113

Hλιoβασiλεμα στη

λιμνοθάλασσα του

Πόρτο Λάγος.

114

Η λίμνη Bιuτoνίδα.

---Η fuMNH ΒΙΣΤΟΝΙΔΑΚΑΙ

_ΗΛΙΜΝΟΘΜΑΣΣΑΠΟΡΤΟΛΑΓΟΣ

Ηευκαιρία να διασχίσει κανείς έναν από τους ωραιότερους υγροτόπους της

Ελλάδος, καθώς ταξιδεύει με το αυτοκίνητο, δεν δίνεται συχνά. Όποιος

όμως έχει ταξιδέψειστη Θράκη, από την Ξάνθη στην Κομοτηνή,θα έχει διασχίσειτα

απέραντα αλμυρά έλη και τις διώρυγες με τους πυκνούς καλαμώνες της Βιστονίδας

και του Πόρτο Λάγος. Θα έχει διακρίνει τους πολυσχιδείς κόλπους που σχηματίζουν

οι ακτές της θάλασσας και θα έχει θαυμάσει το γραφικό εκκλησάκι του Αϊ-Νικόλα,

που ξεχωρίζει πάνω σε ένα μικρό νησί, μέσα στη λιμνοθάλασσα, ενωμένο με την

ξηρά με μια ξύλινη γέφυρα.

Η λιμνοθάλασσαΠόρτο Λάγος (ΡΟΓto Lago, το λιμάνι της λίμνης, όπως ονόμασαν

το λιμανάκι και το χωριό που βρίσκεται σχεδόν μέσα στη λιμνοθάλασσαοι Ενετοί)

συνδέεται αφενός με τη θάλασσα μέσω φυσικού διαύλου, πλάτους 60 και μήκους

500 περίπου μ., και αφετέρου με τη λίμνη που εκτείνεται στα βόρεια του δρόμου

μέσω τριών στομίων, πλάτους 5-10 μ.

Η λίμνη Βιστονίδα, με 45 τετρ. χλμ. έκταση, έχει μέσο βάθος 2-2,5 μ., είναι δηλαδή

αβαθής λίμνη, εύτροφη, και χαρακτηρίζεται από ένα μοναδικό για την Ελλάδα φαι­

νόμενο. Το βόρειο τμιίμα της έχει γλυκά νερά, καθώς δέχεται εισροές από τα ποτά­

μια Κόσυνθος (Ξανθιώτης), Κομψάτος (Πολύανθος) και Τραύος (Ασπροπόταμος),

αλλά και από όλη τη λεκάνη απορροής που εκτείνεται σε 1.290.000 στρέμματα.

Αντίθετα, το νότιο τμήμα της λίμνης, που δέχεται θαλασσινό νερό από τα τρία

στόμια με τα οποία επικοινωνείμε τη λιμνοθάλασσα,είναι υφάλμυρο, με μεταβαλ­

λόμενη αλατότητα, ανάλογα με τις μετακινήσεις υδάτινων μαζών μεταξύ λίμνης

και λιμνοθάλασσας.

Η δημιουργία της λίμνης τοποθετείται, πιθανόν, στο τέλος του Μειοκαίνου προς

τις αρχές του Πλειοκαίνου, δηλαδή πριν από 5.000.000 έτη περίπου. Η θάλασσα

εισχώρησε στην περιοχή της σημερινής λίμνης και με την ενέργεια των κυμάτων

της την επεξέτεινε προς το εσωτερικό. Στη συνέχεια, τα ρεύματα, που άρχισαν να

δρουν μέσα στη λεκάνη που δημιουργήθηκε, σχημάτισαν το φυσικό αμμώδες

φράγμα που τη χωρίζει από τη θάλασσα.

Ι 13

115

Η λίμνη Bιuτoνίδα,

η λιμνοθάλασσα

του Πόρτο Λάγος

και άλλες

λιμνοθάλασσες

στιιν περιοχή.

116

Αργυροτσικνιάς.

117

Άποψη της

λιμνοθάλασσας

του Πόρτο Λάγος.

114

ΕΛΛJ-ΙΝΙΚΟΙ YΙΊ'OTOΓlOΙ

=o........;;==--==-~-------

ΞΑΝΘΗ

•

Η λίμνη Βιmονίδα πήρε το όνομά της από τους Βίmονες, θρακική φυλή που

κατοικούσε mην περιοχιl. Ο βασιλιάς τους Διομήδης έτρεφε ανθρωποφάγα άλογα,

τα οποία, όπως αναφέρει ο Στράβων (νπ, 47), κατασπάραξαν τον Άβδηρο κοντά

mη λίμνη. Τα άλογα αυτά λέγεται ότι έπιναν νερό από τον ποταμό Κόσυνθο, που

περνούσε πλάι από την αρχαία πόλη Κόσυνθο, η οποία πιmεuεται ότι ήταν mη

θέση της σημερινής Ξάνθης. Πρωτεόουσα της περιοχιις ήταν η Καρτερά, που

πιθανόν βρισκόταν πολΙ> κοντά mη λίμνη. Κατά τη μυθολογία, όταν ο Ηρακλιις

ήρθε να πάρει τα άλογα του Διομήδη για να τα πάει mov βασιλιά των Μυκηνών

Ευρυσθέα, μεγάλο μέρος της βρισκόταν κάτω από τη mάθμη της θάλασσας, φυσι­

κά όμως εμπόδια mις ακτές δεν άφηναν τη θάλασσα να εισχωριισει mην ξηρά.

Όταν λοιπόν ο Ηρακλής αντιμετώπισετην επίθεση των Βιmόνων, έσκαψε μια διώ­

ρυγα, από όπου εισχώρησε η θάλασσα mo χαμηλότερο μέρος της ξηράς, πλημμυ­

ρίζονταςτα πάΥω και εξαφανίζονταςκατ' αυτό τον τρόπο την πόλη Καρτερά.

Η περιοχή είχε ιδιαίτερη σημασία από την αρχαιότητα, γιατί ήταν αφετηρία μιας

φυσικής οδού, που οδηγοόσε από τη θάλασσα mo εσωτερικότης Θράκης και έφθα­

νε μέχρι τον Δοόναβη. Τον 60 π.Χ. αιώνα δημιουργήθηκαν εδώ δύο πόλεις-κράτη,

τα Άβδηρα και η Δίκαια, με πιθανό μεταξύ τους όριο τη λίμνη. Εκείνο όμως που

έκανε γνωmή την πόλlι των Αβδήρων 11ταν κυρίως οι μεγάλες μορφές του πνεόματος

που έζησαν εκεί, όπως ο Δημόκριτος, ο Λεύκιππος, ο Πρωταγόρας, ο Ανάξαρχος

(φιλόσοφος τιις Σχολής του Δημοκρίτου και προσωπικός φίλος του Μεγάλου

Αλεξάνδρου), ο Εκαταίος, ο Βίων, ο μιιχανικός Διοκλείδης, που έζησε την εποχή των

Διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καθώς και ο ποιητής Νικίκετος.

JJ)

117

Η ΛΙΜΝΗ ΒΙΣΤΟΝΙΔΑ ΚΑΙ Η ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΠΟΡΤΟ ΛAΓO~

Κατά τη ρωμαϊκή εποχή υπήρχε λιμάνι κοντά στο Πόρτο Λάγος και τότε κατασκευ­

άσθηκε η Εγνατία Οδός, που ένωνε την Αδριατική με τον Βόσπορο. Στις αρχές του

60υ μ.Χ. αιώνα κτίσθηκε στη βορειοδυτική όχθΙ1 της λίμνης, από τον βυζαντινό

αυτοκράτορα Αναστάσιο, η Αναστασιούπολη. Την εποχή εκείνη η περιοχή ονομα­

ζόταν Πόροι, δηλαδή πέρασμα, προφανώς γιατί στο μέρος αυτό υπήρχε η μεγάλη

διώρυγα που ένωνε τη λίμνη με τη θάλασσα. Τα καράβια ως τα τέλη του 170υ

αιώνα περνούσαν από αυτή τη διώρυγα κι έφθαναν ως το βόρειο μυχό της λίμνης,

όπου βρισκόταν η Αναστασιούπολη. Στην Τουρκοκρατία η ονομασία Πόροι παρ ε­

φθάρη σε Μπουρού. Σιγά-σιγά με το όνομα αυτό αναφερόταν ολόκληρη η λίμνη.

Όσον αφορά το Πόρτο Λάγος, που ονομάσθηκε έτσι από ενετούς ναυτικούς, πα­

ρουσίαζε αξιόλογη οικονομική κίνηση τον προηγούμενο αιώνα. Λίγο μάλιστα μετά

τα μέσα του 190υ αιώνα ήταν πόλη μεγαλύτερη και από την Καβάλα, με πρακτο­

ρεία ελληνικών και ευρωπα'ίκών ναυτιλιακών εταιριών και με προξενικούς πράκτο­

ρες της Γαλλίας και της Αυστροουγγαρίας.

Σήμερα οι αρχαιολογικοί χώροι των ΑβδΙ1ρων, της Μαρώνειας και της Αναστα­

σιούπολης, οι παραδοσιακοί οικισμοί του Πολύανθου, της Σταυρούπολης, του

Ίασμου, αλλά και τμήματα των πόλεων της Ξάνθης και της Κομοτηνής αποτελούν

μέρος του πολιτιστικού πλούτου, ο οποίος δείχνει και την ενδιαφέρουσα ιστορική

πορεία της περιοχής.

Αλλά και το φυσικό περιβάλλον ανταγωνίζεται σε πλούτο το πολιτιστικό. Ο υγρό­

. τοπος Βιστονίδας-Πόρτο Λάγος είναι ποικιλόμορφος όσο λίγοι άλλοι. Η βόρεια

και η νότια όχθη της λίμνης περιβάλλονται από εκτεταμένες ζώνες καλαμώνων και

αρμυρίκια και από περιοδικώς κατακλυζόμενα έλη αλμυρού και γλυκού νερού.

116

115

118

Μαμροκiφαλοt

γλάροt, ένα από

τα απεtλoύμενα

είδη πουλtών

στην Ελλάδα.

ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ νΓΙ'ΟΤΟΠΟΙ

Γύρω από τη λιμνοθάλασσατου Πόρτο Λάγος εκτείνοvrαιμεγάλα έλη με αλοφυτι­

κή βλάστηση και αμμοθίνες, συστήματα που θεωρούvrαιαπό τα σπουδαιότερασε

έκταση στη βορειοανατολικήΕλλάδα. Κοvrά στο χωριό Λάγος υπάρχουν δύο πευ­

κοδάση, το ένα από τα οποία φιλοξενεί μια μεγάλη αποικία ερωδιών. Προς τα

δυτικά και κατά μήκος της παραλίας υπάρχουν θίνες και άλλες λιμνοθάλασσες(οι

δύο μεγαλύτερεςονομάζοvrαιΛάφρη και Λαφρούδα), που περιβάλλοvrαιαπό έλη

και συνδέουν την περιοχή με τους υγροτόπους του δέλτα του Νέστου, ενώ στις

όχθες των ποταμών Κόσυνθου και Κομψάτου έχουν απομείνει κομμάτια παραπο­

τάμιων δασών από πλατάνια, σκλήθρα και ιτιές.

118

Στη λίμνη έχουν καταγραφεί21 είδη ψαριών. Από τα στόμια όμως επικοινωνίας με

τη θάλασσα εισέρχοvrαι και θαλασσινά είδη, ανεβάζοvrας τον συνολικό αριθμό σε

37. Στην ευρύτερη περιοχή της λίμνης και της λιμνοθάλασσας έχουν καταγραφεί 61

είδη. Από αυτά εμπορικό ενδιαφέρον έχουν κυρίως οι κέφαλοι και τα χέλια, που

αποτελούσαν έως πριν από μερικά χρόνια την κύρια παραγωγή της λίμνης και της

λιμνοθάλασσας. Η αλιεία των κεφάλων ήταν επίσης πολύ διαδεδομένη στην αρχαία

Ελλάδα και πολύ συχνά αποτελούσε θέμα εικαστικών απεικονίσεων. Ιδιαίτερα γνω­

στοί ήταν οι κέφαλοι της περιοχής του Πόρτο Λάγος: «Θαυμαστοί δ' εισί των

κεστρέων (κεφάλων) 01. περί Άβδηρα άλισκόμενοι» (Άρχέστρατος, Ήδυπαθείας τά

σωζόμενα, XXXXIV, Test. Ath. 307b). Η αλιευτική παραγωγή στη λίμνη και τη

λιμνοθάλασσα συμπληρώνεται από γριβάδια και από διάφορα ευρύαλα είδη

(κυρίως λαβράκια, τσιπούρες, γλώσσες και μουρμούρες). Μετά το 1991 στη λίμνη

έχει προσαρμοσθεί ένα ακόμιι ευρύαλο είδος, η αθερίνα, που αναπαράγεται εδώ

αυξάνοvrας κατακόρυφα την παραγωγή και βέβαια το εισόδημα των ψαράδων της

λίμνης. Στη Βιστονίδα μέχρι πρόσφατα υπήρχε -επίσης σε μικρούς πληθυσμούς­

ένα ενδημικό είδος ψαριού, η θρίτσα (Alosα cαSpiα vistonicα), η οποία φαίνεται ότι

έχει εξαφανισθεί, πιθανόν λόγω αύξησης της αλατότητας.

119

119,120

1χθυοσυλλτΖπτικές

εγκαταστάσεις

στη λιμνοθάλασσα

του ΠόρτοΛάγος.

121

Κέφαλος.

120

Η ΛΙΜΝΗ ΒΙΣΤΟΝΙΔΑ ΚΑΙ ι-ι ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΠΟΡΤΟ ΛΑΓΟΣ

Την εκμετάλλευση της λίμνης Βιστονίδας και της λιμνοθάλασσας του Πόρτο

Λάγος έχει ο τοπικός Αλιευτικός Συνεταιρισμός, ενώ ιδιοκτησιακά ανήκουν στη

Μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους. Το σύστημα Βιστονίδα-Πόρτο Λάγος μπορεί

να θεωρηθεί ως μία από τις κυριότερες περιοχές εκτατικής καλλιέργειας κεφάλων

στην Ελλάδα. Τα είδη αυτά συλλαμβάνονται στις ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστά­

σεις που βρίσκονται στο δίαυλο μεταξύ λίμνης και λιμνοθάλασσας. ΤΟ 1990 είχε

τη δεύτερη θέση μεταξύ των λιμνών και λιμνοθαλασσών της χώρας, μετά το

Μεσολόγγι, με συνολική παραγωγή 232 τόννους, και την τρίτη σε παραγωγή κεφά­

λων με 82 τόννους.

121

119

Η ΛΙΜΝΗ ΒΙΣΤΟΝΙΔΑ ΚΑΙ Η ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΠΟΡΤΟ ΛΑΓΟΣ

Η αλιευτική όμως παραγωγή της λίμνης

απειλείται κυρίως από τη ρύπανση, καθώς

μέχρι το 1990 δεχόταν αστικά λύματα και

βιομηχανικά απόβλητα κυρίως από την

πόλη της Ξάνθης και τη βιομηχανική της

περιοχή μέσω του ποταμού Κόσυνθου. Σή­

μερα λειτουργεί βιολογικός καθαρισμός

και τα απόβλητα διοχετεύονται στη θά­

λασσα παρακάμπτοντας τη λίμνη. Παρα­

μένει όμως ο κίνδυνος ρύπανσης από τα

χωράφια. Ένα μέρος των λιπασμάτων που

χρησιμοποιούνται στα γύρω χωράφια εί­

ναι πολύ πιθανό να καταλήγουν στη λίμνη

μέσω των πολυάριθμων τάφρων. Ήδη έχουν καταγραφεί ακμές φυκών, ασθένειες

και μαζικοί θάνατοι ψαριών. Η συγκέντρωση βαρέων μετάλλων στα νερά της είναι

από τις υψηλότερες των λιμνών της βόρειας Ελλάδος, ενώ οι προσχώσεις μειώνουν

αισθητά το βάθος της.

Η ερπετοπανίδα του υγροτόπου (χελώνες, σαύρες και φίδια), αν και πλούσια σε

είδη, αντιμετωπίζει κινδύνους από το κάψιμο των καλαμιών, τη χρήση γεωργικών

φαρμάκων και την καταδίωξη οποιουδήποτε ζώου μοιάζει με φίδι. Τα αμφίβια

(σαλαμάνδρες, βάτραχοι και φρύνοι) χάνουν τους τόπους ωοτοκίας τους, αφού οι

αποξηράνσεις εδαφών και η χρήση των γεωργικών φαρμάκων εντείνονται.

Από τα θηλαστικά της περιοχής αξίζει να αναφερθεί η παρουσία της βίδρας, ο

122

Σταχτοτσικνιάς.

123

Λάφρη, μικρή

λιμνοθάλασσα

στα δυτικά της

Βιστονίδας.

124

Το νησάκι του

Αϊ-Νικόλα στο

Πόρτο Λάγος.

124

121

122

ε Λ Λ 11 Ν Ι Κ Ο Ι Υ Γ Ι' Ο Τ ο n ο ι

πληθυσμός της οποίας τα τελευταία έτη τείνει να μειωθεί. Συχνή είναι η παρουσία

του τσακαλιού αλλά και του λύκου, που κατεβαίνει τον χειμώνα από τα γειτονικά

βουνά. Έχουν παρατηρηθεί επίσης αλεπούδες, αγριόγατες, λαγόγυροι και σπανιό­

τερα, στην ευρύτερη περιοχή, ζαρκάδια και αγριογούρουνα.

Όσον αφορά τα πουλιά, έχουν καταγραφεί 264 είδη. Εκτός από τους ερωδιούς του

Πόρτο Λάγος, στην περιοχή αναπαράγονται, μεταξύ των άλλων παρυδατίων που­

λιών, και πορφυροτσικνιάδες,χουλιαρομύτες,

καλαμοκανάδες και αβοκέτες. Ως το τέλος

της δεκαετίας του '60 υπήρχε ακόμη και ένα

τουλάχιστον ζεύγος θαλασσαετώνπου φώλια­

ζε στις εκβολέςτου Κομψάτου.

Επίσης, τα τελευταία έτη τρέφεται και κουρ­

νιάζει στην περιοχή ένας αυξανόμενος πλη­

θυσμός φοινικοπτέρωνπου ξεπερνά τα 3.000

άτομα. Χιλιάδες γλάροι, ερωδιοί, πελαργοί

και χαλκόκοτες,καθώς και εκατοντάδεςαρπα­

κτικά περνούν από εδώ κάθε έτος και σταμα­

τούν, κατά τη μεταναστευτικήτους πορεία, για

να τραφούν και να ξεκουρασθούν. Ο υγρό­

τοπος φιλοξενεί επίσης έναν από τους με­

γαλύτερους πληθυσμούς αργυροπελεκάνων

και αποτελεί, μαζί με τη λίμνη Κερκίνη, τη

σπουδαιότερητοποθεσία διαχείμασηςγια το

είδος αυτό στην Ευρώπη και στη Μεσόγειο.

Οι αργυροπελεκάνοιείναι παρόντες στην πε­

ριοχή καθ' όλη τη διάρκειατου έτους, αλλά το

καλοκαίρι υπάρχουν κυρίως νεαρά άτομα.

Κατά τη μετανάστευση υπάρχουν επίσΙ1ς με­

γάλοι αριθμοίροδοπελεκάνων.

Η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η καλλιέργεια φυτών και η εκτροφή

ζώων. Οι σπουδαιότερες ξερικές καλλιέργειες είναι τα χειμερινά σιτηρά και ο

καπνός, γνωστός για την υψηλή του ποιότητα. Κύριες αρδευόμενες καλλιέργειες

είναι τα ζαχαρότευτλα, το βαμβάκι, η μηδική και η τομάτα για κονσερβοποίηση.

Πρόσφατη εισαγωγή αποτελεί το ελαιοδοτικό φυτό ηλίανθος. Πριν από μερικές

δεκαετίες καλλιεργούνταν πολύ περισσότερα είδη, αλλά σήμερα οι δυνάμεις ΤΙ1ς

αγοράς τα εκτόπισαν αφι1νοντας μόνον την καλλιέργεια ενός τύπου κολοκυθιού που

έχει σπόρους κατάλληλους για βρώση ως ξηρός καρπός (πασατέμπο). Η κτηνοτρο­

φία ασκείται από πολλούς κατοίκους. Σε λιβάδια γύρω από τη Βιστονίδα υπάρχει

ακόμη ένας μικρός αριθμός βουβαλιών, που απειλείται δυστυχώς με εξαφάνιση.

Μετά τα μέσα της δεκαετίας του '70, ιδρύθηκαν αρκετές βιομηχανίες στην Ξάνθη,

καθώς και μονάδες επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων εκατέρωθεν της εθνικής

οδού προς το Πόρτο Λάγος. Οι περισσότερες συμβάλλουν δυστυχώς στη ρύπανση

της λίμνης. Τέλος, όσον αφορά την τουριστική υποδομή δεν θεωρείται ιδιαίτερα

ανεπτυγμένη. Η σχετικά μικρή τουριστική κίνηση εντοπίζεται κυρίως στις περιο­

χές των Αβδήρων, του Πόρτο Λάγος και του Φαναριού.

1υ

Η ΛΙΜ Η ΒΙΣΊΌΝΙΔΑ ΚΑΙ Η ΛΙΜ ΟΘΑΛΑΣΣΑ ΠΟΙ'ΤΟ ΛΑΓΟΣ

Η διατήρηση και η βελτίωση της παραγωγικότητας σε αλιεύματα της Βιστονίδας

και του Πόρτο Λάγος αποτελεί εθνική ανάγκη αλλά και πρόκληση για τους επι­

στήμονες, οι οποίοι είναι αισιόδοξοι για το μέλλον αυτού του υγροτόπου υπό την

προϋπόθεση ότι θα ασκηθεί ολοκληρωμένη διαχείριση με τη συνεργασία όλων

των κοινωνικών ομάδων που χρησιμοποιούν τους πόρους του υγροτόπου και της

λεκάνης απορροής του.126

125

Δενδροβάτραχος.

126

Καλύβα

Σαρακατσάνων

στις όχθες της

Βιστονiδας.

123