Ιστορία του νετερου και σγρονου...

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Ι.Τ.Υ.Ε. «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

Ιωάννης Κολιόπουλος Ιάκωβος Μιχαηλίδης

Αθανάσιος Καλλιανιώτης Χαράλαμπος Μηνάογλου

ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΘΗΤΗ .

Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου

Στ΄ Δημοτικού

3ος τόμος

Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού

Ιστορία του νεότερου

και σύγχρονου κόσμου

Βιβλίο μαθητή

Τόμος 3ος

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Ιωάννης Κολιόπουλος Ομότιμος Καθηγητής

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Επίκουρος Καθηγητής, ΑΠΘ

Αθανάσιος Καλλιανιώτης Σχ. Σύμβουλος Δρ Νεότερης

Ιστορίας

Χαράλαμπος Μηνάογλου Εκπ/κός, Δ.Ε. Δρ Νεότερης Ιστορίας

ΚΡΙΤΕΣ - ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ

Ελένη Αγγελομάτη-Τσουγκαράκη Καθηγήτρια, Ιόνιο Πανεπιστήμιο

Ιωάννης Κάππος Σχολικός Σύμβουλος

Αντώνης Σμυρναίος Σχολικός Σύμβουλος

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Βασίλης Δημητριάδης, Φιλόλογος

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔ. ΙΝΣΤΙΤ.

Γεώργιος Σκαλιάπας, Σύμβουλος Παιδαγ/κού Ινστιτούτου

Ιωάννης Παπαγρηγορίου*

Π. Σύμβουλος Παιδ/κού Ινστιτούτου

ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

University Studio Press Εκδόσεις Επιστημονικών Βιβλίων

& Περιοδικών

*συμμετείχε στο πρώτο μέρος του

διδακτικού πακέτο

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΟΡΑΣΗ Ομάδα εργασίας για το Ινστιτούτου

Εκπαιδευτικής Πολιτικής

Προσαρμογή: Μαρία Ατζάμπου,

Εκπαιδευτικός

Επιμέλεια: Ελένη Ανδρέου, Ψυχολόγος

Επιστημονικός υπεύθυνος:

Βασίλης Κουρμπέτης, Σύμβουλος Α΄ του Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ

Υπεύθυνη του έργου:

Μαρία Γελαστοπούλου, M.Ed. Ειδικής Αγωγής

Τεχνική υποστήριξη: Κωνσταντίνος Γκυρτής, Δρ. Πληροφορικής

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ & ΕΚΔΟΣΕΩΝ

«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

Ιωάννης Κολιόπουλος Ιάκωβος Μιχαηλίδης

Αθανάσιος Καλλιανιώτης Χαράλαμπος Μηνάογλου

Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού

Ιστορία του νεότερου

και σύγχρονου κόσμου

Τόμος 3ος

Κεφάλαιο 6 Η επανάσταση στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία

Ταυτόχρονα με την επανάσταση στη Νότια Ελλάδα εξεγέρθηκαν και οι Σουλιώτες στην Ήπειρο καθώς και οι Θεσσαλοί και οι Μακεδόνες. Ωστόσο, η έλλειψη οργάνωσης και η παρουσία ισχυρών οθωμανικών δυνάμεων στις περιοχές αυτές ο-δήγησε τις επαναστατικές κινήσεις

σε αποτυχία.

Ο Εμμανουήλ

Παπάς

5 / 94

Στην Ήπειρο οι εμπειροπόλεμοι

Σουλιώτες, οι οποίοι από τον Δε-κέμβριο του 1820 βρίσκονταν ξανά στο Σούλι, επαναστάτησαν. Τον ί-διο μήνα χτύπησαν τους Τούρκους, αποκόπτοντας την επικοινωνία των Ιωαννίνων με την Άρτα και την Πρέβεζα. Κατόπιν επιτέθηκαν ένα-ντίον της Πάργας και της Άρτας, που ήταν σημαντικές πόλεις της περιοχής, αλλά δεν μπόρεσαν να τις κυριεύσουν. Κατάφεραν, ωστό-σο, να νικήσουν τον οθωμανικό

Μάρτιος 1821: Επανάσταση στη Μακεδονία

Απρίλιος 1822: Καταστροφή της Νάουσας

Ιουλίου 1822: Μάχη στο Πέτα

Η επανάσταση στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία

6 / 94-95

στρατό στη θέση Πέντε Πηγάδια. Στα τέλη του 1821, οι Αλβανοί σύμ-μαχοι τους τούς εγκατέλειψαν και οι Σουλιώτες έμειναν αβοήθητοι. Υπέ-γραψαν τότε τρίμηνη ανακωχή με τους Οθωμανούς και επέστρεψαν αποκαρδιωμένοι στον ορεινό τόπο τους. Μετά την εξόντωση του Αλή Πα-σά, ο Χουρσίτ Πασάς ετοιμαζόταν να περάσει με τα στρατεύματά του στην Πελοπόννησο, προκειμένου να καταπνίξει την Επανάσταση. Το-τε Έλληνες και Φιλέλληνες αγωνι-στές, με επικεφαλής τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, προσπάθησαν να τον εμποδίσουν. Όμως ο οθωμανι-κός στρατός ήταν πολυάριθμος και οι ελληνικές δυνάμεις, χωρίς να έ-χουν την απαιτούμενη οργάνωση, νικήθηκαν στη μάχη του Πέτα στις 4 Ιουλίου του 1822. Περίπου το 1/3

7 / 95

των Ελλήνων αγωνιστών σκοτώθη-κε, αρκετοί άλλοι αιχμαλωτίσθηκαν, ενώ άνοιξε ο δρόμος για την κατά-ληψη της Δυτικής Ελλάδας καθώς και για την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου από τους Τούρκους. Επίσης, 68 από τους 93 Φιλέλληνες μαζί με τον αρχηγό τους Ανδρέα Δάνια έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Η βαριά ήττα έκανε τους Σουλιώτες να συνθηκολογήσουν τον Σεπτέμ-βριο του 1822, εγκαταλείποντας ο-ριστικά το Σούλι.

Η Θεσσαλία εξεγέρθηκε το Μάιο του 1821. Υπό την ηγεσία των Φιλι-κών Άνθιμου Γαζή και Κυριάκου Μπασδέκη, επαναστάτησαν οι κά-τοικοι του Πηλίου, ενθαρρυμένοι α-πό την έλευση πλοίων από την Ύ-δρα. Πολιόρκησαν τον Βόλο και το Βελεστίνο, αλλά διασκορπίστηκαν όταν κινήθηκε εναντίον τους ο Μαχ-

8 / 95

μούτ ή Δράμαλης από την κοντινή Λάρισα, που ήταν ισχυρή οθωμανι-κή στρατιωτική βάση.

Τον ίδιο μήνα εξεγέρθηκε και η

Μακεδονία εναντίον των Τούρκων, με πρωτοστάτη τον Σερραίο μεγα-λέμπορο Εμμανουήλ Παπά, που εί-χε οριστεί από τη Φιλική Εταιρεία αρχηγός του Αγώνα στη Χαλκιδική. Τον Μάρτιο του 1821 ο Εμμανουήλ Παπάς αναχώρησε με όπλα και πο-λεμοφόδια από την Κωνσταντινού-πολη για το Άγιο Όρος, όπου σε γε-νική συνέλευση ανακηρύχθηκε «αρ-χηγός και υπερασπιστής» της Μα-κεδονίας και κήρυξε επίσημα την Ε-πανάσταση. Με ορμητήριο το Άγιο Όρος, ξεσήκωσε τον Πολύγυρο και τη Σιθωνία, φτάνοντας μέχρι τα πε-ρίχωρα της Θεσσαλονίκης.

Οι Τούρκοι αντέδρασαν αφοπλί-ζοντας τους κατοίκους, συλλαμβά-

9 / 95

νοντας προεστούς και καταστρέφο-ντας χωριά των περιοχών αυτών. Οι επαναστάτες πολέμησαν με τα ο-θωμανικά στρατεύματα στα Βασιλι-κά και στην Κασσάνδρα, ηττήθηκαν όμως και διαλύθηκαν.

Τουρκικές δυνάμεις πολιόρκη-σαν τη Νάουσα, όπου είχαν κατα-φύγει αγωνιστές σμίγοντας με τον αρματολό Τσάμη Καρατάσο και τον πρόκριτο Ζαφειράκη Λογοθέτη. Οι Τούρκοι την κυρίευσαν τον Απρίλιο του 1822. Η πόλη καταστράφηκε και γυναίκες μαζί με τα παιδιά τους, για ν' αποφύγουν την αιχμαλωσία, έπε-σαν στον γκρεμό της Αράπιτσας. Η εξέγερση στο Βορρά είχε καταστα-λεί. Η επαναστατική δραστηριότητα περιορίστηκε στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και σε νησιά του Αιγαίου.

10 / 95

Γλωσσάρι Ορμητήριο: Τόπος από τον οποίο εξορμά κανείς

Οι πηγές αφηγούνται...

1.Επιστολή του εικοσιτετράχρο-νου ξενιτεμένου Μακεδόνα Ανα-στασίου Εμμ. Παπά από τις Σέρ-ρες. Γράφει στον αδελφό του Α-θανάσιο: Βιέννη, 18 Απριλίου 1821: «Μια γυναικεία μορφή στεκόταν πάντα μπροστά στα μάτια μου θλιμμένη, κλαμένη, πληγωμένη, βαριά αλυσοδεμένη. Πάντα με κοί-ταζε με βλέμμα ατενές χωρίς να μου μιλεί. Αλλά τέλος, πριν από λί-γες μέρες, μου είπε θυμωμένα: Παι-δί μου, πάψε να είσαι σκυνθρω-πός! Πάψε να είσαι μόνο ο Ανα-στάσιος Εμμ. Παπά, ο γιος του κα-

11 / 95-96

καλού σου πατέρα! Είσαι ένας Μα-κεδόνας και το καθήκον σε καλεί. Αίσχος κι' ανεξίτηλη ντροπή θα εί-ναι για σένα, εάν μείνεις αδιάφο-ρος σ' αυτήν την ευκαιρία. Εμπρός λοιπόν, αγαπημένο μου παιδί! Δεί-ξε πως είσαι ένας Μακεδόνας! Γί-νου ένας Αριστόδημος και κάτω απ' αυτό το όνομα πολέμα για την Πατρίδα! Μη φοβάσαι τι θα πουν οι συγγενείς σου. Η μητέρα σου, ο πατέρας σου, όλα τ' αδέλφια σου αντί να σε μοιρολογήσουν, αν πέ-σεις για την Πατρίδα, θα μιμηθούν το παράδειγμα του Ξενοφώντος, το παράδειγμα της Σπαρτιάτισσας μητέρας, και αν για μια στιγμή κλά-ψουν και πενθήσουν, πάντα θα τους παρηγορεί η αξιοθαύμαστη α-πόφασή σου, εφ' όσον εσύ χωρίς καμιά άλλη αιτία, παρά μέσα από

την αγάπη, τη φιλία και κάθε ησυ-

12 / 96

χία που σε περιβάλλουν, ξεκινάς εν τούτοις και τραβάς προς τον υ-πέροχο σκοπό! Αριστόδημε, ο φοί-νιξ σου φωνάζει: Μάχου υπέρ πα-τρίδος! Μη διστάζεις, μη δειλιάζεις με τη σκέψη ότι μπορεί να είσαι ο τελευταίος. Όρμα απάνω στον εχ-θρό σαν ένας Μακεδόνας, φκιάξε αργυρές ασπίδες, ξαναζωντάνεψε την αήττητη φάλαγγα. Τι το όφελος να καλοζείς στα ξένα και να στερεί-σαι για πάντα την Πατρίδα σου!». Γεωργίου Λαίου, Ανέκδοτες επι-στολές και έγγραφα του 1821, Αθή-να 1958, σσ. 92-94. Η πηγή περι-έχεται στη μελέτη του Απόστολου Βακαλόπουλου, Επίλεκτες βασικές ιστορικές πηγές της ελληνικής επα-ναστάσεως, τόμ. 1, Θεσσαλονίκη 1990, σσ. 101-102.

2. Επιστολή του Μεχμέτ Εμίν Πα-

13 / 96

σά προς τον Ιεροδίκη της Βέροι-ας (απόδοση στα νέα ελληνικά) «Γνωστοποιείται ότι οι απαίσιοι ά-πιστοι της Νάουσας και των γύρω χωριών, αφού αποτίναξαν εδώ και δύο μήνες την υποτέλεια, εκτρά-πηκαν σε ανταρσία και επανάστα-ση. Για να πατάξω και να εξοντώ-σω την κίνηση αυτή εκστράτευσα αυτοπροσώπως, με εντολή του Σουλτάνου, στη Θεσσαλονίκη με πολυάριθμο στρατό και εδώ και ει-κοσιτέσσερις μέρες πολεμάμε τους επαναστάτες και τους έχουμε περικυκλώσει. Ήδη με τη βοήθεια του παντοδυνάμου Αλλάχ και την ευλογία του ισχυρότατου Σουλτά-νου, οι στρατιώτες μας, κατά τις επιθέσεις τους εναντίον τους, βγή-καν απ' όλες τις μάχες νικητές και τροπαιούχοι, κατατροπώνοντας

τους απαίσιους εχθρούς».

14 / 96

15 / 96

Ι.Κ. Βασδραβέλλη, Οι Μακεδόνες

εις τους υπέρ ανεξαρτησίας αγώνας

1796-1832, Θεσσαλονίκη 1950,

δεύτερη έκδοση, σσ. 257-258. Η πηγή περιέχεται στη μελέτη του Απόστολου Βακαλόπουλου, Επί-λεκτες βασικές ιστορικές πηγές της

ελληνικής επαναστάσεως, τόμ. 2,

Θεσσαλονίκη 1990, σ. 416. Ματιά στο παρελθόν

Η καθημερινή διαβίωση των αγω-νιστών Οι Έλληνες πολεμιστές τρέφονταν συνήθως φτωχικά. Το καθημερινό τους συσσίτιο ήταν λίγο ψωμί και λίγο αλεύρι από αλεσμένα όσπρια, που το έβραζαν με λάδι και κρεμ-μύδια για να το κάνουν κουρκούτι. Όταν ξεκινούσαν για μακρινές εκ-

στρατείες, έπαιρναν μαζί τους λι-

γοστό φαγητό, τα όπλα, τα ρούχα και την κάπα τους. Ένα κομμάτι παξιμάδι ή ψωμί και ένα κρεμμύδι αποτελούσε συνήθως αρκετή τρο-φή για μια μέρα. Τα ελληνικά πλοί-α φρόντιζαν για τον εφοδιασμό των αγωνιστών με τρόφιμα από τα εύφορα νησιά του Αιγαίου Πελά-γους. Ασύγκριτα δυσκολότερη ή-ταν η κατάσταση για τους τραυμα-τίες, καθώς γιατροί σπανίως υπή-ρχαν και τα φάρμακα ήταν λιγο-στά. Έτσι, τα γιατροσόφια αποδει-κνύονταν πολλές φορές το μοναδι-κό μέσο θεραπείας.

16 / 96

2

4 3

1

5

6 7 8

9 10

11

Ο Τσάμης Καρατάσος, Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό

Μουσείο

Ο Ανα-στάσιος Καρα-

τάσος

Φωτογραφία του αγάλματος προς τιμήν των γυναικό-παιδων της Ναουσας που έχασαν τη ζωή τους το 1822

18 / 97

1: Μεσολόγγι

2: Πρέβεζα 3: Άρτα 4: Πάργα 5: Ιωάννινα 6: Νάουσα

7: Πολύγυρος 8: Άγιον Όρος 9: Σιθωνία 10: Κασσάνδρα 11: Βόλος

Η Επανάσταση στις άλλες εστίες του Ελληνισμού

Ερωτήματα • Τι γνωρίζετε για τη μάχη στο Πέ-τα; • Ποιο ήταν το όραμα του νεαρού Μακεδόνα, όπως περιγράφεται στην Πηγή 1;

19 / 97

Κεφάλαιο 7 Η άλωση της Τριπολιτσάς

Οι Έλληνες επαναστάτες στην Πε-λοπόννησο με επικεφαλής τον Θε-όδωρο Κολοκοτρώνη αποφάσι-

σαν να πολιορκήσουν την Τριπο-

λιτσά, που ήταν η στρατιωτική έ-δρα των Τούρκων στην περιοχή. Η άλωση της, τον Σεπτέμβριο του 1821, τόνωσε το ηθικό των Ελλή-νων.

Η ελληνική ση-μαία υψώνεται στην Τριπολι-τσά, ζωγραφι-κή αναπαρά-σταση από τον Πέτερ Φον Ες

20 / 98

Με το ξέσπασμα της Επανάστα-

σης του 1821 στην Πελοπόννησο, ο Χουρσίτ Πασάς έστειλε 3.500 στρα-τιώτες να υπερασπιστούν την Τρι-πολιτσά (Τρίπολη), όπου είχε και την οικογένειά του.

Οι επαναστατημένοι Έλληνες πάλι, αφού κατέλαβαν την Καλαμά-τα, έκαναν σύσκεψη για τις παρα-πέρα ενέργειές τους. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης πρότεινε να πολι-ορκήσουν την Τριπολιτσά, που ή-ταν η κεντρική διοικητική, εμπορική και στρατιωτική έδρα των Τούρκων στην Πελοπόννησο. Πίστευε πως

Απρίλιος 1821 23 Σεπτεμβρίου 1821

Ξεκινά η άλωση της Τριπολιτσάς

Άλωση της Τριπολιτσάς

21 / 98-99

αν οι Έλληνες κατόρθωναν να την κυριεύσουν, θα αποδυναμώνονταν και τα υπόλοιπα κάστρα της περιο-χής. Έτσι, επαναστάτες με επικεφα-λής τον Κολοκοτρώνη κινήθηκαν προς την Τριπολιτσά, έστησαν στρατόπεδα στα βουνά γύρω από αυτήν και η πολιορκία άρχισε. Μετά την ήττα των Τούρκων στο Βαλτέ-τσι, κοντά στην Τριπολιτσά, οι Έλλ-ηνες αγωνιστές μπόρεσαν να προ-ωθηθούν πιο κοντά στην πόλη.

Στην πολιορκία συμμετείχε και ο Δημήτριος Υψηλάντης, που είχε α-ναλάβει την αρχηγία του Αγώνα, ε-νώ τα τέσσερα κεντρικά στρατόπε-δα διηύθυναν ο Κολοκοτρώνης, ο Αναγνωσταράς (Αναγνώστης Πα-παγεωργίου), ο Παναγιώτης Για-τράκος και ο Πετρόμπεης Μαυρομι-χάλης. Επίσης, είχαν σταλεί ελληνι-κές δυνάμεις στα Μέγαρα, για να ε-

22 / 99

μποδίσουν τουρκικές ενισχύσεις να φτάσουν στην Τριπολιτσά από την Αθήνα.

Όσο περνούσε ο καιρός, η πολι-ορκία γινόταν πιο στενή. Στην πόλη τα τρόφιμα λιγόστεψαν και άρχισε η διχόνοια. Η Τριπολιτσά έπεσε στα χέρια των επαναστατών στις 23 Σε-πτεμβρίου του 1821. Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες. Οπλισμένοι οι Έλληνες, μπήκαν στην πόλη χτυ-πώντας τους Τούρκους, που οχυ-ρώθηκαν στα σπίτια τους. Οι Οθω-μανοί που κλείστηκαν στον κεντρι-κό πύργο, τη Μεγάλη Τάπια, παρα-δόθηκαν έπειτα από τρεις ημέρες α-πό έλλειψη νερού. Η άλωση της Τριπολιτσάς, έξι μηνες από την έναρξη της Επανά-στασης, ήταν ιδιαίτερα σημαντική, καθώς είχε συντριβεί η βασική στρατιωτική βάση του οθωμανικού

23 / 99

στρατού στην Πελοπόννησο και χι-λιάδες τουρκικά όπλα πέρασαν στην κατοχή των Ελλήνων, τονώ-νοντας το ηθικό τους. Οι εξεγερμέ-νοι πίστεψαν πια πως οι Τούρκοι δεν ήταν ακατανίκητοι. Στη συνέχει-α, οι νικητές της Τριπολιτσάς στρά-φηκαν στα περιφερειακά κάστρα της Πελοποννήσου, για να τα πολι-ορκήσουν.

Γλωσσάρι Τριπολιτσά: Σημαντικό διοικητικό, στρατιωτικό και οικονομικό κέντρο της Πελοποννήσου. Η Τριπολιτσά αποτελούσε μεγάλη πόλη για τα δε-δομένα της εποχής με χριστιανικό, μουσουλμανικό και εβραϊκό πληθυ-σμό. Σήμερα η πόλη ονομάζεται Τρίπολη

24 / 99


1. Άφιξη του Άγγλου Φιλέλληνα Τόμας Γκόρντον στο ελληνικό στρατόπεδο της Τριπολιτσάς (με-σα Αυγούστου 1821) «Τότε ο Ιγγλέζος, δακρύσας, εφώ-ναξεν: Ευτυχής εγώ οπού είδον με τους οφθαλμούς μου, όσα ανεγί-γνωσκον και ήκουον από τους προγόνους μου και από την ιστο-ρίαν. Μακάριος και συ, Υψηλάντα, είπεν εις τον πρίγκιπα. Σύ είσαι ο Λεωνίδας επί της κεφαλής των Σπαρτιατών και ο Θεμιστοκλής και Μιλτιάδης και Περικλής επάνω των Αθηναίων».

Γ. Σακελλαρίου, Φιλική Εταιρεία,

Οδησσός 1909, σσ. 253-255. Η πηγή περιέχεται στη μελέτη του Απόστολου Βακαλόπουλου,

25 / 100

Επίλεκτες βασικές ιστορικές πηγές

της ελληνικής επαναστάσεως, τόμ.

1, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 245.

2. Ο Κολοκοτρώνης μιλά για την Επανάσταση και τους αγωνιστές «Μίαν φοράν, όταν επήραμεν το Ναύπλιον, ήλθε ο Άμιλτων να με ι-δή, μου είπε ότι: "Πρέπει οι Έλλη-νες να ζητήσουν συμβιβασμόν, και η Αγγλία να μεσιτεύση". Εγώ του αποκρίθηκα, ότι: "Αυτό δεν γίνεται ποτέ, ελευθερία ή θάνατος. Εμείς καπιτάν Άμιλτων, ποτέ συμβιβα-σμόν δεν εκάμαμεν με τους Τούρ-κους. Άλλους έκοψε, άλλους ε-σκλάβωσε με το σπαθί και άλλοι, καθώς εμείς, εζούσαμε ελεύθεροι από γενεά σε γενεά. Ο βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμμία συνθήκη δεν έκαμε, η φρουρά του είχε πα-

ντοτεινόν πόλεμον με τους Τούρ-

26 / 100

κους και δύο φρούρια ήτον πάντο-τε ανυπότακτα". Με είπε: "Ποια εί-ναι η βασιλική φρουρά του, ποία είναι τα φρούρια;". "Η φρουρά του βασιλέως μας είναι οι λεγόμενοι Κλέφται, τα φρούρια η Μάνη και το Σούλι και τα βουνά". Έτσι δεν με ω-μίλησε πλέον. Ο κόσμος μας έλεγε τρελλούς. Ημείς αν δεν είμεθα τρελ-λοί δεν εκάναμεν την επανάστασιν, διατί ηθέλαμεν συλλογισθή πρώτον διά πολεμοφόδια, καβαλαρία μας, πυροβολικό μας, πυριτοθήκαις μας, τα μαγαζιά μας, ηθέλαμεν λο-γαριάσει την δύναμιν την εδική μας, την τούρκικη δύναμη. Τώρα ο-πού ενικήσαμεν, οπού ετελειώσα-μεν με καλά τον πόλεμο μας, μακα-ριζόμεθα, επαινώμεθα. Αν δεν ευτυ-χούσαμεν ηθέλαμεν τρώγει κατά-ραις, αναθέματα». Κολοκοτρώνη Απομνημονεύματα,

27 / 100

28 / 100

Καταγραφή Γ. Τερτσέτη, επιμέλεια

Τάσος Βουρνάς, Αθήνα 1983, σ. 178.

Ματιά στο παρελθόν

Οι εφημερίδες στην Επανάσταση Η έκδοση εφημερίδων γνώρισε με-γάλη άνθιση την περίοδο της Με-γάλης Επανάστασης του 1821. Συνδέθηκε, μάλιστα, με την υπερά-σπιση των εθνικών δικαίων και την ενημέρωση των ξένων για την ελ-ληνική υπόθεση. Το πρώτο Εθνικό Τυπογραφείο λειτούργησε στην Αί-γινα. Από την πλούσια εκδοτική δραστηριότητα της εποχής αξίζει να εστιάσουμε στην «Γενική Εφη-μερίδα της Ελλάδος», την πρώτη ουσιαστικά επίσημη ελληνική εφη-μερίδα καθώς και στα «Ελληνικά Χρονικά», τα οποία εξέδιδε στο Με-

σολόγγι ο Ελβετός Φιλέλληνας Ιά-κωβος Μάγερ. Η εφημερίδα του Μάγερ διέκοψε την κυκλοφορία της στις αρχές του 1826, λόγω της κα-ταστροφής των εγκαταστάσεών της από τουρκικό βλήμα.

ΓΕΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΣ

ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Ο Θεόδωρος

Κολοκοτρώνης

29 / 100-101

Μνημείο της μάχης στο Βαλ-

τέτσι

Μνημείο των Ηρώ-ων στην Πλατεία Άρεως στην Τρί-

πολη

Ο Κολοκο-τρώνης πα-ρατηρεί τους άνδρες του που διασκε-δάζουν, σύν-θεση του Πέ-τερ φον Ες

Ερωτήματα • Για ποιους λόγους ήταν σημαντι-κή η άλωση της Τριπολιτσας από τους Έλληνες; • Με βάση την Πηγή 2, γιατί ο κό-σμος έλεγε τρελούς τους Έλληνες επαναστάτες; 30 / 101

Κεφάλαιο 8 Οι αγώνες του Κανάρη

Από τις ναυτικές επιχειρήσεις του ελληνικού στόλου ξεχωρίζουν οι

καταδρομικές ενέργειες του Κων-

σταντίνου Κανάρη. Ο μπουρλοτιέ-ρης από τα Ψαρά πραγματοποίησε πολλές παράτολμες αποστολές, ό-πως η πυρπόληση της ναυαρχίδας του τουρκικού στόλου, η οποία μά-λιστα ονομαζόταν «Μπουρλότα σαϊμάζι» (καταφρονήτρα των πυρ-πολικών).

Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρ-χίδας από τον Κα-νάρη, πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα, Αθήνα, συλλογή Ι.

Σερπιέρη

31 / 102

Καθώς διέθεταν κυρίως εμπορι-

κά πλοία, οι Έλληνες καπετάνιοι α-ντιμετώπιζαν τα μεγαλύτερα σε ό-γκο τουρκικά και αιγυπτιακά πολε-μικά με τα πυρπολικά ή μπουρλό-τα. Επρόκειτο για μικρά σκάφη, γε-μάτα με εκρηκτικά υλικά, που τα ά-ναβαν και στη συνέχεια τα έσπρωχ-ναν προς τα εχθρικά καράβια για να τα κάψουν.

Κατά την Επανάσταση του 1821, οι Έλληνες ναυτικοί τελειοποίησαν την κατασκευή των πυρπολικών

Ιούνιος 1822 1824-1825

Ανατίναξη τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κα-νάρη

Οι επιχειρή-σεις των ελ-ληνικών πυρ-πολικών συ-νεχίζονται

32 / 102-103

και τα επάνδρωσαν με ριψοκίνδυ-νους εθελοντές, τους μπουρλοτιέ-ρηδες. Στην αρχή το πυρπολικό πλησίαζε αθόρυβα το εχθρικό πλοί-ο τη νύχτα και το εμβόλιζε ή προσ-δενόταν επάνω του με γάντζους. Κατόπιν οι μπουρλοτιέρηδες το ε-γκατέλειπαν, ενώ ο κυβερνήτης έ-φευγε τελευταίος ανάβοντας το φι-τίλι με δαυλό.

Αργότερα τα πυρπολικά χρησι-μοποιήθηκαν και κατά τη διάρκεια της ημέρας σε ναυμαχίες. Συνήθως προπορεύονταν από τον υπόλοιπο στόλο, επέλεγαν το στόχο τους και πραγματοποιούσαν επιθέσεις με ε-λιγμούς. Η εμφάνισή τους προκα-λούσε τρόμο στα εχθρικά καράβια. Από τις 59 συνολικά επιχειρήσεις πυρπόλησης, οι 39 είχαν επιτυχία.

Πρώτος χρησιμοποίησε πυρπο-λικό ο Ψαριανός Δημήτριος Παπα-

33 / 103

νικολής, το Μάιο του 1821 στη ναυ-μαχία της Ερεσσού. Γνωστότερος ό-μως για τη δράση του έγινε ο Κων-σταντίνος Κανάρης από τα Ψαρά.

Όταν άρχισε η Επανάσταση, ο Κανάρης εγκατέλειψε το εμπορικό ναυτικό, όπου ήταν πλοίαρχος και πήρε μέρος σε καταδρομές εναντί-ον των Τούρκων. Τον Ιούνιο του 1822 ανατίναξε με το πυρπολικό του στο λιμάνι της κατεστραμμένης Χίου τη ναυαρχίδα του τουρκικού στόλου, στην οποία βρήκαν το θα-νατο ο αρχιναύαρχος Καρά Αλής με περίπου 2.000 Οθωμανούς ναύτες και στρατιώτες που γιόρταζαν το Μπαϊράμι, τη μεγαλύτερη θρησκευ-τική γιορτή των Μουσουλμάνων. Ή-ταν η εκδίκηση των Ελλήνων για την καταστροφή της Χίου λίγους μηνες νωρίτερα.

34 / 103

Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου ο Κανάρης πυρπόλησε στην Τένε-δο την αντιναυαρχίδα του νέου Τούρκου ναυάρχου, με αποτέλεσμα ο οθωμανικός στόλος να κλειστεί στην έδρα του στα Δαρδανέλια. Το 1824 ο Κανάρης κατέστρεψε δύο α-κόμη τουρκικά πολεμικά πλοία στη Σάμο και στη Μυτιλήνη, ενώ το 1826 τραυματίστηκε σε επίθεση εναντίον μιας τουρκικής φρεγάτας και κινδύ-νεψε να αιχμαλωτιστεί.

Ο Κανάρης είχε προτείνει, τον Αύγουστο του 1825, οι Έλληνες να πυρπολήσουν τον αιγυπτιακό στο-λο μέσα στη βάση του, στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Σύμφωνα με το σχέδιο του, τρία πυρπολικά και δύο πολεμικά καράβια κατευθύνθηκαν προς την Αίγυπτο και πλησίασαν την Αλεξάνδρεια. Στο λιμάνι μπήκε μόνον αυτός με το πυρπολικό του

35 / 103

αλλά αναγκάστηκε να του βάλει πρόωρα φωτιά, καθώς ο ευνοϊκός άνεμος είχε κοπάσει και η επιχείρη-ση είχε γίνει αντιληπτή από ένα γαλλικό πολεμικό, που άρχισε να τους κανονιοβολεί.

Μετά την Απελευθέρωση, ο Κα-νάρης διορίστηκε αρχηγός του στο-λου των πυρπολικών. Αργότερα έ-γινε ναύαρχος, φτάνοντας μέχρι το αξίωμα του πρωθυπουργού. Το ελ-ληνικό κράτος, για να τον τιμήσει, έδωσε το όνομά του σε τρία πολε-μικά σκάφη.

Γλωσσάρι Εμβολίζω: Χτυπώ και ανοίγω τρύ-πα σε εχθρικό καράβι με έμβολο. Ερεσσός: Περιοχή της Λέσβου. Δαρδανέλια: Έτσι ονομάζεται ο Ελ-λήσποντος, το στενό που χωρίζει τη Θράκη από τη Μικρά Ασία.

36 / 103


1.Ύμνος στον Κανάρη ..................................... «Στενόν, στενόν το πέλαγος Ο τρόμος κάμνει. πέφτει Ένα καράβι επάνω Εις τ' άλλο και συντρίβονται. Πνίγονται οι ναύται. Ω! πως από τα μάτια μου Ταχέως εχάθη ο στόλος. Πλέον δεν ξανοίγω τώρα Παρά καπνούς και φλόγας Ουρανομήκεις. Έξω από την θαλάσσιον Πυρκαϊάν νικήτριαι Ιδού πάλιν εκβαίνουν Σωσμέναι η δύο κατάμαυροι Θαυμάσιαι πρώραι.

37 / 104

................................................. ΚΑΝΑΡΙ! - και τα σπήλαια της γης εβόουν, Κανάρι. - Και των αιώνων τα όργανα Ίσως θέλει αντηχήσουν Πάντα Κανάρι».

Ανδρέα Κάλβου, Τα Ηφαίστεια, Ά-

παντα, εισαγωγή Κωνσταντίνου

Τσάτσου, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα 1979, σσ. 179-180.

Ματιά στο παρελθόν Στις 21 Ιουνίου του 1824 η Επανά-σταση γνώρισε μία από τις χειρό-τερες στιγμές της. Τούρκοι στρα-τιώτες αποβιβάστηκαν στο νησί των Ψαρών και το κατέστρεψαν ο-λοκληρωτικά. Περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους του νησιού

(συνολικός πληθυσμός 30.000)

38 / 104

σκοτώθηκαν, ενώ οι υπόλοιποι αιχμαλωτίσθηκαν η έγιναν προσ-φυγες. Ο εθνικός ποιητής Διονύσι-ος Σολωμός θρήνησε με το παρα-κάτω ποίημα τη μεγάλη καταστρο-φή:

Η καταστροφή των Ψαρών «Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη Περπατώντας η Δόξα μονάχη Μελετά τα λαμπρά παλληκάρια Και στην κόμη στεφάνι φορεί Γεναμένο από λίγα χορτάρια Που είχαν μείνει στην έρημη γη».

Διονυσίου Σολωμού. Άπαντα, τόμ.

1, Ποιήματα, Αθή-να 1993, στ'

έκδοση, σ. 139.

Η καταστροφή των Ψαρών, έργο λαϊκού ζωγράφου, Αθήνα, Εθνικό Ι-στορικό Μουσείο

39 / 104

Ερωτήματα • Τι ήταν τα πυρπολικά και ποιος ο ρόλος τους στις ναυτικές επιχει-ρήσεις; • Ποιες ήταν οι κυριότερες ναυτι-κές επιχειρήσεις, στις οποίες πή-ρε μέρος ο Κανάρης;

Ο Κανάρης πυρπο-λεί τον τουρκικό στό-λο στη Χίο, λεπτομέ-ρεια από την Αίθου-σα των Τροπαίων,

Βουλή των Ελλήνων

Ο Κωνστα-ντίνος Κανά-

ρης

40 / 105

Κεφάλαιο 9 Η εκστρατεία του Δράμαλη – Δερβε-νάκια

Οι αρχικές επιτυχίες των Ελλήνων επαναστατών θορύβησαν την Υ-ψηλή Πύλη. Την άνοιξη του 1822 στάλθηκε στη Στερεά Ελλάδα, επι-κεφαλής πολυάριθμης στρατιωτι-

κής δύναμης, ο Δράμαλης με σκο-πό να καταστείλει την Επανάστα-ση. Παγιδεύτηκε όμως και γνώρι-

σε βαριά ήττα στα Δερβενάκια, στις 26 Ιουλίου του 1822.

41 / 106

Θεόδωρος Βρυ- ζάκης, Η μάχη στα Δερβενάκια

Τα Δερβενάκια

σήμερα

Κατά τη διάρκεια του 1821, οι

Τούρκοι επιχείρησαν να στείλουν στην Πελοπόννησο τρία ασκέρια, για να καταπνίξουν την Επανάστα-ση. Κανένα τους όμως δεν κατάφε-ρε να φτάσει στον προορισμό του, λόγω της ένοπλης αντίστασης των Ελλήνων αγωνιστών της Στερεάς Ελλάδας. Το ένα από αυτά διοικού-σε ο Μαχμούτ, που ονομαζόταν και Δράμαλης επειδή καταγόταν από τη Δράμα.

42 / 106-107

Άνοιξη 1822 26 Ιουλίου 1822

Εκστρατεία

Δράμαλη

Μάχη στα Δερ-

βενάκια

Ο Δράμαλης ήταν πασάς της Λά-ρισας και διέθετε στρατιωτική πείρα από προηγούμενες επιχειρήσεις στη Σερβία, στις οποίες συμμετείχε. Αφού κατέστειλε τα επαναστατικά κινήματα στο Πήλιο, στα Άγραφα και στον Ασπροπόταμο, διορίστηκε αρχηγός της εκστρατείας στην Πε-λοπόννησο.

Έτσι την άνοιξη του 1822, αφού συγκέντρωσε στην Υπάτη 18.000 στρατιώτες (πεζούς και ιππείς), πυ-ροβόλα και εκατοντάδες μεταφορι-κά ζώα, κατευθύνθηκε νότια. Ο Δρά-μαλης πυρπόλησε τη Θήβα και με-σω των Μεγάρων πέρασε με τον πολυάριθμο στρατό του στην Κό-ρινθο. Από εκεί έφτασε μέχρι το Άρ-γος χωρίς να συναντήσει αντίστα-ση.

Τότε ο Κολοκοτρώνης μαζί με άλλους αγωνιστές έθεσε υπό τον έ-

43 / 107

λεγχο του τις διαβάσεις και τα πε-ράσματα, απομονώνοντας τη στρα-τιά του Δράμαλη στην πεδιάδα της Αργολίδας. Ταυτόχρονα, μέσα στο φρούριο του Άργους κλείστηκαν έ-νοπλοι με αρχηγούς τον Δημήτριο Υψηλάντη και τον Πάνο, γιο του Θε-όδωρου Κολοκοτρώνη. Οι επανα-στάτες, εφαρμόζοντας την τακτική της «καμένης γης, έκαψαν τα γεννή-ματα και τα αποθηκευμένα σιτηρά.

Εξαντλημένοι από την πολιορκία του κάστρου, από την έλλειψη τρο-φής και τις ασθένειες, οι Οθωμανοί αποφάσισαν να επιστρέψουν στην Κόρινθο. Όμως οι τέσσερις οδοί διαφυγής είχαν καταληφθεί έγκαιρα από τις ελληνικές δυνάμεις, με ε-ντολή του Κολοκοτρώνη. Ο ίδιος έ-πιασε το στενό των Δερβενακίων

44 / 107

με 2.500 πολεμιστές, κρύβοντας με-σα σε θάμνους 800 από αυτούς. Αλ-λά και άλλοι οπλαρχηγοί, όπως ο Νικηταράς (Νικήτας Σταματελόπου-λος), ο Παπαφλέσσας και ο αδελ-φός του Νικήτας Φλέσσας, κατέ-φθασαν για να βοηθήσουν.

Στις 26 Ιουλίου του 1822 έγινε φονική μάχη στα Δερβενάκια, κατά την οποία οι Τούρκοι στρατιώτες παγιδεύτηκαν. Όσοι κατάφεραν να σωθούν, κατέφυγαν στην Κόρινθο. Στα χέρια των Ελλήνων έπεσαν πολλά λάφυρα, ενώ ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ανακηρύχθηκε αρχι-στράτηγος.

Έχοντας χάσει το 1/5 του στρα-τεύματος του, πολεμικό υλικό και πολλά ζώα, ο Δράμαλης πέθανε α-πό τη λύπη του στην Κόρινθο. Η Ε-πανάσταση για άλλη μια φορά είχε σωθεί.

45 / 107

Γλωσσάρι Ασκέρι: Τμήματα στρατού (άτα-κτου). Τακτική της «καμένης γης»: Η σκόπιμη καταστροφή των καλλιερ-γειών και ο αφανισμός των ζώων προκειμένου να εμποδιστεί ο ανε-φοδιασμός του αντιπάλου. Γεννήματα: Σιτηρά.

46 / 107-108


1. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης εμψυχώνει τους άνδρες του για ν' αντιμετωπίσουν τον Δράμαλη (απόδοση στα νέα ελληνικά) «Έλληνες, τους είπε, σήμερα γεν-νηθήκαμε και σήμερα θα πεθάνου-με για τη σωτηρία της πατρίδας μας και για τη δική μας. Ακούστε τι πρέπει να κάνετε. Αμέσως να πάτε

στα σπίτια σας να πάρετε το φαγη-

τό σας·διέταξα να σας δοθεί όπως και τα φυσέκια, αλλά να είστε έτοι-μοι όλοι οι δυνατοί, τους δε αδύνα-τους και τα περιττά πράγματα, τα ζώα και τις κάπες σας να τα στείλε-τε στο απέναντι βουνό του Αγίου Γεωργίου, όπου διέταξα να πάνε και τα δικά μου πράγματα. Εκεί θα είμαι και εκεί θα με βρείτε σε περί-πτωση αποτυχίας, γεγονός που α-πεύχομαι. Αν ο εχθρός μας νικήσει εκεί θα μαζευτούμε, αυτό σας το λέ-ω έτσι, για να γνωρίζετε τον τόπο, αλλά σας λέω και αυτό, ότι απόψε ήλθε στο όνειρο μου η τύχη της πατρίδας μας και μου είπε ότι θα πετύχουμε μεγαλύτερη νίκη από κάθε άλλη στο παρελθόν ή και στο μέλλον. Είμαι τόσο βέβαιος γι' αυτό που λέω, που σας συμβουλεύω να μην πάρετε ούτε τα άρματά σας, για να πάρουμε εκείνα των Τούρ-

47 / 108

κων. Σήμερα ο καθένας από εμάς θα καταδιώξει πολλούς, θα πάρετε λάφυρα πολλά και τους θησαυ-ρούς του Αλή Πασά θα τους μοιρά-σετε με το φέσι, τα φλουριά των Τούρκων είναι χρήματα χριστιανι-κά. Τα είχε ο τύραννος της Ηπεί-ρου που τα πήρε από τους αδελ-φούς μας ο Άγιος Θωμάς μας τα έ-στειλε και είναι κέρδος δικό μας. Αύριο τέτοια ώρα θα σας δω όλους με τα άρματα των Τούρκων, με τα άλογά τους, λαμπροφορεμένους με τα ρούχα τους. Ο Θεός είναι μαζί μας και να μη σας νοιάζει τίποτε. Πηγαίνετε να ετοιμαστείτε όπως σας είπα και να έλθετε εδώ όλοι να ξεκινήσουμε μαζί».

Φώτιου Χρυσανθόπουλου ή Φω-τάκου, Απομνημονεύματα περί της

Ελληνικής Επαναστάσεως, τόμ. 1,

Αθήνα 1974, σσ. 356-357.

48 / 108

2. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ε-ξιστορεί στον Γεώργιο Βαρνακιώ-τη τα γεγονότα σχετικά με τον α-ποκλεισμό και την καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη, 6 Αυ-γούστου 1822 (απόδοση στα νέα ελληνικά) «Τη στιγμή αυτή τους έχουμε στενά περιορισμένους και βρίσκονται σε άθλια κατάσταση, στενοχωρημένοι και απελπισμένοι. Επειδή, αφού μπήκαν στα Δερβενάκια ανενόχλη-τοι, κατέλαβαν μόνον τον κάμπο της Κορίνθου, κάμπο μικρό και ά-καρπο και κυρίως φέτος ολότελα γυμνό. Αμέσως εμείς εξαφανίσαμε απ' όλα τα περίχωρα τις προμήθει-ες και μέρος από τις σοδειές τις κά-ψαμε. Συνάμα καταλάβαμε όλες τις δυνατές θέσεις. Στους Τούρκους παραχωρήσαμε και τον κάμπο του

Άργους, γυμνό και αυτό και τους

49 / 108

πολεμούσαμε ώσπου ενδυναμω-θήκαμε».

Απόστολος Βακαλόπουλος, Επίλε-κτες βασικές ιστορικές πηγές της


Θεσσαλονίκη 1990, σσ. 453-454.


Οι σημαίες του Αγώνα Στη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 δεν χρησιμοποιήθηκε έ-να είδος σημαίας. Αντίθετα, κάθε καπετάνιος και κάθε περιοχή συ-νήθιζαν να έχουν τη δική τους ση-μαία. Σ' αυτές δέσποζε κατά κανό-να το σημείο του Σταυρού καθώς και το σύνθημα «Ελευθερία ή Θα-νατος». Η σημερινή ελληνική ση-μαία καθιερώθηκε το 1822 από το Σύνταγμα της Επιδαύρου, έχοντας

50 / 108

βεβαίως υποστεί με το πέρασμα του χρόνου ορισμένες τροποποιή-σεις, λόγω των συνταγματικών αλ-λαγών στο πολίτευμα της χώρας.

Η πρώτη ελληνική επαναστατική σημαία (αριστερά), πολεμική σημαί-α των Σπετσών (μέση), πολεμική σημαία των Ψαρών (δεξιά)

Αλέξανδρος Ησαΐας, Η εκστρατεία του Δράμαλη στην πεδιάδα του Άρ-γους, Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μου-σείο

51 / 108-109

Ερωτήματα • Ποιος ήταν ο σκοπός της στρα-τιάς του Δράμαλη; • Με βάση τα κείμενα των πηγών, ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Κολοκοτρώνης για να εμψυχώσει τους άνδρες του στα Δερβενάκια;

Ο Θεόδωρος Κο-

λοκοτρώνης Ο Νικηταράς

52 / 109

Κεφάλαιο 10 Ο Μάρκος Μπότσαρης Στη διάρκεια του 1823 οι συγκρού-σεις των Ελλήνων επαναστατών με τον οθωμανικό στρατό γενικεύ-τηκαν. Στη Στερεά Ελλάδα οι Έλ-ληνες πολιορκήθηκαν από τους Τούρκους στο Μεσολόγγι. Εκεί ξε-

χώρισε για τη δράση του ο Μάρ-κος Μπότσαρης, ο οποίος σκοτώ-θηκε κατά τη διάρκεια νυκτερινής αιφνιδιαστικής επίθεσης που επι-

χείρησε τον Αύγουστο του 1823.

Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη, πίνακας του Αθ. Ιατρίδη, Αθήνα, Εθ-νικό Ιστορι-κό Μουσείο

53 / 110

Μετά την καταστροφή στη μάχη

του Πέτα, στις 4 Ιουλίου του 1822, μέρος των αποδεκατισμένων ελληνι-κών δυνάμεων κατάφερε να φτάσει στο Μεσολόγγι και βάλθηκε να το ο-χυρώνει, ώστε να καθυστερήσουν οι Τούρκοι πολιορκώντας το.

Η ελληνική επαναστατική Κυβέρ-νηση, για ν' αντιμετωπίσει την κρί-σιμη κατάσταση, διόρισε στρατηγό τον Μάρκο Μπότσαρη, ο οποίος καταγόταν από ονομαστή οικογέ-νεια του Σουλίου. Ο Μπότσαρης,

τέλη Φθινοπώρου 1822

Πρώτη πολι-ορκία του Με-σολογγίου α-πό τους Τούρ-κους

Μάχη στο Κεφα-λόβρυσο- θάνα-τος του Μάρκου

Μπότσαρη

8-9 Αυγούστου 1823

54 / 110-111

στα τέλη του φθινοπώρου του 1822 ήρθε σ' επαφή με τον Τούρκο πασά Ομέρ Βρυώνη, που πολιορκούσε το Μεσολόγγι και άρχισε διαπραγμα-τεύσεις μαζί του για την παράδοση της πόλης. Κέρδισε έτσι χρόνο, α-ναγκάζοντας τα οθωμανικά στρα-τεύματα όταν ήρθε ο χειμώνας να α-πόχωρήσουν προσωρινά.

Το καλοκαίρι του 1823 ο Σουλτά-νος έστειλε στη Στερεά Ελλάδα τον Μουσταφά Πασά με πολυάριθμο στρατό και στόχο την άλωση του Μεσολογγίου. Οι τουρκικές δυνά-μεις στρατοπέδευσαν στη θέση Κε-φαλόβρυσο, κοντά στο Καρπενήσι. Την ίδια στιγμή οι Έλληνες οπλαρ-χηγοί ήταν διχασμένοι μεταξύ τους για την αρχιστρατηγία.

Μπροστά στον κίνδυνο που τους απειλούσε, ο Μπότσαρης κάλεσε τους οπλαρχηγούς να συμφιλιω-

55 / 111

θούν και ενωμένοι ν' απωθήσουν τους Τούρκους. Δίνοντας ο ίδιος το παράδειγμα, έσκισε το δίπλωμα της στρατηγίας του και τη νύχτα στις 8 Αυγούστου του 1823 έκανε αιφνιδι-αστική επίθεση (γιουρούσι) στο ο-θωμανικό στρατόπεδο με λιγο-στούς Σουλιώτες και γυμνές σπά-θες.

Κατά τη διάρκεια όμως της επίθε-σης ο Μπότσαρης έπεσε νεκρός α-πό ένα εχθρικό βόλι και μεταφέρθη-κε από παλικάρια του στο Μεσο-λόγγι, όπου και τάφηκε με τιμές. Στη μάχη αυτή οι Σουλιώτες εξό-ντωσαν εκατοντάδες Οθωμανούς στρατιώτες και κέρδισαν πολλά λά-φυρα, επιβεβαιώνοντας τη φήμη τους ως γενναίων και αδάμαστων πολεμιστών. Η μάχη στο Κεφαλό-βρυσο θεωρείται ως το σημαντικό-τερο πολεμικό γεγονός στη διάρκει-

56 / 111

α του 1823 στην περιοχή της Στερε-άς Ελλάδας. Ωστόσο, ένας από τους γενναιότερους και τιμιότερους αγωνιστές της Επανάστασης, ο Μάρκος Μπότσαρης, είχε θυσιαστεί στον αγώνα για την ελευθερία.

Γλωσσάρι Αποδεκατισμός: Μεγάλη καταστρο-φή. Απωθώ: Απομακρύνω, αποκρούω. Βόλι: Σφαίρα όπλου. Οι πηγές αφηγούνται... 1.Εις Μάρκο Μπότσαρη

....................................................... «Στην πλάκα του Μάρκου καθίζει η Δόξα λαμπράδες γιομάτη· Κλεισμένο για πάντα το μάτι, Οπούχε πολέμου φωτιά· Ελάτε ν' ακούστε παιδιά!» ........................................................

Διονυσίου Σολωμού, Άπαντα, τόμ.

57 / 111-112

1, Ποιήματα, Επιμέλεια-σημειώ-

σεις Λίνου Πολίτη, Αθήνα 1993 έκτη ανατύπωση, σ. 137. 2. Του Μάρκου Μπότσαρη

(Δημοτικό Τραγούδι)

«Θρήνος μεγάλος γένεται μέσα στο Μεσολόγγι τον Μάρκο παν στην εκκλησιά, το Μάρκο παν στον τάφο 'ξηντα παπάδες παν μπροστά και δέκα δεσποτάδες κι από μεργιά Σουλιώτισσες τόνε μοιργιολογάνε». ............................................................ Ματιά στο παρελθόν

Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσα-ρη Ο ηρωισμός και η ανιδιοτέλεια του

Μάρκου Μπότσαρη συγκίνησαν

58 / 112

πολλούς Φιλέλληνες. Ο αμερικα-νός ποιητής Fitz- Greene Halleck για να τον τιμήσει έγραψε στα αγ-γλικά το ποίημα με τίτλο «Marco Bozzaris», ενώ ανάλογο ποίημα του αφιέρωσε και ο Ελβετός ποι-ητής Just Olivier. Επίσης, ο Επτα-νήσιος μουσικοσυνθέτης Παύλος Καρρέρ έγραψε το 1858 την όπερα «Μάρκος Μπότσαρης».

Ο τάφος του Μάρκου Μπό-τσαρη στον «Κήπο των Η-ρώων» στο Με-σολόγγι

Ο Μάρκος Μπότσαρης

59 / 112-113

Ο θάνατος του Μάρκου Μπό-τσαρη, λιθο-γραφία του Πέ-τερ φον Ες

Ο θάνατος του Μάρ-κου Μπότσαρη, πί-νακας του λαϊκού ζωγράφου Θεόφι-λου

Ο Μπότσα-ρης επιτίθεται στο στρατό-πεδο των Τούρκων, λεπτομέρεια, Αίθουσα των Τροπαίων, Βουλή των

Ελλήνων

60 / 113

Ερώτημα • Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η αξία της θυσίας του Μάρκου Μπό-τσαρη;

61 / 113

Κεφάλαιο 11 Ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο - ο Παπαφλέσσας

Τον χειμώνα του 1824-1825 ο Ιμπ-ραήμ Πασάς αποβιβάστηκε στην

Πελοπόννησο. Η Επανάσταση περνούσε δύσκολες στιγμές. Τότε

ο Παπαφλέσσας με τους άνδρες του οχυρώθηκαν στο Μανιάκι. Στην άνιση μάχη που ακολούθη-σε, ο Παπαφλέσσας έχασε τη ζωή του.

Ο Ιμπραήμ α-σπάζεται τον νε-κρό Παπαφλέσ-σα, ελαιογραφία του Α. Γεωργιά-δη, Αθήνα, Εθνι-κό Ιστορικό Μου-σείο

62 / 114

Αφού κατέστειλαν την επανά-

σταση στην Κρήτη και κατέστρεψαν την Κάσο και τα Ψαρά, οι αιγυπτια-κές δυνάμεις κινήθηκαν προς την Πελοπόννησο. Τον χειμώνα του 1824-1825 ο γιος του Μεχμέτ Αλή,

Ιμπραήμ Πασάς, αποβιβάστηκε στη Μεθώνη με πολύ στρατό και ε-φόδια.

Την ίδια στιγμή οι Έλληνες επα-ναστάτες είχαν διχαστεί από τις εμ-φύλιες διαμάχες για την εξουσία, με αποκορύφωμα τη φυλάκιση του

1824-1825, χειμώνας

Ο Ιμπραήμ Πασάς αποβι-βάζεται στη Μεθώνη

Μάχη στο Μα-νιάκι- θάνατος

Παπαφλέσσα

τέλη Μαΐου 1825

63 / 114-115

Κολοκοτρώνη και άλλων γνωστών οπλαρχηγών. Καθώς ήταν απροε-τοίμαστοι, δεν μπόρεσαν να συγκ-ρατήσουν τα τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα.

Με ορμητήριο τη Μεθώνη, ο Ιμπ-ραήμ και οι Γάλλοι σύμβουλοι και επιτελείς του επιχείρησαν να κατά-λάβουν τον όρμο του Ναυαρίνου, για την ασφάλεια των πλοίων τους. Στη συνέχεια, τα τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα περικύκλωσαν τα κά-στρα χρησιμοποιώντας κανόνια και ανάγκασαν τους πολιορκημένους να τα παραδώσουν.

Μπροστά στον κίνδυνο να σβή-σει η Επανάσταση, ο υπουργός

των Εσωτερικών Παπαφλέσσας ζή-τησε από την κυβέρνηση την από-φυλάκιση των οπλαρχηγών. Ο ί-διος πήγε στη Μεσσηνία και οχυ-ρώθηκε με τους άνδρες του στο ο-

64 / 115

ρεινό χωριό Μανιάκι, αποφασισμέ-νος να μην αφήσει τον Ιμπραήμ να περάσει στο εσωτερικό της Πελο-ποννήσου. Δίνοντας άνιση μάχη, στα τέλη Μαΐου του 1825, ο Παπα-φλέσσας και οι συμπολεμιστές του πολέμησαν γενναία και έχασαν τη ζωή τους.

Μετά τη μάχη στο Μανιάκι, η κυ-βέρνηση αποφάσισε γενική αμνη-στία. Οι φυλακισμένοι οπλαρχηγοί ελευθερώθηκαν και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης διορίστηκε αρχι-στράτηγος. Ο Ιμπραήμ, ανεμπόδι-στος, έφτασε στην Τριπολιτσά και δύο ημέρες μετά προχώρησε ενα-ντίον του Ναυπλίου, της πρωτεύου-σας των επαναστατών. Συγκρού-στηκε όμως στους Μύλους της Αρ-γολίδας με ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις, που είχαν επικεφαλής

65 / 115

τον Υψηλάντη και τον Μακρυγιάν-νη, και επέστρεψε στην Τριπολιτσά.

Ο Κολοκοτρώνης για ν' αντιμε-τωπίσει τον στρατό του Ιμπραήμ, που ήταν οργανωμένος σύμφωνα με ευρωπαϊκά πρότυπα, επέλεξε την τακτική του κλεφτοπόλεμου. Έλ-ληνες ένοπλοι έκαναν αιφνιδιαστι-κές επιθέσεις κατά τις νυχτερινές κυρίως ώρες και προκαλούσαν στον εχθρό μεγάλες φθορές. Όμως είχε γίνει φανερό πως ο τρόπος αυ-τός του πολέμου δεν ήταν πλέον α-ποτελεσματικός. Έτσι, η επαναστα-τική Κυβέρνηση ανέθεσε την οργά-νωση τακτικού στρατού στον Γάλλο συνταγματάρχη Κάρολο Φαβιέρο.

Γλωσσάρι Αμνηστία: Η παραγραφή ποινικού ή πολιτικού αδικήματος με ειδικό νόμο.

66 / 115

Ναύπλιο: Παραθαλάσσια πόλη της Πελοποννήσου, πρωτεύουσα των επαναστατημένων Ελλήνων. Κλεφτοπόλεμος: Πολεμική τακτική που βασιζόταν σε αιφνιδιαστικές επιθέσεις και χρησιμοποιήθηκε από τους κλέφτες στα χρόνια της Τουρ-κοκρατίας πολεμώντας εναντίον τακτικού στρατού.


1.«Ο Ιμπραήμ μου έστειλε μήνυμα κάποτε ρωτώντας γιατί δεν μένω να πολεμήσουμε. Εγώ του απάντη-σα να πάρει πεντακόσιους ή και χί-λιους άνδρες και να πάρω κι εγώ άλλους τόσους και τότε να πολεμή-σουμε, ή αν θέλει ας έλθει να μονο-μαχήσουμε οι δυο μας. Αυτός δεν μου έστειλε καμία απάντηση. Και αν δεχόταν την πρότασή μου θα το έκανα με όλη μου την καρδιά διότι

67 / 115-116

έλεγα ας χανόμουν, ας πήγαινα, αν τον σκότωνα θα έσωζα το έθνος μου». Κολοκοτρώνη Απομνημονεύματα,

Καταγραφή Γ. Τερτσέτη, επιμέλεια

Τάσος Βουρνάς, Αθήνα 1983, σ. 202. (Απόδοση στα νέα ελληνικά)

2.«Πριν φτάσει ο Κολοκοτρώνης, ο Γρηγόριος Δικαίος Παπαφλέσσας και ο Παναγιώτης Κεφάλας είχαν καταλάβει μία θέση, το Μανιάκι, στην Αρκαδία με 600 περίπου αν-δρες. Σ' αυτούς επιτέθηκε ο Ιμπρα-ήμ και αφού πολέμησαν ανδρεία, όπως άλλοι Λεωνίδες και Σπαρτιά-τες, σκοτώθηκαν όλοι στη θέση αυ-τή, ακλόνητοι, σφάζοντας και σφα-ζόμενοι. Και κοντά σε αυτά και άλ-λο δυστύχημα συνέβη: σκοτώθηκε και ο γιος του Εμμανουήλ Παπά».

Νικολάου Κασομούλη, Ενθυμήμα-

68 / 116

τα Στρατιωτικά, εισαγωγή-σημειώ-

σεις Γιάννης Βλαχογιάννης, τόμ. 2, Αθήνα 1998, σ. 68. (Απόδοση στα νέα ελληνικά)


Εμφύλιες διαμάχες Από το φθινόπωρο του 1823 έως τις αρχές του 1825 η Επανάσταση δοκιμάστηκε σκληρά από τις δια-μάχες και τις έριδες ανάμεσα στους Έλληνες επαναστάτες. Προσωπικά συμφέροντα, τοπικές διενέξεις και μικροψυχίες απείλησαν να κατα-στρέψουν όσα με τόσες θυσίες και κόπους είχαν κερδηθεί στα πεδία των μαχών τα δύο πρώτα χρόνια. Χρειάστηκε να αποβιβαστεί στην Πελοπόννησο ο Ιμπραήμ Πασάς, για να διαπιστώσουν οι Έλληνες πόσο κακό είχαν κάνει μονάχοι

69 / 116

τους στην εθνική υπόθεση. Οι πα-ρακάτω στροφές από τον «Ύμνο εις την Ελευθερία» του Διονύσιου Σολωμού εκφράζουν τα αισθήματά του για τις εμφύλιες διαμάχες των Ελλήνων:

Ύμνος εις την Ελευθερία, στρο-φές 144-145 «η Διχόνοια που βαστάει Ένα σκήπτρο η δολερή. Καθενός χαμογελάει, Πάρ' το, λέγοντας και σύ. Κειό το σκήπτρο που σας δείχνει Έχει αλήθεια ωραία θωριά. Μην το πιάστε, γιατί ρίχνει Εισέ δάκρυα θλιβερά».


1, Ποιήματα, Αθήνα 1993, στ'

70 / 116

έκδοση, σ. 95.

Οι εμφύλιες διαμάχες σκόρπισαν την απόγνωση στους Έλληνες,

ελαιογραφία τον 19ου αιώνα, Αθή- να, Μουσείο Μπενάκη

Ο Ιμπραήμ Πασάς

Ο Γρηγόριος Δικαί-ος (Παπαφλέσσας)

71 / 116-117

Ερωτήματα • Ποια ήταν τα αποτελέσματα της μάχης στο Μανιάκι; • Με βάση τα κείμενα των πηγών, ποιο ήταν το ηθικό των Ελλήνων αγωνιστών που πολέμησαν τον Ιμπραήμ στο Μανιάκι;

Μνημείο στο Μα-νιάκι προς τιμήν των νεκρών Ελ-

λήνων

72 / 117

Κεφάλαιο 12 Η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογ-γίου - ο Διονύσιος Σολωμός

Τον Απρίλιο του 1825 ξεκίνησε η

δεύτερη πολιορκία του Μεσολογ-γίου αρχικά από τον Κιουταχή και στη συνέχεια από τον Ιμπραήμ Πα-σά. Παρά την ηρωική αντίσταση των Μεσολογγιτών, η πόλη κυρι-εύθηκε τον Απρίλιο του 1826. Η έ-ξοδος του Μεσολογγίου στάθηκε μια από τις κορυφαίες στιγμές της ελληνικής Επανάστασης, προκα-λώντας βαθιά συγκίνηση σ' ολό-κληρο τον κόσμο.

73 / 118

Απρίλιος 1825

Ο Κιουτα-χής πολι-ορκεί το Μεσολόγγι

Ο Ιμπραήμ φτάνει στο

Μεσολόγγι

Έξοδος του Μεσο-

λογγίου

Δεκέμβριος 1825

10 Απριλίου 1826

Ευγένιος Ντε-λακρουά, Η Ελλάδα στα ε-ρείπια του Με-σολογγίου, Α-θήνα, Εθνική Πινακοθήκη / Μουσείο Αλε-ξάνδρου Σού-

τζου

74 / 118

Τον Απρίλιο του 1825 ο Κιουτα-

χής, ξεκινώντας με πολυάριθμο στρατό από τη Λάρισα και υποτάσ-σοντας στο πέρασμά του πολλές περιοχές της Στερεάς, έφτασε στο Μεσολόγγι και το πολιόρκησε. Η κατάληψή του είχε μεγάλη στρατη-γική σημασία, καθώς από εκεί περ-νούσε ο ένας από τους δύο δρό-μους που οδηγούσαν στην Πελο-πόννησο.

Το Μεσολόγγι βρισκόταν σε μια θέση με πολλά φυσικά πλεονεκτή-ματα. Το μεγαλύτερο μέρος της πό-λης περιβαλλόταν από ρηχή λιμνο-θάλασσα, ενώ το υπόλοιπο τμήμα της προστατευόταν με τάφρους και τείχος. Το Μεσολόγγι είχε επιλέξει ως έδρα του ο Φαναριώτης Αλέξαν-δρος Μαυροκορδάτος, προσκαλώ-ντας εκεί τον Άγγλο ποιητή λόρδο Μπάιρον και άλλους Φιλέλληνες.

75 / 119

Στην πόλη λειτουργούσε Νοσοκο-μείο, πλήρες μηχανουργείο για την κατασκευή πολεμικού υλικού και τυπογραφείο που εξέδιδε δύο εφη-μερίδες. Εκεί επίσης είχαν καταφύ-γει πολλοί πρόσφυγες από τις γύ-ρω περιοχές καθώς και αρκετοί έ-νοπλοι, κυρίως Σουλιώτες.

Η πολιορκία του Μεσολογγίου κράτησε σχεδόν ένα χρόνο. Τον πρώτο καιρό οι πολιορκημένοι α-πέκρουσαν με επιτυχία τους Τούρ-κους, ενώ ο Μιαούλης τους εφοδία-ζε με τρόφιμα και πολεμοφόδια σπάζοντας τον τουρκικό αποκλει-σμό από τη θάλασσα. Οι πολιορκη-μένοι αγωνιστές μάλιστα, με τη στη-ριξη του Καραϊσκάκη και άλλων ο-πλαρχηγών της Ανατολικής Στερε-άς, επιτέθηκαν συντονισμένα στον στρατό του Κιουταχή, που αναγκά-στηκε να υποχωρήσει.

76 / 119

Τον Δεκέμβριο του 1825 ο Ιμπρα-ήμ έφτασε στο Μεσολόγγι για να ε-νισχύσει τα οθωμανικά στρατεύμα-τα και ανέλαβε την αρχηγία της πο-λιορκίας. Η πολιορκία οργανώθηκε καλύτερα και ο αποκλεισμός της πόλης έγινε πιο στενός.

Χωρίς οργάνωση και οικονομι-κούς πόρους, οι ελληνικές δυνάμεις αδυνατούσαν να κινηθούν από ξη-ράς εναντίον των πολιορκητών, ε-νώ τα ελληνικά καράβια που επιχεί-ρησαν να πλησιάσουν, απέτυχαν παρά τις προσπάθειές τους. Οι πο-λιορκημένοι, εξαντλημένοι από τις μάχες, τις ασθένειες και την έλλειψη τροφής και πολεμοφοδίων, αποφά-σισαν να εγκαταλείψουν την πόλη με μυστική βραδινή έξοδο.

Η έξοδος έγινε τη νύχτα της 10ης

Απριλίου του 1826, ξημερώνοντας Κυριακή των Βαΐων. Χωρισμένοι σε

77 / 119

τρεις ομάδες, οι ένοπλοι θα προ-στάτευαν ανάμεσά τους τα γυναικό-παιδα, ενώ όσοι δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν, θ' αντιστέκονταν μεσα στην πόλη ανατινάζοντας πυ-ριτιδαποθήκες. Καθώς όμως οι πο-λιορκητές επαγρυπνούσαν, μόνο ένα μέρος της φρουράς κατόρθωσε να διαφύγει, ενώ οι περισσότεροι άμαχοι επάνω στη σύγχυση οπι-σθοχώρησαν στο Μεσολόγγι, χάνο-ντας τη ζωή τους. Η πόλη κυριεύθη-κε και καταστράφηκε ολοσχερώς. Τα γυναικόπαιδα που αιχμαλωτί-στηκαν, πουλήθηκαν ως σκλάβοι.

Η αντίσταση και η πτώση του Μεσολογγίου διαδόθηκαν στην Ευ-ρώπη μέσα από έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Ένας από αυ-

τούς, ο εθνικός μας ποιητής Διονύ-σιος Σολωμός από τη Ζάκυνθο, έ-

78 / 119

γραψε το έργο «Ελεύθεροι Πολιορ-κημένοι».

Γλωσσάρι Τάφρος: Βαθύ αυλάκι που έχει ανοιχτεί μέσα στο έδαφος.


1.Οι συνθήκες διαβίωσης στο πο-

λιορκημένο Μεσολόγγι «Ερευνώντας με τη σειρά όλα τα σπίτια, βρήκαμε αρκετές ποσότη-τες αλεύρι. Αυτό μοιράστηκε μ' ένα φλιτζάνι ως μέτρο. Εμοίρασαν κι α-πό ένα φλιτζάνι κουκιά. Άρχισαν λοιπόν να σμίγουν αυτό το λίγο κουκί και αλεύρι στον τέντζερη και να βάνουν μέσα και καβούρια... Έ-νας γιατρός εμαγείρευσε το σκύλο του με λάδι, από το οποίον είχαμε αρκετό και επαινούσε το φαγί του ότι ήταν το πιο νόστιμο. Οι στρατι-

79 / 119-120

ώτες τότε πια άρπαζαν οποιονδή-ποτε σκύλο ή γάτα έβρισκαν στο δρόμο. Όμως, από τις 15 του Μάη αρχίσαμε τις πικραλήθρες, χορτάρι της θάλασσας. Το βράζαμε πέντε φορές ως ότου έβγαινε η πικράδα και το τρώγαμε με ξίδι και λάδι σαν πατάτα αλλά και με ζουμί από κα-βούρια. Επιδοθήκαμε και στους ποντικούς και ήταν τυχερός αυτός που μπορούσε να πιάσει έναν. Βα-τράχια, δυστυχώς δεν βρίσκαμε. Από την έλλειψη τροφής αύξαιναν οι αρρώστιες: πονόστομος και αρ-θρίτιδα».



σεις Γιάννης Βλαχογιάννης, τόμ. 2, Αθήνα 1998,σσ. 241-243. (Ελεύθερη απόδοση στα νέα ελλη-νικά)

80 / 120

2. Διονύσιος Σολωμός, Οι Ελεύθε-

ροι Πολιορκημένοι, Σχεδίασμα Β' «Άκρα του τάφου σιωπή στον κά-μπο βασιλεύει· Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει. Τα μάτια η πείνα εμαύρισε Στα μά-

τια η μάνα μνέει*

Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παρά-μερα και κλαίει: "Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ' έχω γω στο χέρι; Οπού συ μούγινες βαρύ κι ο Αγα-

ρηνός* το ξέρει"».


1, Ποιήματα, Αθήνα 1993, στ' έκ-

δοση, σ. 215.

* μνέει = ορκίζεται

* Αγαρηνός = Τούρκος

81 / 120


Ο λόρδος Μπάιρον Ο Άγγλος ποιητής λόρδος Μπάι-ρον (1788-1824) απότελεί αναμφί-βολα την πιο σημαντική μορφή των Φιλελλήνων, που, εμπνεόμε-νοι από τον αγώνα της, έφτασαν στην επαναστατημένη Ελλάδα για να τη βοηθήσουν. Καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια. Επισκέ-φθηκε την Ελλάδα το 1823. Αμέ-σως πήγε στο Μεσολόγγι, όπου α-σχολήθηκε με την οργάνωση στρατιωτικών σωμάτων δαπανώ-ντας μάλιστα για τον σκοπό αυτό μεγάλο μέρος της περιουσίας του. Όμως οι σκληρές συνθήκες διαβί-ωσης επιβάρυναν την ήδη κλονι-σμένη υγεία του. Πέθανε στο Με-σολόγγι από υψηλό πυρετό στις 19 Απριλίου του 1824. Ο Διονύσι-

82 / 120

ος Σολωμός του αφιέρωσε το πα-ρακάτω ποίημα:

Εις το θάνατο του Λορδ Μπάιρον «Λευτεριά, για λίγο πάψε Να χτυπάς με το σπαθί. Τώρα σίμωσε και κλάψε Εις του Μπάιρον το κορμί». ...........................................................


1, Ποιήματα, Αθήνα 1993, στ' έκ-

δοση, σ. 101.

Ο θάνατος τον λόρδον Μπάιρον,

πίνακας του Joseph-Denis, Odevaere, Μπρυζ, Μουσείο

Groenige

83 / 120

Π. Ζωγρά-φος, Η πολι-ορκία του Μεσολογγίου, Αθήνα, Γεν-νάδειος Βι-βλιοθήκη

Θ. Βρυζάκης, Η Έξοδος του Με-σολογγίου, Πι-νακοθήκη Δή-μου Μεσολογγί-ου

Η μετάληψη των αγωνιστών, αντί-γραφο της Πινα-κοθήκης του Δή-μου Μεσολογγίου

84 / 121

Ο Διονύσιος Σολωμός (1798-1857)

Ερωτήματα • Ποιο ήταν το σχέδιο των πολιορ-κημένων Μεσολογγιτών κατά την έξοδο τους από την πόλη και τι έγινε τελικά; • Με βάση την Πηγή 1, ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης των πολι-

ορκημένων στο Μεσολόγγι;

85 / 121

Κεφάλαιο 13 Οι αγώνες του Καραϊσκάκη

Η πτώση του Μεσολογγίου άνοιξε το δρόμο για την πολιορκία της Α-κρόπολης από τον Κιουταχή. Αντι-

μέτωπος του βρέθηκε ο Γεώργιος

Καραϊσκάκης, ο οποίος το φθινό-πωρο του 1826 πέτυχε σημαντικές νίκες. Ο θάνατος του όμως, τον Α-πρίλιο του 1827, οδήγησε στην παράδοση της Ακρόπολης στους Οθωμανούς Τούρκους.

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μου-σείο

86 / 122

Μετά την πτώση του Μεσολογγί-

ου, τον Απρίλιο του 1826, ο Κιουτα-χής με τον στρατό του προχώρησε προς την Αττική, για να καταστείλει εντελώς την επανάσταση στη Ρού-μελη. Κυρίευσε την πόλη των Αθη-νών και πολιόρκησε στενά την Α-κρόπολη, που την υπερασπιζόταν

87 / 122-123

Μάιος 1826: Ο Κιουταχής φτάνει στην Ανατολική Στερεά

Νοέμβριος 1826: Μάχη της Αρά-χοβας

22-23 Απριλίου 1827: Θάνατος Καραϊσκάκη

Μάιος 1827: Παράδοση της Ακρόπολης

η φρουρά της με αρχηγό τον στρα-τηγό Γιάννη Γκούρα.

Τότε διορίστηκε από την επανα-στατική Κυβέρνηση αρχιστράτηγος στη Στερεά Ελλάδα ο οπλαρχηγός Γεώργιος Καραϊσκάκης και στάλθη-κε ν' αντιμετωπίσει τον Κιουταχή. Ο Καραϊσκάκης, πρώην κλέφτης και έπειτα αρματολός στην περιοχή αυ-τή, είχε μεγάλη πολεμική πείρα. Για αντιπερισπασμό κατευθύνθηκε τον Οκτώβριο του 1826 στην περιοχή της Στερεάς, προκειμένου να ξεση-κώσει τα μέρη που είχαν υποταχθεί και να παρεμποδίσει τον ανεφοδια-σμό των Τούρκων από τη Θεσσαλί-α, αναγκάζοντάς τους να αποσύ-ρουν στρατεύματα από την πολιορ-κία της Ακρόπολης. Ο Καραϊσκάκης νίκησε τις οθω-μανικές δυνάμεις στο Δίστομο κα-θώς και σε επταήμερη μάχη που έ-

88 / 123

δωσε εναντίον τους στην ορεινή Α-ράχοβα, το Νοέμβριο του 1826. Έως τις αρχές του 1827 είχε κατορθώσει να εκδιώξει τα οθωμανικά στρατεύ-ματα από το μεγαλύτερο μέρος της Στερεάς Ελλάδας. Έσπευσε τότε στην Αττική για να βοηθήσει τους πολιορκημένους αγωνιστές και στρατοπέδευσε στο Κερατσίνι. Οι Άγγλοι αξιωματικοί Τσωρτς και Κό-χραν, στους οποίους η κυβέρνηση είχε αναθέσει την αρχηγία των ελ-ληνικών ενόπλων δυνάμεων της στεριάς και της θάλασσας, αποφά-σισαν να επιτεθούν αμέσως εναντί-ον των Τούρκων, για να σωθεί η Α-κρόπολη.

Ωστόσο, την παραμονή της επί-θεσης μια μικρή συμπλοκή στα α-κριανά φυλάκια δυνάμωσε απρό-σμενα και εξελίχθηκε σε μάχη. Ο Καραϊσκάκης, που ήταν άρρωστος

89 / 123

στη σκηνή του με πυρετό, όρμησε με το άλογο του στον τόπο της σύ-γκρουσης αλλά τραυματίστηκε θα-νάσιμα και ξεψύχησε την επόμενη μέρα. Ήταν 23 Απριλίου του 1827. Λίγο πριν πεθάνει, συνέστησε στους συγκεντρωμένους οπλαρχη-γούς να έχουν ομόνοια και να συνε-χίσουν τον αγώνα για την ελευθερία της Ελλάδας.

Ο απρόσμενος θάνατος του Κα-ραϊσκάκη, που ήταν εξαιρετικά αγα-πητός στους στρατιώτες του, έριξε το ηθικό των πολεμιστών. Η σύγκ-ρουση κατέληξε σε μεγάλη κατά-στροφή του ελληνικού στρατεύμα-τος. Σημαντικοί Έλληνες οπλαρχη-γοί, όπως ο Γεώργιος Δράκος και ο Λάμπρος Βέικος αλλά και πάνω α-πό χίλιοι αγωνιστές έχασαν τη ζωή τους ενώ η Ακρόπολη παραδόθηκε

90 / 123

το Μάιο του 1827 στους Τούρκους πολιορκητές της.

Γλωσσάρι Ρούμελη: Έτσι ονομαζόταν η Στε-ρεά Ελλάδα, από την τουρκική λέξη Rumili (=χώρα των Ρωμιών) Αντιπερισπασμός: Πολεμική ενέρ-γεια που πραγματοποιείται για να αποσπαστεί η προσοχή του αντι-πάλου σε άλλο σημείο απ' αυτό που επιδιώκουμε να πλήξουμε. Δίστομο, Αράχοβα: Χωριά της Βοι-ωτίας. Τσωρτς και Κόχραν: Πρόκειται γα τον σερ Ρίτσαρντ Τσωρτς και τον λόρδο Τόμας Κόχραν.

91 / 123


1.«Επιστολή του Γεωργίου Σισί-νη προς τον εξοχώτατον Α' Στο-λαρχον, προς τον εξοχώτατον Αρ-χιστράτηγον, και προς τους γεν-ναιοτάτους Οπλαρχηγούς και στρατιώτας, τους συγκροτούντας το Στρατόπεδον της Αττικής Η αγαπημένη μας πατρίδα θρηνεί απαρηγόρητα εξαιτίας της απώλει-ας του γνησιότατου παιδιού της, ο-δύρεται επειδή στερήθηκε τον θερ-μό υπερασπιστή των ιερών δικαί-ων της. Θρηνεί αυτόν, που θρυμ-μάτισε τα νέα δεσμά της Στερεάς Ελλάδας, τον ένδοξο νικητή της Α-ράχωβας, τον εξολοθρευτή των τυ-ράννων, θρηνεί τον σαν τον θεό Ά-ρη τολμηρό, γενικό αρχηγό Καραϊ-

σκάκη, ο οποίος έπεσε δοξασμέ-

92 / 124

σμένος υπέρ των ένδοξων Αθηναί-ων και αφήνοντας την τελευταία του πνοή, τίποτε άλλο δεν παρήγ-γειλε από τη διάσωση της Αθήνας. Ελλάδα! Πένθησε τον πολύτιμο σου Καραϊσκάκη. Ελληνίδες! Μαυ-ροφορέστε για τον υπερασπιστή της τιμής σας! Φιλέλληνες! Έλλη-νες στρατιώτες! Γογγύξτε για τον ανδρείο συστρατιώτη σας και κα-ταβρέχοντας την ιερή γη των ένδο-ξων Αθηναίων με τα από καρδιάς δάκρυά σας, λάβετε εκδίκηση για το αίμα του! Τιμωρήστε τους ασε-βεστάτους φονείς του και σώστε την Αθήνα! Ευτυχισμένε Καραϊσκά-κη! Αφού ορκίστηκες να ζήσεις ή να πεθάνεις ελεύθερος, τήρησες τον όρκο σου ως χρηστός πολίτης, ως ευσεβής χριστιανός, ως τίμιος άνθρωπος».

Διονυσίου Σουρμελή, Ιστορία των

93 / 124

Αθηνών κατά τον υπέρ ελευθερίας αγώνα αρχομένη από της επανα-στάσεως μέχρι της αποκαταστάσε-

ως των πραγμάτων, Αθήνα 1853, β' έκδοση, σ. 214. (Απόδοση στα νέ-α ελληνικά)

2. Ο θάνατος του Καραϊσκάκη

(απόδοση στα νέα ελληνικά) «Άναψε πολύ ο πόλεμος. Ήρθε και ο Καραϊσκάκης και του λέω: "Τρα-βήξου πίσω να σταματήσει ο πόλε-μος διότι το βράδυ θα κινηθούμε. Μου λέει, μείνε εδώ με τους άνδρες κι εγώ φεύγω". Τότε, σε λίγο μαθαί-νω Ότι ο Καραϊσκάκης χτυπήθηκε. Πηγαίνω εκεί. Μαζευτήκαμε όλοι εκεί. Μας είπε με χωρατά: "Εγώ πε-θαίνω όμως εσείς να είστε μονια-σμένοι και να στηρίζετε την πατρί-δα". Τον μετέφεραν στο καράβι. Τη νύχτα ξεψύχησε και τον πήγαν

94 / 124

στην Κούλουρη και τον έθαψαν».

Μακρυγιάννη, Απομνημονεύματα,

σσ. 270-271. 3. Δημοτικό τραγούδι που αναφέ-ρεται στον θάνατο του Καραϊσκά-κη «Σαν τα σαΐνια ρίχτηκαν στα τούρ-κικα ταμπούρια. Δέκα ταμπούρια έπηραν, στα δώ-δεκα πηγαίνουν. Κακό μαντάτο ακούσθηκε μεσ' από τα ταμπούρια. Τον Αρχηγό μας λάβωσαν, πικρά φαρμακωμένα Κι απ' τ' άλογό του έπεσε και πάλ' οπίσ' ανέβη. Ψηλή φωνίτσα εφώναξε ν' ακούση το ασκέρι.

- Έλληνες μην κιοτεύετε*, Έλληνες

μη σκορπάτε,

95 / 124

- Εγώ δεν έχω τίποτε, μόν' είμαι λαβωμένος. Για πάρτε με και σύρτε με στο έρη-μο τσαντήρι, Να πλύνω τη λαβωματιά, και πάλ' οπίσω νάρθω. Τον κλαίει η μαύρη Ρούμελη, τον κλαίει ο κόσμος, Τον κλαίουν όλ' οι Έλληνες και οι καπιταναίοι».

Δημήτρη Σταμέλου, Ο θάνατος του

Καραϊσκάκη, Αθήνα 1985, σ. 88.

*μην κιοτεύετε = μην δειλιάζετε


Πολύπαθη Ακρόπολη Μία από τις πιο μελανές σελίδες στην ιστορία της Μεγάλης Επανά-στασης γράφηκε τη διετία 1826-1827, κατά την πολιορκία της Α-κρόπολης. Τόσο οι συνεχείς βομ-

96 / 124

βαρδισμοί των πολιορκητών Τούρκων όσο και οι αμυντικές α-νάγκες των πολιορκημένων Ελλή-νων προξένησαν ανεπανόρθωτες ζημιές στον ιερό βράχο. Τα γεγο-νότα αυτά συνέβησαν δύο αιώνες μετά τον καταστροφικό βομβαρδι-σμό από τον Βενετό Μοροζίνι και την κατάρρευση του Παρθενώνα, στις 26 Σεπτεμβρίου του 1687 και δύο δεκαετίες ύστερα από τη λεη-λασία του μνημείου από τον Βρε-τανό λόρδο Έλγιν.

Η Ακρόπολη, έγχρωμο χαρακτικό από το βιβλίο τον περιηγητή

J.C.Hobhouse, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

97 / 124-125

Π. Ζωγράφος, Η πολιορκία των Αθηνών

Θ. Βρυζάκης, Το στρατόπε-δο του Καραϊ-σκάκη, Αθή-να, Εθνική Πι-νακοθήκη

Ο θάνατος του Καραϊσκάκη, Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

98 / 125

Ο Μακρυγιάννης

Ερωτήματα • Ποιο ήταν το σχέδιο του Καραϊ-σκάκη για να νικήσει τον Κιουτα-χή; • Ποια είναι τα συναισθήματα που κυρίευσαν τους Έλληνες μόλις πληροφορήθηκαν τον θάνατο του Καραϊσκάκη; Στην απάντηση θα

σας βοηθήσουν και οι πηγές.

99 / 125

Κεφάλαιο 14 Ο Φιλελληνισμός

Φιλέλληνες ονομάζονται οι ξένοι που εμπνεύσθηκαν από την Επα-νάσταση του 1821 και υποστήρι-ξαν τον αγώνα των εξεγερμένων Ελλήνων με διάφορους τρόπους.

Δ. Ζωγράφος, Κατάλογος Φιλελλή-νων, λιθογραφία, Αθήνα, Πολεμικό Μουσείο

100 / 126

Η προσφορά των Φιλελλήνων

στην ελληνική Επανάσταση ήταν ποικίλη. Περισσότεροι από 1.200 Ευρωπαίοι (Γερμανοί, Γάλλοι, Ιτα-λοί, Πολωνοί, Ελβετοί, Άγγλοι) συμ-μετείχαν ενεργά στον ένοπλο αγώ-να, παίρνοντας μέρος σε μάχες ένα-ντίον των Τούρκων. Παράλληλα σχηματίστηκαν Φιλελληνικές Επι-τροπές σε μεγάλες πόλεις του εξω-

1821: Οι πρώτοι Φιλέλληνες φτά-νουν στην Ελλάδα

Μάιος 1822: Δημιουργείται Τάγμα Φιλελλήνων

4 Ιουλίου 1822: Μάχη του Πέτα Διάλυση Τάγματος Φιλελλήνων

19 Απριλίου 1824: Πεθαίνει ο Φι-λέλληνας λόρδος Μπάιρον

101 / 126-127

τερικού, με σκοπό την ενίσχυση του αγωνιζόμενου λαού είτε με υλι-κά μέσα, στέλνοντας χρήματα, τρο-φές και πολεμοφόδια είτε παρέχο-ντας ηθική υποστήριξη με δημοσι-εύσεις σε έντυπα και εφημερίδες, καλλιτεχνικά έργα και συναυλίες.

Στους Φιλέλληνες συγκαταλέγο-νταν ρομαντικοί ιδεαλιστές (ιδίως φοιτητές), λάτρεις της αρχαίας Ελ-λάδας, πολιτικοί, άνεργοι πρώην στρατιωτικοί και διωκόμενοι για τη δράση τους επαναστάτες, όπως ο Ιταλός κόμης Σανταρόζα. Αλλά και έμποροι, τραπεζίτες και μέλη εκπαι-δευτικών ή θρησκευτικών ιδρυμά-των ανέπτυξαν φιλελληνική δράση.

Η ενθουσιώδης δραστηριότητα φοιτητών και εμπόρων οδήγησε στη δημιουργία, ήδη από το 1821, των Φιλελληνικών Επιτροπών (Κο-μιτάτων) στην Ελβετία και τη Γερ-

102 / 127

μανία, με κύριο στόχο την περίθαλ-ψη Ελλήνων προσφύγων. Πρωτο-στάτες υπήρξαν πανεπιστημιακοί καθηγητές που αρθρογραφούσαν υπέρ της Επανάστασης, όπως ο Κρουγκ αλλά και τραπεζίτες σαν τον οικονομολόγο Ιωάννη Εϋνάρ-δο, που αργότερα συνέβαλε στην ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας.

Η πρώτη αποστολή Φιλελλήνων έφτασε στην επαναστατημένη Ελ-λάδα τον Ιούνιο του 1821 με έξοδα του Δημήτριου Υψηλάντη και η δεύ-τερη δύο μήνες αργότερα με επικε-φαλής τον Τόμας Γκόρντον, εύπορο αξιωματικό του βρετανικού στρα-τού. Εξαιτίας όμως της έλλειψης συ-ντονισμού μεταξύ των εθελοντών και των Ελλήνων αγωνιστών, το πρώτο Τάγμα των Φιλελλήνων συ-γκροτήθηκε το Μάιο του 1822. Υιο-θετώντας τους γαλλικούς στρατιω-

103 / 127

τικούς κανονισμούς, το τάγμα αυτό συμμετείχε στη μάχη στο χωρίο Πέ-τα της Άρτας, όπου όμως διαλύθηκε έχοντας μεγάλες απώλειες.

Δύο χρόνια αργότερα, παρόμοι-ες επιτροπές ιδρύθηκαν στη Γαλλία και την Αγγλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία. Μέλη των επιτροπών αυ-τών ήταν και σημαντικοί Φιλέλλη-νες: ο Γάλλος συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ και ο Άγγλος νεαρός ποιη-τής λόρδος Μπάιρον, ο οποίος επι-σκέφθηκε το Μεσολόγγι στα τέλη του 1823, όπου μάλιστα αρρώστη-σε και πέθανε.

Στην Αμερική, παρά το διάγγελ-μα του προέδρου της Μονρόε το 1822 υπέρ του αγώνα των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία τους, το φιλελ-ληνικό ενδιαφέρον περιορίστηκε κυρίως στη συγκέντρωση και από-στολή ανθρωπιστικής βοήθειας.

104 / 127

Γλωσσάρι Ιδεαλιστής: Ο διαπνεόμενος από ανώτερες ηθικές αρχές, ο οπαδός κάποιας ιδεολογίας. Ανθρωπιστική βοήθεια: Η βοήθεια σε τρόφιμα και υλικά σε ανθρώ-πους που έχουν ανάγκη Οι πηγές αφηγούνται...

1.«Είμαστε όλοι Έλληνες» Ο Φιλέλληνας Άγγλος ποιητής Πέρσι Σέλλεϋ στον πρόλογο του λυρικού ποιήματος του με τον τίτ-λο «Ελλάς» έγραψε: «Όλοι είμαστε Έλληνες. Οι νόμοι μας, η φιλολογί-α μας, η θρησκεία μας, οι τέχνες μας, έχουν τις ρίζες τους στην Ελ-λάδα. Γιατί, χωρίς την Ελλάδα η Ρώμη, η οδηγήτρα, η καταχτήτρα, δεν θα μπορούσε να σκορπίσει κα-

νένα φως κι εμείς θα είμαστε ειδω-

105 / 127-128

λολάτρες και άγριοι. Η μορφή και το πνεύμα του ανθρώπου έφτασαν την τελειότητά τους στην Ελλάδα-...».

Πέρσι Σέλλεϋ, Ελλάς, μετάφραση

Αναστάσιος-Μιλάνος Στρατηγό-πουλος, Αθήνα 1932, σσ. 18-20. 2. Επιστολή του Τόμας Τζέφερ-σον στον Αδαμάντιο Κοραή, Μο-ντιτσέλο, Βιρτζίνια, 31 Οκτωβρί-ου 1823 «Κανένας λαός δεν αισθάνεται ζω-ηρότερη συμπάθεια από μας για τα δεινά που υποφέρουν οι συμπα-τριώτες σας, κανένας δεν απευθύ-νει στο Θεό πιο θερμές και πιο ειλι-κρινείς παρακλήσεις για την επιτυ-χία των σκοπών τους. Και πραγ-ματικά, τίποτε άλλο παρά η κεφα-λαιώδης αρχή της κυβερνήσεώς μας να μην μπλεκόμαστε στις έρι-

106 / 128

δες της Ευρώπης δεν θα μπορού-σε ν' αναχαιτίσει τη φιλελεύθερη νεολαία μας από το να συμμετά-σχει με κάποιο τρόπο στον ιερό αυτόν αγώνα».

Χρήστου Λάζου, Η Αμερική και ο ρόλος της στην επανάσταση του

1821, Αθήνα 1983, σσ. 92-93. Ματιά στο παρελθόν

Η πρώτη αναγνώριση της «ανε-ξαρτησίας του ελληνικού έθνους» ήρθε από το Τάγμα των Ιωαννιτών ιπποτών. Ωστόσο, για διάφορους λόγους, η σχετική συνθήκη δεν υ-πογράφηκε τελικά από την επανα-στατική ελληνική Κυβέρνηση κι έ-τσι η αναγνώριση παρέμεινε χω-ρίς ουσιαστικό αντίκρισμα. Στις 4 Δεκεμβρίου του 1822, με διάγγελ-

μά του, ο Πρόεδρος των Ηνωμέ-

107 / 128

Πολιτειών της Αμερικής Τζέιμς Μονρόε εξέφρασε τη συγκίνησή του για τον αγώνα των επαναστα-τημένων Ελλήνων καθώς και την ελπίδα του πως αυτοί θα κέρδιζαν σύντομα την ελευθερία τους. Παρά την έκφραση συμπάθειας όμως, οι ΗΠΑ ενημέρωσαν την ελληνική ε-παναστατική Κυβέρνηση, τον Αύ-γουστο του 1823, πως είχαν επιλέ-ξει την ουδετερότητα στην ελληνο-τουρκική σύγκρουση και κατά συ-νέπεια, δεν ήταν διατεθειμένες να παράσχουν οποιαδήποτε ένοπλη βοήθεια.

Ο θυρεός του Τάγματος των Ιωαννιτών ιπποτών

108 / 128

Ο πρόεδρος των Η.Π.Α Τζέιμς Μονρόε

Ευρωπαίοι αξιωματικοί και Φιλέλ-ληνες, έγχρωμη λιθογραφία, Αθή-

να, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

109 / 128-129

Η υποδοχή του λόρδου Βύρωνα από τους Έλληνες, πίνακας του θ. Βρυζάκη

Ο Ιταλός Φιλέλ-ληνας Σανταρό-ζα, Αθήνα, Εθνι-κό Ιστορικό Μου-σείο

Πορτρέτο του Γάλλου Φιλέλ-ληνα Σατωμπ-

ριάν

110 / 129

Ερωτήματα • Ποια ήταν η προσφορά των Φι-λελλήνων στην ελληνική Επανά-σταση; • Τι εννοεί ο Φιλέλληνας Άγγλος ποιητής Πέρσι Σέλλεϋ με τη φρά-

ση «Όλοι είμαστε Έλληνες»;

111 / 129

Κεφάλαιο 15

Η παρέμβαση των Μεγάλων Δυνά-μεων και η Ναυμαχία του Ναυαρί-νου

Στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, τον Οκτώβριο του 1827, αγγλικά, γαλλικά και ρωσικά πολεμικά πλοία ήρθαν αντιμέτωπα με το στόλο των Τούρκων και των Αιγυ-πτίων. Η νίκη των ναυτικών συμ-μαχικών δυνάμεων συνέβαλε α-πΟφασιστικά στην απελευθέρωση

της Ελλάδας.

112 / 130

1821-22 1823 1826-27 1827

113 / 130

1821-1822: Η Ιερή Συμμαχία κα-ταδικάζει την ελληνική Επανάστα-ση

1823: Η στάση της Αγγλίας γίνεται πιο ευνοϊκή για τους Έλληνες

1826-1827: Οι Μεγάλες Δυνάμεις προσπαθούν να λύσουν το Ελλη-νικό Ζήτημα

Η Ναυμαχία του Ναυα-ρίνου

Το ξέσπασμα της ελληνικής Ε-

πανάστασης, τον Μάρτιο του 1821, αρχικά καταδικάστηκε από τις Με-γάλες Δυνάμεις της εποχής. Η Ιερή Συμμαχία, που συγκροτήθηκε το 1815 μεταξύ της Ρωσίας, της Πρω-σίας, της Αυστρίας, της Αγγλίας και της Γαλλίας, με κοινές αποφάσεις που έλαβε σε συνέδριά της το 1821 και το 1822 ήταν αντίθετη απέναντι σε οποιαδήποτε επαναστατική κί-νηση.

Όμως, μετά τον απαγχονισμό του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρη-γορίου του Ε' την ημέρα του Πάσχα του 1821 και τις διώξεις των Ελλή-νων υπηκόων της Οθωμανικής Αυ-τοκρατορίας, ο Ρώσος πρεσβευτής αναχώρησε από την Κωνσταντι-

Οκτώβριος 1827: Ναυμαχία του Ναυαρίνου

114 / 130-131

νούπολη το καλοκαίρι του 1821 και οι σχέσεις των δύο χωρών επιδει-νώθηκαν.

Από τον τρίτο χρόνο της Επανά-στασης και καθώς ο αγώνας των ε-παναστατημένων Ελλήνων συνεχι-ζόταν, τα συμφέροντά τους στην περιοχή και ο αυξανόμενος αντα-γωνισμός ανάμεσά τους έκαναν τις Μεγάλες Δυνάμεις να μεταβάλουν σταδιακά τη στάση τους απέναντι στο Ελληνικό Ζήτημα, αντιμετωπί-ζοντάς το πιο ευνοϊκά. Έτσι, το 1823 η αγγλική πολιτική έγινε φιλι-κή προς τους αγωνιζόμενους Έλλη-νες, με αποτέλεσμα να αλλάξει και η στάση της Ρωσίας, που δεν ήθελε ν' αφήσει στους Άγγλους την πρω-τοβουλία των διπλωματικών κινή-σεων.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις αποφάσι-σαν να μεσολαβήσουν από κοινού

115 / 131

για την επίλυση του Ελληνικού Ζη-τήματος. Το 1827 η Αγγλία, η Γαλ-λία και η Ρωσία υπέγραψαν στο Λονδίνο συνθήκη που καλούσε τις δύο εμπόλεμες πλευρές να κάνουν ανακωχή και ν' αρχίσουν διαπραγ-ματεύσεις για τη δημιουργία αυτό-νομου ελληνικού κράτους. Η Υψηλή Πύλη όμως, ενθαρρυμένη από τις στρατιωτικές της επιτυχίες, αντέ-δρασε απορρίπτοντας τη μεσολά-βηση.

Τότε αγγλικά, γαλλικά και ρωσι-κά πολεμικά πλοία με αρχηγούς τους ναυάρχους Κόδριγκτον, Δερι-γνύ και Χέυδεν κατέπλευσαν στην Πύλο, για να εφαρμόσουν τις από-φάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, τον Οκτώβριο του 1827, ενωμένες οι ναυτικές συμμαχικές δυνάμεις αντι-μετώπισαν με επιτυχία τον τουρκο-

116 / 131

αιγυπτιακό στόλο, καταστρέφοντάς τον ολοκληρωτικά. Η νίκη του στο-λου των συμμαχικών δυνάμεων στο Ναυαρίνο ήταν καθοριστική και επιτάχυνε τις εξελίξεις, οδηγώντας τελικά στην απελευθέρωση της Ελ-λάδας.

Γλωσσάρι Ελληνικό Ζήτημα: Η συζήτηση και οι ενέργειες σχετικά με το μέλλον της επαναστατημένης Ελλάδας και γενικά των Ελλήνων. Εμπόλεμος: Αυτός που εμπλέκεται σε πόλεμο.


1.Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου «Ενώ μελετούσα αυτά και ετοιμα-ζόμουνα για το ταξίδι στην Αίγινα μαζί με τους οπλαρχηγούς κι ήμα-στε μαζεμένοι, ο αέρας έφερε στ'

117 / 131-132

αυτιά μου μεγάλο κρότο, δυνατότε-ρο κι από κανόνια. Λίγο αργότερα ήρθε και η είδηση ότι ο στόλος των τριών Δυνάμεων κατανίκησε το στόλο του εχθρού στο λιμάνι του Νεόκαστρου. Είναι αδύνατο να πε-ριγράψει κάποιος τη χαρά εκείνης της ημέρας. Δεν ξέραμε τι να κά-νουμε, πώς να δείξουμε τη χαρά μας και συγχαίραμε ο ένας τον άλ-λο... Αυτή την ημέρα περίμεναν ό-λοι οι γέροντες και οι πατέρες μας, αυτοί που πέθαναν απελπισμένοι, αυτοί που έπεσαν στο Μεσολόγγι, στην Αθήνα... Ο ήχος των πυροβό-λων απλώθηκε και πέρασε τα φα-ράγγια και τα βουνά και πάνω από τον Όλυμπο κι έφθασε στην Ήπει-ρο και σε όλη τη Μεσόγειο».



σεις Γιάννης Βλαχογιάννης, τόμ. 2

118 / 132

Αθήνα 1998, σσ.670-671. (Ελεύ-θερη απόδοση στα νέα ελληνικά)

2. Είμαστε εις το "εμείς" «Γράφουν σοφοί άντρες πολλοί, γράφουν τυπογράφοι ντόπιοι και ξένοι διαβασμένοι για την Ελλάδα, ένα πράμα μόνον με παρακίνησε κι' εμένα να γράψω, ότι τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι' αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιω-τικοί και οι πλέον μικρότεροι αν-θρωποι. όσοι αγωνιστήκαμεν, ανα-λόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσω-μεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμεν ό-λοι μαζί, να την φυλάμεν κι' όλοι μαζί και να μην λέγη ούτε ο δυνα-τός "εγώ", ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγη ο καθείς "εγώ";"; Ό-

ταν αγωνιστή μόνος του και φκιά-

119 / 132

ση, ή χαλάση, να λέγη "εγώ". Όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιά-νουν, τότε να λένε "εμείς". Είμαστε εις το "εμείς" κι' όχι εις το "εγώ"».

Μακρυγιάννη, Απομνημονεύματα, σ. 547. Ματιά στο παρελθόν

Πρόσφυγες Μία από τις σκληρότερες συνέπει-ες των πολεμικών επιχειρήσεων ήταν η προσφυγοποίηση μεγάλου μέρους του ντόπιου πληθυσμού. Χιλιάδες πρόσφυγες, Χριστιανοί αλλά και Μουσουλμάνοι, υποχρε-ώθηκαν να εγκαταλείψουν τον το-πο τους φοβούμενοι για τη ζωή τους και να αναζητήσουν αλλού μια καλύτερη τύχη. Γράφει ενδει-κτικά ο Μακρυγιάννης για τους

πρόσφυγες από την Άρτα: «Τότε

120 / 132

πήγα στην Αγιά, όπου είχα στείλει τις ειδήσεις μου κι εκεί βρήκα τους δυστυχείς Αρτινούς, που έφταναν ξυπόλυτοι, γυμνοί και νηστικοί. Και έπεσαν όλοι στο λαιμό μου για να τους σώσω. Ήταν όλες οι ση-μαντικές προσωπικότητες της Άρ-τας εκεί και πλήθος γυναικόπαιδα, περίπου πεντακόσιες οικογένει-ες...». «Με την άφιξη της οικογένει-άς μας στο Άργος αρρωστήσαμε όλοι από επιδημική αρρώστια και ενώ ήμαστε μία δεκαμελής οικογέ-νεια αποτελούμενη από πέντε α-γόρια, τρία κορίτσια και τους γο-νείς μας, δεν ήταν κανείς από ε-μάς υγιής για να φροντίσει τους άλλους», σημείωνε ένας πρόσφυ-γας από τη Χίο.

121 / 132

Πρόσφυγες μετά την καταστροφή

των Ψαρών, έργο τον Νικολάου Γύζη, Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη.

Ο ναύαρχος Εδουάρδος Κόδριγκ-τον (αριστερά) και οι αντιναύαρχοι Ερρίκος Δεριγνύ (μέση) και Λογγί-νος Χέυδεν (δεξιά) αρχηγοί της αγ-γλικής, γαλλικής και ρωσικής ναυ-τικής μοίρας, αντίστοιχα, κατά τη

122 / 132-133

διάρκεια της Ναυμαχίας του Ναυα-ρίνου

Η ναυμαχία του Ναυαρίνου, ελαιο-γραφία του Κωνσταντίνου Βολα-νάκη, Ναυτικό Μουσείο Ελλάδας

Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου, Αθή-να, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

123 / 133

Ερωτήματα • Από πότε άρχισε να αλλάζει η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στους Έλληνες και για ποιους λόγους; • Τι εννοεί ο Μακρυγιάννης με τη φράση «Είμαστε στο εμείς»; (Πηγή

2)

124 / 133

Κεφάλαιο 16 Οι Εθνοσυνελεύσεις και η πολιτική οργάνωση του Αγώνα

Κατά τη διάρκεια της Επανάστα-σης οι Έλληνες προσπάθησαν να σχηματίσουν κεντρική διοίκηση για να συντονίσει τον αγώνα τους.

Πραγματοποίησαν έτσι Εθνοσυνε-λεύσεις και ψήφισαν Συντάγματα

για την πολιτική τους οργάνωση.

Το Προσωρινό Πολίτευμα της Επι-δαύρου

ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΝ ΠΟ-ΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΕΛ-ΛΑΔΟΣ

ΕΝ Ο-ΝΟΜΑΤΙ ΤΗΣ Α-ΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΔΙ-ΑΙΡΕΤΟΥ ΤΡΙΑ-ΔΟΣ

125 / 134

Με την έναρξη της Επανάστασης

του 1821, συγκροτήθηκαν τοπικές κυβερνήσεις ή αλλιώς «Τοπικοί Ορ-γανισμοί» για την οργάνωση του Α-γώνα: η Πελοποννησιακή Γερουσία στην Πελοπόννησο, η Γερουσία στη Δυτική Στερεά και ο Άρειος Πά-γος στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα. Επειδή όμως οι τοπικές κυβερνή-σεις αδυνατούσαν να συντονίσουν συνολικά την Επανάσταση, κρίθηκε

Δεκέμβριος 1821 -

Ιανουάριος 1822

Μάρτιος - Απρίλιος

1823

Ιανουάριος – Μάιος 1827

Α’ Εθνοσυ-νέλευση, Επίδαυρος

Β’ Εθνοσυ-νέλευση, Άστρος

Γ’ Εθνοσυ-νέλευση, Τροιζήνα

126 / 134-135

απαραίτητη η ύπαρξη κεντρικής πολιτικής διοίκησης.

Έτσι, τα τρία πρώτα χρόνια της Επανάστασης πραγματοποιήθηκαν δύο Εθνοσυνελεύσεις, με τη συμμε-τοχή παραστατών (αντιπροσώ-πων) από τις επαναστατημένες πε-ριοχές. Η Α' Εθνοσυνέλευση πραγ-ματοποιήθηκε στην Επίδαυρο τον Δεκέμβριο του 1821. Κατά τη διάρ-κειά της ψηφίστηκε για πρώτη φο-ρά Σύνταγμα. Το πρώτο Σύνταγμα της Επανάστασης, περισσότερο γνωστό ως «Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος», ήταν βασισμένο σε αμερικανικά και γαλλικά πρότυπα. Διακηρύχθηκε επίσης η ανεξαρτησί-α των Ελλήνων και σχηματίσθηκαν δύο σώματα, το Βουλευτικό και το

Εκτελεστικό, για την άσκηση της κεντρικής διοίκησης. Πρωτεύουσα του νέου κράτους ορίστηκε η Κόριν-

127 / 135

θος. Οργανώθηκαν επίσης Υπουρ-γεία και ρυθμίστηκε η απονομή δι-καιοσύνης με διαφορετικό τρόπο από ό,τι συνέβαινε κατά την Τουρ-κοκρατία. Παρά τα προβλήματα, το κράτος απέκτησε σταδιακά μια δι-οικητική δομή ανάλογη περίπου με τη σημερινή.

Η Β' Εθνοσυνέλευση (1823) συ-νήλθε στο Άστρος της Αρκαδίας. Στην Εθνοσυνέλευση αυτή ψηφί-στηκε νέο Σύνταγμα και αποφασί-στηκε να καταργηθούν τα τοπικά κέντρα εξουσίας, προκειμένου να ενισχυθεί η κεντρική διοίκηση. Οι διαμάχες ανάμεσα στους προκρί-τους και τους στρατιωτικούς για τον έλεγχο της εξουσίας οδήγησαν στη δημιουργία τριών πολιτικών κομμά-των: του Αγγλικού, που το υποστή-ριζαν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδά-τος και οι Υδραίοι, του Γαλλικού, με

128 / 135

τον Ηπειρώτη γιατρό Ιωάννη Κω-λέττη και τους Ρουμελιώτες και του Ρωσικού, υπό την επιρροή του Κο-λοκοτρώνη και των οπλαρχηγών της Πελοποννήσου.

Το 1827, καθώς οι πολιτικές αντι-παραθέσεις συνεχίζονταν και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις βρίσκο-νταν σε κρίσιμο σημείο, συγκλήθη-κε νέα Εθνοσυνέλευση στην Τροιζή-να. Η Γ' Εθνοσυνέλευση ψήφισε καινούργιο Σύνταγμα, δημοκρατικό-τερο από τα προηγούμενα και όρι-σε το Ναύπλιο πρωτεύουσα του ελ-ληνικού κράτους. Ο Ιωάννης Καπο-δίστριας εκλέχθηκε Κυβερνήτης της Ελλάδας, ενώ για την αποτελεσμα-τική αντιμετώπιση των τουρκοαιγυ-πτιακών στρατευμάτων ορίστηκαν αρχηγοί των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων οι Άγγλοι αξιωματικοί σερ Ρίτσαρντ Τσωρτς στην ξηρά

129 / 135

και ο λόρδος Τόμας Κόχραν στη θάλασσα.

Γλωσσάρι Σύνταγμα: Το σύνολο των θεμελι-ωδών νόμων κάθε κράτους, οι ο-ποίοι ορίζουν τη μορφή του πολι-τεύματος. Βουλευτικά: Σώμα αντιπροσώπων που ετοιμάζουν και ψηφίζουν τους νόμους, αντίστοιχο με το σημερινό Κοινοβούλιο (Βουλή).

Εκτελεστικά: Η Κυβέρνηση, αυτοί που κυβερνούν Οι πηγές αφηγούνται...

1. Η σύγκληση της Α' Εθνοσυνέ-λευσης στην Επίδαυρο

«Συγκεντρώθηκαν στην Επίδαυρο οι πρώτοι νομοθέτες της Ελλάδας.

Οι νεώτεροι, οι οποίοι ευτύχησαν

130 / 135-136

να στρέψουν τα μάτια τους σε ήλιο απαλλαγμένο από τα νέφη της δουλείας, να πατήσουν γη ελεύθε-ρη, να αναπνεύσουν αέρα ελεύθε-ρο, αυτοί που κληρονόμησαν το α-νεκτίμητο δικαίωμα του συνέρχε-σθαι και συνδιαλέγεσθαι και συζη-τείν, αδυνατούν να φανταστούν τον έξαλλο ενθουσιασμό του έθ-νους, όταν μετά από τυραννία τε-τρακοσίων σχεδόν χρόνων συνερ-χόταν με αντιπροσώπους για να α-ποφασίσει ως κυρίαρχο έθνος για τα συμφέροντά του. Οι επιζήσα-ντες αντιπρόσωποι διηγούνταν ότι δάκρυα έτρεχαν από τα μάτια ό-λων, και πως φιλούσαν ο ένας τον άλλο, όπως γίνεται την ημέρα της Αναστάσεως».

Νικόλαος Δραγούμης, Ιστορικαί

Αναμνήσεις, Αθήνα 1973, τόμ. 1, σσ. 30-31. (Απόδοση στα νέα ελ-

131 / 136

ληνικά)

2. Απόσπασμα από τον «Οργανι-κό Νόμο», το πρώτο Σύνταγμα της επαναστατημένης Ελλάδας, που ψηφίστηκε την 1η Ιανουαρί-ου του 1822 από την Εθνοσυνέ-λευση της Επιδαύρου «Όλοι οι Έλληνες είναι όμοιοι ενώ-πιον των νόμων χωρίς καμία εξαί-ρεση βαθμού, κλάσης ή αξιώμα-τος... όλοι οι Έλληνες έχουν το ίδιο δικαίωμα σε όλα τα αξιώματα... Η ιδιοκτησία, η τιμή και η ασφάλεια κάθε Έλληνα προστατεύονται από τους νόμους».

Απόστολος Βακαλόπουλος, Επίλε-κτες βασικές ιστορικές πηγές της


Θεσσαλονίκη 1990, σ. 390.

132 / 136


Ύμνος εις την Ελευθερία Ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» γράφηκε από τον ποιητή Διονύσιο Σολωμό το 1823, στη Ζάκυνθο. Α-πότελείται από 159 τετράστιχες στροφές και μελοποιήθηκε το 1828 από τον Νικόλαο Μάντζαρο. Το 1864 οι δύο πρώτες στροφές του καθιερώθηκαν ως ο εθνικός ύμνος της Ελλάδας από τον βασιλιά Γε-ώργιο τον Α': «Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή, σε γνωρίζω από την όψη που με βια μετράει τη γη. Απ' τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά,

133 / 136

134 / 136-137

Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος,

λιθογραφία του Πέτερ φον Ες

Ο Ιωάννης

Κωλέττης

και σαν πρώτα ανδρειωμένη, χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!».

Ερωτήματα • Ποιες ήταν οι πιο σημαντικές α-ποφάσεις των τριών Εθνοσυνελεύ-σεων; • Με βάση την Πηγή 1, ποια ήταν η ατμόσφαιρα που επικρατούσε κα-τά την Α' Εθνοσυνέλευση;

135 / 137

Η Εθνική Συνέλευση στην Επίδαυ-ρο, Αίθουσα των Τροπαίων, Βουλή των Ελλήνων

Κεφάλαιο 17 Ο Ιωάννης Καποδίστριας και το έρ-γο του

Ο Ιωάννης Καποδίστριας καταγό-ταν από αριστοκρατική οικογένεια της Κέρκυρας. Διετέλεσε υπουρ-γός των Εξωτερικών της Ρωσίας μέχρι το 1822, οπότε απομακρύν-θηκε από τη θέση του και εγκατα-στάθηκε στην Ελβετία. Πέντε χρό-νια αργότερα, το 1827, η Γ' Εθνο-συνέλευση της Τροιζήνας τον εξέ-λεξε Κυβερνήτη της Ελλάδας.

Ο Ιωάννης Κα-

ποδίστριας

136 / 138

Ο Καποδίστριας έφτασε στο

Ναύπλιο, την πρώτη πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, αναλαμβά-νοντας τη διακυβέρνηση μιας χώ-ρας που έβγαινε από πολύχρονο α-γώνα ενώ οι κάτοικοι της και ιδιαί-τερα οι πρόσφυγες ήταν εξαθλιωμέ-νοι.

Ο Κυβερνήτης επιχείρησε να ορ-γανώσει το κράτος, βελτιώνοντας τη διοίκηση και την οικονομία του. Προκειμένου να πετύχει το στόχο του, συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στο πρόσωπο του αναβάλλοντας

1827 1831

Ο Καποδίστρι-ας εκλέγεται Κυβερνήτης της Ελλάδας

Ο Καποδίστρι-ας δολοφονεί-ται στο Ναύ-

πλιο

137 / 138-139

για δύο χρόνια τη σύγκληση της Δ' Εθνοσυνέλευσης, που τελικά πραγ-ματοποιήθηκε στο Άργος. Επίσης, για να διευκολύνει τις συναλλαγές, ίδρυσε Εθνική Τράπεζα και έκοψε νομίσματα (φοίνικας) που αντικατέ-στησαν τα τουρκικά γρόσια.

Ο Καποδίστριας, επειδή πίστευε ότι η πρόοδος της χώρας στηριζό-ταν στη γεωργία, ίδρυσε Γεωργική Σχολή στην Τίρυνθα για την εκπαί-δευση των Ελλήνων αγροτών, εισή-γαγε την καλλιέργεια της πατάτας και στήριξε την παραγωγή μεταξιού. Παράλληλα, αναπτύχθηκαν το ε-μπόριο και η ναυτιλία και οργανώ-θηκε τακτικός στρατός.

Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στη βασική εκπαίδευση των Ελλήνων. Αρμόδια Επιτροπή ανέλαβε τη σύ-νταξη βιβλίων και τη δημιουργία αλ-ληλοδιδακτικών σχολείων, στα ο-

138 / 139

ποία οι καλύτεροι μαθητές των με-γαλύτερων τάξεων μάθαιναν στους μικρότερους με τη βοήθεια του δα-σκάλου γραφή και ανάγνωση. Ιδρύ-θηκε επίσης το πρώτο ελληνικό Γυ-μνάσιο, ενώ στο Ορφανοτροφείο της Αίγινας λειτούργησαν αλληλο-διδακτικά, ελληνικά και χειροτεχνι-κά σχολεία. Στην Αίγινα λειτούργη-σε και το Κεντρικό Σχολείο.

Καθώς οι διαπραγματεύσεις με τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) συνεχίζο-νταν, η χώρα δεν είχε ακόμη καθο-ρισμένα σύνορα. Ο Κυβερνήτης χρησιμοποίησε το κύρος και την εμπειρία του στη διεθνή διπλωματί-α για να πετύχει την κατοχύρωση όσο το δυνατόν περισσοτέρων εδα-φών στο ελληνικό κράτος, προτεί-νοντας να είναι εντελώς ανεξάρτητο και με δικό του ηγεμόνα. Προσπά-

139 / 139

θησε επίσης να κρατά επαναστατη-μένη την Κρήτη και τη Στερεά Ελλά-δα, προκειμένου οι περιοχές αυτές να συμπεριληφθούν στο νέο κρά-τος. Στην τελευταία μάχη της Επα-νάστασης, που δόθηκε στην Πέτρα της Βοιωτίας τον Σεπτέμβριο του 1829, οι εξεγερμένοι Έλληνες με ε-πικεφαλής τον Δημήτριο Υψηλάντη νίκησαν τους Τούρκους και τους ανάγκασαν να συνθηκολογήσουν. Μετά τη σημαντική αυτή νίκη, η Λει-βαδιά και ουσιαστικά ολόκληρη η Στερεά Ελλάδα παραδόθηκε στους επαναστάτες.

Η συγκεντρωτική διακυβέρνηση του Καποδίστρια και η σύγκρουσή του με πολλά τοπικά συμφέροντα προκάλεσαν τη δυσαρέσκεια πολι-τικών ομάδων, που αντέδρασαν στην πολιτική του. Στις 27 Σεπτεμ-βρίου του 1831 ο Καποδίστριας δο-

140 / 139

λοφονήθηκε στο Ναύπλιο, με από-τέλεσμα στη χώρα να επικρατήσει αναρχία.

Γλωσσάρι Φοίνικας: Το πρώτο αργυρό νόμι-σμα του ελληνικού κράτους. Κόπη-κε το 1828 στην Αίγινα, την πρώτη πρωτεύουσα του ελληνικού κρά-τους, από τον Καποδίστρια.

Παραγωγή μεταξιού: Ονομάζεται μεταξοσκωληκοτροφία. Πρόκειται για εκτροφή μεταξοσκωλήκων, οι οποίοι παράγουν μετάξι που χρη-σιμοποιείται κυρίως στην υφαντική. Κεντρικό Σχολείο: Σε αυτό φοιτού-σαν μαθητές που θα ακολουθούσαν ανώτερες σπουδές.

141 / 139


1.Επιστολή του Ιωάννη Καποδί-στρια προς τον Αδαμάντιο Κοραή, Αγκόνα, 2 Δεκεμβρίου 1827 «Να είσαι βέβαιος ότι πάω στην Ελλάδα με σκοπούς σαφείς οι ο-ποίοι, εάν λάβουν τη βοήθεια των ομογενών μας και σε κάποιο βαθ-μό των περιστάσεων, μπορούν να αποδείξουν, ελπίζω, ορθή την κα-λή σου γνώμη για μένα. Σου εύχο-μαι λοιπόν, άνδρα σεβάσμιε, υγεία και μακροβιότητα για να κρίνεις τους σκοπούς μου αυτούς, και - τολμώ να πω - για να χαρείς τους καρπούς τους. Ωστόσο, πρόσφερε τη βοήθειά σου στα σχολεία, τα ο-ποία εδρεύουν προσωρινά στην Τεργέστη, τη Βενετία και την Αγκώ-να, προς όφελος των Ελληνοπαί-δων, τα οποία έριξαν στα παράλια

142 / 140

Αδαμάντιος Κοραής, Αλληλογραφί-

α, επιμέλεια Κ.Θ. Δημαράς, τόμ.

6, Αθήνα 1984, σσ. 64-65. (Απόδοση στα νέα ελληνικά)

2. Η αγροτική τάξη στο πρώτο ελ-ληνικό κράτος «Ο Έλληνας χωρικός που κάπως τα βολεύει διαθέτει συνήθως για να οργώσει τη γη ένα άροτρο και ένα "ζευγάρι" από βόδια, με μερικά γαϊδούρια για τη μεταφορά των προϊόντων από τα χωράφια του. Η μορφή του αρότρου αντιστοιχεί α-κόμα και σήμερα ακριβώς με τις περιγραφές που έκανε ο Ησίοδος. Εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια τί-ποτα δεν άλλαξε. Είναι το σιδερέ-νιο υνί που δεν σκίζει παρά την ε-πιφάνεια της γης σε βάθος σχεδόν τριών δακτύλων. Για να χρησιμο-

ποιηθεί το άροτρο χρειάζονται δυο

143 / 140

βόδια. Αλλά η κατάσταση αθλιότη-τος που βρίσκονται οι Έλληνες χωρικοί εξ' αιτίας του πολέμου εί-ναι τέτοια που κατά το θάνατο του Κυβερνήτη μονάχα το ένα τρίτο των αγροτών διαθέτανε ένα ζευγά-ρι».

Φρειδερίκου Τιρς, Η Ελλάδα τον

Καποδίστρια, τόμ. 1, Αθήνα, χχ. σ.

290. Ματιά στο παρελθόν

Καποδίστριας και Μέτερνιχ Από τη διπλωματική καριέρα του Ιωάννη Καποδίστρια στην τσαρική αυλή, αλησμόνητες θα μείνουν οι αντιπαραθέσεις που είχε με τον Αυστριακό Καγκελάριο Μέτερνιχ. Ο Μέτερνιχ πάντοτε υποψιαζόταν τον Καποδίστρια για σχέσεις με α-νατρεπτικά ευρωπαϊκά κινήματα.

144 / 140

Έτσι, όταν εκείνος παραιτήθηκε α-πό το αξίωμά του στα τέλη του 1822, ο Μέτερνιχ πίστεψε πως οι ιδέες του είχαν θριαμβεύσει. Δεν εί-χε αντιληφθεί πως οι περιστάσεις ήταν τελείως διαφορετικές από το συντηρητικό κλίμα της Ιερής Συμ-μαχίας.

Η δολοφονία του Καποδί-στρια, ελαιο-γραφία του Διο-νυσίου Τσόκου, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη

Ο Μέτερνιχ

145 / 140-141

Η δολοφονία του Καποδί-στρια, έργο αγνώστου ζω-γράφου, Αθή-να, Μουσείο Μπενάκη

Η Αίγινα την εποχή του Καποδίστρια, λιθογραφία του Fr. Hohe

Το Κυβερνείο στο Ναύπλιο, το ο-ποίο έγινε πρωτεύουσα του ελλη-νικού κράτους το 1828

146 / 141

Ερωτήματα • Ποιες ήταν οι πιο σημαντικές ε-νέργειες του Καποδίστρια την ε-ποχή που ήταν κυβερνήτης της Ελλάδας; • Με βάση την Πηγή 2, ποια ήταν η κατάσταση της γεωργίας την επο-χή του Καποδίστρια;

147 / 141

Περιεχόμενα 3ου τόμου

ΕΝΟΤΗΤΑ Γ 6. Η επανάσταση στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία ...........5

7. Η άλωση της Τριπολιτσάς .......20

8. Οι αγώνες του Κανάρη .............31

9. Η εκστρατεία του Δράμαλη – Δερβενάκια .....................................41

10. Ο Μάρκος Μπότσαρης ...........53

11. Ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο - ο Παπαφλέσσας ..........................62

12. Η δεύτερη πολιορκία του Μεσο-λογγίου - ο Διονύσιος Σολωμός .........................................................73 13. Οι αγώνες του Καραϊσκάκη ...86

14. Ο Φιλελληνισμός ..................100

15. Η παρέμβαση των Μεγάλων Δυ-νάμεων και η Ναυμαχία του Ναυα-ρίνου .............................................112

148

16. Οι Εθνοσυνελεύσεις και η πολι-τική οργάνωση του Αγώνα .........125

17. Ο Ιωάννης Καποδίστριας και το έργο του .......................................136

149

Ιστορία του νετερου και σγρονου...

Documents

Transcript of Ιστορία του νετερου και σγρονου...