Βρίσκεσθε στη γραφική Άρτα; Δεν θα χρειασθεί να ταξιδέψετε για να επισκεφτείτε την ένδοξη Αμβρακία των αρχαίων χρόνων. Βρίσκεται ακριβώς κάτω από τα πόδια σας. Βέβαια τα σύγχρονα κτήρια κρύβουν ένα σημαντικό τμήμα από το μεγαλείο της, αρκεσθείτε όμως στο υπόλοιπο που είναι εξίσου ελκυστικό και σπουδαίο.Θα πρέπει να λάτρευε την Αμβρακία ο βασιλιάς της Ηπείρου Πύρρος, ίσως γιατί απο-τελούσε τη σημαντικότερη μετά την Κέρκυρα αποικία των Κορινθίων, τους οποίους είχε σε μεγάλη υπόληψη για το εμπορικό τους δαιμόνιο και την οικονομική επεκτατική πολιτική που εφάρμοζαν. Η εγκατάσταση στις όχθες του ποταμού Άραχθου, εκεί όπου σήμερα απλώνεται η πανέμορφη Άρτα, αποί-κων Κορινθίων με οικιστή το Γόργο, το νόθο γιο του Κύψελου, τυράννου της Κορίνθου, το 625 π. Χ., ήταν μέρος του ευφυούς σχεδίου των Κυψελιδών να κτίσουν σε επίκαιρες θέσεις, αποικίες και σταθμούς εμπορικούς και ναυτικούς, προκειμένου να κυριαρχήσουν στη Δύση μονοπωλώντας την κινητήρια δύ-ναμη της οικονομίας, το εμπόριο. Έτσι θα τους βρούμε εμπρός μας στη Λευκάδα, στην Κέρκυρα, στην Επίδαμνο κ.ά. Ο Γόργος με τους Κορινθίους αποίκους έδιωξε τους Δρύοπες από την περιοχή, κράτησε όμως το όνομα της θέσης που οφειλόταν κατά τη μυθολογία ή στον Άμβρακα, το γιο του Θεσπρωτού ή στην Αμβρακία, την κόρη του βασιλιά των Δρυόπων, Μελανέα.

ΑΚΟΛΟυΘΗστΕ ΜιΑ ΔιΑΔρΟΜΗ στΗν ιστΟριΑ

Aμβρακία

Δωδώνη

Γίτανα

Κασσώπη

Νικόπολη

AMBρAKIA

Μαίρη Μ

πελογιάννη, Φιλόλογος, Δρ. αρχαιολόγος, υπεύθυνη Εκπαιδευτικώ

ν Προγραμμάτων στο σω

ματείο «ΔιΑΖΩΜΑ»

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑυπουργείο πολισμού και αθλητισμού

ΕφορΕία αρχαίοτήτων αρταΣ

Το ενδιαφέρον που συγκεντρώνει το μι-κρό αυτό θέατρο, το οποίο χρονολογείται στα τέλη του 4ου με αρχές του 3ου αι. π. Χ. είναι ότι δεν στηρίζεται σε φυσικό ύψωμα, όπως ήταν το σύνηθες, αλλά σε επιχωματωμένο πρανές, μάλι-στα η επίχωση για τη στήριξή του είχε γίνει πάνω στα θεμέλια και τα ψηφιδωτά δάπεδα λουτρικών εγκαταστάσεων των μέσων του 4ου αι. π. Χ. Κάτω από την ορχήστρα, το δάπεδο της οποίας πιθανόν να ήταν στρωμένο με ασβεστολιθικές πλάκες, αποκαλύφθηκαν θεμέλια από παλαιότερα οικοδο-μήματα αρχαϊκής και κλασικής περιόδου. το κοίλο διαιρείται με δύο κλίμακες σε τρεις κερκίδες. Η κεντρική σώζει τέσσερις σειρές εδωλίων και υπο-δομή πέμπτης, ενώ οι πλάγιες, τρεις σειρές εδω-λίων. Πρόκειται για λαξευμένους ογκόλιθους από σκληρό ασβεστόλιθο. Δεν βρέθηκαν, όμως, κα-θίσματα ή θρόνοι προεδρίας για τους επισήμους στην πρώτη σειρά, κάτι, που είναι επίσης, σύνηθες στα αρχαία ελληνικά θέατρα. Κατά τη διάρκεια της έρευνας αποκαλύφθηκε ένας αποχετευτικός αγω-γός (σε μήκος 11 μ., πλάτος 1μ. και βάθος 0,60 μ.) που καλυπτόταν με πλάκες, οι οποίες μπήκαν, ακριβώς, για να κρύψουν τα νερά της βροχής. τα σημαντικά ευρήματα από το γέμισμα του κοίλου και την επίχωση του προσκηνίου του μικρού θε-άτρου ο σημερινός επισκέπτης θα τα αναζητήσει στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο, στη θέση «τρίγω-νο», κοντά στο θρυλικό Γεφύρι. Εκεί θα συναντηθεί με το παρελθόν της ένδοξης πόλης καθώς η ματιά του θα αγκαλιάζει ευρήματα, όπως πήλινα αγγεία, ειδώλια, νομίσματα, χάλκινα αγγεία, όπλα, χρυσά, αργυρά αλλά και χάλκινα κοσμήματα, χάλκινα, σιδερένια, μολύβδινα, οστέινα ή υάλινα μικροα-ντικείμενα, λίθινα αντικείμενα, συγκεκριμένα επι-τύμβιες στήλες, αναθηματικά βάθρα, αρχιτεκτονι-κά μέλη και λιγοστά έργα πλαστικής, από τα δύο νεκροταφεία της πόλης, από τα δημόσια κτήρια που έχουν αποκαλυφθεί μέχρι τώρα, από οικίες, από εργαστήρια, από το ναό του Απόλλωνα Πυ-θίου σωτήρα και το Πρυτανείο καθώς και από το μεγάλο θέατρο που αποκαλύφθηκε σε οικόπεδο της οδού τσακάλωφ.

Από το θέατρο αυτό έχουν αποκαλυφθεί λιγοστά τμήματα (τα περισσότερα βρίσκονται κάτω από παρακείμενες του οικοπέδου οικοδομές αλλά και το οδόστρωμα του σύγχρονου δρόμου), από την ορχήστρα (είχε διάμετρο περίπου 9 μ.), από τη δυτική πάροδο, από το ανάλημμα του κοί-λου της ίδιας πλευράς, από τη σκηνή (τμήμα του στυλοβάτη του προσκηνίου και μικρό τμήμα του τοιχοβάτη) καθώς και λείψανα των εδωλίων του (κάποιες βάσεις από ασβεστόλιθο), παρόλα αυτά κανείς δεν αμφιβάλλει πως επρόκειτο για ένα εντυπωσιακό θέατρο που μπορεί να συγκριθεί με το θέατρο της Δωδώνης.

Χρονολογείται στα τέλη του 4ου και τις αρχές του 3ου αι. π. Χ., τότε δηλαδή που η Αμβρακία κάλπαζε προς τη δεύτερη περίοδο της ακμής της κι επιθυμούσε να προσφέρει στους κατοίκους της κοντά στον πλού-το και πνευματική καλλιέργεια υπό τις ευλογίες, βέβαια, των θεών. Όχι τυχαία το θέατρο χτίσθηκε σε περιοχή ιερή, μάλιστα εν μέρει ήταν λαξευ-μένο στη δυτική πλευρά του χαμηλού υψώματος επί του οποίου δεσπόζει ο υστεροαρχαϊκός ναός του Απόλλωνα Πυθίου σωτήρα, ο σημαντικότερος ναός της αρχαίας Αμβρακίας, ο συνδετικός κρίκος με τη μητρόπολη Κόρινθο.

Οι Αμβρακιώτες πήραν μέρος και στους περσι-κούς πολέμους και στον πελοποννησιακό πόλεμο. Οι νίκες εναλλάσσονταν με ήττες στη μακραίωνη ιστορία της Αμβρακίας μέχρι το τελειωτικό το χτύ-πημα που υπέστη η πόλη από τους ρωμαίους του Αιμίλιου Παύλου το 167 π. Χ. τα τείχη της γκρε-μίσθηκαν. Η πόλη κάηκε. τα έργα τέχνης λεηλα-τήθηκαν. Οι κάτοικοί της, ζωντανοί-νεκροί, περιέ-φεραν τις μνήμες του λαμπρού παρελθόντος τους στους δρόμους μιας νέας πόλης που αναγκαστικά εποίκισαν το 31 π. Χ., της γειτονικής νικόπολης.

Δεν επέλεξαν τυχαία οι Κορίνθιοι τη συγκεκριμένη περιοχή για να ιδρύσουν την αποικία τους. Η θέση ήταν στρατηγική γιατί βρισκόταν στη διασταύρωση σημαντικών αρτηριών που συνέδεαν τον Αμβρακικό και το ιόνιο με τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και την ιλλυρία και είχε τραβήξει από νωρίς τα βλέμματα ξένων επήλυδων που ήρθαν έως εδώ κι ανα-κατεύτηκαν με τους ντόπιους Δρύοπες και Θεσπρωτούς. του λόγου το αληθές αποδεικνύουν τα ανασκαφικά δεδομένα σύμφωνα με τα οποία ήδη από τον 9ο αι. π. Χ. υπήρχε ηπειρωτικός οικισμός ο οποίος παρήγαγε τη δική του χειροποίητη κεραμική. Οι Κορίνθιοι άποικοι, λοιπόν, έχοντας το πλεονέκτημα μιας παράδοσης ισχυρής σε όλους τους τομείς, το οποίο εκμεταλλεύ-τηκαν στο έπακρο, κι ένα κλειστό λιμάνι, τον Άμβρακο (σημερινό Φειδόκαστρο), δημιούργησαν έναν πολύ σπουδαίο σταθμό διαμετακομιστικού εμπορίου για τα προϊόντα που παρήγαγαν τα ονομαστά εργαστήρια της μητρόπολης, της Κορίνθου, τα οποία μεταφέρονταν στη συνέχεια μέσω της Αμβρακίας στην ιλλυρία, την Ήπειρο και στις άλλες προς βορρά αποικίες τους (Απολ-λωνία και Επίδαμνο), κι αντίστροφα, των πρώτων υλών που εξάγονταν από τις εκεί περιοχές και τα οποία περνώντας μέσα από τους ίδιους δρόμους μεταφέρονταν στην Κόρινθο.

Ο πλούτος που αποκτήθηκε ήταν τεράστιος και επηρέασε, όπως ήταν αναμε-νόμενο, και την εικόνα της πόλης. Μολονότι η Αμβρακία είχε φυσική οχύρωση λόγω του ποταμού Άραχθου που την περιβάλλει από τρεις πλευρές και του λόφου της Περράνθης που της πρόσφερε τη βραχώδη προστασία του από την τέταρτη, οι άποικοι την περιέβαλαν και με τείχος ισχυρό μήκους 4,5 χλμ. για να προστατευθούν και από τις καταστροφικές επιθέσεις του ορμητικού Άραχθου αλλά και από τις εχθρικές επιδρομές. το πιο σημαντικό στολίδι της ήταν, αναμφίβολα, το ορθογωνικό πολεοδομικό της σύστημα, με τους παράλληλους δρόμους που διασταυρώνονταν με πλατιές πλακοστρωμένες λεωφόρους που όριζαν κανονικά οικοδο-μικά τετράγωνα. Ίσως και να συγκινούνταν ο σημερινός κάτοικος ή επισκέπτης της Άρτας αν γνώριζε ότι όταν κινείται πάνω στη βασική αρτηρία της πόλης, ταξιδεύει ταυτόχρονα και στο χθες, αφού εκεί ακριβώς βρισκόταν και η σημαντικότερη αρχαία λεωφόρος που συνέδεε της δύο κύριες εισόδους της Αμβρακίας στην ανατολή και τη δύση.

Δεν ήταν όμως μόνο η οχύρωση και το πρότυπο πολεοδομικό σύστημα που έκανε την Αμβρακία να ξεχωρίζει. τα σπίτια ήταν άνετα και διέθεταν εσωτερική αυλή, ανδρώνα, δηλαδή αίθουσα συμποσίου, τον οίκο με την εστία και βοηθητικούς χώρους. Όσο για την ύδρευσή τους υπήρχαν λιθόκτιστα πηγάδια σχεδόν σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο. τι άλλο να ζητήσει κανείς; Κι όμως, απ’ ότι φαίνεται υπήρχε χώρος και πρόθεση να γίνουν κι άλλα. Είναι όλα αυτά τα μνημειώδη κτίσματα με την μεγάλη καλλιτεχνική αξία, τα οποία έγιναν επί βασιλείας Πύρρου. Περικαλλείς ναοί, σπου-δαία δημόσια και ιδιωτικά οικοδομήματα με ωραιότατα έργα τέχνης, αγάλματα και πίνακες ζωγραφικής, να τα κοσμούν, έκαναν την πόλη – υπόδειγμα γιατί στόχευε όχι μόνο στο ζην, αλλά και στο ευ ζην των κατοίκων της.

Δυστυχώς, το μεγαλύτερο μέρος των οικοδομικών λειψάνων της πόλης βρίσκεται θαμμένο κάτω από τα σύγχρονα κτήρια της Άρτας. τα μοναδικά ορατά μνημεία είναι τα ρω-μαλέα τείχη που προκάλεσαν το θαυμασμό των περιηγητών για το μέγεθος και την τεχνική των λίθων τους, ο υστεροαρχαϊκός δωρικού ρυθμού ναός του Απόλλωνα Πυθίου σωτήρα, κοντά στη σημερινή πλατεία Κιλκίς από τον οποίο σώζεται μόνο η κρηπίδα και η ευθυντηρία, το δυτικό νεκροταφείο εκτός των τειχών στις νοτιοδυτικές παρυφές της πόλης, στους πρόποδες της Περάνθης και τα δύο θέατρα.

το 1976, στο πλαίσιο σωστικών ανασκαφικών ερευνών, ήρθε στο φως, κοντά στο ναό του Αγ. Κων-σταντίνου, ένα κομψότατο θεατράκι. Η ταυτοποίησή του έγινε χάρη στη μαρτυρία του ιστορικού και δά-σκαλου της ρητορικής Διονύσιου Αλικαρνασσέως (60 π. Χ. – μετά το 7 π. Χ.), ο οποίος στο έργο του «ρωμαϊκή Αρχαιολογία» αναφέρει « … εν δε Αμβρακία ιερόν τε της αυτής Θεού (Αφροδίτης Αινειάδος) και ηρώον Αινείου πλησίον του μικρού θεάτρου, εν ω και ξόανον μικρόςν αρχαϊκόν Αινείου λεγόμενον».

Πρόκειται για το πιο μικρό, με τα μέχρι τώρα δεδομένα, αρχαίο ελληνικό θέατρο. το μεγαλύτερο μέρος του αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια ανασκαφών που διεξήγε η ιΒ’ ΕΠΚΑ περιλαμ-βάνει δε αυτό ολόκληρη την ορχήστρα, η οποία έχει τέλειο κυκλικό σχήμα με διάμετρο 6,7 μ., μέρος του κοίλου και των παρόδων, καθώς και το δυτικό τμήμα του στυλοβάτη του προσκηνίου.

Περικαλλείς ναοί, σπουδαία δημόσια και ιδιωτικά οικοδο-μήματα με ωραιότατα έργα τέχνης, αγάλματα και πίνακες ζωγραφικής, να τα κοσμούν, έκαναν την πόλη – υπόδειγ-μα γιατί στόχευε όχι μόνο στο ζην, αλλά και στο ευ ζην των κατοίκων της.