Batziou-Eustathiιυ -ΘΟΛΩΤΟΣ ΤΑΦΟΣ ΠΥΡΑΣΟΥ.pdf

Το Μάρτιο του 1986 ένας θολωτός τά-φος ήρθε στο φως κατά τη διάρκεια εργασι-ών για την τοποθέτηση του δικτύου ύδρευσης της Νέας Αγχιάλου Μαγνησίας (Ευσταθίου-Μπάτζιου 1992, 255). Με την εκσκαφή κατα-στράφηκε τμήμα της θόλου και περισυνελλέ-γη ένας σκύφος (ΒΕ 6439). Είναι ο πρώτος θο-λωτός τάφος στην περιοχή (εικ. 1). Στρώματα της ΠΓ και Γ εποχής είχαν επισημανθεί κατά τις στρωματογραφικές έρευνες του Δ.Ρ. Θεοχάρη στο λόφο της Πυράσου (Θεοχάρης 1959, 29-67).

Η ΑΝΑΣΚΑΦΗ

Η προσπέλαση στον τάφο γινόταν από τα ΝΑ με δρόμο μήκους 1,30 και πλάτους 0,90-1 μ. που είχε έντονη κατωφέρεια. Η λίθινη επένδυ-ση των τοιχωμάτων του δρόμου σώζεται μόνο στην ανατολική πλευρά. Το στόμιο, πλάτους 0,85 μ., ήταν φραγμένο με λίθους σε ύψος 0,50 μ.

Η θόλος είχε κυκλοτερή κάτοψη, μήκους 3,30μ. στον άξονα Α-Δ και 3μ. στον άξονα Β-Ν. Το δάπεδο του τάφου αποτελούνταν από πατη-μένο αργιλώδες χώμα.

Η θόλος σώθηκε σε ύψος 0,87μ. στη ΒΑ πλευρά, ενώ στο ΒΔ τμήμα σώθηκε σε ύψος

μόνο ενός δόμου επειδή καταστράφηκε από τον μηχανικό εκσκαφέα. Στα νότια δεν σώζο-νταν καθόλου οι δόμοι και υπήρχε μόνο το λά-ξευμα στο βράχο. Το αρχικό ύψος της θόλου υπολογίζεται σε 2,5-3 μ. περίπου (εικ. 2).

Σε βάθος 1 μ. από την επιφάνεια του εδά-φους εμφανίστηκε στρώμα καύσης πάχους 0,20 μ. με κάρβουνα και καμένα οστά. Στο κέντρο του τάφου βρέθηκαν λίθοι σε κυκλοτερή διάτα-ξη στο εσωτερικό της οποίας δεν υπήρχε στά-χτη (εικ. 3). Γύρω απ’ αυτή την κατασκευή βρέ-θηκαν τρεις αμφορείς (ΒΕ 11221, 11220, 6438) μέσα σε παχύ στρώμα καύσης. Το περιεχόμενο των αγγείων ήταν καμένο.

Μέσα στο στρώμα της στάχτης, κάτω από το επίπεδο των αμφορέων, αποκαλύφθηκαν οι σκελετοί και τα υπόλοιπα ευρήματα. Οι ταφές ήταν τέσσερις, σε ύπτια θέση, αλλά οι σκελε-τοί σε κακή κατάσταση διατήρησης λόγω της ατελούς καύσης (εικ. 4). Η στάχτη δεν έφθα-νε ως τα εσωτερικά τοιχώματα της θόλου, αλλά σταματούσε σε απόσταση που κυμαινόταν από 5-20εκ. πριν από τους δόμους.

Σε βάθος 1,15 μ. από την επιφάνεια του εδάφους όπου εδράζεται η θεμελίωση της θό-λου, είχαν αποτεθεί και οι ταφές. Σε βάθος 0,50 μ. κάτω από τη θεμελίωση της θόλου, δεν βρέ-θηκε παλαιότερο αρχαιολογικό στρώμα.

ΤΑΦΗ 1

Ο σκελετός βρέθηκε σε ύπτια θέση στο ΝΔ τμήμα της θόλου. Σώθηκαν στη θέση τους η κάτω σιαγόνα, η κερκίδα και η ωλένη των δυο χεριών σε θέση κάθετη προς την σπονδυ-

ΑΝΘH ΕΥΣΤΑΘIΟΥ-ΜΠAΤΖΙΟΥ

ΘΟΛΩΤΟΣ ΤΑΦΟΣ ΠΥΡΑΣΟΥ

* Θερμές ευχαριστίες οφείλονται στον τότε Προϊ-στάμενο της 7ης ΕΒΑ. κ. Λάζαρο Δεριζιώτη και τους συ-ντηρητές της 7ης Ε.Β.Α. Δημ. Μαλτέζο και Αναστ. Ντίνα για την προθυμία και τη βοήθειά τους στη συντήρηση των ευπαθών μεταλλικών ευρημάτων κατά τη διάρκεια της ανασκαφής. Ευχαριστίες οφείλονται και στον τότε Πρόε-δρο της Κοινότητος Νέας Αγχιάλου κ. Παύλο Δημόπουλο για τη συνεργασία και τη βοήθεια που μας προσέφερε για την ολοκλήρωση της έρευνας.

ΑΝΘΗ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ-ΜΠΑΤΖΙΟΥ596

λική στήλη, πάνω στην κοιλιά, η λεκάνη και τα οστά των ποδιών.

Την ταφή αυτή συνόδευε μια σιδερένια αιχμή δόρατος ΒΕ 11222 πίσω από το κρανίο και ένα σιδερένιο εγχειρίδιο ΒΕ 41287, αριστε-ρά του σκελετού στο ύψος της λεκάνης. Από το σημείο όπου θα βρίσκονταν τα πέλματα αυτής της ταφής περισυνελλέγη ο σκύφος ΒΕ 6439 την ημέρα που αποκαλύφθηκε ο τάφος.

Κτερίσματα:

1. ΒΕ 11222 (εικ. 5)Σιδερένια αιχμή δόρατος, στενή, φυλλόσχημη. Στο εσω-τερικό του αυλού σώζονταν ίχνη ξύλου.Σωζ.μηκ. 0,21, διαμ.αυλού 0,025, μηκ.αυλού 0,09 μ.Παρόμοια αιχμή δημοσιεύτηκε από τη Φίλια (Kilian 1983, abb. 8, nο. 134; Snodgrass 1964, fig. 7h, 123 Type H).

2. BE 41287Σιδερένιο εγχειρίδιο τριγωνικής τομής σε δυο τμήματα. α) μηκ. 0,034, παχ. μεγ. 0,006, υψ. 0,012 μ. β) μηκ. 0,051, παχ. μεγ. 0,006, υψ. 0,01μ.

3. ΒΕ 6439 (εικ. 6)Σκύφος ακέραιος, συγκολλημένος σε τμήμα του χείλους. Πηλός πορτοκαλόχρωμος, επίχρισμα ερυθρό ως σκούρο καστανό κατά τόπους. Βαφή κόκκινη. Χείλος ψηλό που ανοίγει προς τα έξω. Σώμα ημισφαιρικό, λαβές στρογγυ-λής τομής. Βάση χαμηλή. Σε κάθε πλευρά του σώματος μεταξύ των λαβών δυο ομάδες από εννέα ανεστραμμέ-να, ομόκεντρα, συμπλεκόμενα ημικύκλια. Οι λαβές είναι βαμμένες. Το κάτω τμήμα του σώματος, κάτω από τις λα-βές ως τη βάση είναι ολόβαφο.Ύψος 0,085, διαμ.χειλ. 0,116-0,122, διαμ.βασ. 0,053 μ.Παρόμοια: Το σχήμα του δεν ταυτίζεται απόλυτα με τους τύπους από το Λευκαντί (Popham κ.ά. 1980, 298, fig. 8G-I) επειδή ως προς το σχήμα μοιάζει με τον σκύφο 8G αλλά ως προς τη διακόσμηση με τον 8H. Το ψηλό χείλος (1,5 εκ.) είναι χαρακτηριστικό της Ύστερης Πρωτογεωμετρι-κής (Popham κ.ά. 1980, 301). Από τη Βεργίνα δημοσιεύ-εται μόνο ένα παράδειγμα αυτού του τύπου (Aνδρόνικος 1969, αρ. ΑΖ16). Από το νεκροταφείο της Ιωλκού προέρ-χονται και άλλα παραδείγματα σκύφων με συμπλεκόμενα ημικύκλια (Βερδελής 1958, 27, αρ.56; Θεοχάρης 1966, 48-51). Στη Θεσσαλία ο σκύφος με τα ανεστραμμένα ημικύ-κλια είναι ιδιαίτερα συνηθισμένος.Χρονολόγηση: Ύστερη ΠΓ- ΥποΠΓ.

ΤΑΦΗ 2

Βρέθηκε σε ύπτια θέση, ΒΑ της ταφής 1. Σώθηκαν οστά των πλευρών, οι βραχίονες, εν

μέρει τα οστά των ποδιών και το κρανίο. Το κρανίο βρέθηκε στα ΝΑ και δίπλα στον αμφο-ρέα ΒΕ 6438. Εν μέρει κάτω από το κρανίο, προς τα νότια, είχε τοποθετηθεί ένα σιδερένιο ξίφος, ΒΕ 11224. Ένα χάλκινο δαχτυλίδι, ΒΕ 41290, βρέθηκε πάνω στο στήθος. Τμήμα σιδερένιας περόνης, ΒΕ 41288, με στρογγυλό έξαρμα βρέ-θηκε στη θέση του αριστερού ώμου. Χάλκινη περόνη, ΒΕ 11687, βρέθηκε στη δεξιά πλευρά του στήθους τοποθετημένη παράλληλα με τον βραχίονα με την κεφαλή στον δεξιό ώμο. Δίπλα στην περόνη ήταν τοποθετημένο χάλκινο πε-ρίαπτο, ΒΕ 11686, με την οπή ανάρτησης στον δεξιό ώμο. Προσανατολισμός ταφής Β-Ν.


1.ΒΕ 41290Χάλκινο δαχτυλίδι τριγωνικής διατομής.Διαμ. 0,024, πλ. 0,012, παχ. 0,004μ.Ο τύπος είναι πολύ κοινός σε πρωτογεωμετρικές ταφές στον θεσσαλικό χώρο, (Αραχωβίτη 1994, 132, εικ. 11 (ΒΕ 8644) και αδημοσίευτα παραδείγματα από το νεκροτα-φείο της Ιωλκού.

2. ΒΕ 11224Σιδερένιο ξίφος, αμφίστομο σε πολύ κακή κατάσταση δι-ατήρησης. Η λαβή έχει έντονο γλωσσοειδές σχήμα και απολήγει στη χαρακτηριστική “χελιδονοουρά”. Η σιδερέ-νια λαβή είχε πιθανότατα ξύλινη επένδυση προσαρμοσμέ-νη στο ξίφος με τέσσερα χάλκινα καρφιά.Μηκ. 0,425 μ.Παρόμοιο προέρχεται από τη Φίλια (Kilian 1983, αbb. 10, 7).

3. ΒΕ 41288Τμήμα σιδερένιας περόνης. Σώζεται μόνο το έξαρμα και δυο μικρά τμήματά της.

4. ΒΕ 11687 (εικ. 7)Χάλκινη περόνη, ελλιπής κατά μικρό τμήμα της απόλη-ξης. Έχει κωνική κεφαλή και ατρακτοειδές έξαρμα στα άκρα του οποίου υπάρχουν από δυο πλαστικοί δακτύλιοι.Σωζ.μηκ. 0,222, διαμ.κεφαλής 0,01, διαμ.εξάρμ. 0,01 μ.Παρόμοια βρέθηκε στον θολωτό τάφο από την περιοχή των Φερών (Αραχωβίτη 1994, 132, εικ. 12 ΒΕ 8652).

5. ΒΕ 11686 (εικ. 7)Χάλκινο περίαπτο σε σχήμα διπλού σφυριού.Μηκ. 0,063, πλ.στελέχους 0,005, πλ.στελέχους στο τρήμα 0,008, διαμ.οριζ.στελέχους στα άκρα 0,01 μ.Ένα παρόμοιο προέρχεται από τη Φίλια (Kilian-Dirlmeier 1979, 49, Τaf. 20, nο. 301) και δυο αδημοσίευτα από τά-

ΘΟΛΩΤΟΣ ΤΑΦΟΣ ΠΥΡΑΣΟΥ 597

φους του νεκροταφείου της Ιωλκού. Απαντούν σε τάφους ενηλίκων όπως αυτός της Πυράσου αλλά και μικρών κο-ριτσιών ηλικίας κάτω των επτά ετών όπως διαπιστώσα-με στον ένα από τους τάφους του νεκροταφείου της Ιωλ-κού (Τ.34/1981).

6. ΒΕ 6438 (εικ. 8)Χειροποίητος αμφορέας ακέραιος με μικρές αποκρούσεις στο χείλος. Δυο λαβές κάθετες αρχίζουν κάτω από το χεί-λος και καταλήγουν στην κοιλιά. Βάση επίπεδη. Πηλός πορτοκαλόχρωμος, βαφή αμαυρή, καστανή. Γραπτή δια-κόσμηση στο λαιμό, λαβές και κοιλιά. Μια καστανή ται-νία στην επάνω οριζόντια επιφάνεια του χείλους και στο λαιμό εσωτερικά. Στις δυο όψεις του λαιμού διακόσμηση με μια πλατιά ταινία που στο επάνω τμήμα είναι αβακω-τό ενώ πιο κάτω δικτυωτό και περικλείεται από σχημα-τοποιημένο κυματοειδές. Δεξιά και αριστερά απ΄αυτή την κεντρική ταινία, ένα ζεύγος κυματιστών ταινιών. Μια πα-ρόμοια λεπτή, κυματοειδής ταινία βρίσκεται στην ένω-ση του λαιμού με το σώμα. Το σώμα κοσμείται στο επάνω τμήμα του ανάμεσα από την κυματοειδή και μια οριζόντια ταινία, με εναλλασσόμενα αβακωτά και κυματιστές ται-νίες. Ακολουθεί μια πλατύτερη ζώνη με παρόμοια διακό-σμηση η οποία κλείνει στο κάτω τμήμα με ζιγκ-ζαγκ τριών παράλληλων γραμμών. Κάτω από τις λαβές, υπάρχει ακό-μη μια ταινία με ζιγκ-ζαγκ στις κάτω γωνίες του οποίου υπάρχουν κρεμαστοί ολόβαφοι κύκλοι. Το υπόλοιπο κάτω τμήμα του αγγείου είναι άβαφο. Οι λαβές ολόβαφες στην κάτω και στις πλάγιες επιφάνειες ενώ στην επάνω έχουν διακόσμηση με ζιγκ-ζαγκ.‘Υψος 0,23, διαμ.χειλ.(εξωτ.) 0,107, μεγ.διαμ.0,198, διαμ.βασ. 0,09 μ.Το αγγείο ανήκει στον τύπο “Μπουμπούστι” (Schacher-meyr 1983, 241-258, Abb.42).Χρονολόγηση: ΥποΠΓ Ι.

ΤΑΦΗ 3

Βρέθηκε προς το βόρειο τμήμα του τά-φου με ακριβώς αντίθετο προσανατολισμό από όλες τις υπόλοιπες ταφές, δηλ. με το κρα-νίο στα βόρεια. Από τον σκελετό σώθηκαν οι κλείδες των ώμων, οι βραχίονες, η κερκίδα και η ωλένη του αριστερού χεριού, οι μηροί και οι κνήμες. Το αριστερό χέρι ήταν λυγισμένο στον αγκώνα, προς το στήθος. Δυο χάλκινα δαχτυ-λίδια, απλοί κρίκοι, ήταν φορεμένα στον πα-ράμεσο, ΒΕ 11688 και στον δείκτη, ΒΕ 11689, του αριστερού χεριού. Πάνω στο στέρνο και κάτω από τη δεξιά κλείδα βρέθηκε τμήμα σιδε-ρένιας περόνης με χάλκινο έξαρμα, ΒΕ 11690. Κάτω από τον αριστερό αγκώνα βρέθηκε λί-

θινο κωνικό κουμπί, ΒΕ 6449, με την κορυφή του κώνου προς το κάτω τμήμα του σώματος. Κάτω από το αριστερό χέρι-κατά την αφαίρεσή του-βρέθηκαν χάνδρες περιδεραίου ΒΕ 11219 και ένας χάλκινος, επίχρυσος σφηκωτήρας ΒΕ 11685 εντοπίστηκε στη θέση όπου θα βρισκό-ταν το κρανίο.


1.ΒΕ 6449Λίθινο κωνικό κουμπί.‘Υψος 0,019, διαμ.0,027-0,013μ.

2. ΒΕ 11219Είκοσι πέντε χάνδρες περιδεραίου από φαγεντιανή, δια-φορετικού μεγέθους, σφαιρικές, πολύ εύθριπτες.Διαμ. 0,01 μ.

3. ΒΕ 11685 (εικ. 7)Χάλκινος επίχρυσος σφηκωτήραςΔιαμ.0,014, παχ.0,003 μ.Παρόμοια παραδείγματα προέρχονται από πολλούς πρω-τογεωμετρικούς τάφους (Αραχωβίτη 1994, 131; Εσταθί-ου-Μπάτζιου 1999, 117-130, εικ. 16) της Θεσσαλίας, από την περιοχή Φερών, την Ιωλκό, αλλά και από τη Βεργίνα (Ανδρόνικος 1969, 259).

4. ΒΕ 11688Χάλκινο δαχτυλίδι με τροπίδωση.Διαμ.εξωτ. 0,024, πλ. 0,013, παχ. 0,002μ.

5. BE 11689Χάλκινο δαχτυλίδι από ταινιωτό χοντρό σύρμα εξωτερικά κυρτό, εσωτερικά κοίλο.Διαμ. εξωτ. 0,022, πλ. 0,011, παχ. 0,002μ.

6. ΒΕ 11690Τμήμα σιδερένιας περόνης με χάλκινο ατρακτόσχημο έξαρμα.Σωζ. ύψος ολικό 0,03, μηκ. χαλκ. εξάρμ. 0,015, παχ. χαλκ. εξαρμ. 0,009μ.Παρόμοια βρέθηκε στον θολωτό πρωτογεωμετρικό τάφο στην περιοχή των Φερών (Αραχωβίτη 1994, 133 (ΒΕ 7399) και στη Θεοτόκο (Wace-Droop 1906-1907, 323, fig. 12h, l). Στη Θεσσαλία ο τύπος συναντάται σπάνια. Ο συν-δυασμός χάλκινου εξάρματος και σιδερένιου στελέχους συνηθίζεται σε περόνες της Αττικής.

ΤΑΦΗ 4

Βρέθηκε δεξιά της εισόδου, προς το ΒΑ τμήμα του τάφου, σε ύπτια θέση με το κρανίο


στα νότια. Την ταφή 4 συνόδευαν τα περισσό-τερα αγγεία του τάφου, επτά ακέραια ως επί το πλείστον και όστρακα δυο ακόμη αγγείων. Το κρανίο της ταφής 4 βρέθηκε κάτω από το ση-μείο όπου βρέθηκε ο αμφορέας ΒΕ 11221. Στην ίδια ταφή πιστεύουμε ότι θα μπορούσε να απο-δοθεί και ο αμφορέας ΒΕ 11220. Στα υπόλοιπα κτερίσματα περιλαμβάνονται ένα χάλκινο δα-χτυλίδι-σφηκωτήρας ΒΕ 41291 και μια χάλκι-νη περόνη ΒΕ 11687, δυο σιδερένια εγχειρίδια ΒΕ 11223α-β, βρέθηκαν στ’ αριστερά του σκε-λετού ανάμεσα στην οινοχόη BE 6446 και στον σκύφο ΒΕ 6445, μια χάλκινη πόρπη ΒΕ 11691, κάτω από τον αριστερό ώμο πάνω στο στήθος και μια δεύτερη χάλκινη πόρπη ΒΕ 41289, κάτω από τον δεξιό ώμο.


1. ΒΕ 11220 (εικ. 8)Αμφορέας με λαβές στο λαιμό. Συγκολλημένος και συ-μπληρωμένος. Σώμα απιόσχημο, λαιμός ψηλός, χείλος σε σχήμα εχίνου, βάση χαμηλή. Λαβές ταινιωτές. Πηλός πορτοκαλόχρωμος, βαφή καστανή. Το χείλος και ο λαι-μός είναι ολόβαφα εξωτερικά. Το χείλος εσωτερικά φέρει καστανή ταινία. Δυο ταινίες οριζόντιες στην ένωση του λαιμού με τον ώμο. Στον ώμο διακόσμηση με το μοτίβο των δέκα ομόκεντρων ημικύκλιων που επαναλαμβάνο-νται δυο φορές σε κάθε όψη. Ακολουθεί μια πλατιά και μια στενή ταινία και όλο το κάτω τμήμα του αγγείου εί-ναι ολόβαφο. Στις λαβές διακόσμηση με δυο ταινίες συ-μπλεκόμενες χιαστί.Ύψος 0,346, διαμ.χειλ. 0,13-0,135, διαμ.μεγ. 0,242, διαμ.βασ. 0,09 μ.Χρονολόγηση: ΥποΠΓ Ι-ΙΙ.

2. ΒΕ 11221 (εικ. 9)Αμφορέας με λαβές στο λαιμό. Συγκολλημένος και συ-μπληρωμένος. Σώμα ευρύ ωοειδές, λαιμός στενός και κο-ντός, χείλος σε σχήμα εχίνου. Οι κάθετες λαβές έχουν δι-πλή αυλάκωση και ακουμπούν στο ανώτερο τμήμα του λαιμού και στον ώμο. Βάση πολύ χαμηλή, δακτυλιόσχημη. Πηλός ανοιχτού πορτοκαλί χρώματος, επίχρισμα κιτρινω-πό, βαφή καστανή. Το χείλος είναι βαμμένο εσωτερικά και εξωτερικά. Στη βάση του λαιμού ένα ζεύγος ταινιών. Στον ώμο το μοτίβο των επτά ομόκεντρων κύκλων επαναλαμ-βάνεται τρεις φορές σε κάθε όψη. Ακολουθεί μια πλατιά ταινία και δυο ομάδες με τρεις ταινίες στη μεγαλύτερη δι-άμετρο του σώματος και στο κάτω τμήμα της κοιλιάς. Στις δυο βαθύνσεις που σχηματίζουν οι αυλακώσεις των λα-βών υπάρχει από μια καστανή ταινία που σχηματίζει ανοι-χτή θηλιά. Η ρίζα των λαβών περιβάλλεται από μια ταινία

σε σχήμα θηλειάς που ακολουθεί παράλληλα την καμπύ-λη των ταινιών των λαβών. Κάτω από τις λαβές, στη ζώνη της κοιλιάς υπάρχει από ένας κύκλος.Ύψος 0,455, διαμ.χειλ. 0,15, διαμ.μεγ. 0,29, διαμ.βασ. 0,107 μ.Ένα παρόμοιο αμφορέα από το Λευκαντί δημοσίευσε ο R.W.V. Catling (Catling 1996, 126-132). Ο αμφορέας φέ-ρει εγχάρακτα σημάδια τα οποία ο συγγραφέας πιστεύ-ει ότι πιστοποιούν τη χρήση του αγγείου ή του περιεχο-μένου του ως αντικείμενο εμπορίου. Σημάδια εγχάρακτα βρέθηκαν σε αμφορέα ίδιου σχήματος και διακόσμησης από την Τροία. Ο ίδιος στη μελέτη του για την κεραμι-κή της Τροίας (Catling 1998, 151-187) αναφέρεται στον αμφορέα ΒΕ 11221 της Πυράσου. Στη δημοσίευση αυτή ο μελετητής αναφέρεται στον αμφορέα ΒΕ 11221 αναφέ-ροντας ως προέλευση τις “Φθιώτιδες Θήβες” λόγω του γεγονότος ότι ο τάφος βρέθηκε στη Νέα Αγχίαλο Μα-γνησίας, όπου βρίσκεται η πόλη των παλαιοχριστιανικών χρόνων με το τοπωνύμιο “Φθιώτιδες Θήβες”. Γνωρίζου-με όμως ότι κατά την ΠΓ εποχή η Πύρασος ήταν οικισμός αυτόνομος. Η πόλη που έφερε το τοπωνύμιο “Φθιώτιδες Θήβες” κατά την ελληνιστική εποχή βρισκόταν 3,5 χλμ. νότια της Πυράσου και σ’ αυτήν την πόλη προσαρτήθη-κε η Πύρασος κατά την ελληνιστική εποχή, στα τέλη του 4ου αι.π.Χ. (302 π.Χ.). Ο Στράβων ΙΧ, 435, αναφέρει: Ην δε πόλις ευλίμενος η Πύρασος, εν δυσί σταδίοις έχουσα Δή-μητρος άλσος και ιερόν άγιον, διέχουσα Θηβών σταδίους είκοσι.” Ο Catling διαπιστώνει ότι η πλειοψηφία της κερα-μικής της Πρωτογεωμετρικής και Γεωμετρικής εποχής από την Τροία προέρχεται από ένα σχήμα, τον αμφορέα με λα-βές στο λαιμό. Κατατάσσει αυτούς τους αμφορείς σε δυο ομάδες (Group I-II) που ανήκουν σε ένα ειδικό τύπο αμ-φορέα του οποίου τα διαγνωστικά χαρακτηριστικά επιβι-ώνουν χωρίς αλλαγές για περίπου 400 χρόνια. Μια ακό-μη παρατήρησή του είναι ότι μπορεί κανείς να υποστη-ρίξει ότι οι ομόκεντροι κύκλοι με διαβήτη εμφανίζονται νωρίτερα στην κεντρική και νότια Ελλάδα παρά στις πε-ριοχές που φυσιολογικά θεωρούνται ως τόπος γέννησης του Πρωτογεωμετρικού ρυθμού (Αττική, ΒΑ Πελοπόννη-σος και Εύβοια). Για την Ομάδα ΙΙ στην οποία κατατάσσει τέσσερα παραδείγματα, δυο αμφορείς που προέρχονται από τους θολωτούς τάφους της Χλόης (περιοχή Φερών) (Αραχωβίτη 1994, 126, εικ. 8α), τον παρόντα αμφορέα ΒΕ 11221 και έναν από τον Καστανά (ΑΔ 32, 1977, Χρονικά, Β2, 200, πιν. 127) της Κεντρικής Μακεδονίας. Η Θεσσα-λία θεωρείται η κύρια πηγή παραγωγής με παραδείγματα εκτός από τα προαναφερθέντα, από την Ιωλκό, τη Μαρ-μάριανη και ίσως το Μπουνάρ-Μπασί.Χρονολόγηση: Ύστερη ΠΓ-ΥποΠΓ Ι. (Κατά τον Catling κατασκευάζονται από το 950-850 π.Χ. Στα μέσα του 9ου αι. η παραγωγή αμφορέων αυτού του τύπου σταματάει μάλ-λον στην Κεντρική Ελλάδα. Η παραγωγή του συνεχίζεται στη Μακεδονία ως τις αρχές του 7ου αι.).

3. ΒΕ 6440 (εικ. 10)Τριφυλλόσχημη οινοχόη ακέραια. Σώμα ωοειδές, βάση πολύ χαμηλή, δακτυλιόσχημη, λαβή κάθετη ταινιόσχημη


που εκφύεται από το χείλος και καταλήγει στον ώμο. Πη-λός πορτοκαλόχρωμος, επίχρισμα λευκωπό, βαφή καστα-νή. Λαιμός ολόβαφος εξωτερικά. Κάτω από το λαιμό μια καστανή ταινία λεπτή. Στον ώμο του αγγείου το θέμα των επτά ομόκεντρων ημικυκλίων, τα οποία σχεδιάστηκαν αρ-χικά ως πλήρεις κύκλοι και έπειτα καλύφθηκαν κατά το κάτω ήμισυ, επαναλαμβάνεται τρεις φορές. Η υπόλοιπη επιφάνεια του αγγείου και η βάση είναι βαμμένες. Η λαβή εσωτερικά είναι ολόβαφη και εξωτερικά φέρει δυο ταινίες συμπλεκόμενες χιαστί.Ύψος 0,181, διαμ.μεγ. 0,132, διαμ.βασ. 0,064μ.Παρόμοιο παράδειγμα προέρχεται από τον θολωτό πρω-τογεωμετρικό τάφο της περιοχής των Φερών (Αραχωβί-τη 1994, 128, εικ.9β) καθώς και από τον θολωτό τάφο του Καπακλί-Ιωλκός (Βερδελής 1958, 14, πιν.4,18).Χρονολόγηση: ΥποΠΓ Ι.

4. ΒΕ 6441 (εικ. 11)Σκύφος ακέραιος. Πηλός πορτοκαλόχρωμος, βαφή κα-στανή, κατά τόπους κόκκινη. Βάση κωνική, κοίλη στον πυθμένα. Εσωτερικά ολόβαφος. Εξωτερικά επίσης ολόβα-φο εκτός από μια μετόπη στη ζώνη των λαβών που διακο-σμείται με αμελές ζιγκ-ζαγκ. Λαβές βαμμένες εξωτερικά.Ύψος 0,075, διαμ.χειλ. 0,108-0,11, διαμ.βασ. 0,042 μ.Το σχήμα απαντά στο Λευκαντί (Popham κ.ά. 1980, 298, fig.8G: LPG(925-900) Το διακοσμητικό θέμα της μετόπης απαντά σε σκύφους τύπου ΙΑ της Ασίνης (Wells 1983, 157).Χρονολόγηση: Ύστερη ΠΓ.

5. ΒΕ 6442Σκύφος ελλιπής. Πηλός πορτοκαλόχρωμος στον πυρήνα, κιτρινωπός εξωτερικά, βαφή καστανή. Ολόβαφος εσω-τερικά και εξωτερικά με εξηρημένο μόνο ένα ημικύκλιο κάτω από τη σωζόμενη λαβή.Ύψος 0,11, μεγ.διαμ. 0,145, διαμ.βασ. 0,062μ.Παρόμοιος σκύφος προέρχεται από τη Βεργίνα (Ανδρόνι-κος 1969, 171, τύπος γ).Χρονολόγηση:ΥποΠΓ Ι-ΙΙ.

6. ΒΕ 6443 (εικ. 11)Σκύφος ακέραιος. Χείλος ευθύ, σώμα βαθύ, σφαιρικό, βάση πολύ χαμηλή. Πηλός ανοιχτός πορτοκαλόχρωμος, βαφή καστανή-κόκκινη. Εσωτερικά ολόβαφο, εκτός από μια λεπτή άβαφη ταινία κάτω από το χείλος. Εξωτερικά ολόβαφος, εκτός από μια μετόπη στη ζώνη των λαβών στην οποία στην οποία υπάρχει διακόσμηση με αμελές ζιγκ-ζαγκ μεταξύ δυο οριζόντιων ταινιών.Ύψος 0,08, διαμ.χειλ. 0,106, διαμ. βασ.0,048μ.Παρόμοιος με τον ΒΕ 6441.

7. ΒΕ 6444 (εικ. 6)Κρατηρίσκος ακέραιος. Πηλός πορτοκαλόχρωμος, βαφή καστανή. Χείλος ευθύ με ελαφρά κλίση προς τα έξω, σώμα βαθύ κωδονόσχημο, πόδι ψηλό, κωνικό. Δυο ορι-ζόντιες, κυλινδρικές λαβές είναι τοποθετημένες στο πάνω μέρος της κοιλιάς. Ολόβαφος εσωτερικά και εξωτερικά.

Ύψος 0,138-0,142, διαμ.χειλ. 0,138-0,146, διαμ.βασ. 0,072μ.Παρόμοια:Από την Ασίνη, τύπος ΙΙ (Wells 1983, 157) ως προς το κωνικό, ψηλό πόδι. Το προφίλ του σώματος είναι πλησιέστερο προς αυτό του τύπου ΙΑ της Ασίνης. Το πα-ράδειγμα από το Λευκαντί (Popham κ.ά. 1980, 298, fig.8E: LPG, 925-900) δεν αποδίδει ακριβώς τις λεπτομέρειες του σχήματος. Παρόμοιος κρατηρίσκος άγνωστης προέλευ-σης δημοσιεύεται από τον Βερδελή (Βερδελής 1958, 26-27, πιν.8, 51).Χρονολόγηση: Ύστερη ΠΓ.

8. ΒΕ 6445 (εικ. 11)Σκύφος ακέραιος. Πηλός πορτοκαλόχρωμος, βαφή μαύ-ρη-κόκκινη κατά τόπους.Ύψος 0,077-0,079, διαμ.χειλ. 0,107, διαμ.βασ. 0,046 μ.Παρόμοιος με ΒΕ 6441.

9. ΒΕ 6446 (εικ. 10)Τριφυλλόσχημη οινοχόη. Συμπληρωμένη και συγκολλη-μένη σε τμήμα του χείλους. Σώμα ωοειδές, βάση δακτυ-λιόσχημη, λαβή ταινιωτή που εκφύεται από το χείλος και καταλήγει στον ώμο. Πηλός τεφρός, βαφή μαύρη. Απολε-πισμένη η επιφάνεια του αγγείου σε τμήμα του σώματος. Το αγγείο είναι ολόβαφο.Ύψος 0,196, μεγ.διαμ. 0,127, διαμ.βασ. 0,064 μ.Χρονολόγηση: ΥποΠΓ Ι.

10. ΒΕ 11223α-βΔυο σιδερένια εγχειρίδια: α) Ελαφρά καμπύλο μονόστο-μο. Μηκ. 0,102 (μαζί με τη λαβή), μηκ.λαβής 0,03-0,038, μεγ.παχ. στη ράχη 0,004 κοντά στη λαβή ενώ προς την αιχμή λεπταίνει. β) Καμπύλο μονόστομο. Μηκ.0,195, παχ.στη ράχη 0,004 μ.Το πρώτο είναι μαχαιρίδιο (μήκος μικρότερο των 0,15 μ.) ενώ το δεύτερο είναι πραγματικό μαχαίρι (μήκος από 0,15-0,40 μ.) παρόμοιο με δημοσιευμένο από τη Βεργίνα (Ανδρόνικος 1969, 266).

11. ΒΕ 11687Χάλκινη περόνη με κωνική κεφαλή και ατρακτόσχημο έξαρμα.Μηκ.0,22, διαμ.0,011, παχ.0,004 μ.

12. ΒΕ 11691 (εικ. 7)Χάλκινη πόρπη με σιδερένια περόνη προσαρμοσμένη με δυο χάλκινα καρφάκια.Πλ. 0,06, παχ. 0,017 μ.Παρόμοια δημοσιεύεται από το Λευκαντί (Popham κ.ά. 1980, 238, pl. 248, 6)Χρονολόγηση:Ύστερη ΠΓ.

13. ΒΕ 41289Χάλκινη πόρπη με έξαρμα στην κορυφή του τόξου που περιβάλλεται από τρεις δακτυλίους εκατέρωθεν, εκ των οποίων ο πρώτος και ο τρίτος φέρουν διακόσμηση με πα-ράλληλες εγχαράξεις.


Ύψος τόξου 0,05, μηκ. 0,09, παχ.εξαρμ. 0,007 μ.Παρόμοια: Ανάλογα παραδείγματα προέρχονται από το Λευκαντί (Popham κ.ά. 1980, 238, Ρ23,15, Pls. 248,11), τις Φερές, ιερό ΘαυλίουΔιός/Εννοδίας, τύπος Ε ΙΙ (Kilian 1975, 76, Taf.30, 805), τους Δελφούς, Ελάτεια, Χαιρώνεια, Αμύκλες, Μάλλια, Μιράμπελλο.Χρονολόγηση: Ύστερη ΠΓ.

14. ΒΕ 41921Χάλκινο δαχτυλίδι σε σχήμα σφηκωτήρα από λεπτό πε-πλατυσμένο έλασμα.Διαμ. 0,021, πλ.μεγ. 0,015, πλ. ελάσματος 0,005μ.Παρόμοια δαχτυλίδια αποτελούν συχνό εύρημα σε πρω-τογεωμετρικούς τάφους. Ο Μαν. Ανδρόνικος εκφράζει την άποψη ότι είναι ευτελέστερα των λοιπών δαχτυλιδιών (Ανδρόνικος 1969, 240. Αραχωβίτη 1994, 132, εικ. 11).

ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η Ιωλκός είναι παραδεκτό ότι αποτελεί το μεγαλύτερο κέντρο της εποχής στο θεσσαλικό χώρο που είχε επαφές με τη Μακεδονία μέσω των Φερών, Μαρμαριανής, Ελασσόνας, με το ανατολικό Πήλιο(Θεοτόκος) αλλά και με την περιοχή του Κρόκιου πεδίου όπου βρίσκονταν η Άλος και ο Πτελεός. Η θέση της Πυράσου πάνω στον παραθαλάσσιο δρόμο που συνδέει την Ιωλκό με την περιοχή της Άλου και νοτιό-τερα, αλλά και η δυνατότητά της για θαλάσσια επικοινωνία αφού διέθετε ένα ασφαλές κλειστό λιμάνι, της επέτρεψαν να διατηρεί επαφές με περιοχές από τις οποίες επηρεάστηκε αλλά και επηρέασε στον ιδεολογικό αλλά και στον υλι-κό τομέα, όπως διαφαίνεται από τα έθιμα τα-φής και τα κτερίσματα.

Το αγγείο ΒΕ 6438 τύπου “Μπουμπού-στι”, πιθανόν είναι εισαγμένο από τη Μακεδο-νία. Αγγεία αυτού του τύπου έχουν βρεθεί και στο Καπακλί (Ιωλκός) και στη Μαρμάριανη. Ο Βερδελής τα τοποθετεί χρονικά “εις την μετα-βατικήν ή το πολύ εις την πρώιμον περίοδον του γεωμετρικού ρυθμού” ενώ τα παραδείγ-ματα της Άλου τα χρονολογεί αργότερα στην εποχή του ανεπτυγμένου γεωμετρικού ρυθμού. Το σχήμα του σκύφου ΒΕ 6439 με τα ανεστραμ-μένα ομόκεντρα ημικύκλια κατά τον Βερδελή (Verdelis 1958, 83-84) κατάγεται απ’ ευθείας από την Υπομυκηναϊκή κεραμική και παράγε-

ται στην Ιωλκό κατά την πρωτογεωμετρική πε-ρίοδο. Η παρουσία του εκτός Θεσσαλίας όπως π.χ. στη Βεργίνα, δηλώνει, όπως άλλωστε και ο αμφορέας τύπου “Μπουμπούστι”, την επαφή ανάμεσα στις δυο περιοχές.

Οι σκύφοι ΒΕ 6441, 6443 με τη διακόσμη-σή τους αποδεικνύουν επιρροές από την Πελο-πόννησο, Ασίνη.

Τα χάλκινα αντικείμενα παρουσιάζουν ομοιότητες με το Λευκαντί (πόρπες, περιδέ-ραιο από φαγεντιανή) με τη Μακεδονία, Βερ-γίνα (χάλκινα δαχτυλίδια), με ευρήματα από το ιερό της Φίλιας (σιδερένιο ξίφος, χάλκινο σφυ-ράκι), Αττική (ΒΕ 11690 σιδερένια περόνη με χάλκινο ατρακτόσχημο έξαρμα).

Οι θολωτοί πρωτογεωμετρικοί τάφοι στη Θεσσαλία αποτελούν ένα πολύ κοινό τύπο με μεγάλη διάδοση. Η πυκνότητά τους είναι με-γαλύτερη στο ανατολικό τμήμα στον άξονα Ελασσόνας-Λάρισας, Βόλου-Πτελεού, αλλά υπάρχουν και στο δυτικό τομέα από την περιο-χή της Καρδίτσας ως την Ανάβρα της Όθρυος. Οι θολωτοί Πρωτογεωμετρικοί και Γεωμετρικοί τάφοι από τη Θεσσαλία αριθμού πλέον δεκά-δες (Μηλιές Πηλίου: ΠΑΕ 1906, 125, Αργαλα-στή: ΠΑΕ 1910, 221, Μηλιές Πηλίου: ΠΑΕ 1910, 226, Γόννοι: ΠΑΕ 1910, 246, Λέστιανη Πηλίου, Σέσκλο: ΠΑΕ 1911, 292 κ.ε., Ιωλκός (Καπακλί): ΠΑΕ 1912, 229-232, Χυρετίες: ΠΑΕ 1914, 168, Σέσκλο: ΠΑΕ 1965, 7. Τσούντας 1908, 115, 118 κ.ε. ΑΔ 1979, Χρονικά, 222. Αραχωβίτη 1994. Τζιαφάλιας – Ζαούρη 1999. Μαλακασιώτη – Μουσιώνη 2004), είναι όλοι μικροί με παρόμοι-ες διαστάσεις, διαμ. 3μ. περίπου και μικρό δρό-μο. Στους περισσότερους αναφέρεται ο ενταφι-ασμός ως ταφική πρακτική.

Στο Καστρί Αγιάς (ΑΔ 1979, Χρονικά, 222) σε μερικώς σωζόμενο κυκλικό τάφο Γεωμετρι-κής εποχής οι νεκροί κάηκαν έξω από την πε-ριφέρεια του τάφου και τα οστά περισυλλέ-χθηκαν και τοποθετήθηκαν σε αβαθείς λάκ-κους στο δάπεδό του. Στους θολωτούς τά-φους του Αργυροπουλίου (Τζιαφάλιας – Ζα-ούρη 1999, 143-152) διαπιστώθηκε η καύση νε-κρού σε ισχυρή ταφική πυρά που προηγήθηκε της κατασκευής του τάφου. Η διαφορά του τά-


φου του Αργυροπουλίου με τον τάφο της Πυ-ράσου έγκειται στο ότι στο Αργυροπούλι μετά την καύση τα μεγαλύτερα οστά επιλέχθηκαν και τοποθετήθηκαν σε αβαθή λάκκο και τα κτε-ρίσματα τοποθετήθηκαν ακανόνιστα στο δάπε-δο γύρω από το λάκκο, ενώ στην Πύρασο οι νε-κροί ενταφιάστηκαν, κάηκαν επί τόπου με ατε-λή καύση και δεν μετακινήθηκαν ούτε τα οστά που απέμειναν ούτε τα κτερίσματα που συνό-δευαν κάθε νεκρό. Ο Απ.Αρβανιτόπουλος ανα-φέρει το έθιμο της καύσης για τον τάφο της Δράνιστας ο οποίος όμως δεν είναι Γεωμετρι-κός αλλά Μυκηναϊκός, όπως διαφαίνεται από τη μελέτη των λίγων ευρημάτων που υπάρχουν στις αποθήκες του Μουσείου Βόλου, καθώς και για τους Γεωμετρικούς τάφους της Λέστιανης (Αρβανιτόπουλος 1911, 292 κ.ε.) και του Σέ-σκλου. Για τον θολωτό τάφο 4 του Σέσκλου (Αρβανιτόπουλος 1911, 294 κ.ε.) εκφράζει την εντύπωση ότι οι τέσσερις νεκροί “τεθέντες επί μικράς πυράς εκάησαν ουχί καλώς επί τόπου”. Για τον θολωτό τάφο 5 του Σέσκλου αναφέρει ότι ο νεκρός κάηκε μέσα σε λάκκο στο εσωτε-ρικό της θόλου. Ωστόσο λόγω της ελλιπούς δη-μοσίευσης των παραπάνω ανασκαφών δεν εί-ναι δυνατή η εκμετάλλευση της πληροφορίας περαιτέρω.

Για τη μυκηναϊκή εποχή είμαστε πια σε θέση να γνωρίζουμε ότι στην περιοχή του Βόλου, στον θολωτό τάφο της Αγ.Παρασκευής όπως και σε αυτόν της Δράνιστας η πρακτική της καύσης και του ενταφιασμού ήταν σε παράλληλη χρήση. Ο τύπος του μικρού κτιστού θολωτού τάφου ως επιβίωση της μυκηναϊκής πρακτικής αποτελεί χαρακτηριστικό του θεσσαλικού χώρου. Τα παραδείγματα του Αργυροπουλίου (καύση), της Μεσορράχης (νότια της Λάρισας) και των Φερών (ενταφιασμοί) και της Πυράσου (καύση και ενταφιασμοί) μαρτυρούν τη συνύπαρξη των δυο εθίμων.

Οι πρόσφατες ανασκαφές στην Άλο (Μα-λακασιώτη – Μουσιώνη 2004, 353-367) έφεραν στο φως εκτεταμένα νεκροταφεία της Πρω-τογεωμετρικής εποχής στη θέση “Αγριελιά”, 1 χλμ. νότια της Άλου και στη θέση “Βουλοκα-λύβα”, όπου βρέθηκαν κυκλικοί λάκκοι με καύ-

σεις νεκρών, ενταφιασμοί, θολωτοί τάφοι μι-κρού μεγέθους και ταφικός τύμβος. Γενικά πα-ρατηρείται η σύγχρονη ταφική πρακτική της καύσης και ενταφιασμού αλλά όχι ταυτόχρονη στον ίδιο χώρο ή στο ίδιο μνημείο όπως συμ-βαίνει στον θολωτό της Πυράσου.

Το ότι οι ταφές ήταν αδιατάρακτες και κα-λυμμένες από ένα παχύ στρώμα καύσης σημαί-νει ότι η ταφή και η καύση έγιναν ταυτόχρο-να και για τους τέσσερις νεκρούς. Ο τάφος της Πυράσου κατά πάσα πιθανότητα χτίστηκε μετά την καύση, εφ’ όσον τα τοιχώματα της θόλου δεν έχουν ίχνη καύσης και απέχουν από τις τα-φές και το στρώμα καύσης από 0,05-020 μ. Αν δεχθούμε αυτή την υπόθεση, ότι διαθέτουμε ένα κλειστό αδιατάρακτο σύνολο, όλα τα ευ-ρήματα θα πρέπει να συγκλίνουν χρονολογικά. Με δεδομένα:α) την ύπαρξη του αμφορέα ΒΕ 11221 που θεωρείται προϊόν του εργαστηρίου της Ιωλκού και χρονολογείται μεταξύ του 950-850 π.Χ, β) την ύπαρξη του αμφορέα τύπου Μπουμπούστι ΒΕ 6438 που κατά τον Βερδε-λή (Βερδελής 1958, 71-73) χρονολογείται στην μεταβατική περίοδο από την ΠΓ στη Γ εποχή ή το πολύ στην πρώιμη περίοδο του γεωμετρικού ρυθμού δηλ. σύμφωνα με τη χρονολόγηση που δίνει ο ίδιος (Βερδελής 1958, 97) γύρω στο 900 π.Χ. οπότε ο Πρωτογεωμετρικός ρυθμός έπαυ-σε να υφίσταται στην Ιωλκό, ο θολωτός τάφος της Πυράσου θα πρέπει να χρονολογηθεί κατά την Ύστερη ΠΓ και την ΥποΠΓ Ι εποχή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Catling, R.W.V., 1996. A tenth-century trade-mark from Lefkandi, στο D. Evely – I.S. Lemos – S. Sherratt (επιμ.), Minotaur and Centaur. Studies in the Archaeology of Crete and Euboea presented to Mervyn Popham, BAR IS 638, Οxford, 126-132.

Catling, R.W.V., 1998. The typology of the Pro-togeometric and Subprotogeometric pot-tery from Troia and its Aegean context, Studia Troica 8, 151-187.

Kilian-Dirlmeier, I., 1979. Anhänger in Grie-


chenland von der mykenischen bis zur Spät-geometrischen Zeit, München.

Kilian, K., 1975. Fibeln in Thessalien von der mykenischen bis zur archaischen Zeit, PBF 14, 2, München.

Kilian, K., 1983. Weihungen aus Eisen und Eisen-verarbeitung im Heiligtum zu Philia (Thes-salien), στο R. Hägg (επιμ.), The Greek Ren-aissance of the Eighth Century BC. Tradi-tion and Innovation. Proceedings of the Sec-ond International Symposium at the Swed-ish Institute in Athens, 1-5 June 1981, Stock-holm, 131-146.

Popham, M.R. – Sackett, L.H. – Themelis, P.G., 1980. Lefkandi I. The Iron Age. The Settle-ment, The Cemeteries, BSA Suppl. 11, Lon-don.

Schachermeyr, F., 1983. Die Zeit der Wande-rungen im Spiegel ihrer Keramik, στο S. Deger-Jalkotzy (επιμ.), Griechenland, die Ägäis und die Levante während der ‘Dark Ages’ vom 12. bis zum 9. JH.v.Chr. Akten des Symposions von Stift Zwettl (NŐ) 11-14, Oktober 1980, Wien, 241-258.

Snodgrass, A.M., 1964. Early Greek Armour and Weapons from the end of the Bronze Age to 600 B.C., Edinburgh.

Wace, A. – Droop, J., 1906-1907. Excavations at Theotokou, Thessaly, BSA 13, 309-327.

Wells, B., 1983. Asine II. Results of the Excava-tions east of the Acropolis 1970-1974, Fasc. 4. The Protogeometric Period, Part 2: An Anal-ysis of the Settlement, Stockholm

Wells, B., 1983. Asine II. Results of the Excava-tions east of the Acropolis 1970-1974. Fasc. 4. The Protogeometric Period, Part 3: Catalogue of pottery and other artefacts, Stockholm.

Ανδρόνικος, Μ., 1969. Βεργίνα Ι. Το Νεκροτα-φείο των Τύμβων, Αθήνα.

Αραχωβίτη, Π., 1994. Θολωτός πρωτογεωμετρι-κός τάφος στην περιοχή των Φερών, στο Θεσσαλία: Δεκαπέντε χρόνια αρχαιολογικής έρευνας, 1975-1990. Αποτελέσματα και προ-οπτικές. Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου Λυ-ών, 17-22 Απριλίου 1990, Athens, 125-138.

Αρβανιτόπουλος, Α.Σ., 1906. Ανασκαφαί εν Θεσσαλία. Παρά τας Μηλέας του Πηλίου, ΠΑΕ, 125-126.

Αρβανιτόπουλος, Α.Σ., 1910. Ανασκαφαί και Έρευναι εν Θεσσαλία κατά το έτος 1910, ΠΑΕ, 168-264.

Αρβανιτόπουλος, Α.Σ., 1911α. Ανασκαφαί και Έρευναι εν Θεσσαλία κατά το έτος 1911, Εν Λέστιανη του Πηλίου, Θολωτοί τάφοι γεωμετρικοί, ΠΑΕ, 292-294.

Αρβανιτόπουλος, Α.Σ., 1911β. Ανασκαφαί και Έρευναι εν Θεσσαλία κατά το έτος 1911, Εν Σέσκλω και τοις πέριξ. Θολωτοί γεω-μετρικοί τάφοι. Ομηρική καύσις νεκρών, ΠΑΕ, 294-300.

Αρβανιτόπουλος, Α.Σ., 1912. Εν Ιωλκώ, ΠΑΕ, 229-232.

Αρβανιτόπουλος, Α.Σ., 1914. Ανασκαφαί και Έρευναι εν Θεσσαλία και Μακεδονία, Εν Χυρετίαις, ΠΑΕ, 168-177.

Βερδελής, Ν., 1958. Ο Πρωτογεωμετρικός ρυθ-μός της Θεσσαλίας, Αθήνα.

Ευσταθίου-Μπάτζιου, A., 1999. Το νεκροτα-φείο της Νέας Ιωνίας (Βόλου) κατά τη με-τάβαση από την ΥΕ ΙΙΙΓ στην ΠΓ εποχή, στο Ε. Froussou (επιμ.), Η Περιφέρεια του Μυκηναϊκού κόσμου. Πρακτικά Α’ Διεπι-στημονικού Συμποσίου, Λαμία 25-29 Σε-πτεμβρίου 1994, Λαμία, 117-130.

Θεοχάρης, Δ.Ρ., 1959. Πύρασος, Θεσσαλικά 2, 29-68.

Θεοχάρης, Δ.Ρ., 1965. Aνασκαφαί: Σέσκλον, ΠΑΕ 1965, 5-9.

Θεοχάρης, Μ., 1966. Πρωτογεωμετρικά Θεσσα-λίας, Θεσσαλικά 5, 37-53.

Μαλακασιώτη, Ζ. – Μουσιώνη, Α., 2004. Νέα ευρήματα της Ύστερης εποχής του Χαλκού και της Εποχής του Σιδήρου στην Άλο, στο Ν.Χρ. Σταμπολίδης & Α. Γιαννικούρη (επιμ.), Το Αιγαίο στην Πρώιμη εποχή του Σιδήρου. Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου, Ρόδος, 1-4 Νοεμβρίου, 2002, Αθήνα, 353-367.

Τζιαφάλιας, Α. – Ζαούρη, Α., 1999. Από τη βό-ρεια Περραιβία ως την αρχαία Κραννώνα: Νεκροταφεία της πρώιμης εποχής του Σι-δήρου, στο Ε. Froussou, (επιμ.), Η Περιφέ-


ρεια του Μυκηναϊκού κόσμου, Πρακτικά Α’ Διεπιστημονικού Συμποσίου, Λαμία 25-29 Σεπτεμβρίου 1994, Λαμία, 143-151.

Τσούντας, Χρ., 1908. Αἰ Προϊστορικαί Ἀκροπό-λεις Διμηνίου και Σέσκλου, Αθήνα.


Εικ. 2. Θολωτός τάφος Πυράσου. Τομές.

Εικ. 1. Θολωτός τάφος Πυράσου. Τοπογραφικό σχέδιο.


Εικ. 4. Θολωτός τάφος Πυράσου. Άποψη της ανασκαφής.

Εικ. 3. Θολωτός τάφος Πυράσου. Κατόψεις.


Εικ. 6. Θολωτός τάφος Πυράσου. Σκύφος ΒΕ 6439, κρατηρίσκος ΒΕ 6444.

Εικ. 5. Θολωτός τάφος Πυράσου. Σιδερένια αιχμή δόρατος ΒΕ 11222.

Εικ. 7. Θολωτός τάφος Πυράσου. Χάλκινη περόνη ΒΕ 11687, χάλκινο περίαπτο ΒΕ 11686, επίχρυσος σφηκωτήρας ΒΕ 11685, χάλκινη πόρπη ΒΕ 11691.


Εικ. 8. Θολωτός τάφος Πυράσου. Αμφορείς ΒΕ 11220, 6438.

Εικ. 9. Θολωτός τάφος Πυράσου. Αμφορέας ΒΕ 11221.


Εικ. 10. Θολωτός τάφος Πυράσου. Οινοχόες ΒΕ 6440, 6446.

Εικ. 11. Θολωτός τάφος Πυράσου. Σκύφοι ΒΕ 6445, 6443, 6441.

Batziou-Eustathiιυ -ΘΟΛΩΤΟΣ ΤΑΦΟΣ ΠΥΡΑΣΟΥ.pdf

Documents

Transcript of Batziou-Eustathiιυ -ΘΟΛΩΤΟΣ ΤΑΦΟΣ ΠΥΡΑΣΟΥ.pdf