όμως αρνήθηκαν την

όποια συνεργασία με τον Σίμα, όπως και την μεταστροφή του προσανατολισμού της

εξωτερικής πολιτικής από τους δυτικούς συμμάχους. Ως αποτέλεσμα, ο Αντονέσκου

κατέληξε να συγκυβερνά μόνο με τη GdF, όντας και οι δύο παρόμοιας (αλλά όχι

κοινής) ιδεολογίας και γερμανόφιλου προσανατολισμού (η αναποφασιστικότητα της

Δύσης και η ισχυροποίηση της Γερμανίας συνέβαλλαν στη γερμανόφιλη μεταστροφή

του Αντονέσκου). Στις 15 Σεπτεμβρίου 1940 ιδρύθηκε το Εθνικό Λεγεωναρικό

Κράτος (Statul Național Legionar), ο Σίμα ανέλαβε Αναπληρωτής Πρωθυπουργός και

πέντε ακόμα Λεγεωνάριοι ανέλαβαν υπουργικές θέσεις.76

Η GdF αναδείχθηκε ως το

μόνο νόμιμο πολιτικό κόμμα.77

Δεν μπορούμε να μιλάμε για αρμονική συνεργασία των δύο συνιστωσών του

καθεστώτος, αλλά για έναν πολιτικό συμβιβασμό, μιας και ο Αντονέσκου χρειαζόταν

τη λαϊκή βάση της GdF, ενώ οι Λεγεωνάριοι τη στήριξη του στρατηγού λόγω της

απήχησής του στο στράτευμα. Ο Αντονέσκου επιθυμούσε την άσκηση απόλυτου

ελέγχου επί παντός επιστητού, χωρίς όμως να είναι σε θέση να ασκήσει τον απόλυτο

έλεγχο στη GdF. Ο Σίμα παρέμεινε ο πραγματικός ηγέτης της οργάνωσης, σχεδόν

ανεξάρτητος από τον «επί τιμής» ηγέτη της (όπως ανακηρύχθηκε ο Αντονέσκου). Ως

75

Constantiniu, ό.π., 359, Deletant, στο ίδιο, 48-50, Iordachi, ό.π., 40, Payne, ό.π., 547-548, Σφέτας,

ό.π., 194-195. 76

Μεταξύ των Υπουργείων που έλαβαν ήταν τα Εσωτερικών, Εξωτερικών και Παιδείας. Ο

Αντονέσκου κράτησε για τον εαυτό του το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, Deletant, στο ίδιο, 57-58,

Payne, στο ίδιο, 549. 77

Constantiniu, ό.π., 360-361, Deletant, στο ίδιο, 54-57, Iordachi, ό.π., 40, Payne, στο ίδιο, 549.


31

εκ τούτου προέκυψαν δύο πόλοι εξουσίας εντός Ρουμανίας με απρόσμενες συνέπειες

για τη χώρα και για την ίδια την επιβίωση του καθεστώτος.78

Η άνοδος της GdF στην εξουσία απεδείχθη μοιραία για την ίδια. Ουσιαστικά

επιχείρησε να αναδομήσει την κρατική μηχανή στο πρότυπο οργάνωσης της GdF, με

μέλη της να διορίζονται σε διάφορες θέσεις της περιφερειακής διοίκησης.

Επιπρόσθετα συγκροτήθηκε μια παράλληλη αστυνομία, η οποία πραγματοποιούσε

συλλήψεις, διώξεις και βασανιστήρια εις βάρος «αντιπάλων» της οργάνωσης (με τη

σημασία της έννοιας «αντίπαλος» να καθορίζεται από την ίδια), εξαπολύοντας ένα

κύμα τρομοκρατίας και συνεργαζόμενη συχνά με την επίσημη αστυνομία της

Ρουμανίας. Σημαντική θέση κατείχαν και οι αντεκδικήσεις στις οποίες προέβη η

οργάνωση. Η πιο αποτρόπαια πράξης της ήταν η σφαγή 64 έγκλειστων στις 26

Νοεμβρίου 1940 που κατηγορούνταν για διώξεις μελών της GdF και η δολοφονία του

πολιτικού και ιστορικού Νικολάε Ιόργκα την επομένη.79

Σημαντική ενέργεια της οργάνωσης αποτελεί η ίδρυση των Επιτροπών

Εκρουμανισμού με σκοπό την εκκαθάριση κάθε τομέα, κρατικού ή μη, από ξένα

στοιχεία, ακόμα και από άτομα γερμανικής καταγωγής. Μέλη της οργάνωσης

διορίζονταν σε θέσεις από τις οποίες ασκούσαν έλεγχο στην οικονομική ζωή και

βιομηχανία της χώρας, ενώ καταργήθηκαν τα εργατικά συνδικάτα και

αντικαταστάθηκαν από οργανώσεις της GdF. Όλα τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσμα

την πρόκληση χάους στη χώρα λόγω της απειρίας, της ανικανότητας και της άκριτης

προσήλωσης των μελών της GdF στα πιστεύω της οργάνωσης.

80 Το αντίπαλο δέος

όμως, ο Ιόν Αντονέσκου, απέκτησε σταδιακά ισχυρά ερείσματα στον στρατό και την

ηγεσία της αστυνομίας και επωφελήθηκε της συνεχούς πτώσης της δημοτικότητας

της οργάνωσης, πτώση που οφειλόταν στο χάος που προκαλούσε. Επιπρόσθετα, οι

πολεμικές εξελίξεις των αμέσως επόμενων εβδομάδων θα αποβούν ευνοϊκές για τον

ίδιο.81

Μία από τις πρώτες ενέργειες του νέου καθεστώτος ήταν η υπογραφή της

Τριμερούς Συμφωνίας Γερμανίας- Ιταλίας- Ιαπωνίας (23 Νοεμβρίου 1940· Ρουμανία

78

Constantiniu, στο ίδιο, 362, Deletant, στο ίδιο, 58, Payne, στο ίδιο, 549, Σφέτας, ό.π., 195-196. 79

Constantiniu, στο ίδιο, 362 και 365, Deletant, στο ίδιο, 60, Fischer-Galați, ό.π., 80-81, Iordachi,

«ό.π.», 40, Payne, στο ίδιο, 549, Σφέτας, στο ίδιο, 196. 80

Εδώ αντικατοπτρίζεται πολύ έντονα η έλλειψη ικανών μελών, τόσο σε ηγετικές θέσεις όσο και

γενικότερα, αποτέλεσμα εν πολλοίς του θανάτου μελών της οργάνωσης κατά τις διώξεις που γνώρισε

την εποχή της βασιλικής δικτατορίας, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. 81

Constantiniu, ό.π., 362, Crampton, ό.π., 118, Deletant, Antonescu, 52, Fischer-Galați, ό.π., 80-81,

Iordachi, «ό.π.», 40, Payne, ό.π., 550.


32

και Γερμανία δεν υπέγραψαν ποτέ συνθήκη συμμαχίας).82

Μέχρι τον Ιανουάριο του

1941 είχαν εισέλθει στη Ρουμανία 170.000 Γερμανοί στρατιώτες. Το χάος που

προκάλεσαν οι ενέργειες της GdF με συνέπειες στη διατήρηση της τάξης και την

οικονομία, αλλά και η σημασία που είχε η Ρουμανία για τη Γερμανία, τόσο ως

πετρελαιοπαραγωγός χώρα όσο και λόγω της γεωγραφικής της θέσης (εν όψει της

επικείμενης εισβολής στη ΣΕ), απασχολούσαν τη γερμανική ηγεσία. Άλλωστε, η

πρόσφατη περιπλοκή στα Βαλκάνια (ιταλική επίθεση και ήττα στην Ελλάδα και

άφιξη βρετανικών δυνάμεων επί ελληνικού εδάφους) ανησύχησε τον Χίτλερ,

ενισχύοντας παράλληλα τη γεωπολιτική θέση της Ρουμανίας για τα γερμανικά

σχέδια.83

Στις 14 Ιανουαρίου 1941 Χίτλερ και Αντονέσκου συναντιούνται για δεύτερη

φορά, με την ατζέντα να περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τα προβλήματα που

προκαλούσε η GdF και το ζήτημα επιβολής του Αντονέσκου στην οργάνωση (στη

συνάντηση είχε προσκληθεί και ο Σίμα, ο οποίος, όμως, αρνήθηκε να παρευρεθεί).

Αφού ο Αντονέσκου του εξέθεσε την κατάσταση, ο Χίτλερ πρότεινε να αναλάβει ο

ίδιος ο στρατηγός τα ηνία της GdF. Όταν ο Αντονέσκου επιχείρησε κάτι τέτοιο, ο

Σίμα και η υπόλοιπη ηγεσία αρνήθηκαν. Ο Αντονέσκου σκλήρυνε τη στάση του,

αρνήθηκε την ικανοποίηση αιτημάτων της GdF, διέλυσε τις Επιτροπές

Εκρουμανισμού και απομάκρυνε στελέχη της οργάνωσης από διάφορες θέσεις. Όλα

τα παραπάνω προκάλεσαν την οργή των Λεγεωνάριων και τη λήψη απόφασης για

ανοιχτή ρήξη.84

Στις 21 Ιανουαρίου 1941 η GdF εξεγέρθηκε εναντίον του Αντονέσκου και

κατέλαβε διάφορες θέσεις της πρωτεύουσας και της επικράτειας χωρίς να συναντήσει

αντίσταση. Παράλληλα, προχώρησε σε ένα βιαιότατο πογκρόμ εναντίον του

εβραϊκού στοιχείου του Βουκουρεστίου. Ο Αντονέσκου όμως δεν είχε πει την

τελευταία του λέξη. Αφού επικοινώνησε εκ νέου με την γερμανική πλευρά

αντεπιτέθηκε και κατέστειλε εύκολα την εξέγερση στις 23 Ιανουαρίου. Η οργάνωση

κηρύχθηκε παράνομη, χιλιάδες μέλη της συνελήφθησαν, ενώ άλλα, μεταξύ αυτών και

ο Σίμα, κατέφυγαν στο εξωτερικό. Ως τελευταία πράξη της συγκυβέρνησης των δύο

82

Τότε πραγματοποιήθηκε και η πρώτη συνάντηση Αντονέσκου-Χίτλερ, με τις συζητήσεις να αφορούν

και το εδαφικό ζήτημα της Ρουμανίας. Οι εντυπώσεις που αποκόμισε ο Φύρερ από τον Αντονέσκου

ήταν εξαιρετικά θετικές, Constantiniu, στο ίδιο, 363, Deletant, στο ίδιο, 62 και 64. 83

Constantiniu, στο ίδιο, 354 και 363-366, Deletant, στο ίδιο, 61-62, Payne, ό.π., 549 και 551, Σφέτας,

ό.π., 196. 84

Constantiniu, στο ίδιο, 366-367, Deletant, στο ίδιο, 64-65, Payne, στο ίδιο, 550-551.


33

θεωρείται η επίσημη κατάργηση του Εθνικού Λεγεωναρικού Κράτους στις 15

Φεβρουαρίου 1941.85

4. Η Απόλυτη Επικράτηση του Αντονέσκου.

Ο Ιόν Αντονέσκου, ως ο μοναδικός πλέον πόλος εξουσίας, επέβαλε στη

Ρουμανία ένα μιλιταριστικό, αυταρχικό καθεστώς, διαφορετικό όμως από τα

αντίστοιχα φασιστικά καθεστώτα της εποχής (η φασιστική περίοδος είχε παρέλθει με

το τέλος της GdF). Ο Αντονέσκου συγκέντρωνε και εξέφραζε διά του καθεστώτος

του όλα εκείνα τα ακραία, εθνικιστικά χαρακτηριστικά που αναπτύχθηκαν στη

Ρουμανία. Η νέα κυβέρνηση της 27ης Ιανουαρίου 1941 απαρτιζόταν κυρίως από

στρατιωτικούς, θέτοντας σε δεύτερη μοίρα τα πολιτικά πρόσωπα. Στόχος του ήταν η

επιβολή πειθαρχίας και τάξης στη χώρα καθώς και η διασφάλιση των συνόρων,

διαθέτοντας τη στήριξη της ισχυρότερης μερίδας του πολιτικού κόσμου (ιδίως των

Μανίου και Μπρατιάνου).86

Παρ' όλα αυτά, δεν κατάφερε να αναπτύξει ο ίδιος

ισχυρά λαϊκά ερείσματα.87

Αρχικά προχώρησε σε συλλήψεις μελών και υποστηρικτών της GdF που είχαν

παραμείνει στην Ρουμανία, εντείνοντας παράλληλα τις διώξεις εναντίον των

Ρουμάνων κομμουνιστών. Η αντικομμουνιστική και αντισοβιετική ψύχωση του

Αντονέσκου ήταν βασικό χαρακτηριστικό του καθεστώτος και της ιδιοσυγκρασίας

του Ρουμάνου δικτάτορα, χαρακτηρισμό που αποδεχόταν και ο ίδιος για τον εαυτό

του. Στο στόχαστρο βρέθηκαν επίσης Εβραίοι και νεοπροτεστάντες Ρουμάνοι (με την

προσήλωση στην Ορθοδοξία και τον πουριτανισμό να αποτελούν χαρακτηριστικά της

προσωπικότητας του Αντονέσκου). Διώξεις όμως εναντίον πολιτικών προσώπων δεν

υπήρξαν, ίσως διότι ο Αντονέσκου θεωρούσε μηδαμινή την πιθανότητα ανατροπής ή

δυναμικής αντίδρασης από αυτόν τον χώρο. Η επικοινωνία του στρατηγού με τους

Μανίου και Μπρατιάνου ήταν συχνή και η στήριξη που του παρείχαν απέρρεε από τις

επικρατούσες συνθήκες στη Ρουμανία και την Ευρώπη (οι ίδιοι πίστευαν πάντα στην

τελική επικράτηση των Δυτικών Συμμάχων). Τέλος, ο Αντονέσκου προσπάθησε να

ανορθώσει το κύρος του βασιλικού θεσμού, διατηρώντας γενικά καλές σχέσεις με τον

85

Constantiniu, στο ίδιο, 367-368, Crampton, ό.π., 118, Deletant, στο ίδιο, 65-66, Iordachi, «ό.π.», 40,

Payne, στο ίδιο, 551-552. 86

Οι ηγέτες των πολιτικών κομμάτων αν και ήταν ελεύθεροι, επικοινωνούσαν, τόσο με τον

Αντονέσκου όσο και μεταξύ τους, υπό τη στενή παρακολούθηση της Υπηρεσίας Πληροφοριών,

Constantiniu, στο ίδιο, 372. 87

Constantiniu, στο ίδιο, 371-372, Deletant, Antonescu, 69-71 και 74-75, Σφέτας, ό.π., 196-197.


34

βασιλιά Μιχαήλ, χωρίς ωστόσο να τον λαμβάνει υπ' όψιν του ως τον ανώτατο

άρχοντα.88

Η εξέλιξη του πολέμου θέτει σταδιακά τη Ρουμανία στο επίκεντρο των

πολεμικών αναμετρήσεων, ιδίως σε ό,τι αφορούσε την «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα».

Ο Αντονέσκου, όπως και το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού κόσμου και του

ρουμανικού λαού, τάσσονταν ένθερμα υπέρ της κήρυξης πολέμου στη ΣΕ (ιδίως μετά

την κατάληψη της Βεσσαραβίας και της Β. Μπουκοβίνας), με την αντίδραση να

προέρχεται μόνο από τους Κομμουνιστές και τους Σοσιαλδημοκράτες. Η γερμανική

πλευρά ζητούσε την ενεργή συμμετοχή του ρουμανικού στρατού, παρά την αρνητική

άποψη που είχε η πλειονότητα των Γερμανών αξιωματικών για την ποιότητα των

στρατιωτικών δυνάμεων της Ρουμανίας. Η κακή οργάνωση του στρατού και οι

ελλείψεις του σε σύγχρονο οπλισμό, προκαλούσαν σκεπτικισμό σχετικά με την

αποτελεσματικότητά του. Παρ' όλα αυτά, η συμμετοχή του κρίθηκε αναγκαία.89

Για την «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα» ο Ρουμάνος δικτάτορας ενημερώθηκε

μόλις στις 12 Ιουνίου 1941, εγκρίνοντας αμέσως τη συμμετοχή του ρουμανικού

στρατού που τέθηκε υπό την εποπτεία Γερμανών αξιωματικών. Στις 22 Ιουνίου 1941

η είδηση της γερμανικής επίθεσης εναντίον της ΣΕ και η συμμετοχή σε αυτή και των

ρουμανικών δυνάμεων προκάλεσε τον ενθουσιασμό του ρουμανικού λαού.90

Με

κίνητρά του το δίκαιο του πολέμου εναντίον των Σοβιετικών και τον

αντικομμουνισμό του ο Αντονέσκου κάλεσε τους Ρουμάνους να συμμετάσχουν σε

αυτόν τον «ιερό» όπως τον αποκαλούσε αγώνα. Στα τέλη Ιουλίου η Βεσσαραβία και

η Β. Μπουκοβίνα είχαν ανακτηθεί και ενσωματωθεί εκ νέου στο ρουμανικό βασίλειο

(χάρτες 3 και 4). Ως επιβράβευση, στις 22 Αυγούστου ο βασιλιάς προβίβασε τον

Αντονέσκου σε Στρατάρχη,91

ενώ παρασημοφορήθηκε και από τον Χίτλερ με τον

Σιδηρό Σταυρό.92

88

Constantiniu, στο ίδιο, 369-372, Deletant, στο ίδιο, 53 και 70-75, Jelavich, ό.π., 387, Σφέτας, ό.π.,

196-197. 89

Constantiniu, στο ίδιο, 375, Deletant, στο ίδιο, 75-79, Jelavich, στο ίδιο, 386-388. 90

Ο Γερμανός πρέσβης στη Ρουμανία φον Κίλινγκερ, βλέποντας μαζί με τον Μιχάι Αντονέσκου,

Υπουργό Εξωτερικών της Ρουμανίας (απλή συνωνυμία με τον Ιόν Αντονέσκου), τον ενθουσιασμό των

κατοίκων του Βουκουρεστίου στο άκουσμα της κήρυξης πολέμου στη ΣΕ δήλωσε: «Δεν έχω καμία

ψευδαίσθηση σχετικά με αυτήν την έκρηξη ενθουσιασμού και τον κρυφό πόθο των Ρουμάνων. Θέλουν

να συντρίψουμε τους Ρώσους και έπειτα να μας συντρίψουν οι Βρετανοί». Λίγο αργότερα ο Μ.

Αντονέσκου δήλωσε: «Τουλάχιστον ο φον Κίλινγκερ δεν ξεγελάστηκε», Deletant, στο ίδιο, 83. 91

Στο σημείο αυτό οφείλω να αναφέρω πως ο βασιλιάς Μιχαήλ ενημερώθηκε στις 22 Ιουνίου για την

επίθεση εναντίον της ΣΕ από τον Τύπο και το ραδιόφωνο. Αυτό υποδηλώνει το ρόλο που διαδραμάτιζε

στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας, Constantiniu, ό.π., 375-356. 92

Constantiniu, στο ίδιο, 374-375, 378-379 και 384, Deletant, Antonescu, 79-83, Jelavich, ό.π., 385-

387, Σφέτας, ό.π., 281.


35

Η εκπλήρωση όμως των εδαφικών διεκδικήσεων της Ρουμανίας δε σήμανε

και το τέλος της εμπλοκής της στον πόλεμο. Μετά από γερμανικό αίτημα ο

Αντονέσκου δέχτηκε την προέλαση των ρουμανικών δυνάμεων από κοινού με τις

γερμανικές επί του ουκρανικού και ρωσικού εδάφους. Οι λόγοι που τον ώθησαν σε

αυτή την απόφαση ήταν αρκετοί. Η πάταξη του κομμουνισμού και των Σοβιετικών σε

ιδεολογικό και στρατιωτικό επίπεδο (μιας και μόνο τότε θα διασφαλιζόταν σίγουρα η

ρουμανική εδαφική ακεραιότητα) καθώς και οι βλέψεις για επανάκτηση των

περιοχών της Τρανσυλβανίας (ζήτημα που επανέφερε με κάθε ευκαιρία ο

Αντονέσκου στον Χίτλερ) ώθησαν το Ρουμάνο δικτάτορα σε αυτή του την απόφαση.

Επιπρόσθετα, η μέχρι τότε νικηφόρα έκβαση του πολέμου για τους Γερμανούς, η

χάραξη μιας νέας εξωτερικής πολιτικής στον αντίποδα εκείνης που είχε οδηγήσει

στον εδαφικό ακρωτηριασμό της Ρουμανίας και ο φόβος ενδεχόμενης

αντικατάστασής του από τους Γερμανούς σε περίπτωση που δεν συμβάδιζε μαζί τους

(μιας και πολλοί Λεγεωνάριοι μεταξύ αυτών και ο Σίμα βρίσκονταν στη Γερμανία),

συμπληρώνουν τα κίνητρα του Στρατάρχη.93

Η συνέχιση όμως του πολέμου προκάλεσε την άσκηση οξύτατης κριτικής. Οι

Μανίου και Μπρατιάνου αντέδρασαν, δεδομένου πως η ΣΕ ήταν σύμμαχος του ΗΒ

και μία επίθεση εναντίον εδαφών που ποτέ δεν ανήκαν στη Ρουμανία ήταν

αδικαιολόγητη (την άποψη αυτή συμμεριζόταν και το μεγαλύτερο μέρος της κοινής

γνώμης). Παράλληλα ΗΒ και ΗΠΑ είχαν αντιδράσει αρνητικά ήδη πριν την ενεργό

συμμετοχή της Ρουμανίας στον πόλεμο θεωρώντας απαράδεκτη τη σύμπνοια

Ρουμανίας-Γερμανίας, στάση που επιδεινώθηκε με την πολεμική εμπλοκή του

Βουκουρεστίου. Τότε άλλωστε πίεσε και ο Στάλιν το Λονδίνο να κηρύξει τον πόλεμο

στη Ρουμανία, πιέσεις που τελικώς οδήγησαν στην κήρυξη του πολέμου στις 7

Δεκεμβρίου 1941, με τις ΗΠΑ να ακολουθούν στις 12 Δεκεμβρίου. Πλέον η χώρα

είχε προσδεθεί απόλυτα στον Άξονα.94

Η προέλαση επί του ουκρανικού εδάφους οδήγησε σε νέες επιτυχίες με

σημαντικότερη την κατάκτηση της Οδησσού στις 16 Οκτωβρίου 1941 και τη

συγκρότηση της Υπερδνειστερίας (Transnistria, χάρτης 4), μιας εκτεταμένης περιοχής

93

Constantiniu, στο ίδιο, 375, 379-382 και 390, Deletant, στο ίδιο, 85-87, Jelavich, στο ίδιο, 390,

Σφέτας, στο ίδιο, 281-282. 94

Constantiniu, στο ίδιο, 379, 383 και 385-387, Deletant, στο ίδιο, 84-85 και 90-92, Jonathan Fenby,

Συμμαχία Ρουσβελτ-Στάλιν-Τσώρτσιλ. Η πραγματική ιστορία της συμμαχίας που κέρδισε έναν πόλεμο

και ξεκίνησε έναν άλλο, Αθήνα, 2011, 105-6, Bela Vago,«Romania», στο Communist Power in Europe,

1944-1949, (επιμ. McCauley), Great Britain, 1977, 111.


36

επί ουκρανικού εδάφους, η οποία και τέθηκε υπό ρουμανική κατοχή.95

Ο ρουμανικός

στρατός όμως αριθμούσε ήδη χιλιάδες απώλειες, με φαινόμενα κακοδιοίκησης να

εμφανίζονται σε όλα τα νεοκατακτηθέντα εδάφη, αποτέλεσμα της ασυνεννοησίας της

πολιτικής και στρατιωτικής διοίκησης των περιοχών. Παρά τις απώλειες όμως και τα

προβλήματα που προέκυπταν ο ρουμανικός στρατός συμμετέχει και στις επιχειρήσεις

στον Β. Καύκασο και το Στάλινγκραντ. Η ήττα του φον Πάουλους και η παράδοση

των γερμανικών δυνάμεων έθεσαν και τις ρουμανικές δυνάμεις σε θέση άμυνας

αριθμώντας ολοένα και μεγαλύτερες απώλειες λόγω θανάτων και αιχμαλωτίσεων.96

Η σταδιακά διαφαινόμενη ήττα του Άξονα έστρεψε το ενδιαφέρον πολλών

Ρουμάνων στην προσπάθεια προσέγγισης των Συμμάχων (σημαντικό ρόλο έπαιξαν

και οι συχνοί βρετανικοί και αμερικανικοί βομβαρδισμοί που βίωνε η Ρουμανία με

ισχυρό αντίκτυπο στο ηθικό του ρουμανικού λαού). O Μανίου, ο Μπρατιάνου, ο

βασιλιάς Μιχαήλ και άλλοι άρχισαν να εκφράζουν ανοιχτά την ανάγκη προσέγγισης

με τη Δύση.97

Ο Αντονέσκου όμως δεν προτίθετο να προβεί σε εγκατάλειψη της

Γερμανίας, πράγμα που διαμήνυε και εντός Ρουμανίας και προς τον Χίτλερ. Ηθικοί

λόγοι (δεν μπορούσε δηλαδή να εγκαταλείψει τη Γερμανία στα δύσκολα), η

πεποίθηση πως η Ρουμανία είχε πάρει ένα δρόμο χωρίς επιστροφή και φοβούμενος

τους Σοβιετικούς και τον αντίκτυπο των πράξεων τους στη μεταπολεμική Ρουμανία

έθεσαν τον Στρατάρχη πιστό εταίρο της Γερμανίας.98

Με τον Κόκκινο Στρατό όμως να έχει ξεκινήσει την αντεπίθεσή του και να

προελαύνει συνεχώς, οι επαφές του πολιτικού κόσμου με τους Συμμάχους

συνεχίστηκαν (ιδιαίτερη βαρύτητα είχαν οι επαφές με τη σοβιετική πλευρά). Όσες

προσπάθειες συνεννόησης πραγματοποιήθηκαν εντός του 1943 απέτυχαν, εξαιτίας

της άρνησης των Ρουμάνων να αποδεχτούν μία άνευ όρων παράδοση. Ωστόσο, στις

13 Απριλίου 1944 αποφασίστηκαν οι εξής όροι για τη Ρουμανία: κήρυξη πολέμου

στη Γερμανία, παραμονή της Βεσσαραβίας και της Β. Μπουκοβίνας υπό σοβιετικό

95

Η Υπερδνειστερία δεν ενσωματώθηκε στο ρουμανικό βασίλειο, ίσως ως μια κίνηση τακτικής, για να

μη θεωρηθεί αντίδωρο της Β. Τρανσυλβανίας, αλλά και για να μη θεωρηθεί πως η Ρουμανία

ενσωμάτωσε σοβιετικά εδάφη, στα οποία δεν είχε να υποστηρίξει ιστορικά δίκαια , Jelavich, ό.π., 387. 96

Constantiniu, ό.π., 382-384 και 388-389, Crampton, ό.π., 209, Deletant, Antonescu, 87-90 και 95-97,

Jelavich, στο ίδιο, 387 και 390, Σφέτας, ό.π., 282 και 284. 97

Νύξεις για αναζήτηση εναλλακτικής λύσης έγιναν και από τον Μιχάι Αντονέσκου απευθυνόμενο

στην ιταλική πλευρά για το τί μέλλει γενέσθαι, αλλά και προς τους Συμμάχους μέσω ουδέτερων

κρατών. Οι επαφές αυτές έγιναν γνωστές στον Χίτλερ που ζήτησε την απομάκρυνσή του Αντονέσκου

από την κυβέρνηση, πράγμα το οποίο δεν έγινε δεκτό από τον Ιόν Αντονέσκου, Deletant, στο ίδιο, 230-

232, Vago,«ό.π.», 111. 98

Constantiniu, ό.π., 395-397 και 401-402, Deletant, στο ίδιο, 232-234 και 236, Jelavich, ό.π., 390-391,

Σφέτας, ό.π., 284.


37

έλεγχο, δικαίωμα ελεύθερης διέλευσης και κίνησης των σοβιετικών στρατευμάτων

εντός του ρουμανικού εδάφους μέχρι την υπογραφή συνθήκης ειρήνης και πολεμικές

επανορθώσεις προς τη ΣΕ. Ως δέλεαρ ορίστηκε η επιστροφή της Β. Τρανσυλβανίας

στη Ρουμανία. Οι όροι γνωστοποιήθηκαν στους Αντονέσκου και Μανίου, με τον

πρώτο να αρνείται και τον δεύτερο να συναινεί (ο Μανίου είχε οριστεί από τους

Συμμάχους ως διαμεσολαβητής). Όμως ο Μανίου (αλλά και γενικότερα ο αστικός

πολιτικός κόσμος της Ρουμανίας) ανησυχούσε ιδιαίτερα για το ενδεχόμενο

εγκατάλειψης της χώρας στους Σοβιετικούς από Λονδίνο και Ουάσινγκτον και για τις

συνέπειες που αυτό θα είχε μεταπολεμικά.99

Οι ανησυχίες αυτές (ενισχυμένες από αναφορές που συλλέγονταν από

Βρετανούς και Ρουμάνους διπλωμάτες) έστρεψαν τους Μανίου και Μπρατιάνου σε

συνεννόηση και από κοινού δράση με τους Σοσιαλδημοκράτες και τους

Κομμουνιστές (στο πλαίσιο φυσικά και της αναζήτησης εθνικής ενότητας μπροστά

στη διαφαινόμενη ήττα). Αποτέλεσμα αυτών των ενεργειών ήταν η συγκρότηση του

Εθνικοδημοκρατικού Μπλοκ (Blocul Național-Democrat, ΒND) στις 20 Ιουνίου

1944, μια συνεννόηση των ηγετών και εκπροσώπων των PNȚ, PNL, PSDR και

PCdR.100

Σε επαφή και με τον βασιλιά αποφασίζουν να προχωρήσουν στη

διοργάνωση πραξικοπήματος με στόχο την ανατροπή του Αντονέσκου.101

Στην τελευταία συνάντηση που είχαν Αντονέσκου και Χίτλερ (5 Αυγούστου

1944) ο Στρατάρχης διαβεβαίωσε τη στήριξη της Ρουμανίας προς τη γερμανική

πλευρά. Στις 20 Αυγούστου ο Κόκκινος Στρατός, έχοντας ανακαταλάβει πλέον τη

Βεσσαραβία και τη Μπουκοβίνα, εξαπολύει νέα επίθεση, σπάει τις γερμανικές και

ρουμανικές γραμμές άμυνας, διαβαίνει τον ποταμό Προύθο (σύνορο Ρουμανίας-ΣΕ

μετά την κατάληψη της Βεσσαραβίας το 1940) και εισέρχεται επί ρουμανικού

εδάφους. Με την κατάσταση πλέον να πιέζει αφόρητα, ο βασιλιάς Μιχαήλ καλεί στις

23 Αυγούστου 1944 τον Αντονέσκου στα ανάκτορα και του ζητά να προχωρήσει

άμεσα σε ανακωχή. Η άρνηση του Αντονέσκου να προβεί σε αυτή την ενέργεια χωρίς

99

Constantiniu, στο ίδιο, 397-400, Deletant, στο ίδιο, 235-238, Fenby, ό.π., 359, 364-365, Glenny, ό.π.,

520-521, Jelavich, στο ίδιο, 391, Σφέτας, στο ίδιο, 285, Vago,«ό.π.»,111-112. 100

Ο Τίτελ Πετρέσκου ήταν ο ηγέτης του PSDR και o Λουκρετσίου Πατρασκάνου εκπροσωπούσε το

PCdR (από τα παλαιότερα μέλη του κόμματος και ένα από τα ελάχιστα που βρίσκονταν εντός

Ρουμανίας και εκτός φυλακής εκείνη τη χρονική στιγμή). Οι δύο τους είχαν συμπράξει για πρώτη

φορά τον Απρίλιο του 1944, όταν και συγκροτήθηκε το Ενιαίο Εργατικό Μέτωπο (Frontul Unic

Muncitoresc). Σημαντικό ρόλο στα γεγονότα έπαιξε και ο Εμίλ Μποντναράς, αξιωματικός του στρατού

και μέλος του PCdR, Constantiniu, στο ίδιο, 405-406, Deletant, στο ίδιο, 238-239. 101

Constantiniu, στο ίδιο, 398-399, 403-405 και 407, Deletant, στο ίδιο, 238-239, Σφέτας, ό.π., 285,

Vago,«ό.π.», 112.


38

να ενημερώσει προηγουμένως τον Χίτλερ οδήγησε στη σύλληψή του από μέλη της

βασιλικής φρουράς και την απογύμνωσή του από κάθε εξουσία. Το καθεστώς

Αντονέσκου έληξε όπως ακριβώς άρχισε, από το βασιλιά και εν μέσω κρίσης.102

Ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να αναφέρω είναι η στάση του

Αντονέσκου προς τους Εβραίους. Ειδεχθείς πράξεις εις βάρος του εβραϊκού

στοιχείου, ιδίως των περιοχών που κατέλαβε η Ρουμανία από τη ΣΕ, αποτελούν

θλιβερή πραγματικότητα. Αρχικά το καθεστώς προχώρησε σε λήψη μέτρων εις βάρος

του εβραϊκού στοιχείου σε κοινωνικά και οικονομικά θέματα. Ενώ όμως πολλοί

Εβραίοι του βασιλείου κατάφεραν να επιβιώσουν, οι Εβραίοι της Βεσσαραβίας και

της Β. Μπουκοβίνας αφανίστηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά. Έχοντας μεταφερθεί στην

Υπερδνειστερία με σκοπό να μεταβούν ανατολικότερα, τελικώς αφανίστηκαν στην

περιοχή λόγω των πολεμικών εξελίξεων. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να πούμε

πως επικράτησε ένας ολοκληρωτικός και καθολικός αντισημιτισμός· ωστόσο,

υπήρξαν αδιαμφισβήτητα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα. Προς τα τέλη δε του

καθεστώτος, λόγω και πάλι των πολεμικών εξελίξεων έγινε μία προσπάθεια

διάσωσης ορισμένων Εβραίων από το ίδιο το καθεστώς, με πολλούς να φυγαδεύονται

στην Παλαιστίνη.103

102

Constantiniu, στο ίδιο, 408-410, Deletant, στο ίδιο, 239-242, Fischer-Galați, ό.π., 90-91, Jelavich,

ό.π., 392, Σφέτας, στο ίδιο, 286. 103

Crampton, ό.π., 188, Deletant, στο ίδιο, 71, Glenny, ό.π., 497, Σφέτας, στο ίδιο, 282-284.


39

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ

Η Ρουμανική Σοσιαλιστική Οικοδόμηση και

ο Ρόλος του Γκεοργκίου-Ντεζ

1944 - 1958

Πριν προχωρήσω στην εξιστόρηση των όσων συνέβησαν μετά την ανατροπή

του Ιόν Αντονέσκου, οφείλω να παραθέσω τις εξελίξεις στο PCdR κατά την περίοδο

1930-1944 καθώς και την είσοδο του Γκεοργκίου-Ντεζ στο κόμμα και την πορεία του

μέχρι το 1944.

1. Το PCdR και ο Γκεοργκίου-Ντεζ, 1930-1944.

Σημαντική θέση στην ιστορία του ρουμανικού κομμουνισμού κατέχει το

Πέμπτο Συνέδριο του PCdR, με την επίσημη κομματική ιστοριογραφία να του

προσδίδει εξαιρετική σημασία, θεωρώντας πως τότε τέθηκαν οι βάσεις της μετέπειτα

πορείας του κόμματος (πράγμα αληθές ως ένα βαθμό).104

Η Κομιντέρν ήταν αυτή που

παρότρυνε τη σύγκληση του Πέμπτου Συνεδρίου (Μόσχα, 3-24 Δεκεμβρίου 1931) με

βασικό στόχο την επιβολή τάξης στο PCdR. Οι εσωκομματικές έριδες των ηγετικών

στελεχών, η έλλειψη απήχησης στο ρουμανικό λαό σε μία περίοδο κατά την οποία

υπήρχε ευνοϊκό πεδίο δράσης, καθώς και η γεωγραφική θέση της Ρουμανίας (σε

άμεση γειτνίαση με τη ΣΕ) αποτελούν τους βασικότερους λόγους επέμβασης της

Κομιντέρν. Κατά τις εργασίες του Συνεδρίου ασκήθηκε κριτική στη μέχρι τώρα

δράση του PCdR, εξοβελίστηκαν οι «επικίνδυνες» ιδεολογικά εσωκομματικές ομάδες

και αποκρυσταλλώθηκαν οι θεμελιώδεις θέσεις του κόμματος (αντίθεση στο

φασισμό, διεκδίκηση οκταώρου, διανομή γης στους αγρότες, αναγνώριση

δικαιώματος αυτοπροσδιορισμού έως απόσχισης των μειονοτήτων, υπεράσπιση της

ΣΕ). Η Ρουμανία θεωρήθηκε ώριμη για την εκδήλωση επανάστασης, απόρροια της

συνεργασίας του εργατικού προλεταριάτου με τον αγροτικό κόσμο.105

104

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ δήλωσε το 1945: «Το Πέμπτο Συνέδριο έχει μεγάλη σημασία, όχι μόνο διότι

κατάφερε να βάλει τάξη στην εσωτερική ζωή του κόμματος, αλλά προπάντων επειδή αποκρυστάλλωσε

τις θέσεις του κόμματος επί θεμελιωδών ζητημάτων». Παράλληλα αναφέρθηκε στη σημασία της

αγροτικής τάξης και της συνεργασίας της με την εργατική και υπερασπίστηκε την πλήρη ισότητα

μεταξύ των διαφορετικών εθνοτήτων της Ρουμανίας, Gheorghiu-Dej Gheorghe, Articole și Cuvântări,

1945-1950, [Άρθρα και Λόγοι, 1945-1950] București, 1951, 13-14. 105

Ionescu, ό.π., 41-43, Tismaneanu, ό.π., 71.


40

Στο Συνέδριο αναδείχθηκε η νέα ηγεσία του κόμματος, με ΓΓ να αναλαμβάνει

ο Αλεξάντερ Ντανιέλιουκ-Στεφάνσκι (μέλος του Πολωνικού Κομμουνιστικού

Κόμματος). Στην KE αναδείχθηκαν στελέχη τα οποία θα διαδραματίσουν σημαντικό

ρόλο στο μέλλον, όπως οι Μπόρις Στεφάνοβ, Στέφαν Φόρις, Λουκρετσίου

Πατρασκάνου, Ιοσίφ Κισινέβσκι, Βασίλε Λούκα, Μπέλα Μπράινερ, Νικολάε

Γκόλντμπεργκερ και Ιοσίφ Ράνγκετς. Τον μηχανισμό προπαγάνδας ανέλαβαν οι

Ρόλερ, Ράουτου και Μπούικαν, ενώ στην ηγεσία της κομματικής νεολαίας

εμφανίστηκαν μεταξύ άλλων οι Τσαουσέσκου, Κονσταντινέσκου και

Μπιρλαντεάνου. Λόγω του παράνομου χαρακτήρα του PCdR, εντός Ρουμανίας

συγκροτήθηκε μόνο μια Εσωτερική Γραμματεία. Τα άτομα που αναδείχθηκαν στις

ηγετικές θέσεις του κόμματος ήταν πιο κοντά στη σταλινική θεώρηση πραγμάτων,

γεγονός που συνέβαλλε στη σταλινοποίηση του PCdR.106

Παρά τις όποιες προσπάθειες ισχυροποίησης του, το PCdR παρέμεινε χωρίς

ισχυρή λαϊκή βάση. Αν και οι απεργιακές κινητοποιήσεις της περιόδου ήταν

δυναμικές, δεν κατόρθωσε να αναδειχθεί σε πιθανή πολιτική επιλογή του ρουμανικού

λαού. Την ίδια αποτυχία βίωσε και μετά το Έβδομο Συνέδριο της Κομιντέρν και την

υιοθέτηση της πολιτικής των «λαϊκών μετώπων» (1935), όταν προσπάθησε να

οργανώσει ένα αντιφασιστικό κίνημα εντός Ρουμανίας (της αντιπροσωπείας του

PCdR στο Έβδομο Συνέδριο ηγήθηκε ο Μπόρις Στεφάνοβ, ο οποίος ανέλαβε λίγο

αργότερα ΓΓ). Ο φόβος συνεργασίας των αστικών κομμάτων με το PCdR λόγω του

παράνομου χαρακτήρα του δεύτερου και η προπαγάνδα που ασκούσε εις βάρος του ο

αστικός πολιτικός κόσμος της Ρουμανίας λειτουργούσαν ανασταλτικά στην

τελεσφόρηση της πολιτικής του.107

Οι διώξεις κομμουνιστών αποτελούν χαρακτηριστικό της εποχής. Η «Δίκη της

Κραϊόβας» το 1936 με βασική κατηγορούμενη την Άνα Πάουκερ και δεκαοκτώ

ακόμα κομμουνιστές (μεταξύ αυτών οι Ντράγκιτσι και Μογκιορός) αποτελεί τη

γνωστότερη δίωξη της εποχής.108

Η δίκη διεθνοποιήθηκε από την Κομιντέρν και η

Πάουκερ έγινε σύμβολο του αντιφασιστικού αγώνα, χωρίς να λείπουν υποστηρικτές

και στο εσωτερικό της χώρας. Ως συνήγοροι υπεράσπισης εμφανίστηκαν επιφανείς

106

Ionescu, στο ίδιο, 44-45, Tismaneanu, στο ίδιο, 72. 107

Ionescu, στο ίδιο, 50, Tismaneanu, στο ίδιο, 72 και 76-77. 108

Ταυτόχρονα, το PCdR βιώνει και τις συνέπειες των εκτενέστατων διώξεων που διεξήχθησαν την

περίοδο 1936-1939, τόσο στο Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ) όσο και διαμέσου

της Κομιντέρν στα κόμματα-μέλη της. Από τις διώξεις αυτές επιβίωσαν μόνον τα πιστά στον

σταλινισμό στελέχη, John Lukacs, 1945: Year Zero, New York, 1978 ,112-113, Tismaneanu, στο ίδιο,

74.


41

δικηγόροι του Βουκουρεστίου (μεταξύ αυτών οι Πατρασκάνου και Μάουρερ, μέλη

και οι δύο του PCdR). Σε γενικές γραμμές όμως, η κομμουνιστική προπαγάνδα δεν

βρήκε απήχηση στη Ρουμανία, με τη συμβολή του PCdR στον αντιφασιστικό αγώνα

να εντοπίζεται στη συμμετοχή του στις Διεθνείς Ταξιαρχίες κατά τον ισπανικό

εμφύλιο, όπου και συμμετείχαν περίπου 500 μέλη του κόμματος.109

Εκείνη ακριβώς την περίοδο των απεργιακών κινητοποιήσεων και διώξεων

ανέτειλε το άστρο του Γκεοργκίου-Ντεζ. Γεννημένος στις 8 Νοεμβρίου 1901 στο

Μπιρλάντ της Ν. Μολδαβίας, γιος εργάτη, ξεκίνησε να δουλεύει από την ηλικία των

έντεκα στο λιμάνι του Γκαλάτσι. Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του σε τεχνικό

σχολείο και εκπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις, εργάστηκε ως

ηλεκτρολόγος στους ρουμανικούς σιδηροδρόμους. Το 1927 παντρεύτηκε την Μαρία

Αλέξε και απέκτησε δύο κόρες (Λίκα και Τάντσι).110

Από νεαρή ηλικία

ενστερνιζόταν κομμουνιστικές ιδέες, με αποτέλεσμα να μετατεθεί το 1931, λόγω της

δράσης του, στην πόλη Ντεζ. Οι συναισθηματικοί δεσμοί που απέκτησε με την πόλη

αυτή τον οδήγησαν στην προσθήκη της ονομασίας της στο όνομά του.111

Η ακριβής χρονολογία ένταξής του στο κόμμα δεν είναι γνωστή, με πιο

πιθανές να φαίνονται το 1930 ή το 1932. Τον Μάρτιο του 1932 εξελέγη μέλος της ΚΕ

Δράσης των εργατών των σιδηροδρόμων, ενώ το 1933 συμμετείχε δυναμικά στις

απεργιακές κινητοποιήσεις της Γκρίβιτσα (η άσχημη οικονομική κατάσταση της

χώρας και οι συνεχείς μειώσεις μισθών προκάλεσαν εκτεταμένες απεργιακές

κινητοποιήσεις στη Ρουμανία τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο του 1933, οι οποίες

κατεστάλησαν βίαια από τον στρατό). Ο Γκεοργκίου-Ντεζ, όπως και άλλα

μελλοντικά στελέχη του PCdR (Κίβου Στόικα, Κονσταντίν Ντόντσεα, Ντουμίτρου

Πετρέσκου) δικάστηκαν για τη δράση τους. Ο ίδιος καταδικάστηκε το 1933 σε

δώδεκα χρόνια καταναγκαστικά έργα.112

Μετά την καταδίκη του οδηγήθηκε στις φυλακές της Ντοφτάνα, όπου και

μεταφέρθηκαν το 1936 το σύνολο σχεδόν των κομμουνιστών κρατουμένων (το 1935

εξελέγη ερήμην μέλος της ΚΕ του PCdR). Εκεί αναδείχθηκε σε ηγετική μορφή των

έγκλειστων κομμουνιστών. Μαζί με τους Ρουμάνους κομμουνιστές κρατούνταν και

πολλοί Σοβιετικοί πράκτορες, όπως ο Πιντίλιε Μπαντνορένκο, οι οποίοι και

109

Deletant, Gheorghiu-Dej, 19-20, Ionescu, ό.π., 51, Tismaneanu, στο ίδιο, 76 και 78. 110

Η Μαρία πήρε διαζύγιο από τον Γκεοργκίου-Ντεζ το 1932, λόγω όμως προβλήματος αλκοολισμού

που αντιμετώπιζε, κράτησε εκείνος την κηδεμονία των παιδιών τους. Ο ίδιος δεν ξαναπαντρεύτηκε,

Deletant, στο ίδιο, 13-14. 111

Deletant, στο ίδιο, 13-14, Ionescu, ό.π., 352-253. 112

Deletant, στο ίδιο, 14-15, Ionescu, στο ίδιο, 353, Tismaneanu, ό.π., 78 και 82.


42

συνέβαλαν στη διατήρηση επαφών με τη Μόσχα. Το 1940 ο Γκεοργκίου-Ντεζ

μεταφέρθηκε στις φυλακές του Καρανσεμπές και από εκεί στο στρατόπεδο

συγκέντρωσης του Τίργκου-Ζίου, όπου παρέμεινε μέχρι την απόδρασή του (στα

στρατόπεδα συγκέντρωσης οι κρατούμενοι είχαν πρόσβαση σε βιβλία και έντυπο

υλικό, ενώ κατά περιπτώσεις και σε ραδιοφωνικές συσκευές).113

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ δεν ήταν διανοούμενος ούτε προήλθε όπως άλλα στελέχη

του κόμματος ή άλλοι μελλοντικοί ηγέτες σοσιαλιστικών κρατών από τους κόλπους

των σχολών της Κομιντέρν (όπως πολύ ωραία θέτει ο Vladimir Tismaneanu,

«Gheorghiu-Dej was a born apparatchik»).114

Ωστόσο, διέθετε αδιαμφισβήτητες

ικανότητες: ισχυρό αίσθημα επιβίωσης, ικανότητα επιβολής, προσήλωση στους

στόχους του, εξαιρετική οργανωτικότητα, άσκηση γοητείας. Κατόρθωνε να αποκτά

διασυνδέσεις και να κερδίζει τους συνομιλητές του (δεν είναι τυχαίο πως στις

φυλακές ήταν γνωστός ως «bătrânul», δηλαδή «ο γέρος», παρά το νεαρό της ηλικίας

του). Όλα αυτά τον βοήθησαν μελλοντικά να ανέλθει και να παραμείνει στην

εξουσία.115

Το 1940 αποτελεί για το PCdR σημαντική χρονιά εξαιτίας δύο γεγονότων. Το

πρώτο είναι η πτώση του Μπόρις Στεφάνοφ από την ηγεσία του κόμματος, λόγω

παραπόνων για εσφαλμένη ενημέρωση της Κομιντέρν σχετικά με την κατάσταση στο

εσωτερικό της Ρουμανίας. Ως αποτέλεσμα, η ηγεσία της Κομιντέρν αντικατέστησε το

Στεφάνοβ με τον Μπέλα Μπράινερ, τον οποίο διαδέχτηκε λίγους μήνες αργότερα ο

Στέφαν Φόρις, εξαιτίας του θανάτου του πρώτου. Το δεύτερο γεγονός είναι η

κατάληψη της Βεσσαραβίας από τη ΣΕ. Το PCdR χαιρέτησε την πράξη και

παρότρυνε τα μέλη του κόμματος της περιοχής να ζητήσουν τη σοβιετική

υπηκοότητα. Το κόμμα δεν είχε εγκαταλείψει ποτέ τη ρητορική της αυτοδιάθεσης και

του δικαιώματος απόσχισης των μειονοτικών πληθυσμών της χώρας, θεωρώντας τη

Μεγάλη Ρουμανία ως ένα ιμπεριαλιστικό οικοδόμημα.116

Ως αποτέλεσμα λοιπόν των διώξεων και φυλακίσεων καθώς και της

απόσπασης ρουμανικών εδαφών από τη ΣΕ, το PCdR διαιρέθηκε σε τρεις ομάδες

μελών. Πρώτη ήταν το «γραφείο της Μόσχας», το οποίο και στελεχωνόταν από μέλη

που είτε βρέθηκαν είτε κατέφυγαν σε σοβιετικό έδαφος. Ηγετική μορφή ήταν η Άνα

113

Deletant, στο ίδιο, 15-16, 27-28 και 154, Ionescu, στο ίδιο, 353, Tismaneanu, στο ίδιο, 78-79, 81 και

83. 114

Tismaneanu, στο ίδιο, 123. 115


Cviic, ό.π., 11-12, Deletant, Gheorghiu-Dej, 22 και 24, McDemott & Agnew, ό.π., 192-194 και 246-

247, Tismaneanu, στο ίδιο, 80.


43

Πάουκερ και μέλη του, οι Λούκα, Μπιρλαντεάνου, Ράουτου και άλλοι. Η παρουσία

τους στη Μόσχα και οι διασυνδέσεις που είχε η Πάουκερ με σημαίνοντα στελέχη της

Κομιντέρν (Ντιμιτρόφ, Κολάροφ, Τολιάτι), προσέδιδαν ισχύ και διασυνδέσεις με το

παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα (η ομάδα αυτή οργάνωσε και τη μεραρχία

«Τούντορ Βλαντιμιρέσκου» το 1943, η οποία εντάχθηκε στον Κόκκινο Στρατό και

αποτελούνταν κυρίως από Ρουμάνους αιχμαλώτους πολέμου). Η επιστροφή τους στη

Ρουμανία πραγματοποιήθηκε παράλληλα με την είσοδο των σοβιετικών δυνάμεων.117

Δεύτερη ομάδα θεωρείται ο πυρήνας των φυλακών. Λόγω των συνθηκών που

αντιμετώπιζε και της απόστασης που σταδιακά άρχισε να έχει με την ΚΕ, η ομάδα

αυτή άρχισε να διαφοροποιείται, ενώ δεν έχασε την επαφή της με τη Μόσχα, χάριν

των Σοβιετικών πρακτόρων. Με ηγέτη τον Γκεοργκίου-Ντεζ και μέλη τους

έγκλειστους κομμουνιστές (Τζεορτζέσκου, Κισινέβσκι, Τσαουσέσκου, Ντράγκιτσι,

Ράνγκετς, Μογκιορός, Στόικα) αναδείχθηκε επίσης σε ισχυρό πόλο και διαδραμάτισε

σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις του 1944.118

Τέλος, η επίσημη ηγεσία του κόμματος υπό τον Στέφαν Φόρις, πλαισιωμένο

από τους Πιρβουλέσκου, Κρατσιούν, Κόφλερ και άλλους (όλοι τους μέλη της ΚΕ)

αποτελούν τον τρίτο πόλο. Έχοντας χάσει την επαφή με το Κρεμλίνο, ανέκυψαν

σταδιακά παράπονα στο εσωτερικό της κόμματος, αλλά και στη ΣΕ σχετικά με τη

δράση τους. Εντοπίζεται επίσης και μία ομάδα μελών (Πατρασκάνου, Μάουρερ,

Ράνγκετς, Μποντναράς), οι οποίοι ζουν ελεύθεροι εντός Ρουμανίας και έχουν

διασυνδέσεις και με τις τρεις προαναφερθείσες ομάδες. Μεταξύ των ομάδων δεν

εντοπίζονται έντονες ιδεολογικές διαφορές, αλλά κυρίως προστριβές ή αντιπαλότητες

επί προσωπικού επιπέδου.119

Η επίσημη ηγεσία του PCdR είχε απομονωθεί έσωθεν και έξωθεν (με

προφανή αντίκτυπο στην προσπάθεια προσεταιρισμού του ρουμανικού λαού).

Παράλληλα, ακούστηκαν κατηγορίες εναντίον του ΓΓ Στέφαν Φόρις για συνεργασία

με τη ρουμανική ασφάλεια, με αποτέλεσμα συλλήψεις και εκτελέσεις Ρουμάνων

κομμουνιστών. Εξαιτίας των παραπάνω ο Γκεοργκίου-Ντεζ σε συνεργασία με τους

Μποντναράς και Πιρβουλέσκου (πράκτορες της Μόσχας εντός του PCdR) προέβησαν

στην ανατροπή του Φόρις στις 4 Απριλίου 1944 με την κατηγορία της «προδοσίας».

Την ηγεσία του κόμματος ανέλαβε τριμελής Γραμματεία των Μποντναράς-

117

Deletant, στο ίδιο, 24-25, Tismaneanu, στο ίδιο, 100-2. 118

Deletant, στο ίδιο, 27, Tismaneanu, στο ίδιο, 98-99. 119

Deletant, στο ίδιο, 27 και 30, Tismaneanu, στο ίδιο, 97-98, Vago,«ό.π.», 113-114.


44

Πιρβουλέσκου-Ράνγκετς, ενώ οι Μποντναράς, Πατρασκάνου και Μάουρερ

επιφορτίστηκαν με την ευθύνη συνέχισης των διαπραγματεύσεων με τα αστικά

κόμματα, εν όψει του σχηματισμού του BND.120

Οι πολεμικές εξελίξεις ανέδειξαν ως μείζονα πολιτικό παράγοντα το PCdR.

Το κόμμα μετά την έναρξη της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα υιοθέτησε μια

αντιχιτλερική ρητορική, προσπαθώντας να συστρατεύσει όλες τις αντιφασιστικές

δυνάμεις της χώρας υπό το Ενιαίο Εθνικό Μέτωπο (Frontul Unic Național). Ωστόσο,

βρήκε απήχηση μόνο μετά τη συγκρότηση του BND στις 20 Ιουνίου 1944,

συμμετέχοντας στην ανατροπή Αντονέσκου. Με αυτόν τον τρόπο το PCdR επανήλθε

στην πολιτική σκηνή της Ρουμανίας.121

2. Ο Δρόμος προς την Εξουσία.

Ο δρόμος του PCdR προς την εξουσία διήλθε διαφόρων φάσεων και

δυναμικής, απόρροια κατά βάση εξωγενών παραγόντων. Η συνέχιση των πολεμικών

επιχειρήσεων, η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου και τα αντικρουόμενα συμφέροντα των

νικητών του, οι οποίοι εισέρχονται σταδιακά σε πορεία αντιπαράθεσης, επηρέασαν

τις εσωτερικές εξελίξεις στη Ρουμανία. Τέσσερα γεγονότα, η είσοδος των Σοβιετικών

στη χώρα, οι Συνδιασκέψεις της Γιάλτας και του Πότσνταμ και η υπογραφή της

Συνθήκης Ειρήνης επηρέασαν την ανοδική πορεία του PCdR προς την εξουσία μέχρι

την τελική του επικράτηση.

Ο βασιλιάς Μιχαήλ, μετά την άρνηση του Μανίου να αναλάβει

πρωθυπουργός, έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον στρατηγό και

σύμβουλό του Κονσταντίν Σανατέσκου, σχηματίζοντας μια κυβέρνηση στρατιωτικών

κατά βάση προσώπων. Σε αυτή συμμετείχαν ως υπουργοί άνευ χαρτοφυλακίου οι

Μανίου, Μπρατιάνου και Πετρέσκου (ηγέτες των PNȚ, PNL και PSDR αντίστοιχα),

ενώ ο Πατρασκάνου, εκπροσωπώντας το PCdR, ανέλαβε το Υπουργείο

Δικαιοσύνης.122

Άμεση προτεραιότητα ήταν η σύναψη ανακωχής με τη ΣΕ. Στις 26

Αυγούστου η Ρουμανία κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία.123

120

Deletant, στο ίδιο, 29-32 και 149-152, Ionescu, ό.π., 79-81, Tismaneanu, στο ίδιο, 83-84. 121

Constantiniu, ό.π., 403-404 και 407, Tismaneanu, στο ίδιο, 86. 122

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ δήλωσε τον Οκτώβριο του 1945 πως η άνοδος της κυβέρνησης Σανατέσκου

ήταν αποτέλεσμα της προδοσίας των Μανίου και Μπρατιάνου. Τους κατηγόρησε πως σαμποτάρισαν

την προσπάθεια του PCdR να σχηματίσει κυβέρνηση, η οποία θα εκπροσωπούσε όλες τις

δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας. Με τον όρο δημοκρατικές δυνάμεις εννοούνταν τα κόμματα που

ευθυγραμμίζονταν με τους κομμουνιστές, όπως το FP, Gheorghiu-Dej, Articole, 1945-1950, 24. 123

Constantiniu, ό.π., 411-413 Deletant, Antonescu, 240 και 242-243, Glenny, ό.π., 521, Ionescu, ό.π.,

94-95, Vago,«ό.π.»,112.


45

Στις 29 Αυγούστου εξαμελής αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον

Πατρασκάνου αναχώρησε για τη Μόσχα, όπου θα συζητούνταν οι όροι της

ανακωχής. Αν και μέλος του PCdR, ο Πατρασκάνου απεδείχθη κάθε άλλο παρά

πειθήνιος διαπραγματευτής.124

Η Σύμβαση της Ανακωχής της 12ης Σεπτεμβρίου 1944

όριζε τα εξής: η Ρουμανία θα συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις στο πλευρό των

Συμμάχων, ενώ δόθηκε το δικαίωμα ελεύθερης διέλευσης των σοβιετικών

στρατευμάτων εντός Ρουμανίας. Τα ρουμανοσοβιετικά σύνορα θα επέστρεφαν σε

αυτά της 28ης Ιουνίου 1940, ενώ εν ευθέτω χρόνω θα παραχωρούνταν στη Ρουμανία

το σύνολο ή το μεγαλύτερο μέρος της Β. Τρανσυλβανίας. Το ρουμανικό κράτος

ανέλαβε τη συντήρηση των σοβιετικών στρατευμάτων που θα στάθμευαν στη χώρα

και κλήθηκε να καταβάλει σε είδος προς τη ΣΕ (σε διάστημα έξι ετών) επανορθώσεις

ύψους 600.000.000 δολαρίων. Θα πραγματοποιούνταν συλλήψεις και δίκες

εγκληματιών πολέμου και εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από φασιστικά

στοιχεία. Τέλος, αποφασίστηκε η εγκαθίδρυση Διασυμμαχικής Επιτροπής Ελέγχου.125

Δύο σημαντικά στοιχεία που προκύπτουν από το κείμενο της Ανακωχής

επηρέασαν τις εξελίξεις σχετικά με τη σοβιετική εμπλοκή στα εσωτερικά της

Ρουμανίας. Πρώτον, δεν προσδιορίστηκε η χρονική διάρκεια παραμονής των

σοβιετικών στρατιωτικών δυνάμεων στη χώρα. Δεύτερον, κάθε φορά που

αναφερόταν στο κείμενο ο όρος «Ανώτατη Συμμαχική Διοίκηση», ακολουθούσε σε

παρένθεση ο όρος «Σοβιετική», υποδεικνύοντας τον καταλυτικό ρόλο που θα έπαιζε

μεταπολεμικά η Μόσχα.126

Άλλωστε, η σοβιετική αποκλειστικότητα επί των

ρουμανικών υποθέσεων εθεωρείτο δεδομένη, εξαιτίας της ύπαρξης μόνο σοβιετικών

δυνάμεων στη χώρα.127

Η πρώτη κυβέρνηση Σανατέσκου (23 Αυγούστου-2 Νοεμβρίου 1944) δέχτηκε

την κριτική του PCdR, λόγω της αδυναμίας της να προχωρήσει σε εκκαθάριση του

κρατικού μηχανισμού. Παράλληλα, ενισχυμένο από τη σοβιετική παρουσία, το PCdR

124

Ο Βρετανός και ο Αμερικανός πρέσβης στη Μόσχα Clark-Kerr και Harriman αντίστοιχα, αν και

παρόντες, δε διαδραμάτισαν κανέναν απολύτως ρόλο στις συζητήσεις, Ionescu, στο ίδιο, 90. 125

Convenție de Armistitiu Între Guvernul Român, pe de o parte, și Guvernele Uniunii Sovietice,

Regatului Unit și Statele Unite ale Americii, pe de altă parte[Σύμβαση Ανακωχής Μεταξύ της

Ρουμανικής Κυβέρνησης και της Κυβέρνησης της ΣΕ, του ΗΒ και των ΗΠΑ]. 126

Οι σοβιετικές επιδιώξεις διαφαίνονται και στα γνωστά λόγια που αποδίδει ο Τζίλας στον Στάλιν:

«Αυτός ο πόλεμος δεν είναι σαν τους υπόλοιπους στο παρελθόν: όποιος καταλαμβάνει μια περιοχή

επιβάλλει παράλληλα και το δικό του κοινωνικό σύστημα. Όλοι επιβάλλουν το δικό τους κοινωνικό

σύστημα μέχρι εκεί που μπορεί να φτάσει ο στρατός τους. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς», Norman

Naimark, «The Sovietization of Eastern Europe» στο The Cambridge History of the Cold War, volume

1, Origins, (επιμ. Melvyn P. Leffler and Odd Arne Westad), New York, 2010, 175. 127

Constantiniu, ό.π., 418, Deletant, Gheorghiu-Dej, 55, John Lewis Gaddis, The United States and the

Origins of the Cold War, 1941-1947, New York, 1972, 90-91


46

προσπαθούσε να επιβληθεί πλήρως στην πολιτική σκηνή της χώρας. Μέσα σε αυτό το

πλαίσιο και ως μία προσπάθεια διεύρυνσης της λαϊκής του βάσης εξηγείται η

συγκρότηση στις 26 Σεπτεμβρίου του Εθνικού Δημοκρατικού Μετώπου (Frontul

Național Democrat, FND), μια σύμπραξη του PCdR με το PSDR και άλλα κόμματα,

με βασικό αίτημα την εγκαθίδρυση στη χώρα πραγματικά δημοκρατικής

κυβέρνησης.128

Η παραίτηση των Πατρασκάνου και Πετρέσκου από την κυβέρνηση

οδήγησαν στην πτώση της και τη συγκρότηση νέας, πάλι από τον Σανατέσκου (5

Νοεμβρίου 1944).129

Στη νέα κυβέρνηση ο Πατρασκάνου διατήρησε το Υπουργείο Δικαιοσύνης, ο

Γκεοργκίου-Ντεζ ανέλαβε το Μεταφορών και ο Πέτρου Γκρόζα (ηγέτης του FP)

ανέλαβε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης (το Υπουργείο Πολέμου δόθηκε στον

στρατηγό Κονσταντίν Βασιλίου-Ρασκάνου, πρόσωπο εμπιστοσύνης του PCdR και

των Σοβιετικών). Σημαντικό ρόλο στη συγκρότηση της νέας κυβέρνησης

διαδραμάτισε ο Σοβιετικός πρόεδρος της Διασυμμαχικής Επιτροπής Ελέγχου,

στρατηγός Βινογκράντοφ. Παρά την αλλαγή όμως, τα προβλήματα δεν επιλύθηκαν.

Στις 2 Δεκεμβρίου έπεσε και η δεύτερη κυβέρνηση Σανατέσκου εξαιτίας του θανάτου

διαδηλωτών από πυροβολισμούς κατά τη διάρκεια αντικυβερνητικής διαδήλωσης. Ο

βασιλιάς Μιχαήλ έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Νικολάε Ραντέσκου,

ο οποίος έχαιρε της εμπιστοσύνης των Σοβιετικών και είχε έλθει σε επαφή με μέλη

του PCdR κατά τη φυλάκισή του την περίοδο Αντονέσκου.130

Το PCdR προσπαθούσε συνεχώς να ενισχύσει τη θέση του (στη νέα

κυβέρνηση ο Πατρασκάνου παρέμεινε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, ο Γκεοργκίου-

Ντεζ ανέλαβε το Επικοινωνιών και Δημοσίων Έργων και ο Τζεορτζέσκου ανέλαβε

καθήκοντα υφυπουργού Εσωτερικών, μιας και τη θέση του υπουργού κράτησε ο ίδιος

ο Ραντέσκου).131

Οι ενέργειες του κόμματος καθοδηγούνταν από τη Μόσχα, γεγονός

που αποδεικνύεται από την επίσκεψη των Πάουκερ, Γκεοργκίου-Ντεζ και Αποστόλ

128

Η πλατφόρμα του FND όριζε τα εξής: άνοδο πραγματικά δημοκρατικής κυβέρνησης, αγροτική

μεταρρύθμιση, βελτίωση των συνθηκών ζωής των εργατών, αύξηση μισθών, δικαίωμα

συνδικαλιστικής οργάνωσης, εκκαθάριση δημόσιου τομέα και εκδημοκρατισμό του στρατού,

συμμετοχή στον πόλεμο για να ανακτηθεί η Β. Τρανσυλβανία, εθνικοποίηση τραπεζών και

βιομηχανίας, Constantiniu, στο ίδιο, 419, Ionescu, ό.π., 99. Ως στόχοι του PCdR ορίστηκαν η δράση

εναντίον των PNL και PNȚ, η διάσπαση του PSDR και η δημιουργία οργανώσεων βάσης, Vago,«ό.π.»,

114. 129

Constantiniu, στο ίδιο, 418-420, Crampton, ό.π., 229, Deletant, Gheorghiu-Dej, 56-59, Ionescu, στο

ίδιο, 98-99, Vago,«στο ίδιο», 114-115. 130

Constantiniu, στο ίδιο, 420-421, Crampton, στο ίδιο, 229, Deletant, στο ίδιο, 59-60, Ionescu, στο

ίδιο, 99-100 και 103, Vago, «στο ίδιο», 115-116. 131

Στην ανάδειξη της κυβέρνησης διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο ο Αντρέι Βισίνσκι, υφυπουργός

Εξωτερικών της ΣΕ, Deletant, στο ίδιο, 60.


47

στη σοβιετική πρωτεύουσα και τη συνάντησή τους με τον Στάλιν, από τον οποίο

έλαβαν οδηγίες για την πολιτική που έπρεπε να ακολουθήσουν (Ιανουάριος 1945).

Βασικά αιτήματα ήταν η άνοδος κυβέρνησης του FND, η αγροτική μεταρρύθμιση και

η εθνικοποίηση των τραπεζών. Η άνοδος της κυβέρνησης του FND έπρεπε να

συνδεθεί άρρηκτα στην κοινή γνώμη με την κατακύρωση της Β. Τρανσυλβανίας στη

Ρουμανία, περιοχή που είχε ανακτηθεί ήδη από τον Οκτώβριο του 1944, αλλά δεν

είχε τεθεί ακόμη υπό ρουμανικό έλεγχο υπό το πρόσχημα της απουσίας δημοκρατικής

κυβέρνησης στη χώρα. Τέλος, στο πλαίσιο προσεταιρισμού ισχυρών οικονομικών

παραγόντων της χώρας,132

θεωρήθηκε σημαντική και η συνεργασία με τον Γκεοργκέ

Ταταρέσκου.133

Πέραν αυτών όμως, στη Μόσχα συζητήθηκε και ένα ακόμα μείζονος

σημασίας ζήτημα, η ανάδειξη νέου ΓΓ του PCdR. Λύση στο ζήτημα έδωσε ο ίδιος ο

Στάλιν προκρίνοντας στη θέση αυτή τον Γκεοργκίου-Ντεζ. Ο Μολότοφ εξέφρασε

αντιρρήσεις θεωρώντας την Πάουκερ ως καταλληλότερη για τη θέση. Ο Στάλιν

αντιπαρέβαλε την αστική και εβραϊκή καταγωγή της ως μειονέκτημα, εν αντιθέσει με

τον Ρουμάνο στη καταγωγή εργάτη και απεργό του 1933 Γκεοργκίου-Ντεζ,

θεωρώντας τα στοιχεία αυτά ως καταλληλότερα για την επικράτηση του, όχι τόσο

στο κόμμα όσο στη κοινή γνώμη της Ρουμανίας.134

Ωστόσο, τουλάχιστον για την ώρα

η πραγματική εξουσία βρισκόταν στα χέρια των Πάουκερ-Λούκα-Μποντναράς.135

Μετά την επιστροφή της αντιπροσωπείας του από τη Μόσχα, το PCdR έθεσε

σε εφαρμογή την πολιτική του, διακηρύσσοντας το αίτημα ανόδου κυβέρνησης του

FND και συνδυάζοντάς το με την υπόθεση της Τρανσυλβανίας. Όπως ήταν φυσικό, η

στάση αυτή έφερε το FND σε αντιπαράθεση με τον Ραντέσκου. Ένα ακόμη σημείο

τριβής ήταν οι «Πατριωτικές Φρουρές» (Gărzile Patriotice), ένοπλες ομάδες εργατών

132

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ ανέλαβε την προσέγγιση του Ταταρέσκου, θεωρώντας επιτυχία την

προσχώρησή του στο FND, και εξαιτίας της ευρείας εκλογικής βάσης που θα προσέγγιζε, και λόγω του

πολιτικού πλήγματος που θα επέφερε στον Μανίου, τον ισχυρότερο κατά τα φαινόμενα πολιτικό

αντίπαλο του PCdR. Ο Λούκα συνεπικουρούσε συμπληρώνοντας και τα οικονομικά οφέλη μιας

τέτοιας προσχώρησης, ενώ άλλοι, όπως ο Λόθαρ Ραντατσεάνου, διατηρούσαν επιφυλάξεις, λόγω της

στάσης που είχε επιδείξει ο Ταταρέσκου προπολεμικά απέναντι στη GdF, Deletant, στο ίδιο, 62-63. 133

Constantiniu, ό.π., 420-422 και 424-425, Crampton, ό.π., 229, Cviic, ό.π., 25, Vago,«ό.π.», 115. 134

Η πολιτική υπεράσπισης της ΣΕ (μέσω της ανάδειξης πιστών κυβερνήσεων στην Αν. Ευρώπη),

όπως και η εθνική ρητορική που υιοθέτησε ο Στάλιν ιδίως στα χρόνια του πολέμου, συμβάλουν στην

καλύτερη κατανόηση της προώθησης ενός εθνικά Ρουμάνου στην ηγεσία του PCdR, Lucaks, ό.π., 121-

128, Vladimir O. Pechatnov, «The Soviet Union and the World, 1944-1953», στο The Cambridge

History of the Cold War, volume 1, Origins, (επιμ. Melvyn P. Leffler and Odd Arne Westad), New

York, 2010, 92 και 102. Επίσης, και η ίδια η Πάουκερ πρόκρινε τον Γκεοργκίου-Ντεζ είτε έχοντας

επίγνωση της κατάστασης είτε αποδεχόμενη πιστά την άποψη της σοβιετικής ηγεσίας, Deletant,

Gheorghiu-Dej, 161-162, Tismaneanu, ό.π., 121. 135

Constantiniu, ό.π., 424-425, Deletant, στο ίδιο, 164-165, Tismaneanu, στο ίδιο, 121.


48

που είχαν ιδρυθεί από το PCdR με στόχο την εκκαθάριση της χώρας από φασιστικά

στοιχεία, καθώς και την προώθηση της πολιτική του κόμματος με δυναμικό τρόπο. Ο

Ραντέσκου ζήτησε τη διάλυσή τους στα μέσα Ιανουαρίου, όμως τόσο ο Τζεορτζέσκου

όσο και ο Μποντναράς (ο οποίος είχε αναλάβει τη διοίκησή τους) τον αγνόησαν. Μία

διεθνής εξέλιξη όμως θα επηρεάσει καταλυτικά τη ροή των γεγονότων.136

Η συνάντηση Churchill, Roosevelt και Στάλιν στη Γιάλτα (4-11 Φεβρουαρίου

1945) πιθανόν να αναπτέρωσε τις ελπίδες του ρουμανικού αστικού πολιτικού

κόσμου. Οι φιλελεύθερες διακηρύξεις της Γιάλτας θεωρήθηκε πως θα παρείχαν στο

ρουμανικό λαό τη δυνατότητα να εκφραστεί ελεύθερα διά των εκλογών και να θέσει

τέλος στη πορεία του PCdR προς την εξουσία. Επί της ουσίας όμως, ΗΠΑ και ΗΒ

είχαν εγκαταλείψει τον αστικό πολιτικό κόσμο της Ρουμανίας. Από την άλλη, ο

τρόπος με τον οποίο η ΣΕ διά του Βισίνσκι (και της ένοπλης σοβιετικής παρουσίας)

θα παρενέβαινε στην πολιτική ζωή της χώρας, θα διαψεύσει τις όποιες ελπίδες

διατηρούσαν οι Μανίου και Μπρατιάνου.137

Η ρήξη Ραντέσκου-κομμουνιστών ήταν πλέον δεδομένη. Στις 24

Φεβρουαρίου 1945 κατά τη διάρκεια αντικυβερνητικών διαδηλώσεων πυροβολισμοί

προκάλεσαν το θάνατο διαδηλωτών, με την ευθύνη της πράξης να επιρρίπτεται στον

Ραντέσκου. Ο ίδιος, εκτός εαυτού, επιτέθηκε φραστικά δια ραδιοφώνου στους

Πάουκερ και Λούκα. Η έκρυθμη κατάσταση που προκλήθηκε επιλύθηκε μόνο με τη

παρέμβαση του Βισίνσκι. Φτάνοντας στο Βουκουρέστι στις 27 Φεβρουαρίου,

απαίτησε από το βασιλιά την αντικατάσταση της κυβέρνησης Ραντέσκου με μία του

FND υπό τον Γκρόζα. Παρά την αρχική αντίδρασή του, ο βασιλιάς υποχώρησε

(επικαλούμενος το δικαίωμά του για ανεξάρτητη διαχείριση των εσωτερικών του

κράτους). Στις 6 Μαρτίου 1945 ορκίστηκε η κυβέρνηση Γκρόζα (στις 9 Μαρτίου,

τρεις μόλις μέρες μετά την άνοδο της κυβέρνησης του FND, επεστράφη στη

Ρουμανία η Β. Τρανσυλβανία).138

Σημαντικό ρόλο στην υποχώρηση του βασιλιά

έπαιξαν η παθητική στάση Αμερικανών και Βρετανών, καθώς και ενέργειες των

136

Deletant, στο ίδιο, 57, 62 και 114, Ionescu, ό.π., 103, Vago,«ό.π.», 116-117. 137

Constantiniu, ό.π., 426-427, Deletant, στο ίδιο, 64-65, Fenby, ό.π., 491, Ionescu, στο ίδιο, 104-105,

Loth, ό.π., 75-76, Naimark, «ό.π.», 179, Vago,«στο ίδιο», 119-120. 138

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ δήλωσε χαρακτηριστικά τον Οκτώβριο του 1945: «Η 6η Μαρτίου αποτελεί τη

διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε δύο περιόδους. Από τη μία, την περίοδο της γρήγορης ανάπτυξης

του κόμματός μας εξερχόμενου από την παρανομία, της ανάπτυξης της επιρροής του προς τις μάζες,

την περίοδο της ανάπτυξης και συγκέντρωσης των δημοκρατικών δυνάμεων εναντίον των «ιστορικών»

αντιδραστικών κομμάτων και των ενεργειών τους για την επανόρθωση της δικτατορίας. Από την άλλη,

την περίοδο διακυβέρνησης από τις δημοκρατικές δυνάμεις, της εδραίωσης του δημοκρατικού

καθεστώτος και της ανοικοδόμησης της χώρας», Gheorghiu-Dej, Articole, 1945-1950, 27.


49

Σοβιετικών που αφόπλισαν τον βασιλιά από την όποια προσπάθεια δυναμικής

αντίστασης στο σοβιετικό αίτημα.139

Ο τρόπος παρέμβασης των Σοβιετικών σχετίζεται με τη γενικότερη πολιτική

τους. Όσο ακόμη διαρκούσε ο πόλεμος, επιθυμούσαν την ύπαρξη φιλικών

κυβερνήσεων στα μετόπισθεν. Μεταπολεμικά η επιβολή του δικού τους κοινωνικού

συστήματος στις χώρες τις Αν. Ευρώπης (χώρο ζωτικής σημασίας) αποτελούσε

άμεση προτεραιότητα. Η ΣΕ είχε να επουλώσει τεράστιες πληγές και να αναλάβει τα

σκήπτρα της ως νεοαναδυθείσα υπερδύναμη. Η σημασία της Ρουμανίας ενισχυόταν

επιπρόσθετα εξαιτίας της άμεσης γειτνίασης. Το ίδιο ωμά άλλωστε επενέβαιναν και

οι Δυτικές δυνάμεις στα εσωτερικά άλλων κρατών, με χαρακτηριστικότερο

παράδειγμα τη βρετανική επέμβαση στα Δεκεμβριανά της Αθήνας.140

Εντός του PCdR ανέκυψαν διαφορετικές απόψεις σχετικά με τη σύνθεση της

νέας κυβέρνησης. Οι Πάουκερ και Λούκα τάσσονταν υπέρ της συμμετοχής της

επίσημης ηγεσίας των PNȚ και PNL, στοχεύοντας στην απόκτηση διευρυμένης

λαϊκής βάσης. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ όμως επιθυμούσε συνεργασία με τους

Αλεξαντρέσκου και Ταταρέσκου από τον χώρο των Εθνικοαγροτικών και

Εθνικοφιλελεύθερων αντίστοιχα (οι οποίοι είχαν εκφράσει ήδη τη θέλησή τους να

συμμετάσχουν στο κυβερνητικό σχήμα). Ο Γκεοργκίου-Ντεζ αναγνώριζε τα

πλεονεκτήματα της ευρείας βάσης που θα αποκτούσε η κυβέρνηση, δεν επιθυμούσε

όμως συνεργασία με τους ιστορικούς ηγέτες των αστικών κομμάτων.141

Τελικώς

επικράτησε η άποψή του Γκεορκίου-Ντεζ. Μέλη του FND ανέλαβαν δεκατέσσερα

από τα συνολικά δεκαοκτώ υπουργεία της κυβέρνησης Γκρόζα, ενώ ο Γκεόργκε

Ταταρέσκου ανέλαβε Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Εξωτερικών. Αν

και ισχνή, η παρουσία τεσάρων ατόμων του αστικού πολιτικού κόσμου στην

κυβέρνηση προσέδιδε την εικόνα μιας κυβέρνησης συνεργασίας στο πνεύμα του

πάλαι ποτέ BND.142

139

Constantiniu, ό.π., 426-427 και 431, Crampton, ό.π., 229-230, Deletant, Gheorghiu-Dej, 67-68,

Gaddis, ό.π., 171, Ionescu, ό.π., 106 και 110, Naimark, «ό.π.», 179-180, Vago,«ό.π.», 118-121. 140

Constantiniu, στο ίδιο, 428, Loth, ό.π., 82-83, Naimark, «στο ίδιο», 177, Pechatnov, «ό.π.», 90-92

και 97-98, Goeffrey Roberts, The Soviet Union in World Politics, Coexistence, Revolution and Cold

War, 1945-1991, New York, 1999, 16-21. 141

Λίγους μήνες αργότερα, στην Εθνική Συνδιάσκεψη του PCdR, ο Γκεοργκίου-Ντεζ δεν έχανε

ευκαιρία να στιγματίζει την επίσημη ηγεσία του PNȚ και PNL για τη στάση που τηρούσε κατά τη

δεκαετία του 1930, αλλά και για τη στάση της προς το καθεστώς Αντονέσκου και τη Σιδηρά Φρουρά,

κατηγορώντας τους παράλληλα για ανειλικρίνεια κατά τη συγκρότηση του BND, Gheorghiu-Dej,

Articole, 1945-1950, 15-17 και 21-25. 142

Constantiniu, ό.π., 429-430, Deletant, Gheorghiu-Dej, 70-72, Ionescu, ό.π., 109, Naimark, «ό.π.»,

184, Vago,«ό.π.», 117 και 121.


50

Η άνοδος της νέας κυβέρνησης και ο έλεγχος των υπουργείων Εσωτερικών

και Δικαιοσύνης από μέλη του PCdR ενίσχυσαν τη θέση του κόμματος στο ζήτημα

της εκκαθάρισης. Πλέον, το PCdR διά του FND ήταν σε θέση να προχωρήσει

απερίσπαστο στο έργο αυτό, όπερ και εγένετο. Εδώ ακριβώς όμως τίθεται ένα μεγάλο

ερώτημα: οι ενέργειες που έγιναν κινήθηκαν αποκλειστικά και μόνο εναντίον ατόμων

που συνεργάστηκαν με τα στρατιωτικά και φασιστικά καθεστώτα των προηγούμενων

ετών ή μήπως και εναντίον πολιτικών αντιπάλων του PCdR, το οποίο πλέον από θέση

ισχύος μπορούσε να τους πλήξει στην προσπάθεια απόλυτης επικράτησής του;

Σίγουρα δεν πρόκειται για ξεκάθαρο ζήτημα. Είναι ηλίου φαεινότερον πως

στη Ρουμανία υπήρξαν άτομα που συνεργάστηκαν με θέρμη και στήριξαν τα

ολοκληρωτικά και φασιστικά καθεστώτα του παρελθόντος ή συνεργάστηκαν με τις

γερμανικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του πολέμου και τα οποία τώρα καλούνταν να

γνωρίσουν τη νέμεση. Πολλοί εξ αυτών ήταν πολιτικοί αντίπαλοι του PCdR. Το

ζήτημα είναι κατά πόσο χρησιμοποιήθηκαν αυθαίρετα οι όροι «φασίστας» και

«εγκληματίας πολέμου» ως κατηγορίες εναντίον πολιτικών αντιπάλων των

κομμουνιστών ή εναντίον ατόμων που δε συνεργάστηκαν μαζί τους. Με άλλα λόγια,

οι διώξεις που οδήγησαν στην τελική διάλυση των PNȚ και PNL έγιναν λόγω της

φασιστικής δράσης μελών αυτών των κομμάτων ή για λόγους πολιτικής επικράτησης

του PCdR;

Πάντα θα υπάρχουν απόψεις που θα υποστηρίζουν πως το PCdR

εκμεταλλεύτηκε την ισχύ του και με μακιαβελικό τρόπο επιβλήθηκε επί των

πολιτικών του αντιπάλων. Στον αντίποδα πάντα θα υπάρχουν απόψεις που θα

θεωρούν ως ασυμβίβαστη τη συμπεριφορά αυτή για ένα κόμμα της Αριστεράς και

πως οι κατηγορίες εναντίον ατόμων απαγγέλθηκαν δίκαια και εξαιτίας της δράσης

τους και μόνο. Το πρόβλημα είναι μεγάλο και δυσεπίλυτο και κατά τη γνώμη μου η

αλήθεια βρίσκεται κάπου ανάμεσα. Όπως ανέλυσα στο πρώτο κεφάλαιο, η ρουμανική

κοινωνία είχε αδιαμφισβήτητα ροπή προς την υποστήριξη φασιστικών και

ακροδεξιών καθεστώτων, με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος της να βρεθεί, ενσυνείδητα ή

μη, αναμεμειγμένο σε αυτά. Παράλληλα, η απάθεια μέρους των πολιτικών κομμάτων

απέναντι στις ακροδεξιές τάσεις του ρουμανικού πολιτικού κόσμου μπορεί να

θεωρηθεί εξυπηρέτηση συμφερόντων, με αποτέλεσμα οι κατηγορίες για συνεργασία

να βρίσκουν βάση. Η μετέπειτα αντικυβερνητική δράση του αστικού πολιτικού

κόσμου (όπως θα δούμε παρακάτω) αποτέλεσε έναν ακόμα λόγο δίωξης. Ποιος όμως

μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός πως ένα οποιοδήποτε κόμμα (εν προκειμένω το


51

PCdR) που ανέρχεται στην εξουσία ή που προσπαθεί να ανέλθει υπό τέτοιες

συνθήκες δε λαμβάνει υπ' όψιν του, τόσο τα πολιτικά του συμφέροντα όσο και τις

πολιτικές του επιδιώξεις, ώστε να επιτύχει την εφαρμογή των πολιτικών του

οραμάτων; Άραγε στην προκειμένη περίπτωση ο σκοπός αγιάζει τα μέσα; Το

ερώτημα είναι μεγάλο και εδώ μπορεί να τεθεί μόνο ως προβληματισμός.

Από τις πρώτες ενέργειες της νέας κυβέρνησης ξεχωρίζουν δύο σημαντικές

εξελίξεις στον οικονομικό τομέα. Στις 23 Μαρτίου 1945 πραγματοποιήθηκε η

εκτενέστερη στη Ρουμανία αγροτική μεταρρύθμιση μετά από αυτή του 1921. Η

κίνηση αυτή έγινε περισσότερο με στόχο τον προσεταιρισμό μέρους του αγροτικού

κόσμου που θα επωφελούνταν από την αναδιανομή της γης. Η γη που διανεμήθηκε

ανήκε σε εγκληματίες πολέμου και συνεργάτες των Γερμανών. Επιπρόσθετα,

ορίστηκε ως ανώτατο όριο κατοχής γης τα 50 εκτάρια, με αποτέλεσμα να αποσπαστεί

η διαφορά από ιδιοκτήτες κτημάτων άνω των 50 εκταρίων. Η κίνηση εξαιτίας των

γενικότερων συνθηκών που επικρατούσαν στη χώρα δεν ευνόησε την οικονομική

ανάπτυξη. Απεδείχθη δε πρόσκαιρη, δεδομένου πως λίγο καιρό μετά ακολούθησε η

έναρξη της διαδικασίας κολεκτιβοποίησης της αγροτικής παραγωγής.143

Δεύτερη εξαιρετικά σημαντική εξέλιξη ήταν η υπογραφή οικονομικής

συμφωνίας με τη ΣΕ στις 8 Μαΐου 1945. Αποτέλεσμα των συμφωνηθέντων ήταν η

σύσταση των Σοβρόμ, μεικτών σοβιετορουμανικών εταιριών, οι οποίες έλεγχαν τους

κρίσιμους τομείς της ρουμανικής οικονομίας (πετρέλαιο, ξυλεία, φυσικό αέριο,

χημικά προϊόντα, ουράνιο κα). Αν και μέρος της συμφωνίας ήταν η επί ίσοις όροις

παρουσία Ρουμάνων και Σοβιετικών στη διαχείριση και στη λήψη των αποφάσεων,

ουσιαστικά οι δεύτεροι είχαν το πάνω χέρι, με τα οφέλη αυτών των εταιριών να

επωφελούν κυρίως τη Μόσχα. Τα Σοβρόμ, απαλλαγμένα από τη φορολογία και με τα

παραγόμενα προϊόντα να εξάγονται απευθείας στη ΣΕ, έγιναν ουσιαστικά ένας

τρόπος άμεσου ελέγχου της ρουμανικής οικονομίας από τους Σοβιετικούς.144

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ τον Οκτώβριο του 1945 υπερτόνισε τη σημασία που είχε

η υπογραφή οικονομικής συμφωνίας με τη ΣΕ και με άλλες χώρες της Αν. Ευρώπης,

εκθειάζοντας ταυτόχρονα τις πολιτικές εξελίξεις που τελούνταν στις χώρες αυτές.

Ανέφερε επίσης πως η αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με τη ΣΕ και η

επίλυση των συνοριακών διαφορών με άλλες χώρες (Βουλγαρία, Ουγγαρία), χώρες

143

Constantiniu, στο ίδιο, 432, Crampton, ό.π., 230, Ionescu, στο ίδιο, 110-112, Tismaneanu, ό.π., 108,

Vago, «στο ίδιο», 121-122. 144

Ionescu, στο ίδιο, 112-113, Vago, «στο ίδιο», 126.


52

με κοινούς πλέον πολιτικούς προσανατολισμούς με τη Ρουμανία, αποτελούν

εξαιρετικά θετικές εξελίξεις. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ δήλωσε χαρακτηριστικά: «στην

πολιτική ιστορία της χώρας μας καμία κυβέρνηση δε μπόρεσε να καταγράψει

παρόμοια αποτελέσματα».145

Τον Μάιο του 1945 πραγματοποιήθηκε στο Βουκουρέστι η δίκη του Ιόν

Αντονέσκου. Οι κατηγορίες που τον βάρυναν σχετίζονταν με ενέργειές του εναντίον

των Εβραίων, με εκτελέσεις και εκτοπισμούς Σοβιετικών, αντιφρονούντων και

μειονοτικών ομάδων, με τη ρουμανική κατοχή της Υπερδνειστερίας και άλλες. Στις

17 Μαΐου ο Αντονέσκου και άλλοι έξι από τους συνολικά δεκαεπτά

συγκατηγορούμενούς του καταδικάστηκαν στην εσχάτη των ποινών. Την 1η Ιουνίου

1945 ο Ιόν Αντονέσκου εκτελέστηκε στις φυλακές της Ζίλαβα.146

Μετά το τέλος του πολέμου στην Ευρώπη (8 Μαΐου 1945) οι Στάλιν, Truman

και Churchill (τον οποίο διαδέχτηκε ο Attlee, μετά το εκλογικό αποτέλεσμα της 26ης

Ιουλίου) συναντήθηκαν στο Πότσνταμ της Γερμανίας (17 Ιουλίου-2 Αυγούστου

1945). Εκεί οι ΗΠΑ ιδίως εξέφρασαν μεταξύ άλλων τον σκεπτικισμό τους σχετικά με

την απήχηση της ρουμανικής κυβέρνησης και αναφέρθηκαν στο ζήτημα της ανάγκης

διεξαγωγής εκλογών σε καθεστώς πραγματικής ελευθερίας. Ανταλλάσσοντας μεταξύ

τους υπαινιγμούς περισσότερο και όχι κατηγορίες σχετικά με τον τρόπο που

επενέβαιναν αμφότεροι σε διάφορες χώρες (Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Ιταλία),

αναφορικά με τη Ρουμανία, ΗΠΑ και ΗΒ δήλωσαν πως θα αναγνώριζαν μία

κυβέρνηση με δεδομένη την υποστήριξη της πλειοψηφίας του ρουμανικού λαού.147

Εκμεταλλευόμενος αυτή την εξέλιξη ο βασιλιάς Μιχαήλ ζήτησε στις 21

Αυγούστου 1945 την παραίτηση της κυβέρνησής Γκρόζα ελλείψει λαϊκής βάσης. Ο

τελευταίος, έχοντας εξασφαλίσει τη σοβιετική στήριξη, αρνήθηκε και ο βασιλιάς

προέβη σε αυτό που ονομάστηκε «βασιλική απεργία» (greva regală): αποσύρθηκε στα

ανάκτορα και αρνούνταν να υπογράψει οποιαδήποτε υπουργική ή κυβερνητική

απόφαση, παραλύοντας το κυβερνητικό έργο. Στη συνάντηση των υπουργών

Εξωτερικών των Τριών Δυνάμεων στη Μόσχα (11 Σεπτεμβρίου-3 Οκτωβρίου 1945)

οι Byrnes και Bevin (υπουργοί Εξωτερικών των ΗΠΑ και ΗΒ αντίστοιχα)

διακήρυξαν στον Μολότοφ πως δεν πρόκειται να αναγνωρίσουν την υπάρχουσα

ρουμανική κυβέρνηση. Οφείλω βέβαια να αναφέρω πως η στάση της Δύσης (ιδίως

145

Gheorghiu-Dej, Articole, 1945-1950, 29. 146

Deletant, Gheorghiu-Dej, 244 και 247-259, Ionescu, ό.π., 113-114. 147

Constantiniu, ό.π., 435, Deletant, στο ίδιο, 76, Fenby, ό.π., 509, 520 και 526-527, Ionescu, στο ίδιο,

115, Pechatnov, «ό.π.», 96-97, Vago,«ό.π.», 121-122.


53

των ΗΠΑ) ήταν περισσότερο κίνηση εντυπωσιασμού. Δεδομένης της σημασίας

άλλων ζητημάτων (πολωνικό ή γερμανικό) η υπεράσπιση της δημοκρατίας στη

Ρουμανία γινόταν περισσότερο για λόγους ιδεολογικούς ή ηθικούς.148

Η έλλειψη

δυναμικότητας στην όλη κίνηση διαφαίνεται και στον τρόπο με τον οποίο επιλύθηκε

η κρίση.149

Μέσα σε αυτό το κλίμα πραγματοποιήθηκε η Εθνική Συνδιάσκεψη του PCdR

(16-21 Οκτωβρίου 1945). Κατά τις εργασίες της το Κομμουνιστικό Κόμμα Ρουμανίας

(Partidul Comunist din România) μετονομάστηκε σε «Ρουμανικό Κομμουνιστικό

Κόμμα» (Partidul Comunist Român, PCR), προσδίδοντας έναν εθνικό χαρακτήρα. Ο

Γκεοργκίου-Ντεζ εξελέγη επίσημα ΓΓ και μαζί με τους Τζεορτζέσκου, Πάουκερ και

Λούκα στελέχωναν τη Γραμματεία της ΚΕ.150

Ένα από τα εντυπωσιακότερα στοιχεία

που ανακοινώθηκε ήταν η αύξηση των μελών του κόμματος σε 800.000. Ο αριθμός

είναι τρομακτικός, αν αναλογιστεί κανείς πως τον Αύγουστο του 1944 το κόμμα είχε

περίπου 1000 μέλη. Παράλληλα, εγείρει πολλά ερωτηματικά σχετικά με την ποιότητα

των μελών, τα κίνητρα που τα ώθησαν ή τα ανάγκασαν να εισέλθουν και την

πολιτική που ακολούθησε το PCR σχετικά με την εγγραφή νέων μελών (υπεύθυνοι

για τις εγγραφές ήταν οι Πάουκερ και Κονσταντινέσκου).151

Στην αναφορά της ΚΕ του PCR που ανακοίνωσε ο Γκεοργκίου-Ντεζ,

σημαντική θέση κατείχαν οι αναφορές στη ρουμανική οικονομία. Κάνοντας μία

σχετικά σύντομη αναδρομή της οικονομικής κατάστασης της χώρας κατά την περίοδο

1940-1945, υποστήριξε πως μόνο μετά την άνοδο της κυβέρνηση Γκρόζα

πραγματοποιήθηκαν τα πρώτα βήματα οικονομικής ανόρθωσης της χώρας,

εξαπολύοντας κατηγορίες προς τις κυβερνήσεις Σανατέσκου και Ραντέσκου, αλλά και

προς τα ιστορικά κόμματα. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ έθεσε την ανάγκη εκβιομηχάνισης

148

Και οι Βρετανοί είχαν αποδεχτεί την υπάρχουσα κατάσταση. Ενδεικτικά αναφέρω πως στις 17

Σεπτεμβρίου 1945 ενημέρωσαν τη σοβιετική πλευρά πως στη μελλοντική συνθήκη ειρήνης οι ίδιοι θα

προτείνουν τη συνέχιση της παραμονής των σοβιετικών στρατευμάτων στη Ρουμανία και μετά την

υπογραφή της συνθήκης. Το πρόσχημα της παράτασης της παραμονής τους θα ήταν η διατήρηση των

γραμμών επικοινωνίας με τα σοβιετικά στρατεύματα που θα στάθμευαν στην Αυστρία. Η κίνηση αυτή

πιθανόν να έγινε βάσει της λογικής του δούναι και λαβείν και των βρετανικών συμφερόντων στην

Ελλάδα, Constantiniu, στο ίδιο, 435-436. 149

Constantiniu, στο ίδιο, 435-436, Deletant, Gheorghiu-Dej, 76, Gaddis, ό.π., 263, Ionescu, ό.π., 116,

Vago,«ό.π.», 121. 150

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ ανέλαβε σε κομματικό επίπεδο την πολιτική εκπαίδευση και οργάνωση, η

Πάουκερ την ενδοκυβερνητική κομμουνιστική δραστηριότητα και οικονομικής και διοικητικής φύσης

θέματα, ο Λούκα τις οργανώσεις γυναικών, νεολαίας και μειονοτήτων και ο Τζεορτζέσκου το Ενιαίο

Μέτωπο Εργατών, Tismaneanu, ό.π., 121. 151

Constantiniu, ό.π., 437, Florica Dobre, Membrii C.C. al P.C.R. 1945-1989, Dicționar [Μέλη της

Κεντρικής Επιτροπής του Ρουμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος 1945-1989, Λεξικό], București, 2004,

150, 175, 287, 291, 365, 453, 456 και 606, Ionescu, ό.π., 117-120.


54

της χώρας ως βάση της γενικότερης οικονομικής προόδου. Ιδιαίτερη σημασία

επέδειξε στην ανάγκη ανάπτυξης της βαριάς, μεταλλουργικής βιομηχανίας και την

ηλεκτροδότηση της χώρας.152

Κατά τον ίδιο, η βιομηχανική παραγωγή έπρεπε να

προσανατολιστεί στους τομείς της μεταλλουργίας και των ορυχείων, των

πετρελαιοειδών, της παραγωγής κατασκευαστικών υλικών και των τροφίμων.153

Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του ο Γκεοργκίου-Ντεζ αναφέρθηκε σε

ορισμένες απόψεις, σύμφωνα με τις οποίες θεωρείται ορθότερο η Ρουμανία να

παραμείνει μία αγροτική χώρα προσανατολισμένη στην παραγωγή δημητριακών.

«Εναντίον αυτών των αντιδραστικών θεωρητικών, οι οποίοι επιδιώκουν να

μετατρέψουν τη χώρα μας σε παράρτημα των μεγάλων βιομηχανικών κρατών, εμείς,

οι μαρξιστές, οι κομμουνιστές, εναντιωνόμασταν ανέκαθεν, θεωρώντας πως η

πρόοδος της χώρας μας είναι σε άμεση και αδιάρρηκτη συνάρτηση με την πρόοδο της

εκβιομηχάνισης της χώρας και πως από τη βιομηχανική ισχύ της χώρας μας

εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η ίδια η κρατική μας ανεξαρτησία»,154

σημειώνει ο

Γκεοργκίου-Ντεζ. Η θέση του αυτή παρέμεινε σε ισχύ καθ' όλη την περίοδο

διακυβέρνησής του, ενώ για την υπεράσπισή της δε δίστασε να έρθει σε σύγκρουση

ακόμα και με τη Μόσχα.155

Σχετικά με την αγροτική οικονομία ο Γκεοργκίου-Ντεζ έθεσε ως άμεση

ανάγκη την αγροτική μεταρρύθμιση, τη μηχανοποίηση και τη βελτίωση των μέσων

παραγωγής, όπως και το ζήτημα της συνεργασίας του PCR με τους αγρότες. Τόνισε

την ανάγκη ανάπτυξης και άλλων τομέων της οικονομίας (πχ εξωτερικό εμπόριο),

ενώ σημαντική θέση κατείχε η βελτίωση και αναδιάρθρωση των συστημάτων υγείας

και εκπαίδευσης. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ έκλεισε την ομιλία του απαριθμώντας τους

άξονες της πολιτικής που έπρεπε να εφαρμοστεί και τις ευθύνες του PCR στα

εσωκομματικά του ζητήματα.156

Η συνεχιζόμενη απεργία του βασιλιά άρχισε να προκαλεί προβλήματα. Στις 8

Νοεμβρίου 1945 πραγματοποιήθηκε στο Βουκουρέστι εντυπωσιακή διαδήλωση υπέρ

152

Η σημασία που επιδεικνύει στη μεταλλουργική βιομηχανία τον Οκτώβριο του 1945 προκαλεί

εντύπωση σε σύγκριση με τις πανομοιότυπες εξαγγελίες του στο Συνέδριο του 1960. Βασική θέση είχε

η εξαγγελία για την ανάγκη κατασκευής βιομηχανικής μονάδας παραγωγής χάλυβα στο Γκαλάτσι,

γεγονός που θα αναφερθεί στο τρίτο κεφάλαιο. Η συνέπεια του Γκεοργκίου-Ντεζ υποδεικνύει την

ύπαρξη μιας συγκεκριμένης πολιτικής τουλάχιστον στον οικονομικό τομέα, έναν από τους

βασικότερους για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στη Ρουμανία. 153

Gheorghiu-Dej, Articole, 1945-1950, 32-65. 154

Gheorghiu-Dej, στο ίδιο, 54. 155

Gheorghiu-Dej, στο ίδιο, 53-54. 156

Gheorghiu-Dej, στο ίδιο, 65-72.


55

του βασιλιά Μιχαήλ (επ' αφορμή της ονομαστικής του εορτής). Κατά τη διάρκειά της,

οχήματα με πράκτορες της κυβέρνησης έκαναν την εμφάνισή τους. Το πλήθος

αντέδρασε και έκαψε τα οχήματα, ενώ ως απάντηση η κυβέρνηση έστειλε το σώμα

«Τούντορ Βλαντιμιρέσκου» για την καταστολή των ταραχών. Ως αποτέλεσμα, είχαμε

θανάτους και τραυματισμούς διαδηλωτών, ενώ ακολούθησε ένα νέο κύμα

συλλήψεων αντιφρονούντων και μελών των ιστορικών κομμάτων.157

Οι υπουργοί Εξωτερικών ΣΕ, ΗΠΑ και ΗΒ σε νέα συνάντηση που είχαν στη

Μόσχα το Δεκέμβριο του 1945 αποφάσισαν πως η καλύτερη λύση για την επιστροφή

της πολιτικής ομαλότητας στη Ρουμανία ήταν η διεύρυνση του υπάρχοντος

κυβερνητικού σχήματος με μέλη των PNL και PNȚ. Τριμελής επιτροπή των Βισίνκσι,

Harriman και Clark-Kerr έφθασε στο Βουκουρέστι στις 31 Δεκεμβρίου 1945,

συναντήθηκε με το βασιλιά και του ανακοίνωσε την απόφαση που είχε ληφθεί. Ο

βασιλιάς αποδέχτηκε τη λύση, τα PNL και PNȚ αποδέχτηκαν τις εγγυήσεις που

δόθηκαν και μετά από συζητήσεις με την κυβέρνηση αποφασίστηκε η είσοδος των

Μιχάιλ Ρομνιτσεάνου από το PNL και Εμίλ Χατσιεγκάνου από το PNȚ ως υπουργών

άνευ χαρτοφυλακίου.158

Η λύση αυτή θεωρητικά έδινε στην κυβέρνηση ευρύτερη λαϊκή βάση και

εγγυάτο την ασφαλή και δημοκρατική διεξαγωγή εκλογών, μιας και στην κυβέρνηση

εκπροσωπούνταν όλες οι ισχυρές δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας. Ουσιαστικά

όμως, η κατάσταση δεν άλλαξε. Τα βασικά υπουργεία ελέγχονταν από μέλη του

FND, το οποίο είχε την απόλυτη πλειοψηφία στο υπουργικό συμβούλιο. Επρόκειτο

ουσιαστικά για μία λύση-παρωδία, η οποία υποδηλώνει σαφέστατα πως η ΣΕ είχε το

πάνω χέρι στη διαχείριση των εσωτερικών της Ρουμανίας διά του PCR, και πως οι

«μάχες» που έδιναν ΗΠΑ και ΗΒ προς υπεράσπιση του αστικού πολιτικού κόσμου

της Ρουμανίας γίνονταν περισσότερο για λόγους ικανοποίησης της κοινής γνώμης

των χωρών τους, παρά επί της ουσίας.

Στόχος της νέας κυβέρνησης και δέσμευση του Γκρόζα προς τη Δύση ήταν η

διενέργεια εκλογών την άνοιξη του 1946. Οι εκλογές όμως καθυστέρησαν, επειδή το

PCR επιθυμούσε να εξασφαλίσει τη νίκη του πριν τη διεξαγωγή τους. Την ίδια

στιγμή, το κόμμα επωφελήθηκε από τη διάσπαση του PSDR κατά τη διάρκεια

Συνεδρίου του (Μάρτιος 1946). Πολλά μέλη του κόμματος αποχώρησαν, επειδή

157

Ionescu, ό.π., 120. 158

Constantiniu, ό.π., 436-437 και 440, Deletant, Gheorghiu-Dej, 76, Gaddis, ό.π., 280-281, Ionescu,

στο ίδιο, 120-121, Lucaks, ό.π., 119-120, Vago, «ό.π.», 122.


56

διαφωνούσαν με την ένωση του PSDR με το PCR (μεταξύ αυτών αποχώρησε και ο

ηγέτης του κόμματος Τίτελ Πετρέσκου). Στην προλείανση της εκλογικής νίκης του

PCR συνέβαλλαν η εντατικοποίηση των διώξεων μελών και υποστηρικτών των PNȚ

και PNL, η παρεμπόδιση του προεκλογικού τους έργου και η ψήφιση ενός ευνοϊκού

εκλογικού νόμου τον Ιούλιο του 1946.159

Οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν τελικά στις 19 Νοεμβρίου 1946 με

αναμενόμενη τη συντριπτική νίκη του FND. Το Μπλοκ των Δημοκρατικών

Κομμάτων (Blocul Partidelor Democrate, BPD), όπως ονομαζόταν το σχήμα με το

οποίο κατήλθαν επίσημα στις εκλογές τα μέλη του FND, εξασφάλισε 348 από τις 414

έδρες (το PNȚ εξασφάλισε 33 και το PNL μόλις 3). Είναι πέραν πάσης αμφιβολίας

πως τα αποτελέσματα των εκλογών αποτελούν προϊόν παραποίησης. ΗΠΑ και ΗΒ

διαμαρτυρήθηκαν σχετικά με την γνησιότητα των αποτελεσμάτων και του

ανελεύθερου τρόπου διεξαγωγής των εκλογών, διακηρύσσοντας πως δεν τα

αναγνώριζαν.160

Στις 10 Φεβρουαρίου 1947 η Ρουμανία υπέγραψε Συνθήκη Ειρήνης με τους

νικητές του πολέμου. Η Ρουμανία εκπροσωπήθηκε από πολυμελή επιτροπή, ηγέτης

της οποίας ήταν ο Ταταρέσκου. Το PCR εκπροσώπησαν οι Γκεοργκίου-Ντεζ,

Πατρασκάνου κα. Παράλληλα, πλήθος ειδικών επί παντός επιστητού συνέθετε την

αποστολή, προερχόμενο κυρίως από τον αστικό κόσμο της Ρουμανίας. Από εδαφικής

άποψης, επιστράφηκε στη Ρουμανία το σύνολο της Β. Τρανσυλβανίας, ενώ η

Βεσσαραβία και η Β. Μπουκοβίνα παρέμειναν στη ΣΕ και η Ν. Δοβρουτσά στη

Βουλγαρία (χάρτης 5). Διασφαλίστηκαν τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι

συνταγματικές ελευθερίες, ορίστηκε το επιτρεπόμενο μέγεθος των ρουμανικών

στρατιωτικών δυνάμεων, επετράπη η παραμονή σοβιετικών στρατευμάτων στη χώρα

(όσα ήταν απαραίτητα για τη διατήρηση των γραμμών επικοινωνίας με τη σοβιετική

ζώνη στην Αυστρία) και διευθετήθηκαν τα οικονομικά ζητήματα.161

Διαμέσου της υπογραφής της συνθήκης, ΗΠΑ και ΗΒ αναγνώρισαν την

κυβέρνηση Γκρόζα. Με λυμένα τα χέρια, η ρουμανική κυβέρνηση μπορούσε πλέον

να επικρατήσει πλήρως επί των πολιτικών της αντιπάλων.162

Η αφορμή δόθηκε στις

159

Ionescu, στο ίδιο, 123-124, Tismaneanu, ό.π., 91-93, Vago, «στο ίδιο», 122-123. 160

Constantiniu, ό.π., 440-442, Crampton, ό.π., 230, Deletant, Gheorghiu-Dej, 78, Ionescu, στο ίδιο,

123-124, Tismaneanu, στο ίδιο, 92, Vago, «στο ίδιο», 122. 161

Ionescu, στο ίδιο, 126-130. 162

Στα μέσα του 1947 είχε γίνει εμφανές πως η συμμαχία του πολέμου είχε σβήσει. Το Δόγμα

Τρούμαν, το Σχέδιο Μάρσαλ, η ομιλία Ζντάνοφ και η ίδρυση της Κομινφόρμ (Μάρτιος-Σεπτέμβριος

1947) αποτελούν πράξεις της σταδιακής σκλήρυνσης της στάσης ΗΠΑ και ΣΕ. Ο αντίκτυπός τους


57

14 Ιουλίου 1947, όταν μέλη του PNȚ (Μιχαλάκε, Πενέσκου) με έγκριση του Μανίου

επιχείρησαν να διαφύγουν στο εξωτερικό, σκοπεύοντας να επιδοθούν σε

αντικυβερνητική δραστηριότητα. Το «επεισόδιο του Ταμαντάου», όπως ονομάστηκε

από την αεροπορική βάση που επιχείρησαν να διαφύγουν τα μέλη του PNȚ,

προκάλεσε το τελευταίο μεγάλο κύμα διώξεων μελών και υποστηρικτών του άλλοτε

ισχυρού κόμματος.163

Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν και ο ίδιος ο Μανίου, καθώς

και άλλα σημαίνοντα στελέχη. Τον Οκτώβριο του 1947 οι Μανίου και Μιχαλάκε μαζί

με δεκαεπτά ακόμα στελέχη δικάστηκαν για αντικυβερνητική και αντικρατική

δραστηριότητα λαμβάνοντας ποινές κάθειρξης. Ο Μανίου οδηγήθηκε στη φυλακή και

πέθανε το 1952. Οι διώξεις αυτές αποτέλεσαν και την τελευταία πράξη του δράματος

για τον προπολεμικό αστικό κόσμο της Ρουμανίας.164

Η απόλυτη επικράτηση του PCR σημειώθηκε ενώ η Ρουμανία βίωνε τη

μεγαλύτερη οικονομική κρίση της ιστορίας της. Ο πόλεμος και οι συνέπειές του, οι

τεράστιες οικονομικές επανορθώσεις, οι παρεμβάσεις του άπειρου PCR στην

οικονομική ζωή και οι ξηρασίες των ετών 1946 και 1947 είχαν οδηγήσει τη χώρα στο

χείλος της καταστροφής (η Ρουμανία ήταν μία χώρα που δεν είχε βιώσει

καταστροφές εξαιτίας του πολέμου ούτε είχε διαταραχθεί ιδιαίτερα ο κρατικός

μηχανισμός, επομένως δεν μπορεί να εντοπιστεί εκεί ο πυρήνας των οικονομικών

προβλημάτων). Έλλειψη τροφίμων, καλπάζων πληθωρισμός, πτώση της αγροτικής

και βιομηχανικής παραγωγής ήταν μερικοί από τους παράγοντες που ώθησαν την

κυβέρνηση σε υποτίμηση του νομίσματος στις 15 Αυγούστου 1947,165

ώστε να

αντιμετωπιστεί η κατάσταση.166

Η οικονομική, αλλά και η γενικότερη κατάσταση της χώρας είχε προκαλέσει

τη δυσαρέσκεια των στελεχών της κυβέρνησης που προέρχονταν από τον αστικό

χώρο. Τον Ιούνιο του 1947 ο Ταταρέσκου άσκησε ανοιχτά κριτική στην κυβέρνηση

για την οικονομική της πολιτική και για το ζήτημα των συλλήψεων μελών άλλων

κομμάτων. Θέλοντας να επιτύχει απόλυτη επικράτηση και να πατάξει την

στην Αν. Ευρώπη ήταν η οριστική και αποκλειστική επικράτηση αμιγώς κομμουνιστικών

κυβερνήσεων και η «σοβιετοποίηση» της περιοχής, επηρεάζοντας έτσι τις εξελίξεις και στη Ρουμανία,

Pechatnov, «ό.π.», 105, Roberts, ό.π., 22-27. 163

Η κυβέρνηση διέλυσε το PNȚ στις 30 Ιουλίου, Constantiniu, ό.π., 447. Τον Αύγουστο διαλύθηκε

και το PNL, Tismaneanu, ό.π., 94. 164

Constantinescu, στο ίδιο, 447, Crampton, ό.π., 230-231, Deletant, Gheorghiu-Dej, 79-80, Ionescu,

ό.π., 131-136, Naimark, «ό.π.», 186, Tismaneanu, στο ίδιο, 92-93, Vago, «ό.π.», 123-124. 165

Σε προεκλογική ομιλία (26 Μαρτίου 1948) ο Γκεοργκίου-Ντεζ τόνισε πως η νομισματική

μεταρρύθμιση ήταν απαραίτητη για την οικονομική ανάκαμψη της χώρας και του λαού, Gheorghiu-

Dej, Articole, 1945-1950, 152-154. 166

Constantiniu, ό.π., 446, Cviic, ό.π., 25, Ionescu, ό.π., 136-139, Loth, ό.π., 83-84,.


58

ενδοκυβερνητική κριτική ο Γκρόζα απέπεμψε τον Νοέμβριο του 1947 όλους τους

υπουργούς που δεν ανήκαν στο BPD. Η κομμουνιστική παρουσία στην κυβέρνηση

ενισχύθηκε (Τζεορτζέσκου Υπουργός Εσωτερικών, Πάουκερ Εξωτερικών, Λούκα

Οικονομικών, Γκεοργκίου-Ντεζ Βιομηχανίας, Μποντναράς Πολέμου, Πατρασκάνου

Δικαιοσύνης) και το PCR είχε μπει σε πορεία ταύτισης με το κράτος.167

Τελευταία εκκρεμότητα (και παραφωνία ταυτόχρονα) ήταν η παρουσία του

Μιχαήλ στο θρόνο (η Ρουμανία παρέμενε ακόμη βασίλειο). Όταν στις 12 Νοεμβρίου

ο βασιλιάς Μιχαήλ αναχώρησε για το Λονδίνο, ο Πέτρου Γκρόζα πίστεψε πως δε θα

επέστρεφε στη χώρα. Όπως όμως είχε δείξει ως τώρα ο βασιλιάς, δε θα εγκατέλειπε

αμαχητί το θρόνο, με αποτέλεσμα η επιστροφή του στις 21 Δεκεμβρίου να

αποτελέσει δυσάρεστη έκπληξη αλλά και διαπίστωση πως έπρεπε να δοθεί δυναμική

λύση στο ζήτημα. Στις 30 Δεκεμβρίου 1947 οι Γκρόζα και Γκεοργκίου-Ντεζ ζήτησαν

από τον Μιχαήλ να παραιτηθεί, επιδίδοντάς του έτοιμο το προς υπογραφή έγγραφο. Ο

βασιλιάς αρνήθηκε να παραιτηθεί δύο φόρες, απειλήθηκε όμως με το ενδεχόμενο

πρόκλησης εμφυλίου πολέμου. Αποκλεισμένος στο παλάτι, αδυνατώντας να

επικοινωνήσει με τον οποιοδήποτε, αναγκάστηκε να υποκύψει. Την ίδια μέρα η

Ρουμανία γύριζε και επίσημα σελίδα στην ιστορία της με την ανακήρυξη της

Ρουμανικής Λαϊκής Δημοκρατίας (Republica Populară Română, RPR).168

3. Τα Πρώτα Βήματα Σοσιαλιστικής Οικοδόμησης.

Η ίδρυση της RPR σήμανε την έναρξη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στη

Ρουμανία. Σημαντικές εξελίξεις έχουμε και στην εξωτερική πολιτική όπως την είσοδο

της Ρουμανίας στην Κομινφόρμ (Σεπτέμβριος 1947) και την υπογραφή Συμφώνου

Φιλίας, Συνεργασίας και Αμοιβαίας Βοήθειας με τη ΣΕ (4 Φεβρουαρίου 1948).169

Το

σύμφωνο είχε αντιγερμανικό χαρακτήρα, στρεφόταν όμως και εναντίον κάθε δύναμης

που θα στήριζε τη Γερμανία, αν αυτή απειλούσε εκ νέου τη διατάραξη της ειρήνης

(συνθήκες παρόμοιου περιεχομένου είχαν ήδη υπογραφεί ή θα υπογράφονταν στο

άμεσο μέλλον μεταξύ της ΣΕ και άλλων ανατολικοευρωπαϊκών κρατών).170

Τον

167

Constantiniu, στο ίδιο, 445-447, Deletant, Gheorghiu-Dej, 80-81, Ionescu, στο ίδιο, 139-141, Vago,

«ό.π.», 124. 168

Constantiniu, στο ίδιο, 448, Crampton, ό.π., 231, Deletant, στο ίδιο, 81, Ionescu, στο ίδιο, 141-143,

Tismaneanu, ό.π., 94. 169

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ εκθείασε σε λόγο του τη σημασία που είχε η υπογραφή του συμφώνου και τη

σημασία της ΣΕ στη διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης, της εθνικής ανεξαρτησίας και ακεραιότητας

της Ρουμανίας, Gheorghiu-Dej, Articole, 1945-1950, 103-106. 170

Η ΣΕ είχε υιοθετήσει από την εποχή της ίδρυσης της το δόγμα, πως αποτελεί μία δύναμη

διατήρησης της ειρήνης. Η προπαγανδιστική αυτή θέση διατηρήθηκε με θέρμη και κατά την


59

Μάιο της ίδιας χρονιάς αποκαταστάθηκαν και οι διπλωματικές σχέσεις Ρουμανίας-

ΣΕ.171

Ήδη από τον Νοέμβριο του 1947 μέλη του PSDR είχαν δηλώσει τη θέλησή

τους να ενωθούν με το PCR, συνασπίζοντας έτσι την εργατική τάξη. Στις 21-23

Φεβρουαρίου 1948 συνεκλήθη Συνέδριο του PCR κατά τις εργασίες του οποίου

ενώθηκε με το PSDR συγκροτώντας το «Ρουμανικό Εργατικό Κόμμα» (Partidul

Muncitoresc Român, PMR). Η τετράδα των Ντεζ-Πάουκερ-Λούκα-Τζεορτζέσκου

δέσποζε στην ηγεσία της νεοεκλεγείσας ΚΕ. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ διάβασε την έκθεση

της ΚΕ του Πρώτου ιδρυτικού Συνέδριου του PMR, δίνοντας τους βασικούς άξονες

της πολιτικής και ιδεολογίας του νέου κόμματος.172

Η ιδεολογία του PMR βασιζόταν στα δόγματα των Μαρξ, Έγκελς, Λένιν και

Στάλιν.173

Το PMR, ως ο μοναδικός εκπρόσωπος της εργατικής τάξης, όφειλε να

οικοδομήσει τον ρουμανικό σοσιαλισμό και την RPR. Παράλληλα, ανασυγκροτήθηκε

το FND ως συνέχεια αυτού που είχε ιδρυθεί το 1944 (από τα PNL, PNȚ, PSDR και

PCdR), αλλά απαλλαγμένο από επιβλαβείς ιδεολογικούς προσανατολισμούς. Το FND

θα αποτελούσε το εκλογικό όργανο του νέου κόμματος και προβλεπόταν να

διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη ρουμανική κοινωνία. Βασική προτεραιότητα

τέθηκε η ψήφιση νέου συντάγματος, με τον Γκεοργκίου-Ντεζ να θέτει σε γενικές

γραμμές το πλαίσιο των διατάξεών του.174

Στον οικονομικό τομέα η αναφορά του Γκεοργκίου-Ντεζ ήταν σύντομη.

Αναφέρθηκε στη γενικότερη κατάσταση, τις δυνατότητες και τους στόχους της

ρουμανικής οικονομίας, στην ανάγκη εκβιομηχάνισης της χώρας και τις επενδύσεις

που όφειλαν να γίνουν προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, διευκρίνισε το εξής:

«Δείξαμε πιο πάνω πως επιθυμούμε να εξασφαλίσουμε τη βιομηχανική ανάπτυξη της

χώρας μας. Είναι γεγονός πως αυτό δε σημαίνει να επιτύχουμε αυτόν τον σκοπό

ψυχροπολεμική περίοδο. Οι σύγχρονες εξελίξεις στη Γερμανία που οδήγησαν στον αποκλεισμό του

Βερολίνου αξιοποιήθηκαν από τη Μόσχα σε προπαγανδιστικό επίπεδο, «φωτογραφίζοντας» τις δυτικές

δυνάμεις ως διασαλευτές της ειρήνης, λόγω της στάσης τους στο γερμανικό ζήτημα, Vojtech Mastny,

The Cold War and Soviet Insecurity. The Stalin Years, New York, 1996, 47-48, Roberts, Soviet Union,

30-32 και 35-36. 171

Constantinescu, ό.π., 450, Ionescu, ό.π., 141, Loth, ό.π., 160, Mastny, στο ίδιο, 34, Roberts, ό.π., 25. 172

Deletant, Gheorghiu-Dej, 83, Ionescu, στο ίδιο, 149-151, Tismaneanu, ό.π., 93, Vago,«ό.π.», 124-

125. 173

Ενδιαφέρουσα είναι η σημασία που απέδωσε ο Γκεοργκίου-Ντεζ στη χρονική στιγμή συγκρότησης

του PMR, 100 χρόνια από την έκδοση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου των Μαρξ και Ένγκελς

(1848) και την επαναστατική κίνηση στη Ρουμανία και την Ευρώπη την ίδια χρονιά, Gheorghiu-Dej,

Articole, 1945-1950, 146-147. 174

Gheorghiu-Dej, στο ίδιο, 123-126 και 134-148, Deletant, Gheorghiu-Dej, 83, Ionescu, ό.π., 149-

151, Tismaneanu, ό.π., 93, Vago, «ό.π.», 124-125.


60

ανάπτυξης της βιομηχανίας εις βάρος της αγροτικής παραγωγής. Αντιθέτως, αυτό

σημαίνει πως παράλληλα με την έντονη ανάπτυξη της βιομηχανίας, και η αγροτική

μας παραγωγή πρέπει να ξεφύγει από το στάδιο της οπισθοδρόμησης, να

εκσυγχρονιστεί, να εφοδιαστεί με τα απαραίτητα τεχνικά μέσα, με επιλεγμένους

σπόρους και με ζώα ράτσας»,175

θέτοντας έτσι την αγροτική ανάπτυξη ισάξια με τη

βιομηχανική.176

Οι εκλογές της 28ης Μαρτίου 1948 ανέδειξαν τα μέλη της Συντακτικής

Εθνικής Συνέλευσης,177

η οποία ψήφισε στις 13 Απριλίου το νέο Σύνταγμα της RPR

βασισμένο στο σοβιετικό πρότυπο.178

Σύμφωνα με το Σύνταγμα ο λαός αποτελεί την

υπέρτατη εξουσία εκπροσωπούμενος από τα κρατικά όργανα που εκλέγει. Ορίστηκε

η κρατικοποίηση των μέσων παραγωγής («τα κοινά αγαθά του λαού συνιστούν τα

υλικά θεμέλια της οικονομικής προόδου και της εθνικής ανεξαρτησίας της RPR»,

Άρθρο 7) και η εργασία αναδείχθηκε σε ύψιστο αγαθό, «υποχρέωση του κάθε

πολίτη». Υιοθετήθηκε η θέση «η γη ανήκει σε αυτούς που την δουλεύουν» (Άρθρο

9), δόθηκε η δυνατότητα δημιουργίας κρατικών κολεκτίβων και η δυνατότητα

απαλλοτριώσεων γης. Τέλος, το άρθρο 15 όριζε: «το Κράτος δρομολογεί και

σχεδιάζει την εθνική οικονομία προσβλέποντας στην ανάπτυξη των οικονομικών

δυνατοτήτων της χώρας, στην εξασφάλιση της καλής κατάστασης του λαού και στη

διασφάλιση της εθνικής ανεξαρτησίας».179

Ανώτατο και μοναδικό νομοθετικό όργανο του κράτους θεσπίστηκε η Μεγάλη

Εθνική Συνέλευση (Marea Adunare Națională),180

η οποία εξέλεγε το Προεδρείο της

(Prezidiu),181

φορέα κατά τη γνώμη μου της πραγματικής εξουσίας. Η εκτελεστική

175



Ο Γκεοργκίου-Ντεζ δήλωσε σε προεκλογική ομιλία: «Αν η μάχη για τις εκλογές του Νοεμβρίου του

1946 δόθηκε για τη διασφάλιση του δημοκρατικού καθεστώτος, οι σημερινές εκλογές έχουν ως σκοπό

να επικυρώσουν την πραγματοποίηση του καθεστώτος της Λαϊκής Δημοκρατίας μας», Gheorghiu-Dej,

στο ίδιο, 155. 178

Σε ομιλία του ενώπιον της Εθνικής Συνέλευσης ο Γκεοργκίου-Ντεζ παρουσίασε τα βασικά σημεία

του προς ψήφιση Συντάγματος (σχετικά με τα πολιτικά δικαιώματα, την κοινωνικοοικονομική δομή,

τον χαρακτήρα της RPR και την ανάγκη διασφάλισης της εθνικής της ανεξαρτησίας και ακεραιότητας

κλπ), αντιπαραβάλλοντάς το με το προηγούμενο Σύνταγμα του 1923, Gheorghiu-Dej,στο ίδιο, 160-

176. 179

«Constituția Republicii Populare Române din 1948» [Σύνταγμα της RPR του 1948],

http://prodemocratia.org/. 180

Τα καθήκοντά της ήταν: εκλογή Προεδρείου, σχηματισμός κυβέρνησης, αναθεώρηση Συντάγματος,

ορισμός αριθμού, ονομασίας και αρμοδιοτήτων υπουργείων, ψήφιση προϋπολογισμού, κήρυξη

πολέμου και θέσπιση ειρήνης, δικαίωμα διεξαγωγής δημοψηφίσματος και χορήγηση αμνηστίας, στο

ίδιο. 181

Ορισμένα από τα καθήκοντά του ήταν: δυνατότητα έκδοσης διαταγμάτων, εκπροσώπηση της

Ρουμανίας στο εξωτερικό, δικαίωμα ορισμού και ανάκλησης διπλωματικών εκπροσώπων και


61

εξουσία ασκούνταν από την κυβέρνηση (Consiliul de Miniștri),182

με τα μέλη της να

προέρχονται είτε από την Εθνική Συνέλευση είτε εκτός αυτής. Η κυβέρνηση ήταν

υπόλογη στην Εθνική Συνέλευση ή το Προεδρείο. Σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης,

θεσπίστηκαν τα τοπικά λαϊκά συμβούλια (consiliile populare locale). Η δικαστική

εξουσία τέθηκε υπό τον έλεγχο του Προεδρείου, το οποίο όριζε μετά από

κυβερνητική πρόταση τα μέλη του Ανώτατου Δικαστηρίου (Curții Supreme). Αυτό με

τη σειρά του επέβλεπε τη δραστηριότητα όλων των κατώτερων δικαστικών οργάνων

και της Γενικής Εισαγγελίας (Procurorul General). Τέλος, το Σύνταγμα διασφάλιζε το

σύνολο των ατομικών και κοινωνικών ελευθεριών.183

Με το νέο Σύνταγμα σε ισχύ πραγματοποιήθηκε η πρώτη σημαντική κίνηση

προς τη σοσιαλιστική οικοδόμηση της Ρουμανίας. Στις 11 Ιουνίου 1948

αποφασίστηκε η εθνικοποίηση της βιομηχανίας, των τραπεζών, των ορυχείων, του

ασφαλιστικού συστήματος και των μεταφορών (ταυτόχρονα συγκροτήθηκαν

εργατικές επιτροπές εθνικοποίησης για την καλύτερη προώθηση των διαδικασιών,

ιδίως στη βιομηχανία). Η πράξη αυτή αποτελεί επιστέγασμα αντίστοιχων ενεργειών

του εγγύς παρελθόντος (όπως η εθνικοποίηση της Εθνικής Τράπεζας, 28 Δεκεμβρίου

1946), μία εξέχουσας σημασίας ενέργεια αναφορικά με τους στόχους που έθετε το

PMR για το μέλλον της χώρας (της εθνικοποίησης εξαιρέθηκαν τα Σοβρόμ).184

Σε ομιλία του ενώπιον της Εθνικής Συνέλευσης, στη συζήτηση σχετικά με τη

ψήφιση του νόμου εθνικοποίησης, ο Γκεοργκίου-Ντεζ δήλωσε: «Είναι γεγονός πως

κανένας εθνικός οικονομικός σχεδιασμός δε μπορεί να νοηθεί αυτή τη στιγμή που τα

σημαντικότερα μέσα παραγωγής παραμένουν στα χέρια του ιδιωτικού κεφαλαίου. Για

να μπορέσουμε να προχωρήσουμε στον οικονομικό σχεδιασμό που αναμένει από

μέρους της κυβέρνησης το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, είναι απαραίτητο αυτά

τα οικονομικά μέσα να περάσουν στα χέρια του κράτους. Πραγματοποιώντας αυτή

την επαναστατική πράξη, θα μπορέσουμε να κινητοποιήσουμε όλες τις δημιουργικές

δυνάμεις του λαού μας σε μια συνειδητοποιημένη και έμψυχη δουλειά. Μέσω της

εδραίωσης των οικονομικών δυνάμεων της RPR θα μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε

διορισμών στο δημόσιο (κατόπιν κυβερνητικής υπόδειξης), επικύρωση διεθνών συνθηκών, ακύρωση

κυβερνητικών αποφάσεων, αν αντιτίθονταν στο Σύνταγμα ή τη νομοθεσία, στο ίδιο. 182

Ορισμένα από τα καθήκοντά της ήταν: οικονομικός σχεδιασμός, κρατική διοίκηση, χάραξη

εξωτερικής πολιτικής, οργάνωση Ενόπλων Δυνάμεων, συγκρότηση ειδικών υπηρεσιών για την

επίλυση ζητημάτων, στο ίδιο. 183

Στο ίδιο. 184

Deletant, Gheorghiu-Dej, 86-87, Fischer-Galați, ό.π., 140, Ionescu, ό.π., 161-164, Tismaneanu, ό.π.,

107-108, Vago, «ό.π.», 126.


62

έναν πρωτόγνωρο μέχρι τώρα ρυθμό στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική

ανάπτυξη της Λαϊκής μας Δημοκρατίας».185

Στις 18 Ιουλίου συγκροτήθηκε η Επιτροπή Κρατικού Σχεδιασμού (Comitetul

de Stat al Planificării) με στόχο το σχεδιασμό και συντονισμό της ρουμανικής

οικονομίας. Δημιουργήθηκε ένα ευρύτατο δίκτυο υπαλλήλων, το οποίο και έλεγχε

κάθε τομέα της ρουμανικής οικονομίας, ώστε να έχει άμεση επίγνωση της

κατάστασης και άμεση επίβλεψη της εφαρμογής της κρατικής πολιτικής. Πρώτος

πρόεδρος ανέλαβε ο Γκεοργκίου-Ντεζ (υπουργός παράλληλα Εθνικής Οικονομίας και

πρόεδρος του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Οικονομίας), τον οποίο διαδέχτηκε ο

Μίρον Κονσταντινέσκου (23 Απριλίου 1949). Οι βασικές δυσκολίες που

αντιμετώπιζε η Επιτροπή ήταν η στελέχωσή της από καταρτισμένα άτομα186

και η

εξεύρεση των προαπαιτούμενων επενδυτικών κεφαλαίων.187

Το Πρώτο Μονοετές Σχέδιο για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας

ψηφίστηκε στις 28 Δεκεμβρίου 1948 και τέθηκε σε ισχύ την 1 Ιανουαρίου 1949 με

στόχο την αύξηση κατά 40% της παραγωγής συγκριτικά με το 1948. Ο Γκεοργκίου-

Ντεζ ανακοίνωσε στην Εθνική Συνέλευση τις λεπτομέρειες του Σχεδίου,

αναφερόμενος στις συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη τη στιγμή στη χώρα και στη

σημασία που είχε η ΣΕ και ο κρατικός οικονομικός σχεδιασμός για τη RPR. Η πίεση

χρόνου και η έλλειψη πρωθύστερης εμπειρίας οδήγησαν στην απόφαση μονοετούς

διάρκειας του Σχεδίου και στο χαρακτηρισμό του ως «διερευνητικό».188

Στην ομιλία του σχετικά με το Πρώτο Μονοετές Σχέδιο ο Γκεοργκίου-Ντεζ

αναφέρθηκε στον κάθε τομέα ξεχωριστά. Η βιομηχανία κατείχε πρωτεύουσα θέση,

απορροφώντας το 47,2% του επενδυτικού κεφαλαίου. Μεγάλη βάση δόθηκε στη

μεταλλουργία και σε άλλους τομείς, όπως στην εξόρυξη πετρελαίου και λιγνίτη, στη

χημική βιομηχανία κα. Εξίσου σημαντική χαρακτηρίστηκε και η γεωργία (αν και

απορροφούσε μόνο το 9,4% του επενδυτικού κεφαλαίου),189

με βασικούς στόχους τη

μηχανοποίησή της, τη συγκρότηση συνεταιρισμών και την ενίσχυση των κρατικών

185


Η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού οδήγησε στην προσέγγιση ατόμων που δε συγγένευαν

ιδεολογικά με το PMR ή είχαν ακόμα συλληφθεί στο παρελθόν, Ionescu, ό.π., 176. 187

Fischer-Galați, ό.π., 140, Ionescu, στο ίδιο, 165-166 και 169-170, Tismaneanu, ό.π., 108. 188


Ο Γκεοργκίου-Ντεζ δήλωνε: «Στον κρατικό σχεδιασμό του 1949 εμείς δίνουμε σοβαρή προσοχή

στη γεωργία. Αν η άνοδος του υλικού επιπέδου αυτών που εργάζονται από τα χωριά και τις πόλεις, αν

η πρόοδος της χώρας μας και η σοσιαλιστική οικοδόμηση είναι στενά συνδεδεμένες με μια ισχυρή

βιομηχανία, η ίδια η ανάπτυξη αυτής της ισχυρής βιομηχανίας είναι συνδεδεμένη με την ανάπτυξη της

γεωργίας». Αυτή η θέση θα παραμείνει βασική καθ' όλη την περίοδο Ντεζ, Gheorghiu-Dej, στο ίδιο,

199.


63

κολεκτίβων, ώστε να αποτελέσουν παράδειγμα και πόλο έλξης για τους αγρότες.

Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην εθελούσια προσχώρηση των αγροτών στους

συνεταιρισμούς, με τον Γκεοργκίου-Ντεζ να λέει χαρακτηριστικά: «Για κανέναν λόγο

και σε καμία περίπτωση οι αγρότες δεν πρέπει να εξαναγκαστούν στο σχηματισμό

αγροτικών κολεκτίβων»190

(η πραγματικότητα όμως διέφερε). Τέλος, αναφέρθηκε και

σε άλλους τομείς της ρουμανικής οικονομίας (δασικοί πόροι, μεταφορές,

τηλεπικοινωνίες) και στην ανάγκη «αύξησης του υλικού και πνευματικού επιπέδου

των εργατικών μαζών», μέσω της εκπαίδευσης, του κινηματογράφου, του

ραδιοφώνου και των υποδομών υγείας.191

Στον επίλογο της ομιλίας του ο Γκεοργκίου-Ντεζ παραθέτει τα εξής λόγια του

Στάλιν: «Πλάνο παραγωγής αποτελεί η ζωντανή και επί του πρακτέου δράση

εκατομμυρίων ανθρώπων. Η πραγματικότητα του δικού μας σχεδίου παραγωγής είναι

τα εκατομμύρια των εργατών που οικοδομούν μια νέα ζωή. Η πραγματικότητα του

προγράμματός μας συνίσταται από ζωντανούς ανθρώπους, είμαστε εμείς μαζί με

εσάς, είναι η θέλησή μας να δουλέψουμε, η απόφασή μας να δουλέψουμε με έναν νέο

τρόπο, η απόφασή μας να εκπληρώσουμε το σχέδιο».192

Η επιλογή του

συγκεκριμένου αποσπάσματος από τον Γκεοργκίου-Ντεζ υποδηλώνει την επίδραση

που ασκεί ο Σοβιετικός ηγέτης σε ιδεολογικό επίπεδο στη RPR.

Στις 3-5 Μαρτίου 1949 εξαγγέλθηκε η διαδικασία έναρξης της σοσιαλιστικής

οικοδόμησης της γεωργίας. Στην εκτενή έκθεση που ανακοίνωσε ενώπιον της

Ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ, ο Γκεοργκίου-Ντεζ θεώρησε ευνοϊκές τις συνθήκες που

επικρατούσαν στη χώρα για την πραγματοποίηση ενός τέτοιου εγχειρήματος. Προέβη

σε μία σύντομη ιστορική αναδρομή του αγροτικού ζητήματος στη Ρουμανία

(εξέγερση 1907, αγροτική μεταρρύθμιση του 1921 και του 1945) και αναφέρθηκε

στις γενικότερες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Παρέθεσε τις

ιδιαιτερότητες της ρουμανικής αγροτικής κοινωνίας και τη σύνθεσή της (αγροτικό

προλεταριάτο, μικροί και μεσαίοι ιδιοκτήτες, «κουλάκοι») και εξήγγειλε την ανάγκη

σοσιαλιστικής οικοδόμησης της γεωργίας, προωθώντας κατά βάση τη συγκρότηση

αγροτικών συνεταιρισμών και όχι κρατικών κολεκτίβων. Η απόφαση αυτή λήφθηκε

βάσει της επίσημης γραμμής για εθελούσια συγκρότηση κολεκτίβων. Η

κολεκτιβοποίηση της παραγωγής θα επιτυγχανόταν σταδιακά, εφόσον οι κολεκτίβες

190



Gheorghiu-Dej, στο ίδιο, 208.


64

αποτελούσαν άριστα παραδείγματα οργάνωσης και παραγωγικότητας,

προσελκύοντας έτσι τους αγρότες. Τέλος, ο Γκεοργκίου-Ντεζ έθεσε τους στόχους της

επιτυχούς επίτευξης και ολοκλήρωσης της διαδικασίας σοσιαλιστικής οργάνωσης της

γεωργίας (μηχανοποίηση, στελέχωση και δράση συνδικάτων, λαϊκών συμβουλίων και

οργάνων του PMR).193

Η έκθεση του Γκεοργκίου-Ντεζ βρίθει αναφορών στο ζήτημα της

συνεργασίας εργατών και αγροτών. Επίσης, παρέθεσε πολλά αποσπάσματα έργων

των Λένιν και Στάλιν, ώστε να δικαιολογήσει ιδεολογικά την ορθότητα της

διαδικασίας. Η πολιτική που πρόκειται να ακολουθήσει το κόμμα συνοψίζεται στην

εξής φράση: «Στηρίζουμε τους φτωχούς αγρότες, συσφίγγουμε τη συμμαχία με τους

μεσαίους αγρότες και δίνουμε αδιάκοπη μάχη εναντίον των chiaburimii (οι

αντίστοιχοι κουλάκοι)».194

Λόγω της μικρής απήχησης του PMR, της ασταθούς μεταπολεμικής

κατάστασης και της θέλησης του κόμματος να προωθήσει καλύτερα τους στόχους του

θεωρήθηκε επιτακτική η ανάγκη αντιμετώπισης των αντιτιθέμενων τάσεων. Η

αναδιοργάνωση της Γενικής Διεύθυνσης Λαϊκής Ασφάλειας (Direcția Generală a

Securității Poporului, 30 Αυγούστου 1948), πιο γνωστή ως «Σεκουριτάτε», της

αστυνομίας (22 Ιανουαρίου 1949) και του νομικού συστήματος της χώρας (2

Απρίλιου 1949), πέτυχαν τη διασφάλιση του PMR.195

Χαρακτηριστικός είναι ο ρόλος

που αποδίδεται στη Σεκουριτάτε «να υπερασπιστεί τις δημοκρατικές κατακτήσεις και

να διασφαλίσει την ασφάλεια της RPR ενάντια στα σχέδια εσωτερικών και

εξωτερικών εχθρών», όπως διατυπώθηκε στην ιδρυτική της πράξη.196

Στις 3 Αυγούστου 1948 αναδιαρθρώθηκε το εκπαιδευτικό σύστημα της

χώρας. Ως στόχους έθεσε την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, την

επαγγελματική και πνευματική κατάρτιση και προετοιμασία των μαθητών και

σπουδαστών με σκοπό την στήριξη της ρουμανικής οικονομίας και κρατικής

μηχανής, καθώς επίσης και την εμφύσηση της νέας ιδεολογίας της RPR. Παράλληλα,

πραγματοποιήθηκε και μία στροφή προς ανατολάς, προς τις σλαβικές επιρροές του

193



Σημαντικό ρόλο στην αναδιοργάνωση και στελέχωση των δυνάμεων ασφάλειας της χώρας έπαιξαν

οι Σοβιετικοί πράκτορες εντός Ρουμανίας (Πιντίλιε Μπαντνορένκο κα). Αυτοί έθεσαν τις βάσεις

ελέγχου της ρουμανικής κοινωνίας μέχρις ότου το κόμμα αποκτήσει λαϊκή βάση, εξυπηρετώντας

παράλληλα τα σοβιετικά συμφέροντα. Σχετικά με το ζήτημα δες, Deletant, Gheorghiu-Dej, 114-145. 196

Deletant, στο ίδιο, 86 και 118, Ionescu, ό.π., 172 και 185-186, Tismaneanu, ό.π., 109, Vago, «ό.π.»,

126.


65

ρουμανικού πολιτισμού με στόχο την ανάδειξη της σημασίας της ΣΕ για τη Ρουμανία.

Το εκπαιδευτικό σύστημα είχε σαφή προσανατολισμό και αποτελούσε ένα

σημαντικότατο πεδίο εφαρμογής των ιδεολογικών και πρακτικών επιδιώξεων της

RPR. Συγχρόνως, έγινε μία προσπάθεια προσεταιρισμού της ρουμανικής διανόησης

(επίσης για λόγους στήριξης του κυβερνητικού έργου), ενώ σημαντικό ρόλο

διαδραμάτισε και η κομματική προπαγάνδα (με βασικούς καθοδηγητές τους

Κισινέβσκι, Ράουτου και άλλους).197

Η νέα κυβέρνηση υιοθέτησε την πολιτική της πλήρους ισότητας σε σχέση με

τους μειονοτικούς πληθυσμούς.198

Το μειονοτικό ζήτημα συνέχισε να διέρχεται

θετικών και αρνητικών φάσεων λόγω του βάθους του στη ρουμανική κοινωνία.

Τέλος, στο εκκλησιαστικό ζήτημα, με νέο Πατριάρχη Ρουμανίας τον φιλικά

προσκείμενο Ιουστινιανό Μαρίνα και μέσα στο πλαίσιο των εθνικοποιήσεων, η

ρουμανική Ορθόδοξη Εκκλησία περιήλθε υπό τον πλήρη κρατικό έλεγχο. Άλλες

Εκκλησίες (Ρωμαιοκαθολική, Ουνιτική) σχεδόν αποδιοργανώθηκαν, μιας και δεν

επέδειξαν πνεύμα συνεργασίας. Οι λοιπές θρησκείες και δόγματα (Προτεσταντισμός,

Ιουδαϊσμός, Ισλάμ) αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα.199

Κλείνοντας την ενότητα των πρώτων σημαντικών μεταρρυθμίσεων, οφείλω

να αναφερθώ σε μία σημαντική εσωκομματική εξέλιξη, στην πολιτική, κομματική και

τέλος, φυσική εξόντωση του Λουκρετσίου Πατρασκάνου. Η υπόθεση αυτή εγείρει

πολλά ερωτήματα σχετικά με τις σχέσεις των μελών της ηγεσίας του PMR, των

πολιτικών τους επιδιώξεων και των διαφορών-διαφωνιών τους. Παράλληλα,

εγείρονται ερωτήματα για την ίδια τη φύση του κόμματος που διαμορφώνει την

ιδεολογία και τους προσανατολισμούς του, και για τον τρόπο διαχείρισης των

εσωκομματικών υποθέσεων.

Γιατί ο Γκεοργκίου-Ντεζ και η ομάδα της Πάουκερ να στραφούν εναντίον του

Πατρασκάνου; Τί ήταν αυτό που τους χώριζε; Και γιατί τη δεδομένη χρονική στιγμή;

Πρόκειται για κίνητρα ιδεολογικά ή προσωπικά; Για να απαντήσουμε τα ερωτήματα,

πρέπει να ασχοληθούμε με το ίδιο το PMR, διάδοχο του PCR. Πρόκειται για ένα

κόμμα συγκεντρωτικό, με σαφή σταλινική δομή (όπως προέκυψε από το Πέμπτο

Συνέδριο του 1933) που βασιζόταν και συνεχίζει να βασίζεται στη ΣΕ. Ένα κόμμα

197

Deletant, στο ίδιο, 88, Fischer-Galați, ό.π., 136-138, Ionescu, στο ίδιο, 173-177, Tismaneanu, στο

ίδιο, 109-110. 198

Μόνο το άρθρο 24 του Συντάγματος αναφερόταν στις μειονότητες αναγνωρίζοντας μόνο γλωσσικά

δικαιώματα. Ωστόσο, το Σύνταγμα διακήρυσσε την ισονομία όλων των πολιτών ασχέτως

«εθνικότητας» (naționalitate) ή «φυλής» (rasa), Constituția 1948. 199

Deletant, Gheorghiu-Dej, 88-93, Ionescu, ό.π., 180-185, Niessen, «ό.π.», 292, Vago, «ό.π.», 125.


66

από το οποίο σχεδόν απουσιάζουν οι διανοούμενοι και οι θεωρητικοί ιδεολογικών

ζητημάτων, εχθρικά διακείμενο ή τουλάχιστον καχύποπτο προς μη σοβιετικά

πρότυπα. Ένα κόμμα μιας χώρας που μπορεί τώρα να διατηρεί καλές σχέσεις με τη

ΣΕ, λίγα χρόνια όμως νωρίτερα βρίσκονταν σε πόλεμο μαζί της και σοβιετικά

στρατεύματα σταθμεύουν ακόμη επί των εδαφών της. Ένα κόμμα που έχει ζήσει στην

παρανομία για μια εικοσαετία, συνηθισμένο σε εσωκομματικές έριδες και

συγκρούσεις (με πιο πρόσφατο παράδειγμα την πτώση του Φόρις το 1944),

προερχόμενο και δρων σε μία χώρα με εξαιρετικά χαμηλή πολιτική ποιότητα. Και

όλα αυτά σε μια περίοδο αβεβαιότητας, σε μια μεταπολεμική περίοδο που

μετεξελίσσεται προοδευτικά σε ψυχροπολεμική, με τα πρώτα αδιάσειστα σημάδια της

μελλοντικής αντιπαράθεσης να έχουν εμφανιστεί.200

Όλα αυτά διαμορφώνουν την εικόνα ενός συγκεντρωτικού, μονολιθικού και

άμεσα εξαρτώμενου από τη ΣΕ κόμματος. Ένα κόμμα τα ηγετικά στελέχη του οποίου

είναι έτοιμα να πατάξουν οτιδήποτε μπορεί να το βλάψει (το απέδειξαν άλλωστε με

τους πολιτικούς του αντιπάλους, τους οποίους είτε διέλυσαν είτε απορρόφησαν). Τα

ανώτατα στελέχη του όμως θα οδηγηθούν και σε μεταξύ τους συγκρούσεις με στόχο

την επιβολή τους και την προώθηση των δικών τους πολιτικών πιστεύω. Ο

Γκεοργκίου-Ντεζ ξεκίνησε πολλές από αυτές τις συγκρούσεις, αντιμετωπίζοντας

πιθανούς δελφίνους (όπως τους θεωρούσε ο ίδιος) που απειλούσαν την παραμονή του

στην ηγεσία του κόμματος και της χώρας. Επιδεικνύοντας και αποδεικνύοντας το

υψηλό αίσθημα επιβίωσης και ικανότητας ελιγμών, αναδείχθηκε νικητής σε κάθε

αναμέτρηση.

Τα κίνητρα που οδήγησαν στην πτώση του Πατρασκάνου ήταν ιδεολογικά και

προσωπικά. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ δεν εκτιμούσε ιδιαίτερα τον Πατρασκάνου,

θεωρώντας πως παρέκλινε ιδεολογικά. Επίσης φοβόταν πως ο Πατρασκάνου

μπορούσε να ασκήσει ιδιαίτερη γοητεία λόγω του χαρακτήρα και του πνεύματός του

σε φοιτητές και διανοούμενους, θέτοντας σε κίνδυνο την παραμονή του ίδιου στην

εξουσία. Η Πάουκερ επίσης τηρούσε επιφυλάξεις για την πίστη του Πατρασκάνου

στο κόμμα θεωρώντας τον αφερέγγυο (την ίδια γνώμη είχε και η σοβιετική πλευρά).

Σταδιακά λοιπόν διατυπώθηκαν παράπονα για τα λεγόμενα και τις απόψεις του,

200

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η σύντομη, αλλά περιεκτικότατη ανάλυση του χαρακτήρα του PMR

του Vladimir Tismaneanu, Tismaneanu, ό.π., 110-113. Ενδιαφέρουσα είναι και η ανάλυση του Dennis

Deletant σχετικά με τη σχέση αλληλεξάρτησης Ρουμανίας-ΣΕ και τον αγώνα διατήρησης του

Γκεοργκίου-Ντεζ στην εξουσία, Deletant, στο ίδιο, 146-148.


67

καθώς και για τη στάση που είχε επιδείξει την περίοδο 1944-1947, την περίοδο

δηλαδή συνεργασίας του PCR με τα αστικά κόμματα.201

Η πρώτη ανοιχτή κριτική που διατυπώθηκε εναντίον του προήλθε από τον

Γκεοργκίου-Ντεζ σε Ολομέλεια της ΚΕ τον Νοέμβριο του 1946, ο οποίος τον

κατηγόρησε για σωβινισμό και αναθεωρητισμό (επ' αφορμή διάλεξης που είχε δώσει

σε φοιτητές του πανεπιστημίου του Κλούζ).202

Ωστόσο, η μεγάλη επίθεση

εξαπολύθηκε στο ιδρυτικό Συνέδριο του PMR τον Φεβρουάριο του 1948, όταν ο

Τζεορτζέσκου τον κατηγόρησε πως τελεί υπό την επιρροή της μπουρζουαζίας. Ως

αποτέλεσμα, δεν εξελέγη σε καμία κομματική θέση και απομακρύνθηκε από το

υπουργείο Δικαιοσύνης.203

Στις 28 Απριλίου συνελήφθη και οδηγήθηκε στη φυλακή,

ενώ συστάθηκε τετραμελής επιτροπή των Γκεοργκίου-Ντεζ, Τζεορτζέσκου, Ράνγκετς

και Ντράγκιτσι για να ερευνήσει την υπόθεση. Μετά τη ρήξη Τίτο-Στάλιν (καλοκαίρι

1948) κατηγορήθηκε και ως πράκτορας του τιτοϊσμού και φασισμού.204

Σε ομιλία του ενώπιον της Κομινφόρμ τον Νοέμβριο του 1949, ο Γκεοργκίου-

Ντεζ ανέφερε χαρακτηριστικά πως η ομάδα του Τίτο καθώς και οι «Ράικ, Μπρανκόφ,

Τράιτσο Κοστόφ, Πατρασκάνου και όσοι υιοθετούν τις ιδέες τους είναι πράκτορες

και υπηρέτες της ιμπεριαλιστικής-αγγλοαμερικανής κατασκοπείας. Αυτοί οι απεχθείς

κατάσκοποι και προδότες βοηθούσαν ήδη από την περίοδο του Β΄ Παγκόσμιου

Πόλεμου τους Αγγλοαμερικανούς ιμπεριαλιστές και προετοίμαζαν το έδαφος για την

πραγματοποίηση του σχεδίου τους για παγκόσμια κυριαρχία. Αυτή η μπάντα των

κατασκόπων και προδοτών εισήλθε ως δούρειος ίππος στις γραμμές των

κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων. Εκτελώντας τις εντολές των αρχηγών

τους, εφάρμοζαν τον εγκληματικό τους στόχο να αναλάβουν την ηγεσία του

κόμματος και την κρατική εξουσία των χωρών, στις οποίες η εργατική τάξη ανήλθε

στην εξουσία, να καταπνίξουν το επαναστατικό κίνημα και να εξασφαλίσουν την

επάνοδο της κυριαρχίας της μπουρζουαζίας». Τα χαρακτηριστικά που αποδίδονται,

201

Deletant, στο ίδιο, 155-160 και 170-171, Tismaneanu, στο ίδιο, 114. 202

Τον Ιούλιο του 1946 βέβαια, ο Γκεοργκίου-Ντεζ φάνηκε να καλύπτει τον Πατρασκάνου για τα όσα

είπε στο Κλουζ, θεωρώντας πως παρερμηνεύτηκαν από εκπροσώπους των ιστορικών κομμάτων, οι

οποίοι προωθούσαν σοβινιστικές και αντιδραστικές θέσεις. Επίσης, προειδοποίησε μέλη του κόμματος

που υιοθετούσαν αντίστοιχες θέσεις, Gheorghiu-Dej, Articole, 1945-1950, 79-80 και 82. 203

Το μεσοδιάστημα από τον Νοέμβριο του 1946 έως τον Φεβρουάριου του 1948 σημειώθηκαν

ενέργειες που αποτελούσαν προμηνύματα της επικείμενης δίωξης Πατρασκάνου, όπως κατηγορίες

εναντίον στενών συνεργατών του ή οδηγίες του Στάλιν για πάταξη των «σοβινιστικών» στοιχείων

εντός Ρουμανίας, λόγω της όξυνσης των σχέσεων Στάλιν-Τίτο. Ο Πατρασκάνου είχε αντιληφθεί τις

κινήσεις και είχε ζητήσει τη γνώμη του Σοβιετικού πρέσβη στο Βουκουρέστι, Deletant, Gheorghiu-

Dej, 172-176. 204

Deletant, στο ίδιο, 171-172 και 177-180, Ionescu, ό.π., 152, Mastny, Insecurity, 68, Niessen, «ό.π.»,

292, Tismaneanu, ό.π., 114-115.


68

μεταξύ άλλων, και στον Πατρασκάνου, αποτελούν μία πολύ καλή σύνοψη του

κατηγορητηρίου.205

Ο Πατρασκάνου δεν παραδέχτηκε ποτέ καμία από τις κατηγορίες που τον

βάρυναν (η απουσία ομολογίας από μέρους του θα θεωρηθεί αργότερα από τον

Γκεοργκίου-Ντεζ ως συνομωσία της ομάδας της Πάουκερ με τον Πατρασκάνου

εναντίον του· για αυτό άλλωστε και η υπόθεση διευθετήθηκε μόνο μετά την πτώση

των Πάουκερ-Λούκα-Τζεορτζέσκου το 1952). Στη δίκη που έγινε τον Απρίλιο του

1954 χρησιμοποιήθηκαν ομολογίες άλλων συλληφθέντων, αμφιβόλου όμως

γνησιότητας, κυρίως εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο λήφθηκαν.206

Τελικώς, ο

«δυνάμει Τίτο»,207

καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε στις 17 Απριλίου

1954.208

Στις 7 Απριλίου 1950 ο Γκεοργκίου-Ντεζ σε άρθρο του στην εφημερίδα της

Κομινφόρμ κατέδειξε τους βασικούς άξονες του PMR για τη σοσιαλιστική

οικοδόμηση στη Ρουμανία. Αρχικά αναφέρθηκε στη σημασία που είχε η ανάληψη της

εξουσίας από την εργατική τάξη, η οποία είχε στα χέρια της την ευκαιρία

οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας από κοινού με την αγροτική τάξη.

Επισήμανε επίσης τη σημασία της οικονομίας, τονίζοντας τους δύο βασικούς

πυλώνες της, τη βιομηχανία και τη γεωργία και δεν παρέλειψε να τονίσει τη ζωτική

αναγκαιότητα αμοιβαίας ανάπτυξης των δύο τομέων και στενής συνεργασίας

εργατών και αγροτών. Υπενθύμισε τη συνεχή απειλή από τις καπιταλιστικές δυνάμεις

της Δύσης και τις προδοτικές κινήσεις του Τίτο και των θιασωτών του, ενώ κάλεσε

σε συνεχή επαγρύπνηση και υπεράσπιση της Λαϊκής Δημοκρατίας, καταδικάζοντας

σοβινιστικές και εθνικιστικές ιδέες. Τέλος, τόνισε εκ νέου την ανάγκη σοσιαλιστικής

οικοδόμησης της γεωργίας μέσω των συνεταιριστικών αγροκτημάτων και των

κολεκτίβων, επιδεικνύοντας αμείλικτη στάση απέναντι στους κουλάκους.209

«Στη βάση της πολιτικής του κόμματός μας βρίσκεται η σταλινική ιδέα πως

«δεν πρέπει να κρύβουμε τις διαφωνίες μας με το καπιταλιστικό σύστημα, αλλά

πρέπει να τις φανερώνουμε και να τις διασαφηνίζουμε, να μην εξαλείφουμε την

205


Πρέπει να λάβουμε υπ' όψιν μας πως η δίκη τελείτε μετά το θάνατο του Στάλιν σε μια περίοδο που

ο Γκεοργκίου-Ντεζ ένιωθε ιδιαίτερα ανασφαλής, λόγω της ύπαρξης του Πατρασκάνου. Αυτό συνέβη,

διότι ο Πατρασκάνου θα μπορούσε να αποτελέσει μια εναλλακτική της ΣΕ για την ηγεσία του PMR.

Έχοντας εξουδετερώσει τους Πάουκερ, Λούκα και Τζεορτζέσκου, όφειλε να τελειώνει και με το

ζήτημα του Πατρασκάνου, Deletant, Gheorghiu-Dej, 244-245, Tismaneanu, ό.π., 118-119. 207


Deletant, Gheorghiu-Dej, 179-180 και 244-251, Tismaneanu, στο ίδιο, 117-118. 209

Gheorghiu-Dej, Articole, 1945-1950, 391-398 και 401.


69

ταξική πάλη, αλλά να δίνουμε τη μάχη μέχρι το τέλος». [...] Η εμπειρία του

μπολσεβικισμού μας διδάσκει πως κυρίαρχη συνθήκη της επιτυχούς σοσιαλιστικής

οικοδόμησης είναι η εδραίωση της δικτατορίας του προλεταριάτου. [...] Η συντριβή

των αντιτιθέμενων ταξικών εχθρών και η απομόνωσή τους από τις μάζες των

αγροτών, με στόχο την ισχυροποίηση της συμμαχίας της εργατικής τάξης με την

αγροτική τάξη, με σκοπό την προσέλκυση τους στο ρεύμα του σοσιαλισμού, συνιστά

στη χώρα μας την πρωταρχική συνθήκη της ταξικής πάλης στις συνθήκες του

καθεστώτος της Λαϊκής Δημοκρατίας. [...] Αυτή την περίοδο εδραιώνουμε το κράτος

της Λαϊκής Δημοκρατίας (και) τα τοπικά όργανα της κρατικής εξουσίας, ώστε να

είναι σε θέση να καταπνίγουν αμείλικτα την παραμικρή απόπειρα του εχθρού να

εμποδίσει την πορεία μας προς τον σοσιαλισμό. Ταυτόχρονα, μαχόμαστε να

ενισχύσουμε ακόμη περισσότερο τη σταθερή κομματική και κρατική πειθαρχία.

Πρωταρχικός μοχλός για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στη χώρα είναι η

σοσιαλιστική βιομηχανία, η βαριά βιομηχανία».210

«Στη βάση της πολιτικής του κόμματός μας βρίσκεται η ιδιοφυής ιδεολογία

των Λένιν και Στάλιν σχετικά με την πάλη των τάξεων κατά την εποχή μετάβασης

από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό και η ιστορική εμπειρία του μεγάλου

Μπολσεβικικού Κόμματος. Η εμπειρία στην εξέλιξη της χώρας μας προς το

σοσιαλισμό διακηρύσσει πως ο δρόμος του καθεστώτος της Λαϊκής Δημοκρατίας

είναι ο ίδιος, πιστοποιώντας ακόμη μια φορά πόσο δίκιο είχε ο Λένιν, όταν έλεγε πως

ο μπολσεβικισμός είναι ένα μοντέλο τακτικής για όλους».211

Τα παραπάνω

αποσπάσματα είναι ενδεικτικά σχετικά με την ιδεολογία που είχε το PMR στις αρχές

της δεκαετίας του 1950 και των κατευθύνσεων που ακολουθούσε επί του πρακτέου

στη σοσιαλιστική οικοδόμηση της χώρας.

Μετά την ολοκλήρωση του Πρώτου Μονοετούς Σχεδίου και όντας εν εξελίξει

το Δεύτερο Μονοετές Σχέδιο για το 1950, σχεδιάστηκε το Πρώτο Πενταετές Σχέδιο

οικονομικής ανάπτυξης για την περίοδο 1951-1955 με βασικό οργανωτή τον Μίρον

Κονσταντινέσκου.212

Το Σχέδιο προσέδιδε ιδιαίτερη βαρύτητα στην εκβιομηχάνιση

της χώρας, (μιας και οι προβλεπόμενες επενδύσεις στη βιομηχανία κάλυπταν το

51,4% του συνολικού επενδυτικού κεφαλαίου). Στόχος τέθηκε η ισχυροποίηση και

210



Ο Κονσταντινέσκου μοιραζόταν τις ίδιες απόψεις με τον Γκεοργκίου-Ντεζ σχετικά με την

οικονομική ανάπτυξη της χώρας, εκφράζοντας όμως δυσαρέσκεια ως προς τις σοβιετικές οικονομικές

απαιτήσεις. Ionescu, ό.π., 193. Αυτή άλλωστε η ταύτιση απόψεων ήταν που συνέβαλε, κατά τη γνώμη

μου, στην τοποθέτηση του Κονσταντινέσκου ως προέδρου της Επιτροπής.


70

ενίσχυση (αριθμητικά και ποιοτικά) της εργατικής τάξης και η δημιουργία των

κατάλληλων υποδομών για τη στήριξη του συνόλου της οικονομίας της χώρας και

την άνοδο του βιοτικού επιπέδου.213

Παράλληλα, ξεκίνησαν να προωθούνται και δύο

ακόμα μεγαλεπήβολα σχέδια της κυβέρνησης, η ηλεκτροδότηση της χώρας (η οποία

προβλεπόταν να ολοκληρωθεί σε βάθος δεκαετίας)214

και η διάνοιξη καναλιού που θα

συνέδεε τον Δούναβη με τη Μαύρη Θάλασσα215

(όπου και εργάστηκαν χιλιάδες

πολιτικοί κρατούμενοι).216

Οι ανάγκες υλοποίησης του Πενταετούς Σχεδίου προϋπέθεταν οργάνωση και

στενό έλεγχο του εργατικού δυναμικού της χώρας. Οι ενέργειες αυτές έγιναν μέσω

της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών, αλλά ιδίως μέσω του Γραφείου Εργατικού

Ανθρώπινου Δυναμικού, το οποίο σε συνεργασία με την Επιτροπή Κεντρικού

Σχεδιασμού συντόνιζαν την εργατική δραστηριότητα της χώρας. Συμπληρωματικά,

στις 8 Ιουνίου 1950 ψηφίστηκε νέος Εργατικός Κώδικας εισάγοντας το σχετικό με

την εργασία νομοθετικό πλαίσιο.217

Η αγροτική οικονομία όμως αντιμετώπιζε προβλήματα.218

Η κολεκτιβοποίηση

δεν προχωρούσε με τους επιθυμητούς ρυθμούς. Οι αγροτικοί πληθυσμοί αντιτίθονταν

και πολλές φορές (ιδίως την περίοδο 1949-1950) έγινε χρήση ακόμη και του στρατού

για την καταστολή των αντιδράσεων. Συλλήψεις και δίκες αγροτών αποτελούσαν

συχνό φαινόμενο, με συνηθέστερη ποινή να αποτελεί η αφαίρεση της γης τους,

δημιουργώντας έτσι χώρο για τη συγκρότηση κολεκτίβων (το Σύνταγμα άλλωστε

έδινε το δικαίωμα απαλλοτριώσεων γης στην κυβέρνηση).219

Αρνητικοί παράγοντες

για την ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής αποτελούσαν επίσης η μη εκτενής

μηχανοποίησή της και η έλλειψη καταρτισμένων αγροτών, θέτοντας επιτακτική την

ανάγκη λήψης μέτρων για την αντιμετώπισης της κατάστασης.220

213

Τα προβλήματα βέβαια που αντιμετώπιζε η κυβέρνηση για την υλοποίηση του Σχεδίου παρέμεναν

τα ίδια, δηλαδή η εξεύρεση των επενδυτικών κεφαλαίων, των απαραίτητων υλικών (ιδίως σιδήρου) και

η έλλειψη καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού, Ionescu, στο ίδιο, 193. 214

Ενώπιον της ΚΕ ο Γκεοργκίου-Ντεζ ανέπτυξε το συγκεκριμένο ζήτημα. Αναφέρθηκε στα θετικά

στοιχεία που είχε να αποκομίσει η Ρουμανία από την ολοκλήρωση του Σχεδίου και ανέλυσε όλα τα

σχετικά με την υλοποίησή του, Gheorghiu-Dej, Articole, 1945-1950, 416-443. 215

Το κανάλι θα κατασκευαζόταν στην ευθεία που συνδέει το λιμάνι της Κονστάντσα στη Μαύρη

Θάλασσα με τον Δούναβη προς τα δυτικά (χάρτης 5). 216

Glenny, ό.π., 554-555, Ionescu, ό.π., 190-191 και 193-195. 217


Υπεύθυνη επί των αγροτικών υποθέσεων σε κομματικό επίπεδο ήταν η Άνα Πάουκερ, Dobre, ό.π.,

453. 219

Ο χώρος αποτελούσε ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα, δεδομένου πως η Ρουμανία δε διέθετε (όπως

η ΣΕ) ελεύθερες εκτάσεις για τη δημιουργία κολεκτίβων, Ionescu, ό.π., 201. 220

Deletant, Gheorghiu-Dej, 137-141, Glenny, ό.π., 553-554, Ionescu, στο ίδιο, 200-201.


71

Το PMR αναγνώριζε τα προβλήματα που υπήρχαν και με σειρά αποφάσεων

της ΚΕ προσπάθησε να βελτιώσει την κατάσταση. Ως στόχους έθεσε την

καταπολέμηση των κουλάκων, την περαιτέρω ενίσχυση των κρατικών κολεκτίβων, τη

βελτίωση της οργάνωσης και των υποδομών τους, καθώς και τη μηχανοποίηση της

γεωργίας. Παράλληλα, καταδίκασε τον εξαναγκασμό προσχώρησης των αγροτών στις

κρατικές κολεκτίβες, χωρίς να αποτελεί επιθυμία των ίδιων των αγροτών.221

Τέλος,

τον Σεπτέμβριο του 1951 «η ΚΕ θεωρεί πως, ταυτόχρονα με την οργανωτική και

οικονομική ενίσχυση των κολεκτίβων που υπάρχουν ήδη και την οργάνωση νέων

κολεκτίβων, πρέπει να δοθεί εξαιρετική προσοχή στην οργάνωση των εργατών γης σε

αγροτικούς συνεταιρισμούς γνωστοί στην ΕΣΣΔ υπό την επωνυμία t.o.z.,

συνεταιρισμοί, οι οποίοι δε διαλύονται μετά το πέρας κάθε αγροτικής εργασίας, αλλά

εξελίσσονται βαθμιαία σε αγροτικές κολεκτίβες».222

Η συνεταιρισμοί τύπου t.o.z.

(στα ρωσικά т.о.з.) θα αποτελούσαν ουσιαστικά μία ενδιάμεση βαθμίδα εξέλιξης της

αγροτικής σοσιαλιστικής οικοδόμησης.223

Οι έντονοι ρυθμοί βιομηχανικής ανάπτυξης, η στασιμότητα της αγροτικής

παραγωγής και οι στρατιωτικές δαπάνες που προέκυψαν και κάλυπταν το 17%

περίπου του ετήσιου κρατικού προϋπολογισμού κατά τα έτη 1950-1953 (οι οποίες

προέκυψαν κατόπιν σοβιετικών υποδείξεων μετά τη συγκρότηση του ΝΑΤΟ)

έπλητταν τη ρουμανική οικονομία.224

Ως αποτέλεσμα, στις 28 Ιανουαρίου 1952 η ΚΕ

του PMR και η κυβέρνηση της χώρας δήλωσαν με απόφασή τους πως «ενώπιον του

221

Rezoluții și Hotărîri ale CC al PMR, Volumul II, 1951-1953, [Ψηφίσματα και Αποφάσεις της ΚΕ

του PMR, Τόμος ΙΙ, 1951-1953], București, 1954, 26-35 και 71-81. 222

Στο ίδιο, 97. 223

Η απόφαση της ΚΕ περιέγραφε εν συντομία τα χαρακτηριστικά των αγροτικών συνεταιρισμών

αυτού του τύπου ως εξής: «Ο αγροτικός συνεταιρισμός για την από κοινού καλλιέργεια της γης

αντιπροσωπεύει ένα υποδεέστερο σχηματισμό παραγωγικής αγροτικής συνεργασίας, κατά τον οποίο η

γη, τα ζώα και τα μέσα παραγωγής δεν έχουν κολεκτιβοποιηθεί, αλλά παραμένουν στην κυριότητα των

αγροτών του συνεταιρισμού. Σε αυτά (τα αγροκτήματα) οι αγρότες των συνεταιρισμών, επί τη βάση

της εξάλειψης των συνόρων των χωραφιών, θέτουν όλοι μαζί τα κτήματά τους με σκοπό την

υιοθέτηση αγροτεχνικών μεθόδων και τη χρήση τρακτέρ και αγροτικών μηχανών για την αύξηση της

αγροτικής παραγωγής. Σε αυτά οι αγρότες των συνεταιρισμών πραγματοποιούν από κοινού τις

αγροτικές εργασίες και επιλύουν από κοινού τα προβλήματα των αγροκτημάτων, ανάλογα με τις

αποφάσεις που λαμβάνονται από τη γενική συνέλευση και από την επιτροπή καθοδήγησης που

εκλέγεται ετησίως», στο ίδιο, 97-98. 224

Το PMR ωστόσο μιλούσε για επιτυχίες στον οικονομικό τομέα. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ δήλωσε το

1950: «Σημαντικό ρόλο στην πραγματοποίηση αυτών των μεγάλων (οικονομικών) επιτυχιών

διαδραματίζουν οι οικονομικές σχέσεις νέου τύπου, του σοσιαλιστικού, ανάμεσα στη ΣΕ και τις

Λαϊκές Δημοκρατίες. Αυτές οι σχέσεις εκφράζουν τη σταλινική πολιτική φιλίας μεταξύ των λαών,

πολιτική συνεργασίας που θα βασίζεται στα ίσα δικαιώματα μεταξύ των μεγάλων και των μικρών

λαών. Η οικονομική πρόοδος και η αδιάκοπη αύξηση του βιοτικού επιπέδου των εργατικών μαζών

συνιστούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πολιτικής ειρήνης, που κόμισε σε όλες τις χώρες η

αποτίναξη του ιμπεριαλιστικού ζυγού». Οι οικονομικές εξελίξεις στη Ρουμανία φαίνεται να είναι

όντως ανοδικές συγκριτικά με την προπολεμική περίοδο, σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορούμε να

μιλάμε για ιδανικές, Gheorghiu-Dej, Articole, 1945-1950, 445.


72

κράτους μας τίθεται το καθήκον πραγματοποίησης μιας νέας νομισματικής

μεταρρύθμισης, με σκοπό την ενίσχυση της αγοραστικής δύναμης του λέου

(ρουμανικό νόμισμα), την αύξηση του εξωτερικού του συναλλάγματος, την ανάπτυξη

του πραγματικού μισθού των εργατών και των υπαλλήλων και την βελτίωση των

απολαβών των εργαζομένων».225

Η αξία του νέου, υποτιμημένου νομίσματος

ορίστηκε με βάση το ρούβλι (1 ρούβλι προς 2,8 λέι).226

Η κακή κατάσταση της οικονομίας και οι αποτυχίες στην οργάνωση της

αγροτικής παραγωγής αποτέλεσαν τις αιτίες που χρησιμοποίησε ο Γκεοργκίου-Ντεζ

για να έρθει σε ρήξη με την ομάδα των Πάουκερ-Λούκα-Τζεορτζέσκου, οδηγώντας

στην απόλυτη επικράτηση του πρώτου. Σημαντικά στοιχεία για τη διαμόρφωση του

κλίματος της σύγκρουσης αυτής αποτέλεσαν η ΣΕ227

και η εσωκομματική καχυποψία

της περιόδου).228

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ ήταν αυτός που αποφάσισε να απαλλαγεί από τους

εταίρους του στην ηγεσία του PMR. Ωστόσο, η περίπτωση δεν ήταν ίδια με αυτή του

Πατρασκάνου. Οι Πάουκερ, Λούκα και Τζεορτζέσκου είχαν υποστηρικτές στο κόμμα

και διασυνδέσεις στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα η κατάσταση να χρήζει

προσεκτικότερου χειρισμού.229

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ με σειρά ενεργειών του

προλείανε το έδαφος. Αρχικά πραγματοποιήθηκε μια εκτεταμένη αξιολόγηση των

μελών του PMR (Νοέμβριος 1948-Μάιος 1950) με αποτέλεσμα τη διαγραφή 192.000

μελών (20% περίπου του συνόλου). Οι Πιρβουλέσκου, Ράνγκετς και Μογκιορός

ηγήθηκαν της παραπάνω ενέργειας.230

Ταυτόχρονα, διεξήχθησαν εκκαθαρίσεις στην

225

Rezoluții, 130. 226

Στο ίδιο, 143, Ionescu, ό.π., 203-204. 227

Ο παράγοντας ΣΕ επηρεάζεται και από τις ταυτόχρονες διεθνείς εξελίξεις στον απόηχο του Σχεδίου

Μάρσαλ, της ομιλίας Ζντάνοφ και της ρήξης Τίτο-Στάλιν. Κατά συνέπεια, η ΣΕ σκλήρυνε της στάσης

της και προώθησε την επιβολή απόλυτου ελέγχου στις χώρες επιρροής της, Naimark, «ό.π.», 191-192. 228

Ionescu, ό.π., 204, Tismaneanu, ό.π., 128. 229

Σημαντικές ήταν οι διασυνδέσεις με τη ΣΕ. Η Πάουκερ διατηρούσε επαφές με την ομάδα των

Μολότοβ-Καγκάνοβιτς-Βοροσίλοβ, ενώ ο Γκεοργκίου-Ντεζ με τον Μαλένκοβ και τον Μαρκ Μίτιν.

Επίσης, διαμέσου του Κισινέβσκι, ο Γκεοργκίου-Ντεζ είχε επαφές με τον Μπέρια, Tismaneanu, στο

ίδιο, 122. 230

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ αναφέρθηκε στο ζήτημα των εσωκομματικών εκκαθαρίσεων τον Δεκέμβριο

του 1949 δηλώνοντας πως «έχουν διεισδύσει στο κόμμα λεγεωναρικά στοιχεία, στοιχεία αντιτιθέμενα

στις κομματικές γραμμές, οπορτουνιστές, καριερίστες, οι οποίοι ασφαλώς δεν εισήλθαν εις μάτην στο

κόμμα». Ασκώντας κριτική στις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για την είσοδο νέων μελών την

περίοδο αμέσως μετά τον πόλεμο, ο Γκεοργκίου-Ντεζ προβαίνει σε μία έντονη κριτική και

αυτοκριτική σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την εξυγίανση του κόμματος,

αναφέροντας πως «πρέπει να θέσουμε μια αποφασιστική ρότα προς τη βελτίωση της κοινωνικής

σύνθεσης του κόμματος». Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας, ο Γκεοργκίου-Ντεζ με νέο άρθρο

στην εφημερίδα της Κομινφόρμ, γνωστοποίησε την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στο PMR, τα

αποτελέσματα της διαδικασίας ελέγχου των μελών του κόμματος και τους στόχους που έθετε η ηγεσία

σχετικά με τον αριθμό και την ποιότητά των μελών του PMR. Τόνισε επίσης πως το κόμμα πρέπει να


73

εβραϊκή και ουγγρική κομματική οργάνωση (λόγω της εβραϊκής και ουγγρικής

καταγωγής των Πάουκερ και Λούκα αντίστοιχα). Εσωκομματικά ιδρύθηκε ένα νέο

όργανο, το Οργανωτικό Γραφείο (Biroul Organizatoric), με στόχο τη γενική επίβλεψη

του PMR. Επίσης, μέσω των τοπικών και βουλευτικών εκλογών της 13ης Μαρτίου

1951 ο Γκεοργκίου-Ντεζ κατάφερε να εξασφαλίσει την εκλογή των «δικών του»

υποψηφίων. Τέλος, κατά τους εορτασμούς για τα 30 χρόνια του PMR (1921-1951) o

Γκεοργκίου-Ντεζ αναγνωρίστηκε από τους Πάουκερ και Λούκα (όπως και από το

σύνολο των μελών του κόμματος) ως ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του. Πλέον ήξερε

πως μπορούσε να προχωρήσει στην εσωκομματική του επικράτηση.231

Στις 19 Φεβρουαρίου 1952 κατά τη διάρκεια Ολομέλειας της ΚΕ ο Βασίλε

Λούκα κατηγορήθηκε για κρατική «υπονόμευση» και «εχθρική δράση» εξαιτίας της

νομισματικής υποτίμησης του Ιανουαρίου, εξαναγκαζόμενος σε άσκηση έντονης

αυτοκριτικής. Δέκα μέρες αργότερα κατηγορήθηκε και για «δεξιές παρεκκλίσεις»,

κατηγορίες που αποδέχτηκε. Οι Πάουκερ και Τζεορτζέσκου, στην προσπάθειά τους

να τον υπερασπιστούν, κατηγορήθηκαν για «επίδειξη ανοχής». Παράλληλα,

συστάθηκε επιτροπή για τη διερεύνηση του ζητήματος.232

Στις 8 Μαρτίου ο Λούκα

και συνεργάτες του απομακρύνθηκαν από το Υπουργείο Οικονομικών. Φοβούμενος

όμως περαιτέρω αρνητικές εξελίξεις, στις 13 Μαρτίου ο Λούκα άλλαξε στάση και

αρνήθηκε τα πάντα έχοντας τη στήριξη των Πάουκερ και Τζεορτζέσκου∙ ήταν όμως

αργά.233

Σε ένα σύντομο ταξίδι στη Μόσχα ο Γκεοργκίου-Ντεζ (συνοδευόμενος από

τους Κισινέβσκι, Κονσταντινέσκου και Αποστόλ) ενημέρωσε τον Στάλιν για τις

εξελίξεις και τα μέτρα που είχαν ληφθεί· λίγο αργότερα στάλθηκαν τα πρακτικά της

τελευταίας Ολομέλειας της ΚΕ στη Μόσχα, μεταφρασμένα στα ρωσικά.234

Οι στόχοι

βρίσκεται σε συνεχή επαγρύπνηση, διότι υπάρχουν ακόμη στοιχεία που αντιτίθενται στις πολιτικές

του, Gheorghiu-Dej, Articole, 1945-1950, 371-375 και 402-409. 231

Deletant, Gheorghiu-Dej, 235-236, Fischer-Galați, ό.π., 147, Glenny, ό.π., 553, Ionescu, ό.π., 204

και 208-209, Naimark, «ό.π.», 188-189, Tismaneanu, ό.π., 127-128. 232

Μετά το πέρας της Ολομέλειας στάλθηκαν επιστολές προς τα κομματικά μέλη και οργανώσεις

ενημερώνοντάς τους σχετικά, Ionescu, στο ίδιο, 210. 233

Deletant, Gheorghiu-Dej, 238-239, Fischer-Galați, ό.π., 148-149, Ionescu, στο ίδιο, 210,

Tismaneanu, ό.π., 128-129. 234

Στο σημείο αυτό πρέπει να λάβουμε υπ' όψιν τις σύγχρονες με τα γεγονότα πολιτικές εξελίξεις στη

Μόσχα. Οι πρώτες εντάσεις του αναδυόμενου ψυχροπολεμικού κλίματος ήταν γεγονός (κρίση του

Βερολίνου, πόλεμος της Κορέας). Επιπρόσθετα, η ΣΕ δεν έχει αναρρώσει ακόμη πλήρως από τον

πόλεμο. Ο Στάλιν λοιπόν ανησυχούσε για το άμεσο μέλλον (η απόκτηση της ατομικής βόμβας βέβαια

αποτελούσε μια θετική εξέλιξη). Παράλληλα, τα κράτη της Αν. Ευρώπης αντιμετώπιζαν ζητήματα

εμπέδωσής και εξαρτούνταν απόλυτα από τη Μόσχα. Η ρήξη Μόσχας-Βελιγραδίου το 1948 ενίσχυσε

την καχυποψία του Στάλιν σχετικά με την εμπιστοσύνη που μπορούσε να επιδείξει στους

ανατολικοευρωπαίους ηγέτες. Τέλος, η στροφή του νεότευκτου κράτους του Ισραήλ προς τις ΗΠΑ,


74

ήταν σαφείς: ο Γκεοργκίου-Ντεζ ενημέρωνε τη σοβιετική ηγεσία και ταυτόχρονα

κάλυπτε τα νώτα του για την επικείμενη επικράτησή του στο PMR.235

Σε νέα

Ολομέλεια της ΚΕ στις 26-27 Μαΐου 1952 ο Λούκα εκδιώχθηκε από την ΚΕ και

τέθηκε υπό την κρίση της Επιτροπής Ελέγχου του PMR, ενώ ο Τζεορτζέσκου

εκδιώχθηκε από τις θέσεις στη Γραμματεία, το Πολιτικό και το Οργανωτικό

Γραφείο.236

Μετά το πέρας των εργασιών της Επιτροπής Ελέγχου, ο Λούκα

συνελήφθη στις 14 Αυγούστου και διεγράφη από το κόμμα στις 19. Στις 10

Οκτωβρίου 1952 καταδικάστηκε σε θάνατο, ποινή που μετατράπηκε σε ισόβια.

Πέθανε στη φυλακή στις 23 Ιουλίου 1963. Ο Τζεορτζέσκου συνέχισε να απασχολείτε

στο κόμμα σε χαμηλότερες θέσεις.237

Η «Πασιονάρια των Βαλκανίων»,238

Άνα Πάουκερ, κατηγορήθηκε για

στήριξη των Λούκα και Τζεορτζέσκου, για τη δράση της το 1944 στο ζήτημα της

εγγραφής νέων μελών στο PCdR, καθώς και για την πολιτική της στο ζήτημα της

κολεκτιβοποίησης. Επίσης κατηγορήθηκε πως επέτρεψε σε Σιονιστές Εβραίους της

Ρουμανίας να μεταναστεύσουν στο κράτος του Ισραήλ. Μέχρι το 1954 καθαιρέθηκε

σταδιακά από όλες τις κομματικές και κρατικές της θέσεις, με αποκορύφωμα τη

διαγραφή της από το PMR στις 11 Μαΐου 1954 (μέσα σε αυτό το διάστημα είχε

συλληφθεί και παραμείνει υπό κράτηση από τις 20 Φεβρουαρίου έως τις 20 Απριλίου

1953).239

Πέθανε στις 3 Ιουνίου 1960.240

παρά την στήριξη που του παρείχε ο Σοβιετικός ηγέτης, τον έστρεψε σε αντισημιτικές θέσεις. Τους

τελευταίους λοιπόν μήνες της ζωής του ο Στάλιν προχώρησε σε πράξεις στιγματισμού στενών

συνεργατών του (Μολότοβ, Μικογιάν, Μπέρια), δείχνοντας πως πιθανόν να προέβαινε σε ανάδειξη

νέων προσώπων, κάτι όμως που δεν πρόλαβε να κάνει λόγω του θανάτου του. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ

λοιπόν αποφάσισε και πέτυχε να εκμεταλλευτεί την καχυποψία του Στάλιν προς ίδιον όφελος,

Deletant, στο ίδιο, 235-237, Loth, ό.π., 163-164, Mastny, Insecurity, 56-57 και 80, Naimark, «ό.π.»,

192-194, Niessen, «ό.π.», 292, Robert Service, Σύντροφοι: Η Παγκόσμια Ιστορία του Κομμουνισμού,

Αθήνα, 2008, 353-357. 235

Συμπληρωματικά, ο Μογκιορός σε άρθρο του στο περιοδικό της Κομινφόρμ αναφέρθηκε στο

ζήτημα και ιδίως στις κατηγορίες που βάρυναν τους εμπλεκόμενους, Tismaneanu, ό.π., 129. 236

Συγκεκριμένα, η ετυμολογία της ΚΕ για τους Λούκα και Τζεορτζέσκου ήταν η εξής: «Ο Βασίλε

Λούκα, έχοντας χάσει την ταξική αίσθηση, αποκομμένος από το κόμμα, από την εργατική τάξη,

ενθαρρυμένος από εχθρικά στοιχεία, εναντιώθηκε στη γενική κομματική γραμμή, πρότεινε την

ιδιαίτερή οπορτουνιστική δεξιά γραμμή του (της προώθησης καπιταλιστικών στοιχείων στην πόλη και

την ύπαιθρο), προκαλώντας μεγάλη αναταραχή στο κράτος και δημιουργώντας δυσκολίες στον

επισιτισμό των εργαζομένων. Ο Τεοχάρι Τζεορτζέσκου διακήρυξε μία στάση υποστήριξης της δεξιάς

παρέκκλισης του Β. Λούκα, επιζητώντας να συγκαλύψει τα δικά του δεξιά ατοπήματα, την έλλειψη

μαχητικότητας ενάντια στον ταξικό εχθρό και την απώλεια επαναστατικής επαγρύπνησης», Rezoluții,

188. 237

Deletant, Gheorghiu-Dej, 235, 239-240 και 251-252, Dobre, ό.π., 365, Ionescu, ό.π., 210-211,

Tismaneanu, ό.π., 129-130. 238


Το 1968 οι Λούκα, Πάουκερ και Τζεορτζέσκου (ο μόνος εν ζωή) αποκαταστάθηκαν από τον

Τσαουσέσκου. Ο Τζεορτζέσκου μάλιστα διετέλεσε αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ το διάστημα 21

Ιουνίου 1972-28 Νοεμβρίου 1974, Dobre, ό.π., 287-288, 365 και 454.


75

Το αριστοτεχνικά σχεδιασμένο πραξικόπημα του Γκεοργκίου-Ντεζ πέτυχε

απόλυτα, παραμένοντας πλέον ο μοναδικός και αδιαμφισβήτητος ηγέτης του PMR.

Παράλληλα, απόσεισε τις όποιες ευθύνες σχετικά με την κακή οικονομική κατάσταση

της χώρας, υιοθετώντας την τακτική του αποδιοπομπαίου τράγου. Τέλος, είχε

καταφέρει να κερδίσει και να διατηρήσει τη στήριξη της ΣΕ. Η «μοσχοβίτικη» ομάδα

του PMR είχε πλέον εκλείψει, με κυρίαρχες πλέον τάσεις την «εθνική-ρουμανική»

(Γκεοργκίου-Ντεζ, Αποστόλ, Κονσταντινέσκου, Στόικα) και της «Βεσσαραβίας»

(Κισινέβσκι, Πιρβουλέσκου), η οποία και εξασφάλιζε τη διατήρηση διασυνδέσεων με

τη Μόσχα. Επιπρόσθετα, ο Γκεοργκίου-Ντεζ σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να

κατηγορηθεί για εθνικιστικές τάσεις, μιας και στην υψηλή κομματική ιεραρχία

παρέμεναν άτομα μη ρουμανικής καταγωγής (ο Εβραίος Κισινέβσκι, ο Ούγγρος

Μογκιορός, ο Βούλγαρος Μπορίλα, ο Ουκρανός Μποντναράς). Όλοι οι

προαναφερθέντες αποτελούν μέλη του Πολιτικού Γραφείου (ΠΓ) της ΚΕ, όπως αυτή

διαμορφώθηκε στην Ολομέλεια της 27ης Μαΐου 1952. Τέλος, ο Γκεοργκίου-Ντεζ

επιβλήθηκε και στον κρατικό τομέα, αναλαμβάνοντας στις 2 Ιουνίου την

πρωθυπουργία.241

Η πρωτοκαθεδρία του επί παντός επιστητού ήταν

αδιαμφισβήτητη.242

Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς εκπονήθηκε το νέο Σύνταγμα της χώρας (το

οποίο και παρέμεινε σε ισχύ μέχρι τον θάνατο του Γκεοργκίου-Ντεζ). Το νέο

Σύνταγμα έδινε τα στίγματα της ιδεολογίας που πρέσβευε η RPR. Ο εκθειασμός της

ΣΕ στο εισαγωγικό κεφάλαιο και σε συγκεκριμένα άρθρα του καθώς και οι αναφορές

στο PMR προκαλούν εντύπωση και υπογραμμίζουν τον εξόχως σημαντικό ρόλο της

Μόσχας και του κόμματος στη ρουμανική πραγματικότητα.243

Υποστηρίζοντας με περισσότερη θέρμη τις ίδιες αρχές κοινωνικοοικονομικής

οργάνωσης, το Σύνταγμα δεν προβαίνει σε καμία ουσιαστική αλλαγή των

αρμοδιοτήτων των οργάνων της νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας

όπως και των μεταξύ τους σχέσεων (οι μόνες αλλαγές αφορούν τις ονομασίες

οργάνων, πχ τα τοπικά λαϊκά συμβούλια μετονομάζονται από «consiliile populare

240

Deletant, Gheorghiu-Dej, 241-242 και 244, Dobre, στο ίδιο, 287-288 και 453-454, Ionescu, ό.π.,

210-211, Tismaneanu, ό.π., 130-132. 241

Η ανάληψη της ηγεσίας κόμματος και κράτους θυμίζει την αντίστοιχη κόμματος, κράτους και

στρατού από τον Στάλιν το 1941, ακόμα ένα σημάδι, κατά τη γνώμη μου, της απόλυτης ιδεολογικής

ταύτισης Ντεζ-Στάλιν, Lukacs, ό.π., 113. 242

Deletant, Gheorghiu-Dej, 237, Fischer-Galați, ό.π., 149-151, Ionescu, ό.π., 211-212, Naimark,

«ό.π.», 194, Service, ό.π., 288, Tismaneanu, ό.π., 132-133. 243

Constituția Republicii Populare Române 1952 [Σύνταγμα της Ρουμανικής Λαϊκής Δημοκρατίας

1952], http://prodemocratia.org/.


76

locale» σε «Sfaturile Populare» (sfat=συμβούλιο) και το Ανώτατο Δικαστήριο από

«Curții Supreme» σε «Tribunalul Suprem»). Επίσης, δόθηκαν οι ίδιες εγγυήσεις για

τα θεμελιώδη, ατομικά και πολιτικά δικαιώματα.244

Νέο δεδομένο αποτελεί η δημιουργία της Αυτόνομης Ουγγρικής Περιφέρειας

(Regiunea Autonomă Maghiară, RAM). Στην οργάνωσή της ή στις σχέσεις και τις

υποχρεώσεις των κατοίκων της περιφέρειας με το κράτος δεν παρουσιάζει καμία

απολύτως διαφορά συγκριτικά με τις υπόλοιπες διοικητικές περιφέρειες. Η διαφορά

της έγκειται στην ονομασία, η οποία και προσδίδει την αίσθηση μιας διαφορετικής

πολιτικής απέναντι στη μεγαλύτερη μειονότητα της χώρας. Επί της ουσίας όμως, οι

ουγγρικής καταγωγής κάτοικοί της δεν ζούσαν υπό κάποιες ειδικές συνθήκες,

υποκείμενοι και αυτοί των γενικών δικαιωμάτων (γλώσσας, μη διάκρισης) που είχαν

και οι λοιποί μειονοτικοί πληθυσμοί της χώρας (δες χάρτη 6).245

Μέσα λοιπόν στην πρώτη πενταετία της απόλυτης επικράτησης του PMR

τέθηκαν οι βάσεις της μελλοντικής σοσιαλιστικής οικοδόμησης της χώρας,

χαράχτηκαν οι προσανατολισμοί της στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική,

επιτεύχθηκε η σοβιετοποίηση της RPR, ενώ στα τέλη του 1952 ο Γκεοργκίου-Ντεζ

κατόρθωσε να ελέγξει πλήρως κόμμα και κράτος. Ασφαλώς, οι προς επίλυση

εκκρεμότητες παραμένουν· η οικονομία της χώρας είναι άσχημη, το κόμμα δεν έχει

γίνει καθολικά αποδεκτό και η RPR χρίζει εμπέδωσης. Ωστόσο, το πέρασμα της

εξουσίας από την τετραρχία των Ντεζ-Πάουκερ-Λούκα-Τζεορτζέσκου στην απόλυτη

επικράτηση του πρώτου και των στενών και πιστών (για την ώρα) συνεργατών του

σηματοδοτούν μια μετάβαση. Με το τέλος της «μοσχοβίτικης» ομάδας του PMR

φαίνεται να κλείνει ένας κύκλος. Ταυτόχρονα, ένα ακόμη παγκόσμιας εμβέλειας

γεγονός σηματοδοτεί όντως το κλείσιμο ενός κύκλου και τη δημιουργία νέων

δεδομένων.

4. Η Ρουμανική Εκδοχή της Αποσταλινοποίησης.

Ο θάνατος του Στάλιν στις 5 Μαρτίου 1953 αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα από

τα σημαντικότερα γεγονότα του 20ου αιώνα.246

Παράλληλα, σηματοδότησε τη

μετάβαση σε μία νέα εποχή για τη ΣΕ και το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Η

244



Με απόφαση της ΚΕ του PMR το τυπογραφείο της εφημερίδας «Scânteia» (Σπίθα), μία χημική

βιομηχανία και η στρατιωτική ακαδημία του Βουκουρεστίου μετονομάστηκαν σε «Ι. Β. Στάλιν», ενώ η

μόνιμη έκθεση Στάλιν που υπήρχε σε Μουσείο του Βουκουρεστίου μετονομάστηκε σε «Μουσείο Β. Ι.

Λένιν - Ι. Β. Στάλιν», Rezoluții, 316.


77

ηγεσία του ΚΚΣΕ περιήλθε στα χέρια των Μπέρια, Μαλένκοφ και Χρουστσόφ, οι

οποίοι επιθυμούσαν την προώθηση μεταρρυθμίσεων και αποστασιοποίησης, ως ένα

σημείο, από τις πρακτικές του προκατόχου τους. Η νέα πολιτική που προώθησε η

τριανδρία εκφράστηκε ποικιλοτρόπως: αντίθεση στην προσωπολατρία, μεταστροφή

στην εξωτερική και οικονομική πολιτική (αλλαγή στάσης προς ΗΠΑ και

Γιουγκοσλαβία, ανακοπή της ταχείας προσπάθειας εκβιομηχάνισης των χωρών της

Αν. Ευρώπης, ενίσχυση της αγροτικής οικονομίας και της παραγωγής

καταναλωτικών αγαθών). Η κοινωνική αναταραχή που υπέβοσκε στη ΣΕ και σε άλλα

ανατολικοευρωπαϊκά κράτη λόγω της συνεχούς και αμείωτης πίεσης στην προώθηση

των σταλινικών επιδιώξεων (κυρίως στην οικονομία) ανησυχούσε τη νέα ηγεσία (τα

γεγονότα του Βερολίνου του 1953 αποτελούν ενδεικτική περίπτωση). Τέλος, η

σταδιακή επικράτηση του Χρουστσόφ επί των Μπέρια και Μαλένκοφ ανέδειξαν την

νέα ηγετική μορφή της ΣΕ. Ο Νικίτα Χρουστσόφ ανέλαβε Πρώτος Γραμματέας του

ΚΚΣΕ τον Σεπτέμβριο του 1953.247

Η αλλαγή δεδομένων επήλθε σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο για τον

Γκεοργκίου-Ντεζ. Ο μέντοράς του πέθανε μόλις ο ίδιος είχε κατορθώσει να θέσει υπό

τον έλεγχό του κράτος και κόμμα. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ σίγουρα ένιωσε ανάμεικτα

συναισθήματα θλίψης, αβεβαιότητας, αλλά και ανακούφισης. Πλέον δεν υπήρχε η

ισχυρή προσωπικότητα του Στάλιν, η οποία μπορούσε να κινηθεί απειλητικά εναντίον

του ανά πάσα στιγμή. Έπρεπε όμως να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες που

διαμορφώνονταν με την άνοδο της αναθεωρητικής τάσης στην ηγεσία του ΚΚΣΕ.

Γνώριζε πως δεν μπορούσε να παραμείνει προσκολλημένος στον σταλινισμό,

εξαναγκασμένος να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα λόγω της άμεσης εξάρτησής του

από τη ΣΕ.

Το PMR και ο Γκεοργκίου-Ντεζ προσαρμόστηκαν στη νέα πραγματικότητα

μέσω των αλλαγών που προωθήθηκαν με τις αποφάσεις της Ολομέλειας της ΚΕ στις

19-20 Αυγούστου 1953. Στην Ολομέλεια εξυμνήθηκε η εσωτερική και εξωτερική

πολιτική που ακολουθούσε η ΣΕ και κυρίως η μάχη που δινόταν εναντίον του δυτικού

247

Crampton, ό.π., 276-280, Csaba Békés, «East Central Europe, 1953-1956», στο The Cabridge

History of the Cold War, volume 1, Origins (επιμ. Melvyn P. Leffler και Odd Arne Westad), New

York, 2010, 335-338, Vojtech Mastny, «Soviet Foreign Policy, 1953-1962» στο The Cabridge History

of the Cold War, volume 1, Origins (επιμ. Melvyn P. Leffler και Odd Arne Westad), New York, 2010,

312-315, David Priestland, «Cold War Mobilisation and Domestic Politics: the Soviet Union» στο The

Cabridge History of the Cold War, volume 1, Origins (επιμ. Melvyn P. Leffler και Odd Arne Westad),

New York, 2010, 448-452, Roberts, ό.π., 38-39 και 42-45, Service, ό.π., 357-359, Tismaneanu, ό.π.,

136-138.


78

ιμπεριαλισμού. Η μάχη αυτή έπρεπε να δοθεί και από το PMR με στόχο την επίτευξη

της ιδεολογικής καθαρότητάς του. Η πάταξη των Πάουκερ, Λούκα και Τζεορτζέσκου

(οι οποίοι χαρακτηρίστηκαν ως «κράτος εν κράτει»)248

αποτελούσε μία θετική

εξέλιξη προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, το κόμμα έπρεπε να συνεχίσει να

εργάζεται ώστε να πετύχει την εξυγίανσή του από τα κατάλοιπα των ιμπεριαλιστικών

τάσεων και να ενισχύσει τη δράση του μέσω των κομματικών και κρατικών

οργανώσεων, στις οποίες ασκήθηκε έντονη κριτική σχετικά με τις ελλείψεις και τα

λάθη τους.249

Με αποκρυσταλλωμένους του στόχους της, η ΚΕ έλαβε διάφορα μέτρα για

την αντιμετώπιση της κατάστασης και κυρίως για την ενίσχυση των δεσμών του

κόμματος με τη βάση του. Έπρεπε να ενισχυθεί η δράση της ΚΕ και των λοιπών

κρατικών και κομματικών οργάνων, να επιβληθεί εσωκομματική πειθαρχία και

υπακοή στις κομματικές αποφάσεις, να ενισχυθούν οι σχέσεις εργατών και αγροτών

και να βελτιώνεται συνεχώς η δράση της Σεκουριτάτε και του ρουμανικού στρατού.

Βασική προτεραιότητα τέθηκε η σύγκληση Συνεδρίου του PMR για τον Μάρτιο του

1954 και αποφασίστηκε η διάλυση του Οργανωτικού Γραφείου της ΚΕ, ως όργανο

που δεν εξυπηρετούσε πλέον κανέναν λόγο ύπαρξης.250

«Θεμελιώδης θέση της ενίσχυσης του κράτους της Λαϊκής Δημοκρατίας και

της επιτυχίας της δουλειάς των κρατικών οργάνων είναι ο έλεγχος του κράτους. [...]

Για αυτό η Ολομέλεια της ΚΕ θεωρεί απαραίτητη την ενίσχυση του κομματικού

ελέγχου επί όλων των κρατικών οργάνων. Η Ολομέλεια ζητά από του κομμουνιστές

που εργάζονται στον κρατικό μηχανισμό να καταπολεμούν με τη μεγαλύτερη

αποφασιστικότητα κάθε τάση παρακώλυσης του κομματικού ελέγχου. Κάθε όργανο

και κάθε υπάλληλος του κρατικού μηχανισμού, άσχετα από τη θέση που κατέχει,

πρέπει να βρίσκεται υπό τον έλεγχο των κομματικών οργάνων και οργανώσεων». Η

διατύπωση αυτή δείχνει με τον πιο σαφή τρόπο τον ρόλο που επιδίωκε να

διαδραματίσει το PMR.251

Πέραν όμως του επαναπροσδιορισμού του ρόλου του PMR, στην ίδια

Ολομέλεια της ΚΕ αποφασίστηκε και ο επαναπροσδιορισμός της οικονομικής

πολιτικής της RPR. Παρά τα επιτεύγματα που είχαν επιτευχθεί, αναγνωρίστηκε

σωρεία ελλείψεων και σφαλμάτων, με σημαντικότερα την ταχεία και τελικώς

248

Rezoluții, 456. 249

Στο ίδιο, 451-460. 250

Στο ίδιο, 460-470. 251

Στο ίδιο, 468.


79

επιβλαβή προσπάθεια εκβιομηχάνισης και την επακόλουθη παραμέληση της

αγροτικής παραγωγής και της παραγωγή καταναλωτικών αγαθών. Ως αποτέλεσμα

προωθήθηκε ένα επαναπροσδιορισμός της οικονομικής πολιτικής της RPR

(αναδιάρθρωση επιδιωκόμενων στόχων και επενδύσεων, μείωση του κόστους

παραγωγής και των γενικότερων εξόδων). Παράλληλα, αποφασίστηκε η αύξηση

μισθών και κρατικών παροχών, η βελτίωση των συνθηκών ζωής και εργασίας, καθώς

και η συνεχής άνοδος του βιοτικού επιπέδου μέσω της στήριξης κυρίως της

αγροτικής παραγωγής. Όλα τα παραπάνω απαιτούσαν πρώτιστα τη βελτίωση του

ρόλου και της δράσης των κομματικών και κρατικών οργάνων.252

Απόρροια των εσωκομματικών αναδιαρθρώσεων που προωθούνταν από το

ΚΚΣΕ αποτελούν και οι αποφάσεις της Ολομέλεια της ΚΕ του PMR στις 19

Απριλίου 1954. Θεσμοθετήθηκε μία τετραμελής Γραμματεία, της οποία προΐστατο ο

Γκεόργκε Αποστολ ως Πρώτος Γραμματέας, με τον Γκεοργκίου-Ντεζ να διατηρεί

μόνο την πρωθυπουργία. Ωστόσο, η διεξαγωγή του Δεύτερου Συνεδρίου του PMR

αναβάλλονταν συνεχώς. Τελικώς, διεξήχθη μόλις τον Δεκέμβρη του 1955, ενώ η

αρχική δέσμευση ήταν για τον Μάρτιο του 1954. Λίγο πριν τη διεξαγωγή του

Συνεδρίου ο Γκεοργκίου-Ντεζ ανέλαβε Πρώτος Γραμματέας, ενώ νέος

πρωθυπουργός αναδείχθηκε ο επίσης στενός του συνεργάτης Κίβου Στόικα (5

Οκτωβρίου 1955).253

Σταδιακά πραγματοποιήθηκαν και οι πρώτες αλλαγές στον οικονομικό τομέα.

Το σύνολο σχεδόν των Σοβρόμ με τις Συμφωνίες της 31ης Μαρτίου και 18ης

Σεπτεμβρίου 1954 πωλήθηκε στο ρουμανικό κράτος με την εξαίρεση των Σοβρόμ

πετρελαίου και χαλαζία, ενώ μειώθηκαν οι σοβιετικές πιέσεις στο εξωτερικό εμπόριο.

Το ρουμανικό κράτος εγκατέλειψε την κατασκευή του καναλιού Δούναβη-Μαύρης

Θάλασσας, τα στρατόπεδα εργασίας μειώθηκαν, προωθήθηκαν μέτρα για αύξηση

μισθών και βελτίωση των εργασιακών συνθηκών και δόθηκε έμφαση στην παραγωγή

καταναλωτικών αγαθών. Στη γεωργία, το κράτος άμβλυνε τους ρυθμούς

κολεκτιβοποίησης, διατήρησε την πολιτική συγκρότησης αγροτικών συνεταιρισμών

τύπου t.o.z. και προέβη σε φοροελαφρύνσεις στα αγροτικά προϊόντα. Σε καμία

περίπτωση όμως δεν μπορούμε να μιλάμε για θεαματικές αλλαγές στους

252

Στο ίδιο, 471-515. 253

Ionescu, ό.π., 231-233, Tismaneanu, ό.π., 140.


80

οικονομικούς δείκτες, στο βιοτικό επίπεδο και στο ζήτημα απήχησης του PMR στη

ρουμανική κοινωνία.254

Σημαντική εξέλιξη αποτελεί η κρατική αποκατάσταση της Αυστρίας στις 15

Μαΐου 1955.255

Η αποχώρηση των Σοβιετικών από την Αυστρία θα σήμαινε

ταυτόχρονη αποχώρησή τους και από τη Ρουμανία, δεδομένου πως η παραμονή τους

στη χώρα ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τη διατήρηση των γραμμών επικοινωνίας με

τη σοβιετική ζώνη στην Αυστρία. Ωστόσο, τα στρατεύματα δεν αποχώρησαν,

αποτέλεσμα μιας δεύτερης σημαντικής εξέλιξης. Στις 11 Μαΐου 1955 υπεγράφη το

Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Η διάταξη περί συγκρότησης κοινής στρατιωτικής δύναμης

των χωρών-μελών (την ηγεσία της οποίας ανέλαβε πρώτος ο Σοβιετικός Στρατάρχης

Κόνιεφ) αποτέλεσε των αποχρώσα αιτία παραμονής του Κόκκινου Στρατού στη

Ρουμανία.256

Τέλος, η είσοδος της RPR στον ΟΗΕ και η παραχώρηση στο ρουμανικό

κράτος του Σοβρόμ πετρελαίου αποτέλεσαν τις τελευταίες εξελίξεις πριν το Συνέδριο

του 1955.257

Στις 23-28 Δεκεμβρίου 1955 διεξήχθη το Δεύτερο Συνέδριο του PMR. Ο

Γκεοργκίου-Ντεζ εκφώνησε την αναφορά της ΚΕ, η οποία και χωριζόταν σε τρεις

ενότητες. Στην πρώτη, με τίτλο «Διεθνής Κατάσταση», ο Ρουμάνος ηγέτης

υπερασπίστηκε την πολιτική της ειρηνικής συμβίωσης που προωθούσε η ΣΕ και τη

σημασία διατήρησης της ειρήνης σε παγκόσμιο επίπεδο. Αναφέρθηκε σε διάφορα

επίκαιρα ζητήματα (πχ αποαποικιοποίηση) και ενέταξε τη RPR στη διεθνή σκηνή.

Τόνισε πως το PMR (όπως και κάθε άλλο εργατικό ή κομμουνιστικό κόμμα) δεν

πρέπει να υποκύπτει σε ζητήματα ιδεολογίας και στους εκβιασμούς της

μπουρζουαζίας, σε πολύ πιο ήπιους τόνους όμως συγκριτικά με την εποχή Στάλιν.

Χαρακτηριστική ήταν η στάση που τήρησε ο Γκεοργκίου-Ντεζ στην

επαναπροσέγγιση ΣΕ-Γιουγκοσλαβίας, χαρακτηρίζοντάς την θετική εξέλιξη για τη

254

Deletant, Gheorghiu-Dej, 252-253, Glenny, ό.π., 556-557, Ionescu, στο ίδιο, 229-230 και 233-238,

Tismaneanu, ό.π., 139. 255

Πέραν τούτου, οι γενικότερες διεθνείς εξελίξεις στο πνεύμα της Γενεύης (όπως ονομάστηκε) και οι

εντός ανατολικού μπλοκ εξελίξεις (διάλυση Κομινφόρμ) επηρέασαν άμεσα ή έμμεσα τις εξελίξεις στη

Ρουμανία, Loth, ό.π., 297-301, Mastny, «Foreign Policy», 318-319. 256

Η παρουσία του Κόκκινου Στρατού στη Ρουμανία ήταν ένα νόμισμα με δύο όψεις. Από τη μία,

έπληττε τη λαϊκή απήχηση του PMR, μιας και η σοβιετική παρουσία ενίσχυε τα παλαιόθεν αρνητικά

αισθήματα του ρουμανικού λαού για τη Ρωσία και τη διάδοχό της ΣΕ. Επιπρόσθετα, το PMR φαινόταν

εγκάθετο στα μάτια του λαού, ένας μοχλός ελέγχου της Ρουμανίας από τη Μόσχα. Από την άλλη

όμως, η έλλειψη βάσης του κόμματος το έθετε ευπρόσβλητο σε μια πιθανή λαϊκή αντίδραση, με τα

σοβιετικά στρατεύματα να αποτελούν σημαντικό παράγοντα διατήρησης του PMR στην εξουσία. 257

Ionescu, ό.π., 230-231 και 240-241, Mastny, «Foreign Policy», 317, Roberts, ό.π., 37 και 40,

Tismaneanu, ό.π., 11.


81

διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης και της συνοχής του σοσιαλιστικού

στρατοπέδου.258

Η δεύτερη και εκτενέστερη ενότητα της αναφοράς με τίτλο «Μάχη του

Κόμματος για την Οικοδόμηση του Σοσιαλισμού» αφορούσε κυρίως οικονομικά

ζητήματα. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ ξεκίνησε με μία σύντομη ιστορική αναδρομή του

κόμματος δίνοντας έμφαση στα γεγονότα των ετών 1944-1948. Επίσης, αναφέρθηκε

γενικά στα επιτεύγματα και τη σημασία της βιομηχανίας και γενικότερα της

οικονομίας, στις αλλαγές που επιτελέστηκαν στις κοινωνικές δομές στη χώρα και στο

μειονοτικό ζήτημα (με ειδική μνεία στη συγκρότηση της RAM). Ιδιαίτερης αναφοράς

χρίζει η παράθεση ορισμένων λεγομένων του Λένιν: «Όλα τα έθνη θα φθάσουν στον

σοσιαλισμό, αυτό είναι αναπόφευκτο, αλλά δε θα φθάσουν όλα με τον ίδιο τρόπο·

καθένα θα κομίσει μία ιδιαίτερη φόρμα δημοκρατίας, μια εκδοχή της δικτατορίας του

προλεταριάτου, έναν ρυθμό σοσιαλιστικής μετατροπής των διαφορετικών όψεων της

κοινωνικής ζωής».259

Φανερά λοιπόν ο Γκεοργκίου-Ντεζ τάχθηκε υπέρ της ύπαρξης

διαφορετικών δρόμων σοσιαλιστικής οικοδόμησης.260

Εν συνεχεία, αναφέρθηκε στην ολοκλήρωση του Πρώτου Πενταετούς Σχεδίου

(1951-1955). Παρέθεσε στοιχεία σχετικά με τις επενδύσεις που είχαν γίνει, τους

στόχους που είχαν επιτευχθεί σε βασικούς τομείς (βιομηχανία, αγροτική παραγωγή,

εμπόριο και μεταφορές), σημειώνοντας την αύξηση του βιοτικού επιπέδου και του

εθνικού εισοδήματος συγκριτικά με το 1948 και το 1938, (περίοδο που η εξουσία

βρισκόταν στα χέρια της μπουρζουαζίας). Τέλος, δεν παρέλειψε να αναφερθεί στις

ελλείψεις και τις δυσκολίες που ανέκυψαν καθώς και στα αίτια τους.261

Σημαντικότερα ήταν τα όσα ανέφερε σχετικά με το Δεύτερο Πενταετές Σχέδιο

(1956-1960), το οποίο θα θέτονταν σε εφαρμογή την 1η Ιανουαρίου 1956. Παρέθεσε

τους στόχους του Σχεδίου (ανάπτυξη της οικονομίας, της βαριάς βιομηχανίας,

αύξηση του τεχνικού επιπέδου και της παραγωγικότητας, στήριξη της γεωργίας,

παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, ενίσχυση του εμπορίου, βελτίωση των υλικών

υποδομών), ανέφερε το προβλεπόμενο επενδυτικό κεφάλαιο (105-110 εκατομμύρια

λέι) και την ανά τομέα ποσοστιαία κατανομή του. Η μερίδα του λέοντος δόθηκε εκ

νέου στη βιομηχανία (56%), με τον αγροτικό τομέα να λαμβάνει 12,5% και ο κλάδος

258

Gheorghiu-Dej Gheorghe, Articole și Cuvîntări, 1955-1959, [Άρθρα και Λόγοι, 1955-1959],

București, 1959, 5-19. 259





82

των μεταφορών και τηλεπικοινωνιών 11,5%. Από τις προβλεπόμενες επενδύσεις στη

βιομηχανία το 76% προοριζόταν για τη βαριά (πετρέλαιο, χημικά, σιδηρουργία,

ενέργεια, άνθρακας, μεταλλουργία, φυσικό αέριο). Τόνισε τους στόχους που είχαν

τεθεί στο βιομηχανικό τομέα και άσκησε κριτική στις αδυναμίες που υπήρχαν.

Σημαντική θέση είχαν οι εξαγγελίες του για τον αγροτικό τομέα, όπου έπρεπε να

προωθηθούν οι σοσιαλιστικές δομές οργάνωσης, εξυμνώντας παράλληλα την αλλαγή

της κοινωνικής σύνθεσης του αγροτικού κόσμου και τη σταδιακή πάταξη των

κουλάκων.262

Στην τρίτη και τελευταία ενότητα της αναφοράς, ο Γκεοργκίου-Ντεζ

ασχολήθηκε με το «Κόμμα». Η μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία αποτελούσε τη

βάση του PMR. Η ισχύς του βρισκόταν «στην ενότητα των παρατάξεών του, στο

γεγονός πως βάση του ιδεολογική, οργανωτική, πολιτική και τακτικής αποτελεί ο

λενινισμός».263

Επίσης αναφέρθηκε στη δίωξη της ομάδας της Πάουκερ και στην

αξιολόγηση των μελών του PMR (1948-1950). Τέλος, απαρίθμησε και ανέλυσε

σύντομα τα προβλήματα του κόμματος: ανάγκη εκδημοκρατισμού και κομματικής

πειθαρχίας,264

ισχυροποίηση της κομματικής βάσης και βελτίωση της κοινωνική

σύνθεσης (βασική προτεραιότητα τέθηκε οι εργάτες να αποτελούν την πλειοψηφία

των μελών του PMR), οργάνωση και έλεγχος εφαρμογής των κομματικών

αποφάσεων, επιλογή και κατανομή των νέων μελών, συνεχής ενίσχυση των δεσμών

της ηγεσίας και των οργάνων με τη λαϊκή βάση, δουλειά σχετικά με τις ιδεολογικές

κατευθύνσεις του κόμματος. Καθήκον του PMR αποτελεί η καταπολέμηση της

ιδεολογίας της μπουρζουαζίας, ενώ αναφορά έγινε στους κύκλους της διανόησης, των

γραμμάτων και τεχνών, καθώς και στο ρόλο που διαδραμάτισαν και διαδραματίζουν

στην εμπέδωση του σοσιαλισμού στη Ρουμανία.265

Ο ρόλος που επιτελεί το PMR στη ρουμανική κοινωνία μπορεί να συνοψιστεί

στην παρακάτω διατύπωση: «Οι κομμουνιστές καλλιεργούν στους εργαζόμενους την

262



Χαρακτηριστικά αναφέρω τα εξής αποσπάσματα: «Η δραστηριοποίηση της μάζας των μελών του

κόμματος, η προσέλκυσή τους να συμμετέχουν ενεργά στην επίλυση βασικών προβλημάτων της

κομματικής και κρατικής πολιτικής, ο σχεδιασμός μέτρων και η επί του πρακτέου εφαρμογή της

πολιτικής γραμμής και των κομματικών αποφάσεων συνιστούν την εσωτερική δημοκρατική ουσία του

κόμματος. [...] Η συνεχής ενίσχυση της κομματικής πειθαρχίας είναι ένα κεντρικό και βασικό

καθήκον, το οποίο πρέπει να κατακτήσουμε στο μέλλον με κάθε σοβαρότητα. [...] Η άνευ όρων

πειθαρχία στις κομματικές και κυβερνητικές αποφάσεις είναι ένα από τα πιο ουσιώδη και, κατ' αυτή τη

χρονική συγκυρία, το πιο σημαντικό, βάσει καταστατικού, χρέος κάθε κομματικού μέλους»,




83

ένθερμη αγάπη για την Πατρίδα, την αδιάσειστη θέληση για δουλειά με σκοπό την

άνθισή τους, για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού, για την υπεράσπιση της ειρήνης,

της ασφάλειας και της ανεξαρτησίας της Πατρίδας. Καλλιεργούν την εθνική

υπερηφάνεια των εργατικών μαζών για την ηρωική επαναστατική μάχη που δόθηκε

στο παρελθόν από τους εργάτες, τους αγρότες, τους επιστήμονες προς την κοινωνική

και εθνική ελευθερία της Ρουμανίας. Σε στενή σύνδεση με την εκπαίδευση στο

πνεύμα του σοσιαλιστικού πατριωτισμού, το κόμμα μας καλλιεργεί στις λαϊκές μάζες

τον συνεπή προλεταριακό διεθνισμό, την αδελφική και αναγνωρισμένη αγάπη για την

πατρίδα της Μεγάλης Σοσιαλιστικής Οκτωβριανής Επανάστασης και την

απελευθερώτριά μας, τη μεγάλη ΣΕ, την αδελφική αγάπη για όλους τους λαούς των

Λαϊκών Δημοκρατιών.»266

Το Εικοστό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, το οποίο έδωσε το έναυσμα της

αποσταλινοποίησης, αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες στιγμές του παγκόσμιου

κομμουνιστικού κινήματος. Το Συνέδριο αποτέλεσε ένα ισχυρό κατηγορώ στο

ζήτημα της προσωπολατρίας και των σταλινικών διώξεων. Αν και δεν ασκήθηκαν

επικρίσεις στη σταλινική οικονομική πολιτική (εκβιομηχάνιση, κολεκτιβοποίηση), η

Μόσχα προέβη σε επαναπροσδιορισμό της οικονομικής της πολιτικής προς τις

ανατολικοευρωπαϊκές χώρες στηρίζοντάς τις με προνομιακές παροχές σε είδος

(πετρέλαιο, φυσικό αέριο). Η οικονομική στήριξη, η αποκήρυξη του Στάλιν, η

διάλυση της Κομινφόρμ (Απρίλιος 1956), όπως και η προσπάθεια ανάδειξης των

υπόλοιπων σοσιαλιστικών κρατών ως ισότιμα της ΣΕ, αποτελούν σημάδια μιας

πολιτικής φιλελευθεροποίησης. Σημαντικότατη όμως θέση κατείχε και η πολιτική

ύφεσης που προώθησε ο Χρουστσόφ με τη Δύση με βασικό σύνθημα την «ειρηνική

συνύπαρξη».267

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ ήταν παρών στο Εικοστό Συνέδριο του ΚΚΣΕ ως

επικεφαλής της ρουμανικής αντιπροσωπείας.268

Σίγουρα είχε αντιληφθεί τις αλλαγές

που προωθούνταν από σοβιετικής πλευράς, αλλά η αποκήρυξη του Στάλιν αποτέλεσε

ένα ισχυρότατο σοκ (ο Κονσταντινέσκου αναφέρει πως ο Γκεοργκίου-Ντεζ

χαρακτήρισε την αποκήρυξη ως «ιστορική γκάφα»). Μήπως λοιπόν αυτή η γκάφα

γέννησε στον Γκεοργκίου-Ντεζ αρνητικά ή ανησυχητικά αισθήματα προς τον

266


Békés, «ό.π.», 342, Priestland, «ό.π.», 450-451 και 458, Roberts, ό.π., 44-46 και 48-49, Service,

ό.π., 359-361, Tismanenanu, ό.π., 142-143. 268

Στον χαιρετισμό που απεύθυνε στις 17 Φεβρουαρίου 1956 συντάχθηκε με την προωθούμενη

σοβιετική πολιτική σε διεθνές επίπεδο και ευχαρίστησε τη Μόσχα για τη βοήθεια και στήριξη που

παρέχει στη Ρουμανία, Gheorghiu-Dej, Articole, 1955-1959, 155-158.


84

Σοβιετικό ομόλογό του; Μήπως ο Ρουμάνος ηγέτης αρχίζει πλέον να ανησυχεί για

την πορεία που παίρνουν τα πράγματα και, πάντα καχύποπτος, αναζητά

εναλλακτικές; Μετά το Εικοστό Συνέδριο αρχίζει η σταδιακή προσέγγιση του PMR

με τον Μάο. Μήπως λοιπόν γίνεται το πρώτο βήμα ή οι πρώτες σκέψεις τουλάχιστον

της αποστασιοποίησης;269

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ ήταν άνθρωπος που δε θα προχωρούσε σε καμία

βεβιασμένη κίνηση. Γνώριζε όμως πως έπρεπε να προσαρμοστεί άμεσα στις νέες

συνθήκες. Έτσι στην Ολομέλεια της ΚΕ της 23ης-25ης Μαρτίου 1956 διατύπωσε το

ασύλληπτο. Παραδέχτηκε πως εντός του PMR υπήρξαν ηγετικά στοιχεία που

προώθησαν την προσωπολατρία και τις σταλινικές μεθόδους επιβολής, τα οποία όμως

απομακρύνθηκαν ήδη από το 1952 (ηλίου φαεινότερον σε ποιους αναφερόταν).

Υποστήριξε δηλαδή πως η ρουμανική εκδοχή της αποσταλινοποίησης έλαβε χώρα

πριν μια τετραετία και μάλιστα όσο ο Στάλιν ήταν ακόμη ζωντανός! Σύμφωνα με τον

Γκεοργκίου-Ντεζ στο PMR, ιδίως μετά το Δεύτερο Συνέδριό του, έπνεε ένας άνεμος

αλλαγής, δημοκρατικότητας και συλλογικής διαχείρισης, στοιχεία που έπρεπε να

χαλκευθούν περαιτέρω. Οι σταλινικές μέθοδοι επηρέασαν τους αγρότες, οι οποίοι

υποβαθμίστηκαν λόγω του φρενήρη ρυθμού εκβιομηχάνισης, ενώ οι υπηρεσίες

ασφαλείας κινήθηκαν πολλές φορές στο μεταίχμιο της νομιμότητας.270

Επανειλημμένα έκτοτε ο Γκεοργκίου-Ντεζ αναφέρθηκε στη σημασία των

διδαγμάτων του Εικοστού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ. Σε άρθρο του στην Πράβντα (1

Μαΐου 1956) έγραψε: «Υπό αυτή την άποψη (της μελέτης του ΚΚΣΕ) είναι

χαρακτηριστική η ευεργετική επιρροή που θα έχουν στα κομμουνιστικά και εργατικά

κόμματα τα ιστορικά αρχεία του Εικοστού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ».271

Ένα χρόνο

αργότερα ο Ρουμάνος ηγέτης δήλωνε: «Πριν έναν περίπου χρόνο το διεθνές εργατικό

κίνημα γνώρισε μια έντονη ιδεολογική δραστηριότητα θεωρητικής γενίκευσης των

εμπειριών του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Έναν μεγάλης σημασίας ρόλο

έχει, υπ' αυτό το πρίσμα το Εικοστό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, το οποίο εξόπλισε τα

εργατικά και κομμουνιστικά κόμματα με νέες θεωρητικές θέσεις και έδωσε μια

δυναμική ώθηση στη μαρξιστική σκέψη και το εργατικό κίνημα».272

Σε άλλο άρθρο

του στην Πράβντα (29 Οκτωβρίου 1957) διατυπώνει τη θέση πως «η μαρξιστική-

λενινιστική διδαχή για την οδό μετάβασης από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό

269

Tismanenanu, Gheorghiu-Dej, 143. 270

Békés, «ό.π.», 343-344, Ionescu, ό.π., 259-260, Tismanenanu, ό.π., 145. 271

Gheorghiu-Dej, Articole, 1955-1959, 165 και 167. 272



85

εμπλουτίστηκε στο Εικοστό Συνέδριο του ΚΚΣΕ».273

Τέλος, στις 16 Δεκεμβρίου

1957, ενώπιον των κομματικών ακτιβιστών ο Γκεοργκίου-Ντεζ δήλωσε: «Η

δημοσίευση των αρχείων του Εικοστού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ έδωσε μία δυναμική

ώθηση στη γενικότερη δραστηριότητα του κόμματός μας, συνέβαλε στην εμβάθυνση

σε ορισμένα θεμελιώδη ζητήματα σοσιαλιστικής οικοδόμησης, στην κριτική εξέταση

διαφορετικών όψεων της κομματικής και κρατικής ζωής, στην ισχυροποίηση των

δεσμών του κόμματος με τις μάζες, στη στερέωση του καθοδηγητικού ρόλου του

κόμματος, στην ισχυροποίηση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας και του καθεστώτος

της Λαϊκής Δημοκρατίας. Η δημοσίευση των αρχείων του Εικοστού Συνεδρίου του

ΚΚΣΕ είχε μεγάλη σημασία στην αύξηση του επιπέδου εργασίας μας στον ιδεολογικό

τομέα και του επιπέδου συμπεριφοράς και δημιουργικές εφαρμογές της μαρξιστικής-

λενινιστικής διδαχής στην κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα της χώρας μας».274

Ο άνεμος αλλαγής όμως που έπνεε στη ΣΕ και την Αν. Ευρώπη οδήγησε και

στις πρώτες αντιδράσεις στον χώρο της διανόησης, με κύριους εκφραστές τους

Αλεξάντρου Ζαρ, Μιχάιλ Νταβίτογκλου και Ιόν Βίτνερ. Στις 22 Μαΐου 1956

πραγματοποιήθηκε η συνέλευση της ομάδας ακτιβιστών του PMR της συνοικίας

Στάλιν του Βουκουρεστίου παρουσία των Γκεοργκίου-Ντεζ, Κονσταντινέσκου και

Ράουτου. Εκεί ο Ζαρ εξαπέλυσε κατηγορίες για την ασκούμενη λογοκρισία στις

τέχνες και τα μέλη του PMR, υπερασπίστηκε την ανάγκη φιλελευθεροποίησης, ενώ οι

Νταβίντογκλου και Βίτνερ στήριξαν τις θέσεις του. Μιας και δεν έτυχαν όμως

ευρύτερης υποστήριξης, σύντομα κατηγορήθηκαν για αντικομματική δράση και

πατάχθηκαν. Η κίνηση δεν είχε ιδιαίτερη συνέχεια. Ωστόσο, η κυβέρνηση προχώρησε

σε μείωση της λογοκρισίας και στην απελευθέρωση συγγραφέων, ποιητών και

καλλιτεχνών, οι οποίοι εκπόνησαν το επόμενο διάστημα σημαντικά έργα.275

Ο απόηχος του Εικοστού Συνεδρίου και τα οικονομικά προβλήματα χωρών

του ανατολικού μπλοκ οδήγησαν στις απεργίες του Πόζναν στην Πολωνία και στα

γεγονότα της Ουγγαρίας (Οκτώβριος-Νοέμβριος 1956). Η ουγγρική εξέγερση

προκάλεσε ιδιαίτερη ανησυχία στη ΣΕ λόγω των απρόσμενων συνεπειών που μπορεί

να είχε (όταν ο Ίμρε Νάγκι αποφάσισε την απόσυρση της Ουγγαρίας από το Σύμφωνο

της Βαρσοβίας). Η βίαιη καταστολή της από τα σοβιετικά άρματα (ταυτόχρονα με

την αγγλογαλλική επέμβαση στην Αίγυπτο (κρίση του Σουέζ) και τον Δεύτερο

273



Ionescu, ό.π., 262-266.


86

Αραβοϊσραηλινό Πόλεμο)276

κατέδειξε πως ο Νικίτα Χρουστσόφ δεν προτίθετο να

εγκαταλείψει την πρωτεύουσα θέση που είχε η ΣΕ. Το κλίμα αβεβαιότητας που

προκλήθηκε οδήγησε στη «Διακήρυξη των Αρχών Ανάπτυξης και Περαιτέρω

Ενδυνάμωσης της Φιλίας και Συνεργασίας της ΕΣΣΔ με τα Υπόλοιπα Σοσιαλιστικά

Κράτη» (30 Οκτωβρίου 1956), ως μία προσπάθεια επαναπροσδιορισμού των μεταξύ

τους σχέσεων με στόχο την εξομάλυνση της κατάστασης.277

Τα γεγονότα της Πολωνίας και της Ουγγαρίας βρήκαν τον Γκεοργκίου-Ντεζ

σε επίσημη επίσκεψη στο Βελιγράδι (19-28 Οκτωβρίου 1956).278

Στις 27 Οκτωβρίου

σημειώθηκαν στο Βουκουρέστι και σε άλλες μεγάλες πόλεις διαδηλώσεις φοιτητών

και εργατών με αιτήματα όπως ψωμί, φιλελευθεροποίηση και αποστασιοποίηση από

τη ΣΕ. Η κυβέρνηση ενίσχυσε τα μέτρα και μέσα καταστολής, προχώρησε σε

συλλήψεις, ενώ από την άλλη προέβη σε εξαγγελίες για αύξηση του κατώτατου

μισθού και γενικότερη οικονομική ενίσχυση των εργατών (οι αγρότες δεν

επηρεάστηκαν σχεδόν καθόλου από τα γεγονότα). Η παρουσία ενισχυμένων

σοβιετικών δυνάμεων στη χώρα εν όψει της επικείμενης επέμβασης στην Ουγγαρία

λειτούργησε επικουρικά στη διασφάλιση της τάξης. Παράλληλα, υποσχέσεις για

κατάργηση των ρωσικών ως υποχρεωτική δεύτερη γλώσσα και εξαγγελίες για

βελτίωση της θέσης των φοιτητών279

συνέβαλλαν στην εξομάλυνση της

κατάστασης.280

Μεγάλη ανησυχία όμως προκλήθηκε στην κυβέρνηση σχετικά με τον

αντίκτυπο των γεγονότων της Ουγγαρίας στην ουγγρική μειονότητα της χώρας,

προκαλώντας φόβους για ταύτιση με τους μεταρρυθμιστές της Ουγγαρίας.

Παράλληλα, φοβόταν την αναβίωση ρεβιζιονιστικών τάσεων από μεριάς της

Βουδαπέστης. Όμως, η παρουσία ισχυρών σοβιετικών ενόπλων δυνάμεων στις

περιοχές που κατοικούσε η μειονότητα αποτέλεσε δικλείδα ασφαλείας για το

276

Μετά την εκτόνωση της κατάστασης ο Γκεοργκίου-Ντεζ ανέφερε συνεχώς την άποψη σύνδεσης της

ουγγρικής εξέγερσης και της Κρίσης του Σουέζ ως μία οργανωμένη δράση του δυτικού ιμπεριαλισμού

με σκοπό να πλήξει το σοσιαλιστικό στρατόπεδο και κίνημα, Gheorghiu-Dej, Articole, 1955-1959, 268

και 294. 277

Békés, «ό.π.», 344-351, Mastny, «Foreign Policy», 320-321, Roberts, ό.π., 46-48, Service, ό.π.,

362-363. 278

Η επαναπροσέγγιση Γιουγκοσλαβίας-ΣΕ άνοιξε τον δρόμο της επαναπροσέγγισης του πρώτου με τη

Ρουμανία. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ προσέδιδε πολλά στην ομαλοποίηση των ρουμανογιουγκοσλαβικών

σχέσεων, λόγω της άμεσης γειτνίασης. Παράλληλα, αναδεικνυόταν πιστός εταίρος της ΣΕ, μιας και

ακολουθούσε το δρόμο που χάραζε εκείνη, Tismaneanu, ό.π., 143. 279

Τους φοιτητές ανέλαβε ο Κονσταντινέσκου ως Υπουργός Εκπαίδευσης από τις 18 Νοεμβρίου 1956.

Η επαφή που απέκτησε ο Κονσταντινέσκου με το φοιτητικό κίνημα και τους διανοούμενος έπαιξε

σημαντικό ρόλο στις άμεσα μελλοντικές εξελίξεις, Ionescu, ό.π., 270. 280

Deletant, Gheorghiu-Dej, 258-263, Ionescu, στο ίδιο, 267-270.


87

Βουκουρέστι. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ σε ομιλία του στην κομματική συνδιάσκεψη των

μελών της RAM στιγμάτισε τα γεγονότα της Ουγγαρίας, αναπτύσσοντας την ιδέα πως

οι επαναστάσεις και τα κινήματα χαρακτηρίζονται από το ποιας τάξης τα συμφέροντα

εξυπηρετούν και προς ποιους απευθύνονται οι αρχές της δημοκρατίας και της

ελευθερίας. Θεωρώντας πως τα όσα έγιναν στη Βουδαπέστη εξυπηρετούσαν

αποκλειστικά και μόνο αντιδραστικά και ιμπεριαλιστικά συμφέροντα, καταδίκασε τα

όσα διαδραματίστηκαν εκεί, απευθύνοντας έτσι μια έμμεση προειδοποίηση προς την

ουγγρική μειονότητα της χώρας για τη θέση του PMR επί του θέματος.281

Το ζήτημα του στρατού και της πίστης του στην κυβέρνηση (όπως και

γενικότερα των σωμάτων ασφαλείας) οδήγησε την ηγεσία της χώρας διά του

Μποντναράς σε πλήρη αναδιοργάνωση του. Ρουμανική αντιπροσωπεία μάλιστα

επισκέφθηκε την Ουγγαρία μετά την καταστολή της εξέγερσης για την

αναδιοργάνωση του ουγγρικού στρατού (στην αποστολή συμμετείχαν πολλοί

Ρουμάνοι ουγγρικής καταγωγής). Επίσης, ενώ αρχικά οι ρουμανικές αρχές

παραχώρησαν πολιτικό άσυλο στον Ίμρε Νάγκι και τους συντρόφους του, αργότερα

προχώρησαν στην έκδοσή τους στην Ουγγαρία, με αποτέλεσμα να δικαστούν και να

εκτελεστούν τον Ιούνιο του 1958. Τέλος, όταν τον Φεβρουάριο του 1958 ουγγρική

κυβερνητική και κομματική αντιπροσωπεία επισκέφθηκε το Βουκουρέστι, ο

Γκεοργκίου-Ντεζ εξήρε την ουγγρική ηγεσία για τη στάση της στα γεγονότα του

1956 και τόνισε τη σημασία των διδαγμάτων εκείνης της περιόδου στην πάταξη κάθε

αντιτιθέμενου σχετικά με τον κυρίαρχο ρόλο του κόμματος στην κοινωνική ζωή.282

Η στάση που τήρησε η ΣΕ στα τεκταινόμενα της Ουγγαρίας ικανοποίησε

απόλυτα τον Γκεοργκίου-Ντεζ, μιας και διαπίστωσε πως η Μόσχα δεν προτίθετο να

εγκαταλείψει στην τύχη τους τις πιστές προς αυτήν ηγεσίες της Αν. Ευρώπης. Στον

αντίποδα, και η ΣΕ ικανοποιήθηκε με τις ενέργειες της RPR, όσον αφορά τη

διαχείριση της κατάστασης στο εσωτερικό της Ρουμανίας και από τη στάση που

επέδειξε στην ουγγρική εξέγερση, με τον Χρουστσόφ να επαινεί δημόσια τον

Γκεοργκίου-Ντεζ. Χωρίς να έχει προβεί σε σημαντικές αναθεωρήσεις της ιδεολογίας

και της πολιτικής του πράξης, ο Γκεοργκίου-Ντεζ κατόρθωσε να θεωρείται πιστός

(αν όχι ο πιστότερος) ανατολικοευρωπαίος εταίρος.283

281

Gheorghiu-Dej, Articole, 1955-1959, 193-202, Deletant, στο ίδιο, 263-267, Ionescu, στο ίδιο, 270-

271. 282

Gheorghiu-Dej, στο ίδιο, 361, Deletant, στο ίδιο, 263-267, Ionescu, στο ίδιο, 270-271. 283



88

Πέρα όμως από τον άμεσο αντίκτυπο και τις συνεπακόλουθες ενέργειες, τα

γεγονότα του 1956 στο σύνολό τους δρομολόγησαν τις μελλοντικές εξελίξεις στη

RPR. H Ολομέλεια της ΚΕ της 27ης-29ης Δεκεμβρίου 1956 αποφάσισε να προβεί σε

οικονομικό επαναπροσδιορισμό για το 1957. Βασική προτεραιότητα θεωρήθηκε η

άνοδος του βιοτικού επιπέδου του ρουμανικού λαού. Ως αποτέλεσμα, εξαγγέλθηκε

αύξηση μισθών και συντάξεων και επαναπροσδιορίστηκε το ποσό των

προβλεπόμενων επενδύσεων για το 1957 (στο πλαίσιο του Δευτέρου Πενταετούς

Σχεδίου). Το κόμμα προέβη σε επαναχάραξη και σύσφιξη των σχέσεων πόλης-

υπαίθρου, εξήγγειλε ελαφρύνσεις σε συγκεκριμένες κατηγορίες αγροτών και

δεσμεύτηκε για ενεργότερη και αμεσότερη συμμετοχή των εργατικών μαζών στη

συζήτηση και επίλυση των διαφόρων ζητημάτων. Η αναφορά της ΚΕ έκλεινε ως

εξής: «Σύντροφοι, είμαστε πεπεισμένοι πως όλα τα μέλη του κόμματος καθώς και

όλοι όσοι εργάζονται, τόσο στην πόλη όσο και στην ύπαιθρο, θα στηρίξουν ολόψυχα

τις αποφάσεις της Ολομέλειας μας. Οι εργαζόμενοι, μέλη ή όχι του κόμματος, θα

λάβουν αυτήν την απόφαση ως μια περιγραφή του τρόπου με τον οποίο το κόμμα μας

εκπληρώνει τον δυναμικό ρόλο καθοδήγησης του έργου της σοσιαλιστικής

οικοδόμησης, αξιολογώντας και μελετώντας τα σύνθετα προβλήματα που

προκύπτουν κατά τη διαδικασία οικοδόμησης του νέου συστήματος και

οργανώνοντας τις εργατικές μάζες με σκοπό την επίλυση αυτών των προβλημάτων.

Οι τελευταίες θα δουν σε αυτή την απόφαση μια νέα έκφραση της δίκαιης πολιτικής

γραμμής του κόμματος, γραμμή που εκφράζει τις ζωτικές ανάγκες της οικονομικής

και κοινωνικής ανάπτυξης της RPR και αυξάνει συνεχώς το υλικό και πνευματικό-

βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων».284

Τον Μάρτιο του 1957 ανακοινώθηκε πως όσες επιχειρήσεις ξεπερνούσαν τους

στόχους που θέτονταν, θα λάμβαναν το 65% της αξίας της επιπλέον παραγωγής είτε

για επιβράβευση των καλύτερων εργατών είτε για τη βελτίωση των συνθηκών

εργασίας. Παρατηρείται λοιπόν μια προσπάθεια βελτίωσης της θέσης των εργατών με

στόχο την άμβλυνση της δυσαρέσκειας. Ταυτόχρονα, γίνονται και τα πρώτα σοβαρά

βήματα ενεργής συμμετοχής των εργατών στη διοίκηση. Ωστόσο, απέχει ακόμα η

ανάληψη της πλήρους αυτοδιαχείρισης.285

Στην προσπάθεια περιορισμού των κρατικών δαπανών τα υπουργεία της

χώρας μειώθηκαν από εικοσιπέντε σε δεκαέξι. Επίσης, πραγματοποιήθηκε μείωση

284


Ionescu, ό.π., 275-276.


89

προσωπικού στο δημόσιο και στο κόμμα. Προωθήθηκε πολιτική αποκέντρωσης, με

το προβλεπόμενο ποσό για τα Λαϊκά Συμβούλια να διπλασιάζεται και να τίθενται υπό

τη δικαιοδοσία τους 4000 μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις με δυνατότητες

αυτοδιαχείρισης. Επιπλέον, δόθηκε η δυνατότητα ρύθμισης των κανόνων παραγωγής

ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούσαν στην εκάστοτε επιχείρηση, απόφαση που

θα λαμβανόταν από τη διεύθυνση των επιχειρήσεων μαζί με την Εκτελεστική

Επιτροπή των Λαϊκών Συμβουλίων της κάθε περιφέρειας. Σταδιακά λοιπόν η θέση

των εργατών άρχισε να βελτιώνεται, με έναν αέρα μερικής φιλελευθεροποίησης ή

άσκησης λιγότερης πίεσης να πνέει στην ατμόσφαιρα.286

Σε ομιλία εν όψει των εκλογών για την Εθνική Συνέλευση ο Γκεοργκίου-Ντεζ

έθεσε ευκρινώς τους στόχους της RPR. «Παρέχοντας τους απαραίτητους πόρους για

την ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής, την παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, την

άνοδο του βιοτικού επιπέδου, θα πρέπει να στηρίξουμε από δω και στο εξής και την

εξασφάλιση των απαραίτητων μέσων για τη σοσιαλιστική διεύρυνση. Το βιοτικό

επίπεδο του λαού θα βελτιώνεται ολοένα, μόνο αν η παραγωγή μας διευρύνεται από

έτος σε έτος, ενώ αυτό θα είναι δυνατό μόνο υπό συνθήκες αδιάκοπης ανάπτυξης της

βιομηχανικής παραγωγής, στη βάση τής κατά προτεραιότητα ανάπτυξης της

βιομηχανίας των μέσων παραγωγής. Η πραγματοποίηση του έργου της

εκβιομηχάνισης εγγυάται την πρόοδο της Ρουμανίας, το πέρασμά της στις παρατάξεις

των προηγμένων, από οικονομικής άποψης, χωρών [...] Δεν μπορούμε να είμαστε

ακόμη ευτυχείς για αυτά που πετύχαμε, δεν μπορούμε να παραμείνουμε στο επίπεδο

που φτάσαμε. Πρέπει να προχωρήσουμε παραπέρα με αποφάσεις προς το δρόμο της

εκβιομηχάνισης, διασφαλίζοντας την ποσοστιαία ανάπτυξη του συνόλου της

οικονομίας και τη μείωση της υστέρησης στην αγροτική παραγωγή και την παραγωγή

καταναλωτικών αγαθών».287

Τα παραπάνω συνοψίζουν την οικονομική πολιτική και

τους προς επίτευξη στόχους που θέτει ο Γκεοργκίου-Ντεζ για τη Ρουμανία.

Σε μια στιγμή λοιπόν που το υφέρπον κλίμα έντασης στη χώρα έδειχνε να

εκτονώνεται, αποτέλεσμα της κυβερνητικής (οικονομικής κυρίως) πολιτικής και με

τον Γκεοργκίου-Ντεζ να χαίρει, αν όχι της στήριξης, της εκτίμησης τουλάχιστον του

Χρουστσόφ, εκδηλώθηκε η τελευταία κίνηση αμφισβήτησης της εξουσίας του από

τους Κονσταντινέσκου και Κισινέβσκι. Ήδη από το Εικοστό Συνέδριο του ΚΚΣΕ οι

δύο τελευταίοι θεώρησαν πως είχε έρθει η ώρα να προωθηθούν οι ίδιοι στην ηγεσία

286


Gheorghiu-Dej, Articole, 1955-1959, 254 και 255.


90

του PMR, ο καθένας όμως για διαφορετικούς λόγους. Ο Κισινέβσκι, φανατικός

οπαδός της ΣΕ και των γραμμών που αυτή προωθούσε (και πράκτορας του ΚΚΣΕ

εντός του PMR) θεώρησε πως η παρουσία του Γκεοργκίου-Ντεζ δεν μπορούσε να

συνεχιστεί ως ασυμβίβαστη των καιρών. Ο Κονσταντινέσκου από την άλλη, ως ένας

από τους ελάχιστους διανοουμένους του κόμματος και ο υψηλότερος ιεραρχικά,

θεώρησε πως το φιλελεύθερο πνεύμα του (τηρουμένων των αναλογιών) ήταν το

κατάλληλο για να ηγηθεί του PMR μέσα στο νέο κλίμα της αποσταλινοποίησης

(περιττό να πούμε πως και οι δύο ήταν πιστοί σταλινιστές θεωρία τε και πράξη).288

Ο Κισινέβσκι προσπάθησε να διαβάλει τον Γκεοργκίου-Ντεζ στο εσωτερικό

του PMR και να προσεταιριστεί διάφορα μέλη του κόμματος με στόχο τον

εξοβελισμό του. Από τη μεριά του ο Κονσταντινέσκου προσπάθησε να αποκτήσει

επαφές με διανοούμενους, θεωρώντας τον εαυτό του «μαχητή της

φιλελευθεροποίησης». Ο Γκεοργκίου-Ντεζ όμως γνώριζε για τις κινήσεις τους από

τον Μογκιορός (μιας και ο Κονσταντινέσκου προσπάθησε να τον προσεγγίσει

ανεπιτυχώς). Σαφώς ενισχυμένος από τη στάση που είχε επιδείξει στην ουγγρική

εξέγερση και από τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε την κατάσταση εντός

Ρουμανίας, καθαίρεσε τους Κισινέβσκι και Κονσταντινέσκου στις Ολομέλειες της ΚΕ

της 28ης-29ης Ιουνίου και 1ης-3ης Ιουλίου 1957. Ο Ρουμάνος ηγέτης τους

χαρακτήρισε ως ομάδα φραξιονιστών που προσπαθεί να πλήξει την υγιή πορεία του

PMR.289

Οξεία κριτική δέχτηκε και ο Κονσταντίν Πιρβουλέσκου, τον οποίο είχε

προσεγγίσει επιτυχώς ο Κισινέβσκι.290

Εντύπωση και σκέψεις προκαλεί η ταυτόχρονη δίωξη της ομάδας Μαλένκοφ

στη ΣΕ, μία μόλις μέρα μετά την Ολομέλεια του Ιουλίου του PMR (4 Ιουλίου 1957).

Η ταυτόχρονη απόλυτη επικράτηση του Γκεοργκίου-Ντεζ στο PMR και του

Χρουστσόφ στο ΚΚΣΕ εγείρει ερωτηματικά για την πιθανότητα ύπαρξης

288

Deletant, Gheorghiu-Dej, 254-258, Tismaneanu, ό.π., 159-160 και 162. 289

Αναφορά επί του θέματος διά στόματος Γκεοργκίου-Ντεζ έχουμε στις 16 Δεκεμβρίου 1957: «Για

την ενίσχυση του κόμματος και του καθοδηγητικού του ρόλου μεγάλη σημασία έχουν οι αποφάσεις

της ευρείας Ολομέλειας της 28ης Ιουνίου-3ης Ιουλίου 1957 της ΚΕ του κόμματός μας. Το σύνολο του

κόμματος, πρωτοστατούσης της ΚΕ, καταδίκασε με κάθε δριμύτητα την εκδήλωση ορισμένων τάσεων

αφύσικης και κακόλογης κομματικής δραστηριότητας και υλοποίησης του καθεστώτος της Λαϊκής

Δημοκρατίας, οι οποίες (τάσεις) έδωσαν στα δημοσιευμένα αρχεία του Εικοστού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ

μια κατεύθυνση που προξενούσε σύγχυση στις γραμμές του κόμματος, συνέβαλλαν στην εξασθένιση

της κομματικής ενότητας και της ηγεσίας της, στην υποβάθμιση του κόμματος και του κράτους. Η

Ολομέλεια αύξησε το επίπεδο μαχητικότητας και προσήλωσης στις κομμουνιστικές αρχές του

κόμματος, ενίσχυσε τη μάχη του κόμματος ενάντια στις εκδηλώσεις του ξένου προς τις αντιλήψεις μας

φιλελευθερισμού, ενάντια στις ρεφορμιστικές και οπορτουνιστικές αντιλήψεις». Gheorghiu-Dej,

Articole, 1955-1959, 347. 290

Deletant, Gheorghiu-Dej, 271, Tismaneanu, ό.π., 163 και 165.


91

συντονισμένης δράσης. Ήταν άραγε τόσο τυχερός ο Ρουμάνος ηγέτης ώστε την ίδια

στιγμή που εξασφάλιζε την απόλυτη εσωκομματική πρωτοκαθεδρία να πετύχαινε και

την εξασφάλιση του από μεριάς ΣΕ (δεδομένης της εξαιρετικής γνώμης που είχε

σχηματίσει ο Χρουστσόφ για το πρόσωπό του); Δεν υπάρχουν στοιχεία που να

πιστοποιούν την εκ των προτέρων συνεννόηση Ντεζ-Χρουστσόφ, με αποτέλεσμα το

ζήτημα να εκκρεμεί προς διερεύνηση.291

Το καλοκαίρι του 1958 σημειώθηκε και η τελευταία ευρεία εσωκομματική

δίωξη και εκκαθάριση με τον εξοβελισμό της ομάδας Ντόντσεα. Με πλήθος

κατηγοριών να βαραίνουν τον πρώην απεργό της Γκρίβιτσα και πολλά ακόμα παλαιά

μέλη του κόμματος, η εσωκομματική αυτή δίωξη αποτέλεσε αδιαμφισβήτητα το

τελευταίο βήμα του Γκεοργκίου-Ντεζ προς στην απόλυτη διασφάλισή του έσωθεν και

έξωθεν. Η ηγεσία του κόμματος (άρα και της RPR) βρισκόταν σε χέρια πιστών του

συντρόφων, ενώ εκτεταμένες διαγραφές χιλιάδων μελών του PMR την περίοδο 1958-

1959 πέτυχαν την απόλυτη εκκαθάριση του κόμματος από αντιφρονούντες (με

παράλληλες διώξεις διανοούμενων και Εβραίων). Με το πρόσχημα δε πως οι

εκκαθαρίσεις αυτές γίνονταν εναντίον κομματικών στελεχών που πιθανόν να

προκαλούσαν γεγονότα αντίστοιχα της Ουγγαρίας του 1956, έχαιρε της εκτίμησης

και της κάλυψης του Κρεμλίνου.292

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ είχε καταφέρει κατά την

περίοδο 1952-1956, αλλά ιδίως κατά την περίοδο 1956-1958, να επικρατήσει ως ο

αδιαφιλονίκητος ηγέτης του PMR και να κερδίσει την εμπιστοσύνη του

Χρουστσόφ.293

291

Deletant, στο ίδιο, 271-272, Ionescu, ό.π., 284-285, Tismaneanu, ό.π., 163. 292

Η σοβιετική επέμβαση στην Ουγγαρία χρησιμοποιήθηκε από το PMR και ως μέσο ελέγχου της

κοινής γνώμης, μιας και προβλήθηκε ως υπαρκτή πιθανότητα ενάντια στην όποια προσπάθεια

υιοθέτησης διαφορετικής πολιτικής, Tismaneanu, ό.π., 31. 293

Tismaneanu, ό.π., 29-31.


92

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄

Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΗΣΗΣ

Η Κατίσχυση των Φυγόκεντρων Τάσεων του PMR και η Γέννηση του

«Ρουμανικού Εθνικού Κομμουνισμού»

1958 - 1965

1. Από την Ταύτιση με τη Μόσχα στην Απόκλιση

Η περίοδος 1958-1962 αποτελεί το κύκνειο άσμα της πιστής υπακοής της

Ρουμανίας στη ΣΕ, περίοδο κατά την οποία σφυρηλατήθηκε από μέρους του

Βουκουρεστίου το πλαίσιο ρήξης του με τη Μόσχα. Πρωτεύοντα ρόλο στα αίτια της

σύγκρουσης είχε η οικονομία και οι ιδεολογικές διαφορές που ανέκυψαν σταδιακά

κατά τη δεκαετία του 50΄. Παράλληλα, διεθνείς εξελίξεις συνέβαλλαν στη

διαμόρφωση και εκδήλωση των φυγόκεντρων τάσεων της ρουμανικής ηγεσίας.

Τον Μάιο του 1958 ξεκίνησε η απόσυρση των σοβιετικών στρατευμάτων που

στάθμευαν στη Ρουμανία από το 1944. Επρόκειτο για μία κίνηση χαμηλού ρίσκου για

τη Μόσχα, εξαιτίας της γειτνίασης της Ρουμανίας μόνο με κράτη του ανατολικού

συνασπισμού και άμεσα με τη ΣΕ, της ύπαρξης ναυτικών και αεροπορικών

σοβιετικών βάσεων εντός Ρουμανίας και της προηγηθείσας αναδιοργάνωσης του

ρουμανικού στρατού με σοβιετική στήριξη (και στελέχωση ορισμένες φορές).

Επίσης, η απόφαση αυτή αποτελούσε ένδειξη της γενικότερης πολιτικής

φιλελευθεροποίησης που προωθούσε η ΣΕ και μία κίνηση καλής θέλησης προς το

Βελιγράδι, λόγω της απόσυρσης στρατευμάτων από τη γειτονική στη Γιουγκοσλαβία

Ρουμανία. Από ρουμανικής πλευράς, το PMR θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί αυτή

την ενέργεια στο έπακρο. Θα εξευμένιζε τα αντισοβιετικά αισθήματα της ρουμανικής

κοινής γνώμης και θα πρόβαλλε την απόσυρση ως μία πράξη αποσοβιετοποίησης.

Ταυτόχρονα, η ρουμανική ηγεσία προώθησε έναν νέο, αυστηρότερο ποινικό κώδικα,

ως αντιστάθμισμα στη δικλείδα ασφαλείας που παρείχε στο PMR η σοβιετική ένοπλη

παρουσία.294

Στις 25 Ιουλίου 1958 το υπουργικό συμβούλιο παρέθεσε δεξίωση επ' αφορμή

της αποχώρησης των τελευταίων σοβιετικών στρατιωτικών μονάδων. Ο Γκεοργκίου-

Ντεζ εκθείασε τον σημαντικότατο ρόλο που διαδραμάτισαν τα σοβιετικά

294

Deletant, Gheorghiu-Dej, 273-277, Ionescu, ό.π., 288-291, Adrian Pop, «When the Mouse

Challenges the Cat: Bessarabia in Post-War Soviet-Romanian Relations», στο The Soviet Union in

Eastern Europe, (επιμ. Odd Arne Westad, Sven Holtsmark, Iver Neumann), Great Britain, 1994, 97-98.


93

στρατεύματα στην απελευθέρωση της χώρας (γεγονός που οδήγησε στην έναρξη της

σοσιαλιστικής οικοδόμησης) και αναφέρθηκε στους «συντροφικούς δεσμούς» φιλίας

που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στα στρατεύματα και τον ρουμανικό λαό. Παράλληλα,

στιγμάτισε τις ΗΠΑ και το ΗΒ λόγω της στάθμευσης αμερικανικών και βρετανικών

στρατευμάτων σε διάφορες χώρες της υφηλίου με στόχο την προώθηση

ιμπεριαλιστικών συμφερόντων, στον αντίποδα της πολιτικής που ακολουθεί η ΣΕ.295

«Μαζί με τα άλλα σοσιαλιστικά κράτη η Ρουμανία αποτελεί μέρος μιας

αδελφικής και ενωμένης οικογένειας, επικεφαλής της οποίας βαδίζει η μεγάλη και

ισχυρή ΣΕ. Η αδιασάλευτη ενότητα των χωρών του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, η

οποία διέπεται από την αρχή «ένας για όλους και όλοι για έναν», αποτελεί την

πρωταρχική εγγύηση της ανεξαρτησίας και της ασφάλειας των σοσιαλιστικών χωρών.

Το PMR και η ΚΕ του, η κυβέρνηση της RPR, η εργατική τάξη και όλοι οι

εργαζόμενοι της χώρας μας δε φείδονται δυνάμεων στο να συνεισφέρουν και στο

μέλλον στην ενίσχυση της γρανιτένιας ενότητας του σοσιαλιστικού στρατοπέδου με

επικεφαλής τη ΣΕ».296

Με αυτά τα λόγια και με ένθερμους χαιρετισμούς προς τη ΣΕ

ο Γκεοργκίου-Ντεζ έκλεισε το κεφάλαιο της ένοπλης σοβιετικής παρουσίας στη

Ρουμανία.297

Μετά από σοβιετικές παροτρύνσεις η RPR επιχείρησε μια ενδοβαλκανική

προσέγγιση. Δύο φορές (10 Σεπτεμβρίου 1957 και 8 Ιουνίου 1959) η Ρουμανία

κάλεσε τα υπόλοιπα βαλκανικά κράτη στη διεξαγωγή συνδιασκέψεων, ώστε να

συζητηθούν και (γιατί όχι;) να επιλυθούν οι μεταξύ τους διαφορές (σημαντικό ρόλο

στην ανάληψη των πρωτοβουλιών έπαιξε το ζήτημα της εγκατάστασης σε Ελλάδα και

Τουρκία πυραυλικών νατοϊκών εγκαταστάσεων). Οι προτάσεις δεν ευόδωσαν λόγω

της αρνητικής στάσης Ελλάδας και Τουρκίας.298

Αντίθετα, Βουλγαρία και Αλβανία

αποδέχτηκαν με ενθουσιασμό τις προτάσεις, ενώ η Γιουγκοσλαβία τις δέχτηκε μόνο

επί της αρχής.299

Το διεθνές κλίμα ύφεσης ευνόησε τη RPR στη σύσφιξη εμπορικών και εν

γένει οικονομικών σχέσεών με τη δυτική Ευρώπη. Τον Ιούνιο του 1959 ρουμανική

295




Η άμεση γειτνίαση Τουρκίας-ΣΕ και Ελλάδας-Βουλγαρίας πιθανόν να αποτελούν τις σοβαρότερες

αιτίες της αρνητικής τους στάση, Ionescu, ό.π., 292. 299

Ionescu, στο ίδιο, 291-292.


94

αντιπροσωπεία υπό τον Αλεξάντρου Μπιρλαντεάνου300

επισκέφθηκε και σύναψε

συμφέρουσες εμπορικές συμφωνίες με σειρά δυτικοευρωπαϊκών κρατών. Θετικές

εξελίξεις παρατηρούνται την ίδια περίοδο και στις εμπορικές σχέσεις με τις ΗΠΑ και

την Ομοσπονδιακή Γερμανία, ενώ σημαντικές είναι και οι οικονομικές σχέσεις με τη

Γιουγκοσλαβία (χαρακτηριστικά αναφέρω τις ρουμανογιουγκοσλαβικές συνομιλίες

για την κατασκευή φράγματος στις Σιδηρές Πύλες του Δούναβη). Βέβαια, παρά τη

σταδιακή και ικανοποιητική άνοδο του εκτός ανατολικού μπλοκ εμπορίου, το

ρουμανικό εξωτερικό εμπόριο δεν έχασε τον ανατολικοευρωπαϊκό του

προσανατολισμό. Τέλος, βαθμηδόν ανάπτυξη γνωρίζουν και οι σινορουμανικές

εμπορικές σχέσεις.301

Πρωτεύουσα σημασία για τις μελλοντικές εξελίξεις έχουν οι αποφάσεις της

περιόδου 1958-1960 σχετικά με την ρουμανική οικονομία. Στην Ολομέλεια της 26ης-

28ης Νοεμβρίου 1958 ο Γκεοργκίου-Ντεζ παρουσίασε μία έκθεση που μπορεί να

θεωρηθεί προάγγελος του οικονομικού σχεδιασμού της Ρουμανίας μέχρι το 1965.

Στην έκθεση αυτή αναφέρθηκε στα οικονομικά επιτεύγματα που είχαν γίνει το 1958

και απαρίθμησε τα καθήκοντα για την ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας για το 1959:

εξεύρεση και αξιολόγηση εναλλακτικών προτάσεων για τη βελτίωση της οικονομίας,

αύξηση της παραγωγής μεταλλευμάτων και πετρελαίου, έμφαση στη χημική

βιομηχανία, στην παραγωγή ξυλείας και καταναλωτικών αγαθών, μείωση του

κόστους παραγωγής, διεύρυνση και βελτίωση του οδικού δικτύου, διεύρυνση των

σοσιαλιστικών δομών στην αγροτική οικονομία (με ιδιαίτερη έμφαση να δίνεται στην

παραγωγή ζάχαρης, λαδιού και μαλλιού) και εκσυγχρονισμός των τεχνικών

υποδομών.302

Σε νέα Ολομέλεια της ΚΕ (13-14 Ιουλίου 1959) ο Γκεοργκίου-Ντεζ

αναφέρθηκε εκ νέου στους στόχους της ρουμανικής οικονομίας, δίνοντας αυτή τη

φορά ιδιαίτερη έμφαση στο ζήτημα της ανόδου του βιοτικού επιπέδου του

ρουμανικού λαού. Αναφέρθηκε στην ανάγκη καλύτερου καταμερισμού των κερδών

που προκύπτουν από την οικονομική παραγωγή, σε αυξήσεις μισθών και συντάξεων,

στην ανάγκη βελτίωσης της παραγωγικότητας, στην εξεύρεση και αξιολόγηση

εναλλακτικών λύσεων στον τομέα της παραγωγής (με στόχο τη βελτίωσή της και την

300

Στην αντιπροσωπεία συμμετείχαν μεταξύ άλλων οι Γκεόργκε Γκαστόν Μάριν, Πρόεδρος της

Κρατικής Επιτροπής Σχεδιασμού, Μιχάιλ Φλορέσκου, Υπουργός Πετρελαίου και Χημικής

Βιομηχανίας και Μιχάιλ Πέτρι, Αρμόδιος Υπουργός σε Ζητήματα Εξωτερικού Εμπορίου, Ionescu, στο

ίδιο, 301. 301

Ionescu, στο ίδιο, 293 και 301-304, Pop, «ό.π.», 99. 302

Gheorghiu-Dej, Articole, 1955-1959, 525-585.


95

πτώση του κόστους παραγωγής), στη βελτίωση του αγροτικού τομέα και των

τεχνικών υποδομών. Ουσιαστικά, επανέλαβε πολλές από τις βασικές αρχές που είχε

συμπεριλάβει στην έκθεση της Ολομέλειας του Νοεμβρίου, δίνοντας όμως

μεγαλύτερη σημασία στην ανάγκη βελτίωσης των συνθηκών ζωής του ρουμανικού

λαού.303

Σημαντικότερη μπορεί να θεωρηθεί η Ολομέλεια της 3ης-5ης Δεκεμβρίου

1959. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ αναφέρθηκε στην επίτευξη των στόχων που είχαν τεθεί για

το 1959 και στον οικονομικό σχεδιασμό για το έτος 1960 προβαίνοντας σε μία

διευκρίνηση. Το 1960, τελευταίο έτος του Δεύτερου Πενταετούς Σχεδίου οικονομικής

ανάπτυξης της RPR (1956-1960), θα γινόταν το πρώτο του νέου Εξαετούς Σχεδίου

οικονομικής ανάπτυξης για τα έτη 1960-1965.304

Βασικό μέλημα τέθηκε η καλύτερη

διαχείριση των επενδυτικών κεφαλαίων και των πλουτοπαραγωγικών πόρων της

χώρας και η κατασκευή οικιών και χώρων πολιτιστικού και ψυχαγωγικού χαρακτήρα

για την κάλυψη των αναγκών του ρουμανικού λαού.305

Η νέα δεκαετία ξεκίνησε για τη RPR με ένα εξέχουσας σημασίας γεγονός, το

Τρίτο Συνέδριο του PMR (20-28 Ιουνίου 1960). Η σημασία του είναι πολύπλευρη.

Πρόκειται για το τελευταίο συνέδριο του PMR υπό αυτή την επωνυμία και για το

τελευταίο του Γκεοργκίου-Ντεζ. Αποτέλεσε μία από τις έσχατες ένθερμες εκδηλώσεις

ταύτισης απόψεων Μόσχας-Βουκουρεστίου και έθεσε τις βάσεις οικοδόμησης της

ρουμανικής οικονομίας, η οποία οδήγησε σε πορεία σύγκρουσης το PMR με το

ΚΚΣΕ, αλλάζοντας άρδην το μεταξύ τους κλίμα. Το Τρίτο Συνέδριο του PMR έθεσε

τις βάσεις γέννησης του «ρουμανικού εθνικού κομμουνισμού», όντας μία από τις

σημαντικότερες στιγμές της πολιτικής σταδιοδρομίας του Γκεοργκίου-Ντεζ.

Στις 20 Ιουνίου ο Γκεοργκίου-Ντεζ εκφώνησε την εναρκτήρια ομιλία του

Συνεδρίου. Αναφερόμενος στην επίτευξη των στόχων που είχε θέσει το Δεύτερο

Σχέδιο οικονομικής ανάπτυξης σε διάφορούς τομείς, ανέφερε τον αντίκτυπο που είχε

η πραγμάτωση των στόχων αυτών στην οικονομική ζωή της χώρας. Σημαντικότερες,

ωστόσο, ήταν οι εξαγγελίες σχετικά με το Τρίτο Εξαετές Σχέδιο. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ

303


Ο λόγος που πιθανόν οδήγησε στον επαναπροσδιορισμό της ρουμανική οικονομίας ήταν η

διαφαινόμενη αποτυχία επίτευξης των στόχων που είχαν τεθεί για την περίοδο 1956-1960. Αυτό

δικαιολογεί και τις συχνές αναφορές του Γκεοργκίου-Ντεζ στο ζήτημα της ανάγκης καλύτερης

διαχείρισης των πόρων και των επενδυτικών κεφαλαίων, αλλά και της κριτικής που ασκούσε σε

διάφορα κρατικά και κομματικά όργανα σχετικά με τη δράση τους σε αυτό το πεδίο, Ionescu, ό.π.,

305-306. 305

Gheorghiu-Dej Gheorghe, Articole și Cuvîntări, 1959-1961, [Άρθρα και Λόγοι, 1959-1961],

București, 1961, 29-57.


96

δήλωσε συγκεκριμένα: «πρωταρχικός στόχος του οικονομικού σχεδιασμού για τα έτη

1960-1965 είναι η ανάπτυξη της υλικοτεχνικής βάσης του σοσιαλισμού, η

ολοκλήρωση της διαδικασίας οικοδόμησης των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής

στο σύνολο της οικονομίας, εν όψει της ολοκλήρωσης της σοσιαλιστικής

οικοδόμησης».306

Βασικά καθήκοντα του νέου σχεδίου τέθηκαν η συνεχής

εκβιομηχάνιση (με έμφαση στη βαριά βιομηχανία), η ολοκλήρωση της

κολεκτιβοποίησης, η μηχανοποίηση, ο αυτοματισμός και ο εκσυγχρονισμός των

μέσων παραγωγής, η περιφερειακή ανακατανομή των δυνάμεων παραγωγής και η

αύξηση του βιοτικού επιπέδου και των κρατικών παροχών.307

Ο τομέας της βιομηχανίας έλαβε για άλλη μια φορά τη μερίδα του λέοντος

(58,8% του επενδυτικού κεφαλαίου). Οι στόχοι που τέθηκαν ήταν πολύπλευροι:

εκσυγχρονισμός, αξιολόγηση και ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων,

αναδιοργάνωση και βελτίωση των ήδη υπαρχόντων βιομηχανικών μονάδων και

ίδρυση νέων, αύξηση της ενεργειακής βάσης της χώρας. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε

στον τομέα της μεταλλουργίας, με σημαντική εξαγγελία την ίδρυση μεγάλης μονάδας

παραγωγής σιδήρου στο Γκαλάτσι.308

Προωθήθηκαν οι γεωλογικές έρευνες, η

κατασκευή μηχανών, ενώ όπως και στα προηγούμενα σχέδια μέρος των επενδυτικών

κεφαλαίων λάμβαναν η χημική βιομηχανία, η παραγωγή ξυλείας, η ελαφρά

βιομηχανία και η βιομηχανία τροφίμων, με απώτερο στόχο τη βελτίωση του βιοτικού

επιπέδου. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας απευθύνθηκαν θερμές ευχαριστίες προς τη

ΣΕ για την υλική και έμψυχη (μέσω καταρτισμένων ειδικών) στήριξη που παρείχε

στη Ρουμανία.309

Σχετικά με την αγροτική οικονομία (13% του επενδυτικού κεφαλαίου) ο

Γκεοργκίου-Ντεζ γνωστοποίησε πως «ο σοσιαλιστικός τομέας της αγροτικής

παραγωγής καλύπτει το 81% του αριθμού των αγροκτημάτων και της αρόσιμης

επιφάνειας της χώρας» και συμπλήρωσε πως «εκτιμάται ότι η διαδικασία

κολεκτιβοποίησης θα ολοκληρωθεί μέχρι το 1965».310

Πέραν τούτων, αναφέρθηκε

στους ρυθμούς ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας, στη δημιουργία της «țărănimea

306



Σημαντικό πρόβλημα αποτελούσε η εξεύρεση πρώτων υλών, ιδίως σιδηρομεταλλεύματος, για την

επίτευξη των γενικότερων στόχων. Σημαντικές ήταν οι εισαγωγές από τη ΣΕ και, από ένα σημείο και

μετά, από την Κίνα, με χαρακτηριστική τη σινορουμανική συμφωνία του 1962 σχετικά με την εξαγωγή

ρουμανικού πετρελαίου και την εισαγωγή σιδήρου, Ionescu, ό.π., 304, 307-308 και 321-323. 309

Gheorghiu-Dej, Articole, 1959-1961, 112-133 και 143. 310

Gheorghiu-Dej, στο ίδιο, 133 και 135.


97

colectivistă» (κολεκτιβίστικη αγροτιά) και στις ανάγκες αύξησης της παραγωγής,

ιδίως των δημητριακών. Επίσης, αναφέρθηκε στους τομείς των μεταφορών και

τηλεπικοινωνιών, στον εκσυγχρονισμό των μέσων παραγωγής, τις ανάγκες αύξησης

της παραγωγικότητας και μείωσης του κόστους παραγωγής, καθώς και στην αύξηση

του εθνικού εισοδήματος και των απολαβών των εργαζομένων. Ως βασικό καθήκον

έθεσε τη στήριξη και δράση τοπικών και κρατικών οργάνων με στόχο την υλοποίηση

των προβλέψεων του Εξαετούς Σχεδίου.311

«Η ολοκλήρωση των προβλέψεων του Εξαετούς Σχεδίου, πρώτο στάδιο του

εν όψει προγράμματος, ο σχεδιασμός του οποίου καταρτίστηκε τα τελευταία δύο

χρόνια, θα ανοίξει ενώπιον του λαού μας νέους και πιο φωτεινούς ορίζοντες: την

ολοκλήρωση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και την προοπτική βαθμιαίας

μετάβασης προς την κομμουνιστική οικοδόμηση».312

Αφού έθεσε τα παραπάνω ως

στόχο του Εξαετούς Σχεδίου, αναφέρθηκε στον οικονομικό σχεδιασμό που

προωθούνταν σε βάθος δεκαπενταετίας, επισημαίνοντας στο κλείσιμο της σχετικής

ενότητας τα εξής: «Πραγματοποιώντας αυτό το πρόγραμμα, η πατρίδα μας θα γίνει

στα επόμενα 10-15 χρόνια μία χώρα με ανεπτυγμένη βιομηχανία, με μια πολύπλευρη

και υψηλής παραγωγικότητας αγροτική οικονομία· τα κέρδη της, αξιοποιούμενα για

τους εργαζόμενους, θα επιτρέψουν την προοπτική βαθμιαίας μετάβασης από την

αρχή «ο καθένας ανάλογα με την εργασία του» στην «ο καθένας ανάλογα με τις

ανάγκες του», διασφαλίζοντας σε όλο τον λαό συνθήκες διαβίωσης επάξιες της

εποχής του νικητή σοσιαλισμού και της οικοδόμησης του κομμουνισμού».313

Αναφερόμενος στο κόμμα ο Γκεοργκίου-Ντεζ δήλωσε: «το κόμμα μας

σήμερα είναι πιο ομοιογενές και πιο ενωμένο υπό την ΚΕ του, όπως δεν ήταν ποτέ

στα 40 χρόνια της ύπαρξής του».314

Ανέφερε τα επιτεύγματα που είχαν γίνει μέχρι

τότε, με σημαντικότερο το γεγονός πως πλέον το 51,05% των τακτικών και

υποψηφίων μελών του PMR προερχόταν από την εργατική τάξη. Εκθείασε τη

σημασία της ιδεολογικής του καθαρότητας και την επί επιστημονικής βάσης

αντιμετώπιση του καπιταλισμού, ενώ αναφέρθηκε στον ρόλο της ρουμανικής

διανόησης για τη στήριξη που παρείχε στον ρουμανικό λαό, στην προσπάθεια

επίτευξης των οικονομικών του στόχων. Επίσης, δεν παρέλειψε να ασκήσει κριτική

σε κομματικά όργανα που δεν έκαναν ορθά τη δουλειά τους, καθώς και στο κόμμα

311






98

της Γιουγκοσλαβίας για τις ρεβιζιονιστικές θέσεις και τα ιδεολογικά ατοπήματα στα

οποία υπέπεσε πρόσφατα.315

Στο κλείσιμο της ομιλίας του ο Γκεοργκίου-Ντεζ σχολίασε τις διεθνείς

συνθήκες που επικρατούσαν τη δεδομένη χρονική στιγμή (στα θέματα που έθεσε θα

επανέρχεται με κάθε ευκαιρία σε μελλοντικές του αναφορές, τουλάχιστον μέχρι το

1963). Ο Γκεοργκίου-Ντεζ σημείωσε την επιθετική στάση του καπιταλιστικού

στρατοπέδου και του δυτικού ιμπεριαλισμού, την προώθηση της πολιτικής

υπεράσπισης της ειρήνης και ειρηνικής συμβίωσης από μεριάς του σοσιαλιστικού

στρατοπέδου, την αμέριστη στήριξη της ρουμανικής πλευράς προς τη ΣΕ στο ζήτημα

της Γερμανίας και στη διαβαλκανική συνεργασία. Δεν έλειψε να εκθειάσει την

πολιτική της ΣΕ και τη σημασία που αυτή έχει στο διεθνές στερέωμα,

χαρακτηρίζοντας τον παρόντα στις εργασίες του συνεδρίου του PMR Νικίτα

Χρουστσόφ ως «ακούραστο μαχητή της ειρήνης».316

Τέλος, ανέφερε πως η

εξωτερική πολιτική της RPR ταυτίζεται προς τις παραπάνω αρχές.317

Στις εργασίες του Συνεδρίου συντελέστηκε και η τελευταία εσωκομματική

δίωξη, αυτή του Αλεξάντερ Πιρβουλέσκου, ο οποίος κατηγορήθηκε ως θιασώτης της

ομάδας των Κονσταντινέσκου-Κισινέβσκι. Ως αποτέλεσμα, ο Γκεοργκίου-Ντεζ

επικράτησε και επίσημα πλέον στο PMR.318

Τέλος, κατά τις εργασίες του Συνεδρίου,

ο Νικίτα Χρουστσόφ στην ομιλία που εκφώνησε άσκησε δριμύτατη κριτική στην

αντιπροσωπεία του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας (ΚΕΑ) για τη φιλοκινεζική

εμπλοκή του τελευταίου στην πρόσφατη σινοσοβιετική αντιπαράθεση.319

Η στάση

αυτή προκάλεσε την αντίδραση της κινεζικής αντιπροσωπείας. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ

τάχθηκε στο πλευρό του Χρουστσόφ, τηρώντας την ίδια στάση και τον Νοέμβριο της

ίδιας χρονιάς, στο Παγκόσμιο Συνέδριο Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων

που διεξήχθη στη Μόσχα. Εκεί ο Ρουμάνος ηγέτης έκανε λόγο για προώθηση

επικίνδυνων αρχών από μεριάς των Ενβέρ Χότζα και Μάο Τσε Τουνγκ. Ωστόσο, στο

Συνέδριο της Μόσχας υπεγράφη μία διακήρυξη, η οποία μπορεί να χαρακτηρισθεί ως

315




Ionescu, ό.π., 317-321. 319

Οι σινοσοβιετικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από κλιμακούμενη όξυνση την περίοδο 1958-1960, με

βασικά ζητήματα τριβής τη Δεύτερη Κρίση των Στενών της Ταϊβάν, τη σινοϊνδική συνοριακή διαμάχη

για το Θιβέτ και το ζήτημα των πυρηνικών όπλων και του πυρηνικού προγράμματος της Κίνας. Η

διαμάχη Μόσχας-Πεκίνου εξωτερικεύθηκε το καλοκαίρι του 1960, με τη δημοσίευση, από κινεζικής

πλευράς, άρθρων που ασκούσαν κριτική στην εξωτερική πολιτική του Χρουστσόφ, Roberts, ό.π., 51-

54.


99

ανακωχή στις σχέσεις Κίνας-ΣΕ.320

Το περιεχόμενο και το πνεύμα της διακήρυξης θα

χρησιμοποιηθεί αργότερα από ρουμανικής πλευράς ως βάση για τη διαμεσολαβητική

προσπάθεια που αποφάσισε να αναλάβει μεταξύ Μάο και Χρουστσόφ.321

Την ίδια περίοδο που η Ρουμανία προέβαινε στις εξαγγελίες για τη

οικοδόμηση της μελλοντικής οικονομικής της βάσης, ανέκυψαν διάφορα προβλήματα

εντός του σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Το οικονομικό «Πρόγραμμα της

Λιουμπλιάνα» (Απρίλιος 1958) που προώθησε ο Τίτο επέσυρε τις αντιδράσεις κυρίως

της Κίνας, η οποία και εξώθησε τη ΣΕ στην άσκηση κριτικής προς την τιτοϊκή

πολιτική. Η πράξη αυτή δυσχέρανε τις σοβιετογιουγκοσλαβικές, αλλά και τις

ρουμανογιουγκοσλαβικές σχέσεις, δεδομένου πως η Ρουμανία παρέμενε ακόμα πιστή

στα κελεύσματα της σοβιετικής πολιτικής. Παράλληλα, όπως ήδη ανέφερα, αρχίζει

να ανακύπτει σταδιακά η σινοσοβιετική διαμάχη.322

Και σε διεθνές επίπεδο όμως, η κατάσταση άλλαξε άρδην, με την περίοδο

ύφεσης να αντικαθίσταται σταδιακά από μία από τις πιο τεταμένες περιόδους του

Ψυχρού Πολέμου. Οι εξελίξεις στο Ιράκ, η κατάρριψη του αμερικανικού

κατασκοπευτικού αεροπλάνου U-2 επί σοβιετικού εδάφους και η ολοένα και

εντεινόμενη κατάσταση στο ζήτημα της Γερμανίας, με αποκορύφωμα την κατασκευή

του Τείχους του Βερολίνου, σηματοδότησαν την περίοδο 1958-1961. H RPR βίωσε

τον αντίκτυπο των παραπάνω εξελίξεων. Αυτές, σε συνδυασμό με την πολιτική που

χάραξε η ρουμανική ηγεσία την ίδια περίοδο, διαμόρφωσαν την πορεία της χώρας,

τουλάχιστον κατά την επόμενη δεκαετία.323

Η όξυνση του διεθνούς κλίματος πιθανόν να ώθησε τον Γκεοργκίου-Ντεζ να

προβεί στην ανακοίνωση μιας αναφοράς σχετικά με τη διεθνή κατάσταση και τη

ρουμανική εξωτερική πολιτική ενώπιον της Εθνικής Συνέλευσης. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ

καταδίκασε την πολιτική της Δύσης (υπόθεση U-2, επανεξοπλισμός Γερμανίας,

αποικιοκρατική-ιμπεριαλιστική πολιτική) και εξήρε τη ΣΕ για την εξωτερική

320

Γενικά, το περιεχόμενο της Διακήρυξης είχε αντιπολεμικό χαρακτήρα, τασσόταν υπέρ της ενότητας

εντός του σοσιαλιστικού στρατοπέδου και κατά των αναθεωρητικών τάσεων. Επίσης, όπως

αναφέρεται στον απολογισμό που έκανε ο Γκεοργκίου-Ντεζ σχετικά με τη Συνδιάσκεψη, «τα

συμμετέχοντα στη Συνδιάσκεψη κόμματα απέδωσαν ολόψυχα υψηλή εκτίμηση στο ΚΚΣΕ, ως την

εμπροσθοφυλακή του παγκόσμιου κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος, ως την πιο έμπειρη και

ατσάλινη μονάδα τους», Gheorghiu-Dej, Articole, 1959-1961, 337-345. 321

William Taubman, Khrushchev. The Man and his Era, USA, 2003, 470-472, Tismaneanu, ό.π., 170-

171. 322

Ionescu, ό.π., 292-293, Sergey Radchenko, «The Sino-Soviet Split», στο The Cambridge History of

the Cold War, volume II, Crises and Détente, (επιμ. Melvyn Leffler and Odd Arne Westad), USA,

2010, 350-351,Tismaneanu, στο ίδιο, 169. 323

Mastny, «Foreign Policy», 323-330, Roberts, ό.π., 49-51.


100

πολιτική που ακολουθεί. Ως μείζονος σημασίας ζήτημα έθεσε τον γενικό και απόλυτο

αφοπλισμό και ανέφερε τις ενέργειες που όφειλαν να γίνουν με στόχο την ύφεση του

τεταμένου διεθνούς κλίματος (ειρηνική συνύπαρξη, αποαποικιοποίηση, σημασία

διεθνούς εμπορίου και πολιτισμικών ανταλλαγών). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός,

πως ενώ στις μέχρι τώρα αναφορές του στα ζητήματα διεθνούς πολιτικής του

σοσιαλιστικού στρατοπέδου ανέφερε πως προΐστατο η ΣΕ και εν συνεχεία

ονομαστικά η Κίνα και οι λοιπές σοσιαλιστικές χώρες (οι τελευταίες χωρίς

ονομαστική αναφορά), στο έγγραφο αυτό, όπως και σε άλλα έγγραφα της περιόδου,

οι αναφορές στην Κίνα απουσιάζουν παντελώς. Το γεγονός αποτελεί κατά τη γνώμη

μου έμμεση ένδειξη της στήριξης του Γκεοργκίου-Ντεζ προς τη Μόσχα στο ζήτημα

της σινοσοβιετικής διαμάχης.324

Η εξωτερική πολιτική της RPR εξαγγέλθηκε εκ νέου στην ομιλία του

Γκεοργκίου-Ντεζ σε Συνεδρίαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ (27 Σεπτεμβρίου

1960). Για μία ακόμη φορά έθεσε ως πρωτεύον ζήτημα αυτό του αφοπλισμού,

υποστηρίζοντας πλήρως τις προτάσεις Χρουστσόφ επί του ζητήματος. Αναφέρθηκε

στις δύο τάσεις που εντοπίζονται κατά την οπτική του ίδιου στο διεθνές στερέωμα,

την επιθετική δυτική και την ειρηνική σοσιαλιστική τάση, ενώ πρότεινε την ανάληψη

από μέρους του ΟΗΕ και των μελών του ενός ενεργότερου ρόλου στην προσπάθεια

διατήρησης και υπεράσπισης της ειρήνης. Σημείωσε τις πρωτοβουλίες που έχει

αναλάβει η κυβέρνηση της RPR σε βαλκανικό επίπεδο και ζήτησε την είσοδο της

Λαϊκής Κίνας στους κόλπους του ΟΗΕ αντικαθιστώντας την Εθνικιστική.325

Κατά

την επιστροφή της ρουμανικής αντιπροσωπείας στο Βουκουρέστι, ο Γκεοργκίου-Ντεζ

επανέλαβε τα βασικά ζητήματα που απασχολούν την εξωτερική πολιτική της

Ρουμανίας και βασικά διεθνή ζητήματα (αφοπλισμός, γερμανικό ζήτημα,

αντιπολεμική στάση σοσιαλιστικού στρατοπέδου, αποαποικιοποίηση και ζήτημα

εθνικής ανεξαρτησίας λαών, ανάγκη δομικών αλλαγών στον ΟΗΕ για την καλύτερη

λειτουργία και δράση του, ρουμανική πολιτική στα Βαλκάνια και σχέσεις Ρουμανίας

με Δύση). Στα διεθνή ζητήματα ο Γκεοργκίου-Ντεζ δήλωνε συνεχώς την ταύτιση

απόψεων με τη ΣΕ και επιβράβευε την ηγεσία της για τις αποφάσεις που λάμβανε.326

Σημαντική θέση στην άσκηση της εσωτερικής και της εξωτερικής πολιτικής

της Ρουμανίας διαδραμάτισαν το Εικοστό Πρώτο και Εικοστό Δεύτερο Συνέδριο του

324


Στο ίδιο ζήτημα αναφέρθηκε και στις 6 Οκτωβρίου, κατά την ίδια Συνεδρίαση της Γενικής

Συνέλευσης του ΟΗΕ, εκφράζοντας εκ νέου την ίδια θέση, Gheorghiu-Dej, στο ίδιο, 263-267. 326

Gheorghiu-Dej, στο ίδιο, 233-260 και 295-336.


101

ΚΚΣΕ. Σχετικά με το Εικοστό Πρώτο Συνέδριο (27 Ιανουαρίου-5 Φεβρουαρίου

1959), ο Γκεοργκίου-Ντεζ συνεχάρη τη ΣΕ για το Επταετές Σχέδιο οικονομικής

ανάπτυξης που υιοθέτησε και για τα επιτεύγματα που έχει πετύχει. Υπογράμμισε τη

σημασία που έχει η μετάβαση από τον σοσιαλισμό στον κομμουνισμό, διαδικασία

στην οποία πλέον εισέρχεται η ΣΕ, και προέβη στις ήδη αναφερθείσες θέσεις που

υιοθετούσε η ρουμανική πλευρά στη διεθνή σκηνή καθώς και στα οικονομικά

επιτεύγματα που έχουν πραγματοποιηθεί στη Ρουμανία. Μεταξύ άλλων, ο

Γκεοργκίου-Ντεζ παρέθεσε και κάποιες δηλώσεις του Νικίτα Χρουστσόφ,

σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «στην αναφορά του (εννοείται ο Χρουστσόφ)

υπογραμμίζει πως «δεν πρέπει να βιαζόμαστε και να εισάγουμε εν τάχει αυτό που δεν

έχει ωριμάσει ακόμη. Αυτό θα οδηγήσει σε αλλοίωση και θα βλάψει τον σκοπό μας.

Αλλά ούτε πρέπει να ανακόπτουμε αυτά που έχουμε ήδη πραγματοποιήσει, διότι αυτό

θα οδηγήσει σε στασιμότητα». Για αυτό το κόμμα μας, όπως και τα αδελφά κόμματα

των υπόλοιπων σοσιαλιστικών χωρών, εξάγουν πορίσματα βάσει των αναγκών της

επί του πρακτέου εφαρμογής των τρόπων και των μεθόδων που ανταποκρίνονται

καλύτερα στις υποκειμενικές συνθήκες ανάπτυξης, χωρίς να παραλείπουν τα

απαραίτητα στάδια ιστορικής εξέλιξης και χωρίς να μένουν πίσω από τη ζωή».327

Η

επιλογή του συγκεκριμένου αποσπάσματος από τον Γκεοργκίου-Ντεζ είναι

εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συγκριτικά με τη στάση που θα τηρήσει τα αμέσως επόμενα

χρόνια.328

Τον Αύγουστο του 1961, δύο μήνες περίπου πριν το Εικοστό Δεύτερο

Συνέδριο του ΚΚΣΕ, ο Γκεοργκίου-Ντεζ επισκέφθηκε τη ΣΕ, ηγούμενος ρουμανικής

αντιπροσωπείας. Η περιοδεία του σε διάφορες πόλεις της σοβιετικής επικράτειας

(Τιφλίδα, Κίεβο, Μόσχα) αποτέλεσε ευκαιρία εκφώνησης ομιλιών με πιο σημαντική

αυτή της Μόσχας στις 11 Αυγούστου, παρουσία των Χρουστσόφ και Μπρέζνιεφ.

Βασική θέση στις ομιλίες του είχαν ο εκθειασμός της ΣΕ και του ΚΚΣΕ, της

εσωτερικής και εξωτερικής σοβιετικής πολιτικής, η οποία αποτελούσε εξαίρετο

παράδειγμα για τις υπόλοιπες σοσιαλιστικές χώρες, οι αρμονικές σχέσεις

συνεργασίας και φιλίας της RPR με τη ΣΕ και η απόδοση συγχαρητηρίων για τα

επιτεύγματα που επιτύγχανε συνεχώς ο μεγάλος γείτονας της Ρουμανίας (με πιο

πρόσφατο την εκτόξευση του Βοστόκ-2). Οφείλω να σημειώσω πως αν και

επισκέφθηκε την Τιφλίδα, πρωτεύουσα της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας

327




102

της Γεωργίας, δεν έγινε η παραμικρή αναφορά στον Στάλιν, ούτε θετική ούτε

αρνητική.329

Λίγες μέρες αργότερα, επ' αφορμή των εορτασμών της συμπλήρωσης 17 ετών

από την 23η Αυγούστου 1944, ο Γκεοργκίου-Ντεζ αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στις

ρουμανοσοβιετικές σχέσεις λέγοντας τα εξής: «Για εμάς αποτελεί πηγή μεγάλης

ευχαρίστησης το γεγονός πως σε κάθε περίσταση, σε όλα τα ζητήματα μαρξιστικής-

λενινιστικής ιδεολογίας, σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής οικοδόμησης, συνεχούς

ενίσχυσης της ενότητας του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και του

σοσιαλιστικού στρατοπέδου, υπεράσπισης της παγκόσμιας ειρήνης, το PMR και το

ΚΚΣΕ, η RPR και η ΣΕ είχαν και έχουν κοινές θέσεις. Η ενότητα απόψεων και

δράσης είναι ένας νόμος στη ζωή του διεθνούς κομμουνιστικού και εργατικού

κινήματος, μια ουσιαστική συνιστώσα στη μάχη για την ειρήνη και τον σοσιαλισμό.

[...] Η μεγάλη φιλία μεταξύ των λαών μας είναι πιο ισχυρή και πιο ζωντανή από ποτέ.

Η επίσκεψη της αντιπροσωπείας μας στην ΕΣΣΔ αποτέλεσε μια νέα διακήρυξη των

αδελφικών ρουμανοσοβιετικών σχέσεων, μια συνεισφορά στη συνεχή εξέλιξη των

αμοιβαίων σχέσεων μεταξύ των κομμάτων και των χωρών μας, των συμφερόντων και

των δύο λαών, της συνεχούς ενίσχυσης και συνοχής της μεγάλης κοινότητας των

σοσιαλιστικών χωρών».330

Τα λόγια αυτά εκφράζουν επακριβώς τη στάση που τηρεί

η RPR σε σχέση με τη ΣΕ στις αρχές της δεκαετίας του 1960.

Σαφώς μεγαλύτερη σημασία είχε το Εικοστό Δεύτερο Συνέδριο του ΚΚΣΕ

(17-31 Οκτωβρίου 1961), το οποίο δίχασε περαιτέρω τον σοσιαλιστικό κόσμο. Η εκ

νέου αποκήρυξη των σταλινικών πρακτικών, η ευθεία επίθεση στο κόμμα του Ενβέρ

Χότζα και η ξεκάθαρη πλέον ρήξη ΣΕ-Κίνας (με ενδεικτική την αποχώρηση του

Τσου Ενλάι από τις εργασίες του Συνεδρίου) εξαιτίας των νέων εξαγγελθεισών

πολιτικών, προκάλεσαν πολιτικούς και ιδεολογικούς τριγμούς στο παγκόσμιο

σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό κίνημα. Πλέον, τα απανταχού σοσιαλιστικά,

κομμουνιστικά ή εργατικά κόμματα έπρεπε να πάρουν θέση υπέρ της Μόσχας ή του

Πεκίνου, με τον Γκεοργκίου-Ντεζ να μην αποτελεί εξαίρεση.331

Στον λόγο που εκφώνησε στο Εικοστό Δεύτερο Συνέδριο ο Γκεοργκίου-Ντεζ

δήλωσε σχετικά με το ζήτημα της Αλβανίας: «Δυστυχώς η θέση που υιοθετήθηκε εδώ

329

Gheorghiu-Dej, Articole, 1959-1961, 76-83, του ιδίου, Articole și Cuvîntări, 1961-1962, [Άρθρα και

Λόγοι, 1959-1961], București 1962, 66-75 και 84-102, 330


Svetlana Savranskaya and William Taubman, «Soviet Foreign Policy, 1962-1975», στο The

Cambridge History of the Cold War, volume II, Crises and Détente, (επιμ. Melvyn Leffler and Odd

Arne Westad), USA, 2010, 136, Tismaneanu, ό.π., 172.


103

και λίγο διάστημα από την ηγεσία του ΚΕΑ βρίσκεται σε ασυμφωνία με το διεθνές

πνεύμα από το οποίο εμπνέονται τα υπόλοιπα κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα.

Οι ηγέτες του ΚΕΑ άρχισαν να αποστασιοποιούνται από τη γενική γραμμή του

κομμουνιστικού κινήματος, όπως αυτή εκφράστηκε στα αρχεία των συνδιασκέψεων

του 1957 και του 1960, αν και φέρουν την υπογραφή τους. Μέσω της συμπεριφοράς

τους βλάπτουν την αδελφική συνεργασία με τις σοσιαλιστικές χώρες, με τα

κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα. Μια τέτοια συμπεριφορά βλάπτει, τόσο τα

συμφέροντα της ενότητας του σοσιαλιστικού στρατοπέδου όσο και του αλβανικού

λαού και της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην Αλβανία. Συμμεριζόμαστε πλήρως

την άποψη που έχει εκφραστεί εδώ, πως αν αυτά τα συμφέροντα έχουν αξία για τους

ηγέτες του ΚΕΑ, αυτοί πρέπει να αποκηρύξουν τις λανθασμένες τους αντιλήψεις και

να επανέλθουν στον δρόμο της ενότητας με τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες και τα

αδελφά κόμματα». Καμία αναφορά δεν έγινε στην Κίνα.332

Στην Ολομέλεια της ΚΕ της 30ης Νοεμβρίου-5ης Δεκεμβρίου 1961 ο

Γκεοργκίου-Ντεζ παρουσίασε τον απολογισμό του Εικοστού Δεύτερου Συνεδρίου

του ΚΚΣΕ. Ξεκίνησε την ομιλία του λέγοντας χαρακτηριστικά πως «ήμασταν

μάρτυρες μιας ιστορικής στιγμής, της στιγμής υιοθέτησης του πρώτου διεξοδικού και

δομημένου σχεδίου της κομμουνιστικής κοινωνίας»,333

αναφέροντας εν συνεχεία τα

επιτεύγματα που έχει πετύχει η ΣΕ κατά την περίοδο 1956-1961 και συμπληρώνοντας

τα εξής: «Η πραγματοποίηση των ιστορικών καθηκόντων, τα οποία στέκουν ενώπιον

του σοβιετικού λαού την εποχή που πραγματοποιείται η οικοδόμηση του

κομμουνισμού, δε θα ήταν πιθανή (η πραγματοποίηση) χωρίς την αποφασιστική και

γενναία αποκήρυξη από το Εικοστό Συνέδριο τους δόγματος της προσωπολατρείας

του Ι. Β. Στάλιν, χωρίς τη σταθερή και συνεπή δράση για την εξάλειψη των

συνεπειών τους».334

Η φράση αυτή αποτέλεσε την έναρξη της αναφοράς του

Γκεοργκίου-Ντεζ στη δίκαιη, όπως ανέφερε, πάταξη του Στάλιν και άλλων

επικίνδυνων τάσεων εντός του ΚΚΣΕ (κατονομάζοντας τους Μπέρια και Μολότοφ),

η οποία συνέβαλλε, κατά τον ίδιο, στην έναρξη της κομμουνιστικής οικοδόμησης της

χώρας.335

Βάσει των όσων είπε ο Γκεοργκίου-Ντεζ, η καταδίκη του σταλινισμού στη ΣΕ

είχε θετικό αντίκτυπο και στη Ρουμανία. Ο ρουμανικός σταλινισμός εκφράστηκε

332






104

μέσα από πολλά πρόσωπα, κατονομάζοντας τους Πάουκερ, Λούκα, Τζεορτζέσκου,

Κονσταντινέσκου, Κισινέβσκι και Φόρις. Εξαπέλυσε κατηγορίες για αυτόνομη

εσωκομματική δράση της τριάδας Πάουκερ-Λούκα-Τζεορτζέσκου, τους κατηγόρησε

για επαφές με φασιστικά στοιχεία, για πολιτική τρομοκράτησης του πληθυσμού και

όσων αντιτίθεντο στις απόψεις και αποφάσεις τους, αναφερόμενος κυρίως στους

αγρότες και το ζήτημα της κολεκτιβοποίησης. Μετά την εκδίωξη τους το 1952,

παραφωνία στην κομματική δράση αποτέλεσαν οι Κονσταντινέσκου και Κισινέβσκι

(τους οποίους και συνέδεσε με τον Μπέρια) με αποτέλεσμα και τη δική τους

εκδίωξη.336

Οι αποφάσεις του Εικοστού Δεύτερου Συνεδρίου αποτέλεσαν δικαίωση

των όσων έγιναν εσωκομματικά στο PMR. Πέραν όμως της εσωκομματικής κριτικής,

ο Γκεοργκίου-Ντεζ άσκησε κριτική και στο ΚΕΑ για τη στάση που τηρούσε τη

δεδομένη χρονική στιγμή, αλλά και στο Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας (ΚΚΚ) για τη

στήριξη που παρέχει στον Ενβέρ Χότζα. Τέλος, αναφέρθηκε για μία ακόμη φορά στα

διεθνή ζητήματα της εποχής, στη θέση του PMR και στη σημασία του Εικοστού

Δεύτερου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ.337

Η Ολομέλεια αυτή αποτελεί αδιαμφισβήτητα την τελική και οριστική

αναμέτρηση του Γκεοργκίου-Ντεζ με τους εσωκομματικούς του αντιπάλους,

επιρρίπτοντάς τους το σύνολο των λαθών, των σκληρών μεθόδων επιβολής της

κομματικής γραμμής και της καταστολής των όποιων αντιδράσεων. Παράλληλα,

υπερτόνισε τη δική του αυθεντία (μιας και κατάφερε να ανιχνεύσει τα ιδεολογικά

ατοπήματα και τις εσφαλμένες πολιτικές πρακτικές των εσωκομματικών του

αντιπάλων) καθώς και την ιδεολογική του καθαρότητα (μιας και ουδέποτε συνέπραξε

ή συμφώνησε με τις συγκεκριμένες ιδέες και μεθόδους). Με αυτό τον τρόπο ανέδειξε

τον εαυτό του ως το καθαρότερο ιδεολογικά και υγιέστερο πολιτικά στέλεχος του

PMR. Ουσιαστικά, ο Γκεοργκίου-Ντεζ νίπτει τας χείρας του για ό,τι λανθασμένο ή

άσχημο είχε συμβεί στο παρελθόν, χρησιμοποιώντας ως αποδιοπομπαίους τράγους

άτομα που έχει ήδη εξοντώσει είτε πολιτικά είτε φυσικά. Πλέον, αναπαύεται στις

δάφνες του ως ο νικητής της ιδεολογικής καθαρότητας του ρουμανικού

κομμουνισμού απέναντι στον σταλινισμό και τις έξωθεν παρεμβάσεις.

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ εξέφρασε δύο μέρες αργότερα (7 Δεκεμβρίου 1961) στη

συνάντηση του ΠΓ της ΚΕ την ικανοποίηση του για τα πραχθέντα στην Ολομέλεια,

336

Οι επιθέσεις και οι κατηγορίες εναντίον των παραπάνω συμπληρώθηκαν από τις ομιλίες όλων των

μελών του ΠΓ της ΚΕ, καθώς και από παλαιότερα μέλη του PMR, τονίζοντας τον εθνικό, πατριωτικό

και αντισταλινικό χαρακτήρα της ομάδας του Γκεοργκίου-Ντεζ, Tismaneanu, ό.π., 172-174. 337

Gheorghiu-Dej, Articole, 1961-1962, 197-226.


105

χαρακτηρίζοντάς την ως την πιο όμορφη που είχε πραγματοποιηθεί ως τότε.

Παράλληλα, αποφασίστηκε η δημοσίευση όλων των ομιλιών που ετοιμάστηκαν (όχι

απλά εκφωνήθηκαν) για τις εργασίες της Ολομέλειας, με στόχο αφενός με την

ανάδειξη του Γκεοργκίου-Ντεζ ως εξαίρετου μαχητή και απόλυτου ηγέτη, και

αφετέρου την προσέγγιση της κοινής γνώμης. Μέσω της προώθησης των ιδεών

υπεράσπισης των ρουμανικών εθνικών συμφερόντων, της υιοθέτησης μιας πιο

πατριωτικής γραμμής και της πάταξης των ατόμων εκείνων που εξυπηρετούσαν ξένα

συμφέροντα, ο Γκεοργκίου-Ντεζ κατάφερε να εμφανιστεί στην κοινή γνώμη ως

γνήσιος Ρουμάνος ηγέτης που εναντιώθηκε στις προσπάθειες επιβολής των

ξενόφερτων σοβιετικών στοιχείων. Η χρυσή τομή που βρήκε κατόρθωσε να τον

ισχυροποιήσει και να τον αναδείξει, τόσο στο εσωτερικό όσο και στα μάτια του

Κρεμλίνου.338

Η απόλυτη ταύτιση του Γκεοργκίου-Ντεζ με τη Μόσχα, ωστόσο, αποτελούσε

ένα καλά σχεδιασμένο προσωπείο. Ο Ρουμάνος ηγέτης είχε εκφράσει αμφιβολίες

σχετικά με την πολιτική αποσταλινοποίησης που προωθούσε η σοβιετική ηγεσία ήδη

από το 1956, χαρακτηρίζοντας ιδιωτικά την αποκήρυξη του Στάλιν ως «ιστορική

γκάφα». Σε ιδιωτικές συνομιλίες του και πάλι συνέχιζε να υπερασπίζεται το δικαίωμα

χάραξης του τρόπου σοσιαλιστικής οικοδόμησης κατά το δοκούν, βάσει των

συνθηκών και των ιδιαίτερων στόχων της κάθε χώρας, χωρίς την ύπαρξη μιας

κεντρικής γραμμής ή ενός ηγεμονεύοντος κόμματος. Διακρίνεται λοιπόν, μία διττή

πρόσληψη της σοβιετικής πολιτικής. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ τάσσονταν υπέρ της

φιλελευθεροποίησης που προωθούσε το Κρεμλίνο, μόνο όμως σε ό,τι αφορούσε την

εξωτερική πολιτική. Χρησιμοποιούσε δηλαδή το χαρτί της φιλελευθεροποίησης για

να πετύχει την απρόσκοπτη άσκηση της πολιτικής που επιθυμούσε στο εσωτερικό της

χώρας. Ο Ρουμάνος ηγέτης δεν απαρνήθηκε πότε το σταλινισμό, παρά χρησιμοποίησε

την αποσταλινοποίηση όπως ο ίδιος ήθελε για να πετύχει την επικράτησή του στο

εσωτερικό του κόμματος και της χώρας, καθώς και τη διασφάλισή του από τη

Μόσχα. Από την άλλη, υπερασπίστηκε με θέρμη την πολιτική φιλελευθερισμού σε

ό,τι αφορούσε τις σχέσεις των σοσιαλιστικών κρατών, προσβλέποντας στη μη

επέμβαση, καθ' οιονδήποτε τρόπο, ενός άλλου κράτους, και ιδίως της ΣΕ, στα

εσωτερικά ζητήματα της Ρουμανίας. Η διττή αυτή πολιτική συνέχισε να εφαρμόζεται

μέχρις ότου ο Γκεοργκίου-Ντεζ ένιωσε, αφενός ασφαλής να εκδηλώσει την αντίθεσή

338

Tismaneanu, ό.π., 175.


106

του και, αφετέρου, όταν ένιωσε πως η ΣΕ υπερέβη τα εσκαμμένα και επενέβη

δυναμικά στα εσωτερικά ζητήματα της Ρουμανίας.339

Στο σημείο αυτό όμως εγείρεται ένα βασικό ερώτημα: δε διέκρινε η ΣΕ την

αναδυόμενη εθνική πολιτική που προωθούσε ο Γκεοργκίου-Ντεζ; Δε διείδε τον

κίνδυνο εκδήλωσης φυγόκεντρων τάσεων ή ακόμα και της εμφάνισης ενός νέου

ρήγματος στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο; Γνώμη μου είναι πως, όπως ο Στάλιν στο

παρελθόν, έτσι και ο Χρουστσόφ γνώριζε τις ιδιαιτερότητες της ρουμανικής

περίπτωσης. Γνώριζε τον έντονο εθνικισμό που χαρακτήριζε τη ρουμανική κοινωνία,

τα αντισοβιετικά αισθήματα της κοινής γνώμης και την ανάγκη ύπαρξης μιας ισχυρής

ηγεσίας με καθαρά εθνικό χαρακτήρα. Οι εκδηλώσεις πίστης και υποστήριξης της

ρουμανικής ηγεσίας προς τις πολιτικές της ΣΕ και η ενεργή στήριξή της σε κρίσιμες

στιγμές (Ουγγαρία 1956) πιθανόν να αποτελούσαν για τη σοβιετική ηγεσία επαρκείς

αποδείξεις της ρουμανικής υπακοής. Επίσης, λόγω της όξυνσης του διεθνούς

κλίματος, η ΣΕ είχε να αντιμετωπίσει σαφώς σημαντικότερα ζητήματα από τον

ρουμανικό εθνικισμό (σχέσεις με Κίνα και ΗΠΑ, Βερολίνο κλπ). Πολύ πιθανόν

λοιπόν να θεώρησε τη ρουμανική πολιτική ως ένα μέσω εσωτερικής επιβολής, ως μια

ρητορική εσωτερικής κατανάλωσης, η οποία θα υποχωρούσε, αν η Μόσχα το

ζητούσε. Σε καμία περίπτωση δε θεωρώ πως το Κρεμλίνο ξεγελάστηκε από το

Βουκουρέστι. Ενδεχομένως όμως να αποπροσανατολίστηκε, έχοντας την προσοχή

του στραμμένη σε σημαντικότερα ζητήματα, με αποτέλεσμα να μην επιδείξει τη

δέουσα προσοχή στη Ρουμανία, αποπροσανατολισμό που εκμεταλλεύτηκε στο

έπακρο ο Γκεοργκίου-Ντεζ.

Επιστρέφοντας στο ρου των γεγονότων, στις 27 Απριλίου 1962 ο Γκεοργκίου-

Ντεζ σε έκτακτη συνεδρίαση της Εθνικής Συνέλευσης προέβη στην εξής

ανακοίνωση:340

«Η έκτακτη συνεδρίαση της Εθνικής Συνέλευσης είναι αφιερωμένη

σε ένα μεγαλειώδες ιστορικό γεγονός στη ζωή του λαού μας: την ολοκλήρωση της

κολεκτιβοποίησης της αγροτικής παραγωγής. Στη RPR ο σοσιαλισμός νίκησε

οριστικά στην πόλη και την ύπαιθρο».341

Αναφέρθηκε στις μεγάλες επιτυχίες που

είχαν σημειωθεί στον τομέα της αγροτικής οικονομίας και των συνεπειών που αυτές

είχαν στην εθνική οικονομία και τον ρουμανικό λαό και προέβη σε μια ιστορική

αναδρομή του ζητήματος της σοσιαλιστικοποίησης της αγροτικής οικονομίας

339


Στη συνεδρίαση παραβρίσκονταν 11.000 αγρότες, αριθμός που επιλέγει σε ανάμνηση των 11.000

θυμάτων της αγροτικής εξέγερσης του 1907, Tismaneanu, στο ίδιο, 177. 341

Gheorghiu-Dej, Articole, 1961-1962, 287.


107

σημειώνοντας σημεία τομές (1952, 1955, 1959). Ταυτόχρονα, μίλησε και για την

επόμενη μέρα, τονίζοντας τα μέτρα που έπρεπε να ληφθούν ώστε να συνεχιστεί και

να βελτιωθεί περαιτέρω η ανάπτυξη στον συγκεκριμένο τομέα. Ιδιαίτερη βάση έδωσε

στις ανάγκες αναδιοργάνωσης και επιστημονικής κατάρτισης των μεθόδων που

χρησιμοποιούνται και των ατόμων που απασχολούνται στην αγροτική οικονομία.342

Φυσικά, δεν έλειψαν και τα κολακευτικά σχόλια προς τη ΣΕ για την αρωγή της στην

εξέλιξη της όλης διαδικασίας.343

Κλείνοντας την ενότητα, οφείλω να αναφερθώ και στο μειονοτικό ζήτημα. Οι

εξελίξεις στην Ουγγαρία και η ανησυχία για τον πιθανό αντίκτυπο που μπορεί να

είχαν στην ουγγρική μειονότητα, οδήγησαν σε αλλαγές σχετικά με τη RAM. Η νέα

Περιφέρεια Μούρες-Αυτόνομη Ουγγρική (Regiunea Mureș-Autonomă Magiară)

διέφερε εδαφικά από την προηγούμενη (χάρτης 7). Ενέργειες για τον καλύτερο

έλεγχο της ουγγρικής μειονότητας (η οποία το 1956 αριθμούσε 1.587.675 άτομα,

δηλαδή το 9% του συνολικού πληθυσμού της χώρας και το 63% του συνόλου των

μειονοτικών πληθυσμών)344

σημειώνονται καθ' όλη την περίοδο μέχρι και τις αρχές

της δεκαετίας του 1960, με άμεσο στόχο την αποδυνάμωση των Ούγγρων της RPR

σχετικά με την ανάληψη επικίνδυνων πρωτοβουλιών.345

2. Η Αμφισβήτηση του Σοβιετικού Ηγεμονισμού

Το 1962 αποτελεί έτος-τομή στις σχέσεις Μόσχας-Βουκουρεστίου. Ο

Γκεοργκίου-Ντεζ φανέρωσε το δεύτερο, συγκεκαλυμμένο, μέχρι τότε, πρόσωπο του,

κηρύσσοντας την αμφισβήτηση του σοβιετικού ηγεμονισμού και τη γέννηση του

«ρουμανικού εθνικού κομμουνισμού». Η πράξη αυτή αποτελεί την έναρξη μιας νέας

εποχής για το PMR. Η ηγεσία της χώρας υψώνει πλέον φωνή και υπερασπίζεται το

342

Βασική καινοτομία στο ζήτημα της αναδιοργάνωσης της αγροτικής οικονομίας αποτελεί η

αντικατάσταση του Υπουργείου Αγροτικής Παραγωγής από το Ανώτατο Συμβούλιο Αγροτικής

Παραγωγής (Consiliul Superior al Agriculturii) καθώς και η ίδρυση του Κεντρικού Ιδρύματος

Αγροτικών Ερευνών (Institutul Central al Cercetări Agricole), Gheorghiu-Dej, στο ίδιο, 319-321. 343


Οι Γερμανοί αποτελούν τη δεύτερη ισχυρότερη μειονοτική ομάδα (2,1% του συνολικού πληθυσμού

και 15,4% του μειονοτικού), στους οποίους παρατηρείται μια τάση μετανάστευσης προς την

Ομοσπονδιακή Γερμανία από το 1956 και μετά. Παρόμοια τάση παρατηρείται και στους Εβραίους, την

τρίτη ισχυρότερη μειονότητα (0,8% του συνολικού πληθυσμού και 5,8% του μειονοτικού), οι οποίοι

λάμβαναν βίζες για το Ισραήλ. Η μαζική όμως άφιξή τους προκάλεσε την αντίδραση των Αραβικών

Κρατών, με αποτέλεσμα η φυγή τους να ανακοπεί το 1959. Ωστόσο, το 1961, έναντι αμοιβής, οι

Εβραίοι της Ρουμανίας εξασφάλιζαν βίζα για άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, της Λατινικής

Αμερικής ή την Κύπρο, και από εκεί αναχωρούσαν για το Ισραήλ. Ούγγροι, Γερμανοί και Εβραίοι

αποτελούσαν το 84% περίπου του συνόλου των μειονοτήτων και τις μόνες μειονοτικές ομάδες άνω

των 100.000 ατόμων το 1956, με την εξαίρεση των αθίγγανων, Ionescu, ό.π., 294-296. 345

Ionescu, στο ίδιο, 293-296.


108

δικαίωμά της να οικοδομήσει τον κομμουνισμό κατά το δοκούν. Πόσο μακριά ήταν

διατεθειμένη να φτάσει και πόσο τελικά έφτασε, θα φανεί στις παρακάτω

παραγράφους.

Αίτιο της σύγκρουσης αποτέλεσε το σχέδιο της Κομεκόν με τίτλο «Αρχές του

Διεθνή Καταμερισμού Εργασίας» που υιοθετήθηκε τον Ιούνιο του 1962. Οι απαρχές

του σχεδίου εντοπίζονται στα τέλη της δεκαετίας του 1950, όταν η ΣΕ άρχισε να

επεξεργάζεται και σταδιακά να προωθεί έναν κεντρικό και υπερεθνικό οικονομικό

σχεδιασμό, σε απάντηση της ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας

(ΕΟΚ) το 1957. Οι βασικές αρχές του οικονομικού σχεδιασμού που προωθούσε η

Μόσχα διαιρούσαν τις οικονομίες της Αν. Ευρώπης σε βιομηχανικές και αγροτικές,

με τη Ρουμανία να κατατάσσεται στη δεύτερη κατηγορία. Οι πρώτες ύλες που διέθετε

η χώρα αποτελούσαν ένα πολύ καλό υπόβαθρο για την ανάπτυξη συγκεκριμένων

βιομηχανικών τομέων. Σε σύγκριση όμως με τις ισχυρότερες βιομηχανικά οικονομίες

του Βορρά (Αν. Γερμανία, Τσεχοσλοβακία) και λόγω του καλύτερου κλίματος και

των μεγάλων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, η Ρουμανία προκρίθηκε ως χώρα

παραγωγής αγροτικών προϊόντων.346

Τον Ιούνιο του 1962, όταν ανακοινώθηκε το Σχέδιο της Κομεκόν, σοβιετική

αντιπροσωπεία επισκέφθηκε τη Ρουμανία. Στις ομιλίες που εκφώνησε ο Γκεοργκίου-

Ντεζ επ' αφορμή της επίσκεψης εξέφρασε για μία ακόμα φορά τις εγκάρδιες σχέσεις

που υπήρχαν μεταξύ των δύο κρατών. Στην ομιλία του στο Βουκουρέστι (όπου

απευθύνθηκε στον Σοβιετικό ομόλογό του με τον χαρακτηρισμό «ακριβέ σύντροφέ

Χρουστσόφ») αναφέρθηκε και στο σχέδιο της Κομεκόν λέγοντας τα εξής: «Οι

σχέσεις συνεργασίας των χωρών του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, η συνέχιση της

τελειοποίησης της συνεργασίας και του διεθνή σοσιαλιστικού καταμερισμού

εργασίας συνιστά ένα σημαντικό παράγοντα στην οικονομική τους ανάπτυξη. Αυτόν

τον σκοπό εξυπηρετούν οι αποφάσεις που λήφθηκαν στην πρόσφατη Συνδιάσκεψη

των εκπροσώπων των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων των χωρών-μελών

της Κομεκόν. Η εμβάθυνση της συνεργασίας μέσω του συντονισμού του οικονομικού

σχεδιασμού, μέσω της εξειδίκευσης και της συνεργασίας στην παραγωγή επιτρέπει

την πιο γρήγορη οικονομική ανάπτυξη της κάθε χώρας και της οικονομίας της

σοσιαλιστικής κοινότητας συλλήβδην, επιταχύνοντας τη νίκη του σοσιαλισμού στον

346

Crampton, ό.π., 312, Deletant, Gheorghiu-Dej, 283, Ionescu, στο ίδιο, 308-309 και 337-338,

Niessen, «ό.π.», 294, Tismaneanu, ό.π., 170 και 179.


109

ειρηνικό ανταγωνισμό με τον καπιταλισμό».347

Την ίδια ακριβώς θέση υιοθέτησε και

σε ομιλία του επ' αφορμή της συμπλήρωσης δεκαπέντε ετών από την ίδρυση της RPR

τον Δεκέμβριο του 1962. Ωστόσο, η πραγματικότητα απείχε από αυτή τη θέση.348

Ο οικονομικός σχεδιασμός της Κομεκόν έρχονταν σε ευθεία σύγκρουση με τις

επιδιώξεις του Τρίτου Εξαετούς Σχεδίου και των ανακοινώσεων που είχαν γίνει στο

Τρίτο Συνέδριο του PMR. Αν και παρόντες στο Συνέδριο, τόσο ο Χρουστσόφ όσο και

οι ηγέτες του ανατολικοευρωπαϊκού Βορρά, δεν ανησύχησαν ιδιαίτερα, θεωρώντας

μάλλον δεδομένη την πειθήνια στάση της Ρουμανίας. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη.

Έχοντας θέσει ξεκάθαρα τους οικονομικούς της στόχους και συνδυάζοντάς τους με

την εθνική και σοσιαλιστική-κομμουνιστική ολοκλήρωση της, η Ρουμανία δεν

μπορούσε πλέον να αποδεχτεί τη σοβιετική γραμμή. Από εδώ και στο εξής,

υιοθετείται η εθνική γραμμή, ο ρουμανικός τρόπος οικοδόμησης του σοσιαλισμού,

αποστασιοποιημένος από τη ΣΕ. Ταυτόχρονα όμως, πέραν της οικονομικής

αποδέσμευσης επιτυγχάνεται και μία άλλη σημαντικότερη, η ιδεολογική. Η Ρουμανία

πλέον δεν είναι εξαναγκασμένη να ακολουθεί τα κελεύσματα της

αποσταλινοποίησης. Ο οικονομικός σταλινισμός που υιοθετεί και τη φέρνει σε ρήξη

με τη Μόσχα μπορεί πλέον να επεκταθεί και σε άλλους τομείς, κατά το δοκούν της

ρουμανικής ηγεσίας, χωρίς να λαμβάνει υπ' όψιν τις σοβιετικές πολιτικές. Τέλος, οι

γενικότερες συνθήκες ευνόησαν την εκδήλωση των φυγόκεντρων τάσεων λόγω της

αδύναμης, θα μπορούσαμε να πούμε, θέσης της ΣΕ, τόσο εντός όσο και εκτός του

ανατολικού μπλοκ.349

Το πλαίσιο ρήξης Μόσχας-Βουκουρεστίου είχε πλέον διαμορφωθεί και

χρειαζόταν μόνο μία σπίθα για να εκδηλωθεί. Η αφορμή δόθηκε τον Οκτώβριο του

1962 με την «Κρίση των Πυραύλων της Κούβας». Οι Χρουστσόφ και Φιντέλ Κάστρο

αποφάσισαν το 1962 τη μυστική εγκατάσταση σοβιετικών πυραυλικών συστημάτων

στην Κούβα. Η αμερικανική κατασκοπεία όμως με εναέριες φωτογραφικές λήψεις

ανακάλυψε τις εγκαταστάσεις και ο πρόεδρος των ΗΠΑ John Kennedy ζήτησε την

άμεση απομάκρυνσή τους. Η άρνηση του Χρουστσόφ και η περαιτέρω όξυνση του

κλίματος έφεραν τις δύο υπερδυνάμεις στο χείλος μιας πολεμικής σύρραξης με

απρόβλεπτες συνέπειες. Η τελική υποχώρηση του Χρουστσόφ αποσόβησε τον

347


Gheorghiu-Dej, στο ίδιο, 353-377 και 457. 349

Crampton, ό.π., 312-313, Ionescu, ό.π., 338-339, Niessen, «ό.π.», 292, Pop, «ό.π.», 99, Tismaneanu,

ό.π., 170 και 178-180.


110

κίνδυνο ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος, αλλά έπληξε αδιαμφισβήτητα το κύρος

του.350

Η Κρίση της Κούβας έδωσε στον Γκεοργκίου-Ντεζ την αφορμή που περίμενε.

Ο Ρουμάνος ηγέτης άσκησε εντονότατη κριτική στον Σοβιετικό ομόλογό του εξαιτίας

κυρίως της μη εκ των προτέρων ενημέρωσής του για την πρόθεση εγκατάστασης των

πυραυλικών συστημάτων, καθώς και εξαιτίας του κινδύνου πρόκλησης ενός

πυρηνικού πολέμου. Στα όσα του καταλόγισε ο Γκεοργκίου-Ντεζ, ο Νικίτα

Χρουστσόφ απάντησε κατά τη διάρκεια επίσημης επίσκεψής του στο Βουκουρέστι

στις 24-25 Ιουνίου 1963, δηλώνοντας τα εξής: «Σύντροφε Ντεζ, μου ασκήσατε

κριτική σχετικά με την αποστολή πυραύλων στην Κούβα χωρίς να σας ενημερώσω.

Είναι αλήθεια, έπρεπε να σας το είχαμε πει. Εξήγησα στον σύντροφο Τσαουσέσκου

πως ακριβώς συνέβη.351

Όλοι το γνώριζαν εκτός από εσάς».352

Η παραδοχή από

μέρους του Χρουστσόφ της άγνοιας του Γκεοργκίου-Ντεζ επί του θέματος και η

τελευταία φράση υποδηλώνουν είτε ειρωνεία είτε την ύπαρξη επιφυλακτικής στάσης

προς τη Ρουμανία. Ωστόσο, τον Οκτώβριο του 1962, όταν εκδηλώθηκε η Κρίση της

Κούβας, η Ρουμανία δεν είχε δείξει ακόμη σημάδια ρήξης με τη ΣΕ ή την Κομεκόν.

Μήπως λοιπόν, εφόσον δεν υπάρχει ειρωνεία στον τόνο του Χρουστόφ, η ΣΕ είχε

αντιληφθεί την υποβόσκουσα διαφοροποίηση ή πρόθεση διαφοροποίησης του

Γκεοργκίου-Ντεζ; Μήπως είχε συνειδητοποιήσει πως η πολιτική που ασκούσε το

PMR δεν περιοριζόταν στο εσωτερικό της χώρας, αλλά θα μπορούσε να έχει

συνέπειες και στη στάση της RPR προς τη ΣΕ και το σοσιαλιστικό στρατόπεδο; Το

ερώτημα χρήζει έρευνας.353

Ένα ακόμη γεγονός που προσωπικά μου προξένησε εντύπωση σημειώθηκε

στις 7 Νοεμβρίου 1962, στη δεξίωση που παρατέθηκε στο Βουκουρέστι για τα 45

χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Κατά τον σύντομο χαιρετισμό που

απεύθυνε ο Γκεοργκίου-Ντεζ, παρουσία του Σοβιετικού πρέσβη στη RPR,

αναφέρθηκε και στα πρόσφατα τότε γεγονότα της Κούβας. Ο Ρουμάνος ηγέτης

εξέφρασε την ικανοποίησή του για την ειρηνική διευθέτηση της κρίσης από τους

Kennedy και Χρουστσόφ. Τα λεγόμενά του, ωστόσο, υποδηλώνουν μία επί ίσοις

όροις αντιμετώπιση των δύο ηγετών από τον ίδιο, ενώ δεν προέβη σε κανέναν

350


Ο Νικολάε Τσαουσέσκου είχε επισκεφθεί τη ΣΕ για την οργάνωση του ταξιδιού του Νικίτα

Χρουστσόφ στη Ρουμανία, Tismaneanu, στο ίδιο, 177. 352


Crampton, ό.π., 312, Pop, «ό.π.», 99-100, Tismaneanu, στο ίδιο, 177-178.


111

προσωπικό εκθειασμό του Χρουστσόφ για τον τρόπο με τον οποίο χειρίστηκε την

κατάσταση. Παράλληλα, ο Γκεοργκίου-Ντεζ, εν αντιθέσει με ομιλίες του στο

παρελθόν, δε στιγμάτισε την αμερικανική πολιτική για την κατασκοπευτική της

δραστηριότητα και για την ωμή επέμβασή της με απειλές στα εσωτερικά ενός άλλου

κράτους, εν προκειμένω της Κούβας.

Η στάση του Γκεοργκίου-Ντεζ υποδηλώνει τον καταλογισμό ευθυνών στον

Χρουστσόφ για την έναρξη και εξέλιξη της κρίσης. Βασικοί άξονες της ρουμανικής

εξωτερικής πολιτικής (όπως και των υπόλοιπων κρατών του σοσιαλιστικού μπλοκ)

ήταν η ειρηνική συνύπαρξη με τη Δύση και η επίτευξη του γενικού και απόλυτου

αφοπλισμού (πρόσφατα ο Γκεοργκίου-Ντεζ είχε αποστείλει χαιρετισμό στη Διεθνή

Συνδιάσκεψη του Τόκυο για την παύση παραγωγής ατομικών όπλων). Η απόφαση

του Χρουστσόφ να εγκαταστήσει ατομικά όπλα στην Κούβα φαίνεται να

εκλαμβάνεται από τον Γκεοργκίου-Ντεζ ως απόκλιση από τις αρχές που διέπουν τις

σοσιαλιστικές χώρες και της πολιτικής που ακολουθούν.354

Στις 15 Φεβρουαρίου 1963, σημειώθηκε και η πρώτη σοβαρή σύγκρουση

ανάμεσα στην Κομεκόν και τη RPR. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης της

Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομεκόν, ο Αλεξάντρου Μπιρλαντεάνου, μόνιμος

εκπρόσωπος της RPR στην Κομεκόν, ξεκαθάρισε πως η Ρουμανία δεν προτίθεται να

εγκαταλείψει τα σχέδια εκβιομηχάνισής της και θα συνεχίσει να συνεργάζεται

αρμονικά με την Κομεκόν, μόνο εφόσον δε θίγεται η προσπάθειά της Ρουμανίας να

αναδειχθεί και αυτή σε μία βιομηχανικά ισχυρή οικονομία. Η αντίδραση του

Χρουστσόφ ήταν να ζητήσει την καθαίρεση του Μπιρλαντεάνου από τις θέσεις που

κατείχε, πρόταση που δεν έγινε δεκτή. Επιπρόσθετα, σε Ολομέλεια της ΚΕ του PMR

(5-8 Μαρτίου 1963) ο Γκεοργκίου-Ντεζ στήριξε απόλυτα τις θέσεις του

Μπιρλαντεάνου. Καθ' όλη τη διάρκεια του Μαρτίου του 1963 το σύνολο των

κομματικών στελεχών ενημερώθηκε σχετικά με τα προβλήματα που ανέκυψαν με τη

ΣΕ (δηλώνοντας ξεκάθαρα πως περιορίζονται μόνο στον τομέα της οικονομίας), ώστε

να γνωστοποιηθεί το ζήτημα και να καταδειχθεί ως εξέχουσας σημασίας (όπως και

ήταν),355

στο πλαίσιο πάντα προσεταιρισμού και της κοινής γνώμης.356

354

Gheorghiu-Dej, Articole, 1961-1962, 381-382 και 442-444. 355

Παράλληλα, διεξάγονταν μία ακόμη εκκαθάριση, η οποία έπληξε κομματικά και κρατικά στελέχη

που είχαν διασυνδέσεις με τη Μόσχα. Στη θέση τους προκρίθηκαν νέα πρόσωπα, γαλουχημένα στη

Ρουμανία και πιστά στην ομάδα του Γκεοργκίου-Ντεζ, Ionescu, ό.π., 340-341. 356

Ionescu, στο ίδιο, 339-340, Tismaneanu, ό.π., 180.


112

Οι εξελίξεις σαφώς ανησύχησαν τη ΣΕ, γεγονός που φαίνεται από την

επίσκεψη στις 24 Μαΐου 1963 αντιπροσωπείας του ΚΚΣΕ στο Βουκουρέστι,

ηγούντος του Νικολάι Ποντγκόρνι (μέλος του Προεδρείου και της Γραμματείας της

ΚΕ του ΚΚΣΕ). Η επίσκεψη είχε στόχο να βολιδοσκοπήσει την κατάσταση και να

προσπαθήσει να αμβλύνει τις διαφορές. Ωστόσο, η ρουμανική πλευρά διακήρυξε για

μία ακόμα φορά το δικαίωμα των κρατών-μελών της Κομεκόν να χαράσσουν μόνα

τους την οικονομική τους πολιτική, υπερασπιζόμενη την εθνική κυριαρχία και

ακεραιότητά τους.357

Ταυτόχρονα, στο εσωτερικό της χώρας παρατηρείτε μια διαδικασία

υποβάθμισης του μέχρι πρότινος εξέχοντος ρόλου της ΣΕ. Ενώ, παραδείγματος χάριν,

μέχρι το 1963 υπήρχε στο Βουκουρέστι το Ίδρυμα Ρωσικών Σπουδών, στις 15

Σεπτεμβρίου συγχωνεύτηκε στο Ίδρυμα Ξένων Γλωσσών. Επίσης, πολλές ρωσικές

ονομασίες οδών ή κτηρίων άλλαξαν σε ρουμανικές. Στη χώρα άρχισαν να

εμφανίζονται βιβλία, θεατρικά έργα, εκθέσεις, ακόμη και τουρίστες από χώρες της

Δύσης (ΗΠΑ, ΗΒ, Γαλλία, Ιταλία). Τέλος, η ρουμανική ιστοριογραφία την περίοδο

αυτή παράγει τα πρώτα έργα, τα οποία προάγουν τη Δακορωμανική συνέχεια του

ρουμανικού λαού, μια ευδιάκριτη στροφή προς δυσμάς, προβαίνοντας σε μία

σταδιακή αποστασιοποίηση από τη σημασία και τις επιρροές του σλαβικού

πολιτισμού στη Ρουμανία. Διακρίνεται λοιπόν (λαμβάνοντας υπ' όψιν και τις

εμπορικές σχέσεις που είχαν συναφθεί στο πρόσφατο παρελθόν) ένα σημαντικό

άνοιγμα της Ρουμανίας προς τη Δύση και μια διόλου ευκαταφρόνητη μετατόπιση του

προσανατολισμού της, χωρίς αυτό φυσικά να σημαίνει εκ βάθρων αλλαγή των

σοσιαλιστικών δομών του κράτους.358

Εξελίξεις έχουμε και ενδοβαλκανικά με συμβολικές και ουσιαστικές ενέργειες

της ρουμανικής ηγεσίας. Τον Μάρτιο του 1963 η Ρουμανία αποκατέστησε της

διπλωματικές της σχέσεις με την Αλβανία (οι σχέσεις Αλβανίας-ΣΕ και με τα

υπόλοιπα σοσιαλιστικά κράτη της Ευρώπης είχαν διακοπεί από το 1961). Στις 12

Ιουνίου 1963 ανακοινώθηκε η επίτευξη μεγάλης οικονομικής συμφωνίας ανάμεσα

στη Ρουμανία και τη Γιουγκοσλαβία (μία χώρα εκτός Κομεκόν) σχετικά με την

κατασκευή του φράγματος των Σιδηρών Πυλών στο Δούναβη και τον Νοέμβριο της

ίδιας χρονιάς ο Γκεοργκίου-Ντεζ επισκέφθηκε το Βελιγράδι γινόμενος δεκτός με

357

Ionescu, στο ίδιο, 341, Tismaneanu, στο ίδιο, 180-181. 358

Ionescu, στο ίδιο, 343, Niessen, «ό.π.», 293, Pop, «ό.π.», 101-102.


113

πολύ μεγάλες τιμές.359

Στις 29 Ιουνίου, στη συνάντηση των Πρώτων Γραμματέων

των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων του σοσιαλιστικού στρατοπέδου στην

Αν. Γερμανία, η Ρουμανία διακήρυξε εκ νέου τις οικονομικές θέσεις που υιοθέτησε

πρόσφατα.360

Ένα ακόμη γεγονός που εκμεταλλεύτηκε η ρουμανική ηγεσία για την

προώθηση των ιδεών της ήταν η σινοσοβιετική αντιπαράθεση. Η Κρίση της Κούβας

είχε πλήξει έτι περισσότερο τις σχέσεις Μόσχας-Πεκίνου στα τέλη του 1962, με την

κινεζική κριτική να κυμαίνεται στο ίδιο μήκος κύματος με την αντίστοιχη ρουμανική.

Στις 22 Ιουνίου 1963 δημοσιεύτηκε στη Ρουμανία μία επιστολή του ΚΚΚ προς το

ΚΚΣΕ, στην οποία ασκούσε κριτική στη Μόσχα σε αρκετά θέματα (στις 4 Ιουλίου

1963 είχε προγραμματιστεί συνάντηση σοβιετικής και κινεζικής αντιπροσωπείας για

τη διεξαγωγή συνομιλιών).361

Η ΣΕ είχε απαγορεύσει τη δημοσίευση της επιστολής

εντός των συνόρων της, γραμμή που ακολούθησαν και όλα τα υπόλοιπα

ανατολικοευρωπαϊκά κράτη. Η επιστολή, μεταξύ άλλων, καταδίκαζε την προσπάθεια

επιβολής της Μόσχας σε βάρος άλλων σοσιαλιστικών κρατών υπό το πρόσχημα του

οικονομικού σχεδιασμού για τον διεθνή καταμερισμό εργασίας, το οποίο και

αποτελούσε το βασικότερο σημείο τριβής Μόσχας-Βουκουρεστίου. Αυτό εξηγεί την

απόφαση του PMR να δημοσιεύσει την επιστολή. Την ίδια περίοδο στο περιοδικό

«Προβλήματα Ειρήνης και Σοσιαλισμού» (World Marxist Review) οι Τσαουσέσκου

και Μάουρερ δημοσίευσαν άρθρα που υποστήριζαν τις τάσεις αποστασιοποίησης της

Ρουμανίας, εντείνοντας περαιτέρω τη σοβιετική δυσαρέσκεια.362

Ωστόσο, ο Γκεοργκίου-Ντεζ γνώριζε πως η συνεχής πίεση ενδεχομένως να

προκαλούσε δυσάρεστες αντιδράσεις. Σίγουρα οι διεθνείς συγκυρίες δεν ήταν οι

ευνοϊκότερες για να επαναληφθούν από σοβιετικής μεριάς ενέργειες αντίστοιχες της

Ουγγαρίας το 1956. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ όμως, ένιωθε πως έπρεπε να μετριάσει

κάπως την κατάσταση, χωρίς ωστόσο να δείξει υποχωρητικότητα στις θέσεις που είχε

υιοθετήσει. Όταν στις 24-27 Ιουλίου 1963 συναντήθηκαν οι ηγέτες των κρατών-

μελών του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ο Γκεοργκίου-Ντεζ τάχθηκε πλήρως με τη ΣΕ

359

Τον Αύγουστο του 1963 είχε επισκεφτεί το Βελιγράδι και ο Χρουστσόφ, ο οποίος όμως δεν έγινε

τόσο θερμά δεκτός συγκριτικά με τον Γκεοργκίου-Ντεζ. Αυτό διαφαίνεται και από το γεγονός πως ο

Ρουμάνος ηγέτης έγινε δεκτός στην Εθνική Γιουγκοσλαβική Συνέλευση, όντας έτσι ο πρώτος

κομμουνιστής ηγέτης που έλαβε αυτή την τιμή. Κάτι ανάλογο δεν είχε γίνει για τον Χρουστσόφ,

Ionescu, στο ίδιο, 342. 360

Crampton, ό.π., 312, Ionescu, στο ίδιο, 342, Pop, «ό.π.», 99, Σφέτας, ό.π., 421. 361

Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε αλλά δεν κατέληξε πουθενά, γεγονός που επηρέασε σημαντικά επί

τα χείρω τις σχέσεις Κίνας-ΣΕ, Radchenko, «ό.π.», 355-356. 362

Ionescu, ό.π., 341-342, Pop, «ό.π.», 100, Radchenko, «στο ίδιο», 351, Tismaneanu, στο ίδιο, 181.


114

στο ζήτημα της ειρηνικής συνύπαρξης, των εξοπλισμών και των ατομικών όπλων,

υπέγραψε τη Συνθήκη Περιορισμού των Πυρηνικών Δοκιμών (Nuclear Test Ban

Treaty),363

τάχθηκε υπέρ της οικονομικής συνεργασίας των κρατών-μελών της

Κομεκόν, αλλά όχι υπέρ της επέμβασης στον εθνικό οικονομικό σχεδιασμό τους.364

Η εξισορροπητική στάση που προωθούσε ο Γκεοργκίου-Ντεζ διαφαίνεται και

στο ρόλο του μεσολαβητή που ανέλαβε αυτοβούλως στη διαμάχη Κίνας-ΣΕ. Έχοντας

υιοθετήσει τις ιδέες του Τολιάτι (εναντίον ενός ηγεμονεύοντος κόμματος και υπέρ

της ύπαρξης πολλών κέντρων μέσα στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα), ο

Γκεοργκίου-Ντεζ προσπάθησε να αναδείξει τον διαφορετικό δρόμο που υιοθετούσε η

RPR σχετικά με τη σοσιαλιστική οικοδόμηση και ταυτόχρονα να γεφυρώσει το

χάσμα ανάμεσα στη ΣΕ και την Κίνα (τα ταξίδια των Τσαουσέσκου και Μάουρερ σε

Κίνα, Β. Κορέα και ΣΕ το 1964 υποδηλώνουν αυτή ακριβώς την πρόθεση). Ο

Γκεοργκίου-Ντεζ κατάφερε να αναδείξει τη Ρουμανία ως ένα ανεξάρτητο κράτος, το

οποίο διαμορφώνει μόνο του την πορεία του, χωρίς να υπακούει στις νόρμες άλλων

κρατών, όταν αυτές δε συμφωνούν με τις νόρμες που το ίδιο έχει υιοθετήσει.

Κατόρθωσε να τοποθετήσει τη Ρουμανία στο χάρτη, όχι ως ένα ακόμη σοσιαλιστικό

ή ανατολικοευρωπαϊκό κράτος, αλλά ως ένα κυρίαρχο κράτος που μπορούσε ή

επιθυμούσε να συνδιαλέγεται με τους ισχυρούς επί ίσοις όροις.365

3. Η Διακήρυξη της «Ανεξαρτησίας»

Τον Απρίλιο του 1964, δύο χρόνια περίπου μετά την πρώτη εκδήλωση των

φυγόκεντρων τάσεων της Ρουμανίας, η κίνηση αυτή έφτασε στο ζενίθ της. Η

«Διακήρυξη σχετικά με τη Θέση του Ρουμανικού Εργατικού Κόμματος επί των

Προβλημάτων του Διεθνούς Κομμουνιστικού και Εργατικού Κινήματος» (Declarație

cu privire la Poziția Partidului Muncitoresc Român în Problemele Mișcării Comuniste

și Muncitorești Internaționale) ανακοινώθηκε από τον Αλεξάντρου Μπιρλαντεάνου

ενώπιον της Κομεκόν και αποτελεί την εντυπωσιακότερη ενέργεια αποστασιοποίησης

από τη ΣΕ που σημειώθηκε την εποχή Ντεζ. Εξαιτίας αυτού θεωρώ πως μία πιο

363

Στη συνθήκη αυτή είχε αντιδράσει εξαιρετικά έντονα η Κίνα. Η στάση της Ρουμανίας μπορεί να

ερμηνευθεί ως μία κίνηση εξισορρόπησης μεταξύ Μόσχας και Πεκίνου, ώστε και να διαχωρίσει τη

θέση της από τη γραμμή της ΣΕ και να μη θεωρηθεί μια δεύτερη Αλβανία, Ionescu, στο ίδιο, 342,

Roberts, ό.π., 56. 364


Παράλληλα, η στάση της Ρουμανίας επηρέασε περεταίρω και τις σχέσεις της με τη Δύση, με

αποτέλεσμα να επιτευχθούν οικονομικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και την Ομοσπονδιακή

Γερμανία την περίοδο 1963-1965, Pop, «ό.π.», 100.


115

προσεγμένη προσέγγιση αυτού του πολύ σημαντικού εγγράφου είναι απαραίτητη,

μιας και θα καταδείξει τις κατευθυντήριες που υιοθέτησε ο Γκεοργκίου-Ντεζ και

ακολούθησε, εν πολλοίς, ο διάδοχός του Νικολάε Τσαουσέσκου.

Η Διακήρυξη της 22ας Απριλίου 1964 υιοθετήθηκε στη συνεδρίαση της

Ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ του PMR, η οποία συγκλήθηκε αμέσως μετά την

επιστροφή της ρουμανικής αντιπροσωπείας από την Κίνα, τη Β. Κορέα και τη ΣΕ. Η

συνεδρίαση έγινε παρουσία και άλλων πέραν των τακτικών και αναπληρωματικών

μελών της ΚΕ (υπουργών, ηγετών κομματικών οργανώσεων, κρατικών φορέων κλπ),

και συζητήθηκαν οι ενέργειες του ΠΓ σχετικά με την «δημόσια διαμάχη» που

παρατηρείτε στο διεθνές κομμουνιστικό και εργατικό κίνημα, καθώς και τα

πεπραγμένα της ρουμανικής αντιπροσωπείας στο εξωτερικό. Το κείμενο διαιρείται σε

επτά ενότητες, εκ των οποίων σημαντικότερες είναι η τέταρτη και η έβδομη.366

Η πρώτη ενότητα με τίτλο «Η Δράση του Κόμματός μας σχετικά με την

Παύση της Δημόσιας Πολεμικής» αναφέρεται στη διαμεσολαβητική προσπάθεια του

PMR ανάμεσα στη ΣΕ και την Κίνα. Η ρουμανική πλευρά διείδε τον κίνδυνο

πρόκλησης σχίσματος εντός του σοσιαλιστικού στρατοπέδου και επέρριψε στην

κινεζική πλευρά ευθύνες σχετικά με δημοσιεύματα του κινεζικού τύπου που όξυναν

τη διαμάχη και προκάλεσαν την αντίδραση της ΣΕ, η οποία προέβη σε αντίστοιχες

δημοσιεύσεις. Ανησυχώντας για τις εξελίξεις, το PMR αποφάσισε την αποστολή

επιστολών προς τα ΚΚΣΕ και ΚΚΚ για να ηρεμήσει την κατάσταση. Ως εκ τούτου το

Πεκίνο προσκάλεσε ρουμανική αντιπροσωπεία στην Κίνα για τη διεξαγωγή

συζητήσεων. Μετά το πέρας των επισκέψεων σε Κίνα και έπειτα σε Β. Κορέα και ΣΕ

(οι οποίες θεωρήθηκαν εποικοδομητικές), το PMR πρότεινε τη δημοσίευση μιας από

κοινού Δήλωσης του ΚΚΣΕ, του ΚΚΚ αλλά και του ίδιου, για την εξομάλυνση της

κατάστασης. Η πρόταση όμως αγνοήθηκε από την Κίνα, η οποία δημοσίευσε εκ νέου

επίμαχα κείμενα, προκαλώντας την αντίδραση της ΣΕ. Το PMR λοιπόν καταδεικνύει

τη διαμεσολαβητική προσπάθεια που καταβάλει για την διατήρηση της

ενδοσοσιαλιστικής ενότητας, προβάλλοντας παράλληλα ως βασικό υπαίτιο

(τουλάχιστον των τελευταίων εξελίξεων) την Κίνα. Η ΣΕ βαρύνεται μόνο με τη

συνέχιση της σύγκρουσης και όχι την πρόκλησή της.367

366

Declarație cu Privire la Poziția PMR în Problemele Mișcării Comuniste și Muncitorești

Internaționale adoptată de Plenara Lărgită a CC al PMR din aprilie 1964, București, 1964, 2 και 5. 367

Στο ίδιο, 7-14.


116

Η δεύτερη ενότητα «Η Εποχή μας, η Εποχή Μετάβασης από τον Καπιταλισμό

στον Σοσιαλισμό» περιλαμβάνει μια σύντομη αναφορά στις σύγχρονες της

Διακήρυξης συνθήκες. Αναφέρεται στις επιτυχίες του σοσιαλιστικού κινήματος, στο

φαινόμενο της αποαποικιοποίησης, στην κρίση του καπιταλιστικού συστήματος και

στις επιπτώσεις του καπιταλισμού στα αδύναμα κράτη. Το PMR θεωρεί πως, λόγω

ακριβώς της επικρατούσας κατάστασης, βασικό φαινόμενο της περιόδου αποτελεί το

πέρασμα από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό, φαινόμενο όμως που ενδέχεται να

πλήξει η αντιπαράθεση που έχει αναπτυχθεί στον σοσιαλιστικό κόσμο. Η ενότητα

αυτή είναι σχετικά αδιάφορη συγκριτικά με τη νέα γραμμή που υιοθετεί το PMR, με

την εξαίρεση ενός σημείου. Στο πλαίσιο άσκησης κριτικής στον καπιταλισμό, ο

ιμπεριαλισμός και η αποικιοκρατική πολιτική εμφανίζονται ως φαινόμενα που

«δημιουργούν τέτοιες συνθήκες εργασίας που εκμεταλλεύονται τις πηγές των

αδύναμων χωρών, εμποδίζουν τη δημιουργία σε αυτές τις χώρες μιας ανεπτυγμένης

εθνικής βιομηχανίας, φρενάρουν την πρόοδό τους».368

Οι κατηγορίες αυτές

προσομοιάζουν με τα ζητήματα που απασχολούν τις σχέσεις Ρουμανίας-ΣΕ,

αποτελώντας ίσως έναν έμμεσο υπαινιγμό πως παρόμοιου τύπου φαινόμενα όχι μόνο

δεν ταιριάζουν, αλλά αντιτίθενται στη σοσιαλιστική κοινωνία και ιδεολογία.369

Στην τρίτη ενότητα η Διακήρυξη αναφέρεται στο φλέγον για την εποχή εκείνη

ζήτημα της διατήρησης της ειρήνης («Διατήρηση της Ειρήνης. Ζωτική Υπόθεση

Όλης της Ανθρωπότητας»). Οι συντάκτες της Διακήρυξης κατέδειξαν τη σημασία της

ειρήνης και της ανάγκης ύφεσης της οξυμένης διεθνούς κατάστασης. Αναφέρθηκαν

στους κινδύνους που ελλοχεύουν για τη διατάραξη της ειρήνης (λόγω της φύσης του

ιμπεριαλισμού) και στις προόδους που έχει πραγματοποιήσει το σοσιαλιστικό κίνημα

για τη διατήρησή της (μια υποχρέωση όπως αναφέρει των σοσιαλιστικών κρατών).

Προκρίθηκε η διαπραγματευτική δραστηριότητα για την επίλυση βασικών ζητημάτων

και δόθηκε πρωτεύων ρόλος στο ζήτημα του αφοπλισμού. Η ενότητα κλείνει με

ορισμένες προτάσεις του PMR με στόχο τη διατήρηση της ειρήνης, όπως η ένταξη

της Λαϊκής Κίνας στον ΟΗΕ, η δημιουργία ζωνών χωρίς πυρηνικά και η υπογραφή

Συμφώνου μη Επίθεσης μεταξύ των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της

Βαρσοβίας.370

368


Στο ίδιο, 14-18. 370



117

Το πιο ενδιαφέρον σε αυτή την ενότητα είναι η δήλωση που γίνεται σχετικά

με την αναγκαιότητα ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ χωρών διαφορετικού κοινωνικού

συστήματος. Ως βάση αυτής της συνύπαρξης θεωρείται η «αναγνώριση του

δικαιώματος του κάθε λαού να αποφασίζει μόνος του την μοίρα του, ο σεβασμός της

κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών, η πλήρης ισότητα, η

αμοιβαία μη ανάμειξη στα εσωτερικά ζητήματα».371

Η θέση αυτή είναι εξαιρετικά

σημαντική, διότι, όπως θα φανεί και παρακάτω, θα διατυπωθεί πως η ίδια θέση

πρέπει να αποτελεί βάση και των σχέσεων των σοσιαλιστικών κρατών μεταξύ τους.

Η ενότητα με τίτλο «Παγκόσμιο Σοσιαλιστικό Σύστημα. Καθοριστικός

Παράγοντας της Ιστορικής Εξέλιξης» αποτελεί μία από τις σημαντικότερες της

Διακήρυξης. Με αναφορές κυρίως σε ζητήματα οικονομίας και οικονομικής

ανάπτυξης, η ενότητα αυτή έδωσε μία εξαιρετική ευκαιρία έκφρασης των απόψεων

της ηγεσίας του PMR και μία ευκαιρία άσκησης κριτικής στα σημεία που

διαφωνούσε με τη ΣΕ. Κατ' αρχάς, διατυπώνεται η σημασία της βιομηχανικής

ανάπτυξης στη γενικότερη οικονομική, αναφέροντας τους ρυθμούς ανάπτυξης και τα

βήματα προόδου που έχουν γίνει στη ΣΕ, την Κίνα, τη RPR και άλλα κράτη.

Εκφράζει τις δυσκολίες που ενδέχεται να προκύψουν ή τα λάθη τα οποία μπορεί να

συμβούν, θεωρεί όμως τη σοσιαλιστικού τύπου ανάπτυξη της οικονομίας ως ορθή και

επιτυχή, με πολλά θετικά στοιχεία συγκριτικά με την καπιταλιστική. Τέλος,

καταλήγει στη διατύπωση πως «Η οικοδόμηση της νέας κοινωνίας αποτελεί ιστορικό

εγχείρημα του λαού κάθε συγκεκριμένης χώρας, καρπός των δημιουργικών της

δραστηριοτήτων, των προσπαθειών της και της δουλειάς της».372

Αμέσως μετά την παραπάνω διατύπωση ακολουθεί μια παράγραφος

εξαιρετικά κατατοπιστική σχετικά με τις ρουμανικές απόψεις. «Αποφασιστική για την

ανάπτυξη των χωρών που κληρονόμησαν από τον καπιταλισμό μια κατάσταση

οικονομικής οπισθοδρόμησης είναι η σοσιαλιστική εκβιομηχάνισή τους, ο μοναδικός

δρόμος διά του οποίου εξασφαλίζεται η αρμονική δημιουργία, ισχυροποιούμενη επί

τη βάση μιας συνεχούς ανοδικής πορείας και σε γρήγορο ρυθμό του συνόλου της

εθνικής οικονομίας, (εξασφαλίζεται) η συνεχής ανάπτυξη της παραγωγικότητας της

κοινωνικής εργασίας, η έντονη και συμμιγής ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής, η

συστηματική άνοδος του βιοτικού επιπέδου του λαού. Τα αποτελέσματα που πέτυχε η

χώρα μας σε όλους τους τομείς σοσιαλιστικής οικοδόμησης είναι άρρηκτα

371




118

συνδεδεμένα με αυτή την πολιτική που εφαρμόζεται με συνέπεια από το PMR. Η

οικονομική και τεχνικοεπιστημονική πρόοδος των σοσιαλιστικών κρατών στηρίζεται

ταυτόχρονα στις μεταξύ τους στέρεες σχέσεις συνεργασίας και αλληλοβοήθειας.

Αυτές οι γόνιμες σχέσεις γνώρισαν και γνωρίζουν μια συνεχή ανάπτυξη· απέδειξαν

την αποτελεσματικότητα τους, επιφέροντας μία συνεισφορά εξέχουσας σημασίας στις

ξακουστές επιτυχίες των σοσιαλιστικών χωρών».373

Επ' αφορμή του ζητήματος της διακρατικής συνεργασίας γίνεται και η

αναφορά στην Κομεκόν. Η σημασία του οργανισμού θεωρείται εξαιρετικά μεγάλη σε

ζητήματα συνεργασίας και αλληλοβοήθειας, συμβάλλοντας, μεταξύ άλλων, «στην

ανάπτυξη του επιπέδου εκβιομηχάνισης των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών»,374

τονίζοντας πως «η συνεργασία στο πλαίσιο της Κομεκόν αναπτύσσεται σύμφωνα με

τις αρχές της πλήρους ισότητας δικαιωμάτων, του σεβασμού της κυριαρχίας και των

εθνικών συμφερόντων, του αμοιβαίου οφέλους και της συντροφικής

αλληλοβοήθειας».375

Αναγνωρίζοντας κατ' αρχήν την υπερεθνική συνεργασία, το

PMR προβαίνει σε άσκηση κριτικής και διατυπώνει την άποψη πως «η μεταβίβαση

ορισμένων αρμοδιοτήτων χάραξης της οικονομίας από την αρμοδιότητα του κάθε

κράτους στη δικαιοδοσία ορισμένων διεθνών οργάνων ή οργανισμών δεν

ανταποκρίνεται στις αρχές επί τις οποίες βασίζονται οι σχέσεις των σοσιαλιστικών

χωρών».376

Συνεχίζοντας την κριτική του, διατυπώνει τα εξής: «Η ιδέα ενός ενιαίου

οργάνου σχεδιασμού, κοινό για όλα τα κράτη της Κομεκόν, επιφέρει σοβαρότατες

οικονομικές και πολιτικές εμπλοκές. Ο σχεδιαζόμενος χειρισμός της εθνικής

οικονομίας είναι ένα από τα θεμελιώδη, ουσιώδη και απαραβίαστα γνωρίσματα της

κυριαρχίας του σοσιαλιστικού κράτους - ο κρατικός σχεδιασμός είναι το κυρίαρχο

μέσο διά του οποίου το κράτος πραγματοποιεί τους πολιτικούς και κοινωνικο-

οικονομικούς του στόχους, στερεώνει τις κατευθύνσεις και τον ρυθμό ανάπτυξης της

εθνικής οικονομίας, [...] τα μέσα για την άνοδο του υλικού και πολιτισμικού βιοτικού

επιπέδου του λαού. Η κυριαρχία του σοσιαλιστικού κράτους προϋποθέτει πως αυτό

ορίζει αποτελεσματικά και απόλυτα τα μέσα πρακτικής εκτέλεσης αυτών των

ιδιοτήτων του, κατέχοντας στα χέρια του τον απόλυτο έλεγχο του ορισμού της

κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Η μεταβίβαση μέρους αυτού του ελέγχου στη

373






119

δικαιοδοσία ορισμένων υπερεθνικών ή εξωκρατικών οργάνων θα μετατρέψει την

κυριαρχία σε ιδέα άνευ περιεχομένου».377

Θα μπορούσαμε να πούμε πως τα όσα

αναφέρθηκαν παραπάνω μπορούν να αποτελέσουν το ορισμό του εθνικού

οικονομικού κομμουνισμού που προωθούσε το PMR.

Η συντακτική ομάδα παραθέτει, εν συνεχεία, την άποψη του Λένιν υπέρ του

«σχηματισμού μιας ενιαίας παγκόσμιας οικονομίας»,378

η οποία όμως (σύμφωνα με

το PMR) δεν μπορεί να επιτευχθεί «μέσω της καταπάτησης των αντικειμενικών και

χαρακτηριστικών αρχών της σημερινής χρονικής φάσης στην οποία βρίσκεται το

παγκόσμιο, σοσιαλιστικό, οικονομικό σύστημα, αποτελούμενο από εθνικές

οικονομίες κρατών κυρίαρχων και ανεξάρτητων».379

Ισχυρίζεται πως αυτή η θέση του

Λένιν μπορεί να εφαρμοστεί μόνο όταν επικρατήσει παγκόσμια ο σοσιαλισμός ή

τουλάχιστον στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου και όχι «στις παρούσες συνθήκες,

όπου στον κόσμο υπάρχουν δεκατέσσερα σοσιαλιστικά κράτη, εκ των οποίων μόλις

το 1/4 είναι μέλη της Κομεκόν».380

Φαίνεται λοιπόν πως το PMR θέτει ζήτημα

μεγεθών, μιας και θεωρεί ως ανεπαρκή τη γεωγραφική επέκταση του υπαρκτού

σοσιαλισμού, ώστε να προωθείται ένας κεντρικός οικονομικός σχεδιασμός.381

Καταδικάζοντας την πρακτική της επέμβασης στα εσωτερικά ενός κράτους,

το PMR προκρίνει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών εντός και εκτός σοσιαλιστικού

στρατοπέδου. Οι αρχές που πρέπει να διέπουν αυτή τη συνεργασία είναι «η εθνική

ανεξαρτησία και κυριαρχία, η ισότητα δικαιωμάτων, το αμοιβαίο όφελος, η

συντροφική αλληλοβοήθεια, η μη επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις, ο σεβασμός

της εδαφικής ακεραιότητας, οι αρχές του σοσιαλιστικού διεθνισμού».382

Αυτές οι

αρχές «πρέπει να υιοθετηθούν ως μία αντικειμενική αναγκαιότητα για την ανάπτυξη

των σχέσεων συνεργασίας, για την εξασφάλιση της ενότητας δράσης και συνοχής

μιας κοινότητας ανεξάρτητων και ισότιμων κρατών».383

Για την καλύτερη

συνεργασία μεταξύ των κρατών πρέπει να τεθεί ένα τέλος στην παγκόσμια διαμάχη

λόγω των συνεπειών που επιφέρει.384

377

Στο ίδιο, 32-33. 378




Στο ίδιο, 33-35. 382

Στο ίδιο, 36-37. 383




120

Εν συνεχεία, το PMR διατυπώνει την άποψη πως είναι απολύτως λογικό να

υπάρχουν διαφορές στον τρόπο οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε κάθε χώρα, βάσει

των διαφορετικών αναγκών και προβλημάτων που πρέπει να επιλυθούν. Στηρίζοντας

τη θέση αυτή στη λενινιστική ιδεολογία, η ρουμανική πλευρά συνεχίζει να

υπερασπίζεται τις αρχές της ισοτιμίας και της από κοινού ειρηνικής επίλυσης των

προβλημάτων που ανακύπτουν στις ενδοσοσιαλιστικές σχέσεις, τονίζοντας

ταυτόχρονα πως «στη φύση του σοσιαλιστικού συστήματος δεν υπάρχουν ουσιώδεις

αιτίες αντιπαραβολής των εθνικών και των υπερεθνικών υποχρεώσεων, μεταξύ των

συμφερόντων της κάθε χώρας και της σοσιαλιστικής κοινότητας στο σύνολό της».385

Το PMR λοιπόν, υποστηρίζει πως ο στόχος (η επικράτηση του σοσιαλισμού-

κομμουνισμού) παραμένει ο ίδιος και δεν επηρεάζεται από τον τρόπο που

οικοδομείται στην εκάστοτε χώρα, τονίζοντας παράλληλα πως η επικράτηση και η

ωρίμανση του σοσιαλισμού σε κάθε κράτος ξεχωριστά πρέπει να αποτελεί ένα

χαρμόσυνο γεγονός για το σοσιαλιστικό κίνημα.386

Η ρουμανική ηγεσία διατυπώνει ξεκάθαρα την άποψη ύπαρξης γενικών

κανόνων σοσιαλιστικής οικοδόμησης, χωρίς να μπορεί κανείς να τους αλλάξει

θεσπίζοντας νέους. Οι κανόνες αυτοί προσαρμόζονται στα ζητήματα που έχει να

επιλύσει το εκάστοτε κόμμα και στο βαθμό σοσιαλιστικής ανάπτυξης που έχει

επιτευχθεί, με αποτέλεσμα να ανακύπτουν ιδιαιτερότητες. Τα κομμουνιστικά και

εργατικά κόμματα, «λαμβάνοντας υπ' όψιν, τόσο τις επιταγές των απαράβατων

κανόνων όσο και τις εκάστοτε ιστορικές συνθήκες των χωρών τους»387

αναπτύσσουν

τον κατάλληλο δρόμο προς τον σοσιαλισμό. Το PMR καταλήγει στο συμπέρασμα

πως «εξαιτίας του εύρους των συνθηκών για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, δεν

υπάρχουν και δεν μπορούν να υπάρξουν μοναδικοί τύποι ή συνταγές, κανένας δεν

μπορεί να αποφασίσει τί είναι δίκαιο και τί όχι για άλλα κόμματα ή κράτη. Η

εκπόνηση, η επιλογή ή η αλλαγή των τρόπων και των μεθόδων σοσιαλιστικής

οικοδόμησης συνιστούν χαρακτηριστικό του κάθε μαρξιστικού-λενινιστικού

κόμματος, ένα κυριαρχικό δικαίωμα του κάθε σοσιαλιστικού κράτους».388

Στην ενότητα αυτή το PMR διακήρυξε τις θέσεις που οδήγησαν στο να

ονομαστεί το έγγραφο αυτό ως Διακήρυξη της «Ανεξαρτησίας». Ουσιαστικά, όπως

θα δούμε και παρακάτω, το PMR δεν έκοψε τους δεσμούς του με τη ΣΕ ούτε ήρθε σε

385


Στο ίδιο, 38-39. 387




121

ανοιχτή σύγκρουση μαζί της ως μία δεύτερη Κίνα. Εξέφρασε όμως σαφώς (και θα

συνεχίσει να εκφράζει) τις αποστάσεις που προτίθεται να τηρεί με τη Μόσχα, ώστε να

επιτύχει τους στόχους που έχουν τεθεί για την εθνική και σοσιαλιστική ολοκλήρωση

της RPR.

Μετά από την ομολογουμένως πλούσια τέταρτη ενότητα, ακολούθησε η

σχετική με «Το Κίνημα Εθνικής Απελευθέρωσης. Συστατικό Στοιχείο της

Παγκόσμιας Επαναστατικής Διαδικασίας». Η ενότητα αυτή ήταν σχετική με τη

διαδικασία αποαποικιοποίησης που συντελείται εκείνη την περίοδο και τη δυναμική

διεκδίκηση της εθνικής ανεξαρτησίας από διάφορούς λαούς. Τόνισε επίσης τη θετική

αλληλεπίδραση που υπάρχει ανάμεσα στο αίτημα της εθνικής ανεξαρτησίας και το

σοσιαλιστικό κίνημα (χαρακτηρίζοντάς το «φυσικό σύμμαχο του σοσιαλισμού»)389

και διευκρίνισε πως η δυναμική, ένοπλη διεκδίκηση της εθνικής ανεξαρτησίας είναι

ενέργεια διαφορετική με το αίτημα του αφοπλισμού, συνεπώς δεν πρέπει να

καταδικάζεται. Το PMR τάσσεται υπέρ της αρμονικής συνεργασίας και της στήριξης

των νεότευκτων κρατών και των λαών που διεκδικούν την ελευθερία τους, στη βάση

του «αυστηρού σεβασμού της εθνικής κυριαρχίας, της ισότητας δικαιωμάτων, της μη

εμπλοκής στα εσωτερικά ζητήματα και του αμοιβαίου οφέλους».390

Για μία ακόμη

φορά λοιπόν το PMR τονίζει τα αιτήματα που θέτει στο ζήτημα της διακρατικής

συνεργασίας, θέτοντάς τα ως πυλώνες της πολιτικής του.391

Σχετικά με «Το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα, η πιο Ισχυρή Πολιτική

Δύναμη της Σύγχρονης Εποχής», το PMR χαρακτήρισε ως «φάρο» τις μαρξιστικές-

λενινιστικές ιδέες, οι οποίες επηρεάζουν το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα

(συμπεριλαμβάνοντας τα σοσιαλιστικά κράτη και τα αριστερά κόμματα του

καπιταλιστικού στρατοπέδου), καλώντας ταυτόχρονα σε ενιαία δράση το σύνολο της

διεθνούς κομμουνιστικής κίνησης. Για μία ακόμη φορά διατυπώνεται η θέση του

Λένιν για τη διαφορετικότητα σχετικά με την επαναστατική δραστηριότητα εξαιτίας

της διαφορετικής ιστορικής εξέλιξης του κάθε λαού και τίθεται το δίλλημα του αν ο

δρόμος προς τον σοσιαλισμό πρέπει να είναι ειρηνικός ή όχι. Η απάντηση που δίνει

είναι πως εξαρτάται από τις εκάστοτε συνθήκες, με αποτέλεσμα να καλεί τα

απανταχού κομμουνιστικά κινήματα σε ετοιμότητα, για να μπορέσουν να πετύχουν

τον αντικειμενικό τους στόχο. Το PMR καταλήγει στην άποψη πως η ιστορία

389





122

απέδειξε πως ο μοναδικός τρόπος μετάβασης από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό

είναι μέσω της δικτατορίας του προλεταριάτου, τασσόμενο ανοιχτά υπέρ της

λενινιστικής αυτής θέσης και αναγνωρίζοντάς την ως τον μοναδικό, ιστορικά

αποδεδειγμένο και επιτυχή τρόπο επικράτησης του σοσιαλισμού.392

Η έβδομη και τελευταία ενότητα με τίτλο «Για την Προάσπιση της Ενότητας

και τη Συνοχή του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος» αποτελεί επίσης μία από

τις σημαντικότερες της Διακήρυξης. Οι συντάκτες της αναφέρονται στη διάσπαση

που έχει εμφανιστεί το τελευταίο διάστημα στο εργατικό και κομμουνιστικό διεθνές

κίνημα, το οποίο έχει παρασύρει στη δίνη του το σύνολο του σοσιαλιστικού κόσμου.

Θεωρεί φυσικό, όπως έχει ήδη προαναφέρει, πως δεν μπορεί να υπάρξει μία κοινή

γραμμή στη χάραξη του σοσιαλισμού λόγω των διαφορετικών ιστορικών συνθηκών

εξέλιξης. Ωστόσο, οι διαφορές αυτές δεν πρέπει να αποτελούν αιτία διάσπασης ή

ανοιχτής σύγκρουσης μεταξύ των χωρών, αναφέροντας τη συμβολή των όσων

συζητήθηκαν στη Συνδιάσκεψη της Μόσχας του 1960. Υπερασπίζεται τη θέση πως η

ενδεχόμενη διάσταση απόψεων μεταξύ δύο ή περισσότερων κρατών δεν προάγει το

διχαστικό σχήμα της σωστής και λανθασμένης άποψης. Κάθε άποψη μπορεί να είναι

σωστή, άρα και αποδεκτή. Ως βάση των σχέσεων των σοσιαλιστικών χωρών

ορίζονται για μια ακόμη φορά «η ανεξαρτησία και η ισοτιμία κάθε κόμματος και η μη

εμπλοκή στις εσωτερικές υποθέσεις του».393

Εν συνεχεία, το κείμενο προβαίνει σε μία ιστορική αναδρομή αναφέροντας το

κακό παράδειγμα της Κομιντέρν, η οποία («στην τελευταία περίοδο της ύπαρξής

της», όπως διευκρινίζεται)394

επενέβαινε ενεργά στα εσωτερικά των υπόλοιπων

κομμάτων, ακολουθώντας λανθασμένες μεθόδους και επιβάλλοντας τους δικούς της

εκλεκτούς. Το PMR (τότε PCdR) αναφέρεται ως ένα κόμμα που επλήγη από τις

πρακτικές αυτές, θεωρώντας πως «η εμπλοκή της (της Κομιντέρν) στις εσωτερικές

υποθέσεις επέφερε μία από τις σημαντικότερες ζημιές στην κομματική γραμμή».395

Επιβλαβείς συνέπειες επέφερε, τόσο η πρακτική της προσωπολατρίας όσο και η

Κομινφόρμ, θεωρώντας την καταδίκη της πρώτης και τη διάλυση της δεύτερης ως

ορθές πολιτικές επιλογές. Με τη στάση του αυτή το PMR τάσσεται υπέρ της

πολιτικής Χρουστσόφ επί συγκεκριμένων ζητημάτων, κρούοντας παράλληλα τον

κώδωνα του κινδύνου επανεμφάνισης αυτών των τάσεων. Με αυτό τον τρόπο

392

Στο ίδιο, 46-51. 393

Στο ίδιο, 51-53. 394




123

καταδικάζει την εμπλοκή της ΣΕ στον οικονομικό σχεδιασμό της RPR ως σταλινική

μέθοδο.396

Το PMR θεωρεί βασική τη συμπόρευση με τις λενινιστικές αρχές, θεωρώντας

πως «ο αυστηρός σεβασμός της αρχής πως όλα τα μαρξιστικά-λενινιστικά κόμματα

έχουν ίσα δικαιώματα, της μη εμπλοκής στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων κομμάτων,

της αποκλειστικής ευθύνης του κάθε κόμματος να επιλύει τα πολιτικά και

οργανωτικά του ζητήματα, να ορίζει την ηγεσία του, να κατατοπίζει τα μέλη του

σχετικά με τα εσωτερικά και διεθνή ζητήματα, αντιπροσωπεύει ουσιώδη συνθήκη για

την δίκαιη επίλυση των διιστάμενων ζητημάτων».397

Κανένας πέραν του εκάστοτε

κόμματος δεν είναι σε θέση να γνωρίζει καλύτερα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει

το ίδιο το κόμμα, η χώρα και η κοινωνία.398

Θέτοντάς το πλέον με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο, το PMR διατύπωσε τις θέσεις

του: «Δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει ένα κόμμα «πατερναλιστικό» και ένα

κόμμα «θυγατρικό», κόμματα «ηγεμονεύοντα» και κόμματα «καθοδηγούμενα», μόνο

υπάρχει μία μεγάλη οικογένεια κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων με ίσα

δικαιώματα· κανένα κόμμα δεν έχει και δεν μπορεί να έχει μια προνομιούχα θέση,

δεν μπορεί να επιβάλλει σε άλλα κόμματα τη γραμμή και τη γνώμη του. Κάθε κόμμα

συνεισφέρει στον κοινό θησαυρό των μαρξιστικών-λενινιστικών διδαγμάτων,

εμπλουτίζει τους τρόπους και τις πρακτικές μεθόδους της επαναστατικής μάχης για

την κατάκτηση της εξουσίας και της οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας».399

Η συμπεριφορά που επιδεικνύουν τα κόμματα στις μεταξύ τους σχέσεις δεν

πρέπει σε καμία περίπτωση να φτάνει στην ανοιχτή σύγκρουση, όπως συμβαίνει στην

παρούσα φάση, καταδικάζοντας ανάλογες ενέργειες και πρακτικές. «Κανένα κόμμα

δεν επιτρέπεται να παραβιάζει την αρχή της κομματικής καθοδήγησης σε μία

οποιαδήποτε χώρα και, έτι περισσότερο, δεν επιτρέπεται να καλεί σε απομάκρυνση ή

αλλαγή της ηγεσίας ενός κόμματος».400

Οι πρακτικές αυτές θεωρούνται έλλειψη

σεβασμού προς την ίδια την εργατική τάξη και προς τον λαό που εκπροσωπεί το

κόμμα. Ωστόσο, το PMR δεν φαίνεται να είχε τις ίδιες απόψεις τον Οκτώβριο του

1956, όταν δεν έτυχε σεβασμού το ουγγρικό κόμμα και ο ουγγρικός λαός, μάλλον

396

Στο ίδιο, 53-54. 397


Στο ίδιο, 54-55. 399




124

εξαιτίας του άμεσου θετικού αντίκτυπου που είχε η τροπή των γεγονότων για το

ρουμανικό κόμμα.401

Στο ζήτημα της σινοσοβιετικής διαμάχης, το PMR καταλογίζει το μεγαλύτερο

μέρος των ευθυνών (αν όχι την αποκλειστικότητα) στο ΚΚΚ, χαρακτηρίζοντας τις

ενέργειές του ως «ένα κάλεσμα σε σχίσμα».402

Ταυτόχρονα, άσκησε κριτική και

στους υποστηρικτές του ΚΚΚ για τη στάση τους (Αλβανία;) και εξέφρασε την λύπη

του για την περαιτέρω όξυνση της κατάστασης. Κλείνοντας τη Διακήρυξη, το PMR

απεύθυνε ένα κάλεσμα ενότητας, άμεσης παύσης της πολεμικής και σύγκλησης

συνδιάσκεψης για τη συζήτηση των διαφορών, εναποθέτοντας την πρωτοβουλία των

κινήσεων στο ΚΚΣΕ και το ΚΚΚ.403

Η Διακήρυξη του 1964 αποτελεί αδιαμφισβήτητα τη σύνοψη των πιστεύω του

PMR, βάσει των οποίων σκοπεύει να οικοδομήσει τον σοσιαλισμό στη Ρουμανία.

Ταυτόχρονα, αποτελεί ένα modus vivendi με τη ΣΕ, χαράσσοντας τη διαχωριστική

γραμμή μεταξύ τους, ενώ δε λείπουν οι έμμεσες πλην σαφείς αναφορές και

υπαινιγμοί στην πολιτική επέμβασης της Μόσχας. Σε γενικές γραμμές το PMR

προσπαθεί να δικαιολογήσει τις θέσεις του στη λενινιστική ιδεολογία και στις

αποφάσεις της Συνδιάσκεψης της Μόσχας του 1960, τα οποία αναφέρονται συνεχώς

μέσα στο κείμενο (και μάλιστα πριν ή μετά την παράθεση των «αιρετικών» ή

τουλάχιστον τολμηρών διατυπώσεων του ρουμανικού κόμματος). Η ταύτιση του με

πολιτικές θέσεις του ΚΚΣΕ (προσωπολατρία) και η επίρριψη της ευθύνης της

σινοσοβιετικής διαμάχης στο Πεκίνο (γεγονός που δε φαίνεται να ισχύει στην

πραγματικότητα) αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα της πολιτικής που

ακολουθούσε και θα συνεχίσει να ακολουθεί το PMR· άσκηση κριτικής στη ΣΕ στα

σημεία που θίγονται τα συμφέροντά του, αλλά παράλληλη στήριξη της Μόσχας σε

κρίσιμα ζητήματα με στόχο να μην προκληθεί έντονη δυσαρέσκεια.

4. Αυλαία της Εποχής Ντεζ

Οι αποστασιοποιημένες θέσεις που υιοθέτησε η ρουμανική ηγεσία είχαν

θετικές επιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας. Η απήχηση του κόμματος αυξήθηκε

κατακόρυφα, ενώ μέσα στο 1964 απελευθερώθηκε πλήθος πολιτικών κρατουμένων,

σημάδι της ασφάλειας που ένιωθε πλέον ο Γκεοργκίου-Ντεζ. Ο «ρουμανικός εθνικός

401

Στο ίδιο, 55-56. 402




125

κομμουνισμός» είχε αρχίσει να γίνεται πραγματικότητα και να συναντά θετική

ανταπόκριση από τη ρουμανική κοινωνία. Ο ρουμανικός λαός, μη μπορώντας να

απαλλαγεί εύκολα από τις παλαιόθεν αντιλήψεις του επί των εθνικών ζητημάτων,

άρχισε να αισθάνεται πως η ηγεσία του PMR ακολουθούσε τον ορθό (κατά τον ίδιο)

δρόμο.

Τα νέα δεδομένα έφεραν τη Ρουμανία (όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο

Vladimir Tismaneanu) ενώπιον ενός διλλήματος. Η αποστασιοποίησή της από τη ΣΕ

την έφερε προ της επιλογής ανάμεσα στη «Γιουγκοσλαβοποίηση» και την

«Αλβανοποίηση». Με χαρακτηριστικά της πρώτης την αντισοβιετική και

αντισταλινική στάση, και της δεύτερης την αντισοβιετική αλλά σταλινική θεώρηση, η

Ρουμανία κλίνει προς τη δεύτερη κατηγορία. Ωστόσο, διαχειρίστηκε την όλη

κατάσταση πολύ πιο έξυπνα και ευέλικτα από την Αλβανία. Γνωρίζοντας τους

κινδύνους που θα προέκυπταν από μία πλήρη ρήξη με τη ΣΕ, αλλά και τα θετικά

στοιχεία μιας μερικής αποστασιοποίησης (στους τομείς ιδίως που η ίδια θεωρούσε

σημαντικότερους) εφάρμοσε μια «αυτόνομη» πολιτική (η οποία διατυπώθηκε

εξαιρετικά στο κείμενο της Διακήρυξης του 1964). Η στάση του PMR

χαρακτηρίζεται από τη θέσπιση ορίων· πίεση των πραγμάτων, τόσο ώστε να μη

θίγεται σε ανησυχητικό βαθμό η ΣΕ, αλλά ταυτόχρονα να επιτυγχάνεται η εφαρμογή

των στόχων του.

Το καλοκαίρι του 1964 δόθηκε μία ακόμα αφορμή άσκησης κριτικής στη ΣΕ

επί οικονομικών ζητημάτων, όταν δημοσιεύθηκε από την Κομεκόν ένα σχέδιο

δημιουργίας μιας οικονομικής ζώνης στον κάτω ρου του Δούναβη (η ζώνη θα

συμπεριλάμβανε περιοχές της ΝΑ Ρουμανίας, Β. Βουλγαρίας και Ν. Μολδαβίας). Ο

Ρουμάνος οικονομολόγος Κονσταντίν Μουρτζέσκου άσκησε οξύτατη κριτική στο

σχέδιο στις 5 Ιουνίου μέσω του περιοδικού Viața Economica (Οικονομική Ζωή),

αναφέροντας πως παραβίαζε την εδαφική ακεραιότητα και ανεξαρτησία της RPR.

Παράλληλα, άσκησε κριτική και επί της αρχής της δημιουργίας οικονομικών ζωνών

από τη Μόσχα σε περιοχές εκτός ΣΕ. Λίγο αργότερα οι σοβιετικές αρχές προέβησαν

και αυτές σε κριτική του συγκεκριμένου σχεδίου, επηρεασμένες ίσως και από την

πρόσφατη οριστική ρήξη με την Κίνα (Ιούλιος-Νοέμβριος 1964), αποφεύγοντας έτσι

όξυνση της κατάστασης με μία ακόμη χώρα του σοσιαλιστικού στρατοπέδου.404

404

Pop, «ό.π.», 101, Radchenko, «ό.π.», 356-358.


126

Μέσα στο 1964 έχουμε και την πρώτη αναφορά στο ζήτημα της Βεσσαραβίας.

Με τη δημοσίευση του Τρίτου Τόμου της «Istoria României» (Ιστορία της

Ρουμανίας), έγιναν αναφορές από τον Αντρέι Οτέτεα σε επιστολές του Κάρλ Μαρξ

σχετικά με τη στάση της τσαρικής Ρωσίας προς τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και

ιδίως στο ζήτημα της ρωσικής κατάληψης της Βεσσαραβίας τον 19ο αιώνα. Η

αναφορά αυτή και η χρήση της μαρξιστικής αυθεντίας αντικατοπτρίζει, εμμέσως

πλην σαφώς, την απόσπαση της Βεσσαραβίας από τη ΣΕ το 1940 και την καταδικάζει

ως πράξη που αντιτίθεται στο σοσιαλισμό (αν όχι ιμπεριαλιστική). Ωστόσο, το

ζήτημα της Βεσσαραβίας δε γνώρισε ή δεν πρόλαβε να αποκτήσει ιδιαίτερη δυναμική

στα χρόνια του Γκεοργκίου-Ντεζ. Αποτέλεσε φλέγον ζήτημα των σοβιετορουμανικών

σχέσεων επί Τσαουσέσκου, ιδίως τη δεκαετία του 1980.405

Δυστυχώς όμως για τον ίδιο, ο Γκεοργκίου-Ντεζ δεν έμελε να εφαρμόσει την

πολιτική που οραματιζόταν για την RPR. Όταν επέστρεψε στη Ρουμανία μετά από

συνεδρίαση των κρατών-μελών του Συμφώνου της Βαρσοβίας τον Φεβρουάριο του

1965, διαγνώστηκε με καρκίνο των πνευμόνων σε εξαιρετικά προχωρημένο

στάδιο.406

Η συνεχώς επιδεινούμενη κατάσταση της υγείας του (με τον καρκίνο να

προσβάλει λίγο αργότερα και το ήπαρ), διατηρήθηκε μυστική ακόμη και από το

στενό οικογενειακό του περιβάλλον, ώστε να μην προκληθεί η παραμικρή

αναταραχή. Στις 5 Μαρτίου όμως, όταν και απευθύνθηκε για τελευταία φορά από

τηλεόρασης και ραδιοφώνου στο ρουμανικό λαό, η σοβαρότητα της κατάστασης της

υγείας του Γκεοργκίου-Ντεζ έγινε αντιληπτή.407

Η τελευταία δημόσια εμφάνιση του Ρουμάνου ηγέτη έγινε στις 7 Μαρτίου,

όταν και ψήφισε στις εκλογές για την ανάδειξη των μελών της Εθνικής Συνέλευσης.

Δέκα μέρες αργότερα, στις 18 Μαρτίου, έγινε η πρώτη επίσημη παραδοχή της

ασθένειας του Γκεοργκίου-Ντεζ με την έκδοση ιατρικού ανακοινωθέντος που

μιλούσε για παθήσεις στον πνεύμονα και το συκώτι. Την επομένη, ένα δεύτερο

ιατρικό ανακοινωθέν μιλούσε για σταθερότητα της κατάστασης του· στις 4 το

απόγευμα όμως έπεσε σε κώμα. Στις 6 το απόγευμα της 19ης Μαρτίου 1965 ο

Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ άφηνε την τελευταία του πνοή στο Βουκουρέστι, με το

405

Crampton, ό.π., 313, Pop, «στο ίδιο», 101-102. 406

Λίγους μήνες νωρίτερα (Οκτώβριος 1964) είχε συντελεστεί και η παύση του Χρουστσόφ από την

ηγεσία της ΣΕ και η αντικατάστασή του από τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ εξαιτίας, τόσο της εσωτερικής

όσο και της εξωτερικής του πολιτικής. Η αλλαγή στη σοβιετική ηγεσία ήταν σαφώς ένα θέμα που θα

απασχολούσε τον Γκεοργκίου-Ντεζ, με το οποίο όμως δεν πρόλαβε να ασχοληθεί, Savranskaya and

Taubman, ό.π., 138-139. 407

Deletant, Gheorghiu-Dej,289-290, Tismaneanu, ό.π., 185.


127

θάνατό του να γνωστοποιείται από ραδιοφώνου μία ώρα αργότερα. Η κηδεία του

πραγματοποιήθηκε στις 24 Μαρτίου, όπου και εκφωνήθηκαν λόγοι από τους Στόικα,

Αποστόλ, Μάουρερ και Τσαουσέσκου (ο οποίος είχε εκλεγεί νέος ΓΓ του PMR στις

22 Μαρτίου 1965). Η εποχή Ντεζ είχε περάσει στην ιστορία.408

408

Deletant, στο ίδιο, 290-291, Tismaneanu, στο ίδιο, 185.


128

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η δεκαπενταετία 1930-1944 αποτέλεσε το πρελούδιο της γέννησης της

σοσιαλιστικής εποχής στη Ρουμανία. Ταυτόχρονα όμως, αποτελεί και μία εξαιρετική

σύνοψη όλων εκείνων των στοιχείων που χαρακτηρίζουν τη ρουμανική κοινωνία και

εξηγούν, εν πολλοίς, τις αντιλήψεις του ρουμανικού λαού, ερμηνεύοντας

τοιουτοτρόπως την πολιτική που χάραζε ο εκάστοτε φορέας ή διεκδικητής της

πολιτικής εξουσίας. Ο βασιλιάς Κάρολος διαδραμάτισε μείζονα ρόλο στις πολιτικές

εξελίξεις της χώρας. Κατόρθωσε να επιβληθεί και να κινεί τα νήματα της Ρουμανίας

για μία δεκαετία, κινούμενος κατά βάση εκ του παρασκηνίου, ευνουχίζοντας τον

αστικό πολιτικό κόσμο. Ο τρόπος άσκησης εξουσίας από τον βασιλιά αποτέλεσε τη

χαριστική βολή στο ήδη σαθρό πολιτικό σύστημα της Ρουμανίας. Ο αστικός

πολιτικός κόσμος, με χαρακτηριστικά του τη διαφθορά, την έλλειψη ποιότητας και

την τελική του παραίτηση μπροστά στη βασιλική εξουσία, οδηγήθηκε σταδιακά σε

χρεοκοπία.

Η ροπή της ρουμανικής κοινωνίας προς πιο εθνικιστικές-ακροδεξιές θέσεις

αποτελεί ένα ακόμα χαρακτηριστικό της περιόδου. Οι δυνάμει φορείς πολιτικής

εξουσίας στη Ρουμανία ακολούθησαν κατά πόδας τις τάσεις αυτές, με αποτέλεσμα

είτε τη στροφή προς πιο συντηρητικές θέσεις του ήδη υπάρχοντος πολιτικού κόσμου

είτε την άνδρωση αμιγώς εθνικιστικών και ακροδεξιών πολιτικών σχηματισμών στη

Ρουμανία (GdF, Αντονέσκου). Εκμεταλλευόμενες και αυτές το φαινόμενο του

μεσσιανισμού, οι μιλιταριστικές και φασιστικές τάσεις της Ρουμανίας διαδέχτηκαν

τον βασιλιά Κάρολο στην εξουσία και αποτέλεσαν την κορύφωση της εθνικιστικής

ροπής του ρουμανικού λαού, σηματοδοτώντας παράλληλα και αυτές τη χρεοκοπία

του ρουμανικού κοινοβουλευτισμού.

Τέλος, ο διεθνής παράγοντας επέδρασε με τη σειρά του στην όλη κατάσταση.

Η Ρουμανία, άμεσα εξαρτώμενη από τις διεθνείς εξελίξεις, προσπαθούσε να

προσαρμοστεί στις εκάστοτε επιταγές των διεθνών συνθηκών. Η άνοδος του

φασισμού, η εφεκτική στάση της Δύσης, η έναρξη του πολέμου εξανάγκασαν την

εκάστοτε ρουμανική ηγεσία στη λήψη αποφάσεων προσαρμογής στη διεθνή

πραγματικότητα. Η Ρουμανία, ως μικρή δύναμη, δεν ήταν σε θέση να εφαρμόσει την

πολιτική που επιθυμούσε, αλλά την πολιτική που επιτάσσονταν από τις διεθνείς

συνθήκες. Τον ίδιο καταλυτικό ρόλο διαδραμάτισε και η συμμετοχή της στον πόλεμο.

Η πρόσδεσή της στον Άξονα και η ήττα του έθεσαν τη Ρουμανία στο στρατόπεδο των


129

ηττημένων. Η γεωγραφική της θέση την έθεσε σε πλήρη εξάρτηση από τη ΣΕ. Η

Ρουμανία βρισκόταν για άλλη μία φορά στη διάθεση των ισχυρών νικητών του

πολέμου.

Το τέλος του πολέμου σηματοδότησε τη μετάβαση σε μία νέα εποχή. Η

Ρουμανία, σε άμεση πρόσδεση και εξάρτηση από τη ΣΕ, αλλάζει σελίδα και

εισέρχεται στη διαδικασία μετάβασης προς τον σοσιαλισμό και τη σοσιαλιστική

οικοδόμηση. Η καταλυτική προσωπικότητα του Ιωσήφ Στάλιν και οι μεταπολεμικές

του επιδιώξεις για τη ΣΕ, φέρνουν στο προσκήνιο και την εξουσία το PCdR, και

διαμέσου αυτού, τον Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ. Προσωπική επιλογή του Στάλιν, ο

Γκεοργκίου-Ντεζ ενσαρκώνει απόλυτα τα ιδεώδη του σταλινισμού σε κάθε επίπεδο

και προωθεί την υλοποίησή τους. Σταδιακά, ο ηγέτης της νεότευκτης RPR εξυφαίνει

το τρίπτυχο που έθεσε ως κεντρικό άξονα της μεταπολεμικής Ρουμανίας: οικονομική

ανάπτυξη διά της εκβιομηχάνισης, σοσιαλιστική ολοκλήρωση, εθνική ανεξαρτησία.

Οι επιδιώξεις αυτές αποτελούν τριάδα «ομοούσιο και αδιαίρετο»· η πραγμάτωση της

μίας μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ταυτόχρονη πραγμάτωση των άλλων δύο. Με

γνώμονα του την επίτευξη των παραπάνω στόχων, ο Γκεοργκίου-Ντεζ μένει

σταθερός στην προσπάθεια υλοποίησής τους καθ' όλη την περίοδο διακυβέρνησης

της RPR από τον ίδιο.

Επίσης, ο Γκεοργκίου-Ντεζ διαθέτει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά, τα οποία

θα τον κάνουν αποδεκτό από τη ρουμανική κοινωνία. Η ρουμανική του καταγωγή,

μέσα στο πλαίσιο ενός κόμματος, ηγετικά στελέχη του οποίου ήταν διαφορετικής

εθνικής καταγωγής, εξευμενίζουν την εθνικιστική ροπή του ρουμανικού λαού.

Παράλληλα, η σταδιακή καθαίρεση των ατόμων αυτών από τις ηγετικές θέσεις που

κατείχαν στο κόμμα, έθεσε τον Γκεοργκίου-Ντεζ στα μάτια του ρουμανικού λαού, ως

υπερασπιστή της εθνικής καθαρότητας της χώρας και της διασφάλισης της πολιτικής

του καθοδήγησης από ρουμανικά στοιχεία.

Ωστόσο, δεν ήταν όλα ιδανικά. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ είχε να αντιμετωπίσει τον

αντικομμουνισμό, την έλλειψη απήχησης της αριστερής ιδεολογίας και τα

αντισοβιετικά αισθήματα της κοινής γνώμης. Η άμεση εξάρτηση του PMR από τη

Μόσχα δεν επέτρεπε τη διεύρυνση της λαϊκής βάσης και απήχησης του κόμματος στη

ρουμανική κοινωνία. Πολλοί ήταν εκείνοι, οι οποίοι είχαν προσχωρήσει στο κόμμα

με στόχο την προσωπική τους εξασφάλιση, μέσα στο ρευστό μεταπολεμικό κλίμα ή

και αργότερα, όταν φάνηκε πως το PMR θα διαδραματίσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο

στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας. Σε καμία περίπτωση όμως, δεν μπορούμε να


130

μιλάμε για απευθείας και άμεση αποδοχή της κομμουνιστικής ηγεσίας από τη

μεγαλύτερη μερίδα του ρουμανικού λαού.

Η προσπάθεια καταπολέμησης αυτής της βασικής αδυναμίας επήλθε σταδιακά

μόνο μετά το θάνατο του Στάλιν και τη σταδιακή είσοδο της Ρουμανίας στην εποχή

της αποσταλινοποίησης. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ κατηγορεί εσωκομματικούς αντιπάλους

που έχει ήδη εξοντώσει πολιτικά, ως σταλινιστές και σοβιετικές παρεισφρήσεις εντός

Ρουμανίας και αποποιείται κάθε ευθύνης ή συμμετοχής στα λάθη του παρελθόντος.

Εμφανίζει τον εαυτό του υποστηρικτή των νέων τάσεων που προωθεί ο Χρουστσόφ,

καταδικάζοντας τον σταλινισμό ως ιδεολογική παρέκκλιση. Με αυτόν τον πολιτικό

ελιγμό, κατορθώνει να κερδίσει, συν τω χρόνω, τη συμπάθεια του ρουμανικού λαού

(χωρίς να μεταβάλλει στο ελάχιστο τη σταλινική ιδεολογία του και τις πολιτικές του

επιδιώξεις), καθώς και την εμπιστοσύνη των διαδόχων του Στάλιν. Η απόλυτη

στήριξη και ταύτιση που επέδειξε στη Μόσχα σε κρίσιμες στιγμές (Ουγγαρία 1956),

ενίσχυσαν περισσότερο την εμπιστοσύνη του Κρεμλίνου προς το πρόσωπό του.

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ όμως δεν απαρνήθηκε ουσιαστικά ποτέ τον σταλινισμό.

Γαλουχημένος με τις ιδέες και πρακτικές του Στάλιν σε ζητήματα άσκησης εξουσίας,

ο Ρουμάνος ηγέτης παρέμεινε πιστός στις πρακτικές του μέντορά του. Ωστόσο, η

εξάρτησή του από τη Μόσχα ήταν μία αδυναμία που δεν μπορούσε να παρακάμψει

εύκολα. Έχοντας προηγηθεί ενέργειες άμεσης επέμβασης σε παρεκκλίνουσες τάσεις

από μεριάς της Μόσχας, ο Γκεοργκίου-Ντεζ γνώριζε πως οι νέες συνθήκες που είχαν

προκύψει έχριζαν προσεκτικού χειρισμού. Έπρεπε να προσαρμοστεί στα νέα

δεδομένα με τέτοιο τρόπο, ώστε και να μην εγκαταλείψει την πολιτική που εφάρμοζε

και οραματιζόταν, χωρίς όμως να έρθει σε ρήξη με τη Μόσχα, τουλάχιστον πριν

νιώσει αυτός έτοιμος.

Η στιγμή της σύγκρουσης των δύο δεν άργησε. Το τρίπτυχο των πολιτικών

επιδιώξεων του Γκεοργκίου-Ντεζ (οικονομική ανάπτυξη μέσω εκβιομηχάνισης,

σοσιαλιστική οικοδόμηση, εθνική ανεξαρτησία) ήταν που τον οδήγησε στη ρήξη με

τη ΣΕ. Οι οικονομικές επιδιώξεις που έθεσε η Μόσχα έρχονταν σε πλήρη αντίθεση με

τις αντίστοιχες ρουμανικές, με αποτέλεσμα να προκληθεί διάσταση απόψεων. Πλέον,

ο Γκεοργκίου-Ντεζ μπορούσε να αποστασιοποιηθεί και να προχωρήσει απερίσπαστος

στην εκπλήρωση των πολιτικών του επιδιώξεων, εντός του ιδεολογικού πλαισίου που

ενστερνιζόταν.

Ο επιδέξιος χειρισμός της κατάστασης από τον Γκεοργκίου-Ντεζ υποδηλώνει

την ικανότητα προσαρμογής και ελιγμών που διέθετε. Σταδιακά, εξαιτίας


131

οικονομικών παραγόντων, πραγματοποιεί μία στροφή 180 μοιρών από τη ΣΕ.

Καταδικάζει τον οικονομικό σχεδιασμό που προωθεί, την πολιτική επέμβασης στα

εσωτερικά άλλων κρατών και τον ηγεμονικό ρόλο που επιδίωκε να διαδραματίσει το

Κρεμλίνο επί των υπολοίπων σοσιαλιστικών κρατών ανά τον κόσμο. Η

αποστασιοποίηση αυτή του επιτρέπει και μία αντίστοιχη ιδεολογική. Πλέον, δεν

εξαναγκάζεται ούτε στην τυπική αποκήρυξη των σταλινικών δογμάτων, τα οποία

ουδέποτε έπαψε να πιστεύει και να εφαρμόζει. Σε καμία περίπτωση δεν

πραγματοποίηση μία αναστήλωση του ίδιου του Στάλιν, αλλά εφάρμοσε στο έπακρο

τον σταλινισμό κατά τη διάρκεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Η αλλαγή ρότας που χάραξει ο Γκεοργκίου-Ντεζ οδήγησε στη γέννηση του

«ρουμανικού εθνικού κομμουνισμού». Με χρήση των δεδομένων της εποχής

Χρουστσόφ, ο Γκεοργκίου-Ντεζ εφαρμόζει τη σταλινική ιδεολογία και πράξη.

Εκμεταλλεύεται τον φιλελευθερισμό που προωθεί η σοβιετική πλευρά, με στόχο την

μη εμπλοκή του Κρεμλίνου στα εσωτερικά της χώρας του, με απώτερο σκοπό την

απρόσκοπτη εφαρμογή του σταλινισμού στη RPR, επί παντός επιστητού (οικονομία,

άσκηση και αντίληψη εξουσίας, εσωτερική και εξωτερική πολιτική). Παράλληλα,

επηρεασμένος και πάλι από την σύγχρονή του σοβιετική πολιτική, πραγματοποιεί

ανοίγματα στη Δύση και σε χώρες του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, με τα οποία η ΣΕ

έχει έρθει σε ρήξη.

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ εμφανίζεται ως ο ηγέτης μιας χώρας που δεν ποδηγετείτε,

που χαράζει μόνη της τη μοίρα της, χωρίς έξωθεν παρεμβάσεις. Εμφανίζεται ως ο

ηγέτης εκείνος που πλέον εκπληρώνει τα οράματα του ρουμανικού λαού για μία

ισχυρή και ακμάζουσα Ρουμανία (με έκδηλη την επίδραση του φαινομένου του

μεσσιανισμού). Το 1945, το κόμμα και ο Γκεοργκίου-Ντεζ ήταν εγκάθετοι, μία

έξωθεν επιβεβλημένη εξουσία, χωρίς ουδεμία απήχηση στο εσωτερικό της χώρας.

Μέσα σε είκοσι χρόνια, ο Γκεοργκίου-Ντεζ κατόρθωσε να γίνει ένας ηγέτης

αποδεκτός από μία μεγάλη μερίδα του ρουμανικού λαού, να προωθήσει τον

εκσυγχρονισμό της χώρας και την οικονομική της ανάπτυξη, αλλά το σημαντικότερο,

να δώσει στον ρουμανικό λαό την αίσθηση πως η Ρουμανία είναι μία ανεξάρτητη

χώρα που καθορίζει μόνη της τις τύχες της. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ κατόρθωσε να τρέψει

σε πολύ μεγάλο βαθμό τη RPR από καθεστώς σε ένα, τουλάχιστον αποδεκτό, ίσως

και αρεστό πολιτικό σύστημα.

Η σημασία του Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ στη διαμόρφωση του συστήματος

της Λαϊκής Δημοκρατίας στη Ρουμανία είναι αδιαμφισβήτητα μεγάλη. Με την


132

ιδεολογία του και την πολιτική του πράξη συνέβαλλε όσο λίγοι στην υλοποίηση του

υπαρκτού σοσιαλισμού στη Ρουμανία. Οικοδομώντας τα πάντα από το μηδέν και

εξαλείφοντας σταδιακά οποιονδήποτε δε συμφωνούσε με τον τρόπο που επιθυμούσε

ο ίδιος να προβεί στη σοσιαλιστική οικοδόμηση της RPR, ο Γκεοργκίου-Ντεζ

αναλαμβάνει την πλήρη ευθύνη επικράτησης και υλοποίησης των σοσιαλιστικών

ιδεών. Ο Γκεοργκίου-Ντεζ κατόρθωσε να δημιουργήσει εκ του μηδενός ένα

ολόκληρο πολιτικό και ιδεολογικό σύστημα, το οποίο και κληροδότησε έτοιμο στον

Νικολάε Τσαουσέσκου. Λίγο πριν τον θάνατό του, ο Γκεοργκίου-Ντεζ είχε

κατορθώσει να ελέγχει πλήρως το κόμμα και διά αυτού το κράτος, πραγματώνοντας

τοιουτοτρόπως την ιδεολογία και την πολιτική πράξη της σοσιαλιστικής Ρουμανίας

κατά την περίοδο 1945-1965.


133

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Πρωτογενείς Πηγές

- Gheorghiu-Dej Gheorghe, Articole și Cuvântări, 1945-1950, [Άρθρα και

Λόγοι, 1945-1950], București, 1951.

- του ιδίου, Articole și Cuvîntări, 1955-1959, [Άρθρα και Λόγοι, 1955-1959],

București, 1959.


București, 1961.


București, 1962.

- «Constituția Republicii Populare Române din 1948» [Σύνταγμα της RPR του

1948], http://prodemocratia.org/.

- «Constituția Republicii Populare Române 1952» [Σύνταγμα της RPR 1952],

http://prodemocratia.org/.

- Convenție de Armistitiu Între Guvernul Român, pe de o parte, și Guvernele

Uniunii Sovietice, Regatului Unit și Statele Unite ale Americii, pe de altă parte

[Σύμβαση Ανακωχής Μεταξύ της Ρουμανικής Κυβέρνησης και της

Κυβέρνησης της ΣΕ, του ΗΒ και των ΗΠΑ].

- Declarație cu Privire la Poziția PMR în Problemele Mișcării Comuniste și

Muncitorești Internaționale adoptată de Plenara Lărgită a CC al PMR din

aprilie 1964, [Διακήρυξη Σχετικά με τη Θέση του PMR επί των Προβλημάτων

του Διεθνούς Κομμουνιστικού και Αγροτικού Κινήματος, που υιοθετήθηκε

στην Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του PMR τον Απρίλιο του 1964], București,

1964.

- Rezoluții și Hotărîri ale CC al PMR, Volumul II, 1951-1953, [Ψηφίσματα και

Αποφάσεις της ΚΕ του PMR, Τόμος ΙΙ, 1951-1953], București, 1954.

Δευτερογενής Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία

- Fenby Jonathan, Συμμαχία Ρούσβελτ-Στάλιν-Τσώρτσιλ. Η Πραγματική

Ιστορία της Συμμαχίας που Κέρδισε Έναν Πόλεμο και Ξεκίνησε Έναν

Άλλον, (μετάφρ. Φωτεινή Λεβεντάκου), Αθήνα, 2011.


134

- Jelavich Barbara, Ιστορία των Βαλκανίων ΙΙ, 20ος αιώνας, (μετάφρ. Στ.

Γιαννοπούλου), Αθήνα, 2006.

- Joll James, Η Ευρώπη, 1870-1970, (μετάφρ. Ελ. Βόγλη, επιμ. Λ.

Χασιώτης), Θεσσαλονίκη, 2006.

- Pavlowitch K. Stevan, Ιστορία των Βαλκανίων,1804-1945, (μετάφρ. Λ.

Χασιώτης), Θεσσαλονίκη, 2005.

- Payne G. Stanley, Η Ιστορία του Φασισμού, 1914-1945, (μετάφρ. Κ.

Γεώρμας), Αθήνα, 2000.

- Ristelhueber René, Ιστορία των Βαλκανικών Λαών, (μετάφρ. Αν.

Μεθενίτη, Αθ. Στεφανής), Αθήνα, 1995.

- Service Robert, Σύντροφοι: Η Παγκόσμια Ιστορία του Κομμουνισμού,

(μετάφρ, Αθ. Χατζή), Αθήνα, 2008.

- Σφέτας Σπυρίδων, Εισαγωγή στη Βαλκανική Ιστορία. Από τον Μεσοπόλεμο

στη λήξη του Ψυχρού Πολέμου (1919-1989), Θεσσαλονίκη, 2009.

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία

Στην αγγλική γλώσσα

- Bacon Walter Meredith Jr., Nicolae Titulescu and Romanian Foreign

Policy, 1933-1934, England, 1979.

- Békés Csaba, «East Central Europe, 1953-1956», στο The Cambridge

History of the Cold War, volume 1, Origins, (επιμ. Leffler P. Melvyn and

Westad Arne Odd), New York, 2010, 334-352.

- Bucur Maria, «Carol II of Romania», στο Balkan Strongmen. Dictators

and Authoritarian Rulers of South Eastern Europe, (επιμ. Fischer J.

Bernd), London, 2007, 87-117.

- Castellan Georges, A History of the Romanians, New York, 1989.

- Crampton J. Richard, Eastern Europe in the Twentieth Century - and after,

New York, 1997.

- Cviic Christopher, Remaking the Balkans, London, 1991.

- Deletant Dennis, Communist Terror in Romania. Gheorghiu-Dej and the

police state, 1948-1965, London, 1999.

- του ιδίου, Hitler's Forgotten Ally: Ion Antonescu and his regime, Romania

1940-1944, United Kingdom, 2006.


135

- Engerman C. David, «Ideology and the Origins of the Cold War, 1917-

1962», στο The Cambridge History of the Cold War, volume 1, Origins,

(επιμ. Leffler P. Melvyn and Westad Arne Odd), New York, 2010, 20-43.

- Gaddis Lewis John, The United States and the Origins of the Cold War,

1941-1947, New York, 1972.

- Glenny Misha, The Balkans, 1804-1999. Nationalism, War and the Great

Powers, London, 1999.

- Hitchens Giroux Marilynn, Germany, Russia, and the Balkans Prelude to

the Nazi-Soviet Non-Aggression Pact, New York, 1983.

- Ionescu Ghita, Communism in Rumania, 1944-1962, USA, 1964.

- Iordachi Constantin, «Charisma, Religion and Ideology: Rοmania's

Interwar Legion of Archangel Michael», στο Ideologies and National

Identities. The Case of Twentieth-Century Southeastern Europe, (επιμ.

John Lampe & Mark Mazower), USA, 2004, 19-53.

- King E. Charles, «Soviet Policy in the Annexed East European

Borderlands: Language, Politics and Ethnicity in Moldova» στο The Soviet

Union in Eastern Europe, (επιμ. Westad Arne Odd, Holtsmark Sven,

Neumann B. Iver), Great Britain, 1994, 63-93.

- Loth Wilfried, The Division of the World, 1941-1955, Great Britain, 1988.

- Lukacs John, 1945: Year Zero, New York, 1978.

- Mastny Vojtech, «Soviet Foreign Policy, 1953-1962» στο The Cambridge

History of the Cold War, volume 1, Origins, (επιμ. Leffler P. Melvyn and

Westad Arne Odd), New York, 2010, 312-333.

- Του ιδίου, The Cold War and Soviet Insecurity. The Stalin Years, New

York, 1996.

- McDermott Kevin and Agnew Jeremy, The Comintern. A history of

international communism from Lenin toy Stalin, U.K., 1996.

- Misha Glenny, The Balkans, 1804-1999. Nationalism, War and the Great

Powers, London, 1999.

- Naimark Norman, «The Sovietization of Eastern Europe» στο The

Cambridge History of the Cold War, volume 1, Origins, (επιμ. Leffler P.

Melvyn and Westad Arne Odd), New York, 2010, 175-197.


136

- Niessen P. James, «Romanian Nationalism: An Ideology of Integration and

Mobilization», στο Eastern European Nationalism in the Twentieth

Century, (επιμ. Sugar F. Peter), Washington, 1995, 273-304.

- Pechatnov O. Vladimir, «The Soviet Union and the World, 1944-1953»,

στο The Cambridge History of the Cold War, volume 1, Origins, (επιμ.

Leffler P. Melvyn and Westad Arne Odd), New York, 2010, 90-111.

- Pop Adrian, «When the Mouse Challenges the Cat: Bessarabia in Post-War

Soviet-Romanian Relations», στο The Soviet Union in Eastern Europe,

(επιμ. Westad Arne Odd, Holtsmark Sven, Neumann B. Iver), Great

Britain, 1994, 94-109.

- Priestland David, «Cold War Mobilisation and Domestic Politics: the

Soviet Union», στο The Cambridge History of the Cold War, volume 1,

Origins, (επιμ. Leffler P. Melvyn and Westad Arne Odd), New York,

2010, 442-463.

- Radchenko Sergey, «The Sino-Soviet Split», στο The Cambridge History

of the Cold War, volume II, Crises and Détente, (επιμ. Leffler P. Melvyn

and Westad Arne Odd), New York, 2010, 349-372.

- Roberts Goeffrey, The Soviet Union in World Politics, Coexistence,

Revolution and Cold War, 1945-1991, New York, 1999.

- Savranskaya Svetlana and Taubman William, «Soviet Foreign Policy,

1962-1975», στο The Cambridge History of the Cold War, volume II,

Crises and Détente, (επιμ. Leffler P. Melvyn and Westad Arne Odd), New

York, 2010, 134-157.

- Taubman William, Khrushchev. The Man and his Era, USA, 2003.

- Tismaneanu Vladimir, Stalinism for All Seasons. A political history of the

romanian communism, USA, 2003.

- Titulescu Nicolae, Romania's Foreign Policy (1937), București, 1994.

- Vago Bela,«Romania», στο Communist Power in Europe, 1944-1949,

(επιμ. McCauley), Great Britain, 1977, 111-130.

Στη ρουμανική γλώσσα

- Constantiniu Florin, O Istorie Sinceră a Poporului Român [Μια Ειλικρινής

Ιστορία του Ρουμανικού Λαού], București, 2002.


137

- Dobre Florica, Membrii C.C. al P.C.R. 1945-1989, Dicționar [Μέλη της

ΚΕ του PCR], București, 2004.

- Fischer-Galați Stephen, România în Secolul al XX-lea [Η Ρουμανία στον

20ο Αιώνα], Romania, 1998.


138

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

1. Μέλη της ΚΕ του PCdR μετά την Εθνική Συνδιάσκεψη του PCdR (22/10/1945)409

Τακτικά Μέλη ΚΕ

Γενικός Γραμματέας (Secretarul General)

Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ

Γραμματεία (Secretariat)

Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ, Τεοχάρι Τζεορτζέσκου, Βασίλε Λούκα, Άνα Πάουκερ

Πολιτικό Γραφείο (Biroul Politic)

Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ, Τεοχάρι Τζεορτζέσκου, Βασίλε Λούκα, Άνα Πάουκερ,

Κίβου Στόικα, Μίρον Κονσταντινέσκου, Βασίλικι Γκεόργκε, Λουκρετσίου

Παρασκάνου410

Λοιπά Μέλη ΚE

Γκεόργκε Αποστόλ, Εμίλ Μποντναράς, Κονσταντίν Κιμπεάνου, Νικολάε

Τσαουσέσκου, Ιοσίφ Κισινέβσκι, Ντουμίτρου Κόλιου, Κονστάντσα Κρατσιούν, Ιόν,

Γκεόργκε Μάουρερ, Βασίλε Μίρζα, Αλεξάντρου Μογκιορός, Αντρέι Νεάγκου,

Αντρέι Πατράσκου, Κονσταντίν Πιρβουλέσκου, Εμίλ Πόπα, Ιλίε Πόπα, Ιοσίφ

Ράνγκετς, Λεόντιν Σάλαζαν, Ελένα Τουντοράκε, Βασίλε

Αναπληρωματικά Μέλη ΚΕ

Λιούμπα Κισινέβσκι, Ιλίε Ντράγκαν, Αλεξάντρου Ντράγκιτσι, Ντουμίτρου

Φοκσαεάνου, Μιχάι Μούζικ, Ιόν Πέτρε, Γκεόργκε Ράντνεβ, Μιχάιλ Ροσιάνου

409

Το σύνολο των πληροφοριών για τα μέλη της ΚΕ του PMR αντλήθηκε από το λεξικό των μελών

της ΚΕ του PCR, 1945-1958, Dobre, Membri. 410

Ο Πατρασκάνου έγινε μέλος του ΠΓ στις 23 Ιουλίου 1946.


139

2. Μέλη της ΚΕ του PMR μετά το Πρώτο Συνέδριο του PMR (28/02/1948)





Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ, Ιοσίφ Κισινέβσκι, Τεοχάρι Τζεορτζέσκου, Βασίλε

Λούκα, Αλεξάντρου Μογκιορός, Άνα Πάουκερ, Λόθαρ Ραντατσεάνου


Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ, Ιοσίφ Κισινέβσκι,411

Τεοχάρι Τζεορτζέσκου, Βασίλε

Λούκα, Αλεξάντρου Μογκιορός, Άνα Πάουκερ, Λόθαρ Ραντατσεάνου, Γκεόργκε

Αποστόλ, Εμίλ Μποντναράς, Μίρον Κονσταντινέσκου, Τεοντόρ Ιορντακέσκου

Γκεόργκε Βασίλικι, Στέφαν Βόιτεκ

Λοιπά Τακτικά Μέλη ΚΕ

Κίβου Στόικα, Μιχάιλ Μοραρού, Ιοσίφ Ράνγκετς, Ζαχαρία Τανάσε, Βασίλε

Βάιντα,412

Αουγκουστίν Αλέξα, Πέτρε Μπορίλα, Λιούμπα Κισινέβσκι, Ντουμίτρου

Κόλιου, Κονστνάντσα Κρατσιούν, Μιχάιλ Ντόλεα, Αλεξάντρου Ντράγκιτσι,

Γκεόργκε Φλορέσκου, Μίσα Λέβιν, Κονσταντίν Ματεέσκου, Ιον Γκεόργκε Μάουρερ,

Ιόν Νικούλι, Ιόν Πας, Κονσταντίν Πιρβουλέσκου, Γκεόργκε Πιντίλιε,413

Εμίλ Πόπα,

Νικολάε Ρονταβανόβιτσι, Εουτζένια Ραντατσεάνου, Λεόντε Ράουτου, Λεόντιν

Σάλαζαν, Μπάρμπου Σόλομον, Βίλχεμ Σούντερ, Άβραμ Μίρον Σέρμπαν, Ολιμπία

Τσενέσκου


Στέφαν Μπόντεα, Άρον Μπράεστερ, Σίμιον Μπούγκιτσι, Άβραμ Μπουνάτσιου,

Νικολάε Τσαουσέσκου, Κονσταντίν Ντόντσεα, Πέτρε Ντραγκοέσκου, Βασίλε

Ιονέσκου, Άντον Μάνεα, Οφέλια Μανόλε, Μιχάι Μούζικ, Ντρουμίτρου Τ.

Πετρέσκου, Μιχάιλ Ροσιάνου, Γκεόργκε Στόικα, Κιζέλα Βας, Ιόν Βίντσε

411

Ο Κισινέβσκι έγινε μέλος του ΠΓ στις 13 Οκτωβρίου 1948. 412

Οι 5 πρώτοι αποτελούν τα αναπληρωματικά μέλη του ΠΓ. 413

Ο Πιντίλιε μέλος της ΚΕ στις 11 Ιουνίου 1948.


140

3. Μέλη της ΚΕ του PMR μετά από Ολομέλεια της ΚΕ (24/01/1950)






Λούκα, Αλεξάντρου Μογκιορός, Άνα Πάουκερ, Λόθαρ Ραντατσεάνου




Αποστόλ, Εμίλ Μποντναράς, Μίρον Κονσταντινέσκου, Τεοντόρ Ιορντακέσκου

Γκεόργκε Βασίλικι, Στέφαν Βόιτεκ


Κίβου Στόικα, Μιχάιλ Μοραρού, Ιοσίφ Ράνγκετς, Ζαχαρία Τανάσε, Βασίλε

Βάιντα,414

Αουγκουστίν Αλέξα, Σίμιον Μπούγκιτσι, Λιούμπα Κισινέβσκι,

Ντουμίτρου Κόλιου, Μιχάιλ Ντόλεα, Μίσα Λέβιν,415

Κονσταντίν Ματεέσκου, Ιον

Γκεόργκε Μάουρερ, Ιόν Νικούλι, Ιόν Πας, Κονσταντίν Πιρβουλέσκου, Ντουμίτρου

Τ. Πετρέσκου, Γκεόργκε Πιντίλιε, Εμίλ Πόπα, Εουτζένια Ραντατσεάνου, Λεόντε

Ράουτου, Λεόντιν Σάλαζαν, Μπάρμπου Σόλομον, Βίλχεμ Σούντερ, Άβραμ Μίρον

Σέρμπαν, Ολιμπία Τσενέσκου


Στέφαν Μπόντεα, Άρον Μπράεστερ, Άβραμ Μπονάτσιου, Νικολάε Τσαουσέσκου,

Κονσταντίν Ντόντσεα, Πέτρε Ντραγκοέσκου, Βασίλε Ιονέσκου, Άντον Μάνεα,

Οφέλια Μανόλε, Μιχάι Μούζικ, Μιχάιλ Ροσιάνου, Γκεόργκε Στόικα, Κιζέλα Βας, Ιόν

Βίντσε

414


Ο Λέβιν παρέμεινε μέλος της ΚΕ μέχρι τον Μάιο του 1950.


141

Μέλη Οργανωτικού Γραφείου KE (Biroul Organizatoric)



Αποστόλ, Πέτρε Μπορίλα, Άβραμ Μπουνάτσου, Νικολάε Τσαουσέσκου, Κίβου

Στόικα, Μίρον Κονσταντινέσκου, Κονστάντσα Κρατσιούν, Αλεξάντρου Ντράγκιτσι,

Γκεόργκε Φλορέσκου, Ντουμίτρου Τ. Πετρέσκου, Λεόντε Ράουτου


142


Τακτικά Μέλη KE




Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ, Γκεόργκε Αποστόλ, Ιοσίφ Κισινέβσκι, Μίρον

Κονσταντινέσκου, Αλεξάντρου Μογκιορός


Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ, Γκεόργκε Αποστόλ, Ιοσίφ Κισινέβσκι, Μίρον

Κονσταντινέσκου, Αλεξάντρου Μογκιορός, Εμίλ Μποντναράς, Πέτρε Μπορίλα,

Λιούμπα Κισινέβσκι, Κίβου Στόικα, Κονσταντιν Πιρβουλέσκου,


Ντουμίτρου Κόλιου, Ιοσίφ Ράνγκετς,416

Αουγκουστίν Αλέξα, Σίμιον Μπούγκιτσι,

Νικολάε Τσαουσέσκου, Κωνστάντσα Κρατσιούν, Αλεξάντρου Ντράγκιτσι, Μιχάι

Ντάλεα, Τόντορ Ιορντακέσκου, Κονσταντίν Ματεέσκου, Ιον Γκεόργκε Μάουρερ,

Μιχάιλ Μοραρού,417

Ιόν Νικούλι, Ιόν Πας, Ντουμίτρου Τ. Πετρέσκου, Γκεόργκε

Πιντίλιε, Εμίλ Πόπα, Εουτζένια Ραντατσεάνου, Λόταρ Ραντατσεάνου, Λεόντε

Ράουτου, Λεόντιν Σάλαζαν, Μπάρμπου Σόλομον, Γκεόργκε Στόικα, Βίλχεμ Σούντερ,

Άβραμ Μίρον Σέρμπαν, Ζαχαρία Τανάσε, Ολιμπία Τσενέσκου, Βασίλε Βάιντα,

Γκεόργκε Βασίλικι, Γκιζέλα Βας, Στέφαν Βόιτεκ

Αναπληρωματικά Μέλη KE

Στέφαν Μπόντεα, Άρον Μπράεστερ, Κονσταντίν Ντόντσεα, Πέτρε Ντραγκοέσκου,

Βασίλε Ιονέσκου, Άντον Μάνεα, Οφέλια Μανόλε, Μιχάι Μούζικ, Μιχάιλ Ροσιάνου,

Ιόν Βίντσε

416

Οι 2 πρώτοι αποτελούν τα αναπληρωματικά μέλη του ΠΓ. Ο Ράνγκετς παρέμεινε αναπληρωματικό

μέλος του ΠΓ μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου 1952. 417

Ο Μοραρού παρέμεινε μέλος της ΚΕ μέχρι το 1953.


143

Μέλη Οργανωτικού Γραφείου KE (Biroul Organizatoric)

Γκεόργκε Αποστόλ, Πέτρε Μπορίλα, Άβραμ Μπουνάτσου,418

Νικολάε Τσαουσέσκου,

Κίβου Στόικα, Γκεόργκε Φλορέσκου, Αλεξάντρου Μογκιορός, Άνα Πάουκερ, Λεόντε

Ράουτου

418

Οι Μπορίλα και Μπουνάτσου παρέμειναν μέλη του ΟΓ μέχρι τις 20 Αυγούστου 1953.


144

5. Μέλη της ΚΕ του PMR μετά από την Ολομέλεια της ΚΕ (19/04/1954)


Πρώτος Γραμματέας (Primul Secretar)

Γκεόργκε Αποστόλ


Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ, Νικολάε Τσαουσέσκου, Μιχάι Ντόλεα, Γιάνος Φάζεκας


Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ, Γκεόργκε Αποστόλ, Εμίλ Μποντναράς, Πέτρε Μπορίλα,

Ιοσίφ Κισινέβσκι, Κίβου Στόικα, Μίρον Κονσταντινέσκου, Αλεξάντρου Μογκιορός

Κονσταντιν Πιρβουλέσκου


Νικολάε Τσαουσέσκου, Ντουμίτρου Κόλιου, Αλεξάντρου Ντράγκιτσι,419

Αουγκουστίν Αλέξα, Σίμιον Μπούγκιτσι, Κωνστάντσα Κρατσιούν, Λιούμπα

Κισινέβσκι, Γκεόργκε Φλορέσκου, Τόντορ Ιορντακέσκου, Κονσταντίν Ματεέσκου,

Ιον Γκεόργκε Μάουρερ, Μιχάι Μούζικ, Ιόν Νικούλι, Ιόν Πας, Άνα Πάουκερ,420

Ντουμίτρου Τ. Πετρέσκου, Γκεόργκε Πιντίλιε, Εμίλ Πόπα, Εουτζένια Ραντατσεάνου,

Λόταρ Ραντατσεάνου, Λεόντε Ράουτου, Μιχάιλ Ροσιάνου, Λεόντιν Σάλαζαν,

Μπάρμπου Σόλομον, Γκεόργκε Στόικα, Βίλχεμ Σούντερ, Άβραμ Μίρον Σέρμπαν,

Ζαχαρία Τανάσε, Βασίλε Βάιντα, Γκεόργκε Βασίλικι, Γκιζέλα Βας, Στέφαν Βόιτεκ


Στέφαν Μπόντεα, Άρον Μπράεστερ, Άβραμ Μπουνάτσου, Κονσταντίν Ντόντσεα,

Πέτρε Ντραγκοέσκου, Βασίλε Ιονέσκου, Οφέλια Μανόλε, Ιόν Βίντσε

419


Η Πάουκερ παρέμεινε μέλος της ΚΕ μέχρι τον Μάιο του 1954.


145

6. Μέλη της ΚΕ του PMR μετά το Δεύτερο Συνέδριο του PMR (28/12/1955)





Νικολάε Τσαουσέσκου, Ιοσίφ Κισινέβσκι,421

Ιόαν Κόζμα,422

, Γιάνος Φάζεκας,

Γκριγκόρε Πρεοτεάσα423



Νικολάε Τσαουσέσκου, Ιοσίφ Κισινέβσκι, Κίβου Στόικα, Μίρον Κονσταντινέσκου,424

Αλεξάντρου Ντράγκιτσι, Αλεξάντρου Μογκιορός, Κονσταντιν Πιρβουλέσκου,

Γκριγκόρε Πρεοτεάσα425


Ντουμίτρου Κόλιου, Λεόντε Ράουτου, Λεόντιν Σάλαζαν, Στέφαν Βόιτεκ,426

Αουγκουστίν Αλέξα, Ντουμίτρου Μπαλάλια, Ιόαν Μπάρνα, Αλεξάντρου

Μπιρλαντεάνου, Ντουμίτρου Μπερεζίτσκι, Σίμιον Μπούγκιτσι, Άβραμ Μπουνάτσου,

Κωνστάντσα Κρατσιούν, Ιόν Κότοτς, Ιόαν Κόζμα, Λούντοβικ Κσούπορ, Πάβελ

Ντάζου, Μιχάι Ντάλεα, Φλόριαν Νταναλάκε, Πέτρε Ντραγκοέσκου, Ράντου

Ντουλγκέρου, Μιχάιλ Φλορέσκου, Μιχάιλ Γκαβρίλιουκ, Βλάντιμιρ Γκεοργκίου, Ιόαν

Γκλουβάκοβ, Νικολάε Γκούινα, Γκεόργκε Χόσου, Γκεόργκε Ιόν, Τόντορ

Ιορντακέσκου, Ατανάσε Ζόζα, Γκιόργκι Κόβακς, Ελένα Λάσκου, Πέτρε Λούπου, Ιον

Γκεόργκε Μάουρερ, Μιχάι Μούζικ, Ιλίε Μουργκουλέσκου, Πάουλ Νικουλέσκου-

Μίζιλ, Ιόν Πας, Βασίλε Πατιλίνετς, Γκεράσιμ Πόπα, Γκεόργκε Ράντοι, Κονσταντίν

Σκαρλάτ, Μπάρμπου Σόλομον, Αουρέλ Στάνκου, Γκεόργκε Στόικα, Άβραμ Μίρον

Σέρμπαν, Σόριν Τόμα, Γκιζέλα Βας

421

Ο Κισινέβσκι διετέλεσε μέλος της Γραμματείας από τις 3 Οκτωβρίου 1955 έως τις 3 Ιουλίου 1957. 422

Ο Κόζμα παρέμεινε μέλος της Γραμματείας μέχρι τις 21 Αυγούστου 1956, όταν και έγινε απλό

τακτικό μέλος της ΚΕ. 423

Ο Πρεοτεάσα παρέμεινε μέλος της Γραμματείας από τις 3 Ιουλίου 1957 έως τις 4 Νοεμβρίου 1957. 424

Οι Κισινέβσκι και Κονσταντινέσκου παρέμειναν μέλη του ΠΓ μέχρι τις 3 Ιουλίου 1957. 425

Ο Πρεοτεάσα παρέμεινε μέλος του ΠΓ από τις 3 Ιουλίου 1957 έως τις 4 Νοεμβρίου 1957. 426

Οι 4 πρώτοι αποτελούν τα αναπληρωματικά μέλη του ΠΓ.


146


Εουτζέν Αλέξε, Μπούζορ Αλμασάν, Ιοσίφ Μπανκ, Ιοσίφ Μπαγιερλέ, Μαξίμ

Μπεργκιάνου, Στέφαν Μπόντεα, Άντον Μπράιτενχόφερ, Νικολάε Κατάνα, Ιακόμπ

Κοτσοβεάνου, Βασίλε Κριστάκε, Ιόν Ντόμπρε, Κονσταντίν Ντόντσεα, Κόρνελ

Φούλγκερ, Ντουμίτρου Γκεοργκίου, Νικολάε Τζιόσαν, Ιόαν Ίκιμ, Βασίλε Ιονέσκου,

Ιόν Ιονίτσα, Βασίλε Μαλίνσκι, Οφέλια Μανόλε, Ανέτα Μαρινέσκου, Κονσταντίν

Ματεέσκου, Ιόν Γκεόργκε Μάουρερ, Άντον Μοϊσέσκου, Κόστιν Ναντέζντε, Ιλεάνα

Ρατσεάνου, Μιχάιλ Ροσιάνου, Ντουμίτρου Σιμουλέσκου, Άνα Τόμα, Βιργκίλ Τρόφιν,

Πάβελ Τσούγκουι, Βασίλε Βάιντα, Γκεόργκε Βασίλικι, Ιλίε Βέρντετς, Στέφαν

Βόικου, Μπάρμπου Ζαχαρέσκου


147






Νικολάε Τσαουσέσκου, Γιάνος Φάζεκας



Νικολάε Τσαουσέσκου, Κίβου Στόικα, Αλεξάντρου Ντράγκιτσι, Αλεξάντρου

Μογκιορός, Κονσταντιν Πιρβουλέσκου



Αουγκουστίν Αλέξα, Ντουμίτρου Μπαλάλια, Ιόαν Μπάρνα, Αλεξάντρου

Μπιρλαντεάνου, Ντουμίτρου Μπερεζίτσκι, Άντον Μπράιτενχόφερ, Σίμιον

Μπούγκιτσι, Άβραμ Μπουνάτσου, Κωνστάντσα Κρατσιούν, Ιοσίφ Κισινέβσκι, Μίρον

Κονσταντινέσκου, Ιόν Κότοτς, Ιόαν Κόζμα, Λούντοβικ Κσούπορ, Πάβελ Ντάζου,

Μιχάι Ντάλεα, Φλόριαν Νταναλάκε, Πέτρε Ντραγκοέσκου, Ράντου Ντουλγκέρου,

Μιχάιλ Φλορέσκου, Μιχάιλ Γκαβρίλιουκ, Βλάντιμιρ Γκεοργκίου, Ιόαν Γκλουβάκοβ,

Νικολάε Γκούινα, Γκεόργκε Χόσου, Γκεόργκε Ιόν, Τόντορ Ιορντακέσκου,428

Ατανάσε Ζόζα, Γκιόργκι Κόβακς, Ελένα Λάσκου, Πέτρε Λούπου, Ιον Γκεόργκε

Μάουρερ, Μιχάι Μούζικ, Ιλίε Μουργκουλέσκου, Πάουλ Νικουλέσκου-Μίζιλ, Ιόν

Πας, Βασίλε Πατιλίνετς, Γκεράσιμ Πόπα, Κονσταντίν Σκαρλάτ, Μπάρμπου Σόλομον,

Αουρέλ Στάνκου, Γκεόργκε Στόικα, Άβραμ Μίρον Σέρμπαν, Σόριν Τόμα, Γκιζέλα

Βας


Εουτζέν Αλέξε, Μπούζορ Αλμασάν, Ιοσίφ Μπανκ, Ιοσίφ Μπαγιερλέ, Μαξίμ

Μπεργκιάνου, Στέφαν Μπόντεα, Μιχάι Μπούρκα, Νικολάε Κατάνα, Ιόν Ντόμπρε,

427


Ο Ιορντακέσκου παρέμεινε μέλος της ΚΕ μέχρι τις 31 Ιουλίου 1958.


148

Κόρνελ Φούλγκερ, Ντουμίτρου Γκεοργκίου, Νικολάε Τζιόσαν, Ιόαν Ίκιμ, Βασίλε

Ιονέσκου, Ιόν Ιονίτσα, Μάρτιν Ίσακ, Βασίλε Μαλίνσκι, Οφέλια Μανόλε, Ανέτα

Μαρινέσκου, Κονσταντίν Ματεέσκου, Άντον Μοϊσέσκου, Κόστιν Ναντέζντε,

Γκεόργκε Νεκούλα, Γκεόργκε Ραντόι, Μιχάιλ Ροσιάνου, Ντουμίτρου Σιμουλέσκου,

Άνα Τόμα, Βιργκίλ Τρόφιν, Πάβελ Τσούγκουι, Βασίλε Βάιντα, Γκεόργκε Βασίλικι,

Βασίλε Βίλκου, Ιλίε Βέρντετς, Στέφαν Βόικου, Μπάρμπου Ζαχαρέσκου


149

8. Μέλη της ΚΕ του PMR μετά το Τρίτο Συνέδριο του PMR (25/06/1960)





Νικολάε Τσαουσέσκου, Μιχάι Ντάλεα, Γιάνος Φάζεκας, Κίβου Στόικα429



Νικολάε Τσαουσέσκου, Κίβου Στόικα, Αλεξάντρου Ντράγκιτσι, Ιόν Γκεόργκε

Μάουρερ, Αλεξάντρου Μογκιορός



Αλεξάντρου Μπιρλαντεάνου,431

Αουγκουστίν Αλέξα, Μπούζορ Αλμασάν,

Ντουμίτρου Μπαλάλια, Ιοσίφ Μπανκ, Μαξίμ Μπεργκιάνου, Άντον Μπράιτενχόφερ,

Σίμιον Μπούγκιτσι, Άβραμ Μπουνάτσου, Μιχάι Μπούρκα, Κωνστάντσα Κρατσιούν,

Ιόν Κότοτς, Ιόαν Κόζμα, Λούντοβικ Κσούπορ, Φλόριαν Νταναλάκε, Πέτρε

Ντραγκοέσκου, Αουρέλ Ντούκα, Ράντου Ντουλγκέρου, Μιχάιλ Φλορέσκου, Πέτρου

Φουρντούι, Νικολάε Τζιόσαν, Ιόαν Γκλουβάκοβ, Νικολάε Γκούινα, Γκεόργκε

Χόσου, Μάρτιν Ίσακ, Ατανάσε Ζόζα, Γκιόργκι Κόβακς, Ελένα Λάσκου, Πέτρε

Λούπου, Νικολάε Μαρκιάν, Γκαστόν Γκεόργκε Μάριν, Στέφαν Ματέι, Μανέα

Μανέσκου, Άντον Μοϊσέσκου, Ιλίε Μουργκουλέσκου, Γκεόργκε Νεκούλα, Πάουλ

Νικουλέσκου-Μίζιλ, Βαλέριου Νοβάκου, Κορνέλ Ονέσκου, Ιόν Πας, Βασίλε

Πατιλίνετς, Ιόν Ποπέσκου-Πουτσούρι, Γκεόργκε Ραντόι, Γκεόργκε Ραντουλέσκου,

Ζόε Ριγκάνι, Μιχάιλ Ροσιάνου, Γκεόργκε Ρόσου, Κλέμεντ Ρούσου, Κονσταντίν

Σκαρλάτ, Αλεξάντρου Σενκόβιτσι, Ντουμίτρου Σιμουλέσκου, Μπάρμπου Σόλομον,

Γκεόργκε Στόικα, Μιχάι Σούντερ, Άβραμ Μίρον Σέρμπαν, Άνα Τόμα, Βίργκιλ

429

Ο Στόικα έγινε μέλος της Γραμματείας στις 17 Μαρτίου 1961. 430


Ο Μπιρλαντεάνου έγινε αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ στις 23 Νοεμβρίου 1962.


150

Τρόφιν, Βασίλε Βάιντα, Γκεόργκε Βασίλικι, Γκιζέλα Βας, Βασίλε Βίλκου, Ιλίε

Βέρντετς, Στέφαν Βόικου


Εουτζέν Αλέξε, Ιοσίφ Μπαγιερλέ, Πέτρε Μπλαζοβίτσι, Εμίλ Μπόμπου, Βιργκίλ

Καζάκου, Ελβίρα Τσίνκα, Γκεόργκε Τσοάρα, Μαρία Τσόκαν, Ιόν Κονσταντίν,

Γκεόργκε Ντίντερε, Κονσταντίν Ντράγκαν, Κόρνελ Φούλγκερ, Ντουμίτρου

Γκεοργκίου, Νικολάε Γκεοργκίου, Πέτρε Γκόλεα, Μάνεα Ιονέσκου, Βασίλε

Ιονέσκου, Ιόν Ιονίτσα, Κονσταντίν Λαζαρέσκου, Άνταμ Λέικα, Μιχάι Λεβέντε,

Βασίλε Λιξάντου, Βασίλε Μαλίνσκι, Τέοντορ Μαρινέσκου, Βασίλε Ματεέσκου,

Κόστιν Ναντέζντε, Αντρέι Πακουράρου, Πέτρε Νικολάε, Ιόαν Πρεντέσκου, Αουρέλ

Βιζόλι, Μπάρμπου Ζαχαρέσκου


151

ΧΑΡΤΕΣ

Χάρτης 1: Το Βασίλειο της Ρουμανίας (Μεγάλη Ρουμανία) κατά τον Μεσοπόλεμο (1918-1940)

Χάρτης 2. Τα Κράτη της Μικρής Entente


152

Χάρτης 3. Το Βασίλειο της Ρουμανίας μετά τις εδαφικές απώλειες του 1940

Χάρτης 4. Το Βασίλειο της Ρουμανίας μετά τις Κατακτήσεις του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου (1942)


153

Χάρτης 5. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Ρουμανίας (1947-1965)

Χάρτης 6: Οι διοικητικές περιφέρειες της RPR μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση του 1952

Στο κέντρο με κίτρινο χρώμα σημειώνεται η Αυτόνομη Ουγγρική Περιφέρεια (RAM)


154

Χάρτης 7: Οι αλλαγές των ορίων της RAM το 1960


155

ΕΙΚΟΝΕΣ

Φερδινάνδος (1865-1927)

(βασιλεία 1914-1927)

Μιχαήλ

(σε παιδική ηλικία, 1921-σήμερα)

(βασιλεία 1927-1930, 1940-1947)

Κάρολος Β΄ (1893-1953)

(βασιλεία 1930-1940)

Μιχαήλ (1921-σήμερα)

(βασιλεία 1927-1930, 1940-1947)


156

Ιονέλ Μπρατιάνου

(1864-1927)

Ιουλίου Μανίου

(1873-1953)

Βιντίλα Μπρατιάνου

(1867-1930)

Κονσταντίν Μπρατιάνου

(1866-1950)


157

Νικολάε Ιόργκα

(1871-1940)

Ιόν Ντούκα

(1879-1930)

Αλεξάντρου Βάιντα-Βόεβοντ

(1872-1950)

Γκεόργκε Ταταρέσκου

(1886-1957)


158

Έλενα Λουπέσκου

(1896-1977)

Μαξ Άουσνιτ

(1888-1959)

Έρνεστ Ουρνταρεάνου

(1897-1985)

Νικολάε Μαλάξα

(1884-1965)


159

Νικολάε Τιτουλέσκου

(1882-1941)

Βίκτορ Αντονέσκου

(1871-1947)

Γραμματόσημο που κυκλοφόρησε στη

Ρουμανία, επ' αφορμή του Βαλκανικού

Συμφώνου, με τα εθνόσημα των 4

κρατών.

Αρμάντ Καλινέσκου

(1893-1939)


160

Μίρον Κριστέα

(1868-1939)

Ιόν Τζιγκούρτου

(1886-1959)

Γκριγκόρε Γκαφένκου

(1892-1957)

Μιχάιλ Μανοϊλέσκου

(1891-1950)


161

Κορνέλιου Ζέλεα Κοντρεάνου

(1899-1938)

Αλεξάντρου Κούζα

(1857-1947)

Χόρια Σίμα

(1907-1993)

Ιόν Μότσα

(1902-1937)


162

Βασίλε Μαρίν

(1904-1937)

Οκταβιάν Κόγκα

(1881-1938)

Οι «Βακαρεστένι». Από αριστερά: Κ. Ζ. Κοντρεάνου, Ι. Μότσα, Τ. Ποπέσκου,

Κ. Τζεορτζέσκου, Ι. Γκιρνεάτσα, Ρ. Μιρονοτσίτσι


163

Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ - Προστάτης

της Λεγεώνας

Επετειακό έμβλημα της Λεγεώνας.

Συνδυάζεται ο αγκυλωτός σταυρός με

τους 5 σταυρούς της Λεγεώνας. Η

ημερομηνία δηλώνει την εορτή του

Αρχαγγέλου Μιχαήλ

Ιόν Αντονέσκου

(1882-1946)

Οι Αντονέσκου και Σίμα στο βήμα

(Οκτώβριος 1940)

Πίσω τους πορτραίτο του Κοντρεάνου


164

Οι Αντονέσκου και Χίτλερ κατά τη

συνάντησή τους στο Μόναχο

(Ιούνιος 1941)

Κονσταντίν Σανατέσκου

(1885-1947)

Μιχάι Αντονέσκου

(1904-1946)

Νικολάε Ραντέσκου

(1874-1953)


165

Κρίστιαν Ράκοβσκι

(1873-1941)

Κονσταντίν Ντομπροτζεάνου-Γκέρεα

(1855-1920)

Οι Ράκοβσκι, Τρότσκι και Ντομπροζτεάνου-Γκέρεα

(Βουκουρέστι 1913)


166

Γκεόργκε Κριστέσκου (1882-1973)

Πρώτος ΓΓ του PCdR (1921-1924)

Μπόρις Στεφάνοβ (1883-1969)

Πέμπτος ΓΓ του PCdR (1936-1940)

Έλεκ Κόμπλος (1887-1938)

Δεύτερος ΓΓ του PCdR (19241928)

Στέφαν Φόρις (1892-1946)

Έβδομος ΓΓ του PCdR (1940-1944)


167

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ

σε ηλικία 15 ετών (1916)


το 1933

Ο Γκεοργκίου-Ντεζ στις φωτογραφίες που λήφθηκαν το 1933

μετά τη σύλληψή του


168


το 1945

Λουκρετσίου Πατρασκάνου

(1900-1954)


λίγο πριν τον θάνατό του

Εμίλ Μποντναράς

(1904-1976)


169

Άνα Πάουκερ (Ρόμπινσον)

(1893-1960)

Τεοχάρι Τζεορτζέσκου

(1908-1976)

Βασίλε Λούκα (Λούκα Λάζλο)

(1898-1963)

Γκεόργκε Αποστόλ

(1913-2010)


170

Ιοσίφ Κισινέβσκι (Ρόιτμαν)

(1905-1963)

Ιόν Γκεόργκε Μάουρερ

(1902-2000)

Μίρον Κονσταντινέσκου

(1917-1974)

Νικολάε Τσαουσέσκου

(1918-1989)


171

Κίβου Στόικα

(1908-1975)

Λεόντε Ράουτου

(1910-1993)

Αλεξάντρου Ντράγκιτσι

(1913-1993)

Αλεξάντρου Μογκιορός

(1911-1969)


172

Αλεξάντρου Μπιρλαντεάνου

(1911-1997)

Πέτρε Μπορίλα

(1906-1973)

Κονσταντίν Πιρβουλέσκου

(1895-1992)

Γιάνος Φάζεκας

(1926-2004)

ikee.lib.auth.gr · GHEORGHE GHEORGHIU-DEJ. ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΙΑ ΠΡΑΞΗ ΣΤΗ...

Documents

Transcript of ikee.lib.auth.gr · GHEORGHE GHEORGHIU-DEJ. ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΙΑ ΠΡΑΞΗ ΣΤΗ...