Eκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣmedia.public.gr/Books-PDF/9786180107456-1025204.pdfKΩΔ....

KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96

Ε Σ Ε Ι Σ Κ Ι Ε Μ Ε Ι Σ Π Α Ν Τ Α Σ Ε Π Α Φ Η

392 σελ 27 cm munkental+110 Velvet

Ο ΘΑΝΑΣΗΣ ΣΕΦΕΡΛΗΣ γεννήθηκε το 1950 στο χωριό Σέκουλα Ολυμπίας του Νομού Ηλείας όπου και τέλειωσε

το Δημοτικό συνεχίζοντας κατόπιν στο Γυμνάσιο Ανδρίτσαινας Αποφοίτησε από τη Γυμναστική Ακαδημία στην Αθήνα και υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία ως έφεδρος αξιωματικός καταδρομών και

αλεξιπτωτιστής Πήγε στη Σουηδία για να σπουδάσει αθλητική ψυχολογία αλλά έπειτα από ενάμιση χρόνο σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης άλλαξε κατεύθυνση και συνέχισε στην ιατρική

στο Ινστιτούτο Καρολίνσκα Πήρε την ειδικότητα του ορθοπεδικού

χειρουργού στο Νοσοκομείο Καρολίνσκα όπου και εξειδικεύτηκε στη χειρουργική της σπονδυλικής στήλης Στο Ινστιτούτο

Καρολίνσκα εκπόνησε και τη διδακτορική του διατριβή με θέμα CcedilΟξεία οσφυαλγία

ETH ισχιαλγίαEgrave Είναι παντρεμένος έχει δύο παιδιά και δύο εγγονές Λίγο καιρό μετά

τη διάγνωση κακοήθους όγκου στον εγκέφαλο ξεκίνησε και συνεχίζει ένα μεγάλο ταξίδι το πιο σημαντικό της

ζωής του Το ταξίδι του με τον καρκίνο τις εμπειρίες του από σεμινάρια για

καρκινοπαθείς και σεμινάρια αυτογνωσίας την ολιστική αντιμετώπιση της ασθένειας

καθώς και την ενεργειακή ιατρική περιγράφει σε αυτό το βιβλίο ευελπιστώντας να

συνεισφέρει στη μεταβολή της αντίληψης που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία

ότι ο καρκίνος ισούται με θάνατο

Με κομμένη την ανάσα πηγαίνω προς τη μοναδική πόρτα του δωματίου Νιώθω ανήμπορος να αντιδράσω τα βήματα ακούγονται πολύ κοντά Η αγωνία μου κορυφώνεται νιώθω ότι η καρδιά μου θα σπάσειΈνας άντρας εμφανίζεται ή μάλλον μια ανδρική σιλουέτα φορά ένα μα-κρύ σκούρο ράσο και μια ημιδιαφανή κουκούλα που αφήνει ακάλυπτα μόνο τα μάτια και κάνει δυσδιάκριτα τα χαρακτηριστικά του Κοιτάζει κά-πως αμήχανα και διστακτικά Παίρνω θάρρος να μιλήσω πρώτοςCcedilΠοιος είσαιEgrave τον ρωτώCcedilΟ καρκίνοςEgrave μου απαντάCcedilΚαι και τι θέλεις εδώEgrave ρωτώ με τρεμάμενη φωνήCcedilΕσύ με κάλεσες Εγώ δεν πάω ακάλεστος σε κανέναν και όταν με κα-λούν προσφέρω τη βοήθειά μουEgraveCcedilΕγώ σε κάλεσα Με κοροϊδεύεις Τι είδους βοήθεια είναι αυτή που προσφέρεις Να σκοτώνεις τους ανθρώπουςEgraveCcedilΔε σκοτώνω κανέναν χωρίς τη θέλησή του Οι άνθρωποι σκοτώνονται μόνοι τους με τον τρόπο που ζουν με τις συνθήκες που δημιουργούν Αλλά ξέρεις κάτι Δεν ήρθα εδώ να μιλήσουμε γενικά και αόριστα για άλλους ανθρώπους ήρθα να βοηθήσω εσένα άσχετα αν αυτά που θα σου πω μπορεί να ισχύουν και για άλλουςEgraveCcedilΕίμαι σε σύγχυση δεν καταλαβαίνω αυτά που μου λες Σε φοβάμαι και δε θέλω τη βοήθειά σουEgrave απαντώ θυμωμένος αλλά κατά βάθος είμαι γεμάτος περιέργεια για όσα έχει να μου πει

Αν διαγνωστείς με καρκίνο δεν τελειώνει η ζωή σου Σου δίνεται μια ευκαιρία να την κάνεις πιο ουσιαστική και αληθινή

Όλα τα έσοδα του συγγραφέα θα διατεθούν υπέρ του συλλόγου ΚΕΦΙ

w w w p s i c h o g i o s g rEκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

copy Θανάσης Σεφερλής 2014 copy ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΑΕ Αθήνα 2014

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Καρκίνος δάσκαλος amp φίλοςΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Θανάσης Σεφερλής

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ndash ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Εύα ΚαλεύραΣΥΝΘΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Θοδωρής Πιτσιρίκος

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ Ραλλού Ρουχωτά

copy Θανάσης Σεφερλής 2014copy Φωτογραφιών εξωφύλλου Gelpi JM rangizzzwwwshutterstockcom

copy ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΑΕ Αθήνα 2014

Πρώτη έκδοση Οκτώβριος 2014 3000 αντίτυπα

ΙSBN 978-618-01-0745-6

Τυπώθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε χαρτί ελεύθερο χημικών ουσιών προερχόμενο αποκλειστικά και μόνο από δάση που καλλιεργούνται για την παραγωγή χαρτιού

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόμου (Ν 21211993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας Απαγο-ρεύεται απολύτως η άνευ γραπτής αδείας του εκδότη κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή φωτοα-νατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή διανομή εκμίσθωση ή δανεισμός μετάφραση διασκευή αναμετάδοση παρουσίαση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΑΕ PSICHOGIOS PUBLICATIONS SAΈδρα Tατοΐου 121 Head office 121 Tatoiou Str144 52 Μεταμόρφωση 144 52 Metamorfossi GreeceΤηλ 2102804800 Tel 2102804800Telefax 2102819550 Telefax 2102819550wwwpsichogiosgr wwwpsichogiosgre-mail infopsichogiosgr e-mail infopsichogiosgr



Το αφιερώνω

Σε όσους έχουν νοσήσει από καρκίνο σε αυτούς που νοσούν ή θα νοσήσουν από καρκίνο ή άλλη σοβαρή αρρώστια και στις οικογέ-νειές τους

Σε όλους τους επαγγελματίες και εθελοντές που εργάζονται με καρ-κινοπαθείς και αντιμετωπίζουν τον ασθενή με ειλικρίνεια σεβασμό εχεμύθεια ενσυναίσθηση και αγάπη

Στη γυναίκα μου τη Μαρία στα παιδιά μας τον Αλέξη τη Γιώτα και τον σύζυγό της Γιώργο Στις εγγονές μου Μαριάννα και Ηλέκτρα και σε όλα τα παιδιά με την ευχή να φτιάξουν έναν καλύτερο κό-σμο από αυτόν που θα τους αφήσουμε

Στον αναζητητή της αλήθειας


Η γνώση είναι προσωπική εμπειρίαόλα τα άλλα είναι απλώς πληροφορίες

Aλμπερτ ΑϊνστΑϊν


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15

ΤΟ ΣΟΚ ΤΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ 25

ΕΝΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΔΩΡΟ 37Επιστροφή στην Αθήνα 42

Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ laquoΜΙΛΑraquo 48Ένα παράξενο όνειρο με σημασία 48Η πολιτεία των πρώην καρκινοπαθών 53Το να μη νιώθεις καλά είναι μια καλή αρχή 56Πάλη ή αποδοχή 58

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΜΙΑΣ ΜΕΡΑΣ 61Μια παράξενη συνάντηση 61Σοφός ή παλαβός 72

Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ 87Στον μαγνητικό τομογράφο για τον έλεγχο τριμήνου 87Το ταξίδι ξεκινά 90Στο Κέντρο Καρκίνου του Μπρίστολ 107Στον Μπέρνι Σίγκελ στο Κλίβελαντ 109


ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ 112Το πρώτο μου μάθημα αυτογνωσίας 113Ο πρώτος μου laquoδιαλογισμόςraquo 116Από το ταξίδι με τον καρκίνο στο ταξίδι της αυτογνωσίας 118Στο Μπαραβάρα 119Προπόνηση για τη ζωή 124Το σεμινάριο laquoΠοιος είμαιraquo 131

ΠΡΩΤΗ ΥΠΟΤΡΟΠΗ 138Το σοκ της υποτροπής 138Πρώτο ταξίδι στην Ινδία 143O καρκίνος laquoαποκαλύπτεταιraquo 151

ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ 158Ολιστικά προγράμματα αντιμετώπισης του καρκίνου 161α Σώμα 164Διατροφή και καρκίνος 164Η ζάχαρη είναι η βασική τροφή του καρκίνου 168Τροφές με αντικαρκινική δράση 171Συνέργεια τροφών 180Φλεγμονή και καρκίνος 182Τοξίνες και ορθομοριακή ιατρική 185Ελεύθερες ρίζες και αντιοξειδωτικά 187Πολύ δύσκολο πρόβλημα Αυτά έκανα εγώ 191Ύπνος και μελατονίνη 195Διατροφή καλή υγεία και μακροζωία 197Πρόληψη 198Γιατί λείπουν οι σωστές πληροφορίες διατροφής από την παραδοσιακή ιατρική για τη θεραπεία του καρκίνου 200Κερδοφόρες επιχειρήσεις 202Το σώμα έχει σοφία και ξέρει τι χρειάζεται 203Σωματική άσκηση 204laquoΤοξικές ασχολίεςraquo 205


β Νους ndash Συναισθήματα ndash Ψυχή 207Αιτίες καρκίνου 207Ιατρική γιατρός και καρκίνος 209Περιβάλλον και τρόπος ζωής 210Η ψυχολογική ταυτότητα του καρκινοπαθούς 211Η απόφαση του ασθενούς σχετίζεται με την πορεία της νόσου 212Η πορεία του καρκίνου είναι απρόβλεπτη 217Συναισθηματική ζωή του ατόμου 217Αρρώστιες και πρότυπα σκέψεων-συναισθημάτων 221Καρκίνος και προγράμματα ψυχολογικής υποστήριξης 222Η επιστήμη της ψυχο-νευρο-ανοσολογίας 224Πρόθεση 226Μιλώντας για τα laquoτραύματά σουraquo χάνεις την ενέργειά σου 228Σκέψεις και πεποιθήσεις 230Η φαντασία 235Το ανοσοποιητικό σύστημα 236Στρες και άγχος 237Δείκτης στρες 238Πώς αντιμετωπίζουμε τις στρεσογόνους καταστάσεις 240Αγάπη και ανθρώπινη επαφή η μεγαλύτερη θεραπευτική δύναμη 241Αγάπη και συμπόνια στο εργαστήριο 243Κοινωνική στήριξη και ανθρώπινη συμπεριφορά 248Ο καρκίνος είναι επιδημία σήμερα 250Τα συστήματα υγείας σε κρίση 253Συμπληρωματικές-εναλλακτικές θεραπείες 255Αυτοΐαση 257Η δύναμη του πλασέμπο 259Πνευματικότητα και πνευματική ίαση 262

ΔΕΥΤΕΡΗ ΥΠΟΤΡΟΠΗ 265Μετεγχειρητική περίοδος 268Στην Ινδία για δεύτερη φορά 276


ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ 283Τα ενεργειακά κέντρα (τσάκρα) 284Ενέργεια και πεδία ενέργειας 289Το βιοενεργειακό μοντέλο 296Το πεδίο-σώμα 298Βιοενεργειακές αιτίες της αρρώστιας 301Βιοενεργειακή και πληροφοριακή ίαση 303Η ιατρική του μέλλοντος () 307

Ο ΦΟΒΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ 312Φόβος για τον θάνατο ή φόβος για τη ζωή 312Θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου 315Σεμινάριο laquoΕβδομάδα ζωής και θανάτουraquo 317Η μοναξιά του θανάτου 320Σκληρό και άσχημο να πεθαίνει κανείς μόνος 324Αποδοχή του θανάτου με γαλήνη 325Πώς νιώθω εγώ όταν σκέφτομαι τον θάνατο 327Συζητήσεις στην οικογένειά μου για τον θάνατο 329

ΤΡΙΤΗ ΥΠΟΤΡΟΠΗ 334Ένα μεταφυσικό όνειρο 334Άρνηση για χειρουργείο 338Μήνυμα από μια ημερίδα 339Εξακολουθώ να αρνούμαι τη χειρουργική επέμβαση 341Ο όγκος μίκρυνε 343

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 347

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 361

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 379


ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Όταν ήμουν μικρός μαθητής στις πρώτες τάξεις του δημοτικού πέθανε ένας ξάδερφός μου σε νεαρή ηλικία δεν είχε συμπληρώ-σει τα είκοσι Μέχρι τότε είχα δει να πεθαίνουν μόνο οι ηλικιω-μένοι άνθρωποι Ρώτησα τη μάνα μου τότε γιατί πέθανε τόσο νέος ο Βασίλης (ο ξάδερφος) και η απάντηση που πήρα ήταν ότι είχε το laquoαποκορωμένοraquo Δεν κατάλαβα όμως και της ζήτησα περαιτέρω εξηγήσεις laquoΕίναι το έξω κι από δωraquo μου απάντησε απάντηση καθόλου ικανοποιητική που οδήγησε σε νέες ερωτή-σεις από τη μεριά μου laquoΕίναι η παλιαρρώστια που κανείς δε γλι-τώνειraquo ήταν η τελική της απάντηση που δόθηκε μrsquo έναν κοφτό και αποφασιστικό τόνο στη φωνή σαν να μου rsquoλεγε laquoτώρα πια κατάλαβες και μη με ξαναρωτήσειςraquo

Επειδή όμως επέμενα στις ερωτήσεις μου με παρέπεμψε απηυδησμένη σε laquoαυτούς που ξέρουνraquo στους σοφούς του χω-ριού τον δάσκαλο και τον παπά για να μου εξηγήσουν Ο μεν δάσκαλος με μεγάλη σοβαρότητα μου απάντησε ότι αυτές οι απορίες δεν είναι για την ηλικία μου και δε θα rsquoπρεπε να με απα-σχολούν θα καταλάβω όταν μεγαλώσω ο δε παπάς μού είπε πως laquoέτσι ήθελε ο Θεόςraquo Η απάντηση του δασκάλου μού έδωσε την εντύπωση ότι οι μεγάλοι και laquoμορφωμένοιraquo ξέρουν αλλά δε θέ-λουν να εξηγήσουν στα παιδιά ενώ του παπά με γέμισε αμφιβο-


16 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

λίες για το αν ο Θεός (όπως μας τον παρουσιάζει η Εκκλησία) εί-ναι πάντα σωστός και δίκαιος και θέλει το καλό των ανθρώπων

Τότε ήταν που συνειδητοποίησα ότι αποφεύγουμε να δώ-σουμε εξηγήσεις στα παιδιά για την laquoπαλιαρρώστιαraquo ή τα συ-νώνυμά της

Άραγε έχουν αλλάξει κάποια πράγματα από τότε ή όχι Κι αν υποθέσουμε πως έχει βελτιωθεί κάπως η κατάσταση πιο συχνά ακούγεται η λέξη laquoεπάρατοςraquo νόσος στα μέσα ενημέρωσης παρά η λέξη laquoκαρκίνοςraquo Φράσεις όπως laquoέχασε τη μάχη με την επά-ρατο νόσοraquo ή laquoοη ασθενής έχασε τον άνισο αγώνα που έδινε για πολλούς μήνες με την ανίατο ασθένειαraquo αποτελούν τις στε-ρεότυπα επαναλαμβανόμενες διατυπώσεις όταν γίνεται λόγος για τον καρκίνο

Με μεγάλη έκπληξη διαπιστώνω ότι σχεδόν πενήντα χρό-νια μετά την πρώτη επαφή μου με τον καρκίνο δεν έχουν αλλά-ξει πολλά πράγματα στην Ελλάδα τουλάχιστον όσον αφορά τη στάση μας απέναντι σε αυτή την αρρώστια Αποφεύγουμε ακό-μα και να την κατονομάσουμε Και το πιο σημαντικό Η αντίλη-ψη ότι laquoένας καρκινοπαθής είναι τελειωμένοςraquo είναι βαθιά ρι-ζωμένη στη νοοτροπία της πλειονότας των ανθρώπων γεγονός που προκαλεί αντιστάσεις και αναστολές στην αντιμετώπιση της αρρώστιας Όταν όμως αρνούμαστε να αντιμετωπίσουμε κάτι που μας απασχολεί θα το βρούμε μπροστά μας πιο δυνατό Το ερώτημα είναι όταν κάποιος δεν τολμά να μιλήσει για τον καρ-κίνο κάποιου άλλου πώς θα αντιδράσει αν αρρωστήσει ο ίδιος

Ένα άλλο πράγμα που είναι πολύ ενοχλητικό είναι η από-κρυψη της αλήθειας από τον καρκινοπαθή Είναι απαράδεκτο να κρύβεται η αλήθεια από τον ασθενή και αυτή η συμπεριφο-ρά παρατηρείται όχι μόνο στους συγγενείς αλλά δυστυχώς και σε πολλούς γιατρούς Έχω συζητήσει με αρκετούς γιατρούς για το θέμα αυτό οι περισσότεροι εκ των οποίων ισχυρίζονται ότι είναι επιθυμία των συγγενών να μη μάθει ο ασθενής την αλή-


ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17

θεια γιατί δε θα το laquoαντέξειraquo Αυτό όμως είναι μια παιδαριώδης αστεία ανώριμη και ανήθικη αντιμετώπιση γιατί ο ασθενής έχει δικαίωμα σε μια σωστή και ολοκληρωμένη ενημέρωση περί της κατάστασής του Υπάρχουν τρόποι να ειπωθεί η αλήθεια όπως για παράδειγμα τμηματικά και λαμβάνοντας υπόψη τη δεκτικό-τητα του ασθενή Αφού ενημερωθεί πρώτα ο ίδιος θα αποφα-σίσει στη συνέχεια ποιοι από τους οικείους και συγγενείς του θέλει να ενημερωθούν Δεν είναι ο συγγενής αυτός που έχει το πρόβλημα εκτός κι αν έχει εξουσιοδοτηθεί από τον ασθενή να χειρίζεται την κατάστασή του εν λευκώ

Στο Πανελλήνιο Ογκολογικό Συνέδριο της Αθήνας το 2010 είδα τα εξής εντυπωσιακά στοιχεία σε μια αναρτημένη ανακοί-νωση 69 των καρκινοπαθών δε γνώριζαν καθόλου την αλή-θεια 31 γνώριζε τη μισή αλήθεια 21 ζητά να μάθει από τι πάσχει και το 48 των ερωτηθέντων συγγενών δε θα ήθελαν να ξέρουν την αλήθεια αν οι ίδιοι πάθαιναν καρκίνο Μια σύγκρι-ση με τους Αμερικανούς γιατρούς το 1960 μόλις το 10 των γιατρών έλεγαν την αλήθεια στον ασθενή τους ενώ το 1980 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 97 Οι περισσότεροι ασθενείς κατα-λαβαίνουν ότι πρόκειται για καρκίνο Όταν όμως ο γιατρός απο-φεύγει τη λέξη laquoκαρκίνοςraquo προκαλεί φόβο στον ασθενή επει-δή ο ίδιος αναπόφευκτα σκέφτεται Ούτε ο γιατρός δεν μπορεί να μου μιλήσει καθαρά Η κατάστασή μου είναι πολύ σοβαρή δεν υπάρχει καμία ελπίδα

Με την απόκρυψη της αλήθειας χάνει ο καρκινοπαθής την ευκαιρία να ενεργοποιήσει το αμυντικό του σύστημα να ανα-ζητήσει λύσεις προς άλλες κατευθύνσεις (συμπληρωματική ια-τρική) να μιλήσει ανοιχτά με τους οικείους του και να εκμυστη-ρευθεί θέματα που τον απασχολούν και επιπλέον να φροντίσει πρακτικά ζητήματα όπως η διαθήκη του ή άλλες λεπτομέρειες ή ακόμα ζητήματα όπως η κηδεία και ο τρόπος ταφής σε περί-πτωση που πλησιάζει το τέλος Ένας συνειδητοποιημένος άν-


18 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

θρωπος έχει απόψεις και επιθυμίες που πρέπει να σεβόμαστε έστω κι αν τα θέματα είναι σκληρά και λυπητερά

Υπάρχουν ασφαλώς κάποιοι ασθενείς που δε θέλουν να ξέ-ρουν για τον καρκίνο παραδίδονται πλήρως και αφήνονται ολο-κληρωτικά στη φροντίδα των άλλων Ωστόσο μια μερίδα ασθε-νών ndashη μειονότητα δυστυχώς των ασθενώνndash θέλει να ξέρει την αλήθεια και έχει άποψη ακόμα και για τη θεραπεία του Κατά τη γνώμη μου η αλήθεια αποκρύπτεται αφενός από τους συγγε-νείς επειδή ξυπνάει ο δικός τους φόβος θανάτου σε συνδυασμό με την άγνοια να χειριστούν ένα τόσο σοβαρό θέμα αφετέρου από τους γιατρούς για τον ίδιο λόγο ndash και για έναν ακόμα βο-λικό γιrsquo αυτούς διότι αποφεύγουν δυσάρεστους διαλόγους με τους συγγενείς και κυρίως με τον ασθενή

Πάνω σrsquo αυτό το κρίσιμο ζήτημα μπορώ να επικαλεσθώ τις δικές μου εμπειρίες με τους δικούς μου ασθενείς τους οποίους χειρούργησα για μεταστάσεις στη σπονδυλική στήλη Όλα ήταν πιο εύκολα πιο ομαλά όταν όλοι ήξεραν την αλήθεια και μιλού-σαν ανοιχτά Δεν αναλάμβανα να χειρουργήσω έναν ασθενή με όγκο ή με μεταστάσεις αν δε γνώριζε την αλήθεια Και έλε-γα την αλήθεια ανάλογα με τον ασθενή είτε ολόκληρη εξαρ-χής είτε τμηματικά αφήνοντας πάντα ανοιχτό το παράθυρο της ελπίδας Γιατί πιστεύω ότι πρέπει να δίνεται η δυνατότητα στον ασθενή να περάσει όλες ndashή όσο το δυνατόν περισσότερες απόndash τις φάσεις του σοκ Οι περισσότεροι μένουν στην πρώτη φάση του σοκ ή το πολύ στη δεύτερη της άρνησης

Τα πρώτα χρόνια που είχα επιστρέψει στην Ελλάδα διάβα-σα σε μια από τις μεγαλύτερες καθημερινές εφημερίδες μια ευ-ρεία δημοσκόπηση με πολλούς συμμετέχοντες οι οποίοι είχαν υποβληθεί σε πολλές ερωτήσεις Στάθηκα στις απαντήσεις δύο ερωτήσεων το 65 των ερωτηθέντων δεν ήθελαν τους ξένους και το 35 δεν ήθελαν να έχουν γείτονα έναν καρκινοπαθή Δε θέλουμε στην Ελλάδα να έχουμε στο διπλανό σπίτι έναν καρκι-


ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19

νοπαθή τη στιγμή που σχεδόν σε κάθε σπίτι υπάρχει ένας καρ-κινοπαθής και σε κάποιες οικογένειες και περισσότεροι

Από τη στιγμή που γίνεται η διάγνωση του καρκίνου ο ασθε-νής έρχεται αντιμέτωπος με πολλά προβλήματα που πολλές φο-ρές δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει ο ίδιος με καθαρό μυα-λό επειδή βρίσκεται στη σκιά του καρκίνου και κατ΄ επέκταση του θανάτου αφού στη συλλογική συνείδηση ο καρκίνος ισοδυ-ναμεί με θάνατο Πολλοί είναι οι ειδικοί που εμπλέκονται και εκ-φέρουν γνώμες για διάφορες κατάλληλες θεραπείες όπως χει-ρουργική επέμβαση ακτινοθεραπείες χημειοθεραπείες ή και αυστηρά διαιτητικά προγράμματα μέχρι και ψυχοθεραπεία Οι πολλές επιλογές και η ασυμφωνία μεταξύ των ειδικών δυσκο-λεύουν περισσότερο την κατάσταση του ασθενή Σύμφωνα με το μοντέλο ολιστικής θεραπείας του καρκίνου ο ασθενής πρέ-πει να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων Πόσοι Έλληνες καρκι-νοπαθείς όμως το κάνουν αυτό

Η ιδέα για να γράψω αυτό το βιβλίο ξεκίνησε περίπου τέσ-σερα χρόνια αφότου νόσησα από καρκίνο Συνήθως γράφουν παρόμοια βιβλία άνθρωποι που έχουν θεραπευτεί από καρκίνο όπου περιγράφουν τι έκαναν και θεραπεύτηκαν τέτοια βιβλία γί-νονται πολλές φορές μπεστσέλερ Στην ιατρική για να θεωρηθεί κάποιος θεραπευμένος θα πρέπει να είναι ελεύθερος από καρ-κίνο για πέντε χρόνια Εάν κάποιος έχει υποτροπή μετά από τέσ-σερα χρόνια και έντεκα μήνες λογαριάζεται ως καρκινοπαθής ενώ αν ο καρκίνος εμφανιστεί μετά από πέντε χρόνια και δέκα μέρες υπολογίζεται στη στατιστική ως υγιής Τα πέντε χρόνια είναι το καθοριστικό σημείο δε λογαριάζεται κανείς πλέον ως καρκινοπαθής αν περάσει το ορόσημο αυτό Αυτά είναι τα πε-ρίεργα της ιατρικής στατιστικής Στα σχέδιά μου λοιπόν ήταν να αρχίσω τη συγγραφή όταν θα είχα κλείσει πέντε χρόνια χω-ρίς υποτροπή Αυτά ήταν τα σχέδιά μου είχα όμως ξεχάσει τη σοφή ρήση laquoόταν ο άνθρωπος κάνει σχέδια ο Θεός γελάraquo Στην


20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

περίπτωσή μου η υποτροπή ήρθε μετά από τέσσερα χρόνια και δύο μήνες για να αλλάξει τα σχέδιά μουhellip

Ήμουν συνηθισμένος να κάνω προγράμματα και να έχω τον έλεγχο αλλά αυτό το πρόγραμμα ήταν παράξενο δεν είχα κανέ-ναν έλεγχο της κατάστασης Όταν τα αποτελέσματα της μαγνη-τικής ήταν καλά ένιωθα ότι είχα κάποιο έλεγχο μέχρι να κάνω την επόμενη μαγνητική τρεις ή έξι μήνες αργότερα

Το βασικό ερώτημα που πρέπει να θέσει όποιος ή όποια αρ-ρωστήσει από καρκίνο είναι Θέλω να ζήσω Η ερώτηση αυτή μπορεί να ακούγεται παράξενη Ωστόσο δεν είναι σίγουρο ότι κάποιος θέλει να ζήσει εάν αρρωστήσει από καρκίνο Μπορεί ακόμα να προκάλεσε τον καρκίνο ακριβώς επειδή δε θέλει να ζήσει άλλο πια Όπως λέει κι ο Νίτσε όποιος έχει ένα laquoγιατί να ζωraquo μπορεί να βρει και ένα laquoπώςraquo Παρόλο που υπάρχουν κάποιες πα-θήσεις με πιο άσχημη πρόγνωση από τον καρκίνο εντούτοις ο καρκίνος έχει τα σκήπτρα της χειρότερης ασθένειας που μπο-ρεί να βρει τον άνθρωπο

Μήπως έκανα εγώ κάτι για να προκαλέσω τον καρκίνο Αν ρωτήσεις ανθρώπους που έχουν περάσει καρκίνο οι περισσό-τεροι έχουν βρει κάποιους ενοχοποιητικούς παράγοντες αλλά δεν είναι σίγουροι εάν οι ίδιοι έχουν κάνει κάτι συγκεκριμένο που τον προκάλεσε Δεν μπορώ να απαντήσω με βεβαιότητα όμως με τη γνώση που έχω αποκτήσει μέχρι σήμερα εξαιτίας του καρκίνου είμαι σίγουρος ότι έχω συνεισφέρει κι εγώ στην εμφάνισή του

Από μικρή ηλικία είχα πολλές φορές εκφράσει την επιθυμία να πεθάνω όταν η μάνα μου θύμωνε με τις αταξίες μου και μου έδειχνε την ουλή από την καισαρική της λέγοντάς μου laquoΜου άνοιξαν την κοιλιά μου για σένα κι εσύ είσαι αχάριστος και ανυ-πάκουος να χαθείς να μη σε βλέπωraquo Μια άλλη φορά ήταν όταν είδα τον πατέρα μου στο νοσοκομείο με το δεξί του χέρι ακρω-τηριασμένο Θυμάμαι πολύ καλά τις σκέψεις που έκανα τότε Κα-


ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21

λύτερα να πέθαινα εγώ ή να μου κοβόταν το χέρι εμένα δεν μπορώ να βλέπω τον πατέρα μου να υποφέρει Και αυτό το είχα πει κι άλ-λες φορές όταν ο πατέρας μου θύμωνε κάθε φορά που δυσκο-λευόταν να κάνει δουλειές με το ένα του χέρι Σε ορισμένες άλ-λες περιπτώσεις που μου προκαλούσαν θυμό και αγανάκτηση κυρίως στην παιδική και εφηβική ηλικία μου αναρωτιόμουν τι νόημα έχει μια τέτοια ζωή και μήπως είναι καλύτερα να πεθά-νω για να ησυχάσω

Υπήρξαν δύσκολες περιστάσεις και στην ενήλικη ζωή μου όπου μου είχαν περάσει παρόμοιες σκέψεις έστω και στιγμιαία Δε γνώριζα βέβαια τότε αυτά που γνωρίζω τώρα δηλαδή ότι αυτό που λες ή σκέφτεσαι απευθυνόμενος στον εαυτό σου το υποσυ-νείδητο το εκλαμβάνει ως πραγματικό και κάνει τα πάντα για να το πραγματοποιήσει Το υποσυνείδητο είναι ο υπηρέτης του συ-νειδητού κι ένας καλός υπηρέτης φροντίζει το αφεντικό του με τον καλύτερο τρόπο Μια εξαιρετική θεραπεύτρια που με γνώρι-ζε καλά και την είχα συναντήσει σε τρία σεμινάρια θυμάμαι μου είχε πει laquoΔε με παραξενεύει που αρρώστησες από καρκίνο διό-τι το ιστορικό σου έχει πολύ χαμηλή ενέργεια μυρίζει θανατίλαraquo

Η φυσιολογική κατάσταση του σώματος είναι η υγεία Σε έναν νεφροπαθή στην Αμερική έγινε μεταμόσχευση νεφρού αλλά το νεφρό που δέχτηκε είχε προσβληθεί από καρκίνο κάτι που δε γνώριζαν οι γιατροί Για να μην αποβάλει ο οργανισμός του το καινούργιο νεφρό έπαιρνε πολλά ανοσοκατασταλτικά φάρμα-κα που είχαν αποδυναμώσει το ανοσοποιητικό του σύστημα με αποτέλεσμα να εξαπλωθεί ο καρκίνος όχι μόνο στο νεφρό αλλά και στους πνεύμονές του Επειδή η ζωή του κινδύνευε οι γιατροί διέκοψαν τα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα αφαιρέθηκε ο μεταμοσχευμένος νεφρός και συνέχισε με την αιμοκάθαρση Η φυσιολογική άμυνα του οργανισμού του επαναλειτούργησε και οι μεταστάσεις από τους πνεύμονες εξαφανίστηκαν αυτό-ματα επειδή το αμυντικό σύστημα του σώματός του αναγνώρι-


22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

σε ότι αυτά τα καρκινικά κύτταρα δεν έπρεπε να υπάρχουν εκεί και τα καταπολέμησε

Όποια αρρώστια εμφανίσει το σώμα το ίδιο το σώμα μπο-ρεί να την αποβάλει αρκεί να του δοθούν οι κατάλληλες συν-θήκες Ποιες είναι αυτές οι συνθήκες Στην περίπτωση του καρ-κίνου η ολιστική αντιμετώπισή του (σώμα νους ψυχή-πνεύμα) και η αυτογνωσία είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε ίαση

Πολλοί πιστεύουν ότι το πιο σημαντικό κομμάτι στην ολιστική υγεία είναι το νοητικό-συναισθηματικό Όταν κάνουμε αρνητι-κές σκέψεις τρέφουμε αρνητικά συναισθήματα αντιμετωπίζου-με τις καταστάσεις της ζωής με απαισιοδοξία και σκεφτόμαστε έστω και για λίγο ότι ο θάνατος θα μας απαλλάξει δε βοηθά-με τον εαυτό μας να έχει υγεία αντιθέτως τον υπονομεύουμε και συνεργούμε στην εκδήλωση ασθενειών Τις σκέψεις μας τις εκλαμβάνει το υποσυνείδητό μας σαν επιθυμίες ndash και κάνει τα πάντα για να τις εκπληρώσει

Πιθανόν αν έχεις περάσει καρκίνο και διαβάσεις αυτό το βι-βλίο να βρεθείς σε δύσκολη θέση επειδή θα πρέπει να επιλέξεις ανάμεσα σε α) μάχη με τον καρκίνο και αντίσταση σε ότι συμ-βαίνει ή β) αποδοχή της κατάστασης και ενέργειες χωρίς άγχος προς την υγεία Σrsquo εμένα ταιριάζει η δεύτερη επιλογή

Κάποια πράγματα τα οποία έμαθα από τους laquoδασκάλουςraquo που συνάντησα στα σεμινάρια για καρκινοπαθείς και αυτογνω-σίας και από άλλους laquoερευνητές της αλήθειαςraquo τα είδα γραμμέ-να και σε αρκετά βιβλία Διαπίστωσα ότι ένα σημαντικό μέρος αυτής της γνώσης μοιράζεται σε πολλούς δεν ανήκει μόνο σε έναν δημιουργό Γιrsquo αυτό τον λόγο δε χρησιμοποιώ τις αναφορές όπως σε ένα επιστημονικό βιβλίο Όμως όπου κρίνω απαραί-τητο βέβαια παραθέτω το αυθεντικό κείμενο του συγγραφέα

Πιθανόν να θεωρήσεις ότι υπάρχουν πολλές επαναλήψεις στην περιγραφή γεγονόνων και συναισθημάτων Οι επαναλή-ψεις αυτές μαρτυρούν ότι η διαδικασία απόκτησης όλων αυτών


ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23

των γνώσεων και εμπειριών ήταν μια επώδυνη και χρονοβόρος διαδικασία γεμάτη παλινδρομήσεις απογοητεύσεις αλλά και ευχάριστες προσμονές και αισθήματα ικανοποίησης ίσως και πλήρωσης Μια διαδικασία που μου θύμιζε συχνά το δημοτικό τραγούδι για το γεφύρι της Άρτας ή άλλες φορές τον μαθητή που μένει μετεξεταστέος ή χάνει μια ολόκληρη σχολική χρονιά Η διαδικασία αυτή δεν έχει τέλος Ακόμα δουλεύω με τον εαυτό μου η διαφορά είναι ότι τώρα δεν υπάρχει άγχος σε ότι κάνω και θα δουλεύω όσο είμαι ζωντανός και έχω τις γνωσιακές ικα-νότητες και τις αισθήσεις μου

Δεν έχω καμιά πρόθεση να καλύψω με αυτό το βιβλίο το θέμα του καρκίνου από καθαρά ιατρική σκοπιά ελάχιστα στοιχεία τέ-τοιας φύσεως παραθέτω εδώ Εξάλλου υπάρχουν πληθώρα επι-στημονικών βιβλίων που καλύπτουν το θέμα του καρκίνου από αυτή τη σκοπιά Πιστεύω όμως ότι και σε αυτά τα πολυσέλιδα βιβλία που συνήθως είναι γραμμένα από πολλούς καθηγητές ndashο καθένας περιγράφει το κομμάτι τουndash υπάρχει μια μεγάλη έλ-λειψη λείπει το όλον Περιγράφουν τμηματικά μηχανιστικά τις διάφορες αρρώστιες και τις αιτίες τους όταν αυτές είναι γνω-στές (γιατί σε πολλές παθήσεις οι αιτίες είναι άγνωστες) και τον πιθανό τρόπο αντιμετώπισής τους σύμφωνα με την ήδη υπάρ-χουσα γνώση Η σημερινή ιατρική έχει βασιστεί στο μηχανιστι-κό μοντέλο του Νεύτωνα αποδέχεται μόνο το σώμα και όχι το όλον Τα πράγματα έχουν αρχίσει βεβαίως να αλλάζουν αλλά ο δρόμος είναι μακρύς ακόμα

Όποιος επιθυμεί να εμβαθύνει στο θέμα από ιατρικής πλευ-ράς μπορεί να ανατρέξει σε ιατρικά βιβλία επιστημονικά άρ-θρα και σοβαρά περιοδικά υγείας πιστεύω ότι καλό θα είναι οι πληροφορίες που αφορούν την υγεία να μην αντλούνται αβα-σάνιστα από τον τύπο τα δημοφιλή εβδομαδιαία περιοδικά το ίντερνετ και διάφορες άλλες πηγές


ΤΟ ΣΟΚ ΤΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ

Πονόμετρο δε βρέθηκε για να μετρά τον πόνοαυτό το δίνει ο Θεός σrsquo όσους αντέχουν μόνο

ΚΡΗΤΙΚΗ ΜΑΝΤΙΝΑΔΑ

Πρώτη μέρα στην ιδιωτική κλινική μετά τις διακοπές του Πά-σχα Χειρουργούσα μια ασθενή με κήλη δίσκου στον αυ-

χένα Όταν άρχισα με το μικροσκόπιο διαπίστωσα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά δεν είχα καθαρή εικόνα θόλωνε γρήγορα δεν έβλεπα καλά Πιστεύοντας ότι το μικροσκόπιο είχε κάποιο λά-θος ή είχε απορρυθμιστεί έκανα κάποιες διορθώσεις αλλά μετά από ένα δυο λεπτά πάλι τα ίδια δεν έβλεπα καλά Δεν ήμουν σε θέση να συνεχίσω το χειρουργείο ούτε ο συνεργάτης μου ήταν τόσο έμπειρος για να το συνεχίσει Για καλή μου τύχη ένας έμπειρος συνάδελφος μόλις είχε τελειώσει το δικό του χειρουρ-γείο κι όταν του εξήγησα τι συμβαίνει προσφέρθηκε να τελειώ-σει και το δικό μου Εγώ κατέβηκα αμέσως στο ακτινολογικό της κλινικής και ζήτησα να μου κάνουν μαγνητική στον εγκέφαλο

Τα συμπτώματα που είχα εκείνη την ημέρα αλλά και η διαί-σθησή μου όλα με ειδοποιούσαν μου έδιναν τα μηνύματα ότι κάτι πολύ σοβαρό συνέβαινε στον εγκέφαλό μου Όση ώρα

26 ΘΑΝΑΣΗΣΣΕΦΕΡΛΗΣ


ήμουν μέσα στον μαγνήτη σκεφτόμουν διάφορες πιθανές πα-θήσεις όγκος ή ανεύρυσμα εγκεφάλου λόγω ιστορικού σκεφτό-μουν το ανεύρυσμα του πατέρα μουhellip Ο νους μου όμως θέλο-ντας να με καθησυχάσει έκανε τη σκέψη ότι θα είναι συνέπεια της ίωσης που είχα περάσει τις ημέρες του Πάσχα Τις σκέψεις μου διέκοψε ο τεχνικός λέγοντας ότι θα βάλει και σκιαγραφικό Τα φίδια με ζώσανε ένιωσα σίγουρος ότι ήταν όγκος στον εγκέ-φαλο και θυμήθηκα ότι σε ανύποπτο χρόνο έναν δυο μήνες πριν είχα πει αστειευόμενος σε έναν συνάδελφο laquoΚάτι δε μου αρέσει μrsquo εμένα θα έχω κανέναν όγκο στον εγκέφαλοraquo

Όταν τελείωσε η μαγνητική ρώτησα τον τεχνικό πού είναι οι ακτινολόγοι για να τη δουν και πήρα την απάντηση ότι βρί-σκονταν σε έκτακτη συνάντηση και θα αργούσαν Είχα την αί-σθηση ότι δε μου έλεγε την αλήθεια κάτι που επιβεβαιώθηκε από την αμηχανία που έδειξε όταν άρχισαν να πέφτουν τα φιλμ της μαγνητικής μου από τη θυρίδα Τον ρώτησα αν ήταν δικά μου η απάντηση ήταν καταφατική αλλά δεν μπορούσα να τα δω πριν τα δουν οι γιατροί Δε μου άρεσε ο τρόπος και η νευρι-κότητα που έδειχνε έτσι αγνόησα τους κανόνες πήρα ένα φιλμ το κοίταξα και έμεινα άφωνοςhellip

Το σοκ ήταν τεράστιο όταν είδα έναν πολύ μεγάλο όγκο στον εγκέφαλό μου Ένα δυνατό χτύπημα σαν κεραυνός διαπέρασε όλο μου το σώμα τα πόδια μου κόπηκαν το μυαλό μου θόλω-σε και οι μαύρες μελαγχολικές σκέψεις άρχισαν να με βασανί-ζουν με μια απίστευτη ταχύτητα Έβλεπα τον θάνατο πολύ κο-ντά σκεφτόμουν την οικογένειά μου η αίσθηση της απώλειας ήταν πολύ έντονη η θλίψη και η στενοχώρια πότιζαν όλα μου τα κύτταρα Οι εφιαλτικές σκηνές διαδέχονταν η μια την άλλη αναρωτιόμουν τι θα γίνει στη συνέχεια έβλεπα τον θάνατο να με πλησιάζει και δεν μπορούσα να συγκρατήσω τα κλάματα Αντιδρούσα ασυναίσθητα όπως όλοι οι άνθρωποι σε ένα μεγά-λο σοκ Δεν είναι δυνατόν να έχει συμβεί αυτό σrsquo εμένα Οι σκέ-

ΚΑΡΚΙΝΟΣΔΑΣΚΑΛΟΣampΦΙΛΟΣ 27


ψεις που κυριαρχούσαν στο μυαλό μου ήταν οι κλασικές σκέ-ψεις και απορίες ενός σοκαρισμένου Πώς είναι δυνατόν να μου συμβαίνει αυτό Αποκλείεται Δεν μπορεί Είναι άδικο Πώς είναι δυ-νατόν να μου συμβαίνει αυτό

Ανεβοκατέβαινα για αρκετή ώρα στο υπόγειο της κλινικής όπου βρισκόταν το ακτινολογικό μη μπορώντας να βρω την έξοδο Στη φάση αυτή και σε μια στιγμή αναλαμπής καθαρό-τητας του νου ndashίσως το ένστικτο της επιβίωσηςndash σταμάτησα πιάστηκα από τα κάγκελα να μην πέσω και είπα δυνατά για να το πιστέψω και να μην αμφιβάλλω άλλο

laquoΣοβαρέψου Θανάση βεβαίως είναι δυνατόν να συμβαίνει γιατί ήδη έχει συμβεί μόλις πριν λίγο είδες τις μαγνητικές τομο-γραφίες Έχει συμβεί σε τόσους άλλους πριν γιατί να μη συμ-βεί και σrsquo εσέναraquo

Είχα δει πολλές δύσκολες καταστάσεις στη δουλειά μου είχα δει πολύ ανθρώπινο πόνο Ήμουν ο πιο ψύχραιμος στην οικο-γένεια και πολλές φορές έλεγα στη Μαρία τη γυναίκα μου που αγχώνεται εύκολα laquoΗρέμησε μην άγχεσαι αν συμβεί κάτι στην οικογένειά μας τι θα κάνεις με τη νοοτροπία που έχεις και το άγ-χος που κουβαλάςraquo

Δυσκολευόμενος μέσα στη θολούρα μου να πιστέψω τα ευ-ρήματα της μαγνητικής που είχα δει πριν λίγο κατέβηκα ξανά στο ακτινολογικό άλλη μια φορά για να τσεκάρω ότι η μαγνη-τική ήταν δική μου και δεν επρόκειτο για κάποιο λάθος

Δε θέλω ωστόσο να σταθώ άλλο στο προσωπικό μου πρό-βλημα Οι προβληματισμοί είναι παρόμοιοι σε όλους τους νεο-διαγνωσθέντες καρκινοπαθείς μόνο τα σκηνικά και οι πρωτα-γωνιστές αλλάζουν

Αντιλαμβανόμουν ότι βρισκόμουν σε κατάσταση σοκ μπρο-στά στον φόβο του θανάτου Είχα διαβάσει και είχα κάνει εργα-σίες πάνω στα βιβλία της Κιούμπλερ-Ρος (Elisabeth Kuumlbler-Ross) και του Γιαν Γκούλβεργ (Jan Gullberg) στα φοιτητικά μου χρό-



νια στο Καρολίνσκα Γνώριζα τα στάδια αποδοχής του θανάτου από τα βιβλία τους και από τα μαθήματα ιατρικής ψυχολογίας στο Καρολίνσκα και καταλάβαινα ότι γινόταν μια πάλη μέσα μου όπου συναισθήματα και σκέψεις πάνε χέρι χέρι και με φορτώ-ναν με ένα δυσβάχτατο φορτίο για το οποίο δεν μπορούσα να βρω μια διέξοδο να το κάνω πιο ελαφρύ

Μέσα στη σύγχυση στη στεναχώρια και στον φόβο έπρε-πε να βρω τη δύναμη να αυτοσυγκεντρωθώ για να μπορέσω να δράσω Εδώ οφείλω να αναφέρω ότι μου στάθηκε ένας φί-λος νευροχειρουργός Πήρα τηλέφωνο τον καλό συνάδελφο και φίλο που είχε τελειώσει την εγχείρηση που είχα αρχίσει εγώ του είπα τα νέα και του ζήτησα να έρθει στην κλινική Στη συνέχεια πήγα στην καφετέρια της κλινικής να ηρεμήσω κάπως να σκε-φτώ όσο ήταν δυνατόν πώς να ενεργήσω Το τραγούδι laquoΒρέχει φωτιά στη στράτα μουraquo που έπαιζε στο ραδιόφωνο του μπαρ τη στιγμή που ήρθε η σειρά μου να παραγγείλω δεν ήταν το κα-λύτερο για μένα εκείνη τη στιγμή μπλοκαρίστηκα έχασα τα λό-για μου και με μεγάλη δυσκολία κατάφερα να παραγγείλω καφέ

Όσο έπαιζε αυτό το τραγούδι οι σκέψεις μου γίνονταν όλο και πιο μελαγχολικές κρατιόμουν για να μη με πιάσουν τα κλά-ματα Έρευνες έχουν δείξει ότι ο μέσος άνθρωπος κάνει γύρω στις 65000 χιλιάδες σκέψεις την ημέρα έχω την αίσθηση ότι αυτό το νούμερο το ξεπέρασα μέσα σε μία ώρα Ένας γνωστός μου γιατρός που με είδε μου είπε ότι ήμουν χλομός και ανήσυ-χος και με ρώτησε αν ήμουν καλά Του απάντησα με ερώτηση laquoΠόσο καλά μπορεί να είμαι όταν πριν από λίγο διαπιστώθηκε ότι έχω έναν μεγάλο όγκο στον εγκέφαλοraquo Και λέγοντας αυτό ξέσπασα σε κλάματα Έδειξε σαστισμένος ψέλλισε κάτι τυπι-κό όπως laquoΜη στενοχωριέσαι εύχομαι να πάνε όλα καλάraquo και εξαφανίστηκε γρήγορα σαν να φοβόταν μήπως τον κολλήσω

Δεν ήμουν σε θέση να σκεφτώ τις αντιδράσεις των άλλων είχα άλλα πολύ πιο σοβαρά θέματα να ασχοληθώ Ήθελα να



προγραμματίσω τα επόμενα βήματά μου να κάνω ένα σχέδιο δράσης δεν ήθελα να πάω στο σπίτι στην κατάσταση που ήμουν ήθελα να ανακοινώσω το νέο στην οικογένεια χωρίς να τους τρομάξω Ήταν πολλές οι καινούργιες καταστάσεις που προέ-κυπτανhellip Αχ αυτός ο όγκος σε τι μπελάδες με έβαζε Τότε συ-νειδητοποίησα ότι έπρεπε να ασχοληθώ και με την αντιμετώπι-ση του όγκου να επικοινωνήσω αμέσως με τους συναδέλφους νευροχειρουργούς στο Καρολίνσκα

Μέσα στην ταραχή μου θυμήθηκα το περιστατικό με το σα-μάνο στη Σεντόνα

Το καλοκαίρι του 1993 είχα περάσει δυο μήνες στο Φοίνιξ στην Αριζόνα όπου εκπαιδευόμουν σε μια καινούργια τεχνική ndash ενδοσκοπική χειρουργική σπονδυλικής στήλης δίπλα στον Άντονι Γιουνγκ (Anthony Yeung) έναν πρωτοπόρο και πολύ έμπειρο ενδοσκόπο χειρουργό Ο Άντονι μου είχε παραχωρή-σει ένα αυτοκίνητο για τις καθημερινές μετακινήσεις μου και για να πηγαίνω κοντινές εκδρομές τα Σαββατοκύριακα Μια εκδρο-μή που έκανα ήταν στη Σεντόνα τέσσερις ώρες από το Φοίνιξ όπου υπήρχαν ακόμα καταυλισμοί Ινδιάνων καθώς και πολλά κέντρα αυτογνωσίας

Ήμουν μέσα σε ένα κατάστημα τουριστικών ειδών και ήθε-λα να αγοράσω κάτι αντιπροσωπευτικό από την περιοχή Απορ-ροφημένος δεν είχα προσέξει ότι στεκόμουν στη μέση του δια-δρόμου το διαπίστωσα όταν κάποιος μου ζήτησε συγγνώμη για να περάσει Κάνοντας στην άκρη και στρέφοντας το κεφάλι είδα έναν ηλικιωμένο Ινδιάνο που μου θύμιζε εικόνες Ινδιάνων από τον Μικρό Σερίφη Είχα δει κάποιους Ινδιάνους στη μικρή παρα-μονή μου στη Σεντόνα αλλά αυτός ήταν ο πιο εντυπωσια κός Μάλλον κατάλαβε ότι τον κοιτούσα επίμονα έκανε μισή στροφή και με ρώτησε από πού είμαι Ανταλλάξαμε μερικές κουβέντες αν και ήταν λιγόλογος μου είπε όμως κάτι που με εντυπωσίασε και με προβλημάτισε προς στιγμήν laquoΗ ενέργειά σου είναι πολύ



χαμηλήraquo μου είπε laquoχάνεις ενέργεια σε κάποιο επίπεδο ndashσω-ματικό συναισθηματικό πνευματικόndash και θα πρέπει να κάνεις εξετάσεις για να αποκλείσεις κάποια σοβαρή σωματική πάθη-σηraquo Αυτά ήταν τα λόγια του Με χαιρέτησε και έφυγε χωρίς να μου δώσει περαιτέρω εξηγήσεις

Ρώτησα μια κυρία που εργαζόταν στο κατάστημα και είχε παρακολουθήσει τη συζήτησή μου με τον Ινδιάνο ποιος ήταν Μου απάντησε ότι αυτός ήταν ο πιο γνωστός σαμάνος της πε-ριοχής ότι σπάνια κατεβαίνει στην πόλη και ακόμα πιο σπάνια μιλάει σε ανθρώπους συνήθως οι άνθρωποι πηγαίνουν σε αυ-τόν για διάφορες συμβουλές και κυρίως για θέματα υγείας Βλέ-πει το εσωτερικό του σώματος όλα τα όργανα σαν να βρίσκεται μέσα τους Μπορεί να κάνει διάγνωση ακόμα και πριν εμφανι-στεί μια αρρώστια Τα λόγια της με προβλημάτισαν όσο και τα λόγια του σαμάνου γιατί μου ήρθε στο μυαλό ο Καστανέδα και ο ήρωάς του ο σαμάνος Χουάν με τις υπερφυσικές ικανότη-τες Ανησύχησα Για ποιο λόγο να μου πει όσα μου είπε Σίγου-ρα δια πίστωσε κάτι στην ενέργειά μου διαφορετικά δεν υπήρχε λόγος να μου τα πει αυτά μόνο και μόνο για να με ανησυχήσει

Εγώ όμως δεν άκουσα τη συμβουλή του δεν τον πολυπίστε-ψα Αρκέστηκα στο να κάνω μόνο εξετάσεις αίματος οι οποίες ήταν λίγο χαμηλές αλλά πίστευα πως είχα την εξήγηση Ήμουν μόνος κακή διατροφή αρκετό στρες Μου ήταν εύκολο να βρί-σκω εξηγήσεις και να κάνω σχέδια Και δεν είχα χρόνο για πε-ρισσότερες εξετάσεις ή μάλλον δεν είχα χρόνο να αρρωστήσω Άρα γιατί να κάνω και εξετάσεις Ίσως υποσυνείδητα να σκέφτη-κα ότι είμαι άρρωστος οπότε αποφεύγοντας να κάνω λεπτομερή έλεγχο απέφευγα στην πραγματικότητα και να το επιβεβαιώσω

Η δεύτερη πράξη του δράματος παίχτηκε όταν πήγα στο σπί-τι Έπεσε φυσικά πολύ κλάμα αλλά το κλάμα λειτούργησε ευερ-γετικά για όλους Εγώ βίωσα κάτι που ήδη γνώριζα πόσο ση-μαντικό είναι να έχεις ανθρώπους που αγαπάς και σε αγαπάνε



στις δύσκολες στιγμές Το κλάμα λειτούργησε και σαν ηρεμιστι-κό για να μπορέσουμε να πάρουμε αποφάσεις Η επόμενη μέρα ήταν Πρωτομαγιά κλείσαμε εισιτήρια για τη Στοκχόλμη για τις 2 Μαΐου Τα παιδιά θα έμεναν στην Αθήνα η κόρη μου φοιτού-σε στο τελευταίο έτος της Οδοντιατρικής ο γιος μου ήταν στην πρώτη γυμνασίου Θα τα φρόντιζε ο θείος τους

Πήγαμε να κοιμηθούμε τις μικρές ώρες αλλά ο ύπνος δεν ερχόταν Προσπαθούσα να χειριστώ το σοκ με τη λογική και να προγραμματίσω τα επόμενα βήματα χωρίς εκκρεμότητες Με κατέλαβαν όμως πάλι συναισθήματα απελπισίας κι αγω νίας μια διάθεση να κλάψω Προσπάθησα να τα κρύψω να μη με αντιλη-φθεί η Μαρία Η Μαρία όμως δεν κοιμόταν κατάλαβε με αγκά-λιασε και μου είπε laquoΜη φοβάσαι ότι και να συμβεί θα είμαι δί-πλα σου και θα είναι δίπλα σου και ο Θεός δε θα σε αφήσει έτσι θα σε βοηθήσει γιατί κι εσύ έχεις βοηθήσει τόσο πολλούςraquo Δεν αμφέβαλλα ότι θα ήταν δίπλα μου το είχε αποδείξει πολλές φο-ρές Κι έτσι πήρα δύναμη να αγωνιστώ για τη συνέχεια άλλω-στε είχα πολλά πράγματα να κάνω

Την άλλη μέρα το πρωί περιμένοντας στο αεροδρόμιο για αρκετή ώρα λόγω καθυστέρησης παρατηρούσα τους ανθρώ-πους Πολλοί έπιναν καφέ άλλοι έτρωγαν μερικοί συζητούσαν δυνατά και γελούσαν άλλοι πηγαινοέρχονταν στα μαγαζιά αλλά όλοι τους φαίνονταν ξένοιαστοι κανένας δε φαινόταν να αντι-μετωπίζει κάποιο σοβαρό πρόβλημα Είχα διαβάσει σε ένα βι-βλίο ότι η ζωή δε σταματά για να ξεπεράσεις εσύ τη θλίψη σου μου ήρθαν δε στο νου τα λόγια από το τραγούδι του Κώστα Χατζή Κι εμείς οι τρεις στον καφενέ τσιγάρο πρέφα και καφέ βρε δε βα-ριέσαι αδερφέ

Κι όμως σκέφτηκα στατιστικά κάποιοι από αυτούς που βλέ-πω εδώ έχουν περάσει καρκίνο μερικοί έχουν καρκίνο τώρα κάποιοι άλλοι έχουν καρκίνο αλλά δεν το ξέρουν άλλοι θα νο-σήσουν στο μέλλον από καρκίνο Εγώ ήμουν από αυτούς που



γνώριζαν Είχα καρκίνο στον εγκέφαλο και πήγαινα στο Καρο-λίνσκα για χειρουργείο και όποια συμπληρωματική θεραπεία προκύψει από την παθολογοανατομική εξέταση Ο νους μου εργαζόταν πυρετωδώς με διάφορα εναλλασσόμενα συναισθή-ματα προσπαθώντας στο τέλος να βρει έναν τρόπο να βλέπει τα πράγματα θετικά

Θυμήθηκα ένα περιστατικό που είχε συμβεί την πρώτη εβδο-μάδα των σπουδών μου στην ιατρική στο Ινστιτούτο Καρολίν-σκα Σε κάποιο γενικό μάθημα ένας καθηγητής μάς είπε laquoΣτα-τιστικά 30-40 από εσάςraquo ndashήμασταν 180ndash laquoθα πάθουν καρκίνο 5-6 θα πεθάνουν από καρκίνο πριν τα εξήντα αλλά καρκινικούς όγκους βλέπουμε σε όσους πεθαίνουν σε μεγάλη ηλικίαraquo Συνέ-χισε με άλλες παθήσεις

Ένιωθα ότι ίσως να ήμουν ο ένας από τους 5-6 και μου πέρα-σε για άλλη μια φορά μια ανατριχίλα σε όλο μου το σώμα αλλά με έφερε και λίγο πιο κοντά στην πραγματικότητα Η στατιστική είναι αδίστακτη και χωρίς συναισθήματα αλλά δε λέει και ψέμα-τα Και μπορεί να μην ισχύουν τα νούμερα σε ατομικό επίπεδο ισχύουν όμως όσον αφορά μια μεγάλη ομάδα Σκέφτηκα ότι ο καθηγητής μας είχε αναφέρει και την άλλη ομάδα που παθαί-νουν καρκίνο αλλά δεν πεθαίνουν από καρκίνο και αναλαμπές αισιοδοξίας ήρθαν σαν μικρά κύματα σε όλο μου το σώμα Για-τί να μην ανήκω στην ομάδα που παθαίνουν καρκίνο αλλά δεν πεθαίνουν από καρκίνο Τι μπορώ να κάνω εγώ για να ανήκω σε αυτή την ομάδα

Η Μαρία με έβγαλε από τις σκέψεις μου δείχνοντάς μου ένα ζευγάρι που κατευθύνονταν προς το μέρος μας Ήταν μια ασθε-νής μου με προβλήματα στη σπονδυλική στήλη μαζί με τον άντρα της τον οποίο είχα συναντήσει στο ιατρείο μου Φαίνονταν θλιμ-μένοι κυρίως ο άντρας Μετά από τις τυπικές χαιρετούρες η γυ-ναίκα του μας πληροφόρησε ότι πήγαιναν στο Λονδίνο προκειμέ-νου να χειρουργηθεί ο άντρας της για καρκίνο στο νεφρό



Εγώ είχα μπει στο ρόλο του γιατρού και τους καθησύχαζα λέγοντας ότι η ιατρική έχει κάνει πολύ μεγάλα βήματα τα τελευ-ταία χρόνια ακόμα και καταδικασμένοι καρκινοπαθείς παρου-σίασαν ndashανεξήγητα σχεδόνndash σταδιακή βελτίωση και εντέλει πλή-ρη ανάρρωση μεταφέροντας με τα λόγια μου μια αισιοδοξία για την έκβαση των θεραπειών Και δεν έπαιζα θέατρο τα εννοούσα αυτά που έλεγα είχα τις εμπειρίες μου και ένιωθα καλά που τα έλεγα θεωρώντας ότι ήταν καλό να τα ακούω κι εγώ Σκέφτηκα βέβαια ότι πιθανόν η μεγάλη δόση κορτιζόνης που είχα πάρει τις τελευταίες δύο μέρες να με έκανε υπεραισιόδοξο Τους απο-κάλυψα ότι πήγαινα κι εγώ για τον ίδιο λόγο στη Στοκχόλμη Η γυναίκα του έδειχνε να μην πιστεύει πως είχα όγκο στο κεφάλι γιατί όπως είπε φαινόμουν πολύ ήρεμος σε αντίθεση με τον άντρα της που είχε πέσει σε κατάθλιψη και τα έβλεπε όλα μαύ-ρα Έτσι πήρε και ο άντρας της λίγο θάρρος και μπόρεσε να πει κάποιες κουβέντες και να συμμετάσχει λίγο στη μικρή μας συ-ζήτηση μέχρις ότου καλέσουν τις πτήσεις μας

Μόλις αποχαιρετιστήκαμε η Μαρία μου είπε ότι της άρεσε πολύ ο τρόπος που τους μίλησα είδε το πρόσωπο του άντρα να αλλάζει από τα λίγα αλλά αισιόδοξα λόγια που του απηύθυνα Και επανέλαβε τα λόγια της προηγούμενης βραδιάς laquoΟ Θεός εί-ναι μεγάλος και θαύματα γίνονταιraquo

Δεν της είπα τίποτα αλλά αναρωτήθηκα ποιο ρόλο έπαιζα στη συνάντηση με τους γνωστούς μας του καρκινοπαθούς ή του γιατρού Διαπίστωσα ότι μάλλον έπαιζα το ρόλο του για-τρού γιατί αυτό τον ρόλο ήξερα ως τώρα ο οποίος μάλιστα με τη βοήθεια της κορτιζόνης παιζόταν σχετικά εύκολα Ο ρόλος του καρκινοπαθούς γιατρού ήταν εντελώς άγνωστος σrsquo εμένα Συνειδητοποίησα ότι από δω κι εμπρός θα έπαιζα και τους δύο ρόλους γεγονός που μου προκάλεσε ανησυχίες και φόβο για το άγνωστο Μέχρι τώρα ο κύριος ρόλος μου ήταν του γιατρού του ορθοπαιδικού χειρουργού σπονδυλικής στήλης με πάρα πολλά



χειρουργεία στο ενεργητικό μου σχετικά με προβλήματα εκφυ-λιστικής φύσεως στη σπονδυλική στήλη Χειρουργούσα αυτούς που κατά τη γνώμη μου έπρεπε να χειρουργηθούν είχα ένα καλό θεωρητικό υπόβαθρο στη συντηρητική θεραπεία των προβλη-μάτων σπονδυλικής στήλης που αποτελούσε και το θέμα της δι-δακτορικής μου διατριβής Είχα επίσης χειρουργήσει και δεκά-δες ασθενείς με μεταστάσεις στη σπονδυλική στήλη οι οποίοι μεταφέρονταν μετά από μερικές μέρες σε ογκολογική κλινική για τη συνέχιση των θεραπειών Είχα αρκετή εμπειρία στον χει-ρισμό σωματικών προβλημάτων και μια σχετική εμπειρία στον χειρισμό προβλημάτων που ανακύπτουν από τον ψυχολογικό πόνο όπως του καρκίνου ή άλλων σοβαρών ασθενειών

Στο αεροπλάνο είπα στη Μαρία ότι ήμουν κουρασμένος και ήθελα να κοιμηθώ μετά το φαγητό αλλά στην ουσία ήθελα να είμαι μόνος και να ερευνήσω λίγο ποια είναι η σχέση μου με τον Θεό γιατί δεν τον είχα σκεφτεί γιατί δεν είχα ζητήσει τη βοήθειά του ως τώρα Στις μεγάλες δυσκολίες στρεφόμαστε στον Θεό εγώ όμως ένιωθα άσχημα να ζητήσω τη βοήθειά του τώρα που είχε προκύψει το πρόβλημα του καρκίνου Ντρεπόμουν να ζη-τήσω βοήθεια από τον Θεό γιατί τον σκέφτηκα τώρα που είχα πρόβλημα Όταν ήμουν στις πρώτες τάξεις του δημοτικού στο χωριό μου μάλωνα με τα άλλα παιδιά για το ποιο παιδί θα ντυ-θεί παπαδάκι τις Κυριακές ήταν μια μεγάλη στιγμή της εβδο-μάδας το βλέπαμε σαν έναν ρόλο σε κουκλοθέατρο Ποια ήταν όμως η προσωπική μου σχέση με τον Θεό

Είχε καλλιεργηθεί μέσα μου η σχέση του Θεού με τον φόβο της τιμωρίας μια σχέση ευρέως αποδεκτή αν κάνουμε κάποια κακή πράξη θα μας τιμωρήσει ο Θεός γιατί τα βλέπει όλα τα ακούει όλα τα ξέρει όλα Βέβαια στο προπατορικό αμάρτημα που κουβαλάει ένας χριστιανός από τη στιγμή που γεννιέται είχα σταματήσει να πιστεύω από τις πρώτες τάξεις του δημοτι-κού Πώς είναι δυνατόν να γεννιέται κανείς αμαρτωλός και να



φορτώνεται ένα χρέος για την υπόλοιπη ζωή του Μάλλον αυτοί που το επινόησαν δεν τα υπολόγισαν καλά τα πράγματα Κανέ-νας δεν παραμένει αφελές παιδί να πιστεύει αυτές τις ιστοριού-λεςhellip Υπήρχε ωστόσο μια πίστη μέσα μου για την ύπαρξη του Θεού ως ανώτερης δύναμης Από την άλλη δεν αποδεχόμουν αυτό το υποκριτικό παιχνίδι των κληρικών Ήμουν επηρεασμέ-νος για χρόνια από τον ρόλο του γιατρού που βλέπει τα πάντα μηχανιστικά σύμφωνα με το μοντέλο του Νεύτωνα και είχα πα-ραμελήσει τα πνευματικά ζητήματα Την πνευματικότητα και την όποια επικοινωνία με τον Θεό την έβρισκα στη μοναχικότη-τά μου και στον διαλογισμό Πολλές φορές στα ταξίδια μου στο εξωτερικό όταν υπήρχε αρκετός χρόνος ανάμεσα στις ανταπο-κρίσεις ή καθυστέρηση στην πτήση μου πήγαινα στο εκκλησά-κι του αεροδρομίου για να χαλαρώσω Η ενέργεια του χώρου με την ησυχία και την ηρεμία βοηθούσε τον διαλογισμό και την προσευχή μου ένιωθα ωραία και περνούσε η ώρα ευχάρι-στα και ξεκούραστα

Στη νευροχειρουργική κλινική του Νοσοκομείου Καρολίν-σκα είχα εργαστεί δυο χρόνια συνολικά Τον έναν χρόνο στη διάρ κεια της ειδικότητάς μου πραγματοποιούσα κάποιες απλές επεμβάσεις αλλά κυρίως συμμετείχα ως βοηθός σε διάφορες νευροχειρουργικές επεμβάσεις μεταξύ των οποίων και για κα-κοήθεις όγκους στον εγκέφαλο Οι περισσότεροι ασθενείς εί-χαν καλά αποτελέσματα όχι όμως όλοι Κάποιες φορές έβλεπα ένα τέλειο από τεχνικής άποψης χειρουργείο με όχι τόσο καλά αποτελέσματα Μερικά χρόνια αργότερα επέστρεψα στη νευ-ροχειρουργική κλινική και εργάστηκα ως χειρουργός σπονδυ-λικής στήλης Είχαν μεγάλο όγκο χειρουργικών περιστατικών στη νευροχειρουργική κλινική και με προσέλαβαν με αποκλει-στικό αντικείμενο να κάνω επεμβάσεις σε όλη τη σπονδυλική στήλη στο τμήμα που ήταν διευθυντής ο φίλος μου νευροχει-ρουργός Λαρς Λίντγκρεν



Τώρα ο καθηγητής νευροχειρουργικής ήθελε ο ίδιος να με χειρουργήσει δεν ήθελα όμως εγώ Αρνήθηκα παρά τις καλές συστάσεις από πολλούς συναδέλφους για δύο λόγους ο πρώ-τος επειδή ήταν καινούργιος στην κλινική δεν τον γνώριζα προ-σωπικά (κάτι που θεωρούσα πολύ σημαντικό) δεν είχα δει τη δουλειά του και ο δεύτερος επειδή πίστευα ότι ένας καθηγη-τής σπάνια είναι laquoτο καλύτερο μαχαίριraquo σε μια κλινική τα ράσα δεν κάνουν τον παπά Ένιωθα μεγάλη δυσκολία να αποφασίσω ποιος θα με χειρουργήσει και έτσι ζήτησα από τον φίλο μου Λαρς Λίντγκρεν που του είχα μεγάλη εμπιστοσύνη να αποφα-σίσει αυτός για μένα

Είχα αντιμετωπίσει πολλούς καρκινοπαθείς στη δουλειά μου είχα χειρουργήσει μερικές δεκάδες κυρίως καρκινοπαθείς με μεταστάσεις στη σπονδυλική στήλη είχα μάθει αρκετά και για την ψυχολογική υποστήριξη των καρκινοπαθών όμως εδώ ήταν κάτι εντελώς διαφορετικό Ο καρκινοπαθής ήμουν εγώ ο ίδιος Άλλο πράγμα να μιλάς για τον καρκίνο των άλλων και άλλο για τον δικό σου Όπως λέει και η λαϊκή παροιμία εκατό ξυλιές στον ξένο κώλο δεν πονάνε Η γνώση που είχα λειτουργούσε κάπως θε-τικά στον ψυχολογικό τομέα όχι όμως στο καθαρά ιατρικό κομ-μάτι ndash είχα δει αρκετούς καρκινοπαθείς με καλή εξέλιξη αλλά και άλλους με άσχημη Και ο νους σε αυτές τις περιπτώσεις γί-νεται συνήγορος του διαβόλου και επικεντρώνεται πάντα στο άσχημο σενάριο ndashπιθανές επιπλοκές στο χειρουργείο ή μετεγ-χειρητικά κακή πρόγνωσηndash γιατί ένας σοκαρισμένος ή απαί-δευτος νους βλέπει συνήθως τα προβλήματα και όχι τις λύσεις

KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96





















ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Καρκίνος δάσκαλος amp φίλοςΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Θανάσης Σεφερλής

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ndash ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Εύα ΚαλεύραΣΥΝΘΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Θοδωρής Πιτσιρίκος

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ Ραλλού Ρουχωτά

copy Θανάσης Σεφερλής 2014copy Φωτογραφιών εξωφύλλου Gelpi JM rangizzzwwwshutterstockcom

copy ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΑΕ Αθήνα 2014

Πρώτη έκδοση Οκτώβριος 2014 3000 αντίτυπα

ΙSBN 978-618-01-0745-6

Τυπώθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε χαρτί ελεύθερο χημικών ουσιών προερχόμενο αποκλειστικά και μόνο από δάση που καλλιεργούνται για την παραγωγή χαρτιού

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόμου (Ν 21211993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας Απαγο-ρεύεται απολύτως η άνευ γραπτής αδείας του εκδότη κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή φωτοα-νατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή διανομή εκμίσθωση ή δανεισμός μετάφραση διασκευή αναμετάδοση παρουσίαση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΑΕ PSICHOGIOS PUBLICATIONS SAΈδρα Tατοΐου 121 Head office 121 Tatoiou Str144 52 Μεταμόρφωση 144 52 Metamorfossi GreeceΤηλ 2102804800 Tel 2102804800Telefax 2102819550 Telefax 2102819550wwwpsichogiosgr wwwpsichogiosgre-mail infopsichogiosgr e-mail infopsichogiosgr













ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15





















ΠΡΟΛΟΓΟΣ




16 ΠΡΟΛΟΓΟΣ







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17





18 ΠΡΟΛΟΓΟΣ






ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19





20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21





22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ








ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









































































KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96
































ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15





















ΠΡΟΛΟΓΟΣ




16 ΠΡΟΛΟΓΟΣ







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17





18 ΠΡΟΛΟΓΟΣ






ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19





20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21





22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ








ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









































































KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96



































ΠΡΟΛΟΓΟΣ




16 ΠΡΟΛΟΓΟΣ







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17





18 ΠΡΟΛΟΓΟΣ






ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19





20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21





22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ








ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









































































KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96





















16 ΠΡΟΛΟΓΟΣ







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17





18 ΠΡΟΛΟΓΟΣ






ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19





20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21





22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ








ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









































































KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96





















ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17





18 ΠΡΟΛΟΓΟΣ






ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19





20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21





22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ








ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









































































KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96





















18 ΠΡΟΛΟΓΟΣ






ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19





20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21





22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ








ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









































































KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96





















ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19





20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21





22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ








ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









































































KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96





















20 ΠΡΟΛΟΓΟΣ







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21





22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ








ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









































































KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96





















ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21





22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ








ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









































































KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96





















22 ΠΡΟΛΟΓΟΣ








ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









































































KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96





















ΠΡΟΛΟΓΟΣ 23









































































KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96

























































































KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















KΩ

Δ Μ

ΗΧ

ΣΗΣ

151

96




















Eκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣmedia.public.gr/Books-PDF/9786180107456-1025204.pdfKΩΔ....

Documents

Transcript of Eκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣmedia.public.gr/Books-PDF/9786180107456-1025204.pdfKΩΔ....