ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

Π.Μ.Σ ΔΥΝΗΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

ΜΑΘΗΜΑ:ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 1

“H μελέτη των παρεμβολών (interferences) μεταξύ αντικρουόμενων (conflict) ερεθισμάτων (Stroop

effect)”

Μπλέτσος Κωνσταντίνος

Yπ.Καθηγήτρια : Σαμαρτζή Σταυρούλα

Αντιληπτική προσδιοριστική τάση

● Αντίληψη στην Ψυχολογία ονομάζεται ο τρόπος με τον οποίο σημασιοδοτούνται οι εμπειρίες που προσλαμβάνουν οι αισθήσεις μας. Σαμαρτζή (1998).

● Η αντιληπτική προσδιοριστική τάση αφορά την εστίαση της αντίληψης μας ώστε να είμαστε έτοιμοι να αντιληφθούμε ορισμένα μόνο πράγματα και όχι άλλα μεταξύ του συνόλου των πληροφοριών που μας βομβαρδίζουν. Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται η αντιληψή μας αφορά την αντιληπτική προδιάθεση, προκατάληψη και ετοιμότητα να αντιληφθούμε ορισμένα χαρακτηριστικά του ερεθίσματος. (ο.π ,σελ 8).

Η αντιληπτική προσδιοριστική τάση

Δημιουργείται ή επηρεάζεται από:Προσδοκίες .Μελέτες αμφίσημων μορφών.

(Bruner & Martin, 1955).Kίνητρα και συναισθήματα .Πειράματα με

ανθρώπους που είχαν στερηθεί την τροφή.Sanford (1936).

Αξίες και στάσεις. Πειράματα για τις ρατσιστικές τάσεις .Αllport (1954).

Πολιτισμικό περιβάλλον.

Τι είναι η προσοχή

● Ο James (1860) ήταν από τους πρώτους που ασχολήθηκε με το ερώτημα "τί γίνεται όταν προσπαθούμε να προσέξουμε δύο πράγματα συγχρόνως", χρησιμοποιώντας ως μέθοδο την ενδοσκόπηση.

● Έρευνες με έργα ανίχνευσης σημάτων (Mackworth,1950) έδειξαν δύο χαρακτηριστικά φαινόμενα, α) την αναστολή (απόσβεση) : η αντίδραση των υποκειμένων έφθινε διότι δεν ενισχυόταν από την γνώση των αποτελεσμάτων και β) την πτώση της διέγερσης του οργανισμού : μελετήθηκε με τους ρυθμούς άλφα που είναι ενδεικτικοί ενός υψηλού επιπέδου διέγερσης. Σύμφωνα με το μοντέλο των Yerkes& Dodson, η σχέση μεταξύ διέγερσης και επίδοσης παρουσιάζεται ως καμπύλη αντεστραμμένου U . Σαμαρτζή (1998:14)

Η προσοχή ειναι κατάσταση της συνείδησης (state of arousal). Moray (1969)

Υπάρχει μιά περιορισμένη διαθεσιμότητα προσοχής για τις γνωστικές διαδικασίες.Posner &Snyder (1975), Sniffin & Snyder (1977)

Η Επιλεκτική προσοχή αφορά την επικέντρωση σε ένα ερέθισμα και ο αποκλεισμός των άλλων .H επικέντρωση είναι αποτέλεσμα των φυσικών χαρακτηριστικών του ερεθίσματος. Πειράματα διχωτικής ακοής. Cherry (1953)

H θεωρία του φίλτρου (Broadbent,1958) ,υποστηρίζει ότι οι πληροφορίες φιλτράρονται μεταξύ βραχύχρονης και μακρόχρονης μνήμης.

Μοντέλα περιορισμένης ικανότητας της προσοχής. Bordow (1971),Kahneman (1972).

Παρεμβολές μεταξύ αντικρουόμενων ερεθισμάτων. Η μελέτη πριν τον StroopCatell (1886) Differencial practice Τα αντικείμενα και τα χρώματα χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να ονοματιστούν σε σχέση με τις λέξεις. Αυτό οφείλεται στο ότι οι συσχετίσεις μεταξύ της ιδέας και του ονόματος είναι πολύ πιο συχνές στα γράμματα και τις λέξεις και επομένως έχουν αυτοματοποιηθεί, ενώ για τα χρώματα χρειάζεται η εθελοντική (voluntaries) προσπάθεια.Αυτή η διχοτόμηση του Catell σε σχέση με τις διαδικασίες της αυτοματοποίησης-εθελοντικής προσπάθειας, επηρέασε ένα πλήθος μεταγενέστερων Ψυχολόγων (James,1890 ;Posner &Snyder ,1975 ; Schneider&Shiffrin,1977).O Brown (1915) προέβλεψε ότι η ονομασία του χρώματος θα επωφελούνταν περισσότερο από την εξάσκηση ,σε σχέση με την ανάγνωση της λέξης κι αυτό γιατί η πρώτη είναι μια διαδικασία που δεν εξασκείται συχνά. Στις πειραματικές του όμως δοκιμασίες βρήκε ότι ο χρόνος που απαιτήθηκε για τις δυο διαδικασίες παρέμεινε ίδιος. Συμφωνα με τον Βrown η θεωρία της διαφορετικής εξάσκησης (differencial practice) του Catell (1886) δεν ισχύει.O Stroop (1935) ήταν ο πρώτος που επέτυχε να μελετήσει ταυτόχρονα τα δύο ερεθίσματα (χρώμα-λέξη) δείχνοντας ενδιαφέρον στη μελέτη ερεθισμάτων τα οποία δρουν ανταγωνιστικά προκαλώντας διενέξεις (conflicts) στο αντιληπτικό σύστημα.

Μελέτες της επίδρασης σειριακών οπτικών αντιδράσεων

Πείραμα 2 : Naming colour test (NC) Σκοπός

Η μελέτη της αλληλοεπίδρασης των δυο ερεθισμάτων και συγκεκριμένα:α) Η παρεμβολή του κάθε ερεθίσματος (λέξης-χρώματος) στη προσπάθεια να ονομάσουμε το αντίθετο του, β) Ποια επίδραση μπορεί να έχει η εξάσκηση στις παρατηρούμενες παρεμβολές.

Μέθοδος και υλικό

• Πέντε χρωματιστές κάρτες και οι αντίστοιχες λέξεις, σύμφωνες με το υπόδειγμα Woodworth-Wells colorsheet ,με γραμματοσειρά 14pt,Franklin .Για τις πειραματικές συνθήκες κάθε χρώμα παρουσιάζεται 2 φορές σε κάθε κελί και σε κάθε λίστα σε μια 10Χ10 κάρτα ερεθισμάτων. Κάθε λέξη παρουσιάζεται δυο φορές σε κάθε γραμμή εξίσου συχνά για κάθε ένα από τα άλλα τέσσερα χρώματα. Kάθε ερέθισμα παρουσιάζεται και αντιστρόφως σε μια δεύτερη κάρτα. Στην ομάδα ελέγχου η κάρτες ήταν ίδιες με την διαφορά ότι ήταν εκτυπωμένες με μαύρο μελάνι. Tα τεστ ονομάζονται "Reading color names where the color of the print and the word are different" (RCNd); and "Reading color names printed in black" (RCNb).Διεξάγονται τρία πειράματα.

•Στο πρώτο πείραμα εξετάζεται η επίδραση των διαφορετικών χρωμάτων στην ανάγνωση των λέξεων .Το πειραματικό έργο αφορά την ανάγνωση των λέξεων από τα υποκείμενα

•Στο δεύτερο πείραμα μεταβάλλεται η γραμματοσειρά σε 24pt και χρησιμοποιούνται συμπαγή τετράγωνα αντί για λέξεις. Σε αυτό το πείραμα τα υποκείμενα πρέπει να ονομάσουν φωναχτά το χρώμα με το οποίο έχουν

•Στο τρίτο πείραμα ερευνάται η εξάσκηση ως μεταβλητή μείωσης της επίδρασης της λέξης στην ονομασία του χρώματος.

The Stroop Color-Word Interference Test

To πειραματικό υπόδειγμα προέρχεται από τον C.M.MacLeod (1986)

Υποκείμενα και διαδικασία

Εκατό φοιτητές (88 μεταπτυχιακοί φοιτητές 29 άνδρες και 59 γυναίκες καθώς και 2 προπτυχιακές φοιτήτριες) προσφέρθηκαν ως υποκείμενα. Κάθε υποκείμενο διάβασε δύο φύλλα (τις δυο φόρμες) από κάθε test. Tα μισά υποκείμενα με τη σειρά NC,NCWd,NCWd,NC και τα υπόλοιπα μισά με τη σειρά ΝCWd,NC,NC,NCWd κι αυτό έγινε για να αποκλειστεί το ενδεχόμενο τα αποτελέσματα να οφείλονται στη σειρά παρουσίασης των ερεθισμάτων. Όλα τα υποκείμενα καθόταν δίπλα στο παράθυρο ώστε να έχουν καλό ηλιακό φωτισμό από την αριστερή πλευρά τους. Όλα τα υποκείμενα έδειξαν να καταβάλουν προσπάθεια για την επίτευξη του στόχου. Στα υποκείμενα χορηγήθηκε ένα sample test 10 λέξεων με σκοπό να κατανοήσουν την διαδικασία. Οι οδηγίες ήταν να ονομάσουν φωναχτά το χρώμα ,όσο πιο γρήγορα μπορούσαν ,και να διορθώσουν τα λάθη τους τη στιγμή που τα αντιλαμβάνονται. Εάν κάποιο λάθος διέφευγε της προσοχής του υποκειμένου ο πειραματιστής του το υπενθύμιζε μόλις ολοκλήρωνε το φύλλο και ο χρόνος προστήθεντο στο συνολικό χρόνο επιτέλεσης του έργου. Το πείραμα ξεκινούσε με την οδηγία « Έτοιμοι ,πάμε..» όταν και ξεκινούσε η χρονομέτρηση των υποκειμένων.

Αποτελέσματα

Αποτελέσματα

• Οι μέσοι χρόνοι για τις 100 απαντήσεις αυξήθηκαν από 63,3 sec σε 110,3 sec ,η μια αύξηση 74% (Oι Μ.Ο για τα δύο test είναι 61,9 και 110,4 sec). Η τυπική απόκλιση αυξήθηκε κατά προσέγγιση με παρόμοιο ρυθμό από 10,8 σε 18,8.Η διαφορά των 47 sec είναι 2,5 μονάδες τυπικής απόκλισης από το NCDw test ,ή 4,35 μονάδες από το NC test. H ανάλυση δείχνει ότι το 99% των υποκειμένων είχαν στο NCWd πιο αργές αποκρίσεις από το Μέσο όρο στο NC test.

• Oι μέσοι όροι των δύο φύλων στο NCDw test δείχνουν μια διαφορά 3.6 sec ,η οποία είναι μόνο 1,6 πάνω από το τυπικό σφάλμα ,αλλά στο ΝC test παρατηρήθηκαν διαφορές 8,2 sec οι οποίες είναι 5,17 φορές πάνω από αναμενόμενο σφάλμα. Αυτή η διαφορά στα δύο φύλα ,με τις γυναίκες να είναι πιο γρήγορες στην ονομασία χρωμάτων ,είναι ένα εύρημα που συμφωνεί με αυτά άλλων ερευνητών (Ligon ,1932) και αποδίδεται εν πολύς στην εξοικείωση που έχουν οι γυναίκες στο να ονοματίζουν χρώματα εξαιτίας της μεγαλύτερης ενασχόλησης τους με την ένδυση.

ΣυμπεράσματαΗ επίδραση του παρεμβαλλόμενου λεκτικού ερεθίσματος (λέξης) στην ονομασία του χρώματος προκάλεσε μια επιβράδυνση 47 sec ή 74,3% του μέσου χρόνου που απαιτήθηκε για την ονομασία της λέξης όταν η παρεμβαλλόμενη μεταβλητή ήταν το χρώμα .Η επίδραση του χρώματος στην ονομασία των λέξεων ήταν στατιστικά μη σημαντική .Τα αποτέλεσμα οφείλονται στην εξοικείωση που προκαλείται από την εκπαίδευση στην χρήση των σχετικών μηχανισμών και βάση της εκπαίδευσης δύναται σε κάποιο βαθμό και να μεταβληθούν. (Πείραμα 3)Η εκπαίδευση μειώνει την επίδραση του παρεμβαλλόμενου λεκτικού ερεθίσματος δίχως όμως να την εκμηδενίζει.Οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων αποδίδονται κι αυτές στους διαφορετικούς τρόπους εκπαίδευσης τους.

Ποια είναι τα πορίσματα από την μελέτη του φαινομένου Stroop

Η ικανότητα ορισμένων ερεθισμάτων να διαφεύγουν των μηχανισμών ελέγχου.

Η περιορισμένη ικανότητα των ατόμων για επιλεκτική προσοχή.

Το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της προσοχής, «Τα άτομα είναι ικανά να αγνοούν ορισμένα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος ,ενώ κάποια άλλα όχι». (Dyer,1973 ; McLeod,1989).

H ταχύτητα της επεξεργασίαςΗ λέξη φτάνει πιο γρήγορα στο τελικό στάδιο της

διαδικασίας (response) σε σχέση με το χρώμα. Εάν η λέξη βρεθεί σε σύγκρουση με το χρώμα ,η ορθή απάντηση θα προκύψει εφόσον το υποκείμενο αντιπαρέλθει τον επηρεασμό από το ανταγωνιστικό ερέθισμα. Κάτι τέτοιο όμως έχει το ανάλογο κόστος στην αύξηση του χρόνου απόκρισης.

Επειδή η πληροφορία για το χρώμα φτάνει στο τελικό στάδιο της διαδικασίας μετά την λέξη ,δεν έχει καμία επίδραση στην ανάγνωση της λέξης

Η έρευνα από το 1935 και εντεύθεν

H βιβλιογραφία είναι τεράστια με περισσότερα από 700 δημοσιευμένα άρθρα μέχρι το 1990.

Για μια διεξοδική παρουσίαση Dyer (1973),McLeod (1990).

Αυτοματοποίηση Αυτόματες (automatic) και Ελεγχόμενες (controlled) διαδικασίες. Οι έλεγχόμενες μπορούν να αυτοματοποιηθούν μέσα απο την εκπαίδευση.

Logan (1979,1988). H αυτοματοποίηση ειναι φαινόμενο “όλα ή τίποτε”. Πρόσφατες μελέτες αμφισβητούν αυτή τη θέση. Οι ΜcLeod & Dunbar(1988)

δηλώνουν οτι η αυτομάτοποίηση επιδέχεται διαβάθμησης και παρουσιάζουν εμπειρικά δεδομένα που αποδεικνείουν οτι η εξάσκηση προκαλει σταδιακή αύξηση του βαθμού αυτοματοποίησης.

Διαφορετικοί μηχανισμοί επεξεργασίας πληροφοριών. Allport (1972) . Η Προσοχή ως επιδέξια, ενεργητική διαδικασία.Neisser (1976). Τα ευρήματα των Κahnerman & Chajczyc (1983) αποδεικνύουν ότι η

αυτοματοποίηση ως «όλα ή τίποτε» έννοια δεν μπορεί να εξηγήσει την επίδραση που έχει η παρουσίαση ασχέτων επιπλέον λέξεων στο πειραματικό έργο ονομασίας χρωμάτων. Εάν η ανάγνωση λέξεων είναι μια αυτοματοποιημένη διαδικασία (επομένως παθητική) δεν θα έπρεπε να αποσπά ενέργεια από το κύριο πειραματικό έργο.

H αυτοματοποίηση είναι περισσότερο ένα συνεχές παρά μια διχοτόμηση.McLeod & Dunbar (1988).

Η ταχύτητα της διαδικασίας (speed of processing)

● Οι κύριοι αναλυτές των ερεθισμάτων (varius stimulus analyzers) για την λέξη και το χρώμα, φαίνεται να δραστηριοποιούνται εν παραλλήλω και ο καθένας τους να δημιουργεί την κατάλληλη απόκριση. Εάν πολλαπλές απαντήσεις είναι διαθέσιμες θα ανταγωνιστούν για την είσοδο στο μοναδικό κανάλι εξόδου του Λογογεννητικού συστήματος. Επομένως η κρίσιμη παράμετρος είναι η σχετική ταχύτητα της ονομασίας των κύριων χαρακτηριστικών του ερεθίσματος.Morton & Chambers (1973).

S.O.A (Stimulus onset Asynchronous).

● Εάν η ταχύτητα επεξεργασίας ήταν η μόνη προσδιοριστική παράμετρος θα έπρεπε να υπάρχει τρόπος να κάνουμε την πληροφορία του χρώματος να συγκρουστεί με την λέξη ,παρουσιάζοντας το χρώμα πριν την λέξη. Οι Glaser & Glaser (1982) παρουσίασαν στα υποκείμενα τους το χρώμα 400ms πριν την παρουσίαση της λέξης. Δεν βρήκαν όμως καμία αύξηση της επίδρασής.

P.D.P Model. Cohen, Dunbar, McCelland (1990)Η διαδικασία εμφανίζεται στο σύστημα μέσω της ενεργοποίησης ,η οποία κινείται σε οδούς (pathways) διαφορετικής ισχύος.Cohen (1990).

Ο κρίσιμος παράγοντας είναι επομένως η ισχύς (strength) και όχι η ταχύτητα.McLeod & Dunbar (1988).

Ο βαθμός αυτοματοποίησης είναι συνάρτηση της ισχύος της κάθε διαδρομής.McLeod (1991).

ô

Περιγραφή του μοντέλουΣύστημα διασυνδεδεμένων μονάδων (modules) εντός του οποίου

υπάρχουν στοιχειώδης δομές συνεχούς επεξεργασίας (processing units) ,oι οποίες δέχονται δεδομένα για επεξεργασία από άλλες δομές (ιnputs) και προσφέρουν δεδομένα σε άλλες (outputs)

H γνώση αναπαρίσταται ως ένας μηχανισμός ενεργοποίησης των δομών (units) , ο οποίος μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου σε μια συνεχή μη γραμμική πορεία.

Η διαδικασία εξελίσσεται με την διασπορά της ενεργοποίησης διαμέσω των συνδέσεων που υπάρχουν τόσο εντός ,όσο κι εκτός των μονάδων.

Όταν το μοντέλο ενεργοποιείται για να εκτελέσει ένα έργο, επιλέγει μια οδό που αποτελείται από ορισμένες στοιχειώδης δομές επεξεργασίας (units) ,σε μια ή περισσότερες μονάδες. (modules)

Οι διασυνδέσεις στην οδό (pathway) της ενεργοποίησης ορίζουν την ισχύ και επομένως η επιλογή της διαδρομής καθορίζει την ταχύτητα της διαδικασίας.

Οι στοιχειώδης αυτές δομές μπορεί να συμμετέχουν σε περισσότερες από μία οδούς επιτρέποντας με την συνδεσμολογία τους αλλήλεπιδράσεις μεταξύ διαδικασιών των οποίων οι οδοί διασταυρώνονται.

Επομένως εάν δύο οδοί ενεργοποιούνται ταυτόχρονα προκαλούνται συγκρούσεις οι οποίες παράγουν παρεμβολές .

Κλινική χρήση του φαινομένου Stroop

Οι κλινικές νευροψυχολογικές δοκιμασίες εξετάζουν τηνλειτουργικότητα του εγκεφάλου σε γνωστικό, αισθητικό, κινητικό καισυναισθηματικό επίπεδο. Τα αποτελέσματα τους οφείλουν να είναι αξιόπιστακαι κυρίως μετρήσιμα για να μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι αρχές τηςβιοστατιστικής επιστήμης. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να έχουμεσυγκρίσιμα αποτελέσματα των δοκιμασιών μεταξύ ασθενών και φυσιολογικών πληθυσμών. Η νευροψυχολογική αξιολόγηση είναι σημαντική για ναπαρακολουθήσουμε την πορεία μιας ασθένειας, να δούμε τηναποτελεσματικότητα μιας αγωγής, να ισχυροποιήσουμε μια υπόθεση σε μιαδιαφορική διάγνωση όπως και να εντοπίσουμε κάποια γνωσιακήδυσλειτουργία. Sadock & Sadock (2003)Η δοκιμασία Stroop θεωρείται διεθνώς μια αξιόπιστη και ευαίσθητη δοκιμασία ελέγχου της μετωπιαίας λειτουργικότητας και των εκτελεστικώνλειτουργιών. Η στάθμιση της δοκιμασίας Stroop στον ελληνικό πληθυσμό θααποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο, τόσο σε ερευνητικό όσο και σεδιαγνωστικό επίπεδο. Γουγουλιάς (2008).

● H δοκιμασία Stroop χρησιμοποιείται ως ένα νευροψυχολογικό τεστ επιλεκτικής προσοχής και ως ένα μη επεμβατικό μέσο για την διερεύνηση της λειτουργικότητας του πρόσθιου λοβού και των συσχετιζόμενων με αυτό δομών. Η απόδοση στο φαινόμενο Stroop μειώνεται από ουλές στο μετωπιαίο λοβό συσχετίζεται με αυξημένη ενεργοποίηση του πρόσθιου μέρους της υπερμεσολόβιας αύλακας,αυξάνεται σε ασθενείς που πάσχουν από σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή τύπου 1 και σε ηλικιωμένους ασθενείς με άνοια Σε μια κλινική έρευνα με PET, αναφέρεται ότι οι ασθενείς με σχιζοφρένεια παρουσιάζουν μειωμένη ενεργοποίηση του πρόσθιου μέρους της υπερμεσολόβιας αύλακας, το οποίο φαίνεται να σχετίζεται με αυξημένο φαινόμενο Stroop .Γουγουλιάς (2008)

Κριτική στα Γνωστικά Μοντέλα● Η γνωστική ψυχολογία ήρθε ως απάντηση στον συμπεριφορισμό εξοβελίζοντας

το περιβαλλοντικό ,ως αίτιο της ανθρώπινης συμπεριφοράς.● Είναι μηχανιστικά προσφέροντας μια προσομοίωση της ανθρώπινης σκέψης με

τις αλληλουχίες ενός Η/Υ.● Στηριζόμενα στο δυαδικό μοντέλο (ναι-όχι) δεν αναγνωρίζουν γκρίζες ζώνες

αμφισημίες και αμφιταλαντεύσεις.● Ο άνθρωπος είναι ορθολογικό όν και οι αποφάσεις του στηρίζονται σε

ορθολογικά κριτήρια (ότι βρίσκεται εκτός ορθολογικού πλαισίου δεν μπορεί να ερμηνευθεί)

● Δεν λαμβάνουν υπόψη σημαντικές παραμέτρους που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά όπως, την «βούληση», τα κίνητρα ,τις προσδοκίες τους στόχους ,τα συναισθήματα,κλπ.

● Δεν λαμβάνουν υπόψη το κοινωνικό και πολιτισμικό πλάισιο εντός του οποίου εξελίσσονται οι συμπεριφορές.

● Δεν απαντούν στο γιατί αλλά κυρίως στο πως εξελίσονται οι διαδικάσιες στο ανθρώπινο γνωσιακό σύστημα .Υπαρχει ο κίνδυνος ταυτολογίας.

● Δεν προσφέρονται για εύκολες γενικέυσεις.

Συμπερασματικά● Τα γνωστικά μοντέλα αποτελούν πολύτιμους οδηγούς

στα μονοπάτια της ανθρώπινης σκέψης εφόσον: Χρησιμοποιούνται με προσοχή από επιστήμονες της

ανθρώπινης συμπεριφοράς. Προσφέρουν απαντήσεις στα συγκεκριμένα ερωτήματα

που μελετούν. Δεν οδηγούν σε αβασάνιστα συμπεράσματα και εύκολες

αναγωγές περίπλοκων φαινομένων σε απλές αιτιακές σχέσεις.

Δεν αποτελούν τον εύκολο δρόμο «εκλαΐκευσης» της επιστήμης μέσω των Μ.Μ.Ε.