02Ο άνθρωπος προτιμά τη γαλήνη, και τον θάνατο ακόμα,

παρά να έχει την ελευθερία να ξεχωρίζει από μόνος του το καλό απ’ το κακόΦ. Ντοστογιέφσκι, Αδελφοί Καραμάζοφ

ΕθελοδουλείαDamnatio memoriae

Τον Νοέμβριο του 1974 συμμετείχε στις εκλογές ο Πέτρος Γαρουφαλιάς. Το πλήθος τον λοιδορούσε με πάθος, φώναζε συνθή-ματα όπως «πιο φαρδιά πουκάμισα», «πιο ζεστές τυρόπιτες», «γάλα με ανθρακικό», και μοίραζε νεράντζια και μούντζες. Η αλήθεια που κρυβόταν πίσω από αυτή την πανηγυρική περιφρόνηση ήταν ότι το ίδιο πλήθος λίγο αργότερα θα μαγευόταν από τον Ανδρέα Παπανδρέου, με έναν έρωτα μοιραίο, από αυτούς που καταστρέφουν ζωές. Αν δει κανείς το ντοκιμαντέρ από την περιοδεία του Παπανδρέου στην Κρή-τη το 1977, θα καταλάβει αμέσως πως τα γιαούρτια ή τα νεράντζια δείχνουν απλώς και μόνο ποιου πολιτικού έχει περάσει η μπογιά του. Πάντα περιμένει όμως στη γωνία ο επόμενος. Η πολιτική στάση δεν αλλάζει: ο τσακισμένος πολίτης εξακολου-θεί να θαυμάζει τα αφεντικά του. Όταν γι-αουρτώνει, το κάνει επειδή δεν μπορούν πια να τον κυβερνήσουν, τα γιαουρτώνει όπως κατασπαράζει η ζούγκλα ένα πληγω-μένο ζώο. Με απλά λόγια: επιτίθεται μόνο μετά την πτώση. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να βιαστούμε να χαρούμε ότι κάτι έχει αλλάξει πολιτικά με τα γιαουρτώματα και τις μούντζες.

Κάθε φορά που σκεφτόμαστε πώς είναι δυ-νατόν πολιτικοί τόσο εξόφθαλμα διεφθαρ-μένοι να ψηφίζονται, η απάντηση είναι πως κατά βάθος ο κόσμος δεν τους ανέ-χεται απλώς, τους θαυμάζει. Την εξήγηση έχει επεξεργαστεί ο Ετιέν ντε λα Μποεσί στην Πραγματεία περί εθελοδουλείας. Ο Ντε Λα Μποεσί, νεαρός φίλος του Μονταίνιου, νομομαθής και λογοτέχνης, έγραψε αυτό το δοκίμιο εισάγοντας μια ενδιαφέρουσα καινοτομία: αντί να μελετήσει την εξου-σία, μελέτησε την υποταγή. Πώς και γιατί συγκρατούνται τα πλήθη; Είναι απλό: Ο άνθρωπος δεν χάνει την ελευθερία του, κερδίζει τη σκλαβιά του. Δίνει τα πάντα προκειμένου να απαλλαγεί από το βάρος της ευθύνης. Ζαρώνει μπροστά στην ιδέα μιας ζωής ελεύθερης, στην οποία θα είναι υπεύθυνος και υπόλογος για τις πράξεις του. Διότι καταστολή υπάρχει, αλλά δεν αρκεί για να εξηγήσει την προθυμία με την οποία οι υπήκοοι λατρεύουν τους άρ-χοντές τους. Αυτό το περίφημο 99% που

ανέχεται την τυραννία του 1% (για το οποίο μας μίλησε το κίνημα Occupy Wall Street) στην πραγ-ματικότητα δεν ανέχεται μόνο, αλλά θαυμάζει το 1%. Αλλιώς

πώς θα γινόταν, πάντα το γραμμάριο να νικάει το κιλό; Υπάρχει μια μαζοχιστική δι-αστροφή, στον πολίτη που του αρέσει να του φέρονται σαν να είναι παιδί, που είναι ανίσχυρο ηθικά και πρέπει να το ταπεινώ-νουν με διάφορους τρόπους για να συνέλ-θει. Αυτό εξηγεί πώς γίνεται να ακούγεται ως κεντρικό επιχείρημα της κυβέρνησης ότι ο λαός μας είναι κακομαθημένος, γιʼ αυτό υποφέρει όσα υποφέρει. Χωρίς αυτή την ψυχική προϋπόθεση, θα ήταν αδύνατο να αναχαιτιστεί η αντίσταση μόνο με την ωμή καταστολή.

Οι Ρώσοι μηδενιστές κατάφεραν, τον Μάρ-τιο του 1881, έπειτα από αλλεπάλληλες αποτυχημένες απόπειρες, να δολοφονή-σουν τον τσάρο. Περίμεναν τότε ο λαός να ζητήσει ελευθερία του τύπου, σύνταγ-μα και δικαιώματα. Διαπίστωσαν ότι ο εξαθλιωμένος ρωσικός λαός όχι μόνο δεν άδραξε την ευκαιρία να εξεγερθεί, αλλά έκλαψε τον τσάρο με μαύρο δάκρυ, ώσπου τον διαδέχθηκε ένας χειρότερος μέχρι να φτάσουμε αργότερα στον Στάλιν, όπου εί-χαμε πάλι εκδηλώσεις προσωπολατρίας, ποιήματα, ύμνους, γιορτές, και πολλούς νεκρούς. Ωστόσο, αυτό που είναι τόσο εύκολο να το δούμε στην περίπτωση του ρωσικού λαού, ότι μετέφερε την αγάπη για τον τσάρο στο πρόσωπο του Στάλιν, δεν το βλέπουμε όταν πρόκειται για μας, γιατί είναι πάντα πιο δύσκολο να δούμε την καμπούρα μας. Θα απαντούσε κανείς ότι εμείς δεν έχουμε προσωπολατρία σή-μερα. Σύμφωνοι. Αυτή είναι η πανουργία της ιστορίας, πως η εξουσία δεν εξαφα-νίζεται, αλλά γίνεται αόρατη. Δηλαδή δεν έχουμε την προσωπολατρία του ολοκλη-ρωτισμού, αλλά έχουμε την υποταγή στο σύστημα, στους εκπροσώπους του οποί-ου παραδίδει ο πολίτης το μέλλον του με δέος, σεβασμό και ζήλεια.

Βεβαίως, σε κάθε περίπτωση δουλικής συμπεριφοράς, θα μπορούμε πάντα να αναγνωρίσουμε ένα στοιχείο εκβιασμού, να δικαιολογήσουμε αυτόν που ενέδωσε. Το ερώτημα είναι τι θα χρειαζόταν προ-κειμένου να μη λειτουργεί ο εκβιασμός. Η επιλογή μας ως προς αυτό είναι να ακολουθήσουμε τον Ντε λα Μποεσί: Να διαβάσουμε το φαινόμενο από την πλευ-ρά αυτού που το ανέχεται, όχι από την πλευρά αυτού που το επιβάλλει, να θεω-ρήσουμε καθρέφτη της πολιτικής όχι την κυριαρχία αλλά την υποταγή. Αυτό που έχουμε να κερδίσουμε από μια τέτοια κί-νηση είναι πρώτʼ απʼ όλα να δούμε αυτό που τώρα μένει αθέατο και, αν όλα πάνε καλά, να ξυπνήσουμε

Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όταν ένας επιφανής έπεφτε σε δυσμένεια επιβαλλόταν η Damnatio memoriae ή η «καταστροφή της μνή-μης». Τα αγάλματα που στο παρελθόν τιμούσαν τον ξεπεσμένο ευεργέτη τώρα θα καταστρέφο-νταν βίαια από τους πολίτες της αυτοκρα-τορίας. Στο αρχαιο-λογικό μουσείο της Αθήνας σώζεται ορει-χάλκινος ανδριάντας με ποδοπατημένο πρόσωπο.

Η λατρεία των αφε-ντάδων/ευεργετών που μετατρέπεται σε μίσος μπορεί να εξιστορη-θεί και μέσω της διαδρο-μής των συμβόλων τους. Το πολύπαθο ορειχάλκινο άγαλμα Τρούμαν που κατασκευάστηκε «εις έκφρασιν ευγνωμοσύνης δια το δόγ-μα...» τοποθετήθηκε αρχικά στη θέση που βρίσκεται σήμερα ο «δρομέας». Η κοινωνία όμως τα επόμενα χρόνια μετατοπίσθηκε προς τον αντιαμερικα-νισμό, και το σύμβολο ευγνωμοσύνης μετατράπηκε σε στόχο αλλεπάλληλων βομβιστικών επιθέσεων. Ο ανδριάντας μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση (στην περιοχή της Ρηγίλλης), αλλά οι επιθέσεις συνεχίστηκαν, οπότε η αστυ-νομία αποφάσισε τη μόνιμη φρούρησή του. Το 1997 η αστυνό-μευση είχε χαλαρώσει και άγνωστοι πριόνισαν τα πόδια του αγάλματος, το οποίο σωριάστηκε στην πλατεία. Αποφασίστηκε η απομάκρυνσή του, αλλά το βράδυ πριν από την επίσκε-ψη Κλίντον ο Τρούμαν ξαναβρέθηκε αγέρωχος στη θέση του. Μια σκοπιά στέκει και σήμερα δίπλα του για να τονίζει ότι το άγαλμα έχει τη δική του ιστορία.

Κατά παρέκκλιση των θεμελιωδών οικονομικών νόμων, η αγορά των μνημειακών συμβόλων σπανίως καθο-ρίζεται από τη ζήτηση. Έτσι το άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου που κοσμεί σήμερα την πλατεία Ελευθερίας εγκαι-νιάστηκε από τη Χούντα –και μάλιστα από τη χείρα του Σοφοκλή Βενιζέλου– την περίοδο που οι Συνταγματάρχες αναζητούσαν γέφυρες με τους παλιούς βενιζελικούς. Αντίστροφα, η Χρυσή Αυγή τον Σεπτέμβριο προσπάθησε να σηκώσει τον ανδριάντα του Ιωάννη Μεταξά στην Κεφαλονιά, όπου και βρίσκεται πεταμένος και μισοκατεστραμμένος σε ανοιχτό χώρο.

του Κωνσταντίνου Πουλήpoulis@thepressproject.gr

Στο ThePressProject.gr αφήνουμε κάθε Κυριακή τη φωτεινότητα της οθόνης για τη ζεστασιά του τυπωμένου χαρτιού της Ελευθεροτυπίας, προκειμένου να συζητήσουμε τις όψεις και τις αιτίες της παθητικότητας των πολιτών τον καιρό της κρίσης.

Από

τα α

ποκα

λυπτ

ήρια

αγά

λματ

οςτο

υ Αν

δρέα

Παπ

ανδρ

έου

Γιατί δεν κουνιέται φύλλο

Κώστας Εφήμερος Ηρακλής Μπογδάνος Παντελής Παντελόγλου Κωνσταντίνος Πουλής web: www.thepressproject.gr twitter: @ThePressProjectFB: facebook.com/ThePressProject

«Μαζί τα φάγαμε» Το τέχνασμα της συλλογικής ενοχής δεν συνι-στά ατομική αμετροέπεια ενός πολιτικού αλλά κεντρική επικοινωνιακή πολιτική. Πώς απο-κτάμε ενοχές για την πλαστή ευμάρεια και πώς αυτές σχετίζονται με την αδράνεια των μαζών;

Πραγματεία περί εθελοδουλείας / Ετιέν ντε Λα Μποεσί, Mετάφ.: Παναγι-ώτης Καλαμαράς, Eκδ.: ΠανοπτικόνΟ φόβος μπροστά στην ελευθερία / Έριχ Φρομ, Μετάφρ.: Δημήτριος Θεοδωρακάτος, εκδ.: Μπουκουμάνης

Όταν οι πολιτικοίεπιδίδονται στοσπορ των βαφτίσεων

Προσ

εχώ

ς

Βιβλ

ία

Extr

a

Ταυτ

ότητ

α

Μερικές φορές, όταν έχει περάσει η μπογιά σου, καλύτερα να μη βγαίνεις στο μπαλκόνι

Πέτρο σταμάτα, έρχεται ντομάτα

Από το πρωτοσέλιδοστο «ΒΗΜΑ» της 12ηςΝοεμβρίου 1974

Ο Πέτρος Γαρουφαλιάς πρωτοεκλέχτηκε βουλευτής το 1932 σε ηλικία 31 ετών, με το Αγροτικό Κόμμα. Διετέλεσε επίσης βου-λευτής του κόμματος των Φιλελευθέρων, του μεταπολεμικού Δημοκρατικού Σοσι-αλιστικού Κόμματος του Γ. Παπανδρέου και μετά της Ένωσης Κέντρου. Υπήρξε η αφορμή για τη σύγκρουση βασιλιά Κων-σταντίνου-Παπανδρέου που πυροδότησε τα Ιουλιανά του 1965, καθώς ο άναξ αρ-νήθηκε να υπογράψει το διάταγμα της αντικατάστασης του Γαρουφαλιά ως υπ-ουργού Εθνικής Αμύνης, πράγμα που οδή- γησε στην παραίτηση Παπανδρέου και στο γαϊτανάκι των κυβερνήσεων της απο-στασίας μέχρι την «εθνοσωτήριο επα-νάσταση» των Συνταγματαρχών στις 21 Απρίλη 1967.

Μετά το πέρας της δικτατορίας, ίδρυσε την Εθνική Δημοκρατική Ένωση, που φι-λοδοξούσε να εκφράσει την «εθνικόφρονα παράταξη» ασκώντας κριτική στον Κων-σταντίνο Καραμανλή διότι «διήρεσε τους εθνικόφρονες εις αντιστασιακούς και χου-ντικούς».

Στο τελευταίο κρίσιμο επεισόδιο της πο-λιτικής του καριέρας, στις εκλογές της 17 Νοέμβρη 1974, ο Γαρουφαλιάς έμελλε να πληρώσει τη συσσωρευμένη οργή του λαού απέναντι στο πρόσωπό του με έναν τρόπο που θυμίζει τις καρναβαλικές τελε-τές αντιστροφής που κρατούν μια μέρα και λειτουργούν ως βαλβίδες αποσυμπίε-σης για έναν ολόκληρο χρόνο. Η κεντρική προεκλογική του ομιλία στη συμβολή Πα-νεπιστημίου και Εμμανουήλ Μπενάκη (11 Νοέμβρη 1974) περιγράφεται ως εξής από τις εφημερίδες της εποχής:

«Αν όσοι υπεδέχθησαν με ανοικτές παλά-μες τον αρχηγό της ΕΔΕ κ. Πέτρο Γαρου-φαλιά, στη χθεσινή ομιλία του προς τον αθηναϊκό λαό, τον ψήφιζαν κι’ όλας, τότε ασφαλώς το κόμμα της Άκρας Δεξιάς θα προκαλούσε τη μεγάλη έκπληξη των εκλο-γών…» (Τα Νέα).

«Μία ώρα περίπου πριν εμφανιστεί στο μπαλκόνι ο Πέτρος, ο "αρχηγός", πυκνά πλήθη κατάκλυζαν την Πανεπιστημίου, ενώ η περιοχή εδονείτο από το σύνθημα – βασι-κό αίτημα των "οπαδών" του κόμματος "Όχι τζατζίκι στο σουβλάκι!" […] Το τι είπε είναι αδύνατον να γραφεί, γιατί κανείς δεν τον άκουσε, αφού δεκάδες χιλιάδες στόματα φώναζαν συνεχώς και ρυθμικά: "Πέτρο στα-μάτα, έρχεται ντομάτα"…» (Ριζοσπάστης).

«Ο κόσμος το γλέντησε – κυριολεκτικά – με την ψυχή του…» (Τα Νέα).

«Ο αρχηγός τελείωσε την ομιλία του ανά-μεσα από χιλιάδες υψωμένα χέρια με τη φράση "Πάρε ψήφο"»… (Το Βήμα).

Τα καταγεγραμμένα συνθήματα ήταν εξευ-τελιστικά για τον 73χρονο βετεράνο πο-λιτικό: «Πέτρο κουνήσου, τρώνε το πουλί σου», «Θάλασσα στα Τρίκαλα», «Ψήφος στα 80», «Πιο φτηνές τυρόπιτες», «Γάλα με ανθρακικό», «Πιο φαρδιά πουκάμισα» κ.ά.

Την Κυριακή των εκλογών, η ΕΔΕ του Γα-ρουφαλιά συγκέντρωσε 52.768 ψήφους, ήτοι το 1,08% των εγκύρων ψηφοδελτίων. Έτσι, έγινε ένας ακόμη από τους αποκα-θηλωμένους πολιτικούς που θα έδιναν τη θέση τους σε νεότερα, λιγότερο φθαρμένα πρόσωπα…

Πού πάμε έντεκα εκατομμύρια μοναχοί μας Πού μας αφήνετε 11 εκατομμύρια μοναχούς μας; Αυτή είναι η φωνή που μας ενώνει και μας δονεί από το 2010 μέχρι σήμερα. Διανο-ούμενοι και πολιτικοί που έφαγαν τα νιάτα τους σε ivy league πανεπιστήμια διαβάζοντας Φουκώ και Έντουαρντ Σαΐντ, λησμόνησαν σε μια νύχτα ό,τι έμαθαν (;) και επανέφεραν το ένα και φριχτό και αποτρόπαιο και ξεχασμένο ξόρκι, το μόνο με μαγική δύναμη για τα πλήθη: Τριιιτοκοσμικοιιιί, θα γίνουμε τριτοκοσμικοί, θα ξεκολλήσουμε σαν την πέτρινη σχεδία του Σαραμάγκου από την Ευρώπη και θα καρφω-θούμε με φόρα στη (Μαύρη την) Αφρική. Δεν παράγουμε τίποτα που να θέλει ο υπόλοιπος κόσμος να αγοράσει, κι αυτά που φτιάχναμε τα ξεχάσαμε και δεν υπάρχουν βιβλία, δεν υπάρχει Ίντερνετ, ούτε παιδιά που σπούδα-σαν σε ξένα και ντόπια πανεπιστήμια για να τα ξαναμάθουμε. Στηριζόμαστε λοιπόν απο-κλειστικά στην καλοσύνη των άλλων και στη μεγαλοψυχία της άρχουσας τάξης μας.

Πρόκειται άραγε για εθελοδουλεία ή σύνεση; Το ενδιαφέρον είναι ότι ο μεταφυσικός τρό-μος μπροστά στο πού πάμε 11 εκατομμύρια μοναχοί μας δεν έχει να κάνει με τη στάση μας απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε καν με την ευρωζώνη, ούτε βέβαια και με κά-ποιου είδους κοσμοπολιτισμό ή πατριωτισμό. Είναι μια απλή συνέχεια του νεοελληνικού ιδρυτικού συνδρόμου της κρυπτοαποικίας, μια συνέχεια της καθήλωσης στην πατρωνία με άλλα μέσα. Η πατρωνία είναι βαθιά άνιση μεν αλλά και ανταποδοτική σχέση, γι’ αυτό και οι κυνικοί ικέτες που καταφεύγουν απελ-πισμένα και υστερικά σ’ αυτήν (όπως η καλή μας κυβέρνηση, ας πούμε) φέρουν το μανδύα του ρεαλισμού. «Α, δεν ξέρετε πόσο μας αγα-πάει το αφεντικό, και χτες πάλι αυτό έλεγε». «Χωρίς γερές πλάτες δεν κάνεις τίποτα στην

εποχή μας» (πάντα είναι «στην εποχή μας»). «Ένα τηλέφωνο πήρε η Μέρκελ και τακτοποιή-θηκε το κούρεμα – βέβαια χρειάστηκε να υπο-γράψουμε εκείνο το χαρτί για το αγγλικό δί-καιο και να φορτωθούμε και άλλο τόσο χρέος, αλλά έτσι γίνονται αυτές οι δουλειές». Πόσο εύκολο είναι να φαίνεσαι ρεαλιστής όταν τα δέχεσαι όλα, και μάλιστα, πόσο συγκεκριμένος ακούγεσαι στις «λύσεις» σου όταν στις υπαγο-ρεύουν! Και περνάς και για «Ευρωπαίος», ενώ η ουσία αυτού που κάνεις είναι ακριβώς η συ-νέχεια του ρουσφετιού, της κακομοιριάς και του ουσιαστικού αποκλεισμού που βιώνει ο αιώνιος πελάτης.

Φοβόμαστε λοιπόν την έστω και σκληρή και επικίνδυνη ελευθερία και χειραφέτηση και προτιμάμε να θυσιάσουμε το 1/3 των πολι-τών στην ανεργία, να γίνουμε μια άβουλη και ενδεής αποικία χρέους και ακτημόνων σερβι-τόρων; Εθελόδουλοι για πάντα ή μήπως επι-τέλους σοβαροί και φρόνιμοι πραγματιστές; Τίποτα από τα δύο, το πιθανότερο. Μάλλον απλά πελάτες. «Ζει καλά όποιος κρύβεται καλά» σκέφτεται ο πελάτης κι εμείς προσπα-θούμε να κρυφτούμε ανάμεσα σε εταίρους, δανειστές και πάτρωνες. «Δεν υπάρχει εναλ-λακτική λύση», αυτό μας βολεύει, αυτό πι-στεύουμε – και όσες αναπτύχθηκαν δεν είναι καλές, δεν είναι βρε παιδί μου σαν αλγόριθμοι με ντετερμινιστικά προκάτ βήματα, όχι, δε μας κάνουν, ούτε κουβέντα. Επικαλούμαστε δήθεν την καινοτομία και ομνύουμε στη δημιουρ-γία, ενώ όλα μας φαίνονται μονόδρομος και κάθε μας κίνηση φορσέ! Γιατί δεν προχωράει μπροστά η χώρα; Γιατί κάθε ψηφοφορία στη βουλή είναι «ΣΤΑΘΜΟΣ». Και όμως; Τι; Κι αν θυμώσουν και μας αφήσουν 11 εκατομμύρια μοναχούς μας; Ας θυμηθούμε τότε ότι αν για παράδειγμα οι Ολλανδοί έλεγαν το 1600 «πού πάμε λίγες δεκάδες χιλιάδες μοναχοί μας, ας ζήσουμε όπως μας πουν οι άλλοι», μπορεί να μη θέλαμε σήμερα να είμαστε «Ευρωπαίοι».

του Ηρακλή Μπογδάνουhbogdanos@thepressproject.gr

Η πατρωνία του 21ου αιώνα

pressproject.gr/tppenet