193

ศลปกรรมสาร

ดนตรในพระราชพธ

สมยรตนโกสนทร

* ผชวยศาสตราจารยประจ�า สาขาวชาการละคอน คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

บทคดยอ

บทความน มจดมงหมายเพอแสดงถงนยส�าคญของดนตรในพระราชพธ

หรอดนตรพธกรรม ส�าหรบพระมหากษตรย นอกจากคตความเชอทยดถอวา

เสยงดนตรเปนเสยงศกดสทธทเปนสอกลางในการประสานระหวางจตมนษย และ

สงทมองไมเหนหรออ�านาจเหนอธรรมชาต ซงมนษยเชอวามอยจรง และสามารถ

ตดตอสอสารไดดวยการประกอบพธกรรม ดนตรเปนสวนหนงในการประกอบ

พระราชพธตางๆ ใหมความสมบรณ แสดงถงพระเกยรตยศ เปนสรสวสดแกประเทศชาต

และอ�านวยความสขความเจรญสประชาชน นยส�าคญของดนตรในพระราชพธ คอ

การบรรเลงประกอบกรยาอาการของผเขารวมพธในลกษณะตางๆ โดยประโคม

เปนสญญาณในแตละล�าดบขนตอนของพระราชพธนนๆ เรยกวา กาลเทศวภาค

(Demarcation) เปนการแสดงล�าดบเหตการณใหผเขารวมพธทราบวากจกรรมตางๆ

ไดด�าเนนการถงขนตอนใด อกทงความหมายของเพลงทบรรเลงจะสอดคลองกบ

กจกรรมทท�าในขณะนนดวย และการประโคมดงกลาว ยงชวยกระตนใหผเขารวมพธ

บงเกดความรสกตนเตน บนดาลใจใหเกดจนตนาการสมมตรวมกนในพธอกประการหนง

ค�ำส�ำคญ : ดนตรในพระราชพธ ดนตรพธกรรม ดนตรในสมยรตนโกสนทร

Royal court music in The Ratanakosin period

อศนย เปลยนศร*

194ศลปกรรมสาร Abstract

This article aimed to discuss the significance of Thai royal

court music performed in royal ceremonies and rituals resided by

the king during the Ratanakosin Period. According to Thai traditional

beliefs, music is a form of sacred communicative medium that links

man’s spirit to invisible and supernatural beings. Ceremonies and rituals

are viewed as a path to connect with those spirits. Music is an important

element of such ceremonies that it completes the ceremonial process,

honor and, moreover, gives blessings to the nation and its people.

Royal court ceremonial music has a significant role that it is performed

to indicate the actions of the participants of the ceremony. In a royal

ceremony, there are many different steps of the whole procedure and

uniquely, each step has a different music performed by the ensemble

while it is being undertaken. Such royal court ceremony is called

‘demarcation’ and different songs are performed to indicate what step

being played is related to the characteristics of the undertaken actions

in each step of the ceremony. Such intensity of the music played in

accompany with each step can also invoke the participants’ enthusiasm

and unite them with the spirit of the ceremony.

Keywords : royal court ceremonial music, ritual music, music in the

Ratanakosin Period

นบตงแตมนษยลมตามองโลกในวนแรกแหงชวต กระทงหลบตาลงอกครง

เมอสนสดวนสดทายของชวตนน มนษยตองมความผกพนหรอเกยวของกบสงหนง

ตลอดชวต สงนนเรยกวา “ความเชอหรอศรทธา” ซงเปนความคดพนฐานใหมนษย

กระท�าการตางๆ ทงดานดและดานราย ตามปรชญา แนวคดหรอหลกค�าสอนใน

195

ศลปกรรมสาร

ลทธศาสนาทตนยดถอเพอเปนวถทางในการด�าเนนชวตของตน ผลจากการทมนษย

มความเชอ ความศรทธาในสงทมองเหนได รบรไดโดยญาณสมผสทงหา และสงท

อยนอกเหนอการรบรจากญาณสมผสทงหานน กอใหเกด “พธกรรม” ขนเพอเปน

กจกรรมทชวยท�าใหมนษยจบตองความเชอซงเปนนามธรรมในลทธหรอศาสนานนๆ

ใหกลายมาเปนรปธรรมได ทงยงกอใหเกดประโยชนหลายประการแกผเขารวมพธ

เชน เพอความขลงและเปนสรมงคล ชวยใหมความสขกายสบายใจ กอใหเกด

ความสามคคในหมคณะ เปนตน

สงคมไทยนบแตโบราณกาล เมอเราถอก�าเนดขนเปนสมาชกใหมใน

ครอบครว จะมพธกรรมอนเนองมาจากความเชอตางๆ เขามาเกยวของกบเรา

โดยทนททนใดนนกคอ พธรบขวญและสขวญ เพอปองกนอ�านาจของภตผปศาจหรอ

วญญาณรายทจะมาน�าวญญาณทารกคนนนไป เมอโตขนมาราวอายได 9 ขวบขนไป

กจะมพธโกนจก หรอเกดเจบไขไดปวย มเหตตองเดนทางไกล กจะมพธท�าขวญอก

หลงจากนน เมออายสมควรบวชเรยนไดกจะประกอบพธอปสมบท หากเปนผหญง

กจะขามพธนไปเปนการจดพธแตงงานแทน และสดทายของชวต เมอสนลมหายใจ

กจะตองประกอบพธศพใหกบผชายชนม แสดงใหเหนวา นบแตเราเกดกระทงตาย

ลวนแตมพธกรรมตางๆ เกยวของในวถชวตเสมอ

การประกอบพธกรรมดงกลาวขางตน ชาวบานโดยทวไปกจะกระท�ากน

ตามก�าลงของตนหากผเปนประธานในพธเปนผมยศถาบรรดาศกด กจะปรงแตง

พธเหลานใหมความแตกตางไปจากปกตสามญ ยงถาผนนเปนถงพระเจาแผนดน

หรอพระมหากษตรย พธกรรมเหลานนทมพระมหากษตรยทรงเปนองคประธาน

กจะเรยกวา “พระราชพธ” ซงในหนงสอ ศาสนพธ (อจฉรยา สงทอง, 2548 : 5)

ไดอธบายไววา

“พระราชพธ เปนงานหลวงส�าหรบพระมหากษตรย จดขนเปนประจ�า ตามก�าหนดกาล โดยเปนพระราชประเพณสบเนองมาแตโบราณกาล ประการหนง และโดยเปนการพเศษททรงโปรดเกลาฯ ใหจดเปน งานพระราชพธอกประการหนง...”

196ศลปกรรมสาร ดงนน พระราชพธ ซงเปนงานหลวงส�าหรบพระมหากษตรย จงแบงเปน

2 ลกษณะ คอ

1. พระรำชพธทจดขนสบมำแตโบรำณกำล มกจดขนเปนประจ�าตาม

ก�าหนดการทเวยนมาถงทกรอบป หรอเรยกวาเปนพระราชพธประจ�าปกได เชน

พระราชพธสงกรานต (เดอนเมษายน) พระราชพธฉตรมงคล (เดอนพฤษภาคม)

พระราชพธเฉลมพระชนมพรรษา (เดอนธนวาคม) เปนตน

2. พระรำชพธทจดขนเปนพเศษ พระราชพธลกษณะน เปนพระราชพธ

ททรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดขนเปนงานพระราชพธ ซงมกเปนงานเฉพาะคราว

เชน พระราชพธสมโภชเดอนและขนพระอ พระราชพธทรงผนวช พระราชพธ

อภเษกสมรส เปนตน

ในรชกาลปจจบน พระราชพธตางๆ ซงเปนขนบธรรมเนยมประเพณท

ไดสบทอดมาจนถงปจจบน บางพระราชพธไดยกเลกไปบาง ปรบเปลยนไปตาม

กาลสมยบาง พระราชพธทปรากฏอยในปจจบนชวงตนๆ (บญตา เขยนทองกล,

2548 : 15) ไดแก

(1) พระราชพธทรงบ�าเพญพระราชกศลทรงบาตรขนปใหม

(2) พระราชพธสงเวยพระปาย

(3) พระราชพธพระราชกศลมาฆบชา

(4) พระราชพธเปลยนเครองทรงพระพทธมหามณรตนปฏมากร

(5) พระราชพธบวงสรวงพระสยามเทวาธราช

(6) พระราชพธสงกรานต

(7) พระราชพธฉตรมงคล

(8) พระราชพธพชมงคลจรดพระนงคลแรกนาขวญ

(9) พระราชพธทรงบ�าเพญพระราชกศลวสาขบชา

(10) พระราชพธทรงบ�าเพญพระราชกศลวนถวายพระเพลงพระพทธเจา

(11) พระราชพธบ�าเพญพระราชกศลวนคลายวนสวรรคตพระบาทสมเดจ

พระปรเมนทรมหาอานนทมหดล พระอฐมรามาธบดนทร

197

ศลปกรรมสาร

(12) พระราชพธทกษณานปทานพระบรมอฐสมเดจพระมหตลาธเบศร

อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก

(13) พระราชพธทรงบ�าเพญพระราชกศลอปสมบทนาคหลวง

(14) พระราชพธทรงบ�าเพญพระราชกศลเนองในวนอาสาฬหบชา

และเทศกาลเขาพรรษา

(15) พระราชพธเฉลมพระชนมพรรษาสมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ

(16) พระราชพธสารท

(17) พระราชพธทรงบ�าเพญพระราชกศลถวายผาพระกฐน

(18) พระราชพธทรงบ�าเพญพระราชกศลทกษณานปทานวนปยมหาราช

(19) พระราชพธเฉลมพระชนมพรรษา

อยางไรกตาม สงเกตวา พระราชพธตางๆ ขางตน โดยมากมกเกยวเนอง

ดวยศาสนาทงสน ซงสะทอนใหเหนถงแนวคดเรองเทวนยมหรอสมมตเทพ ตามคต

ความเชอดงเดมทมแตโบราณกาล โดยเฉพาะความเชอในศาสนาฮนด (เดมเรยก

“ศาสนาพราหมณ”) นบวามอทธพลตอพระราชพธในราชส�านกมาแตครงสมย

กรงสโขทย ซงหมอมราชวงศคกฤทธ ปราโมช (คกฤทธ ปราโมช อางถงใน

ปรชา ชางขวญยน และสมภาร พรมทา, 2552) ไดแสดงทศนะตอนหนงไววา

“ศาสนาฮนด เปนศาสนาทเหมาะสมส�าหรบสงเสรมพระราชอ�านาจ ดวยเหตนกษตรยอยธยาจงน�าเอาศาสนานมาใชในราชส�านก ศาสนาฮนดมอทธพลตอราชส�านกไทยมายาวนานจนกระทงถง สมยรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร จงมการน�าพธกรรมทาง พทธศาสนาเขาไปแทรกพธกรรมแบบพราหมณในงานพระราชพธ แตกแทรกไดไมมากนก ปจจบน ศาสนาฮนดยงคงมอทธพลอยใน พระราชพธตางๆ”

198ศลปกรรมสาร นอกจากนน พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

รชกาลท 5 เรอง “พระราชพธสบสองเดอน” (ชยญะ หนออน, 2549: 2)

ทรงอธบายเรองการจดงานพระราชพธอนเกยวเนองศาสนาและความเชอไวดงน

“...พระราชพธซงมส�าหรบพระนครทไดประพฤตมาแตกอนจนถง ปจจบนน อาศยมาเปน 2 อยาง อยางหนงตามต�าราไสยศาสตร ทนบถอ เทพเจา อศวร นารายณ อยางหนงมาตามพระพทธศาสนา แตพธทมาจากตนเหตทงสองอยางนมาคละระคนกนเปนพธอกอยาง ขนกม ...ถงแมวาคนไทยนบถอพระพทธศาสนากยงหาอาจทจะละทง การบชาเซนสรวงไปไดไม การพระราชพธตามไสยศาสตร จงยงไมได เลกถอนเปนแตความนบถอนนออนไป ตกอยในท�าไวดกวาไมท�า ไมเสยหายอนใดนก”

ฉะนน ในการประกอบพระราชพธ ไมว าจะเปนงานพระราชพธท

พระมหากษตรยทรงเสดจพระราชด�าเนนมาดวยพระองคเอง หรอทรงพระกรณา

โปรดเกลาฯ พระราชทานใหผอนกระท�าแทนกด จะขาดการประโคมดรยางคดนตร

เสยมได ซงมนตร ตราโมท (มนตร ตราโมท อางถงในบญตา เขยนทองกล, 2548: 1)

กลาวไวตอนหนงวา

“...พระราชพธทงหลายททรงกระท�าดวยพระองคเองกด หรอ ทรงพระราชทานใหผอนกระท�าแทนกด จะมไดมงานใดเลยทจะ ขาดการประโคมดวยดรยางคดนตร เพราะเสยงประโคมของดนตร ปพาทยเปนเครองกระตนเตอนใจใหบงเกดความรสกตนตว และ บนดาลใจใหรวมจดอยตรงกนในพระราชพธนน และเมอไดใช เครองบรรเลงและเพลงเหลานน ไดผลตามประสงคแลว กยดถอ เปนแบบแผนปฏบตดจมบทบญญตสบตอกนมา...”

ดนตรจงมความส�าคญส�าหรบพธกรรมในพระราชพธต างๆ ท�าให

พระราชพธมความสมบรณ ตามคตความเชอทยดถอวา เสยงดนตรเปนสอกลาง

ในการประสานระหวางจตมนษย และสงทมองไมเหนหรออ�านาจเหนอธรรมชาต

199

ศลปกรรมสาร

ซงมนษยเชอวามอยจรงและสามารถตดตอสอสารไดดวยการประกอบพธกรรม

ดนตรจงเปนสวนหนงในการประกอบพระราชพธตางๆ เรยกวา “ดนตรในพระรำชพธ”

ซงบญตา เขยนทองกล (2548: 1) อธบายวา หมายถง เครองดนตรหรอวงดนตรท

ใชบรรเลงประโคมสอดแทรกอยในพธของพระมหากษตรยหรอพระบรมวงศานวงศ

ซงถอเปนราชประเพณทก�าหนดไวในกฎมณเฑยรบาลทพระมหากษตรยทรงปฏบต

เปนพระราชกรณยกจสบตอกนมาตงแตสมยกรงสโขทยจวบจนถงปจจบน

วงดนตรทใชบรรเลงในพระราชพธนน อาจจ�าแนกได 2 ลกษณะ คอ

1. เครองประโคม เปนการประสมวงแบบพเศษทจดขนเฉพาะในงานท

มศกดอนสมควรเทานน เพอเปนการถวายพระเกยรตยศแดพระมหากษตรย และ

พระบรมวงศานวงศ ตามคตความเชอทเราไดรบจากอารยธรรมอนเดย ซงมกนยม

น�าสงทมความหมายเปนมงคลเขาประกอบพธกรรม ใหเกดความศกดสทธ ค�าวา

“วงเครองประโคม” มใชชอวงดนตร แตเปนค�าทแสดงถงหนาทของวงดนตรประเภทน

คอ ใชเพอการประโคมเปนสญญาณนนเอง ในปจจบน มระเบยบแบบแผนใน

การประสมวงเครองประโคมทงสน 2 ประเภท ไดแก

1.1 วงแตรสงข ประกอบดวยสงข 1 แตรงอน 1 แตรฝรง 4 ใชประโคม

ในพระราชพธทวไป โดยปกตจะมฆองชยตขนน�ากอน ซงปรากฏในหมายก�าหนดการวา

“เจาพนกงานลนฆองชย ชาวพนกงานประโคมสงขแตรดรยางค” แตฆองชยจะไมใช

ในบางพระราชพธ และการประโคมดวยวงแตรสงขน จะมวงปพาทยพธบรรเลงรวม

ในงานพระราชพธทกครง

ภาพท 1 การประโคมวงสงขแตร (แบบมฆองชย)ทมา : บญตา เขยนทองกล, 2548

200ศลปกรรมสาร 1.2 วงกระทงแตรมโหระทก ประกอบดวยพนกงานเปาแตรฝรง 4 คน

และตมโหระทก 2 คน โดยประโคมขนพรอมกน และลงจบพรอมกนทงมโหระทก

และแตรฝรง ส�าหรบใชประโคมในงานพระราชพธทมการ “เสดจออกมหาสมาคม”

อาทเชน พระราชพธเฉลมพระชนมพรรษา พระราชพธฉตรมงคล เปนตน

ภาพท 2 วงกระทงแตรมโหระทก ชดสตาฟเตมยศ ในทาปฏบตทมา : บญตา เขยนทองกล, 2548

2. เครองบรรเลง เปนการน�าเครองดนตรทสามารถท�าใหเกดเสยงเปน

ท�านองเพลงได เขาประสมกนเปนวงดนตร ส�าหรบบรรเลงในพระราชพธตางๆ

ปจจบนน มระเบยบแบบแผนในการประสมวงเครองบรรเลงทงสน 4 ประเภท ไดแก

2.1 วงขบไม สนนษฐานวา คงรบระเบยบแบบแผนการขบไมมาจาก

พราหมณ ซงเปนผน�าในการประกอบพระราชพธตางๆ ในสมยโบราณ วงขบไม

ประกอบดวย ผบรรเลงซอสามสายคลอไปกบท�านองขบ ผไกวบณเฑาะวก�ากบ จงหวะ

และผ ขบล�าน�าคลอไป

กบท�านองซอสามสาย

ส�าหรบใช บรรเลงใน

พ ร ะ ร า ช พ ธ ส ม โ ภ ช

พ ร ะ ม ห า เ ศ ว ต ฉ ต ร

พธสมโภชชางเผอก และ

พธชาลกหลวง เปนตน ภาพท 3 วงขบไมทมา : สมเดจฯ กรมพระยาด�ารงราชานภาพ, 2473

201

ศลปกรรมสาร

2.2 วงกลองชนะ ประกอบดวยพนกงานเปาป 1 คน (เรยกวา “จาป”)

พนกงานตเปงมาง 1 คน (เรยกวา “จากลอง”) และพนกงานตกลองชนะ ซงมทงหมด

6 ชนด ไดแก กลองทอง กลองเงน กลองแดงลายทอง กลองเขยวลายเงน กลองแดง

และกลองเขยว ส�าหรบกลองชนะน จะใชทงงานมงคลและอวมงคล สวนจะใชชนดใด

และจ�านวนเทาใดนน ขนอยกบฐานนดรศกดของผเขารวมพธ และหากใชปชวาใน

วงกลองชนะ จะเรยกวา “วงปชวากลองชนะ” ซงแตเดม ใชประโคมในกระบวน

พยหยาตราทางสถลมารคเทานน ปจจบนใชในพระราชพธอนๆ ดวย เชน ประโคม

ในกระบวนแหพระราชพธแรกนาขวญ เปนตน หากใชปไฉนแทนปชวา กจะเรยกวา

“วงปไฉนกลองชนะ” ซงจะใชประโคมเฉพาะงานอวมงคลในขบวนพยหยาตรา

งานพระบรมศพ พระศพ หรอประโคมประจ�าพระบรมศพ เทานน

ภาพท 4 วงปไฉนกลองชนะ บรรเลงประกอบรวขบวนอญเชญพระศพทมา : www.palaces.thai.net

2.3 วงปชวากลองแขก ประกอบดวยพนกงานเปาปชวา 1 กลองแขก 2

และฉง 1 เดมเปนวงประโคมทเปนสามญ ซงปฏบตอยแทบทกงาน โดยใชบรรเลง

พรอมกบวงปพาทยพธ ทงในกระบวนพระราชพธอาพาธพนาศในกระบวนพยหยาตรา

และการประโคมในพระบรมมหาราชวง แตในปจจบน ไดงดวงปชวากลองแขก

เพราะเหตวาไมวาจะบรรเลงงานใด วงปชวากลองแขก จะบรรเลงแตเพลงสระหมา

เทานน ปจจบนคงมบรรเลงอยในกระบวนพยหยาตราทางชลมารคเทานน

202ศลปกรรมสาร

ภาพท 5 วงปชวากลองแขก ส�าหรบบรรเลงในงานพระราชพธถวายผาพระกฐนเมอเสดจพระราชด�าเนนโดยขบวนพยหยาตราทางชลมารคทมา : บญตา เขยนทองกล, 2548

2.4 วงปพาทยพธ เดมงานพระราชพธทวไป มกใชวงปพาทยเครองค

หรอเครองใหญบรรเลงประโคม ปจจบน การประสมวงปพาทยพธประกอบดวย

1. ปใน 4. ฆองวงใหญ

2. ระนาดเอก 5. ตะโพน

3. ระนาดทม 6. ฉง

ภาพท 6 วงปพาทยพธ ในงานพระราชพธถวายผาพระกฐน ทมา : บญตา เขยนทองกล, 2548

203

ศลปกรรมสาร

ลกษณะการประสมวงปพาทยขางตนน ไมไดเรยกวา วงปพาทยเครองหา

หรอวงปพาทยเครองหกแตอยางใด บางครงเรยกกนวา “วงปพาทยหนาจว”

แตส�านกการสงคต กรมศลปากร ซงมหนาทรบผดชอบการบรรเลงปพาทยประกอบ

พระราชพธ เรยกกวา “วงปพาทยพธ”

ปบ คงลายทอง (2552: 38) ไดอธบายวา วงปพาทยพธไดตดทอน

เครองดนตรบางชนด (ฆองวงเลกและกลองทด) ใหเหมาะสมกบงบประมาณ

และในบางโอกาสทตองการความสะดวกในการเคลอนยายไปปฏบตงานนน เชน

งานพระราชพธทรงบ�าเพญพระราชกศลถวายผาพระกฐนทพระบาทสมเดจ-

พระเจาอยหวเสดจพระราชด�าเนนดวยพระองคเองหรอพระราชทานผาพระกฐนให

ผหนงผใดทอดแทนพระองค วนหนงอาจทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทาน

ผาพระกฐนหลายวด แตจ�าเปนตองใชนกดนตรชดเดยวกน ส�านกการสงคต

กรมศลปากร โดยอาจารยมนตร ตราโมท จงไดแกไขปญหานโดยจดระเบยบวธการ

ประสมวงปพาทยพธดงเชนปจจบน แตในบางพระราชพธกอาจจะใชวงปพาทยพธ

(เครองคหรอเครองใหญ) กได อาท ในงานพระราชพธบวงสรวงพระสยามเทวาธราช

พระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ เปนตน

ระเบยบวธการบรรเลงดนตรในพระราชพธนน จะบรรเลงประกอบกน

ระหวางวงสงขแตรวงปพาทยพธ และวงกลองชนะ ตามปกตขนตอนการบรรเลง

จะเรมโดยใหฆองชย สงข และแตร บรรเลงน�าขนกอน จากนนวงปพาทยจงบรรเลงตาม

จนกระทงเสรจสนพธนนโดยใชเวลาตงแต 5 นาท จนถง 1 ชวโมง แลวแตพระราชพธ

นนๆ สวนส�าคญของระเบยบในการบรรเลงปพาทยพธ จะเนนทแนวความชาเรว

ระดบปานกลาง ท�านอง และลลาของเพลง ตองมความไพเราะ สนทสนม กลมกลนกน

ไมมท�านองโดดเดนโลดโผนอยางเชนการบรรเลงเดยวโดยเดดขาด เชน ผบรรเลง

ระนาดเอก จะตองไมตสะบดขยใหท�านองเพลงวจตรพสดารแตประการใดเลย

ซงเปนระเบยบการบรรเลงปพาทยพธทไดยดถอมาโดยตลอด

204ศลปกรรมสาร อยางไรกตาม การประโคมดรยางคดนตรในพระราชพธตางๆ นน หาก

พระราชพธใดทมพธกรรมทางศาสนาเกยวของดวยแลว ระเบยบการบรรเลงดนตร

ในพระราชพธทางศาสนานน จะตองใชวงปพาทย* บรรเลงประกอบพระราชพธ

ดวยปฐมเหตนนเชอวา ดนตรเปนของสงส�าหรบบชาแกศาสนา ดงทพระยา

อนมานราชธน (2533: 44 - 45) กลาวไววา

“...คตถอผสางเทวดา เรยกวา Animism เปนลทธทเชอวาสงตางๆ ในธรรมชาต เชน ปาเขา ตนไม แมน�า หรอสงทนาประหลาดอศจรรย ยอมมอะไรสงอย ตลอดจนปรากฏการณตามธรรมชาต เชน ฝนตก ฟารอง แผนดนไหว สรยคลาส กถอวามสงประจ�าเหลานนเปน ผบนดาลใหปรากฏขน...คตความเชอน เปนลทธศาสนาเดมของมนษย ตงแตดกด�าบรรพ แมเมอมนษยนบถอศาสนาแลว กยงน�าการแสดง ตางๆไปใชในทางศาสนา เชน มละครสมโภชถวายเปนเครองบชาบาง ประโคมเครองดรยางคหรอสวดขบจบระบ�าร�ารายบาง เพอขบกลอม สดดถวายกรบ�าเรอพระเปนเจา เพราะศลปะเปนสงจ�าเปน ซงมนษย นบถอวาเปนของดงามเปนของสง จงน�าเอาไปเปนเครองแสดงประกอบ เปนเครองบชาแกศาสนา ซงนบถอวาเปนของสงเหนอสงใดทงหมด...”

นอกจากน การใชวงปพาทยบรรเลงประกอบพระราชพธ ดวยมคตความเชอ

แตโบราณในเรองเกยวกบเครองดนตรตระกลฆอง (Gong) ซงสจตต วงษเทศ (2551)

อธบายวา ฆอง เปนสญลกษณแหงความศกดสทธ และความเปนใหญมาตงแตสงคม

มนษยยคแรกๆ เพราะเมอหลายพนปมาแลวนน โลหะตางๆ เปนของหายาก โดยเฉพาะ

โลหะผสมอยางส�ารด (Bronze) ทใชในการสรางฆอง ซงตองใชกรรมวธและ

เทคโนโลยขนสง เพอหลอมโลหะผสมระหวางทองแดงและแรอนๆ เชน ดบกหรอ

ตะกวเขาดวยกน จนกลายเปนส�ารด ชาวบานสามญยอมไมมโอกาสและไมมสทธ

เปนเจาของเทคโนโลยนได เครองดนตรในตระกลฆอง จงเปนสมบตของสวนรวม

ส�าหรบหวหนาชนเผาหรอกษตรยเทานนทจะมได

* วงปพาทยแตโบราณหรอวงปพาทยเครองหา ประกอบดวย ปใน ฆองวงใหญ ฉง ตะโพน และกลองทด

205

ศลปกรรมสาร

ตอมาจงกลายเปนความเชอและยกยองวา ฆองเปนสงของชนสง ส�าหรบ

อทศถวายสงศกดสทธตางๆ ดงมอยในจารกสโขทยมกกลาวถงการถวายฆองส�ารด

แดพระพทธเจาอยเสมอ สวนเครองดนตรอนๆ ในวงปพาทยกมนยแหงความศกดสทธ

เชนเดยวกน ปรากฏตามความคดเหนของพชต ชยเสร (พชต ชยเสร อางถงใน

คณะผด�าเนนงานโครงการปรญญานพนธทางดรยางคศลปไทย, 2542: 218)

โดยสรปความไดดงน

1. ฆอง สงมงคล สญลกษณของความดงาม และความสดใส เพราะเสยง

โลหะกงวานนน ใหอารมณความรสกแหงสรวงสวรรค แมแตชาวตะวนตก ยงถอวา

เสยงฆอง (ระฆง) เปนเสยงศกดสทธสามารถขบไลซาตาน (ปศาจ) ได

2. ป สญลกษณแหงพระวจนะ หรอตวแทนของการรายมนตอนศกดสทธ

ซงเราไดรบอทธพลความเชอมาจากชาวอารยน ในเรองวนพพากษาโลก เมอ

เทพกาเบรยลเปาปขน โลกกจะเกดการเปลยนแปลง มนษยจะตนขนจากความหลบ

และความตาย

3. ฉง สญลกษณแหงกฎธรรมชาต เพราะฉงมหนาทท�าเสยงฉง และฉบ

คงทตลอดไมมการเปลยนแปลง อนเปนกฎเกณฑปกตของจกรวาล

4. ตะโพน และกลองทด สญลกษณแหงความเปลยนแปลง ซงคกบ

ความคงทของเสยงฉง เปรยบไดกบปรากฏการณทงหลายทเกดขน ตงอย และดบไป

ดวยเหตดงกลาวขางตน การประโคมดรยางคดนตรในพระราชพธทาง

ศาสนา จะตองใชวงปพาทยบรรเลงประกอบพระราชพธเสมอ เพอใหพระราชพธ

เกดความสมบรณ เปนสรสวสดแกประเทศชาต และอ�านวยความสขความเจรญ

มาสประชาชน ตามคตความเชอดงกลาวขางตน

ส�าหรบเพลงทวงปพาทยพธใชบรรเลงในพระราชพธ คอ เพลงหนาพาทย

และเพลงเรอง ซงขนอยกบพระราชพธทกระท�าอยในเวลานน ขอยกตวอยาง

ประกอบตามค�าบรรยายของอาจารยมนตร ตราโมท (2538: 11 – 15) ดงตอไปน

206ศลปกรรมสาร (1) พระรำชพธทรวงผนวช

เนองดวยพระมหากษตรยของไทย ทรงเปนพระพทธศาสนปถมภก

ทกพระองค ดงนนเจานายทเปนผชายตลอดจนถงองคพระมหากษตรย เมอม

พระชนมายถงก�าหนดกจะตองทรงผนวชเปนพระภกษ (พระชนมายครบ 20 พรรษา

บรบรณ) อนพระราชพธทรงผนวชน กไมแตกตางจากพธของประชาชน เพราะจะ

ตองมพระอปชฌาย กรรมวาจาจารย พระอนสาวนาจารย เชนเดยวกน โดยมาก

อปชฌายมกจะเปนสมเดจพระสงฆราช สวนกรรมวาจาจารยและพระอนสาวนาจารย

นน มกจะเปนสมเดจพระราชาคณะ และพระอโบสถทจะทรงผนวชกเปนอารามท

อยในพระราชฐาน ในสมยกรงรตนโกสนทร เจานายททรงผนวชนกจะกระท�า

พระราชพธในวดพระศรรตนศาสดาราม โดยเมอพระมหากษตรยเสดจมาถงมณฑล

พธกจะบรรเลงเพลงชำ ครนเจานายพระองคททรงผนวชทรงครองผา วงปพาทย

บรรเลงเพลงสำธกำร และเมอเสรจพธแลว พระมหากษตรยเสดจพระราชด�าเนน

กลบกจะบรรเลงเพลงกรำวร�ำเทานนเปนอนเสรจพธ

สรป วงปพาทยพธ บรรเลงเพลงประกอบพระราชพธทรงผนวช ตามล�าดบ

ขนตอน ดงน

เสดจฯ ถงมณฑลพธ ปพาทยบรรเลงเพลง ชา

ทรงครองผา ปพาทยบรรเลงเพลง สาธการ

เสดจฯ กลบ ปพาทยบรรเลงเพลง กราวร�า

(2) พระรำชพธทรงบ�ำเพญพระรำชกศลถวำยผำพระกฐน

ในพระราชพธถวายผาพระกฐน ทงในกรณทพระมหากษตรยเสดจ

พระราชด�าเนนทรงถวายผาพระกฐนดวยพระองคเอง และพระราชทานผาพระกฐน

ใหผใดผหนงไปทอดแทนพระองคเมอพระมหากษตรยเสดจพระราชด�าเนนถง

บรเวณพระอโบสถ หรอถาเปนกฐนพระราชทาน จะเรมบรรเลงเมอประธานของงาน

ผไดรบพระราชทานผาพระกฐนนนมาถงบรเวณอโบสถ ซงจะมวงแตรสงขของ

แผนกพระราชพธบรรเลงอยเปนคกนดวย เมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

เสดจพระราชด�าเนนใกลจะเขาบรเวณพระอโบสถ แตรสงขเรมเปาขน วงปพาทย

กจะบรรเลงตอดวยเพลงชำ จนกวาจะทรงกราบพระพทธรปและประทบทเรยบรอย

207

ศลปกรรมสาร

จงหยด การทจะเรมบรรเลงหรอจะหยดนส�าหรบงานพระราชทานผาพระกฐนม

กรณพเศษ ซงถอวาเปนวธปฏบตทแปลกกวาในงานพระราชพธอนๆ คอ มเจาหนาท

ของสงฆการ* คอยตระฆงเปนสญญาณ เมอเสดจมาถงและประทบพระทเรยบรอย

แลว เจาหนาทของสงฆการตระฆงครงหนง ปพาทยกจะตองหยดอยางเดดขาด

โดยไมตองระวงอนใดทงสน คอ จะตองหยดอยางพรอมกนเมอสดสนเสยงระฆง

ตอเมอทรงจดธปเทยนบชาพระรตนตรยกอนทจะทรงรบสงถวายผาพระกฐน

เจาหนาทของสงฆการกจะตระฆงเปนสญญาณอกครงหนง ปพาทยกจะบรรเลง

เพลงสำธกำรไปจนกวาเจาหนาทของสงฆการจะตสญญาณอกครงหนง ปพาทย

กจะหยดอยางเดดขาดพรอมกบเสยงระฆงเชนกน

สดทายเมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดถวายผาพระกฐนและอฐบรขาร

แกพระภกษสงฆเสรจเรยบรอยแลว พระสงฆถวายอดเรกและถวายพรลา ครนจะ

เสดจกลบ เจาหนาทของสงฆการจงตระฆงอกครงหนง ปพาทยกจะบรรเลงเพลง

กรำวร�ำเรอยไปจนเสดจออกพนจากบรเวณพระอโบสถไปถงระยะพอสมควรแลว

ปพาทยจงจะหยด ในการหยดครงน เจาหนาทของสงฆการไมตองตระฆง นกดนตร

ในวงปพาทยจะตองพจารณาเองวา สมควรจะหยดเมอเสดจไปถงเพยงใด

* เจาพนกงานผมหนาทเกยวกบสงฆในงานหลวง

ภาพท 7 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชด�าเนนไปในการพระราชพธทรงบ�าเพญพระราชกศลถวายผาพระกฐน ณ วดบวรนเวศวหาร เมอวนท 22 ตลาคม 2543ทมา : http://www.ohmpps.go.th

208ศลปกรรมสาร สรป วงปพาทยพธ จะบรรเลงเพลงประกอบพระราชพธทรงบ�าเพญ

พระราชกศลถวายผาพระกฐน ตามล�าดบขนตอน ดงน

เสดจฯ ถงมณฑลพธ ปพาทยบรรเลงเพลง ชา

จดธปเทยนบชาพระรตนตรย ปพาทยบรรเลงเพลง สาธการ

เสดจฯ กลบ ปพาทยบรรเลงเพลง กราวร�า

(3) พระรำชพธพชมงคลจรดพระนงคลแรกนำขวญ

พระราชพธนกระท�าเปน 2 วน คอ วนแรกเปนพระราชพธพชมงคล

จะมพระสงฆเจรญพระพทธมนต เพอเปนสรมงคลแกธญพชทจะประกอบพธแรกนา

ในปนนๆ ในสมยโบราณ พระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ พระมหากษตรยจะ

เปนผทรงกระท�าเอง แตในปจจบน ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ แตงตงผแทนพระองค

ทจะกระท�าพธตอไปตามขนบประเพณเรยกวา “พระยาแรกนา” ซงในวนทพระสงฆ

เจรญพระพทธมนตน พระยาแรกนากจะมาเฝาอยดวย และรบพระราชทานน�า

พระมหาสงขกบทรงเจม เพอเปนสรมงคลแกพระยาแรกนา พรอมทงนางเทพท

จะหาบขาวส�าหรบทจะประกอบพระราชพธแรกนาขวญ วงดนตรทใชบรรเลงใน

พระราชพธพชมงคลคอ วงปพาทย โดยเมอเสดจพระราชด�าเนนถงมณฑลพธกจะ

บรรเลงเพลงชำ ครนถงเวลาททรงจดธปเทยนกบรรเลงเพลงสำธกำร และเมอเสรจ

พธกบรรเลงเพลงกรำวร�ำตามปกต

วนรงขนเปนพระราชพธแรกนาขวญ ซงจะประกอบขน ณ ทงนาหรอ

บรเวณใดบรเวณหนง (ปจจบนคอ ทองสนามหลวง) ในสมยโบราณ ขณะทพระยา

แรกนาไดประกอบพธกรรมตางๆ ตลอดเวลาไถ เวลาหวานหรอกจกรรมใดๆ กตาม

ไมปรากฏวามการบรรเลงดนตรแตอยางใด ตอมาในสมยรชกาลปจจบน พระบาท

สมเดจพระเจาอยหว ทรงมพระราชปรารภขนกบพระราชครวามเทพมนวา ใน

พระราชพธน ไมมดนตรบรรเลงรสกเงยบเหงาเกนไป จงมพระราชกระแสรบสงแก

พระราชครฯ ใหมาแจงแกอาจารยมนตร ตราโมทวา มพระราชประสงคอยางนน

อาจารยมนตรจงไดคดบรรจเพลงส�าหรบใหปพาทยบรรเลงประกอบพระราชพธ

เหลานนตามพระราชประสงค

209

ศลปกรรมสาร

เมอถงพระราชพธแรกนาขวญในปตอมา จงมหมายรบสงใหวงปพาทยไป

บรรเลงประกอบพระราชพธแรกนาขวญ โดยบรรเลงเพลงตามทอาจารยมนตร ตราโมท

ไดบรรจไวดงน

◉ เมอพระยาแรกนาอธฐานเลอกผานง ซงมอย 3 ขนาด (ขนาดกวาง

ขนาดกลาง หรอขนาดแคบ) ใหบรรเลงเพลงสำธกำร

◉ เมอพระยาแรกนาเรมประกอบพธไถร 3 รอบแรกน ใหบรรเลง

เพลงเชดฉำน

◉ ครนพระยาแรกนาเรมประกอบพธไถดะอก 3 รอบ ใหบรรเลงเพลงโคมเวยน

◉ เมอพระยาแรกนาไดไถกลบครงสดทาย 3 รอบ โดยหวานธญพชไปดวย

พรอมๆ กน ใหบรรเลงเพลงปลกตนไม จนกวาจะเสรจพธ

อนง ในเวลาทบรรเลงเพลงตางๆ ประกอบการไถของพระยาแรกนานน

วงแตรสงขจะบรรเลงเปนระยะๆ ประกอบพธดวยเมอไถจนรอบหนงๆ สวนพธกรรม

ตอไป เชน น�าพระโคไปเสยงกนอาหารหรอพธกรรมอนๆ ปพาทยไมตองบรรเลง

จนกวาจะถงเวลาเสดจพระราชด�าเนนกลบ จงบรรเลงเพลงกราวร�าสงทายอก

ครงหนงเปนเสรจพธ

สรป วงปพาทยพธ บรรเลงเพลงประกอบพระราชพธพชมงคลจรดพระนงคล

แรกนาขวญ ตามล�าดบขนตอน ดงน

พระราชพธพชมงคล

เสดจฯ ถงมณฑลพธ ปพาทยบรรเลงเพลง ชา

จดธปเทยนบชาพระรตนตรย ปพาทยบรรเลงเพลง สาธการ

เสดจฯ กลบ ปพาทยบรรเลงเพลง กราวร�า

พระราชพธแรกนาขวญ

อธษฐานผานง ปพาทยบรรเลงเพลง สาธการ

ไถร 3 รอบ ปพาทยบรรเลงเพลง เชดฉาน

ไถดะ 3 รอบ ปพาทยบรรเลงเพลง โคมเวยน

ไถกลบหวาน ปพาทยบรรเลงเพลง ปลกตนไม

เสดจฯ กลบ ปพาทยบรรเลงเพลง กราวร�า

210ศลปกรรมสาร สงเกตวา เพลงหนาพาทย และเพลงเรองทบรรเลงประกอบพระราชพธ

ดงกลาวขางตนนน ความหมายของเพลงจะสอดคลองกบกจกรรมทท�าในขณะนน

ดวย อาทเชน

- การบรรเลงเพลงเรองประเภทเพลงชา แสดงถง การเดนอยางสงางาม

ในการเสดจพระราชด�าเนนของพระมหากษตรย

- การบรรเลงเพลงปลกตนไม แสดงถง ธญพชทพระยาแรกนาไดหวาน

ลงไปนน จะมความเจรญงอกงาม และน�าความสมบรณมาสเกษตรกร

- การบรรเลงเพลงกราวร�า แสดงถง การประกอบพธนน ไดส�าเรจเสรจสน

เรยบรอยแลว เพราะเพลงกราวร�า เปนเพลงทแสดงถงความยนดปรดาปราโมทย

ทไดประกอบกศลกจเรยบรอยดวยด ดงนเปนตน

จรส อาจณรงค (2542: 211) กลาววา เพลงทใชบรรเลงประกอบพระราชพธ

เปนประจ�า คอ เพลงชา เพลงสาธการ และกราวร�า จะใชบรรเลงควบคกบวงแตรสงข

โดยวงแตรสงขกจะประโคมไป ปพาทยกบรรเลงเพลงไปตามล�าดบขนตอน ไมวาจะ

เปนพระราชพธใดๆ กจะมลกษณะเชนน แตในกรณพเศษอนๆ ในบางพระราชพธ

กจะบรรเลงเพลงนอกเหนอจากเพลงดงกลาว เชน เพลงเรองท�าขวญ เพลงลงสรง

เพลงโคมเวยน ปรากฏดงตวอยางขางตน

การบรรเลงดนตรในพระราชพธ บางพธอาจจะบรรเลงเพยงเลกนอยเทานน

แตกเปนการบรรเลงตามหมายก�าหนดการ ฉะนน หากวเคราะหโดยละเอยดแลว

ดนตรในพระราชพธทไดอธบายมาโดยล�าดบนน โดยสรป มนยส�าคญอยดวยกน

2 ประการ คอ

1. เปนกาลเทศวภาค ดวยเหตวาในอดต เราไมมเครองมอสอสารหรอ

อปกรณขยายเสยง ดงเชนวทยหรอโทรทศน ทจะสามารถสงขาวสารหรอแสดงล�าดบ

เหตการณใหทราบวากจกรรมตางๆ ไดด�าเนนการถงขนตอนใด ดนตรจงท�าหนาท

เปนกาลเทศวภาค (Demarcation) ของพธกรรม หรอเปนนาฬกาบอกขนตอนใน

กจกรรมนนเอง (พชต ชยเสร, 2540: 33)

211

ศลปกรรมสาร

กาลเทศวภาค จงหมายถง การประโคมเปนสญญาณในแตละล�าดบขนตอน

ของพระราชพธนนๆ และความหมายของเพลงทประโคมเปนสญญาณ โบราณาจารย

ไดรงสรรคขนใหสอดคลองกบขนตอนการประกอบพธกรรมในขณะนนดวย ดงตวอยาง

ทไดอธบายไวขางตน เชน เมอปพาทยบรรเลงเพลงชา แสดงวา พระบาทสมเดจ

พระเจาอยหว เสดจฯ มาถงบรเวณมณฑลพธ ถาปพาทยบรรเลงเพลงกราวร�า

กจะแสดงวา พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เสดจฯ พระราชด�าเนนกลบ เปนตน

2. ชกจงจต การประโคมดนตรในพระราชพธ ไดสรางความสมบรณใหแก

พธอยางมาก เพราะดนตรเปนเครองจงจตทส�าคญในพธกรรม โดยการใชท�านอง

จงหวะ และการประสานเสยงในเพลงตางๆ เมอเรมขนตอนตามก�าหนดการในพธ

ผประกอบพธด�าเนนกจพธ ผรวมพธปฏบตตามผประกอบพธ ทกคนอยในจดรวม

และมจดหมายเดยวกนในพธ การประโคมดนตรจะชวยเสรมสรางบรรยากาศของพธ

ใหบงเกดความศกดสทธ เครงขรม กระตนใหผฟงเกดความรสกตนเตน และชกจงจต

ใหเกดจนตนาการสมมตรวมกนในพธกรรมนน อาท เมอวงปพาทยบรรเลงเพลง

สาธการ มคตความเชอวา เปนเพลงทจตนาการเปนกรยาสมมตในการเสดจมาถง

มณฑลพธของพระพทธเจา ดงนเปนตน

ดวยนยส�าคญทงสองประการ ดนตรในพระราชพธ จงท�าหนาทส�าคญใน

การเสรมความสมบรณใหแกพธกรรม ในขณะเดยวกนกยงเสรมสรางความสขใจ

ใหแกผเขารวมพธทไดบรรลจดมงหมายแหงจนตนาการสมมตของพธกรรมนนรวมกน

ภาพท 8 วงปพาทยพธ (เครองค)ในพระราชพธจรดพระนงคล-แรกนาขวญทมา : บญตา เขยนทองกล, 2548

212ศลปกรรมสาร

บรรณานกรม

หนงสอ

คณะกรรมการจดงานดนตรไทยอดมศกษา ครงท 37. 2552. ดนตรพธกรรม:

เอกสำรประกอบกำรประชมทำงวชำกำร เนองในโอกำสครบรอบ

75 ป มหำวทยำลยธรรมศำสตร และกำรจดงำนดนตรไทยอดมศกษำ

ครงท 37 วนท 29 ตลำคม 2552 ณ มหำวทยำลยธรรมศำสตร

ศนยรงสต. กรงเทพฯ: บรษท เทคโปรโมชน แอนด แอดเวอรไทซง จ�ากด.

คณะผด�าเนนงานโครงการปรญญานพนธทางดรยางคศลปไทย. 2531. สจบตร

กำรแสดงผลงำนโครงกำรปรญญำนพนธของนสต สำขำวชำดรยำงค

ไทย ภำควชำดรยำงคศลป คณะศลปกรรมศำสตรจฬำลงกรณ

มหำวทยำลย เรอง ดนตรในพระรำชพธ วนท 24 มนำคม 2531. (ม.ป.ท.).

คณะผด�าเนนงานโครงการปรญญานพนธทางดรยางคศลปไทย. 2542. ดนตร

พระรำชพธ ในพระรำชประวต พระบำทสมเดจพระเจำอยหว

ภมพลอดลยเดช. ศลปกรรมศาสตรบณฑต, สาขาวชาดรยางคไทย

คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. (ม.ป.ท.).

ชยญะ หนออน. 2549. ดนตรในพระรำชพธสมโภชเดอนและขนพระอ.

วทยานพนธศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาดรยางคไทย

คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ธรยทธ ยวงศร. 2540. กำรดนตร กำรขบ กำรฟอน ลำนนำ. พมพครงท 1.

เชยงใหม: โรงพมพมงเมองนวรตน.

บญตา เขยนทองกล. 2548. ดนตรในพระรำชพธ. กรงเทพฯ : ส�านกการสงคต

กรมศลปากร.

ปรชา ชางขวญยน และสมภาร พรมทา. 2552. มนษยกบศำสนำ. พมพครงท 4.

กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

213

ศลปกรรมสาร

พชต ชยเสร. 2540. เอกสำรค�ำสอนรำยวชำ 3503366 พทธธรรมในดนตรไทย.

(ม.ป.ท.).

มนตร ตราโมท . 2538. ดนตรไทย ของมนตร ตรำโมท อนสรณงำนพระรำชทำน

เพลงศพนำยมนตร ตรำโมท. กรงเทพฯ: บรษท โรงพมพไทยวฒนา

พานช จ�ากด.

สจตต วงษเทศ. 2551. รองร�ำท�ำเพลง: ดนตรและนำฏศลปชำวสยำม.

พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โรงพมพเรอนแกวการพมพ.

อจฉรยา สงทอง. 2548. แบบแผนกำรบรรเลงดนตรไทยในพระรำชพธ .

วทยานพนธศลปกรรมศาสตรบณฑต. สาขาวชาดรยางคไทย

คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อนมานราชธน, พระยา. 2533. งำนนพนธชดสมบรณของศำสตรำจำรย

พระยำอนมำนรำชธน หมวดศลปะและกำรบนเทง เลม 1

เรองรวมเรองเกยวกบศลปะกำรบนเทง. กรงเทพฯ : โรงพมพ

ครสภาลาดพราว.

เอนก นาวกมล. 2550. ศลปวฒนธรรม ฉบบพเศษ เพลงนอกศตวรรษ.

พมพครงท 4. กรงเทพฯ : โรงพมพมตชนปากเกรด.

เวบไซต

“ดนตรพนบานประจ�าชาตไทย”. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก: http://www.dsc.

ac.th/inweb/student_job/art411/sheet1.htm. 26 เมษายน 2558.

ณรงคชย ปฏกรชต. “นยส�าคญของเพลงพธกรรม”. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก:

http://www.smusichome.com/index.php?lay=show&ac=

article&Id=538675604&Ntype=4. 27 เมษายน 2558

214ศลปกรรมสาร

ทมาภาพประกอบ

หนงสอ

ด�ารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. 2473. ต�ำนำน

เครองมะโหรปพำทย. กรงเทพฯ: โรงพมพพระจนทร.

บญตา เขยนทองกล. 2548. ดนตรในพระรำชพธ. กรงเทพฯ : ส�านกการสงคต

กรมศลปากร.

เวบไซต

http://ohmpps.go.th/documents/BB2550901/pic/T0015_0002_01.jpg

http://www.palaces.thai.net/hrhprincessgalyani/html/preview/

20081116151326.jpg.htm