D. C. CARNE ROSS - komvos.edu.gr · London: Yale University Press, 1985, που θα...

1

D C CARNE ROSS laquoΗ ΠΙΝ∆ΑΡΙΚΗ ΕΠΙΝΙΚΙΑ Ω∆Ηraquo

(microετ Ι Ν Καζάζης)

[Το πρώτο κεφάλαιο από το βιβλίο του D C Carne Ross Pindar New Haven and

London Yale University Press 1985 που θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά σε

microετάφραση του Ι Ν Καζάζη]

laquoEλάχιστοι νοιάζονται για τον Πίνδαρο σήmicroεραraquo έγραψε ο Gilbert Murray στην

καmicroπή του 19ου προς τον 20ό αιώνα Και τα ίδια περίπου επανέλαβε και ο

Wilamowitz στη Γερmicroανία λίγα χρόνια αργότερα και το εξήγησε ως εξής laquoΟ

κόσmicroος του microάς είναι τελείως ξένος Τα ήθη τη σκέψη και τις προσδοκίες του

τις βρίσκουmicroε ανούσιες για να microην πούmicroε προσβλητικές Ο ίδιος ο ποιητής δεν

είναι δα και κανένα πλούσιο πνεύmicroαraquo Και οι ποιητές συmicroφωνούν laquoΑν ο

Πίνδαρος microάς δηmicroιουργεί ανία το παραδεχόmicroαστεraquo οmicroολόγησε microε δυσφορία ο

T S Eliot Ο Ezra Pound ήταν πιο επιθετικός laquoΑετός της Θήβας ― άπαγε

Ένας καταραmicroένος ρήτορας τις περισσότερες φορέςhellip Το πιο πολυβραβευmicroένο

φουσκωmicroένο άντερο όλων των εποχώνraquo Εκ των προτέρων λοιπόν

καταδικασmicroένη ελπίδα πρέπει να φαίνεται το εγχείρηmicroα να ανασύρουmicroε και να

συστήσουmicroε στον σηmicroερινό αναγνώστη έναν ποιητή τόσο λίγο συmicroπαθή και

αξιαγάπητο ο οποίος επιπλέον όπως όλοι microάς βεβαιώνουν δεν είναι και

καθόλου εύκολος

Ο Πίνδαρος θα ισχυριστώ στη συνέχεια ως επί το πλείστον δεν είναι τόσο

δύσκολος όσο λέγεται το έργο του όmicroως όντως παρουσιάζει microια πραγmicroατική

δυσκολία και ταυτοχρόνως πρόκληση αν και microη οφειλόmicroενη στον ίδιο ο

ποιητής αυτός επιφανειακά microόνον ανήκει στην παράδοσή microας Άλλοι Έλληνες

ποιητές επιβίωσαν microέσα σε ένα ποιητικό γένος ή είδος που είτε το

δηmicroιούργησαν οι ίδιοι είτε το βοήθησαν να καθιερωθεί Η αίγλη του έπους ως

λογοτεχνικού είδους παρακολούθησε τον Όmicroηρο διά των αιώνων ως σήmicroερα Η

αττική τραγωδία microπορεί να διαφέρει ποικιλοτρόπως από ότι έχει παρασταθεί ή

παριστάνεται στις τραγικές σκηνές των microεταγενεστέρων αλλά πάντοτε απέmicroενε

κάτι που αποκαλούνταν τραγωδία microε διαλείmicromicroατα έστω και microε τους Αθηναίους

δηmicroιουργούς microάς συνδέει ακόmicroη ένας οmicroφάλιος λώρος Επιmicroένει και η

κωmicroωδία οσοδήποτε κι αν η συνέχειά της έχει αποmicroακρυνθεί από το αρχαίο

2

κωmicroικό είδος στο οποίο συνέθεσε το καλύτερο έργο του ο Αριστοφάνης Το

ίδιο συνέβη και microε τα ελάσσονα είδη τη λυρική ποίηση το βουκολικό άσmicroα το

επίγραmicromicroα

Αλλά η laquoεπινίκια ωδήraquo η ειδική αυτή παραφυάδα της χορικής ποίησης διά

της οποίας κυρίως εκπροσωπείται σήmicroερα ο Πίνδαρος είναι ζήτηmicroα εντελώς

διαφορετικό Υψιπετείς και πολυδαίδαλες ποιητικές συνθέσεις γραmicromicroένες κατά

παραγγελία για να υmicroνήσουν ένα νικηφόρο πυγmicroάχο ή παλαιστή και να τον

διαβεβαιώσουν ότι έχει κατακτήσει το υψηλότερο για τον θνητό σκαλί της

επιτυχίαςmiddot εγκωmicroιαστικά στοιχεία που microε τη βοήθεια ψιχίων γνωmicroικής σοφίας

και φαινοmicroενικώς προσωπικών διατυπώσεων καταλήγουν σε χωρία microυθικού

περιεχοmicroένου τα οποία δεν σχετίζονται πάντα microε τον φανερότερο τρόπο microε την

ειδική περίσταση και επιπλέον παρουσιάζονται microε άκρως συmicroπυκνωmicroένη

λυρική microορφή ― το όλο χαοτικό σκεύασmicroα στιχουργηmicroένο στα πλέον

περίπλοκα αρχαιοελληνικά microέτρα και προορισmicroένο να τραγουδιέται και να

χορεύεται από χορό πολιτών πρόκειται για microια λογοτεχνική παραξενιά

ανάλογη της οποίας δεν έχει ξαναδεί ο κόσmicroος Και δεν εκπλήσσει που τού

επιφυλάχθηκε microια τόσο περιορισmicroένη ζωή ∆ηmicroιουργήθηκε ή αναπτύχθηκε από

τον Σιmicroωνίδη (γεννηmicroένον στα microέσα του 6ου αιώνα πΧ) και έφτασε σε πλήρη

ανθοφορία χάρη στον Πίνδαρο και τον νεότερο σύγχρονό του Βακχυλίδη στον

πρώιmicroο και microέσο 5ο αιώναmiddot στα τέλη του ίδιου αιώνα είχε υποχωρήσει σχεδόν

καθολικά Όταν συνελέγησαν και microελετήθηκαν οι ωδές του Πινδάρου στην

Αλεξάνδρεια τον 3ο αιώνα πΧ γυmicroνώθηκαν από τη microουσική και τη

χορογραφική σήmicroανση που πρέπει να έφεραν αρχικά και η αίσθηση της

περίστασης χάθηκε ― των στιγmicroών εκείνων όταν ένας ολόκληρος λαός

δεmicroένος χάρη στην έντονη κοινοτική ζωή της παλαιάς πόλης-κράτους

microαζευόταν ευφρόσυνα για να τιmicroήσει τον νεαρό αθλητικό ήρωα Είναι αλήθεια

ότι ούτε η τραγωδία ως ζωντανό είδος επέζησε του τέλους του 5ου αιώναmiddot

τραγωδίες όmicroως συνέχισαν να ανεβαίνουν στη σκηνή και ασφαλώς και να

γράφονται Όχι όmicroως και επινίκιες ωδέςmiddot τα κείmicroενα επέζησαν ψιλά και οι

γυmicroνές λέξεις τους πρέπει να έmicroοιαζαν όντως πολύ γυmicroνές microε τον

συναρπαστικό τους τόνο microετά βίας αντιληπτό και microε ξεθωριασmicroένη την

εορταστική τους λάmicroψη Φανταστείτε ότι παρακολουθείτε έναν τραγουδιστή της

όπερας στην οθόνη της τηλεόρασης χωρίς ήχο το στόmicroα του ανοιγοκλείνει ο

ίδιος βρίσκεται εmicroφανώς σε κατάσταση υψηλού πάθους ― για τι όmicroως άραγε

παθιάζεται

Ο Πίνδαρος συνέχισε να διαβάζεται και να microελετάται εφόσον ανήκε πλέον

στον κανόνα ως ο πρώτος από τους εννέα λυρικούς ποιητέςmiddot ηγεmicroόνα του

3

λυρικού τάγmicroατος (regnator lyricae cohortis) τον αποκάλεσε ένας Ρωmicroαίος

συγγραφέας Να διαβάζεται χωρίς όmicroως ίσως ούτε να αγαπιέται πολύ ούτε σε

βάθος να κατανοείται Μια σφαλερή ή τουλάχιστον παραπλανητική αντίληψη

για την ποίησή του άρχισε να εδραιώνεται σιγά σιγά και έmicroελλε να διαρκέσει

αιώνες microια οπτική που ετόνιζε το microεγαλείο και το ύψος του σε βάρος των

άλλων αρετών του Ένας ποιητής της Παλατινής Ανθολογίας τον περιγράφει ως

τὸν εὐαγέων βαρὺν ὕmicroνων χαλκευτάν [laquoτον βαρύ χαλκευτή καλοδουλεmicroένων

στίχωνraquo] (734) και ο Οράτιος σε microια φηmicroισmicroένη ωδή του τον παραβάλλει microε

ποτάmicroι που χιmicroάει ορmicroητικό από τα βουνά και οι όχθες του ξεχειλίζουν Ο

Οράτιος υπήρξε ευαίσθητος κριτικός της λογοτεχνίας και microπορεί θαυmicroάσια να

είχε επίγνωση ότι έδινε microια microονοmicroερή εικόνα (στόχος της ωδής του ήταν να

υποστηρίξει ότι χωρίς τις υψηλές δυνάmicroεις του Πινδάρου αδυνατούσε να

συνθέσει ένα ποίηmicroα εγκωmicroιαστικό για τα πολεmicroικά κατορθώmicroατα του

αυτοκράτορα) Όσο όmicroως γινόταν ολοένα και πιο απόmicroακρη η παλαιά ποίηση

της Ελλάδας οι λιγότερο ευαίσθητοι αναγνώστες microπορεί να διέκριναν microόνο

αυτή πια την πλευρά της microεγαλοφυίας του άλλοτε για να την εξυmicroνήσουν ―ο

Κοϊντιλιανός microιλά για το microεγαλείο του laquoτο πλατύ ρεύmicroα της ευφράδειαςraquo― και

άλλοτε για να την επικρίνουν Τα αρχαία σχόλια ή υποmicroνήmicroατα στον Πίνδαρο

ένα συνοθύλευmicroα από την πιο γνήσια λογιότητα και την πιο ταπεινή microαθητική

τεχνολογία αποκαλύπτουν αρκετή αmicroηχανία microπροστά σε ότι οι συντάκτες τους

αισθάνονταν ως ογκηρή ποιητική λέξη και καταχρηστικές microεταφορές

Όταν microε τη ∆υτική Αναγέννηση ξαναβγαίνει ο Πίνδαρος στην επιφάνεια

ο λογοτεχνικός κόσmicroος αmicroήχανος microπροστά στο ασυνήθιστο αυτό έργο

υιοθέτησε την κρίση της ύστερης αρχαιότητας ή επιχείρησε να microιmicroηθεί κάποια

από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της πινδαρικής ποίησης χωρίς να κατανοεί

το πνεύmicroα της Ο Rabelais περιγράφει έναν laquoπινδαρίζονταraquo Γάλλο Ολοφέρνη

να λέει laquoNous transfretons la Sequane au diluculeraquo όταν απλώς εννοεί το

πέρασmicroα του Σηκουάνα την αυγή και ο Ronsard συνθέτει microια περίτεχνη

πινδαρική laquomicroίmicroησηraquo δεκατέσσερις ωδές όπου κοινές γαλλικές στροφές

microεταποιούνταν σε τριάδες από στροφή αντιστροφή και επωδό ―

laquoτριπλοδιπλωmicroένες σε θηβαϊκή πτύχωσηraquo κατά τη στοργική του δήλωση Μια

γενιά αργότερα στην Ιταλία ο Chiabrera microε τα Canzoni Eroiche του πινδαρικά

στη φιλοδοξία όχι όmicroως και στη φόρmicroα πέτυχε έναν κάπως εντονότερο

δυναmicroισmicroό και ένα νέο ύψος ήδη όmicroως είχε εισχωρήσει η microοιραία σύγχυση

ανάmicroεσα στο κλασικό και στο νεοκλασικό ή κλασικιστικό ―η αρχαιότητα σε

ξυλοπόδαρα microε τη δίνη της ζωής παγωmicroένη στην ευγένεια του microαρmicroάρου―

και επρόκειτο να θολώσει τη θέα του αρχαίου κόσmicroου για αιώνες Κάτι πιο

4

στέρεο έχει να προσφέρει η Αγγλία microε την τριαδική ωδή του Jonson για τον

Sir Henry Morison αλλά ―ή microάλλον επειδή― η έmicroπνευση πηγάζει από τον

Οράτιο και όχι από τον Πίνδαρο Μεγαλύτερη επίδραση άσκησαν και

περισσότερο αντιπροσωπευτικές του ποιητή Πινδάρου θεωρήθηκαν οι

Pindarique Odes του Abraham Cowley (1656) συνθέσεις microετρικά ακανόνιστες

επηρεασmicroένες από το πνεύmicroα της φούγκας και microε microια δόση ποιητικής microανίας

Ένας Πίνδαρος microε αγγλική ενδυmicroασία όπως καυχήθηκε ο Cowley

Μια ανταύγεια από κάτι ριζικά διαφορετικό είχε ξεπροβάλει πριν από λίγα

χρόνια microε τη λατινική ωδή σε ελεύθερη πινδαρική microορφή την οποία συνέθεσε

ο Milton για τον Οξφορδιανό βιβλιοθηκάριο Rous Το ποίηmicroα αυτό που ποτέ

δεν τράβηξε την προσοχή που του αξίζει υποδεικνύει ότι ο Milton είδε στον

Πίνδαρο τον επιδέξιο σοφιστευmicroένο τεχνίτη και όχι τον ραψωδό της

παράδοσης που βροντά κι αστράφτει Η αντίθεση ανάmicroεσα στο ταπεινό θέmicroα

του ποιήmicroατος (ένα παρατοποθετηmicroένο βιβλίο στη βιβλιοθήκη) και στη

microεγαλοπρέπεια του ύφους είναι laquoαστείαraquo (urbana) και πανέξυπνη και

υπάρχουν χωρία που microας κάνουν να λυπόmicroαστε που δεν microας άφησε ο Milton

microεταφράσεις πινδαρικών ωδών Βλέπε λόγου χάρη τους ακόλουθους στίχους

προς τον Rous

Aeternorum operum custos fidelis

Quaestorque gazae nobilioris

Quam cui praefuit Ion

Clarus Erechtheides

Opulenta dei per templa parentis

Fulvosque tripodas donaque Delphica

Ion Actaea genitus Creusa

Αώνιων έργων φύλακα πιστέ

Και θεmicroατοφύλακα ενός πλούτου ευγενέστερου

Κι από τους χρυσούς τρίποδες αφιερώmicroατα δελφικά

Που έφορός τους στάθηκε ο φηmicroισmicroένος του Ερεχθέα βλαστός

Στους πλούσιους ναούς του θεϊκού πατέρα του ―

Ίωνα γέννηmicroα εσύ της αττικής κόρης Κρέουσας

Είχε βέβαια microελετήσει προσεχτικά ο Milton τον Πίνδαρο και διέθετε εξαίρετη

αίσθηση της ελληνικής γλώσσας Ο Gray ωστόσο τον επόmicroενο αιώνα που

ήταν εξίσου λόγιος ποιητής και εξίσου θαυmicroαστής του Πινδάρου δεν microπόρεσε

να ξεπεράσει τη συmicroβατική εικόνα Αυτό που βλέπει στον Πίνδαρο (laquoSailing

with supreme dominion Through the azure deep of airraquo) εξακολουθεί να είναι

5

microόνο η επιδίωξη του υψηλού ύφους Με τη microια ή την άλλη microορφή αυτός είναι

ο Πίνδαρος που επιβιώνει ώς τα σήmicroερα και οι κλασικοί φιλόλογοι για να

δείξουν την ευρυmicroάθειά τους σταmicroατούν κάποτε και τον συγκρίνουν microε τον

Gerard Hopkins

Μόνο στη Γερmicroανία γράφηκε κάπως διαφορετικά η ιστορία χάρη σrsquo έναν

microεγάλο ποιητή τον Houmllderlin ο οποίος διεισέδυσε τόσο βαθιά στον Πίνδαρο

ώστε να συνθέσει και δικές του πινδαρικές ωδές Η σειρά των microεταφράσεων τις

οποίες φιλοτέχνησε γύρω στο 1800 είναι κατά λέξη και απολύτως

κυριολεκτικές κι όmicroως στις καλύτερες στιγmicroές τους δεν έχουν καmicroιά σχέση microε

τις γνωστές microας διάστιχες (interlinear) microεταφράσεις των σχολικών φυλλάδων

Ο Houmllderlin microπορεί ξεκινώντας να είχε την πρόθεση να αποκαλύψει κάποια

συγγένεια ανάmicroεσα στις δύο γλώσσες τη γερmicroανική και την ελληνική αλλά

φαίνεται πιθανόν ότι γυρεύοντας να πλησιάσει τον Πίνδαρο αντιλήφθηκε

πόσο απόmicroακρος ήταν τελικά ο αρχαίος ποιητής και αντιmicroετώπισε όπως λίγοι

άλλοι έκτοτε την ουσιαστικώς ξένη φύση της ελληνικής

Ωστόσο ούτε οι microεταφράσεις του Houmllderlin ούτε οι ωδές που συνέθεσε

αργότερα έγιναν γνωστές ως την αρχή του 20ού αιώνα γιrsquo αυτό και η επιρροή

τους πάνω στις πινδαρικές σπουδές στάθηκε πολύ περιορισmicroένη Γεγονός είναι

ότι microε αυτές τις σπάνιες εξαιρέσεις ο θηβαϊκός αετός δεν υπήρξε συνηθισmicroένο

θέαmicroα στους ουρανούς microαςmiddot παραmicroένει εγκλωβισmicroένος στη σκόνη και τη σιωπή

των βιβλιοθηκών Χωρίς φιλολογική προεργασία κανένα κλασικό κείmicroενο δεν

θα microπορούσε να επιβιώσει και να διαβάζεται σήmicroεραmiddot microόνη της όmicroως η

φιλολογία δεν microπορεί να συντηρήσει έναν ποιητή ως ζωτική παρουσία Αυτό

είναι των ποιητών το έργο και των καλών αναγνωστών της ποίησης από γενιά

σε γενιά Αν ο Όmicroηρος ο Βιργίλιος και ο Οράτιος αποτελούν (τουλάχιστον

αποτελούσαν ως χθες) οικείες microορφές είναι διότι έζησαν στην ποίησή microας όλα

αυτά τα χρόνια microέσα από υπαινιγmicroούς microιmicroήσεις και microεταφράσεις Τούτο δεν

συνέβη microε τον Πίνδαρο που γιrsquo αυτό και έχει microείνει περιθωριακή φυσιογνωmicroία

στην παράδοσή microας

Θα ήταν λάθος βέβαια να ισχυριστούmicroε ότι όλες αυτές οι ανθεκτικές στο

χρόνο κρίσεις είναι εντελώς λανθασmicroένες Η πινδαρική ποίηση συχνά είναι

όντως microεγαλειώδης

Vested in the serious fold of majesty

Περιβαλλόmicroενη τη σοβαρή πτύχωση του microεγαλείου

6

αλλά είναι συνάmicroα και πολλά άλλα πράγmicroατα microαζί Ασφαλώς είναι ποιητής

δυνατός ο Θηβαίος η δύναmicroή του όmicroως δεν microοιάζει καθόλου microε του Hopkins

του οποίου τα υπόκωφα σφυροκοπήmicroατα σίγουρα δεν έχουν σχέση microε τον

Πίνδαροmiddot στην επίδειξη της τεράστιας δύναmicroής του ο Hopkins αν σώνει και

καλά χρειαζόmicroαστε microια σύγκριση αποδείχνεται microάλλον αισχύλειος Ο Πίνδαρος

είναι ποιητής δυνατόςmiddot πατάει όmicroως πάνω στrsquo ακροδάχτυλά του τόσο ανάλαφρα

όσο και οι χορευτές που κινούνταν πάνω στις συλλαβές του Η ποίησή του

microπορεί να ηχεί επίσηmicroη και κάποιες φορές απόmicroακρηmiddot αλλά είναι επίσης (για να

δανειστούmicroε πάλι τα λόγια του Wallace Stevens) laquoστεφανωmicroένη Με microιαν

άσωτη οικεία φλόγαraquo Αρκεί να σκεφτούmicroε τις ευφρόσυνες περιστάσεις για τις

οποίες είχαν συντεθεί τα επινίκια του Πινδάρου για να αντιληφθούmicroε ότι κάτι

δεν πρέπει να πάει καλά microε τον τρόπο που τόσο συχνά microιλάει ο κόσmicroος γιrsquo

αυτόν Πίνδαρος ο ιεροφάντης για παράδειγmicroα (πρόκειται για πλάσmicroα του

19ου αιώνα) Ποιος χρειαζόταν τον ιεροκήρυκα σε microια τέτοια περίσταση Τι

θέση υπήρχε για την laquoαφόρητη σοβαρότηταraquo την οποία του αποδίδει ένας

σπουδαίος Γερmicroανός κριτικός Ή για την απελπιστική σκοτεινότητα και

αδιαφάνεια που άλλοι διέκριναν στο έργο του

Με ικανοποίηση σηmicroειώνω ότι πρόσφατα έχουν αναφανεί και νέοι Πίνδαροι

Υπάρχει ο Πίνδαρος ο microεγάλος τεχνίτης ο microάστορας του πολύπλοκου επινίκιου

είδους Θα ρίξουmicroε σε λίγο microια microατιά σrsquo αυτή τη σηmicroαντική φυσιογνωmicroία

Ακόmicroη περισσότερα υπόσχεται κατά την εκτίmicroησή microου ο Πίνδαρος τον οποίο

προβάλλει ένας οξυδερκής κριτικός ο M S Silk ο Πίνδαρος ως laquoτεχνίτης του

υπέρλεπτου ύφουςraquo Επιχειρώντας κάποτε να απολυτρώσει τον Spenser από τη

φήmicroη του ο C S Lewis πρότεινε να αντικατασταθούν τα επίθετα που συνήθως

αποδίδονταν στον ποιητή αυτόν microε microια σειρά άλλων Όχι ιταλοπρεπής

αισθησιακός εξωτικός διακοσmicroητικός Spensermiddot αλλά microάλλον ένας Spenser

Εγγλέζος σαν εκκλησιαστικός επίτροπος αρρενωπός φειδωλός Στο ίδιο

πνεύmicroα θα πρότεινα όχι υψηλός βαρύς σεmicroνός σαν τον Mπετόβεν ο

Πίνδαρος αλλά λεπτός αλαφροπάτητος βιρτουόζος σαν τον Mότσαρτ

Προτρέχω όmicroως και χρειάζεται να κάνω λίγο πίσω για να διαγράψω σύντοmicroα

αλλά microε πιο οργανωmicroένο τρόπο τα στάδια που πέρασε η αποκατάσταση microιας

ακριβέστερης εικόνας του ποιητή

7

Μπορούmicroε να πούmicroε ότι η νεότερη microελέτη του Πινδάρου εγκαινιάζεται κατά τη

δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα microε τη microεγάλη υποmicroνηmicroατισmicroένη έκδοση των

Boeckh και Dissen (1821) η οποία έθεσε τα θεmicroέλια της πινδαρικής φιλολογίας

και σε πολύ δοκιmicroαστικότερο έστω επίπεδο και της κριτικής Από την αρχή

όπως έχει δείξει ο David C Young στην επισκόπηση του πεδίου το κεντρικό

πρόβληmicroα αφορούσε την ποιητική ενότητα Πώς συγκροτείται microια πινδαρική

ωδή ποια είναι η συνάφεια των φαινοmicroενικά ασύνδετων microεταξύ τους στοιχείων

της Το θέαmicroα microιας microακράς σειράς λογίων που αναζητούσαν την ποιητική

ενότητα κάτι που ούτε η προπαιδεία ούτε τα ταλέντα τους τούς καθιστούσαν

ικανούς να αναγνωρίσουν είναι αποκαρδιωτικόmiddot όπως ήταν αναmicroενόmicroενο τα

αποτελέσmicroατα του microόχθου τους αποδείχτηκαν από την άποψη της κριτικής

πενιχρά Ο Dissen πρότεινε ότι κάθε ωδή περιέχει microια laquoβασική ιδέαraquo

(Grundgedanke) ένα γνωmicroικό ή ένα ηθικής φύσεως ρητό εξαγόmicroενο από

αυτήν υπό το φως του οποίου πρέπει να ερmicroηνευτεί η όλη ωδή Η ατυχής αυτή

σύλληψη γνώρισε επιτυχία πέραν πάσης προσδοκίας microε αλλεπάλληλες

επεξεργασίες και παραλλαγές έγινε αντικείmicroενο των πιο επίmicroονων

αναζητήσεων σε όλη τη διάρκεια του αιώνα Κατέστη έτσι δυνατή κάποια

πραγmicroατική πρόοδος αλλά η περαιτέρω πορεία ανακόπηκε προς microεγάλη

αmicroηχανία όλων microε την είσοδο στο πεδίο αυτό microιας από τις επιβλητικότερες

microορφές της κλασικής φιλολογίας το δηmicroοσιευmicroένο έργο του Wilamowitz για

τον Πίνδαρο που εγκαινιάστηκε στα microέσα της δεκαετίας του 1880 και

συνεχίστηκε για πάνω από τρεις δεκαετίες ανήκει σήmicroερα στην ιστορία (στην

αρκετά πρόσφατη έστω ιστορίαmiddot ένα βιβλίο σαν τον Πίνδαρο του C M Bowra

του 1964 τού οφείλει ακόmicroη πολλά) και δεν θα είχε καmicroιά θέση σε ένα έργο

σαν το δικό microας αν δεν συνέβαινε η σύγχρονη προσέγγιση του Πινδάρου να

καθορίζεται σε ανησυχητικό βαθmicroό από την αντίδραση προς τον Wilamowitz

Η πιο πρόσφατη γερmicroανική έκδοση του Πινδάρου Isthmische Gedichte του

Erich Thummer (1968-69) παραθέτει και αντικρούει τον Wilamowitz σχεδόν

σελίδα παρά σελίδα

∆εν έτρεφε ιδιαίτερη εκτίmicroηση για την ποίηση του Πινδάρου ο Wilamowitz

παρά τα θαυmicroάσια χωρία που της αναγνώρισε και σιωπηρά εγκατέλειψε την

αναζήτηση της ενότητας προτιmicroώντας να πραγmicroατευτεί τις ωδές πρωταρχικά

ως ιστορικά τεκmicroήρια Ένα microεγάλο microέρος από όσα άντλησε από αυτές microπορεί

δυστυχώς να περιγραφεί microόνο ως ύλη για ιστορικό microυθιστόρηmicroα ― όπως

λόγου χάρη όταν βλέπουmicroε τον Πίνδαρο στην πατρίδα πια ύστερα από την

παραmicroονή του στις σικελικές αυλές και πάmicroπλουτο τώρα να υπερασπίζεται τον

εαυτό του έναντι των κατηγοριών των Θηβαίων ότι υπήρξε τάχα ευνοούmicroενος

8

τυράννων Γιατί θα rsquoπρεπε ένας νικητής να πληρώσει τον Πίνδαρο για να τού

γράψει microιαν ωδή στην οποία ο ποιητής θα έβγαζε στην επιφάνεια τα

προσωπικά του προβλήmicroατα δεν εξηγείται ποτέ Ο Pindaros (1922) του

Wilamowitz έχει εδώ κι εκεί ενδιαφέροντα πράγmicroατα να πει για τον Πίνδαρο

και επάνω σε όψεις του ελληνικού πολιτισmicroού που ανακλώνται στην ποίησή

του είναι ακόmicroα πολύ διδακτικόςmiddot για την κατανόηση όmicroως των ποιηmicroάτων ως

έργων τέχνης το βιβλίο είναι περίπου άχρηστο

Η ιστορικιστική microέθοδος όπως έχω ήδη πει ανήκει πλέον στην ιστορία και

ο Πίνδαρος που διαβάζουmicroε σήmicroερα είναι microια πολύ διαφορετική ποιητική

φυσιογνωmicroία ―ή microάλλον η επινίκια ωδή όπως τη διαβάζουmicroε σήmicroερα είναι

ένα πολύ διαφορετικό είδος ποιήmicroατος― διότι η προσοχή έχει όχι δίχως

ωφέλεια microετακινηθεί από τον ποιητή προς το έργο του από τη συνοδευτική

ιστορική ή βιογραφική περίσταση προς το επινίκιο είδος Φάνηκε τώρα ότι οι

ωδές οργανώνονται κατά τον Elroy L Bundy ―για να συmicroπυκνώσουmicroε το

αντίδροmicroο ρεύmicroα στο όνοmicroα του σηmicroαντικότερου εκπροσώπου του― σύmicroφωνα

microε τους κανόνες microιας laquoγραmicromicroατικής του χορικού ύφουςraquo Αυτό που

χρειαζόmicroαστε διακήρυξε ο Bundy στα Studia Pindarica του (δύο σύντοmicroα

πυκνά microελετήmicroατα δηmicroοσιευmicroένα το 1962) είναι laquomicroια διεξοδική microελέτη των

συmicroβατικών θεmicroάτων των microοτίβων και των δοmicroικών ενοτήτων της χορικής

ποίησηςraquo Τι ριζική πρόκληση συνιστούσε αυτό για τις microεθόδους που είχαν ως

τότε την τιmicroητική τους microπορεί να κριθεί από ένα αντιπροσωπευτικό χωρίο

Ξεχνούmicroε έγραψε ο Bundy

ότι πρόκειται για microια λογοτεχνία προφορική δηmicroόσια επιδεικτική

επικεντρωmicroένη σε ένα και microοναδικό στόχο στο εγκώmicroιο συγκεκριmicroένων

ανδρών και συγκεκριmicroένων κοινοτήτωνmiddot ότι αυτά τα εγκώmicroια εστιάζονται στο

αθλητικό επίτευγmicroαmiddot ότι το περιβάλλον που δηmicroιουργείται microrsquo αυτόν τον τρόπο

είναι εχθρικό προς microια υπαινικτικότητα που θα έβαζε σε δοκιmicroασία τις

πνευmicroατικές δυνάmicroεις του ακροατηρίου κατά την ώρα της απαγγελίαςmiddot εχθρικό

προς τις όποιες αναφορές προσωπικές θρησκευτικές πολιτικές φιλοσοφικές

και ιστορικές που θα microπορούσαν να ενδιαφέρουν τον ποιητή αλλά που δεν

συmicroβάλλουν διόλου στην ανάδειξη της δόξας του δεδοmicroένου πάτρωναmiddot

εχθρικό προς τις απότοmicroες microεταβάσεις προς την απροσχηmicroάτιστη

ασυναρτησίαmiddot εχθρικό προς τα σχοινοτενή κηρύγmicroαταmiddot εχθρικό προς τα

φιλολογικά σκάνδαλα και τις προκλήσειςmiddot εχθρικό microε ένα λόγο προς όλα τα

χαρακτηριστικά ύφους και ιδιοσυγκρασίας που προσγράφουmicroε σήmicroερα στον

Πίνδαρο (ΙΙ35)

9

Αυτή η αλλαγή πλεύσης στάθηκε από πολλές απόψεις εποικοδοmicroητική

Παραmicroέρισε πολλές παγιωmicroένες ερmicroηνευτικές πλάνες και επιπλέον

δείχνοντας πόσο επιδέξια είχε ο Πίνδαρος χειριστεί τις συmicroβάσεις του

πολύπλοκου αυτού είδους microας έδωσε ουσιαστικά για πρώτη φορά τόσο

σαφώς την ειδολογική εικόνα Το microονοπάτι προς τις ωδές είχε πλέον χαραχτεί

Αλλά και οι κίνδυνοι από την προσέγγιση του Bundy ήσαν εξίσου σαφείς από

την αρχή και δεν διέλαθαν της προσοχής των ικανότερων κριτικών

συγκεκριmicroένα ξεκαθαρίζοντας τόσο πολλά άφηνε τον αναγνώστη microε την

απορία αν και κατά πόσο αυτό που απέmicroενε άξιζε τον κόπο να διαβάζεται γιατί

αυτό που προσέφερε δεν ήταν ο Πίνδαρος ο microεγάλος ποιητής όσο ο Πίνδαρος

ο microεγάλος τεχνίτης Κι όmicroως ίσως αναπόφευκτα στην τεχνολογική εποχή που

ζούmicroε η microηχανιστικότερη πλευρά του έργου του Bundy άσκησε και τη

microεγαλύτερη επίδραση και γέννησε microια κάπως υπερβολική ενασχόληση microε το

επινίκιο είδος καθεαυτό ― τον περίτεχνο αυτό αρχαίο microηχανισmicroό που τόσο

ευφυώς αποκαλύφθηκεmiddot microε ηδονή εξετάζουν τώρα οι κριτικοί και

καταλογογραφούν τα ποικίλα τmicroήmicroατά του διαλύοντας το όλον στα εξ ων

συνετέθη για να ανακαλύψουν τη λειτουργία του Πράγmicroατι όmicroως εκτός αν

σκοπεύουmicroε να συνθέσουmicroε κι εmicroείς επινίκιες ωδές δεν είναι το είδος που

πρέπει προπάντων να microας ενδιαφέρει αλλά το τι έκαmicroε ο Πίνδαρος microε αυτό

Eίναι οι ωδές που ενδιαφέρουν τα καθέκαστα ποιήmicroατα τα οποία παρόλες τις

microορφολογικές τους συγγένειες δεν παύουν να ξεχωρίζουν σαφώς microε τον τόνο

την ατmicroόσφαιρα και το χρώmicroα τους Οι πάτρωνες του Πινδάρου οι

πρωταθλητές που του παραγγελλόταν να υmicroνήσει ήσαν στο κάτω κάτω κάθε

λογής άνθρωποι Ένα άγνωστο παιδόπουλο από microια πανάρχαια πόλη σαν τον

Ορχοmicroενό πλούσια σε microύθους και σε ιερούς συνειρmicroούς κι ένας αστραφτερός

Σικελός microεγιστάνας microε άφθονο χρήmicroα αλλά χωρίς πλούσιο γενεαλογικό δέντρο

και οικογενειακές παραδόσεις το λογοτεχνικό είδος microπορούσε να βολέψει και

τις δύο περιπτώσεις κάθε microία όmicroως απαιτούσε χειρισmicroό εντελώς διαφορετικό

Το ίδιο και οι τόποι καταγωγής τουςmiddot κι όmicroως microολονότι laquoτο εγκώmicroιο της

ιδιαίτερης πατρίδας του νικητήraquo είναι τώρα καταλογογραφηmicroένο ως ένας

ιδιαίτερος επινίκιος τόπος περιέργως διστάζουmicroε ακόmicroη να δεχτούmicroε ότι ο

Πίνδαρος γνώρισε προσωπικά τους τόπους που εγκωmicroίασε Συχνά αναγγέλλει

σε microια ωδή ο ποιητής ότι laquoέχει φτάσειraquo στην πόλη του νικητή ο Wilamowitz

χρησιmicroοποίησε τέτοια χωρία εντελώς αυθαίρετα για να χαρτογραφήσει τα

ταξίδια του Πινδάρουmiddot εmicroείς από την αντίθετη microεριά σήmicroερα τα θεωρούmicroε

παραδείγmicroατα του laquomicroοτίβου της άφιξηςraquo και εννοούmicroε ότι ο ποιητής laquoπήγεraquo

εκεί microόνο κατά ποιητική σύmicroβαση Κάποτε χωρίς αmicroφιβολία θα συνέβη και το

10

δεύτερο πραγmicroατικάmiddot συχνά όmicroως πρέπει όντως να είχε επισκεφθεί ο ποιητής

microια πόλη microε την ωδή του ίσως microόνο αδρά σχεδιασmicroένη για να microπορέσει να

ενσωmicroατώσει στο τελικό της κείmicroενο στοιχεία τοπικού χρώmicroατος και microύθου

αφού θα είχε προηγουmicroένως περιπλανηθεί στον τόπο και εντρυφήσει στον τόνο

του

Σε microια ενδιαφέρουσα σηmicroείωση στον 7ο Ολυmicroπιόνικο εκεί όπου ο

Πίνδαρος αφηγείται τόσο λαmicroπρά πώς γεννήθηκε ο γενέθλιος τόπος του

νικητή η νήσος της Ρόδου ο αρχαίος σχολιαστής παρατηρεί ότι εφόσον δεν

υπήρχαν ιστορικά τεκmicroήρια την εποχή του Πινδάρου οι ποιητές πρέπει να

συνέλεγαν τις πληροφορίες τους από ντόπιους αρχαιοδίφες και από τους

γέροντες laquoπου θα microπορούσαν να επικαλεστούν τον χρόνο ως microάρτυρα της

ακρίβειας της γνώσης τουςraquo Με λίγες πινελιές microπορεί να microας κάνει ο Πίνδαρος

να δούmicroε έναν τόπο την εξωτερική του φύση ή το εσωτερικό πνευmicroατικό του

τοπίο τον Ορχοmicroενό microε τον ποταmicroό του και microε τα ωραία του άλογα να

βόσκουν στα τριγύρω λιβάδιαmiddot τον laquoλόφο microε τους ναούςraquo του Ακράγαντα

(templed hill κατά την χαριτωmicroένη απόδοση του Lattimore)middot την laquoπλούσια

ιερά οδό των προγόνων τουraquo όπου ζούσε ένας άλλος Αιγινίτης αθλητής σrsquo ένα

σπίτι χτισmicroένο ανάmicroεσα σε δύο βωmicroούς του Ηρακλήmiddot ή το λαmicroπρότερο από

όλα τη στρωmicroένη τελετουργική οδό στην Κυρήνη που ακολουθώντας την microάς

κατεβάζει ο ποιητής ώς την αγορά σε microια γωνιά της οποίας βρίσκεται ο τύmicroβος

του προγονικού ήρωα laquoευλογηmicroένος όσο ζούσε microεταξύ των ανθρώπων και

τώρα microια παρουσία που σε γεmicroίζει δέοςraquo Οι εικόνες αυτές συγκαταλέγονται

ανάmicroεσα στις ωραιότερες της πινδαρικής ποίησης και ακόmicroη κι αν τις

θεωρήσουmicroε σκόρπιες λεπτοmicroέρειες το να τις αγνοούmicroε δεν είναι σηmicroείο

υγιούς κριτικής

Το γεγονός ότι ο Πίνδαρος απέκτησε microεγάλη φήmicroη την εποχή του επαληθεύει

την υπόθεση ότι ανταποκρίθηκε πλήρως στις απαιτήσεις του είδους τουmiddot και

ασφαλώς είναι υποχρέωσή microας να γνωρίζουmicroε τις απαιτήσεις αυτές

λεπτοmicroερώς Ο ποιητής έκαmicroε τη δουλειά για την οποία αmicroειβόταν και την

έκαmicroε microε τον καλύτερο τρόπο και όπως απαιτούσε η σύmicroβαση Αλλά αν

πρόκειται να microιλήσουmicroε για τον Πίνδαρο ως microεγάλο ποιητή το επίτευγmicroά του

πρέπει να ξεπερνούσε την απλή συmicromicroόρφωση προς τις απαιτήσεις της επινίκιας

ωδής υπερακοντίζοντας στο λογοτεχνικό αυτό είδος λόγου χάρη τον

σύγχρονό του Βακχυλίδη Αυτό το don gratuit αυτό το laquoεπιπλέονraquo είναι που

πρέπει να διεκδικήσει όλη microας την προσοχή ∆εν εννοώ καθόλου ότι

περιmicroένουmicroε να συλλάβουmicroε επrsquo αυτοφώρω τον Πίνδαρο να ενσωmicroατώνει στις

11

ωδές υλικό άσχετο προς το εγκωmicroιαστικό του πρόγραmicromicroαmiddot κατά το εγκώmicroιο του

νικητή (το εγκώmicroιο καθεαυτό είναι ένας ιδιαίτερος ποιητικός τρόπος) είναι πολύ

πιθανόν να εξυmicroνεί ο ποιητής έναν ολόκληρο τρόπο ζωής ειδικές αρετές και

τοπικά χαρακτηριστικά παραδόσεις θρύλους και τοπία που βρίσκονται γύρω

και πίσω από την παρούσα στιγmicroή του θριάmicroβου Επαινώντας τον άνδρα και τον

τόπο του δηmicroιουργεί ο Πίνδαρος έναν ολόκληρο κόσmicroο Υπήρχε ευρύ πεδίο

microέσα στον ορίζοντα της επινίκιας ωδής για να βρει εκεί την έκφρασή της η

προσωπική του αίσθηση της ζωής το όραmicroά του για τον άνθρωπο και την

πραγmicroατικότητα Και ―γιατί όχι― κάποιες φορές και η αντίδρασή του (η

ποιητική του αντίδραση) για τα microεγάλα ζητήmicroατα του καιρού του Κι όmicroως και

εδώ αντιδρώντας υπέρmicroετρα προς τον Wilamowitz ο οποίος έβλεπε την

πολιτική να ξεφυτρώνει παντού εmicroείς καταβάλλουmicroε κάθε προσπάθεια να την

κρατήσουmicroε απέξω παντού όπου microπορούmicroε και τείνουmicroε να πιστώσουmicroε τον

Πίνδαρο microε microια ειδολογική καθαρότητα αποκλειστική και αποκλείουσα

Αφοσιωmicroένος στο είδος και στις απαιτήσεις του προφανώς και δεν σταmicroατούσε

ο Πίνδαρος για να στοχαστεί πάνω σrsquo ένα τόσο microεγάλο θέmicroα όπως ήταν ο

microετασχηmicroατισmicroός της ελληνικής ζωής ο οποίος προέκυψε από τη ραγδαία

επέκταση της αθηναϊκής δύναmicroης ακόmicroη και όταν απευθυνόταν σε microια

κοινότητα που είχε γνωρίσει τη σκληρή πλευρά της αθηναϊκής ηγεmicroονίας

Συνθέτονταν όmicroως άραγε οι ωδές πράγmicroατι microέσα σrsquo ένα ειδολογικό κενό

Σε τελευταία ανάλυση microπορούmicroε να διδαχτούmicroε πολλά από τις

παλαιότερες προσεγγίσεις προς τον ποιητή για πλευρές της microεγαλοφυίας του

ως προς τις οποίες παραmicroένουmicroε τυφλοί στους αυστηρότερα laquoεπιστηmicroονικούςraquo

καιρούς microας Στο πρελούδιο του 5ου Ισθmicroιόνικου ο Πίνδαρος επικαλείται ―και

τουλάχιστον κατά το ήmicroισυ επινοεί microε αφορmicroή microια σκιώδη φυσιογνωmicroία που

απαντά στον Ησίοδο― microια θεότητα που λέγεται Θεία laquoθεϊκήraquo microητέρα του

Ήλιου microε παρουσία αντιληπτή στη microαγική λάmicroψη του χρυσού και στον παλmicroό

και την αίγλη του παθιασmicroένου θεάmicroατος ― στους ιστιοπλοϊκούς αγώνες και

στις θυελλώδεις αρmicroατοδροmicroίες Αυτή η laquoθεότητα της στιγmicroήςraquo (momentary

goddess Blitzgott) αποτελεί έκφραση του υπερανθρώπινου φωτός (της

αἴγλης) που κατά τον Πίνδαρο microε την ακτινοβολία του πληmicromicroυρίζει των

θνητών τα έργα την ώρα της νίκης Παλαιότεροι κριτικοί σαν τον Lewis Farnell

και τον Wilamowitz αφιέρωσαν εύγλωττες σελίδες σrsquo αυτή τη microυστηριώδη

microορφή διαβλέποντας στο πρόσωπό της τη γνησιότερη έκφραση του

θρησκευτικού αισθήmicroατος των αρχαίων Ελλήνων και επιπλέον των

πεποιθήσεων του ίδιου του Πινδάρου (Πρόκειται για την κλασική πλάνη της

κριτικής που θέλει να ασχολούmicroαστε microε ότι microπορεί να πρέσβευε ο Πίνδαρος

12

ως προσωπικότητα και όχι microε ότι η ποίησή του πιστεύει και microε ότι αυτή

βρίσκει σηmicroαντικό) Συmicroβουλευτείτε το τελευταίο υπόmicroνηmicroα στους

Ισθmicroιόνικους έργο του Erich Thummer και δεν θα βρείτε ούτε microία λέξη που να

εφιστά την προσοχή microας στο χωρίο αυτό Αντίθετα ρητά συmicroβουλεύει τον

αναγνώστη να microην του αποδώσει laquoιδιαίτερο βάροςraquo και προειδοποιεί για την

τάση του Wilamowitz να υπερεκτιmicroά το πρελούδιο αυτό όπως και κάποια άλλα

Αυτό που έχουmicroε εδώ είναι απλώς hellip ένα πρελούδιο Επιτελεί το επινίκιο έργο

του microε το να φαντάζει λαmicroπρά microπροστά στα microάτια microας για microια στιγmicroή και microετά

παραχωρεί τη θέση του στο αληθινό και microόνο αντικείmicroενο της ωδής το οποίο

(κατά τη διατύπωση του Bundy) είναι το laquoεγκώmicroιο του νικητή της πατρίδας

του της οικογένειάς του και του προπονητή τουraquo

Έχουmicroε διδαχθεί από πρόσφατες microελέτες ότι η επινίκια ωδή αποτελεί ποιητικό

είδος εξαιρετικά πειθαρχηmicroένο microε ιδιαίτερες συmicroβάσεις και επανερχόmicroενα

αναmicroενόmicroενα χαρακτηριστικά Τα στοιχεία αυτά τα αναγνωρίζουmicroε εύκολα και

γρήγορα από τη στιγmicroή που είmicroαστε προειδοποιηmicroένοι για την παρουσία και τη

λειτουργία τους και εκτιmicroούmicroε τη δεξιοσύνη του ποιητή στον χειρισmicroό τους

διακρίνοντας πώς χρησιmicroοποιούνται ως δοmicroικές αρχές της σύνθεσης Η επινίκια

ωδή αντιλαmicroβάνεται κανείς microοιάζει περισσότερο microε την κλασική microουσική

συmicroφωνία ή ακριβέστερα ίσως microε την κλασική σονάτα και πολύ λιγότερο microε

τα ποιητικά είδη που καλλιεργούνται από τη ροmicroαντική εποχή και δώθε

Από το microεγαλύτερο microέρος της microοντέρνας ποίησης διαφέρει και από την

άποψη ότι είναι πάντα ποίηση της microιας περίστασης και για να κατανοήσουmicroε

τον χαρακτήρα των πινδαρικών ωδών πρέπει να κάνουmicroε ότι microπορούmicroε (που

δεν είναι και τόσο πολλά) για να αναστήσουmicroε το είδος των περιστάσεων που

εξυπηρετούνταν Ο τάδε πέτυχε microια νίκη σε έναν από τους τέσσερις microεγάλους

αγώνες (στα Ολύmicroπια τα Πύθια τα Ίσθmicroια ή τα Νέmicroεα) Ο θρίαmicroβός του θα

πανηγυριστεί το ίδιο βράδυ microε ένα σύντοmicroο παραδοσιακό ή αυτοσχέδιο

τραγούδι αλλά χρειάζεται κάτι πληρέστερο και λαmicroπρότερο αν είναι να

microνηmicroειωθεί το επίτευγmicroα καταπώς του ταιριάζει Έτσι ο νικητής ή η οικογένειά

του αναθέτουν σε έναν ποιητή να συνθέσει microια πανηγυρική ωδή που θα

εκτελεστεί αργότερα στην ιδιαίτερη πατρίδα Η microεγάλη ηmicroέρα φτάνει και

πρέπει να φανταστούmicroε το σύνολο της κοινότητας ενωmicroένο σε microια κατάσταση

ευφρόσυνης προσδοκίας γιατί η νίκη στους microεγάλους αγώνες δεν είναι

οικογενειακή microόνον υπόθεση αλλά θρίαmicroβος της πόλης και στο πλαίσιό της ο

13

νικητής θα απολαmicroβάνει εφεξής και για όλη του τη ζωή ορισmicroένα προνόmicroια

Συχνά θα παρευρίσκεται εκεί και ο ποιητής προσωπικά για να διευθύνει την

εκτέλεσηmiddot ή microπορεί να έχει αποστείλει το κείmicroενο της ωδής αφήνοντας την

εκτέλεση στα χέρια ενός ντόπιου χορηγού (χοροδιδασκάλου κορυφαίου του

χορού) Θα χρειάστηκαν αρκετές εβδοmicroάδες για τις πρόβες γιατί πρόκειται για

microια τέχνη πολύπλοκη και πολυσύνθετη microε τα λόγια να σχηmicroατίζουν περίτεχνα

σχέδια τα οποία πρέπει να ερmicroηνευτούν χορευτικά και να τραγουδηθούν microε τη

συνοδεία αυλού ή λύρας Ο Πίνδαρος microιλάει στον 3ο Ολυmicroπιόνικο για

laquoσυνταίριασmicroα της φωνής της γιορταστικής αίγλης στο δωρικό σαντάλιraquo Ο

χορός αποτελείται από νέους της περιοχής εκπαιδευmicroένους ―σαν όλα τα

microορφωmicroένα ελληνόπουλα― από microικρή ηλικία στην τέχνη της χορικής όρχησης

και το κοινό επίσης θα γνωρίζει λίγο πολύ τι να περιmicroένει microε τον ίδιο τρόπο

που ένα άτοmicroο microε microουσική παιδεία γνωρίζει τι πρέπει να περιmicroένει όταν έρχεται

σε επαφή microε ένα κοmicromicroάτι κλασικής microουσικής

Ολοφάνερα ορισmicroένα από τα στοιχεία αυτά πρέπει να περιλαmicroβάνονται

σταθερά σε κάθε ωδή Το όόόνννοοοmicromicromicroααα του νικητή πρέπει να ανακοινωθεί το ίδιο και

οι αααγγγώώώνννεεεςςς όπου πήρε microέρος και ο τττύύύππποοοςςς αααγγγωωωνννίίίσσσmicromicromicroααατττοοοςςς όπου νίκησε Με

δεδοmicroένους τους στενούς δεσmicroούς microεταξύ του ααατττόόόmicromicromicroοοουυυ και της οοοιιικκκοοογγγεεενννεεείίίαααςςς του

ή της φφφυυυλλλήήήςςς και της πόλης του και οι τρεις αυτοί παράγοντες πρέπει να

λάβουν το microερίδιο της τιmicroής που τους ανήκει Αλλά και άλλα στοιχεία που δεν

θα τα περιmicroέναmicroε οπωσδήποτε απαιτούνταιmiddot θα εξετάσουmicroε κάποια από αυτά

στις σελίδες του παρόντος κεφαλαίου και πιο αναλυτικά στην ανάγνωση των

επιmicroέρους ποιηmicroάτων που ακολουθεί Άλλα όmicroως χαρακτηριστικά που θα

είχαmicroε κάθε λόγο να τα περιmicroένουmicroε δεν τα βρίσκουmicroε ή τα βρίσκουmicroε πολύ

αραιά Τίποτα σχεδόν δεν λέγεται για το ίδιο το αγώνισmicroα εκτός κι αν

συντρέχει κάποιος εντελώς ιδιαίτερος λόγος Ευτυχώς το ποιητικό είδος δεν

απαιτούσε από τον Πίνδαρο να συνθέσει ρεαλιστικές περιγραφές σαν αυτές που

συνηθίζουν οι ανταποκριτές των γηπέδων

Ας ρίξουmicroε microια microατιά σε microια ωδή για να δούmicroε πώς εκτελεί ο ποιητής την

παραγγελία του Αρχίζει τον 9ο Πυθιόνικο microε το ποιητικό ισοδύναmicroο της

πραγmicroατικής ανακήρυξης του νικητή η οποία έγινε αmicroέσως microετά το αγώνισmicroα

Ἐθέλω χαλκάσπιδα Πυθιονίκαν 1

σὺν βαθυζώνοισιν ἀγγέλλων

Τελεσικράτη Χαρίτεσσι γεγωνεῖν

ὄλβιον ἄνδρα διωξίππου στεφάνωmicroα Κυράνας

14

Mεγαλόφωνο το άγγελmicroα να δώσω

και να rsquoναι θέλω οι Xάριτες βοηθοί microου

οι βαθύζωστεςmiddot για άντρα ευτυχισmicroένο

πυθιονίκη microε microπρούντζινην ασπίδα

θέλω να πω για τον Tελεσικράτη

δόξα της διφρηλάτισσας Kυρήνης

Η αποστολή στο ελληνικό πρωτότυπο εκτελείται δεξιοτεχνικά σε τέσσερις

εύηχους στίχους αναφέρονται το αγώνισmicroα (δρόmicroος οπλιτών) και

εξονοmicroάζονται οι αγώνες ο νικητής η πόλη του η Κυρήνη (πρόκειται για την

Κυρήνη της Λιβύης) Τέσσερα ουσιαστικά στοιχεία ως εδώ και ένα πέmicroπτο τα

διαπιστευτήρια του ποιητή Μπορεί να τον εmicroπιστευτεί κανείς να εξυmicroνήσει τον

νικητή καταπώς του ταιριάζει γιατί την έmicroπνευσή του την αντλεί από τις

Χάριτες τις θεότητες που microαζί microε τις Μούσες προΐστανται των πανηγυρισmicroών

της νίκης

Εφόσον αυτά και άλλα στοιχεία πρέπει πάντα να περιλαmicroβάνονται ο

ποιητής πρέπει να επινοεί καινοτόmicroους κάθε φορά τρόπους παρουσίασής τους

Η variatio παίζει κρίσιmicroο ρόλο στα ποιήmicroατα αυτά εφόσον το άmicroεσο ποιητικό

πρόγραmicromicroά τους παραmicroένει πάντα το ίδιο Απολαmicroβάνουmicroε τη δεξιοσύνη του

ποιητή να παραλλάσσει τις ειδολογικές σταθερές του και την απολαmicroβάνουmicroε

ακόmicroη κι όταν το ίδιο το υλικό microάς φαίνεται αταίριαστο για ποίηση λυρική

Εξετάστε παραδείγmicroατος χάρη τον κατάλογο νικητών Κάποιος που σηmicroείωσε

σηmicroαντικές επιδόσεις σε ένα από τα microεγάλα αγωνίσmicroατα microπορεί πιθανώς να

είχε κι άλλες νίκες στο ενεργητικό τουmiddot συχνά θα προερχόταν από οικογένεια

microε πολλούς σπουδαίους αθλητές και ο ποιητής είχε την υποχρέωση

―δεσmicroευmicroένος από την παραγγελία― να ενσωmicroατώσει τους ποικίλους αυτούς

θριάmicroβους στην ωδή Και δεν αρκούσε να το κάmicroει πρόχειραmiddot έπρεπε να

δηmicroιουργήσει ένα τολmicroηρό βαθύ δοξαστικό ανάγλυφο ∆εν αρκούσε η

παράθεση σε microορφή καταλόγου ―laquoο τάδε νίκησε σε αγώνα δρόmicroου στον Α και

στον Β αγώναmiddot και ο αδερφός του νίκησε στην πυγmicroαχία στον Γ αγώναraquo

κοκ― η εκτέλεση έπρεπε να είναι και καλλιτεχνικά άρτια Φαίνεται ότι ο

Πίνδαρος αντλούσε ιδιαίτερη ικανοποίηση από την πρόκληση που αποτελούσε η

σύνθεση τέτοιων καταλόγων νικητών αλλά microολονότι τους χειρίζεται microε

microεγάλη τέχνη δεν παύουν ποτέ να αποτελούν microια πλευρά των ωδών που ο

σύγχρονος αναγνώστης για να την απολαύσει πρέπει να τη συνηθίσει Αξίζει

παρrsquo όλrsquo αυτά τον κόπο να εξοικειωθεί κανείς microαζί τους γιατί έτσι ανοίγει ένας

δρόmicroος ― όχι microόνο προς άλλες όψεις της πινδαρικής και της υπόλοιπης

κλασικής ποίησης αλλά και της δικής microας παραδοσιακής ποίησης όψεις που

15

έπαψαν να microας απασχολούν από τη ροmicroαντική ήδη εποχή Ο Milton και ο Pope

λόγου χάρη δεν είναι microόνον microεγάλοι ποιητές είναι και microεγάλοι τεχνίτες της

ποίησης και απολαmicroβάνουν και πρέπει να διδάξουν και εmicroάς να

απολαmicroβάνουmicroε την τέχνη του ολοκληρωmicroένου βιρτουόζου Το ίδιο και ο

Πίνδαρος που σε microια επίδειξη δεξιοτεχνίας (Νεmicro 642 εξξ) εξυψώνει την

απλή δήλωση laquoνίκησε στα Νέmicroεαraquo ως εξής

βοτάνα τέ νίν ποθ ἁ λέοντος 42

νικάσαντ ἤρεφε δασκίοις

Φλειοῦντος ὑπ ὠγυγίοις ὄρεσιν

Kαι το βοτάνι του λιονταριού της Nεmicroέας νικητή

τον στεφάνωσε κάποτε κάτω απ τα σκιερά

πανάρχαια βουνά της Φλειούντας

(Η κοιλάδα της Νεmicroέας κοντά στην πόλη της Φλειούντος ήταν ο τόπος όπου ο

Ηρακλής σκότωσε τον περίφηmicroο λέοντα της περιοχής σε έναν από τους

παραδοσιακούς άθλους του) Κάποτε ο Πίνδαρος αρκείται σε περιφραστικά

τεχνάσmicroατα που στην καλύτερη περίπτωση αποδεικνύονται ιδιοφυή όπως

όταν αγγέλλει ότι ο νικητής κέρδισε καὶ ψυχρᾶν ὁπότ εὐδιανὸν φάρmicroακον αὐρᾶν

[laquoθερmicroό γιατρικό για τους παγερούς ανέmicroουςraquo] (Ολυmicroπ 997)middot το έπαθλο ήταν

ένα microάλλινο πανωφόρι Συχνά παρακάmicroπτει microε ευφυία τις προσδοκίες microας ―

στους επόmicroενους στίχους (Νεmicro 1033 εξξ) οπωσδήποτε για έναν νικητή στα

Παναθήναια

ἁδεῖαί γε microὲν ἀmicroβολάδαν

ἐν τελεταῖς δὶς Ἀθαναίων νιν ὀmicroφαί

κώmicroασαν γαίᾳ δὲ καυθείσᾳ πυρὶ καρπὸς ἐλαίας 35

ἔmicroολεν ῞Ηρας τὸν εὐάνορα λαὸν ἐν ἀγγέων

ἕρκεσιν παmicroποικίλοις

αλλά στην ευχάριστη διακοπή

στη γιορτή των Aθηναίων διπλά τον τραγούδησαν

οι φωνέςmiddot και στον καmicroένο απrsquo τη φωτιά πηλό

τον καρπόν της ελιάς

έφερε στης Ήρας τον ανδροπρεπή λαό

σε αγγεία microε πολύχρωmicroα τοιχώmicroατα

16

Το έπαθλο ήταν ένας πλούσια διακοσmicroηmicroένος αmicroφορέας γεmicroάτος ελαιόλαδο Το

αγγείο αναλύεται στα συστατικά του microέρη ― στον πηλό από τον οποίο

κατασκευάστηκε στο προϊόν της ελιάς που τον γέmicroισε στη ζωγραφηmicroένη

περιφέρειά του Προστατευόmicroενη χώρα της Ήρας είναι το Άργος ο τόπος

καταγωγής του ποιητή Ο Πίνδαρος ενεργεί εδώ όπως κατά τον Santayana

πάντοτε ενεργεί ένας ποιητής δηλαδή αποσυνθέτοντας laquoόσα συλλαmicroβάνει η

κοινή αντίληψη στα στοιχεία των αισθήσεων που συmicromicroετέχουν σrsquo αυτήνraquo και

ανασυνθέτοντάς τα microε τους ειδικούς όρους της ποίησης microε σκοπό να

προκαλέσει έναν αιφνιδιαστικό συγκλονισmicroό στη θέα του πράγmicroατος όπως

πράγmicroατι είναι Αυτό microπορεί να ηχεί αναπάντεχα microοντέρνο Υπέρmicroετρα

microοντέρνο ίσως για τον Πίνδαρο Όχι απαραίτητα Τα microέσα της ποίησης ήταν

πάντα στη διάθεση των ποιητών ακόmicroη κι αν η κριτική microε καθυστέρηση ήρθε

να επινοήσει την κατάλληλη ορολογία για να τα περιγράψει

Το διασηmicroότερο και δηmicroοφιλέστερο χαρακτηριστικό της πινδαρικής ωδής είναι

ο micromicromicroύύύθθθοοοςςς αν και στην πραγmicroατικότητα δεν περιέχουν microύθο όλες οι ωδέςmiddot εννέα

από τις σαρανταπέντε είναι άmicroυθες Οι microύθοι αυτοί έδωσαν την ευκαιρία να

γραφούν κάποιοι από τους πλέον εκθαmicroβωτικούς στίχους στην ελληνική

λογοτεχνία αλλά όπως και τα περισσότερα πράγmicroατα στον Πίνδαρο συχνά

πονοκεφαλιάζουν τους αναγνώστες του Η αρχαία κριτική δεν συνιστά

απαραίτητα την καλύτερη αφετηρία όταν κατά κανόνα αναφορικά microε τους

microύθους χρησιmicroοποιεί τον όρο laquoπαρέκβασηraquo ∆ύο πράγmicroατα έχουν ιδιαιτέρως

πολυσυζητηθεί ο αφηγηmicroατικός τους τρόπος και η σχέση τους microε τον νικητή

Και τα δύο ζητήmicroατα είναι προτιmicroότερο να εξετάζονται στο πλαίσιο

συγκεκριmicroένων ποιηmicroάτων καλό όmicroως θα είναι να προσπαθήσουmicroε microερικές

πλευρές τους να τις αποσαφηνίσουmicroε προκαταβολικά

Ο Πίνδαρος αφηγείται microια microυθική ιστορία όχι κατά τη χρονολογική διαδοχή

των γεγονότων αλλά ως microια σειρά από laquoλυρικές στιγmicroές ή εικόνεςraquo microε γοργές

microετατοπίσεις από τη microια στην άλλη και microε παράλειψη των αφηγηmicroατικών

συνδετικών κρίκων προκειmicroένου να επιτευχθεί η microέγιστη πύκνωση Συχνά

αρχίζει από microια συναρπαστική στιγmicroή κοντά στο τέλος της ιστορίας Στον 9ο

Πυθιόνικο ύστερα από την αρχική ανακήρυξη του νικητή ιστορεί πώς σε

χρόνους παmicroπάλαιους έφερε ο Απόλλων τη νύmicroφη Κυράνα στον τόπο όπου θα

υψωνόταν η microελλοντική πόλη της και εκεί την έκαmicroε γυναίκα του Αυτή είναι η

κορυφαία στιγmicroή του microύθου εξού και προηγείται Ο Πίνδαρος στη συνέχεια

οπισθοχωρεί χρονικά για να microας αφηγηθεί ποια ήταν η Κυράνα και πώς την

πρωτοαντίκρυσε ο Απόλλων και ύστερα από microια προφητεία για το microέλλον της

17

προχωρεί πάλι και τελειώνει microε άλλη microια περιγραφή του γάmicroου της microε τον θεό

Αυτός ο τρόπος σύνθεσης περισσότερο κυκλικός παρά ευθύγραmicromicroος και κατά

κανόνα αναδροmicroικός είναι σήmicroερα γνωστός ως κυκλική σύνθεση (ring-

composition)middot η ιστορία της Κυράνας microε τον γάmicroο της αρχίζει και στο ίδιο

γεγονός επιστρέφει ― το δαχτυλίδι έχει κλείσει

Ο γενικός στόχος του microύθου στις πινδαρικές ωδές όπως και σε όλη σχεδόν

την υπόλοιπη ανώτερη ελληνική ποίηση αλλά και στην αρχαϊκή ποίηση άλλων

εποχών και τόπων είναι να αντικρίσει το συγκεκριmicroένο microοναδικό και microη

επανερχόmicroενο γεγονός ―εδώ microιαν αθλητική νίκη― προς ένα άλλο γεγονός

παρmicroένο από τον αιώνιο αρχετυπικό και παραδειγmicroατικό κόσmicroο των θεών και

των ηρώων microια στρατηγική που θα νοηmicroατοδοτήσει το πρώτο γεγονός Η

συmicroπεριφορά του συγκεκριmicroένου microύθου σε τούτη ή την άλλη ωδή έχει

προκαλέσει πολλή συζήτηση περισσότερη ίσως από την απαιτούmicroενη εφόσον

συνήθως υπάρχει ένας αρκετά σαφής τυπικός ή επίσηmicroος σύνδεσmicroος microε τον

αθλητή του οποίου ο θρίαmicroβος εξυmicroνείται ο microύθος microπορεί να σχετίζεται

ευθέως προς το πρόσωπό του (στον 6ο Ολυmicroπιόνικο ο νικητής συνέβαινε να

είναι και microάντης γιrsquo αυτό ο Πίνδαρος αφηγείται την ιστορία του ιδρυτή της

πατρίδας του ο οποίος ήταν επίσης microάντης)middot ή να σχετίζεται microε ένα γεγονός

της οικογενειακής του ιστορίας (ο microύθος στον 10ο Νεmicroεόνικο αφορά στους

ηmicroίθεους ήρωες Κάστορα και Πολυδεύκη οι οποίοι είχαν κάποτε φιλοξενηθεί

από ένα πρόγονο του νικητήmiddot microε τέτοιους προστάτες των αγώνων η οικογένεια

δεν έπαψε ποτέ να σηmicroειώνει αθλητικές επιτυχίες) Άλλοτε πάλι ο microύθος

σχετίζεται προς την πατρίδα του νικητή (ο νικητής στον 7ο Ολυmicroπιόνικο

καταγόταν από τη Ρόδο και ο microύθος ιστορεί τρεις κρίσιmicroες στιγmicroές στην ιστορία

του νησιού)middot κάποτε σχετίζεται προς τον τόπο όπου σηmicroειώθηκε η νίκη (ο

microύθος στον 3ο Ολυmicroπιόνικο περιγράφει πώς ο Ηρακλής ίδρυσε τους

Ολυmicroπιακούς αγώνες) Φυσικά η ιστορία δεν τελειώνει εδώ και η λειτουργία

του microύθου κάποτε παραmicroένει όντως σκοτεινή ― για microας τουλάχιστον Η

καλύτερη τακτική είναι να αναζητούmicroε κάποια γενικότερη συmicroφωνία χωρίς να

προσπαθούmicroε να στοιχειοθετούmicroε σηmicroείο προς σηmicroείο αντιστοιχίες microηχανικού

τύπουmiddot αφήνοντας αντιθέτως τον νου ελεύθερο να αναλογιστεί τις βαθύτερες

σχέσεις που microπορεί να συνδέουν τον microύθο microε την ωδή Μίλησα για τυπική ή

επίσηmicroη σύνδεση αλλά κάποτε αυτή δεν είναι τίποτε άλλο από το κόκαλο που

ρίχνει ο κλέφτης στον σκύλο για να συνεχίσει ο πρώτος τη δουλειά του

ανενόχλητος για να χρησιmicroοποιήσουmicroε το εύστοχο εύρηmicroα του Eliot

Οι λαmicroπρότεροι microύθοι του Πινδάρου λειτουργούν microε τρόπους παράξενους

προπαντός όταν ανάγουν την παρούσα στιγmicroή της νίκης στο ιιιδδδρρρυυυτττιιικκκόόό γγγεεεγγγοοονννόόόςςς

18

στο οποίο αυτή οφείλεται Το γεγονός αυτό ―είτε πρόκειται για έναν ιερό γάmicroο

ανάmicroεσα σrsquo έναν θεό και στην προγονική ηρωίδα της πόλης του νικητή είτε για

ένα έργο microεγάλης ανδρείας που έφερε σε πέρας ένας πρόγονος― είναι η αρχή

του σηmicroερινού θριάmicroβου ο σπόρος από τον οποίο αυτός ξεφύτρωσε Και η

κίνηση είναι αmicroφίδροmicroη όχι microόνο από το ιδρυτικό γεγονός προς την παρούσα

νίκη αλλά και αντίστροφα από την παρούσα νίκη προς το ιδρυτικό γεγονός ο

δρόmicroος για το οποίο έχει τώρα αποφραγεί Αυτό που χαρίζει την υπέρτατη

ευφροσύνη που αποπνέουν οι ωδές και ενώπιον του οποίου στεκόmicroαστε

άφωνοι και γεmicroάτοι δέος είναι ότι για ένα απειροελάχιστο θραύσmicroα κοσmicroικού

χρόνου ένας τόπος εδώ πάνω στη γη κατακλύζεται από το ιερό φως της

κοσmicroικής δηmicroιουργίας Τούτο όmicroως microας οδηγεί κατευθείαν στα βαθιά νερά του

Πινδάρου και δεν είmicroαστε ακόmicroη έτοιmicroοι για την περιπέτεια στις περιοχές

εκείνες όπου βασιλεύει το microυστήριο

Κατrsquo αναλογία προς τον microύθο γνωmicroικά και ψήγmicroατα βαθυστόχαστης

πππαααρρροοοιιιmicromicromicro ιιιααακκκήήήςςς σσσοοοφφφίίίαααςςς βρίσκονται επίσης σφηνωmicroένα σε στρατηγικά σηmicroεία σε

όλη την έκταση των ωδών στοιχεία που δεν λείπουν από κανένα από τα

ανώτερα είδη της αρχαίας ελληνικής ποίησηςmiddot αποτελούν και αυτά ένα microέσο για

να microπορέσουmicroε να κατανοήσουmicroε το τοπικό και το ειδικό microε τους άχρονους

όρους της καθολικής αλήθειας Ο Πίνδαρος συχνά εισάγει αυτές τις γνώmicroες

(sententiae) σε πρώτο πρόσωπο σmicroικρὸς ἐν σmicroικροῖς microέγας ἐν microεγάλοις [laquoθα είmicroαι

microικρός ανάmicroεσα στους microικρούς microεγάλος στους microεγάλουςraquo] λέει στον 3ο

Πυθιόνικο και συνεχίζει λέγοντας τι θα συνέβαινε αν οι θεοί τού χάριζαν

πλούτο ∆εν microιλά εδώ για τον εαυτό του Ούτε εισάγει άκαιρα τις οικονοmicroικές

του προσδοκίες Σε τέτοια χωρία το πρώτο πρόσωπο δεν σηmicroαίνει τίποτε

παραπάνω από το γενικό laquoκανείςraquo laquoκαθείςraquo ―laquoαόριστο πρώτο πρόσωποraquo έχει

προσφυώς ονοmicroαστεί Μια άλλη πολύ πιο ουδέτερη λειτουργία του πρώτου

προσώπου είναι να σηmicroαδεύει τη microετάβαση από τmicroήmicroα σε τmicroήmicroα της ωδής

Στον 8ο Ολυmicroπιόνικο ύστερα από ένα χωρίο που εξυmicroνεί τον νικητή ο ποιητής

διακηρύσσει ἀλλ ἐmicroὲ χρὴ microναmicroοσύναν ἀνεγείροντα φράσαι ἐπίνικον [laquoαλλά πρέπει

να αφυπνίσω τη microνηmicroοσύνη για να συνθέσει επίνικοraquo] ― και συνεχίζει microε

τον έπαινο της οικογένειας του ανδρός Στον 10ο Νεmicroεόνικο microετά από την

εξύmicroνηση της πατρίδας του νικητή ο ποιητής διαmicroαρτύρεται ότι το θέmicroα είναι

απλώς πάρα πολύ microεγάλο

βραχύ microοι στόmicroα πάντ ἀναγή-

σασθ ὅσων Ἀργεῖον ἔχει τέmicroενος

19

microοῖραν ἐσλῶνmiddot 20

Eίναι microικρό το στόmicroα microου να βγάλει όσων ενδόξων microερίδιο έχει

η χώρα του Άργουςmiddot

και microετά στρέφεται προς τον νικητή Το πρώτο ενικό πρόσωπο εκπληρώνει τον

λειτουργικό του στόχο που είναι να σηmicroατοδοτεί microια καινούρια κίνηση ακόmicroη

κι όταν microοιάζει σαν να καταγράφει microια καθαρώς προσωπική εmicroπειρία η οποία

καθεαυτήν απαιτεί προσοχή

Πέρα από αυτές τις λειτουργικές χρήσεις του πρώτου προσώπου υπάρχουν

πολλά χωρία όπου παρακολουθούmicroε τον ίδιο τον ποιητή σε κάποιον από τους

πολλούς ρόλους του ως microέλους και διευθυντή της χορικής εκτέλεσης (είτε

στην πραγmicroατικότητα είτε κατά σύmicroβαση) και ως ξένου-φίλου του νικητή του

οποίου το κατόρθωmicroα επιθυmicroεί να εγκωmicroιάσει Η γνώση microας για το τι συνέβαινε

σrsquo αυτές τις αρχαίες περιστάσεις είναι τόσο περιορισmicroένη ώστε συχνά δεν

υπάρχει τρόπος να αποφασίσουmicroε αν ακούmicroε τον ποιητή τον ίδιο ή τον χορό

ολόκληρο microε τον ποιητή φυσικά στο επίκεντρό του Το γραπτό κείmicroενο δεν

χρειάζεται να είναι ρητό εδώ εφόσον το πράγmicroα θα ξεκαθάριζε κατά την

εκτέλεση ∆εν υπάρχει δυσκολία όταν στην έναρξη του 1ου Ισθmicroιόνικου

γραmicromicroένου για έναν Θηβαίο νικητή ο ποιητής προσφωνεί τη Θήβα την

προγονική ηρωίδα της πόλης τους ως laquomicroητέρα microουraquo Αυτός που microιλά είναι ο

Πίνδαρος ο Θηβαίος ποιητής Αλλά τι θα λέγαmicroε για τον 3ο Νεmicroεόνικο όπου ο

ποιητής αρχίζοντας προσφωνεί τη Μούσα ως laquomicroητέρα microαςraquo Υποθέτουmicroε ότι

εδώ πρόκειται για έκφραση του χορού αλλά κατόπιν ο ποιητής διακρίνει τον

εαυτό του από τον χορό εφόσον περιγράφει τα microέλη του να στέκονται πλάι

στην όχθη του ποταmicroού τους προσmicroένοντας τη φωνή της Μούσας ή microε άλλα

λόγια του ποιητή το τραγούδι Θα microπορούσαmicroε να συνεχίσουmicroε την αναζήτηση

και τη συζήτηση αυτή (που όντως συνεχίζεται) πολύ αναλυτικότερα αλλά το

microόνο ίσως που χρειάζεται να ειπωθεί εδώ είναι ότι θα πρέπει να βρισκόmicroαστε σε

επιφυλακή για να αντιmicroετωπίσουmicroε δύο σφάλmicroατα άντικρυς αντίθετα microεταξύ

τους ∆εν θα έπρεπε κάθε φορά που συναντούmicroε προσωπική αντωνυmicroία να

βεβαιώνουmicroε τόσο κατηγορηmicroατικά ότι laquoεδώ microιλά ο Πίνδαροςraquomiddot ούτε όmicroως θα

έπρεπε να τον εξορίζουmicroε από τις ωδές ή να αποδίδουmicroε φανατικά και

αδιάκριτα λειτουργία αυστηρώς επινίκια σε κάθε microία προσωπική έκφραση

Όταν στο τέλος του 6ου Ισθmicroιόνικου λέει ο Πίνδαρος για τον νικητή και τον

πατέρα του

πίσω σφε ∆ίρκας ἁγνὸν ὕ-

20

δωρ τὸ βαθύζωνοι κόραι

χρυσοπέπλου Μναmicroοσύνας ἀνέτει- 75

λαν παρ εὐτειχέσιν Κάδmicroου πύλαις

Σrsquo αυτόν θα δώσω καθώς και στους δικούς του

απrsquo το νερό να πιουν της ∆ίρκης που οι βαθύζωνες οι κόρες

της Mνηmicroοσύνης της Xρυσόπεπλης το άνοιξαν εκεί στις πύλες

κοντά στα ωραία τα οχυρά του Kάδmicroου

κάνει δύο πράγmicroατα τα οποία δεν θα έπρεπε να επιχειρούmicroε να τα

ξεχωρίσουmicroε αφενός παρουσιάζει τα ποιητικά του διαπιστευτήρια κανονικό

επινίκιο στοιχείο ο νικητής διαβεβαιώνεται ότι το εγκώmicroιο που δέχεται

αντληmicroένο από την ίδια την πηγή της ποίησης θα είναι άριστης ποιότητας

Ταυτόχρονα ο Πίνδαρος τον διαβεβαιώνει microε δικαιολογηmicroένη περηφάνια για

την ιερή προέλευση της ποιητικής του κλήσης Οι microεγάλοι καλλιτέχνες δεν

έχουν πάντοτε τη microετριοφροσύνη του κοινού ανθρώπου

Η προηγούmicroενη περιγραφή της επινίκιας ωδής κρατήθηκε εσκεmicromicroένα

συνοπτική Οι ειδικοί microελετητές του Πινδάρου έχουν συζητήσει πολύ διεξοδικά

όλα τα προβλήmicroατα που θίξαmicroε συνοπτικά εδώmiddot βρίσκω όmicroως ότι πολλά από

αυτά είναι πολύ λιγότερο ενοχλητικά απrsquo όσο διατείνεται η φιλολογική

βιβλιογραφία Όπως και να rsquoχει το πράγmicroα ο αρχάριος ―και ο γενικός

αναγνώστης― καλά θα έκανε να τα αντιmicroετωπίσει microε ψυχραιmicroία Επιπλέον αν

αποδώσουmicroε υπερβολική προσοχή στο συmicroβατικό και στο ειδολογικό

κινδυνεύουmicroε να υποτιmicroήσουmicroε ότι microπορεί να είναι χαρακτηριστικά και

microοναδικά πινδαρικό ή microε άλλα λόγια καινοτόmicroο Όταν ένας microεγάλος

καλλιτέχνης κάνει χρήση ενός προϋπάρχοντος λογοτεχνικού είδους δεν

αρκείται στο να ακολουθεί απλώς τους κανόνες αφήνοντας τα πράγmicroατα έτσι

όπως τα παρέλαβε Το πιθανότερο είναι ότι τα microετασχηmicroατίζει προσαρmicroόζοντάς

τα στους σκοπούς του Στον Βακχυλίδη αισθάνεται κανείς έναν microέτριο σχεδόν

ανώνυmicroο εκτελεστήmiddot όταν του ανέθετες microια ωδή το πιθανότερο είναι ότι

έπαιρνες λίγο πολύ αυτό που περίmicroενες ένα καλοφτιαγmicroένο ευπρεπές

συmicroβατικό ποίηmicroα Υποψιάζοmicroαι ότι οι τολmicroηρότεροι πελάτες που επιζητούσαν

τις υπηρεσίες του Πινδάρου το έκαmicroαν γνωρίζοντας ότι το τελικό προϊόν ήταν

απρόβλεπτο Κι εδώ έγκειται το microεγαλείο του ανδρός

21

Θα πρέπει να γίνουmicroε κάτοχοι της γραmicromicroατικής του χορικού λυρισmicroού

microαθαίνοντας τους κανόνες του τόσο καλά ώστε να τους εmicroπεδώσουmicroε και

microετά να τους laquoξεχάσουmicroε σχεδόνraquo αν πρόκειται να αφήσουmicroε την προσοχή

microας ελεύθερη να συλλαmicroβάνει ότι microπορεί να είναι κατεξοχήν ή microοναδικά

πινδαρικό τα παράδοξα εκείνα και γιατί όχι τα δύσκολα πράγmicroατα που έχει να

προσφέρει η ποίησή του Η φήmicroη του ως ποιητή δύσκολου microπορεί να microην είναι

σε τελευταία ανάλυση παντελώς αδικαιολόγητηmiddot οι επίmicroονες κρίσεις σπανίως

πέφτουν εντελώς έξω Πρέπει κάτι να υπάρχει στην ειρωνική δήλωση του

Βολταίρου laquoΌλοι επαινούν τον Πίνδαρο γιατί κανένας δεν τον καταλαβαίνειraquo

και στον ισχυρισmicroό του Cowley ότι αν κάποιος microετέφραζε τον Πίνδαρο λέξη

προς λέξη laquoθα πιστεύαmicroε ότι ένας τρελός έχει microεταφράσει έναν άλλον τρελόraquo

Ακόmicroη και τα deacutebordements της πινδαρικής ωδής του 17ου και 18ου αιώνα

πρέπει να είναι στα ίχνη χαρακτηριστικών ιδιοτήτων του πρωτοτύπου κάτι που

υποδείκνυαν και οι αρχαίοι σχολιαστές όταν επέκριναν ως σκληρές και

διθυραmicroβικές τις microεταφορές αυτού του ποιητή Είναι πράγmicroατι πολύ παράξενο

να λες για έναν νικητή (Νεmicro 637-8)

τὸν microὲν ἐν ῥινῷ λέοντος στάντα κελήσατο νε- 37

κταρέαις σπονδαῖσιν ἄρξαι

καρτεραίχmicroαν Ἀmicroφιτρυωνιάδαν

Όρθιο βλέποντάς τον κάτω από ενός λέοντα το δέρmicroα

ο Tελαmicroώνας ο γενναίος κάλεσε το τέκνο του Amicroφιτρύονα

microε αυτό το δόρυ του το τροmicroερό πρώτος σπονδές να κάνει

και η αίσθηση αυτή δεν εξαφανίζεται αν σηmicroειώσουmicroε ότι εδώ το ρήmicroα είναι

συmicroβατικό Το λεξιλόγιο του Πινδάρου συχνά απογειώνεται και κινείται πολύ

πέρα από τα όρια της αναmicroενόmicroενης υπερβολής του επαίνου Μια ωδή (Ολυmicroπ

9) αρχίζει microε τα λόγια ότι το σύντοmicroο παραδοσιακό τραγούδι που χαιρετίζει

τον νικητή λίγο πολύ αρκεί για την άmicroεση περίσταση αλλά ―ισχυρίζεται ο

ποιητής― αν το επίτευγmicroά του πρόκειται να εξυmicroνηθεί όπως του αξίζει τότε

απαιτείται κάτι περισσότερο Συνεχίζει

ἀλλὰ νῦν ἑκαταβόλων Μοισᾶν ἀπὸ τόξων 5

∆ία τε φοινικοστερόπαν σεmicroνόν τ ἐπίνειmicroαι

ἀκρωτήριον Ἄλιδος

τοιοῖσδε βέλεσσιν

τώρα όmicroως

22

microε των Mουσών τα microακροτίναχτα τόξα

τέτοιες σαΐτες ρίχνω στον πορφυροκέραυνο ∆ία

και στο ιερό ακρωτήριο της Ήλιδας

Στρέφεται microετά προς την πόλη του νικητή Εγκωmicroιάστε την κραυγάζει

θάλλει δ ἀρεταῖσιν 15

σόν τε Κασταλία πάρα

Ἀλφεοῦ τε ῥέεθρον

ὅθεν στεφάνων ἄωτοι κλυτάν

Λοκρῶν ἐπαείροντι microατέρ ἀγλαόδενδρον 20

ἐγὼ δέ τοι φίλαν πόλιν

microαλεραῖς ἐπιφλέγων ἀοιδαῖς

Γιατί οι θρίαmicroβοί της

ανθούν και λουλουδίζουν

στης Kασταλίας πλάι το ρέmicroα

Έτσι ρίχνω την πόλη αυτή στη φωτιά

λάδι στο ορmicroητικό τραγούδι microου

αυτή την πόλη π αγαπώ

Η έκφραση εδώ συχνά και αλλού δεν είναι απλώς εmicroφαντική στο έπακροmiddot έχει

τέτοια ένταση τόνου και έξαρση ώστε σrsquo έναν τρίτο microπορεί να φανεί ακόmicroη και

ελαφρώς διασαλευmicroένη Αναλογιστείτε τον τρόπο που εξυmicroνεί τους νικητές του

ο Πίνδαρος αντί αmicroοιβής αναmicroενόταν να διακηρύξει ενώπιον αυτών και του

κόσmicroου ολόκληρου ότι ένας αθλητής που κατάφερε να τερmicroατίσει πρώτος στις

τόσες εκατοντάδες microέτρων πέτυχε κάτι εντελώς έξω από τα συνηθισmicroένα ∆εν

microπορεί ωστόσο παρά να αισθάνεται κανείς ότι το ύφος και ύψος στο οποίο

επέλεγε να πλέξει το εγκώmicroιο πρέπει να έκανε κάποτε τους ίδιους τους

αποδέκτες να αναρωτιούνται αν η επιτυχία τους βρισκόταν όντως στο ύψος

των εγκωmicroίων που είχε υφάνει ο ποιητής για την περίσταση Ο Βακχυλίδης

αρκείται να λέει στους νικητές του ότι το κατόρθωmicroά τους laquoτους ανεβάζει σε

θεϊκά ύψηraquo (Ωδή 982 εξ) και ότι η φήmicroη τους θα επιβιώσει και microετά το

θάνατό τους (1363 εξ)

Μερικές φορές και ο Πίνδαρος αρκείται σε κάτι εξίσου απλό microολονότι ως

δυνατότερος ποιητής το εκφράζει δυνατότερα Ο ένας νικητής laquoέχει φτάσει

στην κορυφή της ανθρώπινης προσπάθειαςraquo (Νεmicro 320)middot σrsquo έναν άλλον λέει

laquoγια ένα θνητό ψηλότερη δεν υπάρχει κορυφή να πατηθείraquo (Νεmicro 947) Μια

23

πιο παράξενη νότα νότα έκστασης κρούει όταν λέει ότι ο νικητής laquoρίχνει

άγκυρα στις πιο microακρινές ακτές της χαράςraquo (Ισθmicro 612 εξ) Ακόmicroη πιο

παράξενα ηχεί στα δικά microας αφτιά σε δύο περιπτώσεις laquoMην προσπαθείς να

γίνεις Θεόςraquo (Ολυmicroπ 524 Ισθmicro 514) ∆εν συmicroβουλεύει σεmicroνότητα στους

θριαmicroβευτές νεαρούς του ούτε τους προειδοποιεί να microην το παρακάνουνmiddot microόνο

τους λέει πόσο microεγάλη είναι η απόσταση που έχουν διανύσει Για microια έστω

στιγmicroή έχουν βρεθεί σε microια κατάσταση που απέχει τόσο δα microόνον από την

ατελεύτητη microακαριότητα των αθανάτων Στο τελευταίο και πιο microεγαλειώδες

ποίηmicroά του βλέπει ένα φως να απλώνεται γύρω από τον νικητή σχεδόν

υπεργήινο microια αἴγλα διόσδοτος microια ακτινοβολία χαρισmicroένη από τον ∆ία

Ο κόσmicroος του Πινδάρου είναι ένας κόσmicroος σφύζουσας ενέργειας και

λαmicroπρότητας τόσο άπλετα φωτισmicroένος που καταντάει αβάσταχτα ερεθιστικός

για τα ασυνήθιστα microάτια των τρίτων ∆εν είναι ούτε υστερικός ούτε πυρετικόςmiddot

δεν έχεις την άβολη αίσθηση ―αντίθετα microε ότι συmicroβαίνει microε έναν ποιητή σαν

τον Τάσσο― ότι η θερmicroοκρασία του ανέβηκε πολλούς βαθmicroούς πάνω από το

κανονικό Ο σφυγmicroός του είναι σταθερός Εδώ κατοικεί ως ποιητής εδώ

αισθάνεται βολικά και άνετα σε έναν κόσmicroο όπου όλα και όλοι είναι au comble

du paraicirctre και στέκονται ενώπιόν microας microέσα στην πληρότητα της ύπαρξής

τους Ιδού microια χρυσή φιάλη οίνου φιάλα χρυσῷ πεφρικυῖα Το ρήmicroα φρίσσω

σηmicroαίνει laquoανατριχιάζωraquo ή laquoτρεmicroουλιάζωraquo και θα πρέπει να το εννοήσουmicroε εδώ

microε όλο του το βάρος Αυτή η φιάλη όπως τη βλέπει ο Πίνδαρος αστράφτει και

λαmicroποκοπά όχι microόνο από το χρυσάφι της όπως αρκούνται να σηmicroειώνουν οι

περισσότεροι microεταφραστέςmiddot φρικιά phialam auro horrentem Ο πατέρας σου

θα σrsquo επαινούσε αν ζούσε τώρα λέει ο Πίνδαρος σrsquo έναν νικητή εἰ δ ἔτι ζαmicroενεῖ

Tιmicroόκριτος ἁλίῳ σὸς πατὴρ ἐθάλπετοmiddot αυτό όmicroως που λέει το ελληνικό κείmicroενο

είναι laquoαν τον θέρmicroαιναν ακόmicroη οι αχτίνες του πυρακτωmicroένου Ήλιουraquo (Νεmicro

413 εξ) Οι στρατιώτες στη microάχη ἕλκεα ῥῆξαν [laquoδιέρρηξαν πληγέςraquo] (Νεmicro

829) στη θερmicroή σάρκα των εχθρών τους ― laquotearraquo [laquoσκίζωraquo laquoανοίγωraquo]

microεταφράζουν όλοι Το πυρ ανεβαίνει από ένα βωmicroό αἰθέρα κνισάεντι λακτίζοισα

καπνῷ [laquoκι ο καπνός της γεmicroάτος κνίσα θα λακτίζει τον αιθέραraquo] (Ισθmicro 468)

― οι περισσότεροι microεταφραστές προτιmicroούν να γράφουν laquomicroαστιγώνονταςraquo ή

κάτι παρόmicroοιο Σταθερά κυριαρχεί microια αυθαίρετη τάση στην ερmicroηνευτική microας

παράδοση από την αρχαιότητα ως σήmicroερα που επιmicroένει να χαmicroηλώνει τον

υψηλό τόνο και να χαλιναγωγεί την παραφορά αυτού του λεξιλογίου

Μόλις αναφέρθηκα σε laquoτρίτουςraquo Είναι γεγονός ότι στην περίπτωση του

Πινδάρου όλοι είmicroαστε laquoτρίτοιraquo υπό microία έννοια και σε ένα βαθmicroό άγνωστα

24

προκειmicroένου για τον Όmicroηρο και τους δραmicroατικούς ποιητές ― και ως προς το

λογοτεχνικό είδος και ως προς τις περιστάσεις για τις οποίες είχαν συντεθεί τα

ποιήmicroατά του Ασφαλώς δεν διαθέτουmicroε άmicroεσες microαρτυρίες για τις περιστάσεις

αυτέςmiddot αδυνατούmicroε να φανταστούmicroε τον εαυτό microας ως τmicroήmicroα των ελληνικών

εκείνων πολισmicroάτων των οποίων τα microέλη συνδεδεmicroένα (συχνά διχασmicroένα) microε

microιαν έντονη κοινωνική ζωή προσέτρεχαν microε λαχτάρα για να τιmicroήσουν τον

νεαρό αθλητή που επέστρεφε από τους ∆ελφούς ή την Ολυmicroπία

στεφανωmicroένος microε ένα απλό αλλά απείρως πολύτιmicroο στεφάνι Αν σαν από

θαύmicroα microπορούσαmicroε να microεταφερθούmicroε σε έναν από εκείνους τους microακρινούς

πανηγυρισmicroούς υποψιάζοmicroαι ότι θα βρίσκαmicroε την όλη υπόθεση πραγmicroατικά

παρατραβηγmicroένη laquo∆εν θα τολmicroούσαmicroε να τοποθετηθούmicroε σε περιστάσεις

τύπου Αναγέννησηςraquo έγραψε κάποτε ο Nietzschemiddot laquoτα νεύρα microας δεν θα

άντεχαν τη νέα πραγmicroατικότητα για να microη microιλήσουmicroε για τη microυϊκή microας

δύναmicroηraquo (Το λυκόφως των ειδώλων 937) Αν και συχνά προειδοποιούmicroαστε

να microην αποδίδουmicroε αναχρονιστικά σύγχρονες αντιλήψεις στον κλασικό κόσmicroο

τείνουmicroε παραταύτα να υποθέτουmicroε ―πρόκειται για microια εξ αδρανείας

αντίδραση― ότι οι αισθήσεις του ανθρώπου λειτουργούν περίπου microε τον ίδιο

τόπο σε όλες τις εποχές και ότι παρά τις πολιτιστικές διαφορές laquoη

πραγmicroατικότηταraquo παραmicroένει κατά βάση σταθερή Χρειαζόmicroαστε κάτι σαν microιαν

αρχαιολογία των αισθηmicroάτων ή των αισθήσεων για να κατανοήσουmicroε τα έργα

των άλλων εποχώνmiddot έναν τρόπο να πιάσουmicroε τον σφυγmicroό microιας περιόδου ο

οποίος θα εξηγούσε (για την πληρέστερη κατανόησή microας) τι ήταν εκείνο στον

κόσmicroο της Ελισάβετ και του James που απαιτούσε ένα λεξιλόγιο όχι απλώς όλο

έξαψη αλλά σταθερά κινούmicroενο στα όρια της έκφρασης (laquoenrobe the roaring

waters with my silksraquo laquoένδυσε microε τα microεταξωτά microου τα βρυχώmicroενα νεράraquo ― τι

τρόπος για έναν έmicroπορο να αναφέρεται σε ναυάγιο) ενώ τον επόmicroενο microόλις

αιώνα θα του αρκούσε ο εξαϋλωmicroένος και εξαγνισmicroένος λόγος της Βασίλισσας

Άννας

Οι περιστάσεις της εποχής του Πινδάρου έχουν χαθεί για πάνταmiddot

παραmicroένουν οι ωδές του και αυτές είναι που ενδιαφέρουν Άρπαζαν φωτιά

πρέπει να υποθέσουmicroε από τις περιστάσεις αλλά συνέβαλλαν κι εκείνες να

κορώσει η πυρκαγιά Για να προσεγγίσουmicroε την ποίηση αυτή ―η οποία σε

άλλες εποχές προτού γίνουmicroε γραmicromicroατικοί του χορικού λυρισmicroού έκαmicroε

αρκετούς από microας να αναρωτιούνται αν ο Πίνδαρος είχε εντελώς σώες τις

φρένες― προτείνω να εξετάσουmicroε ένα και microόνο αινιγmicroατικό χαρακτηριστικό

του λεξιλογίου του που εmicroφανίζεται microάλλον συχνά τον τρόπο που ο ποιητής

χρησιmicroοποιεί τη γλώσσα του έρωτα και της σεξουαλικής επιθυmicroίας για να

25

αποδώσει τη σχέση του νικητή microε την νίκη Στον 1ο Ολυmicroπιόνικο λέει ο

Πίνδαρος κυριολεκτικά ότι ένα αγωνιστικό άλογο laquomingled his master with

power [or victory]raquo (κράτει προσέmicroειξε δεσπόταν) Το ρήmicroα microείγνυmicroι απλό ή

σύνθετο ανήκει από microιαν άποψη στις προσφιλέστερες εκφράσεις του

Πινδάρου Στη σηmicroασία laquoσmicroίγωraquo χρησιmicroοποιείται στην ελληνική γλώσσα για

ποικίλες microορφές επαφής ή ένωσης συmicroπεριλαmicroβανοmicroένης και της σεξουαλικής

Τι σηmicroαίνει εδώ ― laquobrought power unto his masterraquo [laquoέφερε δύναmicroη στον

κύριό τουraquo] νοmicroίζει ο Sandys microεταφραστής στη σειρά Loebmiddot laquobrought success

to his masterraquo [laquoέφερε επιτυχία στον κύριό τουraquo] συmicroφωνεί ο Slater Ο

Gildersleeve ο οξυδερκέστερος από τους υποmicroνηmicroατιστές του Πινδάρου (laquoη

καλύτερη συνταγήraquo έγραψε laquoείναι να θλίβουmicroε τις λέξεις του Πινδάρου

microέχρις ότου βγει από microέσα τους όλο το αίmicroαraquo) έχει να πει τα εξής laquoΤο

συγκεκριmicroένο προσωπικό microείγνυmicroι είναι συχνό στον Πίνδαρο και πρέπει να έχει

όλες τις αποχρώσεις της laquoεπαφήςraquo Εδώ laquoέφερε στην αγκάλη της νίκηςraquo Σε

πολλές περιπτώσεις ταιριάζουν ρήmicroατα όπως laquoπαντρεύτηκεraquo

laquoσφιχταγκάλιασεraquo laquoεναγκαλίστηκεraquo laquoπεριέσφιξεraquoraquo Ακολουθώντας την

υπόδειξη του Gildersleeve ο Nisetich πετυχαίνει το σωστό νόηmicroα νόηmicroα

ποιητικά άχρωmicroο ωστόσο το άλογο laquoput his lord in the embrace of powerraquo

(laquoέριξε τον κύριό του στην αγκαλιά της δύναmicroηςraquo) Η νίκη microοιάζει (ή microήπως

είναι) νύφη ερωτική

Το ερωτικό αυτό λεξιλόγιο και η αντίστοιχη εικονοποιία είναι κάποτε τόσο

σαφή που δεν αποκρύβονται αν και αρκετοί προσπάθησαν να τα

αποδυναmicroώσουν Για έναν νεαρό αθλητή ο Πίνδαρος λέει ότι δυο φορές έπεσε

στις αγκάλες της νίκης και ότι κυριολεκτικά laquoάγγιξεraquo ένα τραγούδι περίτεχνα

δουλεmicroένο (Νεmicro 542) Ο Sandys από σεmicroνοτυφία προτιmicroά να τον αφήσει να

πέφτει στην laquoαγκαλιά της νίκηςraquo και laquoνα κερδίζειraquo το τραγούδι Ο Farnell

οmicroολογεί τον αισθησιακό χαρακτήρα της φράσης (voluptuous phrase) σπεύδει

όmicroως να εκφράσει laquoαmicroφιβολίες κατά πόσονhellipο ερωτισmicroός είναι ενεργητικά

παρώνraquo Ένας πιο ρωmicroαλέος υποmicroνηmicroατιστής ο J B Bury λέει ότι ο νεαρός

laquoαπόλαυσε την αγκαλιάhellipτης Νίκηςraquo και υποδεικνύει ότι laquoτο ρήmicroα αγγίζω

χρησιmicroοποιούνταν από τους ποιητές για επαφές ερωτικού χαρακτήραraquo Ο

Nisetich ακολουθώντας τον υπαινιγmicroό ή ίσως οδηγούmicroενος απλώς από το

προσωπικό του ένστικτο microας δίνει ―για πρώτη φορά πιστεύω σε

microετάφραση― το αληθινό (όπως το καταλαβαίνω) νόηmicroα του ελληνικού

κειmicroένου

τὺ δ Αἰγίναθε δίς Εὐθύmicroενες 40

26

Νίκας ἐν ἀγκώνεσσι πίτνων

ποικίλων ἔψαυσας ὕmicroνων

You Euthymenes

twice taken into the arms of Victory

at Aigina have known the embrace

of elaborate song

Kι εσύ Eυθυmicroένη

που δύο φορές έπεσες στους κόλπους της Nίκης

στην Aίγινα έχεις γνωρίσει την αγκάλη

του πολυξόmicroπλιαστου ύmicroνου

Λίγους στίχους πιο κάτω προκειmicroένου για microιαν άλλη νίκη microεταφράζει ο

Nisetich

ἅλικας δ ἐλθόντας οἴκοι τ ἐκράτει 45

Νίσου τ ἐν εὐαγκεῖ λόφῳ χαίρω δ ὅτι

ἐσλοῖσι microάρναται πέρι πᾶσα πόλις

He vanquished those of his age

who came against him at home

and in the lovely arms of Megara

Kατατρόπωσε τους συνοmicroηλίκους του

και στην πατρίδα του όταν ήρθαν

να τα βάλουν microαζί του και

στην όmicroορφη αγκαλιά των Mεγάρων

(Ο νικητής ένας Αιγινίτης microε το σπαθί του έκαmicroε νύφη του τη νίκη όπως

περίπου στον microύθο ο πρόγονός του Πηλέας κέρδιζε το χέρι της Θέτιδας) Ο

τελευταίος στίχος είναι πραγmicroατική αποκάλυψη το microουντόχρωmicroο βερνίκι έχει

αποmicroακρυνθεί αφήνοντάς microας να δούmicroε τα εκπληκτικά λαmicroπερά χρώmicroατα που

κρύβονταν όλον αυτόν τον καιρό ακριβώς από κάτω Το πρωτότυπο κατά

κανόνα διαβάζεται ως εξής ο νεαρός κέρδισε Nίσου ἐν εὐαγκεῖ λόφῳ [laquoστην

όmicroορφη κοιλάδα στους πρόποδες του Nίσουraquo] ― περίφραση για τα Μέγαρα

Αλλά το ριζικό στοιχείο εδώ το αγκ- σηmicroαίνει πρώτα απrsquo όλα όχι πεδιάδα

αλλά καθετί που διαθέτει καmicroπύλες ή στρογγυλέmicroατα και απαντούσε και λίγο

προηγουmicroένως στη φράση για την αγκάλη της νίκης (Nίκας ἐν ἀγκώνεσσι)

27

Οι σεξουαλικές αποχρώσεις που εντοπίζονται στην εικονοποιία αυτή

περνούν κάποιες φορές microέσα στη δράση του ποιήmicroατος πουθενά όmicroως τόσο

ρητά όσο στον 10ο Πυθιόνικο συνθεmicroένον όταν ο Πίνδαρος ήταν είκοσι

χρονών Η ωδή σκηνοθετεί microια σχέση ανάmicroεσα στη χαρά της εορταστικής

περίστασης και στην εντονότερη χαρά των Υπερβορείων του microυθικού αυτού

λαού που ζουν απαλλαγmicroένοι από τις έγνοιες των θνητών laquoπέρα από τον

βόρειο άνεmicroοraquo Κανονικά κανένας ούτε καν ο νικητής δεν microπορεί να φανεί

άξιος microιας τέτοιας ευδαιmicroονίας Ένα πλήθος όmicroως οmicroοιοτήτων ανάmicroεσα στους

δύο κόσmicroους γεφυρώνει κάπως το χάσmicroα Οι Υπερβόρειοι περιγράφονται ως

λαός ευλογηmicroένος microάκαρεςmiddot ευλογηmicroένη είναι και η Θεσσαλία η πατρίδα του

νικητή Βλέπουmicroε τους Υπερβορείους να χαίρονται την προνοmicroιακή τους

κατάσταση στεφανωmicroένοι microε φυλλώmicroατα χρυσά (στεφανωmicroένος είναι και ο

νικητής) καθώς οι νέες χορεύουν microε τη συνοδεία του αυλού και της λύρας και

ο τόπος όλος δονείται από τα ολόλαmicroπρα κορmicroιά και από το κάλεσmicroα των

microουσικών οργάνων Χορός και τραγούδι υπάρχουν και στη Θεσσαλία καθώς

από το στόmicroα του χορού αναβλύζει το εράσmicroιο τραγούδι του ποιητή πλάι στις

όχθες του Πηνειού και ο ποιητής εκφράζει την ελπίδα ότι η ωδή του θα

καταστήσει τον νικητή αξιοθαύmicroαστο (θαητόν) στα microάτια των αντρών νέων και

ηλικιωmicroένων και θα βάλει σε γλυκιά ανησυχία τα κοριτσόπουλα Kαὶ γὰρ ἑτέροις

ἑτέρων ἔρωτες ἔκνιξαν φρένας [laquoΆλλοι έρωτες ερεθίζουν άλλες καρδιέςraquo]

συνεχίζει ο Πίνδαρος χρησιmicroοποιώντας ένα ρήmicroα που συχνά χρησιmicroοποιείται

για τον σεξουαλικό ερεθισmicroό Η ερωτική νότα η αίσθηση ότι ο νικητής είναι

στο επίκεντρο microιας προσοχής καθαρά ερωτικής τονίζεται microε έmicroφαση (σε σηmicroείο

microάλιστα που προξενεί αmicroηχανία) σε microια αφηγηmicroατική στιγmicroή προηγούmicroενη

στην εξέλιξη του microύθου Όταν τους πρωταντικρίζουmicroε οι Υπερβόρειοι

ασχολούνται microε microια microεγάλη θυσία προς τιmicroή του Απόλλωνα microια εκατόmicroβη

όνων Ο θεός απολαmicroβάνει το θέαmicroα laquoand laughs as he sees their beastsrsquo

high-cocked presumptionraquo [laquoκαι αναλύεται σε γέλια καθώς βλέπει την

αυθάδεια των ζώων τους σε ορθή στύσηraquo] (κατά τη microετάφραση του Bowra)

Αυτή είναι η παραδοσιακή ερmicroηνεία της φράσης και είναι ασφαλώς η σωστή

όσο κι αν έχει αmicroφισβητηθεί πρόσφατα Ο αρχαίος κριτικός ∆ίδυmicroος επέκρινε

τον Πίνδαρο για έλλειψη καλού γούστου εδώ και αναρωτιόνταν laquoποιος ο

λόγος να απολαmicroβάνει ο Απόλλωνας το θέαmicroα γαϊδάρων σε κατάσταση

στύσηςraquo Η έκφραση είναι για τα microέτρα του Πινδάρου microάλλον αθυρόστοmicroη

Με microεγαλύτερη λεπτότητα θα χειριστεί το θέmicroα ο ποιητής σε ένα κατοπινό

ποίηmicroα στον 9ο Πυθιόνικο ο οποίος θα συζητηθεί στο τρίτο κεφάλαιο Ήταν

microόλις είκοσι ετών την εποχή αυτή λέει ο Farnell για να δικαιολογήσει τα

28

πράγmicroατα laquoάλλωστε δεν θα πρέπει να σοκαρίστηκαν οι Θεσσαλοίraquo Θα

χρειαζόταν microάλλον κάτι πολύ δραστικότερο για να σοκαριστεί ένας λαός τόσο

φυσικός

Ασφαλώς και αναγνωρίζεται η σεξουαλική όψη της νίκης laquoΟ ελληνικός

θαυmicroασmicroός για τη σωmicroατική οmicroορφιάraquo οmicroολογεί microάλλον άχρωmicroα ο Bowra

laquoπαρουσιαζόταν διπλά ενισχυmicroένος microε microια ισχυρή δόση ερωτικού στοιχείου

και ο Πίνδαρος είχε πλήρη συνείδηση του πράγmicroατοςhellipraquo (Pindar 168) Αυτό

κανείς δεν το αρνείται ούτε όmicroως και το αξιοποιεί όσο πρέπει Η

αρχαιοελληνική ποίηση δεν έχει ακόmicroη αποκαθαρθεί από την αξιοπρεπή

νεοκλασική πατίνα που επικάθησε πάνω της και κρύβει τη στιλπνότητά της

εδώ και πολύν καιρό και τα αποτελέσmicroατα σπουδής της επί αιώνες ολόκληρους

microέσα σε microοναστήρια και από κληρικούς θέτουν ακόmicroη πιο δύσκολα εmicroπόδια ―

microιλούmicroε για εκείνο τον σχολαστικό εξαντλητικό φιλολογικό microόχθο χωρίς τον

οποίον δεν θα microπορούσαmicroε καν να αναγνώσουmicroε σήmicroερα τους Έλληνες

ποιητές αλλά και που έχει ταυτόχρονα κάνει τόσα πολλά ως τώρα για να

εξουδετερώσει το ανεκτίmicroητο δώρο που microας έχει προσφέρει Αποτέλεσmicroα

ακόmicroη και σήmicroερα θέλουmicroε να αγνοούmicroε το γεγονός ότι οι νεαροί εκείνοι που

συναγωνίζονταν γυmicroνοί κάτω από τον καυτό microεσογειακό ήλιο πρέπει να

προκαλούσαν κάτι παραπάνω από απλό αθλητικό θαυmicroασmicroό και ότι ο νικητής

επιστρέφοντας στην πατρίδα του πρέπει να προκαλούσε και microια έντονα

αισθησιακή συγκίνηση Ας αφήσουmicroε τον Πίνδαρο να microιλήσει

φῶτας δ ὀξυρεπεῖ δόλῳ 91

ἀπτωτὶ δαmicroάσσαις

διήρχετο κύκλον ὅσσᾳ βοᾷ

ὡραῖος ἐὼν καὶ καλὸς κάλλιστά τε ῥέξαις

What a shout as he walked around the ring

He was young and beautiful and very beautiful the

things that he did

Tι ζητοκραυγές σαν έκαmicroε τον

γύρο της εξέδρας

Ήταν νέος κι όmicroορφος

και πανέmicroορφα και τα κατορθώmicroατά του

ὡραῖος ἐὼν καὶ καλός κάλλιστά τε ῥέξαις (Ολυmicroπ 994) ∆εν πρόκειται για απλό

έπαινο Οι λέξεις είναι απαλές σαν χάδι

29

Ο έντονα αισθησιακός ερεθισmicroός των ωδών είναι ωστόσο η microία microόνον

όψη microιας έξαψης ακόmicroη microεγαλύτερης microιας έντασης αισθήmicroατος που είναι

σχεδόν πανταχού παρούσα Η νίκη οσοδήποτε ποθητή δεν είναι νύφηmiddot ο

laquoεναγκαλισmicroός της νίκηςraquo πρέπει να είναι microεταφορικός Αλλά microεταφορικός για

τί Προφανώς για κάτι το οποίο θα ήταν αδύνατο να εκφραστεί άλλως microε την

απαιτούmicroενη πληρότητα για την απροσmicroέτρητη χαρά που έβρισκε ο Πίνδαρος

σε αυτούς τους πανηγυρισmicroούς και την οποία έργο του ήταν να αναπλάσει και

να απαθανατίσει microε την τριπλή τέχνη ―της ποίησης της microουσικής και του

χορού― microια τέχνη που συνταιριάζει τη φωνή της εορταστικής λάmicroψης στο

δωρικό σανδάλι Υπάρχει ίσως στους microυστικούς της χριστιανοσύνης η

κατάλληλη αναλογία γιrsquo αυτό που κάνει εδώ ο Πίνδαρος ― όσο απίθανο κι αν

microοιάζει τούτο εκ πρώτης όψεως Γιατί και εκείνοι για να εκφράσουν την άλλως

ανέκφραστη ευδαιmicroονία της ένωσης microε το θείο αντλούσαν από την εντονότερη

γνωστή microορφή γήινης εmicroπειρίας τη σεξουαλική και χρησιmicroοποιούσαν ακόmicroη

και απροκάλυπτα χυδαίους ερωτικούς όρους για να περιγράψουν microια χαρά

άφατη για την οποία λόγια δεν υπάρχουν ― την fruitio Dei Οι αρχαίοι

Έλληνες νικητές όπως τους είδε ο Πίνδαρος πάνω στην ώρα του θριάmicroβου

τους (laquoφλεγόmicroενοι microε την ιαχή των Xαρίτωνraquo) και αργότερα κατά τη διάρκεια

των πανηγυρισmicroών στην πατρίδα δοκίmicroαζαν microια χαρά πέρα από οτιδήποτε έχει

χαριστεί στον άνθρωπο υπό οmicroαλές συνθήκες microια κατάσταση η οποία για microια

ελάχιστη στιγmicroή δονείται στα όρια του ίδιου του θείου κι όmicroως το κάνει χωρίς

τον κίνδυνο της laquoαmicroαρτίαςraquo ο οποίος στα microάτια των Ελλήνων εσκίαζε την

οδό προς την υπέρβαση Αυτό που ο Nietzsche αποκάλεσε laquoύψιστες και

τρισένδοξες ανθρώπινες χαρές όταν η ύπαρξη πανηγυρίζει την ίδια της την

microεταmicroόρφωσηraquo (Η θέληση για δύναmicroη παρ 1051) Εδώ βρίσκεται το κέντρο

βάρους των ωδών η βαθύτερη ουσία τους αυτό τις καθιστά πραγmicroατικά

δύσκολες ∆ιότι ανορθώνονται ενώπιον και εναντίον microιας επίmicroονης και βαθιά

ριζωmicroένης προκατάληψης και εννοώ ενώπιον της παλαιότερης ευγενέστερης

microορφής ή πεποίθησης ότι το υπέρτατο όραmicroα είναι το τραγικό ή ενώπιον της

πιο πρόσφατης αίσθησης ότι το κατεξοχήν ίδιο θέmicroα της λογοτεχνίας δεν είναι

άλλο από τον πόνο Οι πεποιθήσεις αυτές και βαθιά ριζωmicroένες είναι και

ακαταmicroάχητες Το πολύ πολύ microπορεί να ρωτήσει κανείς γιατί να microην επιτραπεί

να εκφραστεί η χαρά και στην ποίηση τόσο πλούσια όσο εκφράζεται στη

microουσική Ασφαλώς εκφράζεται λιγότερο συχνά Ένας λόγος παραπάνω να

ευγνωmicroονούmicroε αυτόν τον ποιητή που έβαλε τη χαρά στο επίκεντρο των ωδών

του και πάνω στο θεmicroέλιο αυτό ανήγειρε τους υmicroνητικούς πανηγυρισmicroούς του

30

εγκωmicroίου laquoΤο εορταστικό ύφος είναι πολύ σπανιότερο από το τραγικό ύψοςraquo

έγραψε κάποτε ο C S Lewis Σπανιότερο αλλά όχι λιγότερο πολύτιmicroο

Για να microπούmicroε στον παράξενο αυτόν κόσmicroο χρειαζόmicroαστε κάθε λογής

βοήθεια Πρόσφατες έρευνες πάνω στη microορφή της επινίκιας ποίησης έχουν

αποmicroακρύνει πολλούς παλαιούς φραγmicroούς στην κατανόησή microας αλλά microετά

βίας microας πηγαίνουν πέρα από το επίπεδο της τεχνικής Ο Πίνδαρος που κάποτε

φαινόταν τόσο αυθαίρετος και ασυνάρτητος microπορεί να έχει αντικατασταθεί από

τον υπέροχο βιρτουόζο αλλά η νέα σύλληψη του είδους microάς έχει άραγε φέρει

όντως πιο κοντά στον Πίνδαρο τον microεγάλο ποιητή ή έχει δώσει αληθινή

υπόσταση στον παλιό και σκονισmicroένο αυτόν ισχυρισmicroό Η microελαγχολική δήλωση

του Wilamowitz ότι laquoο κόσmicroος του Πινδάρου microάς είναι εντελώς ξένοςraquo

παραmicroένει τόσο αληθινή σήmicroερα όσο ήταν και πριν από εξήντα χρόνια Ή

microάλλον έτσι θα ήταν αν δεν ερχόταν βοήθεια από microιαν αναπάντεχη πηγή

Γιατί αποκαλύφθηκε ένας νέος ίσως τρόπος προσέγγισης αν και ίσα ίσα που

τον έχουmicroε αντιληφθεί Θα εξηγηθώ συντοmicroότερα microέσα από ένα προσωπικό

microου βίωmicroα πριν από λίγα χρόνια σrsquo ένα microικρό φροντιστήριό microου για τον

Πίνδαρο διάβασα στο εισαγωγικό microάθηmicroα τον 7ο Ολυmicroπιόνικο

(οmicroολογουmicroένως ένα από τα ευκολότερα ποιήmicroατα) παρουσιάζοντάς τον microε

ελάχιστες τεχνικές λεπτοmicroέρειες και προσπαθώντας να αφήσω το κείmicroενο να

microιλήσει κατά το δυνατόν microόνο του Στο τέλος του microαθήmicroατος κάποιος ρώτησε

laquoΜα γιατί υποθέτουν ότι είναι τόσο δύσκολος ο Πίνδαροςraquo Την ερώτηση την

έθεσε microια νεαρή ποιήτρια microε καλή γνώση της ποίησης του 20ού αιώνα

έβρισκε ότι λίγο πολύ εύκολα θα microπορούσε να υπερπηδήσει εmicroπόδια που

έφερναν σε αmicroηχανία παλαιότερους αναγνώστες ― τη ραγδαία microετάβαση από

θέmicroα σε θέmicroα την εκφραστική ελλειπτικότητα την απουσία εξωτερικών

συντακτικών συνδέσmicroων την ενσωmicroάτωση λαmicroπρών εικόνων microέσα σε ποιητική

ύλη εντελώς σκοτεινή και αδιαπέραστη Καθώς αναθυmicroούmicroαι το περιστατικό

βρίσκοmicroαι σε κατάσταση αmicroηχανίας και απορίας για τον τρόπο που διάλεξε microια

φιλόλογος τόσο ειδική στη microελέτη του Πινδάρου σαν την Mary R Lefkowitz

για να microυήσει το ακατατόπιστο κοινό σrsquo αυτόν τον ποιητή microε το βιβλίο της The

Victory Ode (1976) Ένα από τα ποιήmicroατα που επέλεξε ήταν ο 1ος

Ολυmicroπιόνικος Ας δούmicroε τους πρώτους στίχους του

Ἄριστον microὲν ὕδωρ ὁ δὲ χρυσὸς αἰθόmicroενον πῦρ

ἅτε διαπρέπει νυκτὶ microεγάνορος ἔξοχα πλούτου

εἰ δ ἄεθλα γαρύεν

ἔλδεαι φίλον ἦτορ

microηκέτ ἀελίου σκόπει 5

31

ἄλλο θαλπνότερον ἐν ἁmicroέρᾳ φαεν-

νὸν ἄστρον ἐρήmicroας δι αἰθέρος

microηδ Ὀλυmicroπίας ἀγῶνα φέρτερον αὐδάσοmicroεν

Water is preeminent and gold like a fire

burning in the night outshines

all possessions that magnify menrsquos pride

But if my soul you yearn

to celebrate great games

look no further

for any other star

shining through the deserted ether

brighter than the sun or for a contest

mightier than Olympia ―

Πιο πάνω απ όλα το νερόmiddot και το χρυσάφι

σαν τη φωτιά που καίει τη νύχτα ξεχωρίζει

το πιο ακριβό microες στα περήφανα άλλα πλούτηmiddot

αγώνες όmicroως αν καρδιά microου λαχταράς να υmicroνήσεις

από τον ήλιο microη θαρρείς άστρο δε βρίσκεται άλλο

τη microέρα να ζεσταίνει πιότερο στα έρηmicroα ουράνια microέσα

microήτε θα πούmicroε άλλον αγώνα από της Oλυmicroπίας τρανότερο

(microετ I Θ Kακριδή)

Η Lefkowitz εξέτασε την αρχή του ποιήmicroατος προσεχτικά και σταmicroατώντας

προς στιγmicroή παρατήρησε laquoEmicroείς ως σύγχρονοι αναγνώστες σε αντιδιαστολή

προς τους αρχαίους ακροατές είναι microάλλον φυσικό να αισθανόmicroαστε σrsquo αυτό το

σηmicroείο κάπως σαστισmicroένοι Τόσο πολλοί υπαινιγmicroοί σε τόσο λίγες λέξεις τόσο

πολλές ιδέες συνειρmicroικά δεmicroένες microεταξύ τους οι οποίες στην καθηmicroερινή ζωή

δεν συσχετίζονται λογικάraquo laquoΤο αρχαίο ακροατήριοraquo εξηγούσε η Lefkowitz

laquoπερισσότερο από microας εθισmicroένο να βρίσκει διασυνδέσεις ανάmicroεσα σε όmicroοιες

λέξεις και ενέργειες στο πρώτο άκουσmicroα των στίχων θα είχε συλλάβει microε

microεγαλύτερη ευκολία στους εναρκτήριους στίχους της ωδής την συmicroπαράθεση

των απολύτωνraquo (σελ 82) του νερού του χρυσού του ήλιου των

Ολυmicroπιακών αγώνων ― ότι ανώτερου υπάρχει στις κατηγορίες όπου

υπάγονται τα απαριθmicroούmicroενα Υπάρχουν φυσικά διαφορετικά είδη σύγχρονου

αναγνώστη Κατά νου έχω άτοmicroα εύστροφα όχι τόσο δασκαλεmicroένα ίσως

φιλοπερίεργα όmicroως και αρκετά έξυπνα ώστε να βρίσκουν τις πληροφορίες που

microπορεί να τους λείπουν και εντελώς εξοικειωmicroένα microε τις απότοmicroες

συmicroπαραθέσεις και microε την συνειρmicroική σύνδεση ιδεών λογικώς άσχετων microεταξύ

32

τους Όλα αυτά είναι σε τελική ανάλυση microέρος της σύγχρονης ζωής τα

ανέκδοτα τα ευφυολογήmicroατα και τα κινηmicroατογραφικά έργα βρίθουν από αυτά

Ο δικός microου σύγχρονος αναγνώστης έκαmicroε τα πρώτα κριτικά βήmicroατά του

πάνω σε ένα ποίηmicroα στο οποίο κατηφορίζοντας σrsquo ένα δρόmicroο του Λονδίνου

συναντά κάποιος έναν ονόmicroατι Stetson και βάζει τις φωνές laquoΣτέτσον Συ που

ήσουνα microαζί microου στις Μύλες microε τα καράβιαraquo και microετά ρωτάει αν laquoτο λείψανο

που φύτεψε στον κήπο του άρχισε να βλασταίνειraquo Ένας τέτοιος αναγνώστης

δεν θα τα χάσει εντελώς διαβάζοντας την αρχή του τέταρτου canto του Ezra

Pound

Palace in smoky light

Troy but a heap of smouldering boundary stones

ANAXIFORMINGES Aurunculeia

Hear me Cadmus of Golden Prows

Aνάκτορο στο φως που γέmicroισε καπνό

η Tροία ένας σωρός πια από πέτρινα όρια που σιγοκαίνε

ANAΞIΦOPMIΓΓEΣ Aurunculeia

Aκούστε microε Kάδmicroε microε τις χρυσές τις πλώρες

Υπάρχουν τέσσερα στοιχεία που τα συmicroπαραθέτει εδώ ο Pound αφήνοντας να

επεξεργαστούmicroε microόνοι microας τις microεταξύ τους σχέσεις Μια κατεστραmicromicroένη πόλη

η Τροία Το ποίηmicroα έχει πολλά να πει για την άνοδο και την πτώση πόλεων κι

ο αναγνώστης έχει ήδη συναντήσει την Ελένη ως laquoκαταστροφέα πόλεωνraquo

(ἑλέπτολιν) που αφάνισε microια πόλη που τη λέγαν Τροία στο δεύτερο canto

Έπειτα ένα κραυγαλέο επίθετο ― από τον Πίνδαρο καθαρώς συmicroπτωmicroατικά

από τον Πίνδαρο ἀναξιφόρmicroιγγες laquo[τραγούδια] που κυβερνούν τη λύραraquo Μη

ξεχνούmicroε ότι η ποίηση πολύ πριν από την αρχαιολογία microάς microίλησε για την

πτώση της Τροίας Τρίτον η Aurunculeia όνοmicroα νύφης σrsquo ένα αστραφτερό

γαmicroήλιο τραγούδι του Κατούλλου που αντιπροσωπεύει ίσως (σε αυτό το στάδιο

ο αναγνώστης απλώς κρατάει ανοιχτό έναν αριθmicroό δυνατοτήτων) τη

δηmicroιουργική πλευρά της σεξουαλικότητας σε αντίθεση προς την

καταστροφικότητα της Ελένης Τέταρτον ο Κάδmicroος που ταξίδεψε microε το καράβι

του για να βρει την αρπαγmicroένη αδελφή του Ευρώπη και ίδρυσε microια νέα πόλη

τη Θήβα (σαν τον Μενέλαο που ταξίδεψε για να ξανάβρει την Ελένη την

κλεmicromicroένη ηρωίδαmiddot αντίθετα microε τον Μενέλαο που συνείργησε στην καταστροφή

microιας παλαιάς πόλης) Ένα άτοmicroο αρκετά εύστροφο για να χειριστεί ένα τέτοιο

ποίηmicroα ―και τέτοιοι άνθρωποι ευτυχώς υπάρχουν― δεν microου φαίνεται ότι θα

33

συναντήσει ιδιαίτερη δυσκολία microε τους συνειρmicroούς του Πινδάρου που

στερούνται λογικής microε τις συmicroπτύξεις και microε τις απότοmicroες συmicroπαραθέσεις του

Κάθε άλλο παρά laquomicroάλλον σαστισmicroένοςraquo microε όλα αυτά το πιθανότερο είναι ότι

την πρόκληση θα την αποδεχτεί και τον φαντάζοmicroαι να λέει laquoβρε microπας κι

αξίζει τον κόπο να ρίξουmicroε microια microατιά σε τούτον δω τον Πίνδαροraquo

Πρέπει να έχουmicroε σαφή ιδέα για το είδος βοήθειας (και για τους

περιορισmicroούς της) που microπορεί να microας προσφέρει η νεότερη (ακριβέστερα η

νεωτερική) ποίηση θα microπορούσε να χειραγωγήσει τον αναγνώστη να

ξεπεράσει τα αρχικά εmicroπόδια που τόσα προβλήmicroατα δηmicroιουργούν Μετά

φυσικά πρέπει να αντιmicroετωπιστούν οι διαφορές Τα τmicroήmicroατα microιας πινδαρικής

ωδής είναι αλληλένδετα microε τρόπο πολύ στέρεο σε αντίθεση προς ένα microεγάλο

microέρος της ποίησης του 20ού αιώνα όπου οι συνδέσεις microπορεί να λείπουν

εντελώς να έχουν αφαιρεθεί ως microέρος της ποιητικής στρατηγικής Επιπλέον ο

χορικός λυρισmicroός του Πινδάρου οσοδήποτε κι αν έχει microετασχηmicroατίσει ότι

κληρονόmicroησε δεν παύει να είναι microια παραδοσιακή microορφή οι διαδικασίες της

οποίας ήσαν γενικά οικείες και γνωστές ενώ το σύγχρονο ποίηmicroα (εις πείσmicroα

της καθολικής αδυναmicroίας επικοινωνίας) θέλει να είναι κάθε φορά κάτι νέο

υφασmicroένο εξυπαρχής microέσα από τις δικές του εσωτερικές αναγκαιότητες Οι

οmicroοιότητες microπορεί να αντιτείνει κανείς είναι όλες επιφανειακές Ίσως αλλά

είναι αρκετές για να επιτρέψουν την πραγmicroατοποίηση της αρχικής συνάντησης

που είναι και το πιο σηmicroαντικό της πρώτης εκείνης δόνησης και της ποιητικής

έξαρσης την οποία microπορεί να τροποποιήσει η κατοπινή σπουδή και να την

εmicroβαθύνει όχι όmicroως και να την υποκαταστήσει Και microπορεί να συmicroβεί χωρίς

την απαmicroβλυντική παρέmicroβαση της υποmicroνηmicroατιστικής σοφίας Άπαξ και έχει

δηmicroιουργηθεί η επαφή microπορεί στη συνέχεια ο αναγνώστης να απορροφήσει

και τη σχετική θεωρία Αλλά θα έχει συλλάβει κάτι το σωστό Καλύτερο είναι

είπε κάποτε ο Eliot laquoνα προχωρείς στην κατάκτηση της βιβλιογραφικής

ενηmicroέρωσης επειδή απολαmicroβάνεις την ποίηση παρά να φαντάζεσαι ότι

απολαmicroβάνεις την ποίηση επειδή έχεις κατακτήσει τη βιβλιογραφίαraquo

Οι επιφανειακές οmicroοιότητες microολονότι προφανώς δεν προσφέρουν παρά

microια εύθραυστη microόνο γέφυρα προς τον Πίνδαρο microπορεί ωστόσο να

κατοχυρωθούν microε κάτι στερεότερο Μπορεί να υπάρχει microια πραγmicroατική αν και

microακρινή συγγένεια Πάρτε για παράδειγmicroα ένα χωρίο σαν το επόmicroενο microια

περιγραφή της microεσαιωνικής ουαλικής ποίησης που το παραθέτει ένας κριτικός

(ο Gwyn Williams The Burning Tree [1956] 15) γιατί φωτίζει ένα άλλο

microεγάλο αν και ακόmicroη ελάχιστα γνωστό νεωτερικό (modernist) ποίηmicroα το The

Anathemata του David Jones

34

Η έλλειψη κεντρικού αρχιτεκτονικού σχεδίου (pattern) στην παλιά

ουαλική ποίηση δεν αποτελεί αδυναmicroία της αλλά προκύπτει εντελώς

εσκεmicromicroένα από microια συγκεκριmicroένη άποψη περί σύνθεσης Η αγγλική αλλά και η

δυτικοευρωπαϊκή στην πλειονότητά της δηmicroιουργική δραστηριότητα έχει

προκαθοριστεί από την κληρονοmicroηmicroένη ελληνορωmicroαϊκή έννοια του ενός

κεντρικού σηmicroείου ενδιαφέροντος σε ένα ποίηmicroα σε microια εικόνα ή σε ένα

θεατρικό έργο microιας κοmicroβικής περιοχής στην οποία οδηγούν τα πάντα και από

την οποία εξαρτώνται τα πάντα Η διάχυτη φύση της θεmicroατικής διάλυσης στην

ποίηση της Ουαλίας δεν οφείλεται σε αδυναmicroία της να ακολουθήσει την

κλασική αυτή συνταγή Οι Ουαλοί ποιητές δεν προσπάθησαν να γράψουν

ποιήmicroατα που θα αντέγραφαν τη δοmicroή των ελληνικών ναών ή έστω των

γοτθικών καθεδρικών αλλά τα δοmicroούσαν σαν τους πέτρινους κύκλους ή τους

καmicroπύλους δακτυλίους των οχυρών πύργων από όπου διεξήγαγαν τους

αγώνες τους microε microυστικούς διαδρόmicroους να γλιστρούν από τον ένα δακτύλιο

στον άλλον

Η δοmicroική αρχή στην τελευταία πρόταση (microια δοmicroή που τη δανείζεται ο David

Jones στο ποίηmicroά του) δεν ηχεί περιέργως σαν την πινδαρική κυκλική σύνθεση

(ring composition) Το σηmicroαντικότερο όmicroως είναι ότι η ιδέα ενός κεντρικού

σχήmicroατος που κληρονοmicroήθηκε όπως λέει ο συγγραφέας από την Ελλάδα και

τη Ρώmicroη δεν απουσιάζει microόνον από του Jones το ποίηmicroαmiddot απουσιάζει και από

τον Πίνδαρο Αποτελεί microια κλασική έννοια που αποτυπώνεται σrsquo ένα κλασικό

microυθιστόρηmicroα σαν τον Οιδίποδα Τύραννο Του Πινδάρου όmicroως η τέχνη δεν

είναι υπrsquo αυτή την έννοια κλασικήmiddot ανήκει σε έναν προηγούmicroενο κόσmicroο που

microόνον σχετικώς πρόσφατα αρχίσαmicroε να αποκαλούmicroε αρχαϊκό Επειδή πρόκειται

για microεγάλο θέmicroα θα πάρω ένα microόνο παράδειγmicroα τον τρόπο microε τον οποίο ο

αρχαϊκός συγγραφέας microπορεί να κινείται microπρος πίσω microέσα στο χρόνο

αψηφώντας τη χρονική διαδοχή των γεγονότων Αυτό ήταν σκάνδαλο για τους

παλαιότερους πινδαριστές Ο Farnell λόγου χάρη λέει για τον microύθο στον 3ο

Νεmicroεόνικο ότι ο ποιητής laquoδείχνει αφροντισιά microεγαλύτερη της συνηθισmicroένης του

όσον αφορά στη διαδοχή των γεγονότωνraquo Ο Πίνδαρος αφηγείται πώς ο

Κένταυρος Χείρων εκπαίδευσε τον Αχιλλέα όταν αιφνιδίως διασπά τον ειρmicroό

της αφήγησης αυτής microε microια λεπτοmicroέρεια για τις ίδιες υπηρεσίες που είχε

παράσχει ο Χείρων και σrsquo έναν άλλον ήρωα τον Ιάσονα ο οποίος ανήκε σε

προηγούmicroενη γενιά Κι όmicroως ο Πίνδαρος microοιάζει σαν να τους βάζει και τους

δυο στο ίδιο χρονικό επίπεδο Aυτό το κάνει σταθερά συχνά microε ακόmicroη

εκπληκτικότερους τρόπους

35

Το ίδιο ακριβώς κάνουν στις microέρες microας και ο Pound και ο Jones Στο

δεύτερο canto που προανέφερα ο Pound εισάγει τη microορφή της Ελένης (ως

καταστροφέως πόλεων) Αλλά σε δεύτερη microατιά δεν πρόκειται για την Ελένη

που χαρακτηρίζεται microε αυτόν τον τρόπο αλλά για την Eleanor (πρόφερε

Έλενορ) την προστάτισσα των τροβαδούρων του 12ου microεταχριστιανικού

αιώνα Ο Pound συνεχίζει microετά ―microε πλήρη εmicroπιστοσύνη στην ικανότητά microας να

προβαίνουmicroε σε συνειρmicroούς ανάmicroεσα σε οmicroοιόηχες λέξεις και ονόmicroατα― για να

αναδιηγηθεί ότι έψαλε ο Όmicroηρος τον 8ο αιώνα πΧ για την hellip Eleanor Η

αδιαφορία των νεωτερικών ποιητών για την τήρηση της χρονολογικής σειράς

είναι microέρος από κάτι ευρύτερο από κάτι που θα microπορούσε να ανοίξει και προς

τον Πίνδαρο έναν δρόmicroο αmicroεσότερο από οτιδήποτε γνωρίσαmicroε στο παρελθόν Η

ανακάλυψη του laquoαρχαϊκούraquo της νέας αυτής αίσθησης στην τέχνη και στην

σκέψη της εποχής microας για αρχαϊκές εικόνες και τρόπους σκέψης microας έχει

δώσει πρόσβαση σε παλαιότερους microισοχαmicroένους (κάποτε και εντελώς

χαmicroένους) κόσmicroους συmicroπεριλαmicroβανοmicroένης και της προπλατωνικής Ελλάδας

Ένα microόνο παράδειγmicroα πάλι αρκεί για να δείξει το είδος συγγένειας που

microπορεί σύmicroφωνα microε τα προηγούmicroενα προς microεγάλη microας ικανοποίηση να microας

ενώνει microε τον Πίνδαρο είναι παράξενος και ωραίος ο τρόπος που ο ποιητής

βλέπει την πόλη σαν κάτι ζωντανό και αναπτυσσόmicroενο Η ίδια σύλληψη απαντά

ήδη στον Ησίοδο ― τοῖσι τέθηλε πόλις λαοὶ δ ἀνθεῦσιν ἐν αὐτῇ (Έργα και ηmicroέραι

227)― microόνο που ο Πίνδαρος την αναπτύσσει πολύ εκτενέστερα Η πινδαρική

πόλη είναι (σαν) ένα δέντρο Οι ρίζες του είναι οι προγονικοί ήρωες και οι

ιδρυτικές τους πράξεις το ορατό δέντρο είναι η συνεχιζόmicroενη ζωή της πόλης

τα φύλλα και τα άνθη του της πόλης οι γιοι και τα κατορθώmicroατά τους Το

τραγούδι του ποιητή ποτίζει τις ρίζες της πόλης-δέντρου και εγγυάται ότι θα

συνεχιστεί η ηρωική της ανθοφορία Αυτή η οργανική φυτική σύλληψη της

ανθρώπινης κοινότητας βρίσκει την πλουσιότερη έκφρασή της στον microεγάλο 7ο

Ολυmicroπιόνικο (το ποίηmicroα που έκαmicroε τη λαmicroπρή microου φοιτήτρια να απορεί γιατί ο

κόσmicroος έβρισκε τον Πίνδαρο τόσο δύσκολο) Το ποίηmicroα είχε συντεθεί για έναν

αθλητή από τη Ρόδο και ο microύθος παρουσιάζει τρεις σκηνές από τη θρυλική

ιστορία του νησιού Αυτές οι σκηνές είναι σκηνοθετηmicroένες κατrsquo αντίστροφη

χρονολογική σειρά (laquomicroε τον απολαυστικό σκόρπιο του τρόποraquo λέει ο Farnell

ο Πίνδαρος laquoαντιστρέφει τη χρονική σειρά των γεγονότων στον microυθικό του

κόσmicroοraquo) καθεmicroιά σκηνή θεmicroατοποιεί κι από microια προσβολή ή laquoαmicroαρτίαraquo σε

σειρά φθίνουσα ως προς τη βαρύτητά τους Μόνον η τρίτη σκηνή χρειάζεται να

microας απασχολήσει εδώ Λαmicroβάνει χώρα στους αρχέγονους εκείνους χρόνους

όταν ο Ζευς και οι άλλοι αθάνατοι microοίραζαν microεταξύ τους τον κόσmicroο και laquoη

36

Ρόδος δεν ήταν ακόmicroη ορατή στο πρόσωπο της θάλασσας Η νήσος έmicroενε

κρυmicromicroένη στα αλmicroυρά βάθηraquo Συνέβη ο Ήλιος να microην είναι παρών όταν

τράβηξαν τους κλήρους κι έτσι δεν πήρε microερίδιο Ο Ζευς τότε πρότεινε

δεύτερη κλήρωση αλλά δεν την δέχτηκε ο Ήλιος

ἐπεὶ πολιᾶς 61

εἶπέ τιν αὐτὸς ὁρᾶν ἔν-

δον θαλάσσας αὐξοmicroέναν πεδόθεν

πολύβοσκον γαῖαν ἀνθρώποισι καὶ εὔφρονα microήλοις

For he said that within the grey water

he saw burgeoning from the bed

a land very fertile for men and a friend to flocks

λέγοντας πως βλέπει

microέσ απ τη θάλασσα ν ανεβαίνει microια πλατιά

και πολύβοσκη γη καλόβολη για τους θνητούς

και τα κοπάδια

Ο Ήλιος ζήτησε να πάρει microια στεριά που ετοιmicroαζόταν να ανυψωθεί στον

λαmicroπερό αέρα Οι θεοί συmicroφώνησαν Και microετά αναδύθηκε η νήσος

ξεπροβάλλοντας από το νερό (Στην αγγλική microετάφραση θα προτιmicroούσα να

παίξω microε τον αόριστο του ρήmicroατος riserose (υψώθηκε) που οmicroοιοηχεί microε τις

πλάγιες πτώσεις της λέξης ῥόδο (rose) γιατί microε παρόmicroοιο τρόπο επωφελείται

και ο Πίνδαρος από την οmicroοιότητα ανάmicroεσα στο άνθος ῥόδον και στο τοπωνύmicroιο

της νήσου Ρόδου

βλάστε microὲν ἐξ ἁλὸς ὑγρᾶς

νᾶσος ἔχει τέ microιν ὀξει- 70

ᾶν ὁ γενέθλιος ἀκτίνων πατήρ

πῦρ πνεόντων ἀρχὸς ἵππων

ἔνθα Ῥόδῳ ποτὲ microιχθεὶς τέκεν

ἑπτὰ σοφώτατα νοήmicroατ ἐπὶ προτέρων

ἀνδρῶν παραδεξαmicroένους

παῖδας

From the salt sea

an island rose

growing into the light It is his the Lord

of Horses whose breath is fire

37

There Helios lay with his Rose [Rhodes]

and fathered seven wiser sons than earlier men

from his own wit

Aπό την αλmicroυρή τη θάλασσα

microια νήσος αναδύθηκε

microεγαλώνοντας microέσα στο φως Eίναι εκείνου

του Άρχοντα των Aλόγων

που είν η πνοή τους πυρ

Eκεί ο Ήλιος κάποτε πλάγιασε microε τη (το) Pόδο του

και γέννησε γιους εφτά

τους πιο σοφούς από τους παλαιούς ανθρώπους

απ το δικό του πνεύmicroα

Ανάmicroεσα στους βλαστούς των επτά γιων συγκαταλέγονταν και οι τρεις άντρες

που ίδρυσαν τις ισάριθmicroες κύριες πόλεις της ιστορικής Ρόδου και τους έδωσαν

τα ονόmicroατά τους

Στην αρχή αυτού του κεφαλαίου παρέθεσα τον τρόπο που ο Pound

εκφράζει την απαρέσκειά του για τον Πίνδαρο αλλά ο Πίνδαρος που δεν του

άρεσε δεν ήταν παρά πλάσmicroα παλαιάς παρανάγνωσης Αν microπορούσε ο

αmicroερικανός ποιητής να διακρίνει τον αληθινό Πίνδαρο θα έβρισκε στο

πρόσωπό του ένα φίλο και δάσκαλο Γιατί και ο Pound σαν κάτι ζωντανό κι

αναπτυσσόmicroενο είδε την πόλη Στο πρώτο canto microυστηριωδώς microέσα από ένα

συνονθύλευmicroα αποσπασmicroατικών παραθεmicroάτων (ολοκληρωmicroένο το όραmicroα θα

δοθεί πολύ παρακάτω) microάς δείχνει την Αφροδίτη να ξεπροβάλλει microέσα από

τους παφλασmicroούς της θάλασσας φορώντας microια κορώνα καmicroωmicroένη από τείχη

πόλεων ― Αφροδίτη Έρως Amor Το ποίηmicroα παρουσιάζει αλλεπάλληλες

προσπάθειες να ιδρυθεί η αληθινή πόλη microια πόλη όπου θα microπορούσαmicroε ως

laquoόντα πολιτικάraquo κι εmicroείς να βρεθούmicroε στο στοιχείο microας όχι σαν την πυρετική

της παρωδία που microόλις ανεχόmicroαστε σήmicroερα Μόνο πολύ αργότερα βλέπουmicroε τη

διαδικασία που επιτρέπει να γεννηθεί η πόλη Σαν δέντρο microεγαλώνει (Canto

83)

The roots go down to the riverrsquos edge

and the hidden city moves upward

white ivory under the bark

Bυθίζονταν οι ρίζες στην άκρη στο ποτάmicroι

και η κρυmicromicroένη πόλη αναδύεται

38

φίλντισι ολόλευκο κάτω από τον φλοιό

Το δέντρο πρώτη microορφή του κίοναmiddot ο κίονας που βαστάζει τον ναόmiddot ο ναός που

στέκει στο κέντρο της πόλης Ο Pound το εκφράζει απλούστερα microε ένα

λογοπαίγνιο στο προηγούmicroενο canto laquoας βγουν από το χώmicroα τα βοτάνια

πλούσια στον πλούσιο τον Aπρίληraquo Είναι ένα όραmicroα πολύ κοντά στον Πίνδαρο

αλλά από τα δύο εκείνο του Pound είναι το αρχαϊκότερο

∆εν θέλω να παρεξηγηθώ ∆εν ισχυρίζοmicroαι ότι ο Πίνδαρος είναι όντως

άκρως νεωτερικός σε τελική ανάλυση Κάθε άλλο Η ποίησή του έρχεται από

πολύ microακριά και η απόσταση αυτή πρέπει να διατηρηθεί ευλαβικά και

στοργικά Γιατί δεν πρόκειται για ένα κενό για ένα εmicroπόδιο που πρέπει να

υπερπηδηθεί αλλά microάλλον γιrsquo αυτό που ο Gadamer αποκαλεί laquoπαραγωγική

απόστασηraquo η οποία ενώ microας χωρίζει από τον Πίνδαρο microπορεί να microας φέρει

και κοντά του αν της δώσουmicroε την ευκαιρία να λειτουργήσει σωστά Γιατί αυτή

η απόσταση είναι η παράδοσή microας Μια παράδοση η οποία οσοδήποτε

κατακερmicroατισmicroένη κι αν είναι κι οσοδήποτε ανάλαφρα κι αν περιλαmicroβάνει και

τον Πίνδαρο στους κόλπους της πάλι ασκεί κάποια επιρροή απάνω microας microπορεί

ακόmicroη να απευθύνεται σε microας ακόmicroα και όταν σκεφτόmicroαστε να την

απορρίψουmicroε Και εmicroείς microε τη σειρά microας microπορούmicroε απευθυνόmicroενοι σrsquo αυτήν να

ιδρύσουmicroε microια σχέση microε τα περιεχόmicroενά της microια σχέση στην οποία και οι δυο

πλευρές θα διατηρούν τα δικαιώmicroατά τους ∆εν microπορούmicroε δηλαδή να

αποσπάσουmicroε ένα παλιό έργο από τον χρόνο του να το υποχρεώσουmicroε να

microετοικήσει στον δικό microας τόπο και χρόνο και να microας δείξει τη σχέση του microε microας

Κάτι τέτοιο θα ήταν απλώς εκχυδαϊσmicroός και λεηλασία του παρελθόντος Ούτε

microπορούmicroε αρνούmicroενοι ότι η δική microας θέση είναι στο δικό microας παρόν να

microεταφυτευθούmicroε εmicroείς εκεί Αυτό υπήρξε το αφελές σφάλmicroα του ιστορικισmicroούmiddot

ακόmicroη και οι λογιότεροι από microας ελάχιστα θα ταίριαζαν στη Θήβα του 5ου

αιώνα Το να ιδρύσεις microιαν αληθινή σχέση microε ένα έργο του παρελθόντος

σηmicroαίνει να εγκαινιάσεις ένα διάλογο microαζί του Ο διάλογος microπορεί στην αρχή

να προκληθεί από την περιέργεια ή από την τύχηmiddot ή από την αίσθηση microιας

ανάγκης την αίσθηση ότι υπάρχει κάτι εκεί που λείπει εδώ και που το θέλουmicroε

Κάτι που έχει εmicroφανιστεί microε αποσπασmicroατικό τρόπο στην τέχνη και στη σκέψη

της εποχής microας ανταποκρινόmicroενο σε microιαν άρρητη ανάγκη του καιρού microας

microπορεί εκεί να υπάρχει ακόmicroη πλουσιότερα Μπορεί ίσως να βρίσκεται στον

Πίνδαρο

39

Όπως και να rsquoχει το πράγmicroα αποτελεί αγαθή συγκυρία να στραφούmicroε προς

τον ποιητή αυτόν ο οποίος εδώ και τόσους αιώνες δεν microπόρεσε να microας microιλήσει

παρά τόσο λίγο Αξίζει τον κόπο

2

κωmicroικό είδος στο οποίο συνέθεσε το καλύτερο έργο του ο Αριστοφάνης Το

ίδιο συνέβη και microε τα ελάσσονα είδη τη λυρική ποίηση το βουκολικό άσmicroα το

επίγραmicromicroα

Αλλά η laquoεπινίκια ωδήraquo η ειδική αυτή παραφυάδα της χορικής ποίησης διά

της οποίας κυρίως εκπροσωπείται σήmicroερα ο Πίνδαρος είναι ζήτηmicroα εντελώς

διαφορετικό Υψιπετείς και πολυδαίδαλες ποιητικές συνθέσεις γραmicromicroένες κατά

παραγγελία για να υmicroνήσουν ένα νικηφόρο πυγmicroάχο ή παλαιστή και να τον

διαβεβαιώσουν ότι έχει κατακτήσει το υψηλότερο για τον θνητό σκαλί της

επιτυχίαςmiddot εγκωmicroιαστικά στοιχεία που microε τη βοήθεια ψιχίων γνωmicroικής σοφίας

και φαινοmicroενικώς προσωπικών διατυπώσεων καταλήγουν σε χωρία microυθικού

περιεχοmicroένου τα οποία δεν σχετίζονται πάντα microε τον φανερότερο τρόπο microε την

ειδική περίσταση και επιπλέον παρουσιάζονται microε άκρως συmicroπυκνωmicroένη

λυρική microορφή ― το όλο χαοτικό σκεύασmicroα στιχουργηmicroένο στα πλέον

περίπλοκα αρχαιοελληνικά microέτρα και προορισmicroένο να τραγουδιέται και να

χορεύεται από χορό πολιτών πρόκειται για microια λογοτεχνική παραξενιά

ανάλογη της οποίας δεν έχει ξαναδεί ο κόσmicroος Και δεν εκπλήσσει που τού

επιφυλάχθηκε microια τόσο περιορισmicroένη ζωή ∆ηmicroιουργήθηκε ή αναπτύχθηκε από

τον Σιmicroωνίδη (γεννηmicroένον στα microέσα του 6ου αιώνα πΧ) και έφτασε σε πλήρη

ανθοφορία χάρη στον Πίνδαρο και τον νεότερο σύγχρονό του Βακχυλίδη στον

πρώιmicroο και microέσο 5ο αιώναmiddot στα τέλη του ίδιου αιώνα είχε υποχωρήσει σχεδόν

καθολικά Όταν συνελέγησαν και microελετήθηκαν οι ωδές του Πινδάρου στην

Αλεξάνδρεια τον 3ο αιώνα πΧ γυmicroνώθηκαν από τη microουσική και τη

χορογραφική σήmicroανση που πρέπει να έφεραν αρχικά και η αίσθηση της

περίστασης χάθηκε ― των στιγmicroών εκείνων όταν ένας ολόκληρος λαός

δεmicroένος χάρη στην έντονη κοινοτική ζωή της παλαιάς πόλης-κράτους

microαζευόταν ευφρόσυνα για να τιmicroήσει τον νεαρό αθλητικό ήρωα Είναι αλήθεια

ότι ούτε η τραγωδία ως ζωντανό είδος επέζησε του τέλους του 5ου αιώναmiddot

τραγωδίες όmicroως συνέχισαν να ανεβαίνουν στη σκηνή και ασφαλώς και να

γράφονται Όχι όmicroως και επινίκιες ωδέςmiddot τα κείmicroενα επέζησαν ψιλά και οι

γυmicroνές λέξεις τους πρέπει να έmicroοιαζαν όντως πολύ γυmicroνές microε τον

συναρπαστικό τους τόνο microετά βίας αντιληπτό και microε ξεθωριασmicroένη την

εορταστική τους λάmicroψη Φανταστείτε ότι παρακολουθείτε έναν τραγουδιστή της

όπερας στην οθόνη της τηλεόρασης χωρίς ήχο το στόmicroα του ανοιγοκλείνει ο

ίδιος βρίσκεται εmicroφανώς σε κατάσταση υψηλού πάθους ― για τι όmicroως άραγε

παθιάζεται

Ο Πίνδαρος συνέχισε να διαβάζεται και να microελετάται εφόσον ανήκε πλέον

στον κανόνα ως ο πρώτος από τους εννέα λυρικούς ποιητέςmiddot ηγεmicroόνα του

3






































4






















Clarus Erechtheides















5




Gerard Hopkins































6

































7






































8





































9






































10





του
































11






































12



































13




































14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




3






































4






















Clarus Erechtheides















5




Gerard Hopkins































6

































7






































8





































9






































10





του
































11






































12



































13




































14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




4






















Clarus Erechtheides















5




Gerard Hopkins































6

































7






































8





































9






































10





του
































11






































12



































13




































14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




5




Gerard Hopkins































6

































7






































8





































9






































10





του
































11






































12



































13




































14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




6

































7






































8





































9






































10





του
































11






































12



































13




































14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




7






































8





































9






































10





του
































11






































12



































13




































14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




8





































9






































10





του
































11






































12



































13




































14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




9






































10





του
































11






































12



































13




































14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




10





του
































11






































12



































13




































14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




11






































12



































13




































14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




12



































13




































14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




13




































14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




14














της νίκης
























15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




15

































16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




16





































17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




17






































18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




18




































19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




19


































πατέρα του


20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




20

































21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




21



































22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




22



































23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




23





































24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




24




























Άννας










25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




25



































κειmicroένου


26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




26



You Euthymenes



of elaborate song






Nisetich





















27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




27






































28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




28



φυσικός

























things that he did







29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




29





































30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




30






































31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




31









look no further

for any other star




























32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




32









Pound



























33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




33






































34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




34















στον άλλον






















35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




35






































36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




36






























παῖδας

From the salt sea

an island rose



37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




37



from his own wit



























83)






38


































Πίνδαρο

39




38


































Πίνδαρο

39




39




D. C. CARNE ROSS - komvos.edu.gr · London: Yale University Press, 1985, που θα...

Documents

Transcript of D. C. CARNE ROSS - komvos.edu.gr · London: Yale University Press, 1985, που θα...