ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ

'ΤΟΜΟΣ Α

- - Γή Σελήνη Ηλιακό σύστημα

Αθήνα, Ιούνιος 1992

Λίγα λόγια για το έργο.

Τα βιβλία αυτά απευθύνονται στους ανθρώπους εκείνους και ιδιαίτερα στα νέα άτομα που εκδηλώνουν την περιέργεια και το ενδιαφέρον να γνωρίσουν τα μυστικά τα οποία κρύβει ο υπέροχος έναστρος ουρανός. Δυστυχώς στην χώρα μας από την οποία γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν όλες οι Φυσικές επιστήμες, ένας πολύ μικρός αριθμός ανθρώπων εκτός από τους επαγγελματίες αστρονόμους είναι σε θέση να γνωρίζει μερικά στοιχεία Αστρονομίας. Ο συγγραφέας αυτού του έργου έχει ασχοληθεί και αγαπήσει την Ερασιτεχνική Αστρονομία από παιδί, όταν τότε υπήρχαν λιγώτερα φώτα και η τηλεόραση δεν είχε εισβάλλει στην ζωή μας, όπου ο ουρανός έδινε και δίνει τα δικά του γνωστικά μυνήματα.Το έργο χαρακτηρίζεται από την συνοδεία πολλών κατανοητών χειροποιήτων σχημάτων του συγγραφέα και την παράθεση εικόνων των ουρανίων σωμάτων (πλανητών και δορυφόρων) δοσμένων μέσα από τα bytes του ηλεκτρονικού υπολογιστή, που του δίνουν μια άλλη ιδιομορφία όπου λείπουν στην πλειοψηφία των οι εντυπωσιακές φωτογραφίες. Ο πρώτος τόμος με την συνοδεία σχημάτων, πινάκων, εικόνων και επεξεργασμένων φωτογραφιών,προσπαθεί να μας ξεναγήσει κατανοητά στον κόσμο του κοντυνού ηλιακού μας συστήματος και των σωμάτων που το αποτελούν. Επίσης υπάρχει ένα "πάντρεμα" των γνώσεων δυο εποχών,της δεκαετίας του 50 με τα άρθρα του μεγάλου αειμνήστου αστρονόμου Κωνσταντίνου Χασάπη και της σύγχρονης διαστημικής και πληροφορικής εποχής που ζούμε.

2

2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ετυμολογικά η λέξη κόσμος προέρχεται απο την ελληνική ρίζα κένς που σημαίνει διακυρήττω (λατινικά censeo) ή σύμφωνα με άλλη εκδοχή από την πρόθεση κο- (κσύν) και από την λέξη θεσμός=σύνολο διατάξεων, ευπρέπεια. Σαν φιλοσοφικό όρο χρησιμοποίησε αυτήν την λέξη ο Πυθαγόρας (Στωβαίου 1,21) θέλοντας να ονομάσει "την των όλων περιοχήν εκ της εν αυτώ τάξεως". Ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει τον κόσμο σαν μία συστηματική διάταξη του σύμπαντος διδάσκοντας ότι υπάρχει ένας μοναδικός, ενιαίος ,πεπερασμένος, σφαιροειδής και εν κινήσει κόσμος και ο Επίκουρος έλεγε ότι "κόσμος εστί περιοχή τις ουρανού, άστρα τε και γήν και πάντα τα φαινόμενα περιέχουσα". Ο Γερμανός φιλόσοφος Κάντ με αυτή τη λέξη κατανομάζει ολα γύρω μας τα φυσικά φαινόμενα που κρύβουν το καθένα τα δικά του θαυμαστά μυστικά τα οποία ο άνθρωπος προσπαθεί να ανακαλύψει και να κατανοήσει. Δυο είναι οι μεγάλες κατηγορίες που συνθέτουν τον κόσμο του Κάντ. Η πρώτη αναφέρεται στο σύνολο των ουρανίων σωμάτων που απαρτίζουν το ορατό σύμπαν δηλ.τους γαλαξίες, τους αστέρες τους πλανήτες κλπ συμπεριλαμβανομένης της γής μας με ολα τα όντα της και που ονομάζεται μακρόκοσμος και η δεύτερη κατηγορία που περιλαμβάνει τον μικρόκοσμο ασχολείται με τον απείρως μικρό στο μάτι μας κόσμο των ατόμων και των μορίων που δομούν κάθε υλικό σώμα.Αυτό το βιβλίο έχει σκοπό να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι-διαδρομή μαζί με τον αγαπητό αναγνώστη στα ουράνια σώματα απο τη γή μέχρι τους μακρυνούς γαλαξίες ανακαλύπτοντας και γνωρίζοντάς τους κάτω απο εκλαϊκευτική σκοπιά. Η Αστρονομία είναι η αρχαιότερη φυσική επιστήμη και σαν φράση προέρχεται απο την σύντμηση των λέξεων αστήρ και νέμω που σημαίνει γνωρίζω. Το πότε για πρώτη φορά οι άνθρωποι άρχισαν να παρατηρούν με προσοχή το θέαμα του νυχτερινού ουρανού χάνεται στα βάθη των χιλιετηρίδων. Το σίγουρο όμως είναι ότι αυτές οι πρώτες έστω και συστηματικές παρατηρήσεις αλληλουχιών των ουρανίων φαινομένων είχαν αστρολογικό χαρακτήρα με αποτέλεσμα να ξεφεύγουμε απο την καθαυτό έννοια της Αστρονομίας ως επιστήμης και να αναφερόμαστε στην Αστρολογία η οποία γεννήθηκε στην αρχαία Χαλδαία και στην Ασσυρία της Μεσοποταμίας κατά την 4ην χιλιετηρίδα π.Χ. Aυτό βέβαια είναι φυσικό γιατί τότε ο άνθρωπος δεν ήταν σε ώριμη θέση ακόμα και λόγω εθνοτήτων να εξηγήσει επιστημονικά τα ουράνια φαινόμενα. Επηρεασμένος απο την καθημερινή αβεβαιότητα ζητούσε οιωνούς στις κινήσεις των πλανητών και τα ζώδια. Εκείνο όμως που είναι εντελώς αφύσικο και παράλογο ,το οτι σήμερα παραμονές 21ου αιώνα δυστυχώς ο κόσμος συγχέει εγκληματικά την αστρολογία με την Αστρονομία γιατί με αυτά που βλέπει και ακούει έχει υποστεί πλύση εγκεφάλου....όμως.Οι πρώτοι που έθεσαν καθαρά τις επιστημονικές βάσεις της Αστρονομίας ήσαν οι αρχαίοι Έλληνες στα ανθούντα Μικρασιατικά παράλια της Ιωνίας τον 5ον αιώνα π.Χ. χρησιμοποιούντες και εφευρίσκοντες προς τούτο τα μαθηματικά. Είναι πραγματικά άξιο θαυμασμού ότι πολλοί φιλόσοφοι διείδαν μόνο με τον νού τους, αφού τότε δεν υπήρχαν τα σύγχρονα μέσα ερεύνης, ότι το Σύμπαν διαστέλλεται. Όλα τα συγγράμματά των που διεσώθησαν απο την πυρκαγιά της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης μελετήθηκαν ύστερα κατά την περίοδο της Αναγεννήσεως απο τους Ευρωπαίους οι οποίοι προχώρησαν σε σπουδαίες αστρονομικές εφευρέσεις και ανακαλύψεις. Με την χαραυγή του 16ου αιώνος αρχίζει να γίνεται αποδεκτή η ιδέα του ηλιοκεντρικού συστήματος με αποτέλεσμα να ειπωθούν οι τρείς θεμελιώδεις νόμοι της κινήσεως των πλανητών σε συνδυασμό με τον νόμο της παγκοσμίου έλξεως. Το τηλεσκόπιο μαζί με το φασματοσκόπιο άνοιξαν νέους μεγάλους δρόμους στην έρευνα του διαστήματος. Η ραγδαία εξέλιξις που επήλθε τον 20ον αιώνα , μας βοήθησε να κατανοήσουμε την δομή και την ιστορία του Σύμπαντος . Με τα πρώτα δειλά βήματα του ανθρώπου στο διάστημα κατορθώσαμε να γνωρίσουμε από κοντά την ηλιακή οικογένεια και να διαμορφώσουμε μια συναρπαστική όσο και πρωτόγνωρη εικόνα της δομής, της ιστορίας και του μεγέθους του σύμπαντος δοσμένης από τα τροχιακά παρατηρητήρια...

ΠΟΣΟ ΑΣΗΜΑΝΤΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ.

3

3

Η Γή μας είναι ένας μικρός πλανήτης που περιστρέφεται γύρω από έναν αστέρα που ονομάζουμε ήλιο ο οποίος μας διατηρεί στην ζωή. Χωρίς αυτόν δεν θα υπήρχε νόημα υπάρξεως όχι μόνον του κόσμου μας, αλλά και ολοκλήρου του πλανητικού μας συστήματος. Σε σχέση με τα δισεκατομμύρια άστρα-ηλίους του δικού μας γαλαξία, αυτός φαίνεται λαμπρός και μεγάλος σαν δίσκος για τον λόγο ότι ευτυχώς είναι πολύ κοντά μας. Με το δυνατό φώς του την ημέρα καλύπτει και εκμηδενίζει πλήρως την παρατήρηση των άλλων αστέρων.Την νύκτα όμως μάς παρουσιάζεται ένας άλλος απείρου κάλλους έναστρος ουρανός. Λίγο ως πολύ όλοι μας το καλοκαίρι βρεθήκαμε στην εξοχή μακριά από ενοχλητικά φώτα και ατενίσαμε τον νυκτερινό ουρανό. Οι χιλιάδες αστέρες που φαίνονται με γυμνό μάτι διασκορπισμένοι παντού είναι στην πραγματικότητα ήλιοι όπως ο ήλιος μας, πολλοί δε έχουν και μεγαλύτερες διαστάσεις από τον δικό μας, αλλά επειδή ευρίσκονται σε πάρα πολύ μεγάλες αποστάσεις απο εμάς φαίνονται σαν φωτεινά στίγματα άλλα λαμπρότερα και άλλα πιο αμυδρά. Ένα άλλο γεγονός που υποπίπτει στην αντίληψή μας είναι ότι οι αστέρες δεν φαίνονται τυχαία κατανεμημένοι στον ουρανό, αλλά δημιουργούν διάφορα γεωμετρικά σχήματα που ονομάζονται αστερισμοί. Σε αυτούς τους αστερισμούς από της αρχαιότητος βοηθούσης και της φαντασίας είχαν δοθεί διάφορα μυθολογικά ονόματα ηρώων, ζώων,αντικειμένων κλπ ( Μεγάλη Άρκτος, Ωρίων κλπ ) . Επίσης μας παρουσιάζεται η δυνατότητα να συμπεράνουμε ότι ένας μικρός αριθμός αστέρων στον ουρανό έχει μεγάλη λαμπρότητα, ενώ οι αμέσως επόμενοι στο μέγεθος της λαμπρότητος αυξάνονται αριθμητικά σε σχέση με τους πρώτους και ούτω καθ' εξής. Όλοι αυτοί οι λαμπροί αστέρες που είναι διασκορπισμένοι στον ουρανό, είναι σχεδόν και οι κοντυνότεροι στον ήλιο μας.Η εντυπωσιακή νεφελώδης ζώνη που φαίνεται ότι διασχίζει κατά μήκος τους αστέρες είναι ο γαλαξίας μας, ένα σύνολο από 200 δισεκατομμύρια αστέρες περίπου. Φαίνονται σαν νέφος πολύ κοντά ο ένας με τον άλλον λόγω της τεραστίας αποστάσεώς τους που είναι χιλιάδες ή και εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη σε σχέση με τους λαμπρούς διασκορπισμένους αστέρες που τοποθετούνται στην γειτονειά μας.Από την θέση που έχει ο ήλιος μας στον γαλαξία, δεν μπορούμε να έχουμε μια ολόκληρη εικόνα του σχήματός του. Ο ήλιος ευρίσκεται πολύ κοντά στο γαλαξιακό επίπεδο, με αποτέλεσμα να παρατηρούμε τον γαλαξία σε προφίλ όπως ένα πιάτο στην κόψη του. Ο γαλαξίας μας όμως δεν είναι ο μοναδικός στο σύμπαν. Με τα υπερσύχρονα τηλεσκόπια, είμαστε σε θέση να διακρίνουμε εκατοντάδες χιλιάδες γαλαξίες, κουκκίδες συγκεχυμένου φωτός οι οποίοι περιέχουν δισεκατομμύρια αστέρες ! Έχει υπολογισθεί ότι στο Σύμπαν υπάρχουν δισεκατομμύρια γαλαξίες, νησιά στον κενό χώρο, ενός χώρου ο οποίος συνεχώς διαστέλλεται. Όλοι αυτοί οι γαλαξίες μαζί με τον δικό μας "επιπλέουν" στο Σύμπαν, αλλά και απομακρύνονται μεταξύ των με ασύλληπτες ταχύτητες σαν να δραπετεύουν από ένα κέντρο μιάς μεγάλης φυγής. Ευρισκόμαστε επάνω σε ένα μεγάλο διαστημόπλοιο που δεν είναι άλλο από τη γή μας η οποία με μεγάλη ταχύτητα περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο ο οποίος με τη σειρά του όπως όλοι οι αστέρες τρέχει πρός μια ορισμένη διεύθυνση γύρω από το κέντρο του γαλαξία με αποτέλεσμα μας συμπαρασύρει στον δρόμο του. Αλλά και αυτός ο γαλαξίας μας κάθε άλλο παρά ακίνητος είναι, αφού και αυτός με την σειρά του εκτελεί κινήσεις με μεγάλη ταχύτητα μέσα στο γκρούπ των άλλων γειτόνων του γαλαξιών των οποίων είναι μέλος. Από τη θέση που είμαστε έχουμε μια άποψη του σύμπαντος με κατεύθυνση από μέσα πρός τα έξω. Τα παλαιά χρόνια ο άνθρωπος νόμιζε ότι όλα τα ουράνια σώματα ήταν προσκολλημένα στον νυκτερινό

4

4

ουρανό δηλαδή δεν μπορούσε να κατανοήσει την έννοια του βάθους του χώρου του διαστήματος. Επειδή η θέση μας είναι μέσα στο ηλιακό σύστημα και μέσα στον γαλαξία, παρατηρούμε τους πλανήτες οι οποίοι φαίνονται αρκετά λαμπροί σε σχέση με τους άλλους αστέρες οι οποίοι απέχουν εκατομμύρια φορές μακρύτερα από ότι η γή από τον ήλιο. Πολύ πιο μακριά απο τους φαινομενικά κοντυνούς αστέρες φαίνεται η λαμπρή νεφελώδης ζώνη ,ο γαλαξίας μας του οποίου είμαστε μέλος. Στο Σύμπαν όπως είπαμε υπάρχουν δισεκατομμύρια γαλαξίες που επίσης περιέχουν δισεκατομμύρια αστέρες ηλίους και οπωσδήποτε ανάλογο αριθμό πλανητικών συστημάτων! Ένας γειτονικός μας γαλαξίας ,ο γαλαξίας της Ανδρομέδας φαίνεται και με γυμνό μάτι τις καθαρές και ασέληνες νύκτες σαν μια μικρή νεφελώδης κηλίδα . Φαντασθείτε οτι τον βλέπωμε όπως ήταν πρίν από 2,1 εκατομμύρια έτη γιατί το φώς του για να φθάσει στην γή μας θα κάνει ακριβώς τόσο χρόνο τρέχοντας με την φανταστική ταχύτητα των 300.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο ! Με όλα αυτά που διαβάζουμε ίσως να μας γεννάται και η σκέψη -τελικά τι είμαστε εμείς οι κάτοικοι της γής μέσα στην τόσο ασύλληπτη διαστημική απεραντωσύνη ; Άν κάπου κάποιος φανταστικός ταξιδιώτης του διαστήματος χάσει το στίγμα του πλανήτη μας πως θα μας βρεί ; Μια μονάδα μετρήσεως διαστημικών αποστάσεων είναι το έτος φωτός το οποίο ισούται με 9,5 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα περίπου και ορίζεται ως το διάστημα εκείνο το οποίο διανύει το φώς σε ένα χρόνο κινούμενο με την ταχύτητα των 300.000 χιλιομέτρων σε ένα δευτερόλεπτο. Είναι η ανώτερη δυνατή ταχύτητα που υπάρχει στην φύση αυτή του φωτός. Με άλλες λέξεις φαντασθείτε οτι σε ένα δευτερόλεπτο μια ακτίνα φωτός διατρέχει την περίμετρο της γής 7,5 φορές περίπου η οποία είναι 40.000 χιλιόμετρα , ή σε ένα δευτερόλεπτο έχει διανύσει την απόσταση γής-σελήνης ίση με 384.400 χιλιόμετρα περίπου, ή αν θέλετε σε 8 ‘λεπτά την απόσταση μέχρι τον ήλιο που ανέρχεται σε 150.000.000 χιλιόμετρα.Για να έχουμε μια ιδέα όσον αφορά τα μεγέθη τών αποστάσεων μέσα στον γαλαξία μας αναφέρουμε ενδεικτικά οτι ο πλησιέστερος αστέρας στον ήλιο μας ο Εγγύτατος του Κενταύρου απέχει 4 έτη και 3 μήνες φωτός δηλαδή το φώς του χρειάζεται αντίστοιχο χρονικό διάστημα για να φθάσει στην γή. Αν θέλετε την απόσταση του Εγγύτατου σε χιλιόμετρα πολλαπλασιάστε 9,5 τρις εκατομύρια χιλ. επί 4,3 φορές=40.850.000.000.000 περίπου! Οι πλησιέστεροι αστέρες ευρίσκονται σε μια διάμετρο 15-30 ετών φωτός, ενω οι λαμπροί που φαίνονται διασκορπισμένοι στον ουράνιο θόλο απέχουν απο 4-1600 έτη φωτός. Ο ήλιος μας απέχει απο το γαλαξιακό κέντρο 28.000 έτη φωτός και τέλος οι αποστάσεις μεταξύ των γαλαξιών ανέρχονται σε εκατομμύρια έτη φωτός. Έτσι λοιπόν αντιλαμβανόμαστε ότι όλα αυτά που παρατηρούμε στο αχανές σύμπαν αποτελούν ένα παράξενο παρελθόν, ένα παρελθόν που επιμυκύνεται στον βαθμό του όσο πιό μακρυά είμαστε σε θέση να παρατηρήσουμε αυτά τα ουράνια αντικείμενα. Ο άνθρωπος σήμερα είναι σε θέση να "δεί" γαλαξίες σε ιλιγγιώδεις αποστάσεις 14 δισεκατομμυρίων ετών φωτός, δηλαδή να εποπτεύσει ιδίοις όμμασι την αρχέγονη κατάσταση των γαλαξιών και του σύμπαντος, ενός σύμπαντος , ο χώρος του οποίου πρίν από 15 περίπου δισεκατομμύρια έτη ήταν ένα μικρό τίποτε και ο οποίος με "μια εντολή" άν θέλετε μεγάλωσε απότομα σε εκθετικό βαθμό δημιουργώντας την ύλη , τις αρχές και καταστάσεις τις και ύστερα τα ουράνια σώματα αξιολογούμενα από την αναπόσπαστη τέταρτη διάσταση του χρόνου.Σε αυτό το σημείο κάνουμε μια φανταστική υπόθεση ότι βρισκόμαστε σε ένα μελλοντικό αστροσκάφος το οποίο διανύει φανταστικά γρήγορα τις διαστημικές αποστάσεις. Το στίγμα μας είναι βαθιά στο απέραντο σύμπαν κάπου ανάμεσα σε φωτεινές κουκκίδες του μαύρου χάους, τους γαλαξίες που μακριά μας όπως είναι φαίνονται σαν νησίδες γεμάτες αστέρες. Το φανταστικό μας κομπιούτερ το οποίο

5

5

μετράει την απόσταση απο τον γαλαξία μας όπως και την θέση της γειτονιάς του φυσικού μας σπιτιού έχουν τεθεί σε λειτουργία!Μπροστά μας παρελαύνουν οι γαλαξίες, οι οποίοι δεν είναι τυχαία κατανεμημένοι στον χωροχρόνο, αλλά σχηματίζουν ομάδες μεταξύ των, έχουν τα δικά τους σχήματα από ελλειπτικά, οβάλ μέχρι και ακανόνιστα. Τρέχουμε κατ' ευθείαν για τον γαλαξία μας και από εκεί για τον πλανήτη μας! Ο δείκτης των αποστάσεων ολοένα και μικραίνει και κάπου δείχνει 78 εκατομμύρια έτη φωτός. Μπροστά μας πολλοί γαλαξίες κάπου 2.500 τον αριθμό. Συμπεραίνουμε οτι περνάμε από το σμήνος γαλαξιών της Παρθένου ένα πλούσιο σμήνος και μετα πάλι χάος! Όχι για πολύ όμως γιατί η άλλη γαλαξιακή ομάδα είναι η δική μας τοπική ομάδα. Αναφέρεται απόστασις 3.000.000 ετών φωτός από τον κομπιούτερ και μπροστά μας οι γαλαξιακοί μας γείτονες ,30 τον αριθμό. Γύρω από αυτούς υπάρχουν τρείς μεγάλοι, οι μεγαλύτεροι. Περνώντας προσεκτικά από τον έναν βλέπουμε απά μακριά τους δισεκατομμύρια αστέρες, τις συστροφές και τα σκοτεινά νεφελώματα. Δεν είναι όμως ο δικός μας γαλαξίας, αλλά ο κοντυνός και ομοιός του σε διαστάσεις γαλαξίας της Ανδρομέδας σε απόσταση 2.100.000 ετών φωτός.Στα 160.000 έτη φωτός απόσταση και καθώς πλησιάζουμε ,να μπροστά μας οι δορυφόροι του γαλαξία μας τα νέφη τού Μαγγελάνου, μικροί σε διαστάσεις γαλαξίες. Προτού εισχωρήσουμε στα αστρικά συγκροτήματα, βλέπουμε μερικά σφαιρωτά σμήνη από χιλιάδες αστέρες μπροστά μας, πιθανώτατα υπολείμματα συγκρούσεων με άλλο γαλαξία , μία ιστορία δισεκατομμυρίων ετών! Ο γαλαξίας μας μοιάζει σαν ένα τεράστιο χταπόδι με μήκος γύρω στα 100.000 έτη φωτός και πλάτος 10.000 έτη φωτός ενώ στο κέντρο του δεσπόζει ο πυρήνας του ο οποίος αποτελείται από εκατομμύρια αστέρες κοντά -κοντά ο ένας με τον άλλο. Όπως ο ήλιος μας έχει πλανητικό σύστημα από εννέα μεγάλους πλανήτες μαζί με τη γη μας, κατ' όμοιο τρόπο θα πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον εκατομμύρια πλανητικά συστήματα ίσως και με πλανήτες με τις ίδιες προυποθέσεις για ζωή όπως στη γη μας.Προς το κέντρο του γαλαξία μας όμως βρίσκεται ο ήλιος μας; Η απάντησις είναι όχι και το σκάφος μας κατευθύνεται προς τα γαλαξιακά άκρα-βραχίονες. Ώστε είμαστε τοποθετημένοι στα " προάστειά " του και σε απόσταση 28.000 ετών φωτός από το γαλαξιακό κέντρο. Όπως ταξιδεύουμε, αξίζει να προσέξουμε τα σκοτεινά νεφελώματα που φαίνεται οτι κρύβουν τους αστέρες από πίσω τους, και τα οποία περιέχουν τα συστατικά εκείνα για τη δημιουργία νέων αστέρων. Απόσταση από ήλιο 1.600 έτη φωτός και νά μπροστά μας ο εξαίσιος νεφελοειδής του Ώρίωνος, λίκνο δημιουργίας νέων αστέρων με πολλές συμπυκνώσεις μεσοαστρικών αερίων. Οι δημιουργηθέντες βρεφικοί αστέρες έχουν διασκορπισθεί πρός όλες τις κατευθύνσεις.Πλησιάζουμε ακόμα περισσότερο στην απόσταση των 400 ετών φωτός σε μια πάρα πολύ γνωστή αστρική συστροφή που αποτελείται από εκατοντάδες νέους στην ηλικία αστέρες μπλέ χρώματος. Είναι οι Πλειάδες που φαίνονται διεσπαρμένες σε σφαίρα διαμέτρου 15 ετών φωτός , και θαυμάζουμε αυτό το ωραίο αστρικό σύμπλεγμα.Η ταχύτητα του σκάφους μας αρχίζει να μικραίνει σταδιακά καθώς προσπερνάμε διάφορους αστέρες. Απόστασις 4,3 έτη φωτός και μπροστά μας ο κοντυνότερος ήλιος στον δικό μας, τριπλό σύστημα αστέρων-ηλίων που ονομάζεται α Κενταύρου. Απόσταση μόνον λίγων ωρών φωτός και ο κίτρινος αστέρας που λάμπει έντονα μπροστά μας είναι επιτέλους ο ζωοδότης ήλιος μας αλλά η γη μας δεν φαίνεται ακόμα. Γύρω μας περιπλανώνται δισεκατομμύρια κομμάτια από παγωμένα αέρια -είναι οι κομήτες που κατά καιρούς μας επισκέπτονται και μας ενθουσιάζουν με το θέαμα που προσφέρουν. Πλησιάζοντας στους πλανήτες κάνουμε ένα τουρνέ γύρω τους. Απόσταση από ήλιο 5 ώρες φωτός και μπροστά μας ο λιλιπούτειος Πλούτων μαζί με τον δορυφόρο του Χάροντα ένα στενό παγωμένο ζευγάρι που οριοθετεί τα

6

6

σύνορα των πλανητών. Στις 4 ώρες φωτός συναντούμε τον ωραίο καταγάλαζο Ποσειδώνα ,μια γιγάντια σφαίρα από παγωμένο μεθάνιο και με πολύ κάτω του μηδενός θερμοκρασίες.Στις 2,5 ώρες φωτός απόσταση ξεπροβάλλει ο επίσης γαλάζιος πλανήτης Ουρανός με τα ωραία δακτυλίδια του. Είναι σχεδόν όμοιος με τον Ποσειδώνα όσον αφορά το μέγεθος, την φυσική κατάσταση και την θερμοκρασία. Απόσταση 76' λεπτά φωτός και συναντάμε τον ωραιότερο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος-τον Κρόνο με τα πανέμορφα δακτυλίδια του που τον κάνουν μοναδικό όπως και τα 18 φεγγάρια του. Ζωή όμως δεν υπάρχει πουθενά !!! Όλα είναι παγωμένα και περιβάλλονται από δηλητηριώδη αέρια σε μια επιφάνεια που μόνο στερεή δεν είναι. Ομως ένας μεγάλος δορυφόρος του, ο Τιτάνας έχει μια ατμόσφαιρα η οποία κατακλύζεται από ενώσεις οργανικών αερίων που μοιάζει πάρα πολύ με την ατμόσφαιρα της πρώιμης γής μας. Δυστυχώς όμως ευρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από τον ήλιο με αποτέλεσμα τις πολύ χαμηλές κάτω του μηδενός θερμοκρασίες. Στη συνέχεια, σειρά έχει ο επιβλητικώτερος των πλανητών, ο γίγαντας Δίας με φυσικές σταθερές παρόμοιες με αυτές του Κρόνου και των πλανητών που συναντήσαμε, αλλά και με άπειρη ομορφιά χρωμάτων. Περιστοιχίζεται και αυτός από 18 σελήνες. Αξιες της προσοχής μας είναι οι 4 μεγαλύτερες, η Ιώ, η Ευρώπη , ο Γανυμήδης και η Καλλιστώ. .Στην Ευρώπη, ίσως κάτω από τους πάγους της επιφάνειάς της να υπάρχει κανονικός υδάτινος ωκεανός... Περνάμε προσεκτικά στην συνέχεια την ζώνη των αστεροειδών, των χιλιάδων αυτών κομματιών, υπολείμματα από κάποιο πλανήτη που ίσως στο παρελθόν θρυμματίσθηκε. Καθώς πλησιάζουμε, συναντούμε τον ολοκόκκινο Άρη , ο πλανήτης που κάποτε ηλέκτριζε την φαντασία των γήινων σχετικά με ύπαρξη ζωής η οποία όμως δεν υπάρχει ούτε εδώ, αλλά μόνο έρημοι και μια ατμόσφαιρα από διοξείδιο του άνθρακος...Και επιτέλους!! Μετά από τόσες περιπλανήσεις στο θαυμαστό κόσμο των γαλαξιών στα ερέβη του διαστήματος, ιδού ο γαλάζιος πλανήτης μας με την φιλόξενη ατμόσφαιρά του, τους ζωογόνους ωκεανούς, τα πνευμονούχα δάση, τα ευεργετικά σύννεφα, τη θαυμαστή χλωρίδα και πανίδα αλλά και τους αχάριστους ανθρώπους οι οποίοι αψηφώντας τον γαλάζιο πλανήτη, τον καταστρέφουν σιγά-σιγά είτε από εγωισμό είτε από άγνοια λες και θα βρούν τέτοιο φιλόξενο κόσμο στο Σύμπαν.....

7

7

Εισερχόμαστε στην ατμόσφαιρα και προσγειωνόμαστε στην πραγματικότητα και δίπλα στο αστεροσκοπείο από όπου θα μελετήσουμε τα ουράνια σώματα και φαινόμενα και πρώτα-πρώτα την γη μας σε πραγματική πλέον βάση όσον αφορά τα

διαστημικά ταξίδια, γιατί ένα από τα τελειώτερα δημιουργήματα του ανθρώπου, το αυτόματο διαστημόπλοιο Voyager 2 μόλις εγκατέλειψε τον πλανήτη Ποσειδώνα στα όρια του πλανητικού συστήματος μετά από 10ετές και πλέον ταξίδι και έτσι θα περιπλανάται στο διάστημα μεταφέροντας το μήνυμα των ανθρώπων σαν μια μπουκάλα στον κοσμικό Ωκεανό!

8

8

Η Γ Η

ΜΕΡΟΣ Α'

Ο τρίτος κατά σειρά αποστάσεως πλανήτης από τον ήλιο είναι η γή μας, Η γή ανήκει στην ομάδα των πλανητών οι οποίοι έχουν στερεές επιφάνειες όπου περιλαμβάνονται ο Ερμής, η Αφροδίτη και ο Άρης με μεγαλύτερη την γή. Η γή είναι ο μοναδικός μεγάλος πλανήτης στο ηλιακό σύστημα ο οποίος παρουσιάζει γεωλογική δραστηριότητα και που έχει ιδανική ατμόσφαιρα για την συντήρηση των εμβίων όντων.Διαστάσεις και η σφαιρικότητα της γής. Όπως όλοι οι πλανήτες έτσι και η γή έχει σχήμα σφαιρικό και μάλιστα είναι πεπιεσμένη εις τους πόλους και εξογκωμένη στον ισημερινό με λόγο πλατύνσεως 1/293. Αυτό οφείλεται στο οτι η γή περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της με φορά εκ Δυσμών προς Ανατολάς. Συνέπεια αυτού του γεγονότος είναι οτι οι τροχιές των τεχνητών δορυφόρων παρουσιάζουν παρεκλίσεις από τις τροχιές που διαγράφουν. Η ισημερινή διάμετρος της γής ανέρχεται σε 12756 χιλιόμετρα ενω η πολική είναι μικρότερη με 12711 χιλιόμετρα. Το μήκος του ισημερινού του πλανήτη μας είναι 40.076 χιλιόμετρα ενώ αυτό του μεσημβρινού περιορίζεται στα 40.009 χιλιόμετρα . Το σφαιρικό σχήμα της γής αποδεικνύεται με πολλούς τρόπους,ο απλούστερος και ο κατανοητότερος είναι η έκτασις του τοπικού ορίζοντα. Ένας παρατηρητής ευρισκόμενος στο ύψος της θαλάσσης μπορεί να δεί στο βάθος μόνο σε απόσταση 5 χιλιομέτρων ενώ άν ανεβαίνει ψηλότερα π.χ σε λόφο έχει μεγαλύτερη σε μήκος οπτική προοπτική του ορίζοντα. Όταν βλέπουμε ένα ιστιοφόρο μακριά στο θαλάσσιο ορίζοντα πρώτα διακρίνουμε τα ιστία και μετά το σκάφος. Από τους αρχαίους λαούς οι οποίοι πίστευαν οτι η γή είναι επίπεδη, οι Κινέζοι λχ. πίστευαν οτι στηρίζεται επάνω σε τεράστιους ελέφαντες, πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες επιστήμονες αποδείκνυαν με αληθοφάνεια το σφαιρικό σχήμα της γής . Ο Αναξίμανδρος ,μεγάλος φιλόσοφος από την Ιωνία, έλεγε τ την δε γήν είναι μετέωρος υπό μηδενός κρατουμένην, μένουσαν δε δια την ομοίαν πάντων απόστασιν, το δε σχήμα αυτής γυρόν, στρογγύλον και λίθω παραπλήσιον ╗. Ο Αριστοτέλης αποφαινόταν οτι κατά τις σεληνιακές εκλείψεις η Σελήνη καλύπτεται κυκλικά από τη σκιά της γής γεγονός που δηλώνει την σφαιρικότητά της, μία λογική και ολοφάνερη απόδειξη. Το αξιοθαύμαστο γεγονός όμως είναι οτι η αρχαία Ελληνική επιστήμη προχώρησε σε μετρήσεις των διαστάσεων της γής με αξιοθαύμαστη ακρίβεια για την εποχή άν κρίνουμε βεβαίως και από τα επιστημονικά όργανα που διέθεταν τότε. Είναι πολύ ευφυής ανά τους αιώνες η μέθοδος με την οποία ο Ερατοσθένης υπολό- γισε τις διαστάσεις της γής. Ο Ερατοσθένης έζησε στην Αίγυπτο κατά την Αλεξανδρινή περίοδο τον 2ον αιώνα π.Χ. (276-194 π.Χ).

1

9

9

Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΤΟΥ ΚΛΑΥΔΙΟΥ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ.Εικονίζεται ο περιληπτικός χάρτης του μεγαλυτέρου αστρονόμου της αρχαιότητος Κλαυδίου Πτολεμαίου (108-160 μ.Χ). Έχει τίτλο «Γεωγραφική Υφήγησις». Στο έργο αυτό περιέχονται 8,000 τοπωνύμια και για πρώτη φορά χρησιμοποιείται σύστημα μεσημβρινών. Είναι χαρακτηριστική η αληθοφάνεια των γεωγραφικών πλατών με τα πραγματικά, ενώ τα γεωγραφικά μήκη είναι εσφαλμένα επειδή ο Πτολεμαίος πίστευε ότι η γή έχει μικρότερες διαστάσεις από τις πραγματικές που μέτρησε ο Ερατοσθένης. Σε αυτό συνηγορούσε και το ότι τα ναυτικά ημερολόγια ήσαν ανακριβή. Ο Κολόμβος που πίστευε απόλυτα αυτόν τον χάρτη, επιχείρησε το προς δυσμάς ταξίδι του για αναζήτηση των Κατιγγάρων (Μαλαικής χερσονήσου) παρατηρώντας ότι τα γεωγραφικά μήκη Ισπανίας-Ινδονησίας ήταν μικρότερα από την μισή περίμετρο της γής. Έτσι σκέφθηκε ότι εάν δυάνυε αυτήν την θαλάσσια απόσταση με δυτική κατεύθυνση θα έφθανε πιο γρήγορα στην ανατολική εσχατιά των Ινδιών.

10

10

Ο Ερατοσθένης είχε παρατηρήσει ότι κατά την εποχή του θερινού ηλιοστασίου (22 Ιουνίου) και κατά το μεσημέρι οι ακτίνες του ηλίου έπεφταν υπό γωνία σε έναν οβελίσκο που βρισκόταν στην Αλεξάνδρεια με αποτέλεσμα να δημιουργείται σκιά. (βλέπε σχήμα ). Την ίδια ακριβώς ημέρα και ώρα σε μια άλλη πόλη που βρίσκεται γύρω στα 820 χιλιόμετρα μακριά απο την Αλεξάνδρεια, την Συήνη υπάρχει ενα πηγάδι με την διαφορά όμως οτι εκεί την ίδια ήμέρα και ώρα οι ακτίνες του ηλίου φωτίζουν κάθετα τον πυθμένα του πηγαδιού. Ή αισθητή γωνία( α ) της σκιάς του οβελίσκου την οποία κατόρθωσε να μετρήσει με τα μικρομετρικά όργανα που

κατασκεύαζε την βρήκε ίση με 7 μοίρες και 12'. Από αυτό το γεγονός κατάλαβε οτι αυτή η γωνία φωτισμού οφείλεται στην σφαιρικότητα της γής. Η απόσταση των δύο αυτών πόλεων κατόπιν μετρήσεών του βρέθηκε ότι είναι 5.000 στάδια.( 1 αττικό στάδιο ισούται με 164 μέτρα). Επειδή η γή είναι κυκλική λοιπόν στις 360 μοίρες θα αντιστοιχούν 250.000 στάδια, δηλαδή 41.000 χιλιόμετρα, εξαγόμενο που προσεγγίζει το πραγματικό νούμερο της ισημερινής περιμέτρου της γής η οποία είναι 40.000 χιλ. Αυτή η διαφορά οφείλεται στο ότι η απόσταση Αλεξανδρείας-Συήνης

δεν είναι ακριβώς 5.000 στάδια (820 χιλ.) αλλά λίγο μικρότερη. (800 χιλιόμετρα). Ο τρόπος που επινοήθηκε είναι αξιοθαύμαστος για την ευφυία και την πρακτικότητά του , αφού τα εξαγόμενα του Ερατοσθένους πλησιάζουν πολύ τις σημερινές μετρήσεις αν κρίνουμε απο την ποιότητα των οργάνων μετρήσεων εκείνης της εποχής.Όπως κινείται η γή γύρω από τον ήλιο σε ελλειπτική τροχιά διαγράφει μια πλήρη περιφορά μέσα σε μια χρονική περίοδο που λέγεται έτος. Ας εξηγήσουμε όμως αναλυτικώτερα τα παραπάνω. Ο Γερμανός αστρονόμος Ιωάννης Κέπλερ θεμελίωσε τους τρείς νόμους της κινήσεως των πλανητών γύρω απο τον ήλιο που φέρουν το όνομά του . Ο πρώτος νόμος διατυπώνεται ως εξής.. "Οι τροχιές των πλανητών είναι ελλείψεις,την μια δε εστία της ελλείψεως την κατέχει ο ήλιος."Το πόσον δε η διαγραφόμενη έλλειψις διαφέρει από τον κύκλο καλείται εκκεντρότης και μετρείται σε χιλιοστά Η εκκεντρότητα της γήινης τροχιάς ανέρχεται στο μικρό ποσό των 0,0017 χιλιοστών με αποτέλεσμα να μην απομακρύνεται ούτε να πλησιάζει πολύ κοντά τον ήλιο. Η μέση απόσταση απο το άστρο της ημέρας είναι 149.504.000 χιλιόμετρα και ονομάζεται Αστρονομική μονάδα (Astronomical Unit )ή συνοπτικά AU. Είναι μεγάλης σημασίας για την Αστρονομία αυτό το μέτρο της αποστάσεως γής-ηλίου γιατί το εκλαμβάνουμε σαν αφετηρία μετρήσεως αποστάσεων των πλανητών και των άλλων μελών του πλανητικού μας συστήματος.Η ελλειπτική τροχιά της γης έχει σαν αποτέλεσμα όταν έρχεται κοντύτερα στον ήλιο να απέχει απο αυτόν 146.993.000 χιλ.σε μια θέση που ονομάζεται περιήλιο, και σε 151.996.000 χιλ.στην πιο μεγάλη απόσταση που λέγεται αφήλιο . Στίς χιλιετηρίδες μας το περιήλιο συμβαίνει στις 2 Ιανουαρίου ενω το αφήλιο κατά τις 2 Ιουλίου κάθε έτους. Η γη όπως και όλοι οι πλανήτες κινούνται γύρω από τον ήλιο με μια συγκεκριμένη μέση ταχύτητα η οποία λέγεται εφαπτομενική ταχύτητα. Σύμφωνα με τον παγκόσμιο

11

11

νόμο του Νεύτωνος η έλξη την οποία ασκεί ο ήλιος στην γή και στους άλλους πλανήτες προσπαθεί να την αιχμαλωτίσει σε μια ελλειπτική τροχιά γύρω από τον ήλιο. Όμως αν υποθέταμε ότι στιγμιαία δεν υπήρχε αυτή η δύναμη, τότε η γη μας αυτόματα θα ξέφευγε ακολουθώντας την νοητή εφαπτομένη με ταχύτητα 29,8 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο. Τόση λοιπόν είναι η ταχύτητα με την οποία το φυσικό μας διαστημόπλοιο περιστρέφεται γύρω απο τον ήλιο. Εμείς όμως δεν αισθανόμαστε τίποτα, νοιώθουμε ακίνητοι καθώς πλέουμε στο διάστημα για τον απλούστατο λόγο οτι δεν υπάρχει σταθερό κοντυνό σημείο αναφοράς, όπως ακριβώς συμβαίνει στην περίπτωση ενος αεροπλάνου που πετά ψηλά πάνω απο τη θάλασσα. Θα έχουμε την εντύπωση ότι είναι ακίνητο.Διάκριση ετών. Όμως η ετήσια περιστροφή της γής γύρω απο τον ήλιο για μάς είναι ψευδής και εικονική και εκτελείται αργά στην περίοδο ενός χρονικού διαστήματος που ονομάζωμε έτος. Γίνεται στην Αστρονομία διάκριση Αστρικού και Τροπικού έτους.

Αστρικό έτος Τροπικό έτος----------------------------------------- -------------------------------------------------- Είναι το χρονικό διάστημα που Το χρονικό διάστημα της επανόδου τουαπαιτείται για να επανέλθει ο ήλιος ηλίου στο εαρινό ισημερινό σημείο γ.κατά την εικονική του κίνηση στον Στην ουράνιο σφαίρα είναι το σημείοίδιο απλανή αστέρα και γι αυτό εκείνο στο οποίο τέμνεται ο ουράνιοςμεσολαβεί χρονικό διάστημα ισημερινός με την εκλειπτική. Το 365 ημερών, 6 ωρών, 9 ' και 9,5". τροπικό έτος ισούται με 365 ημέρες,5 ωρες,48' και 46" . Είναι μικρότερο από το αστρικό έτος κατά 20' λεπτά . Αυτό οφείλεται στην κίνηση της γής που λέγεται μετάπτωση. Το τροπικό έτος το μεταχειριζόμαστε στο πολιτικό ημερολόγιο (Γρηγοριανό).

Ανωμαλιακό έτος. Ειναι το χρονικό διάστημα που απαιτείται για την επάνοδο της γής στο ίδιο σημείο της ελλειπτικής τροχιάς της και είναι ίσο με 365 ημέρες, 6 ώρες, 43' και 39 ". Το ανωμαλιακό έτος είναι μεγαλύτερο του αστρικού κατά 34' και 29 " περίπου.Η εικονική αυτή κίνησις του ηλίου ο οποίος μας φαίνεται οτι κινείται μεταξύ των διαφόρων αστέρων του ουρανού είναι στην πραγματικότητα η νοητή προέκταση της ευθείας γής-ηλίου η οποία επεκτείνεται σε άπειρο βαθμό με αποτέλεσμα να προβάλλεται ο ήλιος στους διάφορους αστερισμούς που διαδοχικά συναντά. Αυτό βέβαια είναι δύσκολο να κατανοηθεί άμεσα απο τον παρατηρητή και έτσι μας δημιουργείται η ψευδαίσθηση οτι είμαστε ακίνητοι στο διάστημα και οτι ο ήλιος και όλα τα άλλα ουράνια σώματα και φαινόμενα περιστρέφονται γύρω μας ανα τακτά χρονικά διαστήματα, μια φυσική πλάνη την οποία όλοι οι αρχαίοι λαοί και οι Έλληνες πλην ωρισμένων σοφών επίστευαν (Αρίσταρχος, Φιλόλαος, Ικέτας , Ηρακλείδης). Το αστρονομικό μοντέλο κατά το οποίο η γή ευρίσκεται ακίνητη στο κέντρο του σύμπαντος ονομάσθηκε γεωκεντρικό σύστημα του κόσμου, ένα σύστημα που επικράτησε σε πολλές περιπτώσεις και με θρησκευτικό φανατισμό από τους χρόνους του αστρονόμου Πτολεμαίου μέχρι την εποχή της Αναγεννήσεως (16ος αιώνας ).Κίνηση της γής γύρω από τον άξονά της. Όπως όλοι οι πλανήτες, έτσι και η γή περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της, το λεγόμενο ημερονύκτιο. Η περιστροφή εκτελείται με φορά εκ Δυσμών πρός Ανατολάς σε χρονικό διάστημα 23 ωρών και 56' λεπτών, χρόνος ο οποίος λέγεται αστρική ημέρα. Ο παρατηρητής διαπιστώνει την κίνηση αυτή με την Ανατολή και Δύση των διαφόρων ουρανίων σωμάτων ( Ήλιος,

12

12

Σελήνη αστέρες κλπ ). Υπάρχουν πολλοί τρόποι που αποδεικνύουν αυτήν την κίνηση της γής. Θά αναφέρουμε την απόκλιση των τροχιών των τεχνητών δορυφόρων η οποία πραγματοποιείται με φορά εκ Δυσμών πρός Ανατολάς, όπως και αυτή των ανέμων οι οποίοι πνέουν στην ατμόσφαιρα. Οι διευθύνσεις των αερίων μαζών λόγω της κινήσεως της γής αποκλίνουν πρός τα δεξιά για το βόρειο ημισφαίριο και πρός τα αριστερά για το νότιο. Η αστρική ημέρα διαφέρει από την ηλιακή ημέρα κατά 4' λεπτά της ώρας περίπου. Η φαινομένη κίνησις του ηλίου στην ουράνια σφαίρα από την Ανατολή στην Δύση παρουσιάζει μικρές διαφορές σε σχέση με τον χρόνο που μας δίδεται από τα ρολόγια μας. Αυτό οφείλεται στο ότι η γή δεν κινείται μόνον γύρω από τον άξονά της, αλλά συγχρόνως ακολουθεί το τόξο της τροχιάς της γύρω από τον ήλιο, ούτως ώστε σε χρονικό διάστημα ενός ημερονυκτίου να έχει διατρέξει και ένα τμήμα της τροχιάς της. Η διαφορά των 4' αθροιζόμενη μας δίνει ένα ημερολογιακό έτος περίπου 366 ημερών. Έτσι, για τον λόγο αυτόν τα πολιτικά ημερολόγια έχουν ένα δίσεκτο έτος κάθε 4 χρόνια. Όσον αφορά τον χρόνο που απαιτείται για την συμπλήρωση του ημερονυκτίου, στην αστρονομία διακρίνεται σε αστρικό, αληθή ηλιακό και μέσο ηλιακό χρόνο. Αστρικός χρόνος είναι το διάστημα που χρειάζεται για μία πλήρη φαινομενική περιστροφή της ουράνιας σφαίρας σαν αποτέλεσμα της περιστροφής της γής γύρω από τον άξονά της, ο οποίος είναι ίσος με τον χρόνο δύο διαδοχικών μεσουρανήσεων ενός αστέρος και ως εκ τούτου ονομάσθηκε αστρικός χρόνος.Ο αληθής ηλιακός χρόνος είναι ο χρόνος ο οποίος περιέχεται μεταξύ δύο διαδοχικών διαβάσεων του ηλίου από τον μεσηβρινό του τόπου. (στην ουράνιο σφαίρα μεσημβρινός είναι η νοητή ευθεία η οποία διχοτομεί το ορατό από τον παρατηρητή ημισφαίριο). Ο ήλιος κατά την φαινομένη του ετήσια πορεία στον ουρανό, φαίνεται ότι κινείται επάνω σε μιά νοητή γραμμή, την εκλειπτική. Επειδή όμως φαινομενικά κινείται ταχύτερα τον Ιανουάριο (περιήλιο) και βραδύτερα τον Ιούλιο (αφήλιο), η καθημερινή μεσουράνηση του ηλίου δεν επαναλαμβάνεται σε ίσα χρονικά διαστήματα. Από αυτήν την έλλειψη σταθερότητος είναι λογικό ότι αυτός ο χρόνος δεν χρησιμοποιείται στις καθημερινές μας ανάγκες. Η χρησιμοποίηση του μέσου ηλιακού χρόνου στηρίζεται στην υιοθέτηση του "μέσου ήλιου", ο οποίος σε ίσους χρόνους διανύει ίσα διαστήματα με την υπόθεση ότι κινείται ισοταχώς όχι στην εκλειπτική, αλλά στον ουράνιο ισημερινό. Η διαφορά μεταξύ μέσης και αληθινής ημέρας κατά την διάρκεια ενός έτους δεν είναι σταθερή, αλλά μεταβάλλεται ημέρα με την ημέρα και ονομάζεται "εξίσωση χρόνου". Μόνο κατά τις ημερομηνίες 11 Φεβρουαρίου , 14 Μαίου, 26 Ιουλίου και την 2 Νοεμβρίου κάθε έτους, οι δύο αυτοί "ήλιοι" αληθής και μέσος συμπίπτουν στην ουράνια σφαίρα.Η φορά με την οποία εκτελείται η περί άξονα περιστροφή της γής είναι η ίδια με αυτή της περιστροφής περί τον ήλιο, δηλαδή με αντίθετη κατεύθυνση αυτής των δεικτών του ωρολογίου. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να συναντάμε στην πορεία μας στο διάστημα διάφορα φαινόμενα π.χ βροχές διαττόντων τις πρώτες πρωινές ώρες διότι κατ' εκείνες τις ώρες το ανατολικό ημισφαίριο της γής θα έχει την πρώτη οπτική επαφή με τα αντικείμενα αυτά. Γεννάται τώρα το ερώτημα : είναι σταθερός ο χρόνος της περιστροφής της γής γύρω από τον άξονά της ; Η απάντηση είναι όχι. Ούτε στό παρελθόν, αλλά ούτε και στό μέλλον θα είναι ακριβώς ίδια η διάρκεια του ημερονυκτίου. Οι πτώσεις στην επιφάνεια της γής μεγάλου αριθμού διαττόντων κάθε χρόνο κάνουν τον πλανήτη μας βαρύτερο , όπως και οι τριβές από τις παλίρροιες που ενεργούν σαν "φρένο"στην περιστροφή του. Αυτά τα γεγονότα δημιουργούν μια επιβράδυνση στον χρόνο περιστροφής της γής. Υπολογίζεται ότι θα πρέπει να περάσουν 100.000 έτη για να επέλθει μεταβολή του χρόνου αυτού κατά 1 ".

13

13

Όσον αφορά την διάρκεια του ημερονυκτίου στα διάφορα γεωγραφικά πλάτη, αυτή διαφέρει κατά πολύ και αυτό οφείλεται στο ότι ο άξονας περιστροφής της γής παρουσιάζει κλίση με το επίπεδο περιφοράς. Ενδεικτικά παραθέτουμε τον εξής πίνακα γεωγραφικών πλατών, όπου αναγράφεται η διάρκεια ημέρας και νύκτας.

Γεωγραφικόν πλάτος Μεγαλύτερη διάρκεια ημέρας νύκτας ------------------------------ -------------------------------------- 90 μοίρες 189 ημέρες 176 ημέρες 80 137 123 Βόρειο ημισφαίριο. 70 70 55 50 16 ω.18λ. 16ω. 0λ. 30 14 ω 2λ 13ω 30λ 10 12 ω 40λ 12ω 30λ 0 12 ω 5λ 11ω 55λ 70 μοίρες 65 ημέρες 59 ημέρες. 80 130 130 Νότιο ημισφαίριο. 90 182 183

Είναι φανερό ότι σε γεωγραφικά πλάτη πάνω ή κάτω από 70 μοίρες η διάρκεια του ημερονυκτίου μεταβάλλεται σημαντικά, διότι εκεί ο ήλιος φαίνεται ότι διαγράφει τόξα κοντά στον ορίζοντα μη απομακρυνόμενος από αυτόν. Στά γεωγραφικά πλάτη κοντά στους πόλους ο ήλιος φαίνεται για 6 περίπου μήνες ότι ευρίσκεται επάνω και κοντά στον ορίζοντα το καλοκαίρι και τον χειμώνα για άλλους 6 μήνες είναι κάτω από τον ορίζοντα . Κατά την διάρκεια της πολικής νύκτας, αυτοί οι τόποι φωτίζονται από ένα αδύνατο φωτισμό, ο οποίος προέρχεται από την διασκόρπιση του φωτός του ηλιακού δίσκου που ευρίσκεται συνεχώς κάτω από τον ορίζοντα.

Κλίση του άξονος της γης-Διάκριση τών εποχών του έτους.

Η νοητή ευθεία γραμμή που συνδέει τους δύο πόλους καλείται γήινος άξονας. Σε σχέση με το επίπεδο περιφοράς της γής σχηματίζει μια γωνία εύρους 23 μοιρών και 44΄λεπτών περίπου. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να δημιουργούνται οι 4 εποχές του έτους ,όπως και οι κλιματολογικές ζώνες της γής. Εάν δεν υπήρχε αυτή η κλίση η οποία λέγεται λόξωσις της εκλειπτικής, τότε θα υπήρχε μια

14

14

μόνον εποχή αιώνια, η άνοιξη για όλους τους τόπους της γής. Έτσι ο ήλιος κατά την φαινομένη του πορεία στην ουράνιο σφαίρα,φαίνεται οτι κινείται επάνω σε μια νοητή γραμμή, η οποία ονομάζεται εκλειπτική(1). Η εκλειπτική οριοθετείται από τους 12 γνωστούς ζωδιακούς αστερισμούς οι οποίοι είναι οι Ιχθείς, Κριός, Ταύρος, Δίδυμοι, Καρκίνος, Λέων, Παρθένος, Ζυγός, Σκορπιός, Τοξότης, Αιγόκερως και Υδροχόος. Κάθε μήνα ο ήλιος φαίνεται οτι προβάλλεται μέσα σε κάθε ένα από αυτούς τους 12 αστερισμούς κατά την μετακίνησή του επάνω στην εκλειπτική. Ο ζωδιακός κύκλος ο οποίος οφείλει το όνομά του στο ότι οι αστερισμοί αυτοί παριστάνουν με την φαντασία ζώα, απασχολεί την ψευδαιπιστήμη της Αστρολογίας και είναι απλά και μόνο μια φαινομενική προβολή της περιφοράς της γής στο διάστημα.Εάν ο άξονας της γής είχε διαφορετική κλίση, τότε θα προβαλλόταν ο ήλιος σε άλλους αστερισμούς εκτός των 12 που αναφέραμε. Οι εποχές του έτους είναι αντίστροφες για τα δύο ημισφαίρια, και ο ακόλουθος πίνακας μας δίνει την διάρκεια των εποχών ανά ημισφαίριο.

Βόρειο ημισφαίριο Νότιο ημισφαίριο ημέρες ώρες ημέρες ώρες ΄Ανοιξις 91 20 89 19 Καλοκαίρι 93 15 89 0 Φθινόπωρο 89 19 92 20 Χειμώνας 89 0 93 15

Ίσως θα ρωτήσετε γιατί δεν είναι ίδια η διάρκεια των 4 εποχών ανά ημισφαίριο και συνολικά. Η απάντησις είναι οτι αυτό οφείλεται στην εκκεντρότητα της τροχιάς της γής με συνέπεια την ανισοταχή της κίνηση γύρω από τον ήλιο.

(1) Εκλειπτική : Το όνομα εκλειπτική δόθηκε από τους αρχαίους Έλληνες αστρονόμους για τον λόγο ότι οι εκλείψεις ηλίου και σελήνης συμβαίνουν πάντα κοντά σε αυτή την γραμμή .

Ουράνιος σφαίρα. Η γή μας είναι μια σφαίρα. Για να κατανοήσουμε γεωγραφικά την επιφάνειά της την χωρίσαμε σε περιφέρειες. Μέγιστη περιφέρεια (περίμετρος) είναι ο ισημερινός που χωρίζει τα δύο ημισφαίρια βόρειο και νότιο. Η προέκταση της γραμμής του ισημερινού προς τον ουρανό μας δίνει την νοητή γραμμή του ουράνιου ισημερινού ο οποίος αντιστοίχως χωρίζει το βόρειο και νότιο ουράνιο ημισφαίριο. Η ουράνιος σφαίρα είναι μια φανταστική σφαίρα επάνω στην οποία παρουσιάζονται όλα τα ουράνια σώματα και φαινόμενα. Τρία είναι τα βασικά συστήματα των συντεταγμένων τα οποία μεταχειριζόμαστε προκειμένου να καθορίσουμε την ακριβή θέση ενός ουρανίου σώματος επάνω σε αυτήν : Οι ισημερινές, οι οριζόντιες και οι εκλειπτικές συντεταγμένες. Αναφερόμενοι στις ισημερινές συντεταγμένες λαμβάνοντας υπ' όψη ότι όπως για τη γή ο ισημερινός είναι η αρχή των γεωγραφικών πλατών, κατά όμοιο τρόπο και για την ουράνιο σφαίρα το αντίστοιχο πλάτος καλείται απόκλιση (συμβολ. α). Το α ορίζεται ως η απόσταση ενός αστέρος ή και του ηλίου από τον ουράνιο ισημερινό, και μετρείται σε μοίρες. Γιά το βόρειο ημισφαίριο είναι θετική (+) ενω δια το νότιο αρνητική (-), το δε εύρος της αποκλίσεως κυμαίνεται από 0 μοίρες για τον ουράνιο ισημερινό έως 90 μοίρες για τους πόλους του ουρανού (βόρειο και νότιο.)

15

15

Για τη γή οι κάθετες περιφέρειες πρός τον ισημερινό που διέρχονται από τους δυο πόλους λέγονται μεσημβρινοί. Γιά αρχή των γεωγραφικών μηκών ορίσθηκε ο μεσημβρινός εκείνος που διέρχεται από το ιστορικό αστεροσκοπείο Greenuits του Λονδίνου. Το αντίστοιχο μήκος της ουρανίου σφαίρας ονομάζεται ορθή αναφορά (συμβολ. δ) και μετρείται σε ώρες. (σχήμα)

Όλο το μήκος της ουρανίου σφαίρας υποδιαιρείται σε 24 ώρες αρχής γενομένης των μετρήσεων από το σημείο εκείνο στο οποίο τέμνονται οι δύο μέγιστοι ουράνιοι κύκλοι δηλαδή η εκλειπτική και ο ισημερινός ή αλλιώς στο σημείο εκείνο του ουρανού στο οποίο προβάλλεται ο ήλιος όταν έχουμε εαρινή ισημερία και πού συμβολίζεται διεθνώς με το γράμμα γ του ελληνικού αλφαβήτου. Στην εποχή μας το εαρινό ισημερινό σημείο γ ευρίσκεται στον αστερισμό των Ιχθύων. Λόγω όμως της τρίτης κινήσεως της γής, της μεταπτώσεως (σελ 22), το εαρινό ισημερινό σημείο γ δεν είναι σταθερό, αλλά οπισθοδρομεί κάθε χρόνο. Όπως στη γή άν καθορίσουμε ένα συγκεκριμένο στίγμα π.χ ένα πλοίο όταν γνωρίζουμε το γεωγραφικό μήκος και πλάτος του μπορούμε να το εντοπίσουμε, κατά παρόμοιο τρόπο εργαζόμαστε και στην ουράνιο σφαίρα όπου κάθε αστέρας εντοπίζεται με ακρίβεια εάν δοθεί η ορθή αναφορά και η απόκλισή του. Στο σύστημα των οριζοντίων συντεταγμένων η θέση ενός αστέρος προσδιορίζεται από το ύψος του αστέρος από τον ορίζοντα του τόπου αφ' ενός και από την γωνία η οποία σχηματίζεται από τον μεσημβρινό του τόπου και από τον κατακόρυφο κύκλο ο οποίος διέρχεται από τον πόλο της ουρανίου σφαίρας. Η γωνία αυτή μετρείται σε μοίρες, ονομάζεται διεθνώς αζιμούθιον και η μέτρησή του γίνεται με φορά από τον Νότο πρός Δυσμάς. Το ύψος και το αζιμούθιο δεν είναι σταθερά, αλλά μεταβάλλονται με τον χρόνο και από το γεωγραφικό μήκος και πλάτος του τόπου (σχήμα σελ. 15).Το σύστημα των εκλειπτικών συντεταγμένων είναι το αρχαιότερο και αυτό μεταχειριζόταν ο Ίππαρχος. Οι συντεταγμένες ενός αστέρος προσδιορίζονται από την απόσταση του αστέρος (βόρεια ή νότια) από την εκλειπτική η οποία ονομάζεται

16

16

εκλειπτικό πλάτος ( συμβολ. β) και από την απόσταση (κατά μήκος) από το εαρινό σημείο γ που λέγεται εκλειπτικό μήκος ( συμβολ. λ).Οι ουράνιες συντεταγμένες δεν είναι σταθερές, αλλά μεταβάλλονται μέσα σε διάστημα ενός έτους λόγω της τρίτης κινήσεως της γής που λέγεται μετάπτωση (βλέπε σελ.22). Γι' αυτόν τον λόγο οι αστροεφημερίδες και οι εκδιδόμενοι χάρτες του ουρανού συμφωνήθηκε να έχουν 50 ετή διάρκεια, η οποία λέγεται εποχή. Η ανανέωση των ουρανίων συντεταγμένων των χαρτών με εποχή 1950.0 έγινε το έτος 1970 όπου από τότε οι χάρτες αναφέρουν την εποχή 2000.0 σε όλα τα ουράνια αντικείμενα υπό αναζήτηση.Ορατότητα των αστέρων από διάφορα γεωγραφικά πλάτη. Όπως είναι φυσικό,το γεωγραφικό πλάτος παίζει σπουδαίο ρόλο για την ορατότητα των αστέρων από έναν παρατηρητή που ευρίσκεται σε έναν ωρισμένο τόπο. Ο άνθρωπος εκείνος που ευρίσκεται στον ισημερινό παρατηρεί διαδοχικά όλους τους αστέρες της ουρανίου σφαίρας να παρελαύνουν από πάνω του ανατέλλοντες και δύοντες. Ο ισημερινός του ουρανού διέρχεται από τον κατακόρυφο (ζενίθ) του τόπου, οι δε δύο ουράνιοι πόλοι εφάπτονται στον ορίζοντα ο βόρειος προς βορράν και ο νότιος πρός νότον. Λόγω της ημερησίας περιστροφής της γής εκ Δυσμών πρός Ανατολάς, η ουράνιος σφαίρα γυρίζει με διεύθυνση εκ Ανατολών πρός Δυσμάς και όλοι οι αστέρες ανατέλλουν και δύουν είναι δηλ. αμφιφανείς (βλέπε σχήμα σελ.19).Εντελώς περιωρισμένα είναι τα φαινόμενα τα οποία παρατηρούνται επάνω στους γήινους πόλους βόρειο και νότιο. Άν υποθέσουμε ότι ο τόπος έχει γεωγραφικό πλάτος 90ο τότε ο ουράνιος βόρειος πόλος θα συμπέσει με το ζενίθ του τόπου. Ο όρος ζενίθ είναι αραβικής προελεύσεως και σημαίνει το υψηλότερο νοητό σημείο επάνω στην ουράνιο σφαίρα. Το άκρως αντίθετο σημείο από το ζενίθ ονομάζεται ναδίρ ή αντικατακόρυφο και ευρίσκεται στη νοητή προέκταση κάτω από τα πόδια μας. Όταν ο ήλιος στην φαινομένη του πορεία ευρίσκεται υπεράνω του ισημερινού για 6 μήνες θα έχουμε ημέρα συνεχώς με τον ήλιο να μήν κατέρχεται καθόλου από τον ορίζοντα καθώς αυτός θα φαίνεται ότι σχεδόν εφάπτεται σε αυτόν, ορατός συνεχώς,είναι ο λεγόμενος ήλιος του μεσονυκτίου. Γιά τους υπόλοιπους 6 μήνες του έτους θα επικρατεί συνεχώς ένα θολό λυκόφως επειδή ο ήλιος ευρίσκεται κάτω από τον ουράνιο ισημερινό (σχήμα σελ. 19).Για να γίνουμε σαφέστεροι ερχόμαστε στους δικούς μας τόπους και στον ουρανό των Αθηνών.Το γεωγραφικό πλάτος των Αθηνών είναι 38 μοίρες, γεγονός που σημαίνει τα εξής : α) Ο βόρειος ουράνιος πόλος ο οποίος δείχνεται από τον αστέρα α της Μικράς Άρκτου και που είναι σχεδόν μόνιμα ακίνητος ευρίσκεται στο ύψος των 38 μοιρών υπεράνω του ορίζοντος. β) δημιουργούνται τρείς ζώνες παρατηρήσεων των αστέρων και αστερισμών. Η ζώνη των αστέρων που φαίνονται οτι διαρκώς ευρίσκονται πάνω από τον ορίζοντα χωρίς να ανατέλλουν ούτε να δύουν είναι η των αειφανών αστερισμών (αεί=πάντα ). Αυτοί οι αστερισμοί κατά την Ελληνική μυθολογία είχαν την κατάρα από τους θεούς να μην λούζονται ποτέ στα νερά του ορίζοντα,να μην βυθίζονται κάτω από αυτόν. Ο Όμηρος στην Οδύσσεια μας λέει ότι η Μεγάλη και η Μικρή Άρκτος "άμμοροι θ' έστιν λοετρών ωκεανοίο ". Οι αστερισμοί οι οποίοι κατά καιρούς ανατέλλουν και δύουν είναι αυτοί που οριοθετούνται από την γραμμή του ορίζοντα μέχρι την ζώνη των αειφανών, και λέγονται αμφιφανείς, ανήκουν δε και στα δύο ημισφαίρια βόρειο και νότιο ουράνιο. Τέλος,οι αστερισμοί που δέν φαίνονται καθόλου και οι οποίοι ανήκουν στο νότιο ουράνιο ημισφαίριο λέγονται αφανείς διότι τους καλύπτει ο όγκος της γής από απόκλιση -52 έως -90 μοίρες. Παρατηρώντες το σχήμα βλέπουμε οτι ο ουράνιος ισημερινός ανέρχεται από τον ορίζοντα μέχρι του ύψους των 52 μοιρών ( 90-38=52).

17

17

Επανερχόμαστε τώρα στις εποχές του έτους και στην φαινομένη πορεία του ηλίου στον ουρανό. Οι εποχές οριοθετούνται με νοητά σημεία στην ουράνια σφαίρα από όπου περνά ο ήλιος τα οποία περιλαμβάνουν κάθε εποχή και ονομάζονται ώρες του έτους. Η ημερομηνία που δείχνει το ημερολόγιό μας είναι 21 Μαρτίου . Ο ήλιος κατά την φαινομένη του πορεία στον ουρανό ευρίσκεται στον αστερισμό των Ιχθύων στο σημείο εκείνο όπου ο ουράνιος ισημερινός τέμνει την εκλειπτική. Είναι το εαρινό ισημερινό σημείο γ με το οποίο συμβολίζεται η εαρινή ισημερία.

18

18

Η ουράνιος σφαίρα όπως παρατηρείται στο γεωγραφικό πλάτος των Αθηνών (38 0 ). Οι στιγματισμένες γραμμές είναι ο ορίζοντας και η εκλειπτική. Επίσης εικονίζονται οι κύκλοι των ορθών αναφορών και των αποκλίσεων.

19

19

Οι συντεταγμένες του ηλίου στην ουράνιο σφαίρα εκείνη την ημέρα είναι : Ορθή αναφορά(α)=0 ώρες, απόκλιση(δ)=0 μοίρες. Είναι η ημέρα όπου όλοι οι τόποι της γής έχουν ισημερία γιατί τότε ο γήινος άξονας είναι ακριβώς κάθετος με τον άξονα περιφοράς . Αρχή της ανοίξεως για το βόρειο ημισφαίριο και του φθινοπώρου για το νότιο.Ανερχόμενος ο ήλιος την εκλειπτική φθάνει στο μέγιστο υψηλότερο φαινόμενο ύψος-απόκλιση(δ) στις 22 Ιουνίου και έχει συντεταγμένες α=6 ώρες,δ=+23,44 μοίρες. Τέλος του έαρος και αρχή του θέρους για το βόρειο ημισφαίριο, αρχή του χειμώνα για το νότιο, μεγαλύτερη διάρκεια ημέρας για το βόρειο και νύχτας για το νότιο. Ο ήλιος ευρίσκεται στον τροπικό του Ταύρου. 23 Σεπτεμβρίου. ο ήλιος στην εκλειπτική συναντά πάλι τον ουράνιο ισημερινό στο σημείο γ΄ αντιδιαμετρικό του γ στον αστερισμό της Παρθένου. Φθινοπωρινή ισημερία. Για τους βόρειους είναι η αρχή του φθινοπώρου, για τους νότιους αρχή της ανοίξεως. Η τέταρτη και τελευταία ώρα του έτους λαμβάνει χώραν στις 22 Δεκεμβρίου με ηλιακές συντεταγμένες α=18 ώρες,δ=-23,44. Ο ήλιος τρέπεται βόρεια αφού περάσει τον τροπικό του Τοξότου. Οι βόρειοι έχουν αρχή χειμώνα και μεγαλύτερη διάρκεια νύκτας.Για κάθε δίσεκτο έτος 366 ημερών, οι ώρες του έτους μετατοπίζονται μία ημέρα ενωρίτερα.Κίνηση της γής γύρω από τον ήλιο. Ποιές αποδείξεις όμως μπορούμε εύκολα να έχουμε για να πεισθούμε ότι η γή κινείται γύρω από τον ήλιο ; Ο άνθρωπος από τους αρχαίους χρόνους είχε την καθολική πεποίθηση ότι η γή είναι ακίνητη και οτι όλα τα άλλα ουράνια σώματα μηδενός εξαιρουμένου δηλαδή ο ήλιος, η σελήνη, οι πλανήτες και οι αστέρες περιστρέφονται γύρω της. Αυτό ήταν πολύ φυσικό ακόμα και για θρησκευτικούς λόγους. Ο θεός έπλασε τον άνθρωπο στη γή σαν την κορωνίδα της δημιουργίας την οποία θα έπρεπε να την τοποθετήσει στο κέντρο του κόσμου και όλοι

Η ουράνιος σφαίρα όπως παρατηρείται από τον Β.Πόλο (άνω) και από τον ισημερινό (κάτω).

20

20

οι άλλοι αστέρες θα πρέπει να δορυφορούν (υπηρετούν) αυτήν. Ο Έλληνας αστρονόμος Κλαύδιος Πτολεμαίος (108-160 μ.Χ) στο μεγαλειώδες σύγγραμμά του την Αλμαγέστη (1) εισηγείται περί του γεωκεντρικού συστήματος του κόσμου,ένα σύστημα που επικράτησε για 16 περίπου αιώνες σε όλο το γνωστό τότε κόσμο μέχρι την Αναγέννηση. Ο αρχαίος Ελληνικός κόσμος της επιστήμης όμως έχει να μας επιδείξει πλουραλισμό ιδεών και θεωριών. Έτσι ωρισμένοι επιφανείς αστρονόμοι όπως ο Αρίσταρχος ο Σάμιος,ο Φιλόλαος και ο Ηρακλείδης ο Ποντικός και άλλοι Πυθαγόρειοι επίστευαν και εδίδασκαν τα άκρως αντίθετα ότι δηλ.ο ήλιος είναι το κέντρο γύρω από το οποίο περιστρέφονται η γή και οι άλλοι πλανήτες. Είναι οι οπαδοί του ηλιοκεντρικού συστήματος, της αληθινά σωστής θεωρίας. Οι ιδέες αυτές όμως δεν έγιναν αποδεκτές από την πλειοψηφία των τότε σοφών. Έτσι λοιπόν ο Αρχιμήδης έλεγε για τον Αρίσταρχο: "Αρίσταρχος ο Σάμιος υποτίθεται τα μεν απλανέα των άστρων και τον άλιον μένειν ακίνητον ταν δε Γάν περιφέρεσθαι περί τον άλιον κατά

(1) Αλμαγέστη. To μεγαλύτερο και σημαντικώτερο αστρονομικό σύγγραμα που γράφηκε από της αρχαιότητος μέχρι τον 16ον αιώνα . Ο αρχικός του τίτλος είναι " Μαθηματική Σύνταξη" γραμμένη από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο. Οι μετέπειτα Ευρωπαίοι μεταφραστές πρόσθεσαν στον τίτλο του έργου το επίθετο "μεγίστη" λόγω του όγκου των 13 βιβλίων που αποτελείτο. Οι Άραβες μεταφραστές τον 9ον αιώνα έδωσαν τον τίτλο "κιτάπ (βιβλίο)-άλ-μεγίστη όπου προήλθε δια συντμήσεως από τους Ευρωπαίους ο τίτλος "Αλμαγέστη". Ήταν τόσο μεγάλη η σπουδαιότητά της, ώστε σε μία συνθηκολόγηση μάχης των Βυζαντινών με τους Άραβες, ο χαλίφης Άλ-Μαμούν έθεσε ως ένα όρο ειρήνης την παράδοση ενός χειρογράφου σε αυτόν ενός αντιγράφου της Μαθηματικής Συντάξεως.

κύκλου περιφέρεια, ός εστίν εν μέσω τω δρόμω κείμενος". Όλες αυτές οι προοδευτικές ιδέες έμειναν θαμένες για 16 αιώνες στα διάφορα χειρόγραφα που διασώθηκαν από γενεά σε γενεά και από Έλληνα σε Έλληνα. Έτος 1453 μ.Χ η Πόλις αλώνεται από τους Τούρκους. Σοφοί Έλληνες αποδημούν στα μεγάλα κέντρα της Ευρώπης μαζί με όλο τον πνευματικό πλούτο που κληρονόμησαν και διαφύλαξαν. Οι πάπυροι των αρχαίων αστρονόμων είναι στην διάθεση των ενδιαφερομένων Ευρωπαίων οι οποίοι μελετώντας τους με μεγάλη προσοχή ξεκινούν μια άλλη μεγάλη ιστορική περίοδο,την Αναγέννηση. Μαζί με όλους εκείνους, ο Πολωνός αστρονόμος Νικόλαος Κοπέρνικος ο οποίος αφού μελέτησε επισταμένως τα συγγράμματα του Αριστάρχου του Σαμίου για την κίνηση της γής γύρω από τον ήλιο, κατά το έτος 1473 μ.Χ εισηγείται εκ νέου την θεωρία του ηλιοκεντρικού συστήματος στο σύγγραμά του "De revolutionis orbits caelestum", η οποία καθίσταται πλέον αποδεκτή από τους μετέπειτα αστρονόμους οι οποίοι απέδειξαν σιγά-σιγά οτι είναι η μόνη σωστή. Το έτος 1564 γεννήθηκε ο Γαλιλαίος Γαλιλέι μεγάλος Ιταλός επιστήμονας και εφευρέτης του πρώτου αστρονομικού τηλεσκοπίου με το οποίο για πρώτη φορά είδε τα ουράνια σώματα μεγενθυμένα γύρω στις 30 φορές.Οι φάσεις τις οποίες παρουσιάζει ο πλανήτης Αφροδίτη του έκαναν μεγάλη εντύπωση γιατί αυτό σημαίνει οτι ο πλανήτης αυτός περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο και όχι γύρω από τη γή. Να η πρώτη αποδεδειγμένη κατάρριψις του Πτολεμαικού συστήματος! Οι ιερωμένοι αντίπαλοί του που ανήκαν στην ιερά εξέταση τον πολέμησαν με όλες τους τις δυνάμεις. Η ιστορική φράσις Eppur si muove! (και όμως κινείται) ελέχθη από τον Γαλιλαίο ενώπιον του δικαστηρίου της ιεράς εξετάσεως και φανερώνει όλη την αλήθεια. Ο Γερμανός αστρονόμος Ιωάννης Κέπλερ σύγχρονος του Γαλιλαίου με τον οποίο αλληλογραφούσε, θεμελιώνει τα έτη 1609-1619 τους τρείς νόμους του περί της κινήσεως των πλανητών γύρω από τον ήλιο και λίγο μετά γεννιέται ο μεγάλος Άγγλος φυσικός σερ Ισαάκ Νεύτων ο οποίος ανακαλύπτει τον νόμο της παγκοσμίου έλξεως. Ο ήλιος σαν ογκωδέστερος έλκει την μικρότερή του γή και την καθηλώνει σε

21

21

μια ορισμένη ελλειπτική τροχιά. Άν συγκεντρώσουμε τις πιό απτές και αληθοφανείς αποδείξεις που μας πείθουν για την κίνηση του πλανήτη μας,αυτές έχουν ως εξής:α) Η αλλαγή της όψεως του ενάστρου ουρανού κατά την διάρκεια του έτους. Με μια απλή παρατήρηση των διαφόρων σχημάτων των αστερισμών,με την πάροδο της ώρας φαίνεται οτι άλλοι διαφορετικοί ανατέλλουν ενω οι ήδη υπάρχοντες σιγά-σιγά οδέυουν στη δύση. Αυτό οφείλεται στην κίνηση της γής γύρω από τον εαυτό της εκ Δυσμών προς Ανατολάς. Όμως με την πάροδο μεγάλου χρονικού διαστήματος π.χ. μηνός,διαπιστώνουμε ότι συνεχώς εμφανίζονται διαφορετικοί αστερισμοί σε μια συγκεκριμένη ώρα,οι οποίοι και θα ξαναεμφανισθούν ακριβώς μετά από ένα έτος. Αυτό αναντήρρηττα οφείλεται στην κίνηση της γής περί τον ήλιο.β)Η ετησία παράλλαξη των αστέρων. Λόγω της κινήσεως της γής περί τον ήλιο, οι κοντυνοί μας αστέρες διαγράφουν μικρές ελλείψεις σχετικά με τους πιό απομακρυσμένους κατά την διάρκεια ενός έτους. Αυτές οι ελλείψεις είναι ανεπαίσθητες και μετρώνται με μικρομετρικά όργανα. Από την παράλλαξη ενός αστέρος εξάγεται η απόστασή του. Η πρώτη μέτρηση παραλλάξεως έγινε το 1838 από τον Bessel στον αστέρα 61 Κύκνου. Είναι η πιό αληθοφανής απόδειξις για την κίνηση της γής, οπότε μπορούμε να πούμε ότι από το έτος εκείνο καταρρίπτεται τελείως η ιδέα του γεωκεντρικού συστήματος.

ΆΛΛΕΣ ΚΙΝΉΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΉΣ.1.-Η Μετάπτωση. Η τρίτη κατά σειράν σπουδαιότητος κίνηση της γής μας είναι η μετάπτωση, κατά την οποία σε πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα περίπου 25.800 ετών ο βόρειος πόλος του ουρανού κινείται γύρω από τον πόλο της εκλειπτικής διαγράφοντας

μια νοητή έλλειψη. Αυτή η "ιδιοτροπία" οφείλεται στο ισημερινό εξόγκωμα της γής, το οποίο σε συνάρτηση με τις παρελκτικές δυνάμεις που ασκούνται από τα κοντυνά ουράνια σώματα (ήλιο, σελήνη, πλανήτες), τείνει κατά κάποιο τρόπο να ανατρέψει τη γή από την θέση ισορροπίας της. Το όλο φαινόμενο μοιάζει με την κίνηση μιας σβούρας η οποία όπως γυρίζει, ταλαντεύεται. Άς εξηγηθούμε όμως και πρώτα-

22

22

πρώτα άς γυρίσουμε ξανά στην περιγραφή της ουρανίου σφαίρας. Η νοητή προέκταση του βορείου πόλου της γής μας οδηγεί στο σημείο εκείνο του ουρανού όπου φαίνεται ότι όλη η ουράνιος σφαίρα περιστρέφεται εντός 24 ωρών περίπου γύρω από ένα ακίνητο σημείο κοντά στον Πολικό αστέρα . Η ημερήσια περιστροφή της ουρανίου σφαίρας δεν είναι τίποτα άλλο παρά η εικόνα της περιστροφής της γής στον ουρανό. Στις χιλιετηρίδες που διανύουμε ο βόρειος πόλος του ουρανού προβάλλεται πολύ κοντά στον αστέρα α του αστερισμού της Μικράς Άρκτου που γι αυτήν του την εγγύτητα ονομάζεται Πολικός αστήρ. Φαντασθείτε τώρα ότι πρός το μέρος του βορείου ουρανίου ημισφαιρίου ζωγραφίζεται μια τεράστια νοητή έλλειψις την οποία και θα διατρέξει η προέκταση του βορείου γηίνου πόλου σε 25.800 έτη. Τι θα παρατηρούμε τότε ; Οι αστέρες οι οποίοι δείχνουν τον βόρειο πόλο θα μετατοπίζονται συνεχώς με την πάροδο των αιώνων. Την εποχή όπου εκτίζετο στην αρχαία Αίγυπτο η πυραμίδα του Χέοπος κατά το 3.000 π.Χ ο αστέρας που έδειχνε τον βόρειο ουράνιο πόλο ήταν ο α Δράκοντος ( Thuban). Στις ημέρες μας πολικός αστήρ είναι ο α Μικράς Άρκτου (Alroukaba). Το έτος 12.000 μ.Χ πολικός αστέρας θα είναι ο λαμπρότερος αστέρας του βορείου ημισφαιρίου ο α του αστερισμού της Λύρας (Βέγας). Η μετάπτωση όμως φέρνει και ακόμα ένα σπουδαίο αποτέλεσμα, την μεταβολή στις εκλειπτικές συντεταγμένες. Η μετάπτωση ανακαλύφθηκε το 134 π.Χ από τον εκ Βιθυνίας αστρονόμο Ίππαρχο (190-120 π.Χ) Όπως αναφέραμε, η εκλειπτική είναι ο μέγιστος εκείνος κύκλος της ουρανίου σφαίρας όπου φαίνεται ότι προβάλλεται ο ήλιος και κοντά της η Σελήνη και οι πλανήτες, ονομάζεται δε έτσι διότι όταν η Σελήνη τυχαίνει να ευρεθεί επί αυτής συμβαίνουν εκλείψεις (ηλιακές και σεληνιακές). Ο Ίππαρχος με αφορμή την εμφάνιση ενός νέου αστέρος, συνέταξε τον πρώτο στην ιστορία της Αστρονομίας επίσημο κατάλογο αστέρων του ουρανού στον οποίο αναφερόταν το φαινόμενο μέγεθος κάθε αστέρος και οι συντεταγμένες του. Χρησιμοποιούσε το σύστημα των εκλειπτικών συντεταγμένων δηλαδή των αποστασεών των αστέρων από την εκλειπτική. Πρός τούτο είχε εφεύρει σειρά μικρομετρικών οργάνων αξιολογοτάτων για την εποχή εκείνη με τα οποία μετρούσε τα εκλειπτικά μήκη. Ο κατάλογος αυτός περιείχε 1039 αστέρες και απετέλεσε το θεμέλιο για τους μετέπειτα καταλόγους. 'Αλλες εργασίες του ήταν ο καθορισμός του τροπικού έτους, η μέτρηση του οποίου γινόταν από ηλιοστάσιο σε ηλιοστάσιο. Με έκπληξη ο Ίππαρχος όμως διεπίστωσε ότι το εαρινό ισημερινό σημείο γ δεν ήταν σταθερό,αλλά μετατοπίζετο προοδευτικά με την πάροδο των ετών πρός δυσμάς. Με τις μετρήσεις υπολόγισε οτι η μετάπτωση ανέρχεται σε 47 δευτ .τόξου κάθε χρόνο, ποσό το οποίο πλησιάζει με ακρίβεια τα σημερινά δεδομένα βάσει των οποίων αυτή ανέρχεται σε 50 ",2 ανά έτος.Η εαρινή ισημερία πρίν από 5.000 έτη π.Χ συνέβαινε όταν ο ήλιος ευρίσκετο στον αστερισμό του Ταύρου.Την εποχή που κατηρτήζοντο τα πρώτα ωροσκόπια από τους Χαλδαίους ιερείς της Μεσοποταμίας γύρω στο έτος 1500 π.Χ το εαρινό ισημερινό σημείο επροβάλλετο στον Κριό και από τότε έχει γίνει συνήθεια στους Αστρολογικούς κύκλους μέχρι σήμερα να τονίζεται ότι "όσοι γεννήθηκαν από 21\3 έως 21\4 ανήκουν στο ζώδιο του Κριού ". Αυτό δεν είναι σωστό, διότι στην εποχή μας ο ήλιος κατά το πιό πάνω χρονικό διάστημα προβάλλεται στον αστερισμό των Ιχθύων.Εκτός από την μετάπτωση η οποία προκαλείται κύρια από τις έλξεις του ηλίου και της σελήνης , έχωμε σε πολύ μικρότερα αποτελέσματα και την πλανητική μετάπτωση την οποία ασκούν οι έλξεις των άλλων πλανητών στην σφαίρα της γής. Όμως η μετάπτωση είναι υπεύθυνη και γιά άλλα αποτελέσματα όπως : i) Μεταβολή της λοξώσεως της εκλειπτικής. Η λόξωση της εκλειπτικής είναι η γωνία που σχηματίζεται από την εκλειπτική και τον ουράνιο ισημερινό και η οποία λόγω της μεταπτώσεως ελαττώνεται κάθε χρόνο κατά 47' της μοίρας σε διάστημα ενός αιώνος

23

23

αλλά αυτά τα αποτελέσματα όμως είναι περιοδικά και δεν είναι δυνατόν να συμπέσουν οι δύο αυτοί άξονες. ii) Μεταβολή στην εκκεντρότητα της τροχιάς της γής. Λόγω της μεταπτώσεως η τροχιά της γής γύρω από τον ήλιο τείνει να γίνει κυκλική σε διάστημα 60.000 ετών περίπου. iii ) Μεταβολή των γεωγραφικών πλατών. Τον 19ον αιώνα διαπιστώθηκε ότι ο βόρειος πόλος της γής δεν είναι σταθερός, αλλά μετατίθεται με αποτέλεσμα μια μεταβολή στα γεωγραφικά πλάτη ανά 430 και 365 ημέρες . (Ευλήρειος κύκλος).2.-Η κλόνηση του άξονος του κόσμου. Ο Άγγλος αστρονόμος Bradley το έτος 1742 ανακάλυψε οτι η μεταπτωτική τροχιά την οποία διαγράφει ο άξονας της γής δεν είναι ακριβώς έλλειψη, αλλά αποτελείται από συνεχείς σπείρες-ημιελλείψεις, η κάθε μια των οποίων διαγράφεται μέσα σε 9 έτη και 4 μήνες περίπου. Φαίνεται δηλαδή ότι η γή εκτελώντας την μεταπτωτική της κίνηση οτι κλονίζεται. Αυτό αποδίδεται στην ανομοιομορφία του ισημερινού εξογκώματος σε σχέση με τις ελκτικές δυνάμεις του ηλίου και της Σελήνης οι οποίες ασκούνται στον πλανήτη μας.3.-Πορεία του ηλίου και της γής πρός τον άπηκα. Η γή κινήται γύρω από τον ήλιο και αυτό έχει αποτέλεσμα να μετέχει στις διάφορες κινήσεις που εκτελεί το άστρο της ημέρας. Ο ήλιος μας όπως όλοι οι αστέρες δεν είναι ακίνητοι "απλανείς" όπως τους ονόμαζαν οι αρχαίοι, αλλά κινούνται πρός διάφορες κατευθύνσεις ταξινομούμενοι σε αστρικά ρεύματα. Δεν θα εκθέσουμε σε αυτό το σημείο τους λόγους και τα ιστορικά αυτών των κινήσεων, αλλά εδώ θα αρκεσθούμε σε μια απλή αναφορά της κινήσεως αυτής.Ο ήλιος μας ταξιδεύει ακολουθώντας μια ευθεία γραμμή προς ένα νοητό σημείο του αχανούς διαστήματος που λέγεται άπηξ ή κόρυμβος.Το αντιδιαμετρικό του σημείο δηλ.το σημείο που ευρίσκεται σε απόσταση 180 μοιρών ονομάζεται αντάπηξ ή αντικόρυμβος, η δε όδευσή του αυτή έχει κατεύθυνση προς τον αστέρα 104 του αστερισμού του Ηρακλέους. Η ταχύτητα με την οποία "τρέχει" ο ήλιος μας βρέθηκε ότι είναι 19,5 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Όμως σε αυτή την ξέφρενη πορεία του εμείς πάλι δεν καταλαβαίνουμε τίποτα. Εαν δεχθούμε ότι η κίνησις της γής γύρω από τον ήλιο είναι ελλειψοειδής,τότε η τροχιά της προς τον άπηκα λαμβάνει σπειροειδή μορφή. 4.-Κίνηση του ηλίου και της γής περί το κέντρο του γαλαξία. Ο ήλιος μας είναι ένας απλός αστέρας του γαλαξία μας μέσα στο σύνολο των 200 δισεκατομμυρίων αστέρων που τον αποτελούν, τοπογραφικά δε ευρίσκεται στον γαλαξιακό βραχίονα του Ωρίωνος σε μια απόσταση 28.000 ετών φωτός από το κέντρο του. Διαπιστώθηκε ότι ο ήλιος και φυσικά η γή περιστρέφονται γύρω από το γαλαξιακό κέντρο με μια ταχύτητα της τάξεως των 300 χιλ/δευτ. μέσα σε χρονικό διάστημα 200 εκατομμυρίων ετών, μια κίνηση που ονομάζεται κοσμική περιστροφή. Άν δεχθούμε ότι η γή δημιουργήθηκε προ 4,5 δισ.ετών, τότε έχει συμπληρώσει περίπου 250 περιστροφές γύρω από το κέντρο του γαλαξία μας.5.-Κίνηση ηλίου-γής στην τοπική ομάδα γαλαξιών.. Μία άλλη κίνηση είναι αυτή η οποία εκτελείται από τον ίδιο τον γαλαξία μας πλέον, ο οποίος φυσικά συμπαρασύρει ήλιο και γή. Αναφέρθηκε στην εισαγωγή ότι ο γαλαξίας μας ευρίσκεται μέσα σε μια ομάδα άλλων γαλαξιών 30 τον αριθμό οι οποίοι έχουν κοινή καταγωγή και εξουσιάζονται από κοινές φυσικές κινήσεις. Η ακτινική ταχύτητα του γαλαξία μας ο οποίος φαίνεται ότι κινείται μέσα στην τοπική ομάδα των γαλαξιών αυτών πρός το υποτιθέμενο κέντρο x ανέρχεται σε 266 χιλ/δευτ.Ο πλανήτης μας στην ιστορία του κινείται συνεχώς σε όλο και διαφορετικά τμήματα του σύμπαντος,μέρη από τα οποία ποτέ πια δεν θα ξανασυναντήσει αυτός αλλά και όλοι οι άλλοι αστέρες και πλανήτες.

24

24

ΜΕΡΟΣ Β'

ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΓΗΣ.

Από την επιφάνεια στα έγκατα της γής. Η γή όπως και οι άλλοι πλανήτες στο εσωτερικό τους αποτελούνται από διάφορα στρώματα τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερες μορφές. Το εσωτερικό του πλανήτη μας έγινε γνωστό από την σεισμική δραστηριότητα. Όμως οι σεισμοί και οι εκρήξεις των ηφαιστείων όσο και άν προκαλούν μεγάλες αναστατώσεις είναι γεγονότα που θίγουν μόνον την ανώτερη επιφάνεια της γής η οποία είναι σχετικά λεπτή και προσομοιάζεται με την φλούδα ενός πορτοκαλιού σε σχέση με το φρούτο. Οι σεισμοί οφείλονται σε αιφνίδια κατολίσθηση βράχων του γήινου φλοιού και τα παραγόμενα σεισμικά κύματα μάς παρέχουν την μοναδική ευκαιρία μελέτης των εσωτερικών στρωμάτων του πλανήτη μας, τα οποία είναι :α) Πυρήνας. Το κέντρο της Γής αποτελείται από τον πυρήνα που ευρίσκεται σε διάπυρη κατάσταση όπου επικρατούν θερμοκρασίες της τάξεως των 7.000 o C, η δε πίεσις που επικρατεί υπολογίζεται ότι είναι 3 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από αυτή που σημειώνεται στην επιφάνεια της θάλασσας . Είναι αξοσημείωτο ότι η θερμοκρασία αυτού του διάπυρου ρευστού πυρήνα υπερβαίνει την επιφανειακή θερμοκρασία του ηλίου (6000οC). Ο πυρήνας χωρίζεται σε δύο τμήματα, τον εσωτερικό και τον εξωτερικό πυρήνα. Η διάμετρος του εσωτερικού πυρήνα ανέρχεται σε 2550 χιλιόμετρα. Πιθανόν στα ενδότερα να υφίσταται και στερεή μορφή. Ο εξωτερικός πυρήνας έχει πάχος 4470 χιλιόμετρα περίπου και κυρίως αποτελείται από ρευστό νικέλιο και σίδηρο ,και έχει άμεση σχέση με τη δημιουργία του γήινου μαγνητικού πεδίου.β) Μανδύας. Το επόμενο πρός τα έξω στρώμα είναι ο μανδύας ,κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι η πετρώδης του δομή. Η βαθμιαία του μετακίνηση η οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο στις υψηλές θερμοκρασίες του πυρήνος, δίδει κατά περιοχές τους τεκτονικούς σεισμούς, το δε βάθος των εστιών των κυμαίνεται από 8 έως 70 χιλιόμετρα συνήθως. Το πάχος του μανδύα είναι 5680 χιλιόμετρα. Η επιφάνεια του μανδύα δεν είναι συμπαγής, αλλά διαχωρίζεται από πολλά ρήγματα τα κυριώτερα των οποίων περιβάλλουν εσωτερικά τις γήινες ηπείρους οι οποίες μετατοπίζονται επάνω από αυτόν. γ) Κρούστα. Το επόμενο στρώμα είναι το επιφανειακό που λέγεται κρούστα ή φλοιός . Το πάχος του φλοιού της γής είναι πολύ μικρό, με μεταβαλλόμενο πάχος στα 50 χιλ.

2

25

25

στην ξηρά και 6 χιλ. κάτω από τους ωκεανούς. Συγκρίνοντας τη γή με τη σφαίρα ενός πορτοκαλιού, η φλούδα είναι το λεπτό σε πάχος τμήμα σε σχέση με το όλο πορτοκάλι προσομοιαζόμενη με τον φλοιό της. Μεταξύ μανδύα και φλοιού παρεμβάλλεται ένα λεπτό στρώμα πάχους περίπου 20 χιλ. που ονομάζεται ασυνέχεια Μοχορόβισιτς. Στα πλανητικά δεδομένα, η επιφάνεια της γής θεωρείται πάρα πολύ πρόσφατη. Τα πετρώματα από βασάλτη από τα οποία αποτελούνται οι πυθμένες των ωκεανών είναι τα πιό νέα σε ηλικία , λέγονται δε ιζήματα.

Μαγνητικό πεδίο της γής. Το μαγνητικό πεδίο το οποίο απλώνεται γύρω από τη γή οφείλεται στον διάπυρο εσωτερικό πυρήνα του πλανήτη μας. Η μαγνητόσφαιρα μοιάζει σαν ένα τεράστιο περίβλημα σε σχήμα σταγόνας που περιβάλλει τον πλανήτη μας και περιλαμβάνει τις ζώνες ακτινοβολίας Van Allen. Υπό την επίδραση της εκπεμπόμενης σωματιδιακής ροής από τον ήλιο, το περίβλημα αυτό συμπιέζεται και δημιουργεί μια τεράστια ουρά που μοιάζει με σταγόνα πρός το αντίθετο μέρος της γής, εκτείνεται δέ σε απόσταση 80-100 ακτίνων του πλανήτη από το μέρος του νυκτερινού ημισφαιρίου. Το γήινο μαγνητικό πεδίο συμπεριφέρεται σαν ένα τεράστιο δίπολο ,οι γραμμές του οποίου φθάνουν έως την απόσταση των 451 χιλιομέτρων από το κέντρο της γής, η δε κλίση που παρουσιάζει είναι 11 μοίρες σε σχέση με τον άξονα περιστροφής. Με την πάροδο του χρόνου, το μήκος και το σχήμα του μαγνητικού πεδίου υφίσταται μεταβολές λόγω της ηλιακής δραστηριότητος.Σύνθεση της ατμόσφαιρας της γής -στρώματα. Η ατμόσφαιρα που περιβάλλει τη γή έχει την εξής ποσοστιαία σύνθεση: Αέριο άζωτο 78,09 %, αέριο οξυγόνο 20,95%, αργόν 0,93% και διοξείδιο του άνθρακος 0,03%. Το στρώμα όπου συγκρατούνται τα μόρια της ατμόσφαιρας γύρω από τον πλανήτη μας φθάνει τα 120 χιλιόμετρα περίπου. Από εκεί και πέρα τα μόρια των αερίων διαφεύγουν στο διάστημα. Το υψηλό ποσοστό οξυγόνου το οποίο υπάρχει στη γή εδώ και 2 δισεκατομμύρια έτη είναι αποτέλεμα της υπάρξεως των φυτών. Η περίπλοκη σύνθεση μεταξύ των ωκεανών, της ηπειρωτικής επιφάνειας και της ατμόσφαιρας καθορίζει το ενεργειακό ισοζύγιο του πλανήτη μας. Κατά μέσον όρο το ποσοστό καλύψεως της υδρογείου από νέφη ανέρχεται στο 50%. Λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου, η μέση θερμοκρασία της επιφανείας ανεβαίνει κατά 30ο. Η επιφανειακή θερμοκρασία της γής και κάθε πλανήτη, οφείλεται στην ενέργεια που ακτινοβολείται από τον ήλιο στην ορατή και κύρια στην υπέρυθρη περιοχή του φάσματος. Τα στρώματα της ατμόσφαιρας κατά κύριο λόγο συγκρατούν το ποσοστό της ανακλώμενης ακτινοβολίας και περισσότερο το διοξείδιο του άνθρακος.Στον πλανήτη μας το υψηλό ποσοστό του οξυγόνου δημιούργησε ένα στρώμα όζοντος στα ανώτατα στρώματα, το οποίο φιλτράρει την επικίνδυνη υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία. Τα τμήματα τα οποία αποτελούν την ατμόσφαιρα από την επιφάνειά της πρός το διάστημα είναι τα εξής:α) Ομοιόσφαιρα. Χωρίζεται στα εξής επιμέρους στρώματα που είναι :1 )Τροπόσφαιρα. Εκτείνεται από την επιφάνεια μέχρι το ύψος των 17 χιλιομέτρων. Στο στρώμα αυτό δημιουργούνται και αναπτύσσονται τα σύννεφα, εξελίσσονται τα διάφορα μετεωρολογικά φαινόμενα και πνέουν οι άνεμοι . Οι αεροπορικές πτήσεις γίνονται στην τροπόσφαιρα. Η θερμοκρασία κατέρχεται σταδιακά στους -80 βαθμούς C. Μεταξύ Τροποσφαίρας και Στρατοσφαίρας μεταβατικά υπάρχει το στρώμα της Τροποπαύσεως το οποίο είναι και το όριο της Τροποσφαίρας.

26

26

2)Στρατόσφαιρα. Αρχίζει από τα όρια της τροπόσφαιρας και φθάνει μέχρι το ύψος τών 50 χιλ. Η θερμοκρασία ανέρχεται από -80 βαθμούς στους 0 βαθμούς 3)Μεσόσφαιρα . Εκτείνεται από 50 έως 85 χιλ.με την θερμοκρασία να πέφτει μέχρι τους -120 βαθμούς.Β ) Ετερόσφαιρα .Η θερμοκρασία ανεβαίνει πολύ μέχρι και +2000 βαθμούς. Το εξωτερικό αυτό στρώμα φθάνει μέχρι το ύψος των 500 χιλιομέτρων. Από εκεί και πέρα αρχίζει η εξώσφαιρα η οποία εκτείνεται στο διάστημα. Η Ετερόσφαιρα λόγω της μετατροπής από την ηλιακή ακτινοβολία των ατόμων των αερίων οξυγόνου και υδρογόνου λέγεται και ιονόσφαιρα. Κύριο χαρακτηριστικό της ιονόσφαιρας είναι η ανάκλαση των διαφόρων ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων ανάλογα με την συχνότητά των. Στην Ιονόσφαιρα υπάρχουν ελεύθερα ηλεκτρόνια και ιόντα υπό τον έλεγχο του μαγνητικού πεδίου της γής και της βαρύτητός της. Το ύψος της Ιονόσφαιρας κυμαίνεται από 50-600 χιλιόμετρα και μεταβάλλεται με την πάροδο του ημερονυκτίου ,την διαδοχή των εποχών και κυρίως από την ηλιακή δραστηριότητα η οποία χαρακτηρίζεται με την εκπομπή υπεριώδους ακτινοβολίας και των ακτίνων Χ. Ειναι γνωστά τρία διαφορετικά στρώματα της ιονόσφαιρας με διαφορετικά χαρακτηριστικά ή περιοχές που είναι τα D, E , F και F1 με μεταβαλλόμενο ύψος. Η περιοχή D ευρίσκεται μεταξύ 50 και 90 χιλιομέτρων και έχει μικρή πυκνότητα σε ηλεκτρόνια. Οι περιοχές Ε και F μεταξύ 90 και 230 χιλιομέτρων σχηματίζουν το κύριο μέρος της Ιονόσφαιρας.Οι ζώνες ακτινοβολίας της γής. Γύρω από τον πλανήτη μας όπως και σε άλλους πλανήτες υπάρχει μια δακτυλιοειδής περιοχή στην οποία ηλεκτρισμένα σωματίδια (πρωτόνια και ηλεκτρόνια) ακολουθούν σπειροειδείς τροχιές γύρω από την διεύθυνση του μαγνητικού πεδίου του πλανήτη. Αυτές οι ζώνες λέγονται ζώνες ακτινοβολίας Van Allen και ανακαλύφθηκαν το 1958 από τον δορυφόρο Explorer 1 και είναι δύο τον αριθμό. Η εσωτερική ζώνη ευρίσκεται μεταξύ 1,2 και 4,5 γήινων ακτίνων και αποτελείται από υψηλής ενεργείας πρωτόνια και ηλεκτρόνια που δημιουργούνται από σωματίδια κοσμικών ακτίνων και ανώτερης ατμόσφαιρας της γής. Η εξωτερική ζώνη ακτινοβολίας ευρίσκεται σε απόσταση μεταξύ 4,5 και 6,0 ακτίνων. Είναι μικρότερης ενέργειας και κατά πάσα πιθανότητα δημιουργείται από τον ηλιακό άνεμο. O ηλιακός άνεμος είναι μια καταιγίδα από ηλεκτρισμένα σωματίδια κυρίως πρωτόνια και ηλεκτρόνια τα οποία εκπέμπονται από τον ήλιο με ταχύτητα 900 χιλιομέτρων/δευτερόλεπτο.Βόρειο σέλας. Στην Ιονόσφαιρα παρατηρείται και το φαινόμενο του σέλαος το οποίο είναι ορατό μόνον σε γεωγραφικά πλάτη κοντά στους πόλους της Γής. Μοιάζει σαν τεράστια πράσινη διαφανής κουρτίνα που έχει κυματισμούς. Η δημιουργία του σέλαος οφείλεται στην άφθονη ροή από τον ήλιο ηλεκτρισμένων σωματιδίων οξυγόνου και αζώτου τα οποία αφού εισέλθουν στην γήινη μαγνητόσφαιρα διαχέονται στην ατμόσφαιρα στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη. Το ύψος που σχηματίζεται το σέλας είναι 100 χιλιόμετρα. Κατά την εποχή της παρουσιάσεώς του πολλά φαινόμενα συμβαίνουν στην ιονόσφαιρα όπως διαταράξεις και μεταβολές του μαγνητικού πεδίου. Η εμφάνιση του σέλαος εξαρτάται άμεσα από τον 11ετή κύκλο της ηλιακής δραστηριότητος και της εμφανίσεως των ηλιακών κηλίδων αφ' ενός και αφ' ετέρου από την περί άξονα περιστροφή του ηλίου όπως και από την δραστηριότητα του μαγνητικού πεδίου της γής.

ΠΡΟΙΣΤΟΡΊΑ ΤΗΣ ΓΉΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ.

27

27

H ηλικία του πλανήτη μας ανέρχεται σε 4,5 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια και είναι σύγχρονη με την ηλικία του ηλίου και των άλλων πλανητών του ηλιακού μας συστήματος. Όμως με ποιόν τρόπο δημιουργήθηκε ο ήλιος και το ηλιακό μας σύστημα; Κατά την επικρατέστερη θεωρία, ο αστέρας ήλιος, και κατά επέκταση όλοι οι άλλοι αστέρες του σύμπαντος, δημιουργήθηκε από την συμπύκνωση ενός νέφους μεσοαστρικού αερίου πλούσιου σε υδρογόνο και σκόνη όπως και από διάφορα άλλα χημικά στοιχεία τα οποία προήλθαν από εκρήξεις γηρασμένων αστέρων. Σταδιακά, και με την πάροδο του χρόνου άρχισαν να δημιουργούνται στροβιλισμοί των αερίων υπό την επήρεια εσωτερικών τριβών. Το κεντρικό τμήμα της χαωτικά περιστρεφόμενης δίνης άρχισε να συστέλλεται και να συμπυκνώνεται με τελική συνέπεια την κατακόρυφη άνοδο της θερμοκρασίας στους 15 εκατομμύρια βαθμούς Kelvin. Η μεγάλη άνοδος της θερμοκρασίας είχε σαν αποτέλεσμα την δημιουργία των πρώτων θερμοπυρηνικών αντιδράσεων μετατροπής των ατόμων του υδρογόνου σε ήλιον και ενέργεια με την ανάλαμψη του προιστορικού ήλιου. Σε αυτό το διάστημα, τα περιφερειακά τμήματα του αρχικού γενεσιουργού νέφους τα οποία αποτελούνταν από σκόνη και αέριο με την πτώση της θερμοκρασίας, έπαιρναν στερεά μορφή. Από τα ογκωδέστερα μεμονωμένα σώματα και με την περιστροφή των, δημιουργήθηκαν οι μεγάλοι πλανήτες μαζί με τη γή. Οι πρωτοπλανήτες οι οποίοι σχηματίσθηκαν διέφεραν σημαντικά όσον αφορά την σημερινή τους κατάσταση. Οι τέσσερις πρώτοι πλανήτες Ερμής, Αφροδίτη, Γή και Άρης σχηματίσθηκαν από συγκρούσεις πολλών μικρών κομματιών της αρχικής πρώτης ύλης με συνέπεια την δημιουργία μεγαλύτερων στερεών επιφανειών. Κατά παρόμοιο καταστροφικό τρόπο σχηματίσθηκαν οι μεγάλοι δορυφόροι των πλανητών, όπως η Σελήνη, και οι χιλιάδες αστεροειδείς με τους μετεωρίτες. Σε μεγαλύτερη απόσταση από αυτήν του Άρη, τα πλανητικά σώματα που σχηματίσθηκαν (Ζεύς, Κρόνος, Ουρανός, Ποσειδών) αποτελούνται από γιγάντιες παγωμένες αεριώδεις επιφάνειες υδρογόνου και ηλίου όπως και από έναν πολύ μικρό στερεό πυρήνα στο εσωτερικό των. Πολύ μακρύτερα και στα όρια του γενεσιουργού πλανητικού νέφους δημιουργήθηκαν δισεκατομμύρια μικρά κομμάτια πάγου και σκόνης τα οποία ονομάζονται κομήτες.Κατά τις πρώτες εποχές του σχηματισμού του πλανητικού συστήματος μέχρι και πρίν από 4,2 δισεκατομμύρια χρόνια, οι επιφάνειες των νεοσχηματισθέντων στερεών πλανητών και δορυφόρων υφίσταντο έναν πυκνό και ανελέητο βομβαρδισμό από τα δισεκατομμύρια στερεά μικρά κομμάτια του αρχικού υλικού. Σημάδια αυτού του χαωτικού βομβαρδισμού είναι οι χιλιάδες μετεωρικοί κρατήρες οι οποίοι υπάρχουν σε

28

28

πλανήτες ή δορυφόρους οι οποίοι δεν έχουν στρώματα ατμόσφαιρας ικανά να ανασχέσουν και να μειώσουν τους βομβαρδισμούς αυτούς. Τέτοια παραδείγματα είναι η επιφάνειες του πλανήτη Ερμή ή αυτή η Σελήνη μας η οποία ρυτιδώνεται από χιλιάδες κρατήρες. Παρόμοιοι μετεωρικοί κρατήρες από πρόσκρουση αρχέγονου υλικού υπάρχουν και στην Αφροδίτη και τον Άρη, αλλά σε μικρότερη έκταση λόγω των ατμοσφαιρών των.Η πυκνή ατμόσφαιρα του πρωτοπλανήτη γή αποτελείτο κυρίως από διοξείδιο του άνθρακος, το οποίο παρήγετο από το πλήθος των εκρήξεων ενεργών ηφαιστείων, όπως και από οργανικές ενώσεις. Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι η επιφάνεια της γής κατακλύσθηκε όλη από μεγάλες υδάτινες εκτάσεις ύστερα από κατακλυσμικές βροχοπτώσεις. Σύμφωνα με μία θεωρία το νερό είναι αποτέλεσμα προσκρούσεως στην επιφάνεια τόσο της γής, όσο και του Άρεως και της Αφροδίτης εκατομμυρίων κομητικών πυρήνων από το διάστημα. Το πολύτιμο υγρό στοιχείο συντηρήθηκε και διατηρήθηκε στον πλανήτη μας σε αντίθεση με τους άλλους πλανήτες οι οποίοι για διαφορετικούς λόγους το έχασαν ή δεν το διατήρησαν. Την πολύ παλιά εποχή εξ' άλλου, η φωτεινότητα του ηλίου ήταν 25 με 30% ασθενέστερη, γεγονός που επέτρεπε στην κοντυνή στον ήλιο Αφροδίτη για έναν λόγο περισσότερο να διατηρήσει υδάτινα αποθέματα, τα οποία όμως εξατμίσθηκαν από τις υψηλές επιφανειακές θερμοκρασίες που δημιούργησε το φαινόμενο του θερμοκηπίου και ίχνη των παραμένουν στην πυκνή της ατμόσφαιρα με μορφή υδρατμών.Στον Άρη όμως το νερό κατά μια θεωρία παρέμεινε άθικτο κάτω από την επιφάνειά του αλλά ύστερα από την πρόσκρουση ενός αστεροειδούς, αυτό απελευθερώθηκε και κατάκλυσε την επιφάνεια όπως μαρτυρούν διάφοροι σχηματισμοί οι οποίοι μοιάζουν καταπληκτικά με διαβρωμένες κοίτες ποταμών ή τεράστια φαράγγια. Λόγω όμως της αραιής του ατμόσφαιρας, αυτό γρήγορα διέφυγε και εξατμίσθηκε. Με αυτές τις συνθήκες επάνω στην υγρή επιφάνεια της γής η οποία επιπρόσθετα είχε το προσόν να κινείται σε ζώνη ηπίων θερμοκρασιών από τον ήλιο (150 εκατ. χιλιόμετρα), δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες προυποθέσεις για μία σίγουρη φιλοξενία του θαυμαστού φαινομένου της ζωής. Η εμφάνιση μετά το τέλος του μεγάλου βομβαρδισμού πρίν από 3,9 δισεκατομμύρια έτη απλών οργανικών μορίων τα οποία κατά παράδοξο τρόπο ήσαν σε θέση να αντιγράφουν το ένα το άλλο πρός δημιουργία συνθετωτέρων, ήταν η αρχή της ζωής, όλων των έμβιων όντων και αυτού του ανθρώπου. Με βάση διάφορες αποδείξεις, αυτά τα οργανικά μόρια είναι σε θέση να επιβιώσουν στις ακραίες συνθήκες του διαστημικού κενού, όμως το υγρό στοιχείο είναι ο καθοριστικός παράγοντας της ευδοκιμήσεως της ζωής. Κατά καιρούς πολλές θεωρίες έχουν ειπωθεί από τους ειδικούς για το άν θα πρέπει να θεωρείται βέβαιη και σε μεγάλη έκταση μέσα στο σύμπαν η ύπαρξη ζώντων οργανισμών από τους απλούς μέχρι τους πολυσύνθετους νοηματικούς, απαντήσεις όμως τις οποίες δεν είναι σε θέση να πάρει η επιστήμη. Μία από τις θεωρίες περί της εμφανίσεως της ζωής στον πλανήτη μας, υποστηρίζει ότι τα οργανικά μόρια μεταφέρθηκαν στην γή από το διάστημα με έναν αστεροειδή και ότι το τελευταίο βρίθει από ζωή (θεωρία της πανσπερμίας). Όπως είναι φυσικό, η πρώτη αναζήτηση γιά ζωή ξεκινά από την βιολογική μελέτη των πλανητών και δορυφόρων του πολύ κοντυνού μας ηλιακού συστήματος. Η αναζήτηση έστω και ατελών μικροοργανισμών στον Άρη και την Αφροδίτη υπήρξε αποκαρδιωτική, ενώ οι μόνες ελπίδες συσσωρεύονται στον δορυφόρο του Διός Ευρώπη και τον Τιτάνα , δορυφόρο του Κρόνου. Η Ευρώπη κάτω από τις παγωμένες εκτάσεις της είναι δυνατόν να περιβάλλεται από υδάτινο ωκεανό, βοηθητικό παράγοντα για μία ύπαρξη ζωής στα γήινα πρότυπα, ενώ η ατμόσφαιρα του Τιτάνα κατακλύζεται από οργανικές ενώσεις υδρογονανθράκων , ατμόσφαιρα που θυμίζει

29

29

αυτήν της προιστορικής γής, αλλά με το απαγορευτικό των χαμηλών θερμοκρασιών (-179οΚ). Οι ασύλληπτες σε κλίμακα αποστάσεις των αστέρων του γαλαξία μας, ακόμα και των πλησιεστέρων στον ήλιο οι οποίοι αποτετελούνται με πλανήτες που θα έχουν στερεές επιφάνειες και των οποίων η ύπαρξη ακόμα δεν έχει αποδειχθεί, δεν είναι φυσικά σε θέση να δώσουν απαντήσεις άν η κοντυνή περιοχή του γαλαξία μας σφύζει από ζωή. Με το υπόθεση του ότι θα πρέπει μέσα στα δισεκσατομμύρια στο σύμπαν των βιώσιμων πλανητών η ζωή να μην αποτελεί εξαίρεση αλλά κανόνα, ακριβώς με το ίδιο σκεπτικό είναι απολύτως λογικό ο πλανήτης μας, η γή μας, να διατηρεί το αποκλειστικό προνόμιο σε ολόκληρο το σύμπαν να φιλοξενεί ένα μοναδικό γεγονός το οποίο λειτούργησε μια και μόνη φορά πρίν από δισεκατομμύρια χρόνια. Με αυτά τα δεδομένα η ιστορία του ανθρώπου πάνω στη γή θεωρείται ένα πολύ πρόσφατο γεγονός άν συγκριθεί με την όλη ηλικία του σύμπαντος η οποία υπολογίζεται σε 15 δισεκατομμύρια χρόνια.

Η ΣΕΛΗΝΗ - ΜΕΡΟΣ Α'

------------------------------------------------Γενικά στοιχεία. Η Σελήνη είναι ο φυσικός δορυφόρος της γής ο οποίος περιστρέφεται γύρω της σε μια ελλειπτική τροχιά. Η λέξη δορυφόρος προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα δορυφορώ που κατά μια εκδοχή σημαίνει υπηρετώ κάποιον από κοντά. Οι δορυφόροι είναι οι αχώριστοι σύντροφοι των πλανητών κατά την αέναο κίνησή τους γύρω από τον ήλιο. Οι επτά από τους εννέα πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος που έχουν δορυφόρους είναι οι εξής : Η Γή έχει τη Σελήνη. Ο Άρης δύο, ο Ζεύς 18, ο Κρόνος 18, ο Ουρανός 15, ο Ποσειδών 8 και ο Πλούτων 1. Ο Ερμής και η Αφροδίτη δεν έχουν δορυφόρους.Μέγεθος και τροχιά. Η διάμετρος της Σελήνης ανέρχεται σε 3.473 χιλιόμετρα και είναι από τους μεγαλύτερους σε όγκο δορυφόρους ο τέταρτος κατά σειράν μεγέθους μετά από τον Γανυμήδη και την Καλλιστώ του Διός και τον Τιτάνα του Κρόνου. Επειδή όμως ο λόγος των διαμέτρων Γής-Σελήνης είναι σχετικά μικρός (12.756 χιλ/3.473 χιλ) είναι η μοναδική περίπτωση στο ηλιακό μας σύστημα αν εξαιρέσουμε το ζευγάρι Πλούτωνος-Χάροντος όπου τα δύο αυτά σώματα όταν παρατηρώνται από

30

30

μακριά, δίδουν την εντύπωση διπλού πλανήτη. Όπως αναφέραμε ,η τροχιά της Σελήνης είναι έλλειψη, την μια εστία της οποίας κατέχει η γή. Τα δύο άκρα της τροχιάς του δορυφόρου μας καλούνται περίγειο ή περικύνθιο (το κοντυνότερο) και απόγειο ή αποκύνθιο (η πιό απομακρυσμένη θέση).Απόσταση, περιστροφή γύρω από άξονα. Η μέση απόσταση της Σελήνης από την γή ανέρχεται στα 384.400 χιλιόμετρα περίπου, είναι δηλαδή κάτι λιγώτερο από 60 γήινες ακτίνες. Απόσταση σχετικά πολύ μικρή άν συγκριθεί με τις αποστάσεις των άλλων κοντυνών μας ουρανίων σωμάτων. ( ο αστεροειδής Έρως μας πλησιάζει στα 23 εκατ.χιλ. η Αφροδίτη στα 39 εκατ.χιλ. και ο Άρης στα 56 εκατ.χιλ. ωρισμένες μόνο φορές ). Όταν η Σελήνη είναι στο περίγειο η απόσταση ελαττώνεται στα 363.000 χιλ. περίπου, ενώ στο απόγειο αυξάνεται στα 402.000 χιλ. περίπου. Τα απόγεια και τα περίγεια δεν είναι σταθερά γιατί η διαγραφόμενη τροχιά της Σελήνης είναι πολύ περίπλοκη. Αυτό οφείλεται στις παρελκτικές δυνάμεις του ηλίου κατά κύριο λόγο και μετά της γής και των κοντυνών πλανητών. Οι ισχυρές ελκτικές δυνάμεις της γής στη σελήνη από δισεκατομμυρίων ετών είχαν σαν αποτέλεσμα την δραματική επιβράδυνση του χρόνου περιστροφής της γύρω από τον άξονά της που σε συνδυασμό με τους όγκους των δυο σωμάτων, εξισορρόπησαν το ημερονύκτιο της σελήνης στον ίδιο χρόνο με αυτόν που απαιτείται για μια περιστροφή της γύρω από τη γή, χρόνος ίσος με 27,32 ημέρες. Η εκκεντρότης της τροχιάς της Σελήνης είναι 0,055 χιλιοστά. Μάζα. Η συνολική μάζα του δορυφόρου μας είναι 129.631.800.000.000.000.000 τόννοι και καταλαμβάνει μια έκταση 42.000.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων περίπου όσο η ήπειρος της Αμερικής. Το σχήμα της Σελήνης δεν είναι τελείως κυκλικό, αλλά για την ακρίβεια απιδοειδές.Φαινόμενη διάμετρος. Λόγω της κοντυνότητος με την γή είναι το μοναδικό ουράνιο σώμα που παρουσιάζει δια γυμνού οφθαλμού δίσκο (φαινομένη διάμετρο) μαζί με τον ήλιο, ενώ για να παρατηρηθεί φαινομένη διάμετρος στους πλανήτες απαιτούνται οπτικά μέσα (κυάλια,τηλεσκόπια). Η φαινομένη διάμετρος της Σελήνης είναι περίπου μισή μοίρα (32' πρώτα λεπτά) με διακυμάνσεις ανάλογα την απόσταση. ( περίγειο=32',54" , απόγειο= 28',56" κατά προσέγγιση). Τόση περίπου είναι και η φαινόμενη διάμετρος του ηλιακού δίσκου.Θερμοκρασίες. Η Σελήνη στερείται παντελώς ατμόσφαιρας, γεγονός που οφείλεται στην μικρή της βαρύτητα η οποία δεν μπορεί να συγκρατήσει τα μόρια των αερίων τα οποία θα διέφευγαν στο διάστημα. Η διαπίστωση αυτή σχετίζεται με την ταχύτητα διαφυγής. Για να δυνηθεί ένα σώμα π.χ διαστημόπλοιο να αποσπασθεί από την έλξη της Σελήνης και να ταξιδεύσει στο διάστημα απαιτείται να αναπτύξει ταχύτητα 2,4 χιλ/δευτερόλεπτο, ενώ για την γή ανέρχεται σε 11,2 χιλ/δευτερόλεπτο. Λόγω της μικρής της μάζας η επιφανειακή της βαρύτητα ανέρχεται στο 1/7 της γηίνης, δηλαδή ένα σώμα βάρους 70 κιλών μεταφερόμενο στη Σελήνη θα ζύγιζε μόλις 10 κιλά. Λόγω της ελλείψεως ατμόσφαιρας, η παρατηρουμένη θερμοκρασία υφίσταται ακραίες διακυμάνσεις. Στα μέρη της επιφάνειάς της που εκτίθενται στο ηλιακό φώς σημειώνεται θερμοκρασία της τάξεως των +135 βαθμών C, ενώ εκεί που απλώνεται η σκιά κατέρχεται απότομα χωρίς διακύμανση στους -150 βαθμούς C. Το ότι η Σελήνη δεν έχει ατμόσφαιρα είναι εύκολο να διαπιστωθεί και με μία οπτική παρατήρηση. Κατά την διάρκεια των επιπροσθήσεων ( η απόκρυψη αστέρος ή πλανήτη από τον σεληνιακό δίσκο ), αυτή γίνεται τελείως ξαφνικά και απότομα ενώ στην περίπτωση κατά την οποία υπήρχε έστω και κάποια πολύ αραιή ατμόσφαιρα αυτή η απόκρυψη θα γινόταν σταδιακά. Τα παρατηρούμενα χαρακτηριστικά της επιφανείας της Σελήνης παραμένουν σαφή και αναλλοίωτα με την πάροδο του χρόνου. Ακόμα δεν έχει παρατηρηθεί καμία μεταβολή ούτε και με την λεπτομερή μέθοδο της φασματοσκοπικής αναλύσεως, πλην ωρισμένων μεμονωμένων εξαιρέσεων όπου παρατηρήθηκαν μεταβολές σε ωρισμένους κρατήρες (Αλφόνσος, Λινναίος, Μεσσιέ )

31

31

οι οποίες είναι δυνατόν να οφείλονται στην ύπαρξη κάποιας ηφαιστειακής δραστηριότητος.Άλβεδο. Η γή,η σελήνη και οι άλλοι πλανήτες όπως και οι δορυφόροι των είναι σώματα ετερόφωτα δηλαδή ανακλούν το ηλιακό φώς. Ο αραβικός όρος άλβεδον (albedo) που χρησιμοποιείται διεθνώς δηλώνει το ποσοστό εκείνο του ηλιακού φωτός το οποίον ανακλάται από ένα σκιερό σώμα. Το άλβεδον της σελήνης είναι πολύ χαμηλό και ανέρχεται σε 7%. Αυτό σημαίνει ότι ανακλάται στο διάστημα μόνο αυτό το ποσοστό του ηλιακού φωτός σε σχέση με το λαμβανόμενο από τον ήλιο που ισούται με την μονάδα. Το χαμηλό άλβεδο οφείλεται στη σύνθεση της σεληνιακής επιφανείας που αποτελείται από βράχους και βασάλτη κυρίως. Το αναφερθέν ποσοστό αφορά τον μέσο όρο του ανακλώμενου φωτός. Το φώς το οποίο λαμβάνουμε από την σελήνη υφίσταται μεγάλες μεταβολές ανάλογα με την φάση της. Κατά την πανσέληνο το φαινόμενό της μέγεθος (m) είναι -12,7 (το ανώτερο δυνατό). Συγκρινόμενο με το φαινόμενο μέγεθος του ηλίου(-26 περίπου), ευρίσκωμε ότι η λαμπρότητα της πανσελήνου είναι 500.000 φορές ασθενέστερη από την ηλιακή. Κατά τις φάσεις των τετάρτων όμως κατά μέσον όρο ελαττώνεται 10 φορές από αυτήν της πανσελήνου, γεγονός που οφείλεται στην τοπογραφία του δορυφόρου μας και συγκεκριμένα στην κατανομή των σκιερών εκτάσεων μεταξύ ανατολικού και δυτικού ημισφαιρίου.Η πυκνότητα των υλικών τα οποία αποτελούν την σελήνη, ευρίσκεται ότι κυμαίνεται στα 3,3 γραμμάρια/κυβικό εκατοστό, ενώ της γής είναι 5,5 γραμμάρια /κυβικό εκατοστό.

Ορατότητα από τη γή. Για έναν παρατηρητή, η σελήνη όπως και ο ήλιος φαίνεται να διατρέχει εντός ενός χρονικού διαστήματος 27,32 ημερών την εκλειπτική κινούμενη με φορά εκ Δυσμών προς Ανατολάς και προβαλλόμενη μέσα στους 12 εκλειπτικούς αστερισμούς. Το πιο πάνω χρονικό διάστημα λέγεται και αστρικός μήνας ο οποίος με άλλες λέξεις είναι το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ δύο διαδοχικών αποκαταστάσεων της σελήνης στον ίδιο απλανή αστέρα που φαίνεται ότι προβάλλεται. Αυτός ακριβώς είναι και ο πραγματικός χρόνος ο οποίος απαιτείται για μια πλήρη περιφορά της γύρω από τη γή. Η τροχιά της σελήνης παρουσιάζει μια κλίση +,- 5 μοιρών ως πρός το επίπεδο της τροχιάς της γής και έχει σαν αποτέλεσμα φαινομενικά να σχηματίζει γωνία με το επίπεδο της εκλειπτικής. Όπως είναι φυσικό, δύο φορές κατά τη διάρκεια του αστρικού μηνός, η τροχιά της σελήνης τέμνει την εκλειπτική σε δύο σημεία που λέγονται σύνδεσμοι. Όταν η σελήνη συναντά την εκλειπτική κινούμενη βορειότερα αυτής, ευρίσκεται στον αναβιβάζοντα σύνδεσμο (συμβολίζεται με Ω), ενώ η αντίστοιχη τομή με νότια κατεύθυνση της σελήνης καλείται καταβιβάζων σύνδεσμος (συμβολίζεται με Ο). Η νοητή ευθεία γραμμή που συνδέει τους δύο συνδέσμους λέγεται γραμμή των αψίδων η οποία δεν παραμένει σταθερή κατά την διάρκεια δύο διαδοχικών περιφορών της σελήνης.

32

32

Όταν κατά την περιφορά του ο δορυφόρος μας ευρεθεί να είναι σε ευθεία γραμμή με τον ήλιο και τη γή και πολύ κοντά στους συνδέσμους αυτούς, τότε και μόνον τότε συμβαίνουν εκλείψεις σεληνιακές ή ηλιακές οι οποίες θα εκτεθούν πιό κάτω. Η σελήνη περιφέρεται γύρω από τη γή, αλλά συγχρόνως και η γή περιφέρεται γύρω από τον ήλιο. Στην πραγματικότητα η μορφή της τροχιάς της σελήνης δεν είναι έλλειψη αλλά κατά την διάρκεια ένος έτους λαμβάνει μια σπειροειδή μορφή κινούμενη πέριξ του κοινού κέντρου βάρους γής-σελήνης με πολύπλοκο τρόπο.Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ο παρατηρητής στην γή να διαπιστώνει ότι μεταξύ δύο διαδοχικών σεληνιακών φάσεων π.χ δύο φάσεων νέας σελήνης δεν μεσολαβεί χρόνος 27 ημερών,7 ωρών και 43 λεπτών, αλλά ένας επιπρόσθετος χρονος που συνολικά ανέρχεται σε 29 ημέρες 12 ώρες και 44 λεπτά που καλείται συνοδικός μήνας. Ο συνοδικός μήνας έχει σχέση με τις φάσεις της σελήνης τις οποίες και περιγράφουμε.Σεληνιακές φάσεις. Όταν τα τρία σώματα ήλιος-σελήνη και γή ευρεθούν σε ευθεία γραμμή με την σελήνη στη μέση, τότε έχουμε σύνοδο ή συζυγία . Ο δορυφόρος μας είναι προς το μέρος του ηλίου και δέν φαίνεται. Ειναι η φάση της νέας σελήνης που την λαμβάνουμε σαν αφετηρία μετρήσεως των συνοδικών μηνών. Εαν τότε συμβεί η σελήνη να ευρεθεί κοντά στην εκλειπτική, θα συμβεί έκλειψη σελήνης μερική ή ολική, ορατή από ωρισμένα γεωγραφικά πλάτη. Μια ή δύο ημέρες αργότερα, διακρίνουμε την σελήνη με μορφή δρεπανοειδούς μηνίσκου αμέσως μετά το ηλιοβασίλεμα στον δυτικό ορίζοντα, μηνίσκος που με την πάροδο των ημερών ολοένα και πλαταίνει.Μετά από πάροδο 7 ημερών και 9 ωρών από την νέα σελήνη, ο δορυφόρος μας σχηματίζει γωνία 90 μοιρών με τη γή στην κορυφή της γωνίας. Είναι η φάση του α' τετάρτου κατά την οποία η σελήνη φαίνεται ακριβώς φωτισμένη κατά το ήμισυ. Η νοητή ευθεία γραμμή η οποία χωρίζει το φωτεινό από το σκοτεινό τμήμα λέγεται ορίζουσα. Η ορίζουσα δεν είναι ευθεία γραμμή λόγω των ανωμαλιών του σεληνιακού εδάφους. Κατά τη φάση του α' τετάρτου η σελήνη ανατέλλει το μεσημέρι και δύει τα μεσάνυκτα. Ενώ κινείται η σελήνη επί της τροχιάς της το ορατό της τμήμα δέχεται περισσότερο ηλιακό φώς και παρουσιάζει αμφίκυρτη όψη. Άλλες 7 ημέρες και 9 ώρες από το α' τέταρτο και η σελήνη έρχεται σε ευθεία γραμμή σε σχέση με τον ήλιο καί με τη γή στη μέση. Η θέση αυτή λέγεται αντίθεση ή αντιζυγία. Τότε το ορατό ημισφαίριο της σελήνης φαίνεται ολόκληρο και έχουμε πανσέληνο. Ο δορυφόρος μας ανατέλλει κατά την δύση του ηλίου και δύει κατά την ανατολή του. Εάν τότε η σελήνη συναντήσει το επίπεδο της γήινης τροχιάς, θα εισέλθει στην σκιά της γής και θα συμβεί έκλειψη σελήνης.Οι φάσεις από εδώ και πέρα εκτελώνται κατά την αντίθετη φορά. Μετά από 7 ημέρες και 9 ώρες η σελήνη σχηματίζει γωνία 270 μοιρών σχετικά με γή και ήλιο ερχόμενη

Συγκριτικά μεγέθη Γής-Σελήνης

33

33

πάλι σε τετραγωνισμό στη φάση του τελευταίου τετάρτου. Ανατέλλει τα μεσάνυκτα και δύει το μεσημέρι. Και για συμπλήρωση του πλήρους κύκλου των 360 μοιρών έρχεται πάλι σε μηνοειδή μορφή μέχρις ότου χαθεί μέσα στην πρωινή ηλιακή φωταύγεια. (βλ.σχήμα σελ.35).Υπάρχει μια αλληλουχία των συνοδικών μηνών με το ηλιακό έτος βάσει της οποίας ανά τακτά χρονικά διαστήματα 6.940 ημερών ή 235 συνοδικών μηνών επαναλαμβάνονται οι ίδιες σεληνιακές φάσεις. Αυτός ο κύκλος των 19 ετών ονομάζεται κύκλος του Μέτωνος από τον αρχαίο Έλληνα αστρονόμο Μέτωνα τον Αθηναίο (5ος αιώνας π,Χ) ο οποίος και τον εισήγαγε θέλοντας να βελτιώσει το Αθηναικό ημερολόγιο.

Ένα αξιοσημείωτο και ωραίο φαινόμενο παρατηρείται όταν η σελήνη έχει μορφή μηνίσκου. Τότε διακρίνεται η υπόλοιπη σκοτεινή της επιφάνεια φωτισμένη με ένα σκούρο σταχτύ φώς που λέγεται τεφρώδες φώς επειδή φαίνεται σαν τη στάχτη. Η εξήγηση αυτού του φαινομένου που πρώτος την εισηγήθηκε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι τον 15ον αιώνα είναι η εξής: Όπως εμείς λαμβάνουμε σεληνιακό φώς, έτσι και η σελήνη φωτίζεται με γήινο φώς αλλά με δύο διαφορές. Η πρώτη είναι οτι η γή φαίνεται από τη σελήνη τρείς φορές πιό μεγάλη και με μεγαλύτερο άλβεδο (45%). Η δεύτερη διαφορά είναι ότι για έναν παρατηρητή στη σελήνη οι φάσεις της γής εκτελώνται ακριβώς αντίστροφα. Π.χ στη φάση της νέας σελήνης έχωμε " πανγήινο " ενώ στη φάση της πανσελήνου "νέα γή." Το τεφρώδες φώς είναι η αντανάκλαση του γηίνου φωτός από τη σελήνη στη γή. Όπως ο ήλιος στην κίνησή του στην εκλειπτική παρουσιάζει διαφορετικές γωνίες και ύψη από τον ορίζοντα, κατά όμοιο τρόπο κάθε συνοδικό μήνα έχουμε διαφορετικές τοποθετήσεις της σελήνης στον ουρανό. Η θέση του νέου μηνίσκου την άνοιξη ευρίσκεται αρκετά κάθετα στον δυτικό ορίζοντα με αποτέλεσμα αυτός να φαίνεται με

34

34

μεγάλη κλίση. Επίσης η πανσέληνος του θέρους παρουσιάζεται αρκετά χαμηλά, ενώ η του χειμώνα πολύ ψηλά στον ουρανό μας.Όπως είπαμε πιό πάνω,η κίνηση της σελήνης είναι πολύ περίπλοκη και δίκαια χαρακτηρίζεται ως "το κακό παιδί του διαστήματος". Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να χρησιμοποιούμε και άλλους μήνες εκτός από τον αστρικό και συνοδικό. Άς τους εξετάσουμε με συντομία.α)Τροπικός μήνας. Καλείται ο χρόνος μεταξύ δύο διαδοχικών διαβάσεων της σελήνης από το εαρινό ισημερινό σημείο γ και ισούται με 27 ημέρες 7 ώρες 43 λεπτά και 4,7 δευτ. Η διαφορά αυτή με τον αστρικό μήνα οφείλεται στη μετατόπιση του εαρινού ισημερινού σημείου γ λόγω της μεταπτωτικής κινήσεως της γής.

β) Δρακόντειος ή συνδεσμικός μήνας. Είναι ο χρόνος ο οποίος μεσολαβεί στις δύο διαδοχικές διαβάσεις της σελήνης από τον ίδιο σύνδεσμο της τροχιάς της και ισούται με 27 ημέρες 5 ώρες 5 λεπτά και 35,77 δευτ.γ)Ανωμαλιακός μήνας. Ο χρόνος που μεσολαβεί σε δύο διαδοχικές διαβάσεις της σελήνης από το περίγειο της τροχιάς της και ισούται με 27 ημέρες 13 ώρες 18 λεπτά και 33,1 δευτ.Η σελήνη κατά τη διάρκεια μιάς περιφοράς της, στρέφει πάντα πρός τη γή το ένα της ημισφαίριο το οποίο και είναι ορατό, ενώ το άλλο δεν μπορούμε ποτέ να το δούμε από την επιφάνεια της γής. Αυτό οφείλεται στον απλούστατο λόγο ότι η σελήνη περιστρέφεται αργά γύρω από τον άξονά της στο ίδιο χρονικό διάστημα με αυτό που διαρκεί ο αστρικός μήνας. Αυτή η εξίσωση των δύο παραμέτρων φαίνεται ότι οφείλεται σε κοσμογονικούς λόγους που έχουν σχέση με τη δημιουργία της.Ένα άλλο αξιοσημείωτο γεγονός είναι το ότι ένας παρατηρητής μπορεί να δεί όχι μόνον το 50% της σεληνιακής επιφανείας, αλλά περιστασιακά ακόμα ένα ποσοστό 9% επί πλέον κατόπιν λεπτομερών παρατηρήσεων ωρισμένων περιοχών που ευρίσκονται κοντά στά χείλη του σεληνιακού δίσκου. Είναι οι λεγόμενες λικνίσεις οι οποίες είναι τριών ειδών και που οφείλονται σε τροχιακά αίτια,τόσον της τροχιάς της σελήνης,όσον και της τροχιάς της γής. Η σελήνη φαίνεται ότι λικνίζεται κατά μήκος και κατά πλάτος επειδή η τροχιά της γύρω από τη γή είναι ελλειπτική και στο ότι ο άξονάς της δεν είναι κάθετος στο επίπεδο της τροχιάς της. Επίσης έχουμε την ημερήσια λίκνιση που οφείλεται στην περιστροφή της γής και την φυσική λίκνιση που οφείλεται στο σφαιρικό σχήμα της γής.Κατά την μηνιαία κίνηση της σελήνης στον ουράνιο θόλο μεταξύ των διαφόρων αστέρων και πλανητών δημιουργώνται πολλές φορές στον παρατηρητή ωραίες εντυπώσεις. Πιό συγκεκριμένα :

α) Όταν η σελήνη φαίνεται ότι πλησιάζει αρκετά κοντά έναν αστέρα (σε φαινομένη απόσταση ολίγων μοιρών ή και δευτερολέπτων τόξου), τότε αυτή η προσέγγισις καλείται σύνοδος και είναι μια καλή μέθοδος για τον αδαή παρατηρητή να γνωρίσει τα ονόματα των διαφόρων αστέρων ή και πλανητών που έρχονται κοντά στη σελήνη, αφού προηγουμένως συμβουλευθεί μια αστροεφημερίδα που προλέγει το φαινόμενο.

β) Ακόμα ωραιότερο είναι το φαινόμενο των επιπροσθήσεων. Όταν η σελήνη κατά την φαινομένη της πορεία στον ουρανό τύχει να περάσει μπροστά από έναν αστέρα ή πλανήτη, τότε τον αποκρύπτει. Το φαινόμενο αυτό λέγεται επιπρόσθηση ,ο χρόνος

35

35

της οποίας αρχίζει με την ακαριαία εξαφάνιση του αστέρος στο ανατολικό χείλος του δίσκου και λήγει με την επανεμφάνισή του στο δυτικό με αιφνίδιο τρόπο επειδή δεν υπάρχει ατμόσφαιρα στην σελήνη. Και τα δύο αυτά φαινόμενα αποτελούν μια λαμπρή ενασχόληση για όσους ασχολούνται με την αστροφωτογράφηση. Στις δύο προηγούμενες σελίδες έχουν αναπαρασταθεί επιπροσθήσεις της σελήνης με Δία, Κρόνο και Πλειάδες όπως και μία στενή σύνοδος της σελήνης με την Αφροδίτη.

Ε Κ Λ Ε Ι Ψ Ε Ι Σ.

Τόσο η γή όσο και η σελήνη είναι σώματα ετερόφωτα τα οποία και ρίχνουν πίσω τους σκιά που έχει κωνική μορφή. Εαν συμβεί να συμπέσουν στο ίδιο επίπεδο οι τροχιές των δύο σωμάτων γής και σελήνης, τότε συμβαίνουν εκλείψεις είτε ηλίου, είτε σελήνης με την προυπόθεση ο ήλιος και η γή και η σελήνη να ευρεθούν σε ευθεία γραμμή. Εκλείψεις συμβαίνουν σε όλα τα σκιερά σώματα του πλανητικού μας συστήματος, εδώ όμως θα ασχοληθούμε με τις εκλείψεις που προκαλούνται από τη γή και από την σελήνη.

α)ΕΚΛΕΙΨΕΙΣ ΣΕΛΗΝΗΣ

Όταν ο δορυφόρος μας ευρίσκεται σε αντίθεση κατά την φάση της πανσελήνου ,ο ήλιος ,η γη και η σελήνη ευρίσκονται σε ευθεία γραμμή. Η γή πίσω της ρίχνει μια

κωνικού σχήματος σκιά το μήκος της οποίας κατά περίπτωση υπερβαίνει το 1.382.500 χιλ, ένα μήκος 217 φορές μεγαλύτερο από την γήινη ακτίνα. Η απόσταση της σελήνης

36

36

δεν υπερβαίνει τα 406.000 χιλ. και έτσι αναπόφευκτα εισέρχεται στην σχηματισθείσα σκιά της γής. Η προβολή της σκιάς στο διάστημα για την απόσταση της σελήνης έχει σχήμα κύκλου. Θεωρητικά σχηματίζονται 2 ομόκεντροι κύκλοι. Ο πρώτος κύκλος είναι η περιοχή της σκιάς και ο δεύτερος λιγώτερο έντονα σκιασμένος μας παριστάνει την έκταση της παρασκιάς. Η σελήνη κατά την τροχιά της ενίοτε συναντά τους δύο κύκλους και τους τέμνει σε διάφορα μήκη χορδών. Εάν συμβεί η χορδή της τροχιάς της να διέλθει ακριβώς από το σκιώδες κέντρο, τότε θα έχωμε μια από τις καλύτερες σκοτεινότερες εκλείψεις. Αν η σελήνη διέλθει εντός των ορίων σκιάς και παρασκιάς, θα συμβεί μερική έκλειψη και άν τέλος διασχίσει μόνο τον κύκλο της παρασκιάς, τότε το φαινόμενο θα είναι πολύ περιωρισμένο καθώς η έκλειψη αυτή θα είναι έκλειψη παρασκιάς και απλά η σελήνη δεν θα φαίνεται πολύ φωτεινή. Η ανώτερη χρονική διάρκεια μιας ολικής εκλείψεως σελήνης δεν μπορεί να υπερβεί τις 2,5 ώρες. Κατά την είσοδο στην σκιά η σελήνη κρύβεται σταδιακά έως ότου χαθεί ο φωτισμός από τον ήλιο. Τότε ο δορυφόρος μας φαίνεται σκοτεινός και οι γύρω αμυδροί αστέρες γίνονται ευκρινώς ορατοί. Κατά την διάρκεια της ολικής εκλείψεως η σελήνη παίρνει ένα από τα ωραιότερα χρώματα που μπορεί να δώσει ο φυσικός ζωγράφος, ένα χρώμα κεραμιδί με κόκκινη ώχρα σαν το αίμα. Αυτός ο χρωματισμός οφείλεται στην ατμόσφαιρα της γής. Οι ηλιακές ακτίνες συναντούν τα ατμοσφαιρικά στρώματα και στη συνέχεια διαθλώνται στη σελήνη, εάν δε συμβεί να υπάρχει μεγάλη φόρτιση της γήινης ατμόσφαιρας τότε ο κοκκινωπός χρωματισμός θα είναι πιό σκούρος. Η έκλειψις της 17/8/1989 χαρακτηρίσθηκε ως η σκοτεινότερη του 20ου αιώνα διότι εκείνη την εποχή είχαμε μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου Pinnatubo στις Φιλιππίνες που είχε σαν αποτέλεσμα την υπερφόρτιση της ατμόσφαιρας από τα προιόντα της εκρήξεως αυτής.Με τη λήξη της ολικής φάσεως η σελήνη εξέρχεται της σκιάς και κατόπιν της παρασκιάς και αποκαθίσταται ο φωτισμός της. Κατά μέσον όρο δύναται να συμβούν σε ένα έτος τρείς σεληνιακές εκλείψεις οι οποίες είναι ορατές από όλο το γήινο ημισφαίριο που έχει νύκτα. Ο τόπος εκείνος της γής εις τον οποίον το μέγιστο της εκλείψεως θα συμβεί όταν η σελήνη διέλθει απο τον κατακόρυφο (ζενίθ ) του τόπου λέγεται καλλίστη περιοχή. Μέγεθος σεληνιακής εκλείψεως λέγεται η απόσταση του περάσματος της σελήνης δια μέσου της σκιάς της γής άν διαιρεθεί με την φαινομένη της διάμετρο.Γιά να συμβεί μια ολική έκλειψη σελήνης, θα πρέπει η απόστασή της από την γραμμή των δεσμών ( δεσμός λέγεται το σημείο της τομής της τροχιάς της Σελήνης με την εκλειπτική ) να μην ξεπερνά τα 21' λεπτά της μοίρας. Άν η απόσταση κυμαίνεται από 21'-32' η έκλειψη θα είναι ή ολική ή μερική αναλόγως των αποστάσεων γής και σελήνης. Οπωσδήποτε όμως θα είναι μερική όταν η εν λόγω απόσταση κυμαίνεται από 32'-52'. Άν ο δορυφόρος μας ευρεθεί επάνω από 1 μοίρα και 3' από την εκλειπτική , έκλειψη είναι αδύνατον να συμβεί.Γιά την επόμενη πενταετία 2000-2005 παραθέτουμε έναν κατάλογο σεληνιακών εκλείψεων. Θα είναι ορατές από την Ελλάδα 6 ολικές εκλείψεις σελήνης τις εξής ημερομηνίες:

Είσοδος σελήνης Έξοδος σελήνης σε παρασκιά σε σκιά μέγιστον από σκιά από παρασκιά

21/1/2000 04,05' 05,05' 06,45' 07,23' ------------------- 9/1/2001 19,45' 20,45' 22,19' 23,56' 00,56'16/5/2003 05,04' θωΕ 06,04' Σελήνη κάτω από τον ορίζοντα 9/11/2003 00,33' 01,33' 03,18' 05,03' 06,03'

37

37

4/5/2004 20,52 θωΕ 21,52' 21,28' 23,09' 00,09'28/10/2004 02,14' 03,14' 05,02' 06,51' 07,51'

β) ΕΚΛΕΙΨΕΙΣ ΗΛΙΟΥ

Ο δορυφόρος μας κατά την φάση της νέας σελήνης (νουμηνίας), διέρχεται πρός το μέρος του ηλιακού δίσκου και γι αυτό το λόγο είναι εντελώς αόρατος. Τότε ο ήλιος, η σελήνη και η γή ευρίσκονται σε ευθεία γραμμή με την σελήνη στην μέση. Εάν συμβεί να συμπέσουν τα επίπεδα των τροχιών γής και σελήνης, (ότι δηλ.η σελήνη διέρχεται επάνω στην εκλειπτική), τότε ο δορυφόρος μας θα φανεί ότι κινείται μπροστά απο τον ήλιο και να τον σκεπάζει. Οι ηλιακές εκλείψεις προξενούσαν δέος και φόβο στους αρχαίους λαούς που τις θεωρούσαν προαγγέλους δυσαρέστων γεγονότων και καταστροφών. Μαζί με τις διάφορες δεισιδαιμονικές δοξασίες των διαφόρων λαών,οι αρχαίοι ιερείς των Χαλδαίων της Βαβυλώνος ανεκάλυψαν ένα σπουδαίο εμπειρικό κύκλο κατά τον οποίο εντός χρονικού διαστήματος 18 ετών και 11 ημερών ή ανά 223 σεληνιακούς μήνες επαναλαμβάνονται οι ίδιες ηλιακές εκλείψεις, όχι όμως στον ίδιο τόπο της γής.Ο κύκλος αυτός ονομάζεται Σάρος. Ένας Σάρος περιέχει συνολικά 70 εκλείψεις , 41 ηλίου και 29 σελήνης. Ο Θαλής ο Μιλήσιος κατά μια εκδοχή φαίνεται οτι κατείχε αυτή την εμπειρική σχέση αφού προείπε μια ηλιακή έκλειψη που συνέβη στις 28 Μαίου του 585 π.Χ, η οποία κατά την παράδοση έτρεψε σε φυγή σε μια μάχη τους Πέρσες έναντι των Ελλήνων. Βέβαια, άν παραμερίσουμε αυτές τις δοξασίες, διαπιστώνουμε οτι και στις ημέρες μας ακόμα το φαινόμενο μιάς ολικής ηλιακής εκλείψεως προξενεί φόβο και δέος.Εντελώς ξαφνικά κατά την ημέρα, ο ήλιος σταδιακά τρώγεται και εξαφανίζεται από ένα μαύρο στρογγυλό σώμα. Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος μειώνεται απότομα και οι λαμπρότεροι αστέρες του ουρανού εμφανίζονται, ενώ τα διάφορα ζώα καταλαμβάνονται από φοβερή ανησυχία. Ένα ανεξήγητο φαινόμενο που παρατηρείται είναι ότι οι εξωτερικοί τοίχοι των σπιτιών παρουσιάζουν ένα κυματισμό όμοιο με αυτόν του νερού. Εντυπωσιακός είναι και ο χρωματισμός των νεφών. Μετά από όλα αυτά σε λίγα λεπτά αποκαθίσταται η φυσική τάξις των πραγμάτων και ο ηλιακός δίσκος επανεμφανίζεται αφού προηγουμένως δείξει το υπέροχο στέμμα του. Μια ολική ηλιακή έκλειψη οπουδήποτε και να συντελεσθεί, συγκεντρώνει το παγκόσμιο ενδιαφέρον των αστρονόμων, των επιστημόνων και όχι μόνον. Χιλιάδες άνθρωποι την ημέρα "μηδέν" ταξιδεύουν στα "τυχερά" εκείνα σημεία της υδρογείου από όπου θα φανεί η έκλειψη. Όπως είπαμε, κατά την ολική έκλειψη της σελήνης, ο δορυφόρος μας εισέρχεται μέσα στην γήινη σκιά την οποία και διασχίζει μέσα σε αρκετό χρονικό διάστημα. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στην περίπτωση των ηλιακών εκλείψεων διότι η σελήνη λόγω των μικρών της διαστάσεων δεν μπορεί να καλύψει όλη τη γή μέσα στη σκιά της. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο σκιερός κώνος της σελήνης ή καλύτερα η άκρη του κώνου σαρώνει ωρισμένα γεωγραφικά πλάτη. Για αυτό το λόγο, σπανίζει αρκετά να συμβεί στον ίδιο τόπο ηλιακή έκλειψη. Μέσα σε ένα έτος μπορεί να συμβούν 7 ηλιακές και μόνον 3 σεληνιακές εκλείψεις.Παρ' όλα αυτά δημιουργείται η εντύπωση ότι oι σεληνιακές εκλείψεις συμβαίνουν συχνότερα. Το πλάτος της σκιερής ζώνης μεταβάλλεται ανάλογα με το είδος της εκλείψεως, ενώ η νοητή γραμμή η οποία διέρχεται από τους τόπους εκείνους που ευνοούνται σε καλύτερη οπτική θέση καλείται κεντρική γραμμή η οποία και

38

38

διχοτομεί την σκιερή ζώνη. Το πάχος της ανέρχεται σε 120 χιλιόμετρα περίπου. Ανάλογα με το είδος των ηλιακών εκλείψεων, διακρίνουμε τις εξής περιπτώσεις :

1-Ολικές εκλείψεις ηλίου. Υποθέτουμε ότι η σελήνη ευρίσκεται σε σύνοδο με τον

ήλιο (νέα σελήνη) και ότι είναι επάνω στην εκλειπτική. Επί πλέον, είναι στό περίγειό της δηλαδή. το πλησιέστερο σημείο ως πρός τη γή. Εαν τότε η γή ευρεθεί στο αφήλιο της τροχιάς της ή κοντά σε αυτό η φαινόμενη διάμετρος του ηλιακού δίσκου θα είναι μικρότερη από αυτήν της Σελήνης. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι τον Ιανουάριο η φαινομένη διάμετρος του ηλίου είναι 32',32"(περιήλιο) και στο αφήλιο μειώνεται σε 31',28" (Ιούλιος). Από την άλλο μέρος η φ.δ της σελήνης στο περίγειό της είναι 33',34" ενώ στο απόγειο είναι 29',22". Ο συνδυασμός μικρότερη φ,δ ηλίου και μεγαλύτερη φ.δ σελήνης θα έχει σαν αποτέλεσμα ότι σε λίγα λεπτά η σελήνη θα αποκρύψει εντελώς τον ήλιο καθ' όσον σε αυτή την περίπτωση η φαινομένη της διάμετρος υπερβαίνει αυτήν του ηλίου. Κατά την στιγμή της ολικής φάσεως, ο χρόνος της οποίας εξαρτάται από το γεωγραφικό πλάτος της περιοχής και ο οποίος κυμαίνεται από 4-8 λεπτά της ώρας το ανώτερο, τότε και μόνον τότε παρατηρείται ένα από τα ωραιότερα φαινόμενα που προσφέρει η φύση. Πρόκειται για την μοναδική ευκαιρία κατά την οποία γίνεται ορατό το εξωτερικό τμήμα της ηλιακής ατμόσφαιρας το λεγόμενο στέμμα το οποίο λέγεται έτσι γιατί μοιάζει με στεφάνι που περιβάλλει τον ηλιακό δίσκο. Ο ανυπέρβλητος πρασινωπός φωτισμός του καθώς και οι θυσανοειδείς απολήξεις του στον γκρίζο ουρανό το καθιστούν καταπληκτικό φαινόμενο. Επειδή ο σεληνιακός δίσκος δεν είναι λείος αλλά ανώμαλος λόγω φυσικών προεξοχών (βουνά), παρουσιάζεται ένα στιγμιαίο έξοχο φαινόμενο, τα λεγόμενα κομβολόγια του Bailly . Καθώς μετακινείται η σελήνη δημιουργούνται μερικές φωτεινές αλυσίδες τα οποία μοιάζουν σαν φωτεινά περιδαίρια μέσα σε στιγμιαία χρονικά διαστήματα. Επειδή στο νότιο χείλος της σελήνης υπάρχουν ψηλά όρη δημιουργώνται κοιλώματα και προεξοχές με

39

39

αποτέλεσμα για δευτερόλεπτα οι ηλιακές ακτίνες να διαπερνούν την μαύρη σεληνιακή καλύπτρα. Επί πλέον παρατηρώνται στην ηλιακή ατμόσφαιρα οι φωτεινές προεξοχές, πύρινοι σχηματισμοί που περιβάλλουν τον μαύρο σεληνιακό δίσκο.2.-Μερική έκλειψη ηλίου. Οι τόποι της γής οι οποίοι ευρίσκωνται κοντά στη ζώνη όπου παρατηρείται η ολική έκλειψη, θα παρατηρούν το φαινόμενο μερικώς δηλαδή η σελήνη δεν θα καλύπτει τελείως τον ήλιο. Όσο απομακρυνόμαστε από την κεντρική γραμμή παρατηρήσεως της ολικής φάσεως, τόσο φαινομενικά θα απέχουν περισσότερο τα κέντρα ηλίου και σελήνης. Μπορεί όμως να συμβεί μερική έκλειψις ηλίου για όλους τους τόπους παρατηρήσεως. Αυτό οφείλεται στο ότι η σελήνη δεν διέρχεται ακριβώς ,αλλά κοντά στην γραμμή των δεσμών,σε απόσταση μέχρι 1 μοίρα. Το μόνο που παρατηρείται σε αυτή την περίπτωση είναι ότι η σελήνη κατά την πορεία της δεν θα καλύψει τελείως τον ηλιακό δίσκο αλλά ένα ποσοστό αυτού.

3.-Δακτυλιοειδής έκλειψη ηλίου. Μια ολική έκλειψη ηλίου δεν είναι δυνατόν να παρατηρηθεί παρά από ένα μέρος της γής μεγαλύτερο του 1 /12 χιλιοστού της επιφάνειάς της. Τότε η Σελήνη θα παρουσιάζει την μεγαλύτερη δυνατή φαινομένη της διάμετρο που είναι μικρότερη από αυτή του ηλιακού δίσκου. Εαν όμως τότε η σελήνη ευρεθεί στο απόγειο της τροχιάς της ή κοντά σε αυτό , αντιθέτως δε η γή στην μικρότερη της απόσταση από τον ήλιο κατά περίπτωση, τότε η φαινόμενη διάμετρος της σελήνης θα είναι μικρότερη από αυτήν του ηλιακού δίσκου με αποτέλεσμα η σελήνη να μην καλύψει όλον τον ήλιο, αλλά να δημιουργείται ένας φωτεινός δακτύλιος πάχους περίπου 1' και 35". Σ αυτήν την περίπτωση ,το κέντρο του σκιερού κώνου που σαρώνει την γή, δεν θα ευρεθεί επάνω στην γήινη επιφάνεια, αλλά πριν από αυτή. Τότε στον ήλιο παρατηρείται ένα είδος δακτυλίου που τον περιβάλλει κατά την διάρκεια της ολικής φάσεως και η έκλειψη λέγεται δακτυλιοειδής. Η διάρκεια του μεγίστου αυτών των εκλείψεων είναι και η μεγαλύτερη, Ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος φθάνει και τα 12 λεπτά.Ο λόγος της συγκρίσεως των φαινομένων διαμέτρων ηλίου και σελήνης μάς δίνει το λεγόμενο μέγεθος μιάς ηλιακής εκλείψεως. Τις εκλείψεις του ηλίου πάντοτε πρέπει να τις παρατηρούμε με κάποιο σκιασμένο γυαλί διότι υπάρχει άμεσος κίνδυνος ο παρατηρητής να κάψει τις κόρες των ματιών του.

40

40

41

41

Ολική έκλειψη ηλίου της 11\7\1991.

Για την επόμενη δεκαετία 2000-2010 θα παρατηρηθούν από Ελλάδα οι εξής τρείς ηλιακές εκλείψεις, ένας φτωχός απολογισμός :1.-31 Μαίου 2003. Πρόκειται γιά μία δακτυλιοειδή έκλειψη που από την Ελλάδα θα είναι ορατή τα ξημερώματα σαν μερική με ποσοστό καλύψεως του ηλιακού δίσκου περίπου στα 50%. Κάλλιστη περιοχή η Βόρειος θάλασσα. Ώρες : Μέγιστον εκλείψεως και ανατολή ηλίου 06.10' , έξοδος σελήνης 06,54'.1. 3 Οκτωβρίου 2005. Πρόκειται για μια δακτυλιοειδή έκλειψη που όμως δεν θα είναι ορατή, αλλά μόνον σαν μερική με περιορισμένη κάλυψη του ηλιακού δίσκου υπό της σελήνης στο μέγιστο περίπου σε ποσοστό 55%. Κάλλιστη περιοχή το Σουδάν. Ώρες:είσοδος σελήνης 11.13', μέγιστον 12,44', έξοδος σελήνης 13,58'.2. 29 Μαρτίου 2006. Πρόκειται για μια ολική έκλειψη που από την Ελλάδα θα καλυφθεί το 80% περίπου του ηλίου. Κάλλιστη περιοχή η Λιβύη. Είσοδος σελήνης 12,34, μέγιστον 13,44' και τέλος τελευταία επαφή σελήνης 14,59'.Οι αναφερόμενες ώρες είναι θερινές Ελλάδος.

Δακτυλιοειδής ολική έκλειψη ηλίου.

Η ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ

42

42

Παρατηρώντας την σελήνη με γυμνό οφθαλμό διακρίνουμε διάφορες σκοτεινές περιοχές οι οποίες σκεπάζουν τον δίσκο της και που δίνουν την εντύπωση κάποιων χαρακτηριστικών προσώπου. Με την χρησιμοποίηση ενός μεγεθυντικού οργάνου (κυαλιών, τηλεσκοπίου), μας αποκαλύπτεται ένας κόσμος με ανυπέρβλητη τραχύτητα ορεινής δομής, μια θέα ικανή να αιχμαλωτίσει και το πιό αδιάφορο βλέμμα. Οι διάφοροι σχηματισμοί οι οποίοι διακρίνονται ανάλογα με το είδος και τη φύση των χωρίζονται στις εξής κατηγορίες :I) "Θάλασσες" λατινιστί maria . Είναι σκούρες σχετικά ομαλές περιοχές που καλύπτουν μεγάλο μέρος της ορατής επιφανείας ορατές και με γυμνό οφθαλμό. Ο πρώτος που παρετήρησε τη σελήνη με τηλεσκόπιο ήταν ο Ιταλός Γαλιλαίος Γαλιλέι (1564-1642). Αυτές τις σκιερές εκτάσεις οι πρώτοι σεληνογράφοι τις ονόμασαν "θάλασσες" επειδή με αφέλεια πίστευαν ότι είναι κοιλότητες με νερό και ότι η σελήνη είναι ένας κόσμος σαν την γή, μία ονομασία η οποία επικράτησε μέχρι σήμερα. Η πραγματικότητα είναι ότι οι θάλασσες είναι σχετικά ομαλές περιοχές σκεπασμένες με στερεοποιημένη λάβα. Κατά το παρελθόν, όταν σχηματίσθηκε η σελήνη πολλοί και μεγάλοι μετεωρίτες έπεφταν στην επιφάνειά της. Με τις βίαιες προσκρούσεις ανεδύθη από το εσωτερικό μεγάλη ποσότητα λάβας η οποία και κάλυψε αυτά τα κοιλώματα, κρύωσε με την πάροδο του χρόνου και τελικά πήρε στερεή μορφή. Οι ονομασίες των θαλασσών είναι ποιητικές. Ο αριθμός των για το ορατό ημισφαίριο ανέρχεται σε 20. Η μεγαλύτερη σε έκταση θάλασσα ονομάζεται Ωκεανός των Καταιγίδων (Oceanus Procellarum) και καλύπτει μεγάλο τμήμα του δυτικού ορατού ημισφαιρίου. Οι θάλασσες συνδέονται αλυσιδωτά μεταξύ των εκτός από την θάλασσα των Κρίσεων (mare Crisium), της Γονιμότητος (mare Fecuntitatis),του Νέκταρος (mare Nectaris) και της θάλασσας των Κυμάτων (mare Spumans). Είναι δε αξιοσημείωτο ότι η συντριπτική πλειοψηφία των θαλασσών συγκεντρώνεται στο ορατό ημισφαίριο. Το άλλο ημισφαίριο ,το αθέατο δεν έχει θάλασσες με μόνη αξιόλογη την μεμονωμένη Νότια θάλασσα. Κυκλικές κοιλότητες μικρότερης εκτάσεως ονομάζονται Λίμνες (λατινικά lacus). Η μεγαλύτερη είναι η Λίμνη των Ονείρων ( lacus Somnii). Εξ άλλου εκτάσεις σκουρόχρωμες με απαλό χρωματισμό λέγονται Έλη (Palus) και συχνά είναι απολήξεις θαλασσών. Αναφέρουμε ενδεικτικά το Έλος του Θανάτου (Palus Mortis) το οποίο ευρίσκεται κοντά στον βόρειο σεληνιακό πόλο (βλέπε χάρτη).2 )Όρη-οροσειρές. Είναι το μόνο χαρακτηριστικό της σεληνιακής επιφάνειας που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Στην πλειοψηφία τους οι θάλασσες περιβάλλονται από ψηλές απότομες προεξοχές οι οποίες εκτείνονται σε μήκος πολλών χιλιομέτρων. Οι οροσειρές υποπίπτουν αμέσως στην αντίληψη του παρατηρητή και είναι θεαματικότατες, ιδίως όταν προβάλλονται κοντά στην ορίζουσα (το νοητό όριο μεταξύ του σκοτεινού και του φωτεινού ημισφαιρίου του σεληνιακού δίσκου ). Τα όρη είναι στην πραγματικότητα πανύψηλα αλλά με ουσιαστικές διαφορές από τα γήινα όρη τα οποία έχουν σχεδόν πάντα ομαλές κλυτύες. Τα σεληνιακά όρη είναι εντελώς απότομα και οι σχηματιζόμενες οροσειρές έχουν οδοντωτή μορφή, αποτέλεσμα της ελλείψεως διαβρωτικών παραγόντων από την έλλειψη της ατμόσφαιρας.

Όσον αφορά το ύψος των αυτό εύκολα υπολογίζεται με τριγωνομετρικούς υπολογισμούς από το μήκος της σκιάς που ρίχνουν πίσω τους. Βρέθηκε ότι έχουν μεγάλο ύψος . Η υψηλότερη κορυφή αναφέρεται στο όρος Leipnitz που ευρίσκεται στο νότιο χείλος του δίσκου και που φθάνει τα 8.200 μέτρα, υπολειπόμενο του δικού μας Everest κατά 600 μέτρα! Άν ληφθούν όμως υπ' όψη οι πραγματικές διαστάσεις γής -σελήνης ,εννοούμε το πόσο ψηλά στην πραγματικότητα είναι.

43

43

Οι σεληνιακές οροσειρές ανέρχονται στις 16 τον αριθμό για το ορατό ημισφαίριο και είναι Αλτάια, Πυρηναία, Αίμος, Ταύρος, Kαύκασος, Άλπεις, Απέννινα, Καρπάθεια, Ριφαία, Κορδιλλιέρες, Ουράλια, Λείπνιτζ, Δέρφελ, Ρούκ, Ντ'Αλαμπέρ και Ηράκλεια όρη. Όπως φαίνεται παίρνουν τα ονόματα από αντίστοιχα όρη της γής ακόμα και από φανταστικά ονόματα (Ριφαία) ή και από ονόματα διαφόρων επιστημόνων ( όρος Leipnitz. ). Εκτός από τις οροσειρές υπάρχουν και μεμονωμένα όρη τα οποία υψώνονται με μεγαλοπρέπεια. Στο βόρειο μέρος της θαλάσσης των Όμβρων υπάρχει το όρος Πικόν μαζί με μια σωρεία υψηλών βράχων, τους Τιτάνες. Εδώ δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε την ωραιοτάτη οροσειρά των Απεννίνων η οποία εκτείνεται στο νοτιοανατολικό μέρος της θαλάσσης των Όμβρων σε μήκος 1600 χιλιομέτρων τοξοειδώς και με μεγαλύτερο ύψος 6.200 μέτρων (κορυφή Hadley). Κατά τις φάσεις των τετάρτων τα όρη Απέννινα προσφέρουν την καλύτερη δυνατή θεαματικότητα καθόσον τότε φωτίζονται από τον ήλιο οι κορυφές των οι οποίες εξέχουν λόγω του ύψους των μέσα στον σκιερό φόντο. Ορεινές εκτάσεις μικρότερου ύψους ονομάζονται Υψώματα. Αναφέρουμε ενδεικτικά τα υψώματα πέριξ του κρατήρος Fra Mauro που είναι διεσπαρμένα από μεγάλους βράχους. Ως αφετηρία μετρήσεως των υψομετρικών διαφορών είναι οι σχετικά χαμηλές επίπεδες εκτάσεις των θαλασσών. Έχει υπολογισθεί ότι κατά μέσον όρο η υψομετρική διαφορά μεταξύ των λευκών εκτάσεων οι οποίες καταλαμβάνουν το κέντρο του δίσκου με τις θάλασσες ανέρχεται στα 4.500 μέτρα περίπου. Άλλο χαρακτηριστικό που σχετίζεται με τα όρη είναι και οι Κοιλάδες (Valleys) οι οποίες φαίνονται στο τηλεσκόπιο ότι κόβουν απότομα διάφορες οροσειρές τις οποίες και διασχίζουν. Σημαντικώτερες κοιλάδες είναι αυτή των Άλπεων μήκους 166 χιλ. που διασχίζει την ομώνυμη οροσειρά και η Reita valley μήκους 445 χιλιομέτρων, κάθετη στα όρη Αλτάια.Οι αιχμηρές απολήξεις των ορέων στις θάλασσες λέγονται Ακρωτήρια (Promontories) που μεταξύ των άλλων ονομασιών υπάρχουν και ελληνικές όπως π.χ ακρωτήρια Ταινάρου, Αχερουσίας κλπ. Η παρουσία των οροσειρών στη σελήνη γίνεται έκδηλη ακόμα και με γυμνό οφθαλμό. Όταν η σελήνη είναι ηλικίας 5 ή 6 ημερών,στο κέντρο του δίσκου διακρίνουμε ένα εξόγκωμα που είναι τα Πυρηναία όρη τα οποία περιβάλλουν την μικρή θάλασσα του Νέκταρος (βλέπε χάρτη).3.- Κρατήρες. Με μια απλή παρατήρηση του σεληνιακού δίσκου ακόμα και με κυάλια, υποπίπτει άμεσα στην αντίληψή μας το πιό πολυάριθμο και διαδεδομένο χαρακτηριστικό της σελήνης που είναι οι κρατήρες. Οι κυριώτεροι υπολογίζονται σε 30.000 επί του ορατού ημισφαιρίου και είναι διεσπαρμένοι σε όλα τα μήκη και πλάτη. Υπάρχουν εκεί κρατήρες διαφόρων μεγεθών και διαμετρημάτων, η δε διάμετρος των κυμαίνεται από 200 έως 350 χιλιόμετρα το μέγιστο έως λίγα μέτρα το ελάχιστο.

44

44

45

45

Διαφοροποίηση έχουμε και ως πρός τη φύση των και την ηλικία των. Ως επί το πλείστον ο κύριος όγκος των κρατήρων συγκεντρώνεται στις φωτεινές άσπρες περιοχές χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει αρκετή διασπορά στις θάλασσες.Οι κρατήρες έχουν κυκλικό σχήμα από όπου έλαβαν το όνομά τους και μοιάζουν πολύ με τους γήινους κρατήρες ηφαιστείων ως πρός το σχήμα μόνον. Οι πρώτοι σεληνογράφοι πίστευαν ότι υπάρχουν στον δορυφόρο μας πάρα πολλά ενεργά ηφαίστεια. Όμως η φύση των κρατήρων στην συντριπτική τους πλειοψηφία δεν είναι ηφαιστιακής προελεύσεως. Τα γήινα ηφαίστεια σε καμία περίπτωση δεν έχουν τόσο μεγάλες διαμέτρους. Για παράδειγμα ο κρατήρας του ηφαιστείου της Αίτνας έχει διάμετρο μόλις 2,5 χιλ. Συνεπώς η προέλευση των μεγάλων κρατήρων εξηγείται μόνο με την μετεωρική θεωρία. Πριν από 4 έως 3,9 δισεκατομμύρια χρόνια η σελήνη την εποχή της δημιουργίας της εβάλλετο από στερεά κομμάτια όλων των μεγεθών, προιόντα της αρχικού γενεσιουργού υλικού του ηλιακού συστήματος. Λόγω απουσίας της ατμόσφαιρας, η οποία δρά ανασταλτικά, τα μετέωρα παρασυρόμενα από την έλξη της σελήνης προσέκρουαν στην επιφάνειά της με αποτέλεσμα την δημιουργία κυκλικών κρατήρων, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται και από τον τεράστιο αριθμό τους. Στον πλανήτη μας έχουν βεβαιωθεί πολλές εκατοντάδες προσκρούσεις μεγάλων μετεωριτών μέσα στο παρελθόν, αριθμός πολύ μικρός και γεγονός που αποδίδεται στην γήινη ατμόσφαιρα. Για να πάρουμε μια ιδέα των μεγεθών των καταστροφών που προκαλώνται από τους μετεωρίτες, σαν παράδειγμα για τη γή αναφέρουμε ότι αν προσέκρουε στην επιφάνειά της ένα μετέωρο με διάμετρο 1 χιλ.και με ταχύτητα πτώσεως 20 χιλ/δευτ. θα δημιουργούσε κρατήρα διαμέτρου 20,8 χιλ.Αυτές οι προσκρούσεις μετεωριτών σε ουράνια σώματα λέγονται και κοσμικές καταστροφές. Στις χιλιετηρίδες που διανύουμε τέτοιες κοσμικές καταστροφές συμβαίνουν πολύ σπάνια. Εξαίρεση αποτελεί μια αξιοσημείωτη μαρτυρία η οποία συνέβη κατά τα μεσαιωνικά χρόνια. Συγκεκριμένα οι ιερωμένοι μοναχοί του Καντέρμπουρι στην Αγγλία τον 13ον αιώνα μ.Χ ανάφεραν τα εξής : Ήταν εσπέρα και η σελήνη εφαίνετο στην δύση με ηλικία 3-4 ημερών. Εντελώς ξαφνικά παρετηρήθη μια μεγάλη αναλαμπή στο ανατολικό της τμήμα-σημείο της παρουσίας του σατανά-κατά τις μεσαιωνικές δοξασίες. Αναλύοντας αυτές τις αφηγήσεις σήμερα πιστοποιούμε ότι τότε συνέβη μια σπανιοτάτη πρόσκρουσις αστεροειδούς επάνω στην σελήνη!Οι κρατήρες έχουν λάβει τα ονόματα των διαφόρων αστρονόμων, επιστημόνων και φιλοσόφων ανά την ιστορία, οι δε μορφές των παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές. Πολλές φορές μέσα στον κρατήρα υπάρχουν και άλλοι μικρότεροι. Η πιό συνηθισμένη μορφή την οποία παρουσιάζουν είναι αυτή κατά την οποία ο ένας εφάπτεται στον άλλο σχηματίζοντας αλυσίδες. Παρατηρείστε στον χάρτη μας την κεντρική περιοχή όπου υπάρχει η αλυσίδα των κρατήρων του Πτολεμαίου, του Αλφόνσου (διαμ 108 χιλ), του Αρζαχέλ (διαμ 96 χιλ), του Ιππάρχου (διαμ 138 χιλ) κλπ. 'Αλλοι πάλι παρουσιάζονται μεμονωμένα με ιδιάζουσα μεγαλοπρέπεια όπως σο Κοπέρνικος, ο Τύχων (διαμ 102 χιλ), ο Λαγκρένους (διαμ 127 χιλ) κλπ. Σε πολλές περιπτώσεις τα ύψη των κρατήρων είναι πολύ μεγάλα. Στον αντίποδα ο βαθύτερος πυθμένας ανήκει στον Νεύτωνα με βάθος άνω των 7.000 μέτρων. Οι πυθμένες των κρατήρων είτε είναι πολύ ομαλοί (Πλάτων, Πτολεμαίος, Grimaldi), ή στις περισσότερες περιπτώσεις ανώμαλοι με ένα κεντρικό εξόγκωμα-όρος να υψώνεται στο κέντρο τους (Θεόφιλος, Κοπέρνικος). Ιδιάζουσα μορφή παρουσιάζει ο κρατήρας Warkendin ο πυθμένας του οποίου είναι υπερυψωμένος σε σχέση με το γύρω του περιβάλλον. Ως πρός τις διαμέτρους των έχωμε δύο κατηγορίες. Εκείνους που παρουσιάζονται τεράστιοι με μεγάλες διαμέτρους (Πτολεμαίος 150 χιλ, Πλάτων

46

46

96 χιλ, Θεόφιλος 90 χιλ, κλπ), οι οποίοι λέγονται και κίρκοι. Από μια άποψη η θάλασσα των Κρίσεων και των Χυμών λόγω του στρογγυλού σχήματός των μοιάζουν με μεγάλους κίρκους. Οι μικρότερης διαμέτρου κρατήρες ονομάζονται κανονικοί και συνήθως συνθέτονται από μια ή περισσότερες κορυφές στο κέντρο τους, η δε διάμετρός των κυμαίνεται από λίγα μέτρα έως μερικές δεκάδες χιλιόμετρα.Για την αναγνώριση των τοπογραφικών λεπτομερειών χρησιμοποιείται ειδικό σύστημα σεληνιακών συντεταγμένων στο οποίο ο πρώτος μεσημβρινός και ο ισημερινός διχοτομούν κάθετα και οριζόντια το ορατή στην γή ημισφαίριο της σελήνης.Άλλες χαρακτηριστικές ιδιομορφίες της σεληνιακής επιφανείας :α) Φωτεινές ακτινώσεις. Εάν παρατηρήσουμε τον σεληνιακό δίσκο κατά την φάση της πανσελήνου κυρίως και όταν ο ηλιακός φωτισμός είναι κάθετος, θα διαπιστώσουμε ότι από μερικούς μεγάλους κρατήρες όπως π.χ ο Κοπέρνικος και ο Τύχων αναχωρούν λαμπρές γραμμές οι οποίες και διασχίζουν με μορφή ευθειών μεγάλες εκτάσεις του εδάφους. Οι ακτινώσεις έχουν μήκη εκατοντάδων ή και χιλιάδων χιλιομέτρων όπως στην περίπτωση του κρατήρος Τύχωνος οι οποίες διασχίζουν και διαπερνούν όρη και κρατήρες. Το τι είναι οι ακτινώσεις αυτές δεν είναι απόλυτα γνωστό, φαίνεται όμως ότι πρέπει να έχουν δημιουργηθεί από κάποιο υλικό μεγάλης ανακλαστικής ιδιότητος κατά την δημιουργία αυτών των κρατήρων. Το λαμπρότερο σημείο του σεληνιακού δίσκου ευρίσκεται στον κρατήρα Αρίσταρχο ο οποίος παρατηρείται τόσο λευκός και απαστράπτων, ώστε να φαίνεται ακόμα και στο σκοτεινό τμήμα του δίσκου όταν η σελήνη είναι ηλικίας 3-4 ημερών. Οι ακτινώσεις οι οποίες αναχωρούν από τον Τύχωνα υπολογίζονται σε 200 και αρχίζουν απο απόσταση 60 χιλ.από τον κρατήρα, το δε σχήμα των είναι ευθεία γραμμή και είναι δυνατόν να φθάσουν σε μήκος τα 2500 χιλιόμετρα δίδοντας την εντύπωση ότι μοιάζουν με σεληνιακούς μεσημβρινούς. Στην περίπτωση των κρατήρων Κέπλερ και Αριστάρχου, το σχήμα των ακτινώσεων είναι ακανόνιστο.β) Τα σεληνιακά ηφαίστεια. Κατά τον καιρό της δημιουργίας της σελήνης υπήρχε έντονη δραστηριότητα στον εσωτερικό θερμό της πυρήνα. Σε διάφορα σημεία της επιφανείας δημιουργήθηκαν διέξοδοι μεταφοράς των προιόντων του μάγματος πρός την επιφάνεια. Τα σεληνιακά ηφαίστεια έχουν σχήμα μικρών λόφων και είναι λίγες δεκάδες τον αριθμό, διεσπαρμένα σε όλη τη σεληνιακή επιφάνεια. Για να παρατηρηθούν απαιτείται μεγάλο τηλεσκόπιο και λεπτομερής εξάσκηση. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τους ηφαιστειακούς κώνους Kies, Capuanus και Cauchy.γ) Σεληνιακά ρήγματα. Όταν παρατηρείται η σελήνη με τηλεσκόπιο, πολλές τοποθεσίες φαίνονται ότι διασχίζονται από απότομες χαράδρες οι οποίες θυμίζουν αυλακώσεις και που συχνά διακλαδώνονται σε πολλά μέρη με μήκος πολλές φορές να ανέρχεται σε εκατοντάδες χιλιόμετρα και με πλάτος δεκάδων μέτρων. Η φύση των ρηγμάτων αυτών συνδέεται με τις μεγάλες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας που υφίσταται το σεληνιακό περιβάλλον από ημέρα σε νύκτα οι οποίες με την πάροδο μεγάλων χρονικών διαστημάτων διαβρώνουν το έδαφος. Το πιό αξιοσημείωτο ρήγμα είναι η αύλαξ του Σχρότερ (μήκος 168 χιλ.) που είναι κοντά στους δίδυμους κρατήρες Αρίσταρχο και Ηρόδοτο. Θυμίζει κοίτη παλαιού ξηραμένου ποταμού και ομοιάζει πολύ με χαράδρα. Επίσης η αύλαξ του Υγίνου στην θάλασσα των Ατμών. (μήκος 219 χιλ).Ενας άλλος ιδιόμορφος σχηματισμός του σεληνιακού εδάφους είναι το λεγόμενο Ευθύ τείχος (rupes Recta) . Eυρίσκεται εντός της θαλάσσης των Νεφών απέναντι από τον κρατήρα Thebit. Αποτελείται από υλικό το οποίο αναδύθηκε από το εσωτερικό της σελήνης πριν από δισεκατομμύρια χρόνια και έχει μήκος περί τα 134 χιλιόμετρα, τασσόμενο σε ευθεία γραμμή όπου και η ονομασία του. Η ορίζουσα περνά από το

47

47

Ευθύ τείχος όταν η σελήνη είναι ηλικίας 7 ημερών (ανατολή ηλίου). Τότε παρατηρείται μια λεπτή σκιά που σχηματίζει το τείχος. Με την πάροδο του χρόνου το Ευθύ τείχος αλλάζει μορφή με την αύξηση της γωνίας φωτισμού και φαίνεται σαν άσπρη γραμμή, μεταμορφώσεις πολύ θεαματικές για τον παρατηρητή.

ΤΟ ΑΘΈΑΤΟ ΑΠΌ ΤΗΝ ΓΉ ΗΜΙΣΦΑΊΡΙΟ ΤΗΣ ΣΕΛΉΝΗΣ.Ο άνθρωπος παρατήρησε για πρώτη φορά την τοπογραφία του αθεάτου σεληνιακού ημισφαιρίου με τα διαστημόπλοια επανδρωμένα και μη, από τον Οκτώβριο του 1959 όταν ο σοβιετικός σταθμός Lunik 3 παρέκαμπτε την σελήνη . Η τοπογραφία του αθέατου ημισφαιρίου είναι διαφορετική από αυτήν του ορατού καθόσον λείπουν τελείως οι μεγάλες "θάλασσες" (βλέπε χάρτη σελ. 56). Το "ωκεάνιο" τμήμα της σελήνης συγκεντρώνεται σε ένα ημισφαίριο, το ορατό. Οι κυριώτερες μεμονωμένες "θάλασσες" είναι:1. Νότια θάλασσα με μεγαλύτερο μήκος 603 χιλ. ( 38ο,54Ν- 93ο00Α).2. Θάλασσα Humbold 273 56o,48B- 81o30A3.Mare Ingenii 318 33o,42N-163o30A4.Mare Marginis 420 13o,18Β- 86ο06 Α5.Μare Moscoviene 277 27o,18B- 147o54A6.Mare Orientale 327 19o,24N - 92o48Δ7.Μare Smith 373 1o,18N - 87o30AΑπό όρη αναφέρουμε την οροσειρά Rook με μήκος 791 χιλ(20ο,36Ν-82ο3Δ)Τέλος, ένας από τους μεγαλύτερους σε διάμετρο κρατήρας είναι ο Planck με 314 χιλιόμετρα. (57ο,54Ν- 136ο,48Α).

Η ΠΑΡΟΥΣΊΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΏΠΟΥ ΣΤΗΝ ΣΕΛΉΝΗ. Σε αυτό το σημείο θεωρήσαμε σκόπιμο να κάνουμε μια σύντομη παρουσίαση των τόπων των προσεδαφίσεων των σπουδαιοτέρων διαστημικών αποστολών που είναι χαραγμένες στην μνήμη μας , μοναδικές επικές αποστολές της ανεπανάληπτης δεκαετίας 1960-70 που σηματοδοτούν ζωηρά την ανθρώπινη προσπάθεια για μάθηση του αγνώστου.1) Lunik 2 . Στίς 12\9\1959 ήταν που η τότε σοβιετική βολίδα προσέκρουσε στην επιφάνεια της Σελήνης. Το σημείο της προσκρούσεως ευρίσκεται βόρεια από το κέντρο της Σελήνης εντός του κρατήρος Αυτολύκου στην θάλασσα των ΄Ομβρων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η εκτόξευση του Lunik 2 ήταν πολύ ακριβής γιατί η βολίδα δεν διέθετε σύστημα διορθώσεως ημιδιαδρομής και είναι το πρώτο στην ιστορία διαστημόπλοιο που προσέκρουσε σε άλλο ουράνιο σώμα. Ο κρατήρας Αυτόλυκος φαίνεται όταν η Σελήνη είναι ηλικίας 7 ημερών . Σεληνιακές συντεταγμένες : 31 00 Β 1 00 Α (Όπου Β=Βορράς, Α=Ανατολή).

48

48

2) Lunik 9. Η πρώτη στην ιστορία ομαλή προσεδάφιση με ανάσχεση. Στις 3\2\1966, ο σοβιετικός σταθμός έλαβε φωτογραφίες της περιοχής προσεληνώσεως που ευρίσκεται στα υψίπεδα του κρατήρος Μαρίου στον Ωκεανό των Καταιγίδων. Το σημείο προσεδαφίσεως αρχίζει να φαίνεται όταν η Σελήνη είναι ηλικίας 13 ημερών.Σεληνιακές συντεταγμένες : 7 00 Β 65 00 Δ 3) Απόλλων 11 . Η πρώτη στην ιστορία επανδρωμένη προσεδάφιση 2 ανθρώπων στην επιφάνεια της Σελήνης. Οι αστροναύτες N. Armstrong και E. Aldrin με τη σεληνάκατο Αετός ήσαν οι πρώτοι άνθρωποι οι οποίοι πάτησαν το σεληνιακό έδαφος στις 20/7/1969. Το σημείο της προσεδαφίσεως του Αετού βρίσκεται επί του σεληνιακού ισημερινού στο ανατολικό άκρο της θάλασσας της Ησυχίας σε μια σχετικά πολύ ομαλή περιοχή κατάλληλη για προσεδάφιση ανατολικά των κρατήρων Moltke και Sabine ενω νότια ευρίσκεται η χαράδρα της ΄Υπατίας. Ερευνείστε την

Η κεντρική περιοχή της Σελήνης με την ορίζουσα στην φάση του Τελευταίου τετάρτου.

49

49

περιοχή με τηλεσκόπιο 8 ιντσών και με μεγέθυνση γύρω στις 300 φορές. Η περιοχή της προσεδαφίσεως φαίνεται όταν η Σελήνη είναι ηλικίας 6 ημερών. Σεληνιακές συντεταγμένες : 0 00 Β 23 00 Α4) Απόλλων 12. Η τέταρτη επίσκεψή μας σε ιστορικό τόπο προσεδαφίσεως ευρίσκεται στό ανατολικό άκρο του Ωκεανού των Καταιγίδων νοτιοανατολικά του μεγάλου κρατήρα Landbersg . Η σεληνάκατος του Απόλλωνος 12 προσεδαφίσθηκε τον Νοέμβριο 1969 σε ομαλή περιοχή πολύ κοντά στο μη επανδρωμένο όχημα Syrveyor 3 (γύρω στα 200 μέτρα). Η περιοχή αυτή φαίνεται όταν η Σελήνη είναι ηλικίας 10 ημερών.Σεληνιακές συντεταγμένες : 2 00 Ν 23 00 Δ5) Απόλλων 14. Ακριβώς 80 μίλια ανατολικά του Απόλλωνος 12 σε μια ορεινή περιοχή που καλύπτεται με βράχους με μέγεθος ενος αυτοκινήτου πολύ κοντά στον κρατήρα Fra Mauro ευρίσκεται το σημείο της προσεδαφίσεως του Απόλλωνος 14. Η περιοχή Fra Μauro θεωρείται από τις πιό παλιές στην γεωλογική ιστορία της Σελήνης, διατρέχεται από στερεοποιημένη λάβα και φαίνεται όταν η Σελήνη είναι ηλικίας 9 ημερών.Σεληνιακές συντεταγμένες : 4 00 Ν 17 00 Δ6) Απόλλων 15. Τον Ιούλιο του 1971 η σεληνάκατος του Απόλλωνος 15 προσεδαφίσθηκε στις κλυτύες των Απεννίνων ορέων, μια περιοχή με έντονο εδαφικό ανάγλυφο. Για πρώτη φορά δοκιμάσθηκε το όχημα rover με το οποίο οι αστροναύτες διήνησαν αρκετά μεγάλες αποστάσεις. Το κεντρικό σύστημα της οροσειράς των Απεννίνων αρχίζει να φαίνεται όταν η σελήνη είναι στο α' τέταρτο.Σεληνιακές συντεταγμένες : 24 00 Β 2 00 Α7) Απόλλων 16. Στις 21/4/1972 η σεληνάκατος προσεδαφίστηκε σε μια πολύ ορεινή περιοχή κοντά στους κρατήρες Καρτέσιο και Dolland σε υψόμετρο περίπου 4000 μέτρα. Η ορίζουσα εγγίζει αυτή την περιοχή όταν η σελήνη είναι ηλικίας 6 ημερών.Σεληνιακές συντεταγμένες : 11 00 Ν 16 00 Α8)Απόλλων 17. Με αυτή την αποστολή κλείνει ο κύκλος των επισκέψεων του ανθρώπου στον δορυφόρο μας τον Δεκέμβριο του 1972. Σαν τόπος προσεδαφίσεως επελέγη η κοιλάδα Littrow στο όρος Ταύρος,μια περιοχή με έντονο γεωλογικό ενδιαφέρον. Ερευνείστε την κοιλάδα με το τηλεσκόπιό σας όταν η σελήνη θα έχει ηλικία 5 ημερών. Η οροσειρά του Ταύρου ευρίσκεται στην ανατολική όχθη της θαλάσσης της Γαλήνης.Σεληνιακές συντεταγμένες : 20 00 Β 31 00

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ ΣΤΗ ΓΗ. Όλα τα ουράνια σώματα είναι γνωστό ότι εξασκούν έλξεις μεταξύ των με αποτέλεσμα και αυτός ο πλανήτης μας να δέχεται ουσιαστικές επιδράσεις από τα κοντυνώτερα προς αυτόν ουράνια σώματα τα οποία είναι η σελήνη και ο ήλιος. Τα αποτελέσματα αυτών των δυνάμεων ονομάζονται παλίρροιες και είναι έκδηλες στις θαλάσσιες εκτάσεις. Η έλξη της σελήνης έχει σαν αποτέλεσμα να φουσκώνει ελαφρά το ωκεάνιο στρώμα της γής λαμβάνοντας ωοειδές σχήμα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να χαμηλώνει στις παραλίες ο υδάτινος όγκος. Κατά την βαθμιαία μετατόπιση της σελήνης στον ουρανό προς δυσμάς τα κύματα φουσκώνουν με αποτέλεσμα σε ωρισμένες περιπτώσεις το ανέβασμα των υδάτων να σκεπάζει τις παραλίες. Στη συνέχεια και με την απομάκρυνση της σελήνης στον ουρανό, τα ύδατα χωρίς την επήρεια της ελκτικής της δυνάμεως αποτραβώνται, χαρακτηριζόμενα σαν άμπωτις. Στην πραγματικότητα η σελήνη έλκει δυνατώτερα τον πυρήνα της γής, δηλαδή η συστολή των εδαφών προκαλεί την άνοδο των υδάτων. Σε κάθε περιστροφή της γής περί τον άξονά της, γίνονται δύο παλίρροιες.

50

50

Εαν σε όλα αυτά προσθέσωμε και την έλξη που ασκεί ο ήλιος,αυτή ενισχύει την σεληνιακή με αποτέλεσμα ή να την αυξήσει ,ή να την ελαττώσει. Ωποσδήποτε όμως το σύνολο των δύο αυτών έλξεων μειώνεται σε ποσοστό μικρότερο της μισής έλξεως της σελήνης. Όταν ο ήλιος και η σελήνη ευθυγραμμίζονται με τη γή, οι δύο ελκτικές δυνάμεις προστίθενται με αποτέλεσμα οι παλίρροιες να είναι πιό έντονες. Όταν η σελήνη είναι σε τετραγωνισμό(α'τέταρτο), οι παλίρροιες αδυνατούν διότι οι δύο έλξεις γίνονται αντίθετες με υπερίσχυση όμως της σεληνιακής. Τέλος, σε κάθε ακτογραμμή του πλανήτη μας τα φαινόμενα αυτά είναι ανάλογα της γεωμορφολογικής θέσεως,όπως και συνάρτηση των διαφόρων ρευμάτων που επικρατούν κλπ. Αλλά και η ίδια η γή με την κίνησή της γύρω από τον άξονά της προξενεί παλίρροιες λόγω του πεπλατυσμένου σχήματός της με αποτέλεσμα όπως παρατηρούμε και στο σχήμα να δημιουργούνται στις περιοχές του ισημερινού ισχυρές εσωτερικές δυνάμεις οι οποίες ωθούν τον φλοιό πρός τα έξω. Οι παλίρροιες όμως παρουσιάζονται κοντά στον 40ο παράλληλο από τους συνδυασμούς των δυνάμεων της γής, του ηλίου, και της σελήνης. Συνέπεια των παλοιρριών είναι η βαθμιαία μακροχρόνια αύξηση του ημερονυκτίου κατά ένα πολύ μικρό ποσό. Στην εποχή των δεινοσαύρων πρίν από 70 εκατομμύρια χρόνια, η διάρκεια της ημέρας ήταν μικρότερη κατά 2 ώρες περίπου.

Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΉ ΔΟΜΉ ΤΗΣ ΣΕΛΉΝΗΣ.

Κατά πάσα πιθανότητα η σελήνη έχει έναν θερμό πυρήνα ο οποίος αποτελείται από σίδηρο και νικέλιο με διάμετρο 760 χιλιόμετρα. Ο μανδύας υπολογίζεται ότι έχει πάχος 2500 χιλ. και τέλος το εξωτερικό στρώμα, η κρούστα 200 χιλιόμετρα. Έχει διαπιστωθεί ότι το βάθος της σεληνιακής κρούστας είναι διπλάσιο στο αόρατο προς τη γή ημισφαίριο, γεγονός το οποίο αποδίδεται στις μεγάλες ελκτικές δυνάμεις της γής οι οποίες συσσωρευόμενες στο ορατό ημισφαίριο διαταράσσουν τον σεληνιακό μανδύα. Ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο που παρατηρείται στον μανδύα είναι οι αυξομειώσεις της εντάσεως του βαρυτικού πεδίου του δορυφόρου μας επάνω από τις περιοχές των θαλασσών. Αυτές οι περιοχές λέγονται mascons και έχουν συγκέντρωση κυκλικού σχήματος ομοίου με του σχήματος των θαλασσών. Η λέξη mascon σημαίνει συγκέντρωση μαζών . Το φαινόμενο αυτό παρατηρήθηκε από κάποιες διαταράξεις στις τροχιές των διαστημοπλοίων Απόλλων κατά την στιγμή που περνούσαν επάνω από αυτές τις περιοχές. Επίσης όπως έδειξαν οι σεισμογράφοι των διαστημοπλοίων Απόλλων παρατηρούνται βαθμιαίες μετατοπίσεις υλικών του μανδύα κάτω από την επίδραση της γήινης έλξεως

51

51

όπου παρεμβάλλονται βράχοι πυκνότεροι του μέσου όρου. Από τις μετατοπίσεις των πετρωμάτων του μανδύα, παράγονται ετησίως στο σεληνιακό έδαφος γύρω στους 3000 τεκτονικοί σεισμοί.

ΠΡΟΙΣΤΟΡΊΑ ΤΗΣ ΣΕΛΉΝΗΣ.

Οι υποθέσεις για την προέλευση του φυσικού μας δορυφόρου είναι πολλές, αλλά καμία δεν δίνει ικανοποιητική εξήγηση. Η πορεία του σχηματισμού της σελήνης όπως έδειξε η μελέτη των σεληνιακών πετρωμάτων ιδίως εκείνων που προέρχονται από τις αρχαιότερες σε ηλικία κοιλάδες, είναι παράλληλη με αυτήν του σχηματισμού της Γής , αφού είναι ηλικίας 4500 εκατομμυρίων ετών. Με την επικρατούσα θεωρία η γή και η σελήνη δημιουργήθηκαν ταυτόχρονα από την σταδιακή στερεοποίηση του μεσοαστρικού νέφους. Η σελήνη δημιουργήθηκε ύστερα από μία τεράστια σύγκρουση της νεοσχηματισθείσας γής με ένα άλλο στερεό γιγαντιαίο σώμα που αποτελείτο από πυρήνα με σίδηρο. Στη συνέχεια και με την αποκοπή λόγω περιστροφής του μικρότερου σώματος από το μεγαλύτερο τελικά δημιουργήθηκε η σελήνη. Κατά τα πρώτα στάδια της ηλικίας της η σελήνη ήταν σώμα ζεστό και με ρευστή μορφή. Με την σταδιακή ψύξη, σχηματίσθηκε η επιφάνειά της η οποία στη συνέχεια δέχθηκε μεγάλο αριθμό μετεωριτών που προσέκρουαν βίαια επάνω της, με αποτέλεσμα την δημιουργία των χιλιάδων μεγάλων κρατήρων. Η πρόσκρουση μεγάλων σε όγκο μετεώρων κατά μια εκδοχή, δημιούργησε τα υπόβαθρα των σημερινών θαλασσών τα οποία στη συνέχεια καλύφθηκαν επιφανειακά με μια σκούρα ουσία από βασάλτη, προιόν της λάβας που αναδύθηκε από το εσωτερικό της και στη συνέχεια ψύχθηκε. Πρίν από 4 δισεκατομμύρια έτη στη σελήνη υπήρχε αξιόλογη ηφαιστειακή δραστηριότητα.

52

52

ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ.

Από των αρχαιοτάτων χρόνων ο άνθρωπος παρατηρώντας τους αστέρες στον ουράνιο θόλο μεταξύ των άλλων φαινομένων είχε διακρίνει ότι 5 από αυτούς οι οποίοι είναι

4

ΕΠΑΝΩ. Χάρτης του αθεάτου ημισφαιρίου της Σελήνης.ΚΑΤΩ. Τα μέρη του εσωτερικού της Σελήνης.

53

53

αρκετά λαμπροί παρουσίαζαν κίνηση στον ουρανό σε σχέση με τους άλλους αστέρες που φαίνονται ότι είναι ακίνητοι μεταξύ των. Από αυτή τους την κίνηση πήραν και το όνομά των.( Πλανήτης=από το αρχαίο ελληνικό ρήμα πλανώμαι που σημαίνει κινούμαι ). Αυτή η κίνηση παρουσιάζει για τον παρατηρητή που ευρίσκεται στη γή πολλές και μεγάλες ιδιαιτερότητες επειδή και ο πλανήτης μας κινείται γύρω από τον ήλιο. Κατά την αρχαιότητα ήσαν γνωστοί οι πλανήτες Ερμής, Αφροδίτη, Άρης, Ζεύς και Κρόνος. Σε αυτούς οι Έλληνες προσέθεταν τον Ήλιο και την Σελήνη ανεβάζοντας τον αριθμό τους στο συμβολικό αριθμό 7. Επίσης είχαν διακρίνει ότι οι τροχιές του Ερμή και της Αφροδίτης ήσαν πιό κοντά πρός τον Ήλιο με αποτέλεσμα να μην απομακρύνονται πολύ φαινομενικά από αυτόν, ενώ άλλοτε φαίνονται στον εσπερινό ουρανό και άλλες εποχές στον πρωινό πριν την Ανατολή.Ένα άλλο γεγονός που διέκριναν ήταν ότι οι φαινομενικά διαγραφόμενες τροχιές των στον ουρανό βρίσκονται περίπου όλες στό ίδιο επίπεδο σε μια νοητή γραμμή, την εκλειπτική εκεί όπου φαίνεται ότι κινούνται ο Ήλιος και η Σελήνη. Η εκλειπτική είναι η νοητή προβολή στον ουρανό του επιπέδου της τροχιάς της γής που διασχίζει τους 12 λεγόμενους ζωδιακούς αστερισμούς. Ένας πλανήτης κατά την πορεία του στην ουράνια σφαίρα δίδει την εντύπωση ότι κινείται από την δύση στην ανατολή μέσα σε μια ωρισμένη χρονική διάρκεια, στη συνέχεια να ελαττώνει ταχύτητα, μετά να σταματά και παραδόξως να κατευθύνεται πρός την αντίθετη φορά (εκ Ανατολών προς Δυσμάς ) διαγράφοντας μια "θηλειά" για ένα χρονικό διάστημα, να σταματά εκ νέου και στη συνέχεια να αυξάνει ταχύτητα κινούμενος πάλι κατά την ορθή φορά. Το φαινόμενο αυτό παραξένευε και εξέπληττε τους αρχαίους λαούς που δεν μπορούσαν να το εξηγήσουν. Οι πολιτισμοί της Μέσης Ανατολής είχαν θεοποιήσει τους πλανήτες γι αυτές τους τις κινήσεις πιστεύοντας ότι αυτοί οι αστέρες έχουν νοημοσύνη.Οι θεμελιωτές της Αστρονομίας ως επιστήμης στην πλειοψηφία τους ( Θαλής,Ίππαρχος Αριστοτέλης, Πτολεμαίος κλπ) ήσαν οπαδοί του λεγόμενου Γεωκεντρικού συστήματος του κόσμου βάσει του οποίου η γή κατέχει το κέντρο του σύμπαντος και ο Ήλιος, η Σελήνη, οι πλανήτες και οι αστέρες περιστρέφονται γύρω της κινούμενοι σε διαφορετικά επίπεδα τροχιών περιστρεφόμενοι με άνισες ταχύτητες. Οι τροχιές των πλανητών είναι απολύτως κυκλικές επειδή κατά τους Πυθαγορείους σοφούς ο κύκλος είναι η έκφραση της τελειότητας που χρησιμοποίησαν οι θεοί στην δημιουργία του κόσμου. Αλλά όμως το γεωκεντρικό σύστημα και πάλι δεν μπορούσε να ερμηνεύσει τις ανάδρομες τροχιές των πλανητών και γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο ο μεγάλος Έλληνας αστρονόμος Κλαύδιος Πτολεμαίος τον 2 ον αιώνα μετά Χριστόν

αιώνα εισήγαγε την θεωρία των επικύκλων όπου με πολύ έξυπνο τρόπο γύρω από κάθε πλανήτη υπάρχει μια σφαίρα, επί της οποίας περιστρέφεται ο πλανήτης συγχρόνως με την περιφορά του γύρω από τη γή. ( βλέπε σχήμα). Το σύστημα αυτό των περιστροφών των ουρανίων σφαιρών καθιερώθηκε σαν Πτολεμαικό σύστημα, είναι περίπλοκο, αλλά θαυμάστε την νόηση των σοφών προς εξήγηση των αναδρόμων κινήσεων των πλανητών που έλεγαν ότι πρός τούτο "σώζειν τα φαινόμενα" επειδή θεωρούσαν την γή ως το κέντρο του κόσμου.

54

54

Έχει ειπωθεί ότι εάν οι Έλληνες ανεκάλυπταν τον νόμο της παγκοσμίου έλξεως των σωμάτων ο οποίος διατυπώθηκε τον 17ον αιώνα μ.Χ από τον Νεύτωνα, θα είχαν πολύ εύκολα αποδεχθεί την ιδέα του ότι οι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τον ήλιο. Ο αρχαίος Ελληνικός κόσμος όμως έχει να επιδείξει μια μεγάλη ποικιλία προοδευτικών αντιλήψεων και αυτός δεν θα μπορούσε να λείψει στις θεωρίες περί του πλανητικού συστήματος. Έτσι κατά τον 3ον αιώνα π.Χ πολλοί αστρονόμοι όπως ο Φιλόλαος, ο Ηρακλείδης ο Ποντικός, ο Ικέτας και προπαντός ο Αρίσταρχος ο

Σάμιος εδίδασκαν ότι οι πλανήτες συμπεριλαμβανομένης και της Γής περιεστρέφοντο σε κυκλικές τροχιές γύρω από τον ακίνητο ήλιο, ιδέα την οποία αποδέχθηκε και ο Πλάτων περί τα τέλη του βίου του, είναι το λεγόμενο Αριστάρχειο σύστημα . Όμως το Γεωκεντρικό σύστημα του Κλαυδίου Πτολεμαίου τελικά επικράτησε και επέζησε ακόμα και με θρησκευτικό φανατισμό για 18 αιώνες μέχρι την Ευρώπη της Αναγεννήσεως. Όσον αφορά το σύστημα του Αριστάρχου αυτό ήλθε στο φώς τον 16ον αιώνα μ.Χ από τον Πολωνό αστρονόμο Νικόλαο Κοπέρνικο ο οποίος μελετώντας τα συγγράματα του αρχαίου Έλληνα αστρονόμου το υιοθέτησε και το εισηγήθηκε στον Ευρωπαικό κόσμο. Έτσι έγινε σιγά-σιγά αποδεκτό από όλους ότι ο ήλιος είναι το κέντρο του πλανητικού συστήματος.Οι πλανήτες κατά την κίνησή τους γύρω από τον ήλιο υπακούουν σε διάφορους φυσικούς νόμους, τους οποίους διατύπωσε ο Γερμανός αστρονόμος Ιωάννης Κέπλερ τον 17ον αιώνα (1571-1630). Ο Κέπλερ ήταν γυιός μιάς πολυμελούς φτωχής οικογένειας. Από μικρής ηλικίας άρχισε να αποκτά μεγάλο ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και την αστρονομία. Είχε μελετήσει όλα τα γνωστά συγγράματα των αρχαίων Ελλήνων και συγχρόνων του επιστημόνων και του Κοπερνίκου αποδεχόμενος το Ηλιοκεντρικό σύστημα. Τα μαθητικά του χρόνια ο Κέπλερ τα πέρασε έγκλειστος σε θεολογική σχολή όπου μορφώθηκε. Ήταν κλειστός χαρακτήρας σε σχέση με τους συμμαθητές του και πάντοτε έπεφτε σε σκέψεις για το πώς κινούνται οι πλανήτες γύρω από τον ήλιο χωρίς να συγκρούωνται ή να διαταράσσονται οι τροχιές των. Τα χρόνια μετά τις σπουδές του ήταν δύσκολα. Για βιοποριστικούς λόγους αναγκαζόταν ακόμα και να συντάσσει και ωροσκόπια στα διάφορα σημαίνοντα πρόσωπα. Όμως πάντα τον βασάνιζε το πρόβλημα των τροχιών των πλανητών. Μελετούσε συνεχώς διάφορα είδη γεωμετρικών τροχιών και απόότι φαίνεται είχε απορρίψει τελείως τις ιδέες των Πυθαγορείων περί κυκλικών τροχιών

55

55

εγγεγραμμένων σε κανονικά πολύεδρα. Προσανατολιζόταν σε τροχιές οι οποίες διέφεραν από την μορφή του κύκλου, τις ελλείψεις. Για να ολοκληρώσει τον πρώτο του νόμο ζήτησε την βοήθεια του Δανού αστρονόμου Τύχωνος Βραχίου ο οποίος είχε μια πείρα πολυετών παρατηρήσεων στην τροχιά του Άρεως. Ο πλανήτης αυτός κατά τις εποχές τις προσεγγίσεώς του στη γή άλλες χρονιές φαίνεται λαμπρότερος από ότι παρουσιάζεται. Έτσι λοιπόν επιβεβαιώνεται ο πρώτος νόμος του . Η τελική του διατύπωση έγινε το έτος 1609 στο έργο του "Νέα Αστρονομία" και έχει ως εξής :"Οι τροχιές των πλανητών είναι ελλείψεις, την μια δε των εστιών της διαγραφόμενης ελλείψεως την κατέχει ο ήλιος". Ο βαθμός εκείνος κατά τον οποίο διαφέρει η τροχιά

από τον κύκλο καλείται εκκεντρότητα και μετρείται σε χιλιοστά. Το έτος 1618 στο σύγγραμά του " Επιτομή της Κοπερνικίου Αστρονομίας " διατυπώνει τον δεύτερο νόμο ο οποίος τονίζει ότι : "Τα υπό της επιβατικής ακτίνος εμβαδά είναι ανάλογα των χρόνων που διηνύθησαν" ή πιό κατανοητά : η ταχύτητα του πλανήτη όταν ευρίσκεται στο περιήλιο είναι πιο μεγάλη από αυτή που αναπτύσσεται στο αφήλιο της τροχιάς του. (βλέπε σχήματα). Ο τρίτος και τελευταίος νόμος που λέγεται και αρμονικός διατυπώθηκε το ίδιο έτος και έχει ως εξής :"Τα τετράγωνα των χρόνων περιφοράς του πλανήτη είναι αντιστρόφως ανάλογα προς τους κύβους των μεγάλων ημιαξόνων της τροχιάς του ". Με αυτούς τους νόμους της κινήσεως των πλανητών ο Κέπλερ χάραξε μια νέα εποχή στην έρευνα του ηλιακού συστήματος και δίκαια ονομάστηκε ο νομοθέτης των ουρανών. Πρέπει να σημειωθεί ότι στους νόμους του Κέπλερ δεν υπακούουν μόνον οι πλανήτες, αλλά και κάθε κινούμενο σώμα στο διάστημα (δορυφόρος, διαστημόπλοιο). Ένα άλλο σημαντικό γεγονός που άνοιξε νέους δρόμους στη μελέτη του ηλιακού συστήματος και στην εδραίωση της ηλιοκεντρικής αντιλήψεως ήταν η κατά το έτος 1610 εφαρμογή στην αστρονομία του νεοανακαλυφθέντος τηλεσκοπίου από τον Ιταλό Γαλιλαίο Γαλιλέι (1564-1642) ή κατ' άλλους από τον Σίμωνα Μάριο. Ο Γαλιλαίος αλληλογραφούσε με τον Κέπλερ. Το τηλεσκόπιο που κατασκεύασε μεγένθυνε τα ουράνια σώματα περίπου 30 φορές, ενώ η διάμετρος των αντικειμενικών φακών ήτο πολύ μικρή. Το τηλεσκόπιο αυτό διασώζεται σήμερα στο Μουσείο της Φλωρεντίας.Την νύκτα της 7-1-1610 ο Γαλιλαίος παρατηρώντας τον πλανήτη Δία ανακάλυψε τις 4 μεγαλύτερες σελήνες του Ιώ, Ευρώπη, Γανυμήδη και Καλλιστώ διαπιστώνοντας την

διαφορετική σε χρόνο κίνησή των γύρω από τον πλανήτη αυτόν. Παρατηρώντας την Αφροδίτη διαπίστωσε ότι παρουσιάζει φάσεις όμοιες με αυτές της Σελήνης, αποτέλεσμα της κινήσεώς της γύρω από τον ήλιο, όπως και τις φάσεις του Άρεως. Στη συνέχεια με τις ουσιαστικές βελτιώσεις των τηλεσκοπίων ανακαλύπτονται δεκάδες δορυφόροι των πλανητών όπως και πολλοί κομήτες και εκπονούνται πλανητικοί χάρτες. Το έτος του θανάτου του Γαλιλαίου, το 1642 συμπίπτει με την γέννηση του Άγγλου σερ Ισαάκ Νεύτωνος (1642-1727) του μεγάλου φυσικού που ανακάλυψε τον νόμο της παγκοσμίου έλξεως των σωμάτων και που διατυπώνεται ως εξής : "Τα σώματα έλκονται μεταξύ των με λόγο ανάλογο του γινομένου των μαζών των και αντιστρόφως ανάλογα του τετραγώνου της αποστάσεώς των". Με τον νόμο αυτό ο Ήλιος σαν ογκωδέστερος των πλανητών τους έλκει με αποτέλεσμα να περιστρέφονται γύρω του.Μέχρι τον 18ον αιώνα ήσαν γνωστοί οι πλανήτες Ερμής, Αφροδίτη, Άρης, Ζεύς και Κρόνος. Το έτος 1781 ο Άγγλος αστρονόμος J. Hersel με τηλεσκόπιο ανακάλυψε όλως τυχαία τον πλανήτη Ουρανό. Έναν αιώνα αργότερα και κατόπιν πολύπλοκων μαθηματικών υπολογισμών του Adams το 1846 ο Leverrier ανακάλυψε τον αμυδρό

56

56

πλανήτη Ποσειδώνα. Τέλος το 1930 παρατηρήθηκε για πρώτη φορά ο Πλούτων από

τον Αμερικανό C. Tompaugh στο αστεροσκοπείο Φλάγκσταφ της Αριζόνας. Εκτός από τους 9 μεγάλους πλανήτες, το ηλιακό σύστημα αποτελείται από χιλιάδες μικρότερα σώματα τους αστεροειδείς ή μικρούς πλανήτες που στην πλειοψηφία τους οι τροχιές των ευρίσκονται μεταξύ Άρεως και Διός. Την 1-1-1801 ο Ιταλός Piazzi πάλι τυχαία τηλεσκοπικά ανακάλυψε την Δήμητρα στο αστεροσκοπείο του Παλέρμου της Σικελίας. Οι κομήτες ήσαν γνωστοί από της αρχαιότητος, αλλά τότε πίστευαν ότι ήσαν μετεωρολογικά φαινόμενα της ανώτερης ατμόσφαιρας. Κατά τον 16ον αιώνα ο Κέπλερ απέδειξε ότι αυτοί ανήκουν στο ηλιακό σύστημα και κατόπιν ο Άγγλος ser Edmond Halley πρώτος υπολόγισε την τροχιά του λαμπρότερου περιοδικού κομήτη που φέρει το όνομά του μελετώντας προς τούτο τα συγγράματα περί κωνικών τομών του αρχαίου Έλληνα μαθηματικού Απολλωνίου. Μέλη επίσης του ηλιακού μας συστήματος είναι και οι διάφοροι διάττοντες και μετεωρίτες οι οποίοι συναντούν τη γή και είτε αναφλέγονται στην ατμόσφαιρά της, είτε προσκρούουν στην επιφάνειά της, όπως και κάθε λογής μικροσωματίδια, αίτια δημιουργίας του ζωδιακού φωτός. Οι γνώσεις του ανθρώπου για το ηλιακό σύστημα πολλαπλασιάστηκαν ραγδαία στην εποχή μας της κατακτήσεως του διαστήματος. Τα μη επανδρωμένα διαστημόπλοια Mariner, Viking, Pioneer και τέλος τα θρυλικά Voyagers προσέφεραν μια μοναδική για την ανθρωπότητα εμπειρία για την ηλιακή οικογένεια ανακαλύπτοντας νέους δορυφόρους και πλανητικούς δακτυλίους παρατηρώντας τους έτσι όπως ο άνθρωπος δεν τους είδε ποτέ. Αλλά όμως το πλανητικό μας σύστημα δεν είναι και το μοναδικό στον γαλαξία μας. Έχει υπολογισθεί ότι μέσα στούς 200 δισεκατομμυρίων αστέρων-ηλίων του γαλαξία, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό από αυτούς είναι δυνατόν να έχουν πλανητικά συστήματα με πρώτη ένδειξη τον αστέρα του Barnard σε απόσταση 5 ετών φωτός.

ΑΠΟΣΤΆΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΡΟΧΙΑΚΆ ΣΤΟΙΧΕΊΑ ΤΩΝ ΠΛΑΝΗΤΏΝ.Η γή είναι ο τρίτος κατά σειρά αποστάσεως πλανήτης απέχοντας από τον ήλιο περίπου 150.000.000 χιλιόμετρα. Ο αριθμός αυτός καλείται Αστρονομική Μονάδα και χρησιμοποιείται σαν μονάδα μετρήσεως των αποστάσεων κυρίως μέσα στο ηλιακό σύστημα. Ο νόμος του Bode. Ο Γερμανός αστρονόμος Bode διατύπωσε τον 18ον αιώνα έναν εμπειρικό νόμο με τον οποίο υπολογίζονται προσεγγιστικά οι μέσες αποστάσεις των πλανητών από τον ήλιο. Εάν πάρουμε τους αριθμούς 0, 3, 6, 12, 24, 48, 96, 192, 384 όπου ο επόμενος είναι διπλάσιος του προηγουμένου και στη συνέχεια προσθέσουμε το 4 η ακολουθία θα είναι : 4, 7, 10, 16, 28, 52, 100, 196 και 388. Στη συνέχεια τους διαιρούμε με το 10 όπου και έχωμε : 0,4-0,7-1,0-1,6-2,8-5,2-10,0-19,6-38,8. Κατά παράδοξο τρόπο οι πιό πάνω αριθμοί μας δίδουν τις μέσες αποστάσεις των πλανητών σε αστρονομικές μονάδες.

πραγματική απόσταση διαφορά

όπου: 0,4= Ερμής 0,39 0,01 0,7= Αφροδίτη 0,72 0,02 1,0= Γή 1,00 0,00

57

57

1,6= Άρης 1,52 0,08 2,8= Αστεροειδείς ---- ---- 5,2= Ζεύς 5,20 0,00 10,0=Κρόνος 9,55 0,45 19,6=Ουρανός 19,22 0,38 38,8=Ποσειδών 30,11 8,69 77,2=Πλούτων 39,46 37,74

Άν συγκρίνουμε τις αληθινές αποστάσεις των πλανητών από τον ήλιο με αυτές που δίνει ο πίνακας του Bode, βασικές διαφορές έχουμε μόνο στις αποστάσεις του Ποσειδώνος και Πλούτωνος. Εν πάσει περιπτώσει όπως φαίνεται από τους υπολογισμούς αυτούς, οι αποστάσεις των πλανητών από τον ήλιο αλλά και μεταξύ των δεν είναι τυχαίες αλλά τάσσονται κατά γεωμετρική πρόοδο, γεγονός το οποίο οφείλεται στα κοσμογονικά αίτια της δημιουργίας του πλανητικού συστήματος από την συμπύκνωση του αρχικού γενεσιουργού νέφους .Οι αποστάσεις των πλανητών ευρίσκονται με πολλούς τρόπους. Για τους κοντυνότερους στη γή εφαρμόζεται η παραλλακτική μέθοδος. Με μικρομετρικά όργανα ευρίσκεται μεταξύ δύο τόπων της γής με γνωστή απόσταση το εύρος της γωνίας η οποία σχηματίζεται στην προέκταση την οποία δίδει το είδωλο του πλανήτη όπως φαίνεται από τον Α τόπο συγκρινόμενο με αυτό του Β τόπου. Η γωνία ω (παράλλαξη) είναι γνωστή από τις μετρήσεις μας οπότε βάσει της τριγωνομετρίας η άλλη πλευρά του τριγώνου αντιπροσωπεύει την απόσταση του πλανήτη από τη γή και υπολογίζεται εύκολα.Ο τρίτος αρμονικός νόμος του Kepler μας δίνει τις αποστάσεις των πλανητών εάν γνωρίζουμε τις αστρικές περιόδους περιφοράς των, τότε τα τετράγωνα των χρόνων περιφοράς είναι ανάλογα των κύβων των μεγάλων ημιαξόνων της τροχιάς των. Τα τελευταία έτη οι αποστάσεις υπολογίζονται με πολύ μεγάλη ακρίβεια με τα ραντάρ όπου στέλνωνται ραδιοκύματα από τη γή σε έναν πλανήτη τα οποία στη συνέχεια συναντούν την επιφάνειά του και ανακλώνται πίσω στη γή. Η μέτρηση των χρόνων ανακλάσεως των ραδιοκυμάτων μας δίνει την απόσταση του πλανήτη. Γιά τον προσδιορισμό της ακριβούς θέσεως ενός πλανήτη στο χώρο χρησιμοποιούμε τα εξής στοιχεία:1) Μεγάλος και μικρός ημιάξονες τροχιάς. Ειναι οι ευθείες που συνδέουν τα άκρα της διαγραφόμενης τροχιάς του πλανήτη. Σε μια έλλειψη έχωμε δύο άξονες τον μεγάλο και τον μικρό. Ο μεγάλος τέμνει τα σημεία ΡΡ' της ελλείψεως ενώ ο μικρός από τα ΑΑ'. Εδώ μας ενδιαφέρει ο μεγάλος ημιάξονας που συμβολίζεται με το ελληνικό γράμμα α .2) Η εκκεντρότητα της τροχιάς, δηλαδή το πόσον διαφέρει η μορφή της τροχιάς από αυτή του κύκλου. Η εκκεντρότητα μετρείται σε χιλιοστά και συμβολίζεται με το γράμμα e . Την μεγαλύτερη εκκεντρότητα παρουσιάζει η τροχιά του Πλούτωνος που ανέρχεται σε 0,249 χιλιοστά με αποτέλεσμα να εισέρχεται κατά ένα μεγάλο μέρος μέσα στην τροχιά του Ποσειδώνος. Η μικρότερη εκκεντρότητα τροχιάς πλανήτη είναι αυτή της Αφροδίτης με 0,007 χιλιοστά .3) Η φαινομένη πορεία του ηλίου στον ουράνιο θόλο σε διάστημα ενός έτους ονομάζεται εκλειπτική και είναι η φαινομενική προβολή του επιπέδου της τροχιάς της γής στο διάστημα. Όλοι οι μεγάλοι πλανήτες διαγράφουν τις τροχιές των περίπου στο ίδιο επίπεδο με αυτό της τροχιάς της Γής. Η κλίση την οποία παρουσιάζει η τροχιά ενός πλανήτη με το επίπεδο της τροχιάς της γής μετρείται σε μοίρες και συμβολίζεται με το i . Την μεγαλύτερη κλίση παρουσιάζει η τροχιά του Πλούτωνος ίση με 17 0,9', ενώ στον αντίποδα ευρίσκεται η κλίση της τροχιάς του Ουρανού με 0 0,46'. Όταν η τροχιά του

58

58

πλανήτη τέμνει την εκλειπτική και ο πλανήτης κινείται πρός τα άνω, τότε ευρίσκεται στον αναβιβάζοντα σύνδεσμο της τροχιάς του που συμβολίζεται με το Ω, ενώ όταν κινείται νότια της εκλειπτικής , τότε είναι στον καταβιβάζοντα σύνδεσμο που δεικνύεται με το σύμβολο Ο . Η ευθεία που ενώνει τα σημεία Ω και Ο λέγεται γραμμή των αψίδων της τροχιάς του πλανήτη.4) Η νοητή γωνία η οποία σχηματίζεται από τον αναβιβάζοντα σύνδεσμο Ω και από το σημείο του περιηλίου του πλανήτη λέγεται μήκος του περιηλίου και συμβολίζεται με το ω .5) Η χρονική περίοδος που απαιτείται για να συμπληρώσει ο πλανήτης μια πλήρη περιφορά γύρω από τον ήλιο συμβολίζεται με το Τ.6) Τέλος χρησιμοποιείται η χρονική στιγμή της διαβάσεως του πλανήτη από το περιήλιο συμβολιζόμενη με tο .Με τα αναφερθέντα πιο πάνω 6 τροχιακά στοιχεία προσδιορίζεται για κάθε στιγμή η θέση ενός πλανήτη στο χώρο χωρίς όμως να λαμβάνονται υπ' όψη οι παρέλξεις πoυ ασκούνται από τα άλλα ουράνια σώματα.Φαινόμενες διάμετροι των πλανητών. Επειδή οι πλανήτες είναι σχετικά κοντά στη γή, παρουσιάζουν όταν παρατηρηθούν με οπτικά όργανα (κυάλια,τηλεσκόπια) έναν δίσκο με φαινομένη διάμετρο ο οποίος δεν είναι ορατός με γυμνό οφθαλμό και που μεταβάλλεται λόγω της κινήσεως τού πλανήτη. Την μεγαλύτερη φαινομένη διάμετρο δίσκου παρουσιάζει η Αφροδίτη την εποχή των κατωτέρων συνόδων (64" τόξου περίπου), ο Ζεύς στις αντιθέσεις (49" περίπου), ο Άρης στις ευνοικές αντιθέσεις (25" περίπου) και ο Κρόνος (20" περίπου). Οι απομακρυσμένοι πλανήτες Ουρανός και Ποσειδών παρουσιάζουν μικρές φ.δ από 2-3,5" περίπου κατά την εποχή των αντιθέσεων. Τέλος η φ.δ του Ερμή στο ανώτερο δυνατό φθάνει περίπου τα 10" τόξου.

59

59

ΦΑΙΝΌΜΕΝΕΣ ΚΙΝΉΣΕΙΣ ΚΑΙ ΌΨΕΙΣ ΤΩΝ ΠΛΑΝΗΤΏΝ ΑΠΌ ΤΗ ΓΉ.

Ένας υποθετικός παρατηρητής ο οποίος ευρίσκεται έξω από το ηλιακό σύστημα θα παρατηρεί τους εννέα πλανήτες να περιφέρονται γύρω από τον ήλιο σε διαφορετικούς χρόνους περιφοράς για κάθε ένα από αυτούς. Όσο πιό κοντά είναι ένας πλανήτης στον ήλιο, τόσο μικραίνει ο χρόνος περιφοράς του με άλλες λέξεις αυξάνει η ταχύτητα με την οποία κινείται στην εφαπτομένη της τροχιάς του. Η εφαπτομενική ταχύτητα της γής είναι 29,5 χιλ/δευτ. και απαιτούνται 365,256 ημέρες για μια πλήρη περιφορά, χρόνος που καλείται έτος. Για να πραγματοποιήσουμε μια σύγκριση στα όσα αναφέρονται, ο Ερμής σαν πιό κοντά στον ήλιο έχει διάρκεια έτους 88 περίπου γήινες ημέρες κινούμενος με μέση ταχύτητα 47,8 χιλ/δευτ ενώ αντίθετα ο Πλούτων έχει διάρκεια έτους 248 έτη και σημειώνει εφαπτομενική ταχύτητα 4,7 χιλ/δευτερόλεπτο. Η όψη του πλανητικού συστήματος για τους ανθρώπους πάνω στη γή διαφοροποιείται αρκετά όσον αφορά τις κινήσεις των και τις φάσεις των επειδή κινείται και η ίδια η γή μαζί με τους άλλους με τα εξής αποτελέσματα :Αποχή στην αστρονομία καλείται η φαινομένη γωνία που σχηματίζει ένας πλανήτης σε σχέση με τον ήλιο και εκφράζεται σε μοίρες. Κατά την κίνησή των οι πλανήτες στον ουρανό παίρνουν διάφορες τοποθετήσεις σε σχέση με τη γή και η αποχή των είναι δυνατόν να κυμαίνεται από 0-360 μοίρες. Αυτό παρατηρείται σε όλους τους πλανήτες και τα άλλα μέλη του ηλιακού συστήματος με εξαίρεση τον Ερμή και την Αφροδίτη επειδή οι τροχιές των περικλείονται από την τροχιά της γής. Ονομάζονται και εσωτερικοί πλανήτες και είναι δυνατόν να παρατηρηθούν μόνον μετά την δύση του ηλίου για 2-3 ώρες ή πρίν την ανατολή του. Αυτό γίνεται επειδή η αποχή των κυμαίνεται για μεν τον Ερμή μέχρι 28 μοίρες για δε την Αφροδίτη μέχρι 48 μοίρες περίπου. Όταν ένας εσωτερικός πλανήτης πχ. η Αφροδίτη ευρεθεί σε ευθεία γραμμή με τη γή και τον ήλιο ενδιάμεσα , τότε ευρίσκεται σε ανωτέρα σύνοδο, ο πλανήτης έχει αποχή 0 μοίρες και είναι αόρατος λόγω της μεγάλης εγγύτητός του με τον ήλιο. Με την πάροδο των ημερών η Αφροδίτη μετακινείται πρός ανατολάς καθιστάμενη ορατή τις εσπερινές ώρες με μια αποχή που αυξάνεται σταδιακά. Όπως παρατηρούμε

60

60

στο σχήμα το τόξο της τροχιάς της Αφροδίτης θα την φέρει ολοένα και πιο κοντά μας με αποτέλεσμα να αυξάνεται η φαινομένη της διάμετρος. Ένα άλλο γεγονός είναι ότι παρατηρώνται μεταβολές στον φωτισμό του δίσκου της. Ο πλανήτης φαίνεται έχοντας αμφίκυρτη όψη με το σκοτεινό τμήμα αντίθετα από τον ήλιο. Κατά το χρονικό διάστημα που θα φθάσει στο ακρώτατο σημείο της φαινομένης τροχιάς , τότε λέγουμε ότι έχουμε μέγιστη αποχή και μάλιστα ανατολική γιατί τότε η εν λόγω αποχή συμβαίνει προς ανατολάς του δύοντος ηλίου, ο πλανήτης έχει τη μέγιστη φαινομένη αποόσταση (48 μοίρες). Ο δίσκος της Αφροδίτης τότε φωτίζεται κατά το ήμισυ σαν Σελήνη ηλικίας α' τετάρτου και με φαινομένη διάμετρο 1,5 φορές μεγαλύτερη περίπου από αυτή που είχε στην ανωτέρα σύνοδο , έχοντας διανύσει το μισό τόξο μέχρι την κατωτέρα σύνοδο όταν δηλαδή τα 3 σώματα ήλιος-Αφροδίτη-Γή ευρεθούν πάλι σε ευθεία γραμμή αλλά με την Αφροδίτη στο μέσον. Το δεύτερο μισό της πορείας αυτής γίνεται θεαματικό γιατί ο πλανήτης αυξάνει την φαινομένη του διάμετρο πολύ γρήγορα κινούμενος ταχύτερα και επειδή παρουσιάζει μηνοειδή φάση αφού μας στρέφει το σκοτεινό ημισφαίριο μέχρι την κατωτέρα σύνοδο οπότε και έχει πάρει την μεγαλύτερη δυνατή φαινόμενη διάμετρο (59' έως 64'). ΄Ομως γίνεται τότε η Αφροδίτη είναι αόρατη επειδή βυθίζεται στην ηλιακή φωταύγεια. (σχήμα).

Εάν κατά τη στιγμή αυτή συμβεί να συμπέσουν τα επίπεδα περιφοράς Γής και Αφροδίτης (ή Ερμή), τότε ο πλανήτης θα προβληθεί στον ηλιακό δίσκο σαν μαύρη κουκκίδα που κινείται γρήγορα. Αυτό το φαινόμενο λέγεται διάβασις και είναι όμοιο με αυτό των ηλιακών εκλείψεων αλλά πολύ πιό σπάνιο. Από τη στιγμή της κατωτέρας συνόδου και μετά , ο πλανήτης παρουσιάζεται στον πρωινό ουρανό ( πρίν την ανατολή ) με δυτική αποχή παρουσιάζοντας τις ίδιες όψεις αλλά με αντίθετη φορά μέχρις ότου περάσει πάλι σε ανωτέρα σύνοδο.

61

61

Οι όψεις οι οποίες παρουσιάζουν οι πλανήτες που οι τροχιές των ευρίσκονται έξω από την γή είναι διαφορετικές για παράδειγμα αυτή του ΄Αρη παρουσιάζεται ως εξής: ΄Οταν τα τρία σώματα πλανήτης- ΄Ηλιος-Γή -Άρης ευρεθούν σε ευθεία γραμμή , ο πλανήτης ευρίσκεται σε σύνοδο (εδώ υπάρχει μόνο μία ) και δεν φαίνεται έχοντας μικρή αποχή. Στη συνέχεια φαίνεται ότι κινείται με κατεύθυνση εκ δυσμών πρός ανατολάς μεταξύ των διαφόρων αστέρων. ΄Οταν ο πλανήτης ο ήλιος και η Γή σχηματίσουν ορθή γωνία 90 μοιρών, τότε έχωμε τετραγωνισμό και επειδή ευρισκόμεθα δυτικά του ηλίου λέγεται δυτικός τετραγωνισμός . Παράλληλα με την κίνηση του ΄Αρεως επί της τροχιάς του κινείται και η Γή και μάλιστα με μεγαλύτερη ταχύτητα από αυτήν του ΄Αρεως. Λαμβάνοντας υπ΄ όψη ότι το εμβαδόν της τροχιάς της γής είναι μικρότερο από αυτό του ΄Αρη συμπεραίνουμα εύκολα ότι σε σχέση με τον ΄Αρη κινείται στο διάστημα πιό γρήγορα και έτσι ωρισμένες φορές φαίνεται ότι τον προσπερνά ή πιό απλά να τον αφήνει πίσω όπως ένα αυτοκίνητο που προσπερνά κάπιο άλλο με αποτέλεσμα να μεταβάλλεται η φαινόμενη πορεία του στον ουρανό. Εκεί που ο πλανήτης κινείται κανονικά, ξαφνικά σταματά την ταχύτητά του , τότε ευρίσκεται σε α΄στάση. Κατόπιν αρχίζει να κινείται ανάδρομα με φορά εξ Ανατολών πρός Δυσμάς. Τα παλαιά χρόνια οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να εξηγήσουν αυτή την κίνηση που λέγεται αναποδισμός. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η γή προσπερνούσε τον ΄Αρη. ΄Οταν ο πλανήτης έλθει στο σημείο να σχηματίσει ευθεία γραμμή με τον ήλιο και τη γή στο μέσον τότε λέγωμε ότι ευρίσκεται σε αντίθεση. Οι εποχές της αντιθέσεως είναι οι πιό ευνοικές στις παρατηρήσεις των εξωτερικών πλανητών γιατί τότε έρχονται στην πιό κοντυνή δυνατή απόσταση από τη γή αποκτώντας την μεγαλύτερη τους λαμπρότητα. Επί πλέον, γίνονται παρατηρήσιμοι όλη τη νύκτα ανατέλλοντας όταν δύει ο ήλιος και μεσουρανώντας κατά τα μεσάνυκτα γεγονός που δέν συμβαίνει στους εσωτερικούς πλανήτες Ερμή και Αφροδίτη. Αφού τερματίσει την ανάδρομη κίνησή του ο πλανήτης φαίνεται ότι ακινητοποιείται ερχόμενος σε β΄στάση και στη συνέχεια πάλι αποκτά την κανονική του κίνηση εκ Δυσμών πρός Ανατολάς και μάλιστα με μεγαλύτερη ταχύτητα. Ο αναποδισμός είναι πιό έκδηλος στους πλανήτες ΄Αρη-Δία και Κρόνο ενώ στους απομακρυσμένους πλανήτες κατά τη διάρκεια του έτους διαπιστώνεται ότι ο πλανήτης διαγράφει ένα ζίκ-ζάκ μεταξύ των αστέρων. Φάσεις παρουσιάζουν και οι εξωτερικοί πλανήτες αλλά όχι πολύ έκδηλες περιορισμένες σε ένα μικρό ποσοστό. Καλύτερα παρατηρώνται στον ΄Αρη όταν κατά τις εποχές των τετραγωνισμών φαίνεται σαν Σελήνη ηλικίας 12-13 ημερών.

62

62

ΣΎΝΟΔΟΙ ΜΕΤΑΞΎ ΤΩΝ ΠΛΑΝΗΤΏΝ. ΄Οπως είναι φυσικό, οι κινήσεις των πλανητών εκτελώνται με διαφορετική φαινομένη ταχύτητα στην ουράνιο σφαίρα με αποτέλεσμα πολλές φορές να πλησιάζει ένας πλανήτης ο οποίος κινείται ταχύτερα κάποιον άλλο που ευρίσκεται σε μεγαλύτερη απόσταση από τον ήλιο. Το πλησίασμα αυτό λέγεται σύνοδος δύο ή και περισσοτέρων πλανητών σε μια φαινομένη απόσταση η οποία κυμαίνεται από μερικά δευτερόλεπτα τόξου έως λίγων μοιρών. Αυτές οι ιδιάζουσες θέσεις των πλανητών στον ουρανό όπως είναι φυσικό, προξενούν αρκετό ενδιαφέρον στους παρατηρητές του ενάστρου ουρανού ανα τους αιώνες. Με τη βοήθεια μιας αστροεφημερίδος ή των ηλεκτρονικών υπολογιστών αυτά τα φαινόμενα είναι δυνατόν να υπολογισθούν με μεγάλη ακρίβεια τόσο για το παρελθόν όσο και για το μέλλον. Οι σύνοδοι των πλανητών προσφέρονται για αστροφωτογράφηση . Κοιτάζοντας με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές πίσω ανα τους αιώνες βρήκαμε μια αρκετά σπάνια σύνοδο των μεγάλων εξωτερικών πλανητών Διός και Κρόνου που συνέβη τα έτη 7 και 6 π. Χριστού που ενδεχομένως οδήγησε τους μάγους της Χαλδαίας στο Θείο Βρέφος της Βηθλεέμ. ΠΟΡΕΊΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΧΑΛΔΑΊΑ ΣΤΗ ΦΆΤΝΗ. Ίσως να νομίζεται από τον πολύ κόσμο ότι το άστρο της Βηθλεέμ να ήταν μόνο ένα υπερφυσικό φαινόμενο που δημιουργήθηκε εκείνες τις ώρες με σκοπό να υποδείξει στους μάγους τον δρόμο για το θείο βρέφος της Βηθλεέμ. Η επιστήμη της Αστρονομίας όμως έχει να προτείνει έναν δικό της τρόπο για την εξήγηση του όλου

63

63

δράματος. Αναζητώντας το άστρο της Βηθλεέμ το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να καθορίσουμε τον ακριβή χρόνο της Γεννήσεως του Χριστού. ΄Ισως να νομίζεται ότι ο Χριστός γεννήθηκε το έτος 0 αλλά αυτό είναι αδύνατο διότι δεν υπάρχει στα ημερολόγια έτος με την προσωνυμία 0. Έχουμε το έτος 1 π.Χ και το έτος 1 μ. Χ όχι όμως και το έτος 0. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του καίσαρος Αυγούστου έγιναν τρείς απογραφές του πληθυσμού της Αυτοκρατορίας. Μία κατά το έτος 14 π.Χ μία κατά το 7 π.Χ και μια το 28 μ.Χ. Η απογραφή του 14 π.Χ είναι πολύ νωρίς και η του 28 μ.Χ πολύ αργά. ΄Ετσι η απογραφή του 7 π.Χ είναι αυτή που αναφέρεται στη Βίβλο. Αυτό το έτος δηλαδή υπογράφηκε στη Ρώμη η διαταγή της απογραφής. Ένα άλλο ενδεικτικό στοιχείο που οριοθετεί το έτος της γεννήσεως του Χριστού σύμφωνα με τις μαρτυρίες των τότε ιστορικών είναι ότι την χρονιά που πέθανε ο Ηρώδης συνέβη έκλειψη Σελήνης. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές μας πληροφορούν ότι έλαβαν χώρα 2 ολικές εκλείψεις της Σελήνης το έτος 1 π.Χ. Συνεπώς μια και ο Ηρώδης ήταν ζωντανός όταν γεννήθηκε ο Χριστός η γέννησή Του θα έγινε μεταξύ των ετών 6 και 2 π.Χ. Άς μεταφερθούμε όμως στην αρχαία πόλη Σουχάρ της Βαβυλώνος την άνοιξη του 7 π.Χ. Οι ιερείς των Χαλδαίων παρατηρούν με προσοχή τον έναστρο ουρανό και ιδιαίτερα τις κινήσεις των πλανητών Διός και Κρόνου. Ο Ζεύς, μια φορά στα 19 χρόνια περίπου φαίνεται ότι προσπερνά τον Κρόνο κινούμενος στους ζωδιακούς αστερισμούς. Η κίνηση του Διός είναι πιό γρήγορη από αυτή του Κρόνου επειδή ευρίσκεται πιό κοντά στον ήλιο σε σχέση με τον Κρόνο. Στον πρωινό ουρανό στις 27 Μαίου του 7 π.Χ ο Ζεύς έρχεται σε σύνοδο με τον Κρόνο πλησιάζοντάς τον κινούμενος προς Ανατολάς. Κατά τον Ιούνιο ο Ζεύς σταματά την κανονική του πορεία αρχίζοντας να κινείται ανάδρομα. Το γεγονός αυτό προξένησε εντύπωση στους μάγους. Έχοντας αφιερώσει την ζωή τους στην μελέτη των κινήσεων των πλανητών, δεν μπορούσαν να εξηγήσουν αυτήν την ανάδρομη κίνηση του Διός. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η γή μας προσπερνούσε τον πλανήτη αυτόν γι αυτό και φαινόταν να οπισθοδρομεί. Στις 30 Σεπτεμβρίου του 7 π.Χ. ο Ζεύς έρχεται πάλι σε σύνοδο με τον Κρόνο κινούμενος δυτικά . Η εκ νέου πορεία προς Ανατολάς του Διός ξεκίνησε τον Νοέμβριο με αποτέλεσμα να υπάρξει και τρίτη σύνοδος των δύο πλανητών στις 8 Δεκεμβρίου.Μια σύνοδος που γίνεται κάθε 19 χρόνια , είχε κατά έναν παράδοξο τρόπο συμβεί τρείς φορές σε λιγώτερο από ένα έτος. Στις αστρολογικές δοξασίες των μάγων υπήρχε ένας χρησμός που έλεγε ότι μια τριπλή σύνοδος πλανητών εσήμαινε την γέννηση ενός μεγάλου βασιλέα. Το γεγονός αυτό συνέβη στον αστερισμό των Ιχθύων που στα πιστεύω των αστρολόγων συμβολίζει το Εβραικό έθνος. Έτσι οι μάγοι πρέπει να άρχισαν το ταξίδι τους προς την Ιουδαία τον Δεκέμβριο του 7 π.Χ. Στις 26 Φεβρουαρίου του 6 π.Χ. ένας τρίτος πλανήτης, ο Άρης βρέθηκε να πλησιάζει πάντα φαινομενικά τον Δία και τον Κρόνο δημιουργώντας ένα λαμπρό ισοσκελές τρίγωνο στον Δυτικό ουρανό, ενώ τους πλησίαζε και ο μηνίσκος της Σελήνης. Λέτε να ήταν τότε η πραγματική βραδυά των Χριστουγέννων;

64

64

Επιπροσθήσεις πλανητών. Πρόκειται περί σπανιωτάτων περιπτώσεων όπου σε πολύ αραιά χρονικά διαστήματα ένας πλανήτης φαίνεται ότι διέρχεται μπροστά από έναν άλλο μακρυνότερο και τον αποκρύπτει μερικώς. Ένα τέτοιο σπάνιο φαινόμενο, έγινε τον 19ον αιώνα όταν ο δίσκος της Αφροδίτης απέκρυψε ένα τμήμα του δίσκου του Διός την 3 Ιανουαρίου 1818 στις 21,46' ώρα Γκρήνουιτς. Η φαινομένη διάμετρος της Αφροδίτης ήταν 10,3" ενώ αυτή του Διός 31,7".

ΧΡΗΣΙΜΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ

ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΛΑΝΗΤΩΝ

1. Διάρκεια αστρικής ημέρας: (ΠΙΝΑΚΑΣ 1) Το χρονικό διάστημα που χρειάζεται για να συμπληρώσει ένας πλανήτης μια πλήρη περιστροφή περί τον άξονά του (ημερονύκτιο) λέγεται αστρική ημέρα. Για τους πλανήτες Ερμή, Αφροδίτη και Πλούτωνα η διάρκεια του ημερονυκτίου των είναι μεγάλη και διαρκεί πολλές ημέρες. Οι υπόλοιποι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τον άξονά των σε διαστήματα ωρών. Σημειωτέον ότι η Αφροδίτη, o Ουρανός και ο Πλούτων περιστρέφονται ανάδρομα δηλ. με φορά εξ Ανατολών πρός Δυσμάς. ΠΙΝΑΚΑΣ 1ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΑΣΤΡΙΚΗΣ ΗΜΕΡΑΣΕρμής 58,65 ημέρες

65

65

Αφροδίτη 243,01 "Γή 23,94 ώρεςΆρης 24,62 "Ζεύς 9,84 "Κρόνος 10,23 "Ουρανός 17,9 "Ποσειδών 19,2 "Πλούτων 6,3 ημέρες

2.Αστρική και συνοδικές περίοδοι περιφοράς . ( ΠΙΝΑΚΑΣ 2 )Το χρονικό διάστημα που απαιτείται για να εκτελέσει μια πλήρη περιφορά ένας πλανήτης και να επανέλθει στο ίδιο σημείο της τροχιάς του καλείται αστρική περίοδος περιφοράς. Αυτός ο χρόνος εξαρτάται από το μήκος του τόξου της διαγραφομένης ελλειπτικής τροχιάς και από την εφαπτομενική ταχύτητα που κινείται ο πλανήτης γύρω από τον ήλιο, με άλλες λέξεις η αστρική αυτή περίοδος αυξάνει όσο μακρύτερα ευρίσκεται ένας πλανήτης από τον ήλιο. Γίνεται αντιδιαστολή με την συνοδική περίοδο περιφοράς. Επειδή ο παρατηρητής ευρίσκεται στη γή, αυτή με την σειρά της κινείται μέσα στο ηλιακό σύστημα με αποτέλεσμα να διαφοροποιείται σημαντικά η φαινομενική κίνησις των πλανητών. Το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί για να έλθει ο πλανήτης σε σύνοδο με τον ήλιο αποτελεί την συνοδική περίοδο. Για μεν τους εσωτερικούς πλανήτες (Ερμή,Αφροδίτη) υπάρχουν δυο σύνοδοι, μια κατωτέρα και μία ανωτέρα , ενώ για τους εξωτερικούς πλανήτες συμβαίνει μόνον μια. Ο χρόνος της συνοδικής περιφοράς εξαρτάται από τον αστρικό χρόνο περιφοράς αυτού του πλανήτη γύρω από τον ήλιο και από την απόστασή του από την γή. Ο πίνακας 2 μας παρουσιάζει σε σύγκριση τις δυο αυτές περιόδους.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Πλανήτης Αστρική περίοδος περιφοράς Συνοδική περίοδοςΕρμής 87,969 ημέρες 115,88 ημέρες Αφροδίτη 224,701 583,92 Γή 365,256 ---- Άρης 686,980 779,94Ζεύς 11,862 έτη 398,88Κρόνος 29,458 378,09 Ουρανός 84,01 369,66 Ποσειδών 164,79 367,49Πλούτων 248,54 366,73

3.Εφαπτομενική ταχύτητα . ( ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ) Είναι η ταχύτητα εκείνη με την οποία κινείται ένας πλανήτης στην τροχιά του, αποτέλεσμα της έλξεως που ασκείται από τον ήλιο. Την εποχή της δημιουργίας του πλανητικού συστήματος οι πρωτοπλανήτες είχαν αποκτήσει ταχύτητες με τις οποίες θα διέφευγαν στο διάστημα. Η έλξη όμως του ηλίου είχε σαν αποτέλεσμα την

66

66

περιστροφή των πλανητών γύρω του. Εάν υποθέταμε ότι δεν υφίστατο η έλξη του ηλίου, τότε οι πλανήτες θα ξέφευγαν από τις τροχιές των ακολουθώντας την εφαπτομένη γραμμή . Η ταχύτητα αυτή είναι πολύ μεγάλη, ανερχόμενη σε χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο.4.Κλίση της τροχιάς ως προς το επίπεδο της εκλειπτικής . ( ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ) Είναι ένα από τα στοιχεία της τροχιάς του πλανήτη στο χώρο. Όπως είναι γνωστό, η εκλειπτική είναι το νοητό επίπεδο της τροχιάς της γής όπως θα φαινόταν στο διάστημα. Οι πλανήτες έχουν σχετικά μικρές κλίσεις ως προς την γήινη τροχιά , γεγονός που αποδεικνύει την κοινή καταγωγή των. Η κλίση αυτή μετρείται σε μοίρες. Η μεγάλη κλίση της τροχιάς του Πλούτωνος (17ο,15') μας υπαινίσσει ότι ο πλανήτης αυτός μάλλον ήταν ξένο σώμα το οποίο στη συνέχεια ακολούθησε ηλιακή τροχιά.5.Εκκεντρότητα τροχιάς . ( ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ) Μετρείται σε χιλιοστά και αντιπροσωπεύει το πόσον διαφέρει από τον κύκλο η τροχιά ενός πλανήτη. Η πιό έκκεντρη τροχιά πλανήτη είναι αυτή του Πλούτωνος όπως φαίνεται στον πίνακα με e= 0,25 με αποτέλεσμα για ένα χρονικό διάστημα η τροχιά του να εισέρχεται στην τροχιά του Ποσειδώνος.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 i e Πλανήτης εφαπτ.ταχύτης κλίσις ως προς εκλειπτ. εκκεντρότηςΕρμής 47,89 χιλ/δευτερ. 7,004 μοίρες 0,2056χιλιοσ. Αφροδίτη 35,03 3,394 0,0068 Γή 29,79 -------- 0,0167 Άρης 24,13 1,850 0,0934 Ζεύς 13,06 1,308 0,0483 Κρόνος 9,64 2,488 0,0560 Ουρανός 6,81 0,774 0,0461 Ποσειδών 5,43 1,774 0,0097 Πλούτων 4,74 17,148 0,2482 6.Κλίση του ισημερινού ως προς το επίπεδο περιφοράς. ισημερινές διάμετροι. Ο πίνακας 4 μας δίνει πληροφορίες για τα μεγέθη των ισημερινών διαμέτρων των πλανητών μετρούμενα σε χιλιόμετρα. Οι πλανητικές σφαίρες λόγω της περιστροφής γύρω από τον άξονά των ως γνωστόν παρουσιάζουν πλάτυνση, είναι εξογκωμένοι στον ισημερινό και πεπιεσμένοι στους πόλους, η δε πλάτυνσή των εξαρτάται από την ταχύτητα περιστροφής γύρω από το άξονά των. Εξ άλλου, οι πλανήτες παρουσιάζουν κλίση ως το επίπεδο περιφοράς των γύρω από τον ήλιο με αποτέλεσμα την δημιουργία εποχών.

ΠΙΝΑΚΑΣ 4Πλανήτης κλίσις ισημερινού (μοίρες ) Ισημερινή διάμετροςΕρμής 2 4878 χιλιόμετραΑφροδίτη 177 3 12102 Γή 23 45 12756 Άρης 25 19 6786 Ζεύς 3 12 142984 Κρόνος 26 73 120536 Ουρανός 97 86 51118 Ποσειδών 29 60 49528 Πλούτων 122 46 2300

67

67

7.Μάζες των πλανητών, πυκνότητες και κριτικές ταχύτητες διαφυγής . ( ΠΙΝΑΚΑΣ 5 )Ο επόμενος πίνακας δίδει σύγκριση των όγκων των πλανητών. Στή στήλη των πυκνοτήτων, παρατηρούμε ότι οι πλανήτες που έχουν μεγάλη μάζα (Ζεύς,Κρόνος,Ουρανός,Ποσειδών), παρουσιάζουν μικρές πυκνότητες επειδή δεν έχουν στερεή επιφάνεια . Ειδικά , τα δεδομένα του Κρόνου τον παρουσιάζουν σαν να ήταν δυνατόν να επιπλεύσει σέ μια υδάτινη επιφάνεια όπως ένας φελλός στο νερό !Με την μάζα ένός πλανήτη, είναι συνδεδεμένη και η ταχύτητα διαφυγής. Από την αστροναυτική γνωρίζωμε ότι αυτός ο όρος δηλώνει το μέγεθος της ταχύτητας που πρέπει να αναπτύξει ένα διαστημόπλοιο προκειμένου να αποσπασθεί από τα δεσμά της έλξεως του πλανήτη για να ταξιδεύσει ελεύθερο στο διάστημα. Αυτή η ταχύτητα είναι μεγάλη, ανερχόμενη σε χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο. Στην περίπτωση της γής ανέρχεται στα 11,2 χιλιόμετρα/ δευτ.

ΠΙΝΑΚΑΣ 5Πλανήτης Μάζα(Γή=1) Πυκνότης(ύδωρ=1) Ταχύτης διαφυγής.Ερμής 0,382 5,43 4,3 χιλ/δευτ.Αφροδίτη 0,949 5,25 10,4 Γή 1,000 5,25 11,2Άρης 0,532 3,95 5,0Ζεύς 317,938 1,33 59,6Κρόνος 95,181 0,69 35,5 Ουρανός 14,531 1,29 21,3 Ποσειδών 17,135 1,64 23,3 Πλούτων 0,002 2,03 1,1

8.Θερμοκρασία επιφανείας,άλβεδον( albedo ). Στον πίνακα 6 παραθέτουμε άλλα δύο στοιχεία, την μέγιστη θερμοκρασία στη συνολική πλανητική σφαίρα χωρίς να λαμβάνονται υπ' όψη οι εναλλαγές ημέρας και νυκτός, και το σφαιρικό άλβεδο των πλανητών. Ο όρος άλβεδον είναι αραβικής προελεύσεως και σημαίνει το ποσοστό εκείνο του ηλιακού φωτός που ανακλάται από ένα σκιερό σώμα. Οι πλανήτες είναι ετερόφωτα σώματα, δεν εκπέμπουν δικό των φώς, αλλά αντανακλούν το ηλιακό φώς, καλύτερα το διαχέουν. Το ποσοστό του αλβέδου εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος από την φύση των αντανακλωμένων υλικών. Π.χ το χιόνι ή οι πάγοι έχουν μεγάλο ποσοστό αλβέδου σε σχέση με τον γρανίτη ή την στάχτη. Το μεγαλύτερο πλανητικό άλβεδο το έχει η Αφροδίτη (0,65) από τα πυκνά νέφη της ατμόσφαιράς της τα οποία αντανακλούν σαν καθρέπτης το ηλιακό φώς με αποτέλεσμα όταν παρατηρείται με τηλεσκόπιο να παρουσιάζει εκθαμβωτική όψη.

ΠΙΝΑΚΑΣ 6Πλανήτης Θερμοκρασία επιφ. Σφαιρικό άλβεδοΕρμής + 350oC 0,11Αφροδίτη + 480οC 0,65 Γή + 51oC 0,36 Άρης - 23oC 0,15 Ζεύς - 150oC 0,52 Κρόνος - 180oC 0,47 Ουρανός - 214oC 0,51 Ποσειδών - 220oC 0,41

68

68

Πλούτων - 220oC 0,30

9. Φαινόμενη διάμετρος και αστρικό μέγεθος του ηλίου, όπως φαίνεται από τους πλανήτες . ( ΠΙΝΑΚΑΣ 9 ). Τέλος, δίνουμε μια εικόνα το πόσο λαμπρός και μεγάλος φαίνεται ο ήλιος εάν υπήρχε ένας υποθετικός παρατηρητής στους 9 μεγάλους πλανήτες. Το φαινόμενο μέγεθος m αντιπροσωπεύει την λαμπρότητα σέ αστρικά μεγέθη, ενώ η διάμετρος του δίσκου d που είναι ορατή εκφράζεται σε μοίρες, ή πρώτα λεπτά της μοίρας και δευτερόλεπτα τόξου. ( 1 μοίρα=60' λεπτά, 1'=60" λεπτά). Παρατηρούμε ότι όσο απομακρυνόμαστε από τον ήλιο, η λαμπρότητά του μειώνεται κατά πολύ λιγώτερο από την φαινομένη του διάμετρο.

m ηλίου d ηλίουΕρμής - 28,4 1ο,8'Αφροδίτη - 27,4 44',31"Γή - 26,7 31',05"Άρης - 25,7 20',00"Ζεύς - 23,2 6',27"Κρόνος - 21,9 3',28"Ουρανός - 20,2 1',37"Ποσειδών - 19,3 1',4"Πλούτων - 19,3 1',3"

VOΥAGER-2 . ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΥΣ EΞΩΤΕΡΙΚΟΥΣ ΠΛΑΝΗΤΕΣ.

Αυτή την χρονική στιγμή κατά την οποία ο αγαπητός αναγνώστης διαβάζει αυτό το βιβλίο, ένα από τα τελειώτερα δημιουργήματα του ανθρώπου το διαστημόπλοιο voyager 2 περιπλανάται στο χάος, έξω από τα όρια των μεγάλων πλανητών σε ένα αέναο ατελείωτο ταξίδι στο απέραντο διάστημα μεταφέροντας κάποιο μήνυμα από τους γήινους κατοίκους του τρίτου φιλόξενου πλανήτη ενός μετρίου σε μέγεθος κίτρινου αστέρος. Το προσομειάζουμε σαν μια μπουκάλα που κάποιος την έριξε στον ωκεανό-τον διαστημικό ωκεανό. Αυτό το όχημα την δεκαετία του 1979-1989 όπως και το δίδυμό του Voyager 1 μας έδωσαν από κοντά μοναδικές πληροφορίες και εικόνες των παγωμένων κόσμων του πλανητικού μας συστήματος που συνάντησαν στο πέρασμά των. Είναι σύγχρονα προιόντα της περιεργείας του ανθρώπου για το άγνωστο. Η ανθρώπινη περιέργεια για νέες ανακαλύψεις άλλων τόπων και λαών ξεκινά από τους αρχαίους χρόνους. Στην Ελλάδα , ένας σκοπός της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ανατολή, ήταν ο εμπλουτισμός των γνώσεων. Έτσι το επιτελείο του στρατηγού περιελάμβανε και επιστήμονες, γεωγράφους, ιστορικούς και συγγραφείς ημερολογίων των ταξιδίων, χερσαίων και θαλασσίων. Με την Αναγέννηση, παρουσιάζονται οι Πορτογάλοι και Ισπανοί οι οποίοι αναζητούν στην αρχή καλοπροαίρετα νέους θαλάσσιους κόσμους προς την εξωτική Ινδονησία που θα τους απέφερε νέα αγαθά και πλούτο. Το έτος 1492 ο Γενουάτης Χριστόφορος Κολόμβος επιχειρούσε την δική του τολμηρή αναζήτηση βασιζόμενος στους χάρτες του Κλαυδίου Πτολεμαίου και την γοητεία του αγνώστου. Στο ναυτικό του ημερολόγιο έγραφε : 2 Αυγούστου 1492. Αναχώρηση από το Πάλος πρός δυσμάς... 12 Οκτωβρίου 1492..ημέρα 72η Ινδίες, νήσος San Salvador...

5

69

69

Κάπως έτσι θα μπορούσαμε να προσομειάσουμε και το μεγάλο ταξίδι των Voyagers στον κοσμικό Ωκεανό το έτος 1977. Το εγχείρημα αποσκοπούσε στην εκμετάλλευση των θέσεων των τροχιών των πλανητών Διός, Κρόνου, Ουρανού και Ποσειδώνος. Αυτοί οι πλανήτες κατά την κίνησή των, έρχονται σε κάποια τρόπον τινά ευθυγράμμιση κάθε 150 έτη. Την δεκαετία 1970-80 δημιουργήθηκε ένα τέτοιο ευνοικό "παράθυρο" για μια περιήγηση με μια και μόνο εκτόξευση 3 έως και 4 πλανητών μαζί, μια διαστημική πορεία που ονομάσθηκε Grand Tour (μεγάλος γύρος). Τα διαστημόπλοια αυτά , αφού θα αποκτούσαν ικανή ταχύτητα, θα εγκατέλειπαν την έλξη της γής με κατεύθυνση πρός τον Δία. Πλησιάζοντάς τον, το τεράστιο βαρυτικό πεδίο του Διός ήταν ικανό να τους αυξήσει σημαντικά την ταχύτητά τους εξακοντίζοντας τους voyagers πρός τον Κρόνο. Αυτές οι τροχιές όπου επενεργούν χρήσιμες τεράστιες πλανητικές ώσεις, λέγονται τροχιές μεταστάσεων. Η εκ νέου εκτίναξη του διαστημοπλοίων από τον Κρόνο, οδήγησε το μεν Voyager 1 σε πορεία έξω από το ηλιακό σύστημα, το δε Voyager 2 στον πλανήτη Ουρανό που με την σειρά του το έστειλε στον Ποσειδώνα. Βέβαια το σκάφος διέθετε και δικά του συστήματα ελιγμών προκειμένου να προσεγγίσει καλύτερα τα ουράνια σώματα που συναντούσε, όπως και να περιστρέφει τις φωτογραφικές του κάμερες. Η λειτουργία των επιστημονικών οργάνων των Voyagers γινόταν με πυρηνική ενέργεια γιατί σε τόσο μεγάλες αποστάσεις από τον ήλιο είναι άχρηστα τα ηλιακά πανώ που προσφέρουν ηλεκτρική ενέργεια σε όλα τα επιστημονικά όργανα. Το ναυτικό ημερολόγιο του Voyager-2 θα άρχιζε κάπως έτσι.....

20 Αυγούστου 1977, ημέρα 1η: Εκτόξευση με πύραυλο-φορέα ΑΤΛΑΣ-ΚΕΝΤΑΥΡΟ. Ανάπτυξη τρίτης κοσμικής ταχύτητας με κατεύθυνση τον πλανήτη Δία.

20 Σεπτεμβρίου 1977, ημέρα 30η: Από τα βάθη του διαστήματος το σύστημα Γή-Σελήνη φαντάζει σαν διπλός πλανήτης.

1 Νοεμβρίου 1977, ημέρα 72η: Το σκάφος διέρχεται την τροχιά του Άρεως.

13 Ιανουαρίου 1978, ημέρα 146η: Είσοδος στην πυκνή ζώνη των αστεροειδών και διέλευση.

24 Ιουλίου 1978, ημέρα 338η: Απομάκρυνση από την ζώνη αστεροειδών. ----- ----------------------------------------------- 9 Ιουλίου 1979, ημέρα 688η: Ραντεβού με το σύστημα των μεγάλων δορυφόρων του Διός , φωτογράφηση του δακτυλίου, προσέγγιση με τον Γανυμήδη και την παγωμένη Ευρώπη. Μικρότερη απόσταση 71400 χιλιόμετρα από Δία και εκτίναξη πρός τον Κρόνο. Η κάμερα φωτογραφίζει την Ιώ, όπου για πρώτη φορά διακρίνεται έκρηξη ηφαιστείου σε άλλο ουράνιο σώμα. Ο δορυφόρος Καλλιστώ φαίνεται ότι είναι διάτρητος από μετεωρικούς κρατήρες. ----------------------------------------------------------25 Αυγούστου 1981, ημέρα 1465η: Προσέγγιση στο Κρόνιο σύστημα. Διέλευση από κοντά από τους δορυφόρους Τηθύ και Εγκέλαδο , συνάντηση με τον Κρόνο στα 101000 χιλιόμετρα, εξαιρετικές φωτογραφίες των δακτυλίων, ανακάλυψη νέων

70

70

δορυφόρων. Έξοδος από το σκοτεινό ημισφαίριο του πλανήτη, επιτάχυνση και πορεία πρός τον πλανήτη Ουρανό. ------------------------------------------------------------24 Ιανουαρίου 1986, ημέρα 3078η: Προσέγγιση στον Ουρανό στα 107000

χιλιόμετρα, ανακάλυψη νέων δακτυλίων και δορυφόρων. Μοναδικές φωτογραφίες του δορυφόρου Μιράντα. Επιτάχυνση προς τον πλανήτη Ποσειδώνα. ------------------------------------------------------------24 Αυγούστου 1989, ημέρα 4386η: Πραγματοποιείται η τελευταία συμπλησίαση και η κοντυνώτερη με τον πλανήτη Ποσειδώνα στα 48000 χιλιόμετρα. Ανακάλυψη συστήματος δακτυλίων, κυανής ατμοσφαιρικής κηλίδας και νέων δορυφόρων. Καθ' οδόν πλέον πρός το άγνωστο, ο Voyager διέρχεται κοντά από τον παγωμένο Τρίτωνα, της μεγαλύτερης σελήνης του Ποσειδώνος. -----------------------------------------------------------------Την εποχή που γράφεται αυτή η σελιδα ο Voyager 2 απέχει από τον πλανήτη που αναχώρησε 48,8 Αστρονομικές μονάδες ή 7.320.000.000 χιλιόμετρα ευρισκόμενος στο νότιο ημισφαίριο του ουρανού με ενδεικτικές ουράνιες συντεταγμένες : Αναφορά ορθή 11ω 20' 57" και απόκλιση - 37ο 13'. Στις επόμενες σελίδες παραθέτουμε σχεδιαγράμματα των προσεγγίσεων του διαστημοπλοίου στους πλανήτες Δία, Κρόνο, Ουρανό και Ποσειδώνα.

.ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΗΛΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ .ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ

.Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΕΡΜΗΣ.Α Γενικά στοιχεία. π π Ο ρώτος κατά σειρά λανήτης του ηλιακού

, , συστήματος ο Στίλβων των αρχαίων Ελλήνων ενώ οι αρχαίοι π . π Αιγύ τιοι τον ονόμαζαν Θεοί Οι ερί την ανατολική Μεσόγειο λαοί

, . τον έλεγαν και Τακτ Σέτ ή και Σήθ ακόμα δε και Σατάν Ακόμα ήταν . ' γνωστός ως Τυφών ή Δράκων Κατ αυτούς τους λαούς ήταν ο

π π ροστάτης των τεχνών και ο εμ νευστής των εφευρετών και π , συγχρόνως κατεύθυνε την ε ιστήμη την νομοθεσία αλλά και την

.θρησκεία.Μέγεθος 4878Η ισημερινή διάμετρος του Ερμή ανέρχεται σε

, π π 3χιλιόμετρα είναι ερί ου ,φορές μικρότερη της γής

π υ ερβαίνει αυτήν του π , μικρότερου λανήτη του 2578Πλούτωνα κατά

χιλιόμετρα κα της σελήνης 1405 . κατά χιλιόμετρα Είναι ο

πΕρμής όμως μικρότερος α ό τον μεγαλύτερο δορυφόρο του , 384Διός τον Γανυμήδη κατά

πχιλιόμετρα σε διάμετρο και α ό τον Τιτάνα του Κρόνου κατά

272 . χιλιόμετρα Η μάζα της πσφαίρας του λανήτη

π π 0,382 αντι ροσω εύει το της . μάζας της Γής Όσον αφορά π όμως την υκνότητα των

6

71

71

, 5,43.υλικών αυτή είναι μεγαλύτερη της γής ανερχόμενη στα (π =1). π υκνότητα ύδατος Είναι δηλαδή ο Ερμής ο υκνότερος όλων

π , 18% π των λανητών ακόμα και της γής κατά υ ερβαίνοντας ακόμα και π . π πτην συνολική υκνότητα του ηλίου Σαν α οτέλεσμα της υκνότητος και του μεγέθους του είναι ότι η ένταση της βαρύτητας στην

π 0,40 π π . ε ιφάνειά του είναι φορές ερί ου μικρότερη της γηίνης Αυτό 1 , 410σημαινει ότι βάρος κιλού στη γή στον Ερμή θα ζύγιζε

. π π π γραμμάρια Έτσι λοι όν η ταχύτητα διαφυγής α ό την ε ιφάνειά του 4,3 / π , 11,2είναι χιλ δευτερόλε το ενώ στη γή ανέρχεται σε

/ π .χιλ δευτερόλε το π .Κίνηση ερί τον ήλιο π π 150.000.000Ενώ ο λανήτης μας α έχει

π , π 57.850.000χιλιόμετρα α ό τον ήλιο η μέση α όσταση του Ερμή είναι , π π 387 π χιλ α όσταση ου αντιστοιχεί στα χιλιοστά της α οστάσεως της . π 365.256γής Και ενώ η γή εριφέρεται σε χρονικό διάστημα

, π 87,970ημερών το έτος του Ερμή είναι ολύ μικρότερο διαρκώντας , 1/4 π π . γήινες ημέρες ίσο με το ερί ου τού έτους μας Αυτό είναι , π π φυσικό γιά δύο λόγους ρώτον γιατί η εφα τομενική ταχύτητα του

π 47.830 / π λανήτη είναι χιλ δευτερόλε το σε σχέση με την ταχύτητα π 29.763 / . π της γής ου είναι χιλ δευτ και δεύτερον ότι η εριφέρεια της

, τροχιάς του διαγράφεται εντός της τροχιάς της γής είναι δηλαδή πεσωτερικός λανήτης.

π , π , Ό ως είναι γνωστό οι τροχιές των λανητών δεν είναι κύκλοι αλλά . π π , ελλείψεις Το κατά όσον η έλλειψη διαφέρει α ό τον κύκλο αυτό

. 17 ,καλείται εκκεντρότης Γιά την γή η εκκεντρότητα είναι χιλιοστά 206 .ενώ για τον Ερμή είναι αρκετά μεγάλη και ανέρχεται σε χιλιοστά

π π Κανένας άλλος λανήτης δεν έχει τόση εκκεντρότητα εκτός α ό τον π . Πλούτωνα και α ό μερικές τροχιές αστεροειδών

π Όταν ο Ερμής ευρίσκεται στο εριήλιο της τροχιάς του η ελάχιστη π π 46.000.000 ., α όσταση α ό τον ήλιο είναι χιλ ενώ αυτή είναι δυνατόν

70.000.000 . π π να αυξηθεί στα χιλ στην ιο α ομακρυσμένη θέση . 24.000.000 . δηλαδή στο αφήλιο Η διαφορά ανέρχεται σε χιλ Όταν ο

π , πΕρμής ευρίσκεται στην μέση α όσταση το φώς για να φθάσει α ό 3' 13". π π τον ήλιο χρειάζεται και Ε ίσης δέχεται α ό τον ήλιο φώς και

π π 6,7 π π θερμότητα ερί ου φορές κατά μέσο όρο ερισσότερο α ό ότι η . π π γή Α ό το φώς αυτό ου δέχεται η σφαίρα του ανακλά μόνον ένα

π 7% , π μικρό οσοστό αυτό είναι το άλβεδό του το ο οίο είναι σχεδόν .όμοιο με αυτό της σελήνης

π .Ορατότητα α ό τη γή π π ,Ε ειδή ο Ερμής είναι εσωτερικός λανήτης π , π δεν είναι δυνατόν να αρατηρηθεί τις νυκτερινές ώρες αλλά ριν την

. ανατολή ή αμέσως μετά τη δύση του ηλίου Κατά την φαινομένη του π π , ορεία στον ορθρινό ή τον εσ ερινό ουρανό φαίνεται ότι διαγράφει

π π τόξα ου ευρίσκονται κοντά στον ήλιο με α οτέλεσμα τις π π ερισσότερες φορές να είναι δύσκολη η αρατήρησή του βυθιζόμενος

. π στην ηλιακή φωταύγεια Όταν ένας εσωτερικός λανήτης στην π π ερί τωσή μας ο Ερμής φθάσει στην μεγαλυτέρα του φαινομένη π π , α όσταση α ό τον ηλιακό δίσκο τότε λέγωμε ότι ευρίσκεται σε

72

72

πμέγιστη γωνιώδη α οχή, π είτε ανατολική αρατηρούμενος την π , . εσ έρα είτε δυτική φαινόμενος τα ξημερώματα Οι αρχαίοι Έλληνες

π στην αρχή δεν εγνώριζαν ότι είναι ο ίδιος λανήτης και τον μεν π π . ρωινό τον ονόμαζαν Α όλλωνα και τον βραδυνό Ερμή Ο

π π πΠτολεμαίος στην Αλμαγέστη μας ληροφορεί αρατήρησή του α ό π 265 π. π π π π τους Αιγυ τίους το Χ οι ο οίοι ιθανώτατα ιστο οίησαν ότι

π .υ άρχει ένας και μοναδικός Ερμής πΛόγω της εκκεντρότητος της τροχιάς του το εύρος των α οχών

π 18 - 25 π π πυφίσταται διακυμάνσεις κυμαινόμενες α ό μοίρες ερί ου α ό . π π τον ήλιο Ένας άλλος σημαντικότατος αράγοντας ου συντελεί στην

π π , καλή αρατήρησή του τις α οχές αυτές είναι και η κλίση της π π . π π πεκλει τικής ως ρός τον ορίζοντα Πρέ ει η εκλει τική την ερίοδο

π π π αυτών των α οχών να είναι όσον το δυνατόν ιο κάθετη ρος τον . ' π π π ορίζοντα Εξ άλλου η κλίση της τροχιάς του ως ρός το ε ί εδο της

π π 7,004εκλει τικής σχηματίζει αρκετά μεγάλη γωνία ου ανέρχεται σε . π , μοίρες Στα γεωγραφικά μας λάτη του βορείου ημισφαιρίου αυτό

π π δημιουργείται τις εσ ερινές ώρες της ανοίξεως ή το φθινό ωρο τις π . π π π π ρωινές ώρες Συνε ώς εσ ερινές α οχές ου συμβαίνουν κατά

, π π Μάρτιο Α ρίλιο και Μάιο είναι και οι ευνοικώτερες ό ως και οι π π , .ρωινές των μηνών Σε τεμβρίου Οκτωβρίου ή Νοεμβρίου κυρίως

π π π . Οι αρατηρήσεις αυτές ρου οθέτουν έναν καθαρό ουρανό Η χώρα π πμας διαθέτει ηλιοβασιλέματα ή ανατολές με εντακάθαρο ουρανό α ό

π . π αυτόν της βορείου Ευρώ ης Λέγεται ότι ίσως ο Κο έρνικος στην π π .Πολωνία δεν αρατήρησε στη ζωή του οτέ τον Ερμή

π π , πΕ ειδή ο Ερμής είναι εσωτερικός λανήτης οφείλει να αρουσιάζει , π .φάσεις σαν της σελήνης ό ως δείχνει και το σχήμα της σελ 66,

π π π αλλά για να αρατηρηθούν α αιτείται ένα καλό τηλεσκό ιο μετρίου . π , ανοίγματος Πρώτος τις διέκρινε ο Μαλα έρ στο Ντουέ ενώ μάταια

π . τις αναζητούσε ο Γαλιλαίος με τις μικρού ανοίγματος διό τρες του' π Εξ άλλου η α όσταση των δύο σωμάτων Γής και Ερμή μεταβάλλεται

π . εντός μεγάλων εριθωρίων Ο συνδυασμός των κινήσεων Γής και Ερμή συντελεί ώστε τα τρία σώματα μαζί με τον ήλιο να έρχονται σε

π ( )ευθεία γραμμή με τον Ερμή ρός το μέρος μας κατωτέρα σύνοδος 115 , 21 7 ' π π . κάθε ημέρες ώρες και ερί ου Αυτή είναι η συνοδική

π . εριφορά του Ερμή Εάν η κατωτέρα σύνοδος συμβεί όταν η γή π , πευρεθεί στο εριήλιό της και ο Ερμής στο αφήλιο τότε η α όσταση

π 50.000.000 ., των δύο σωμάτων εριορίζεται στα χιλ ενώ η π 210 .μεγαλυτέρα α όστασις δύναται να φθάσει τα εκατ χιλιόμετρα

. όταν ο Ερμής ευρεθεί σε ανωτέρα σύνοδο Η φαινομένη του διάμετρος d π . συνε ώς υφίσταται μεγάλες διακυμάνσεις Κατά τις π π κατώτερες συνόδους ο δίσκος του λανήτη αρουσιάζεται κατά το

δυνατόν μεγαλύτερος με d= 12",9 ενώ στις ανώτερες συνόδους π 4",5. ' π εριορίζεται στα Εξ άλλου το φαινόμενον ο τικό μέγεθος του π λανήτη m π . π δεν αραμένει σταθερό Άλλοτε ξε ερνά και την

π - 1,9 λαμ ρότητα του Σειρίου φθάνοντας το και άλλοτε φαίνεται σαν π 1,1. , ένας κιτρινω ός αστέρας μεγέθους Τέλος μέσα σε ένα γήινο

73

73

3 π 3ημερολογιακό έτος συνήθως λαμβάνουν χώρα εσ ερινές και π π .ρωινές α οχές

Διαβάσεις του Ερμή στον ηλιακό δίσκο. Όταν ο Ερμής ευρίσκεται στην κατωτέρα σύνοδό του

έρχεται σε ευθεία γραμμή με . τον ήλιο και τη γή Είναι

π δυνατόν τότε να συμ έσουν τα π π ε ί εδα των τροχιών των δύο

π λανητών ή με άλλες λέξεις να π ευρεθεί ο Ερμής ε ί της

π . πεκλει τικής Το α οτέλεσμα π είναι ακριβώς το ίδιο ό ως και

με τον μηχανισμό των ηλιακών π εκλείψεων ό ου η αόρατη νέα

σελήνη διέρχεται μερικώς ή π ολικώς ρό του ηλίου

. π δημιουργώντας τις εκλείψεις Ε ειδή όμως η φαινομένη διάμετρος π π , του νέου Ερμή είναι ολύ μικρότερη α ό αυτήν της σελήνης ο Ερμής π , π δεν ροξενεί έκλειψη του ηλίου αλλά ροβάλλεται στον ηλιακό δίσκο σαν μικρή μαύρη κηλίδα κινούμενη αρκετά γρήγορα διασχίζοντάς τον

. διαγράφοντας μια χορδή Το φαινόμενο αυτό καλείται διάβασις. Η συχνότητα των διαβάσεων είναι σε έναν αιώνα είναι αρκετά μεγάλη

π π σε σχέση με αυτές της Αφροδίτης ου ε αναλαμβάνονται ανά δύο .αιώνες σε αραιά διαστήματα

π Οι διαβάσεις του Ερμή ε αναλαμβάνονται ανά τακτά χρονικά 13,7,10,3,10 3 διαστήματα των και ετών εναλλάξ μόνο κατά τους

, ' π πμήνες Μάιο και Νοέμβριο διότι κατ αυτούς τους μήνες συμ ί τουν π π π . π τα ε ί εδα των τροχιών των δύο λανητών Έχει δια ιστωθεί ότι όσο

π κοντύτερα συμ έσει ο νέος Ερμής σε ωρισμένες ημερομηνίες τόσο , του Μαίου όσο και του Νοεμβρίου τότε θα διαγράφει μεγαλύτερη

. π χορδή στον ηλιακό δίσκο δηλ θα ροβάλλεται όσο το δυνατόν π . π ερισσότερη ώρα Οι μεγαλύτερες χορδές ου διαγράφει ο Ερμής π 7 . ' αρατηρώνται την η ημέρα των μηνών αυτών Εξ άλλου οι

πμαγιάτικες διαβάσεις όταν συμβαίνουν είναι χρονικά καλύτερες α ό . π 7/5/1970 τις νοεμβριανές Κατά την διάβαση ου συνέβη την η

π 0,0032'. 82χορδή λησίαζε τον ηλιακό ισημερινό στα Στη σελίδα 9/5/2003 π εικονίζεται η χορδή της διαβάσεως της ό ως και οι ώρες

. πεισόδου και εξόδου σε θερινές ώρες Ελλάδος του Ερμή Η ρώτη π π 7/11/1631. π π πδιάβαση ου αρατηρήθηκε είναι της Την ροεί ε ριν

π .δυο έτη ο Κέ λερ και την είδε ο Γκασσεντίπ Ε ιφάνεια και φυσικά χαρακτηριστικά του Ερμή. Πρίν την

π ροσέγγιση του αυτόματου διαστημικού σταθμού Mariner 10 στον 1974, π πΕρμή τον Φεβρουάριο του οι γνώσεις του ανθρώ ου για ολλά

π π πφυσικά στοιχεία του λανήτη ήταν άγνωστα ή καλύ τοντο α ό . μερική άγνοια Οι αστρονόμοι δεν ήσαν σε θέση να γνωρίζουν την

π π , πόψη της ε ιφανείας του λανήτη την ακριβή τιμή των ε ικρατουσών , , π π , εκεί θερμοκρασιών την μάζα τον χρόνο εριφοράς ερί άξονα την

, π π.κλίση του άξονα το μαγνητικό του εδίο κλ

74

74

π Το διαστημό λοιο Mariner 10 π ήταν το ρώτο όχημα στην ιστορία της π π π αστροναυτικής ου χρησιμο οίησε το βαρυτικό εδίο άλλου

π , π π ενδιάμεσου λανήτη της Αφροδίτης ροκειμένου να ε ιταχύνει τον , π πχρόνο της αφίξεώς του στον Ερμή την ροσέγγισή του στον λανήτη

π π πκαι εν συνεχεία την το οθέτησή του σε ηλιακή τροχιά α ό την ο οία π . π λησίασε τον Ερμή άλλες δύο φορές Με την άφιξή του υ ήρξε μια

π π πκαταιγίδα φωτογραφιών και ολλών άλλων ληροφοριών ου π .εκθέτωμε συνο τικά

π , Η ε ιφάνεια του Ερμή είναι όμοια με αυτή της σελήνης αφού οι π π π π φωτογραφίες α οκαλύ τουν έναν κόσμο διάσ αρτο α ό χιλιάδες

. π κρατήρες όλων τών μεγεθών Η τραχεία αυτή ε ιφάνεια είναι π π π , π α οτέλεσμα της κατά το αρελθόν τώσεως μετεωριτών ό ως και

. πτης εσωτερικής ηφαιστειακής δραστηριότητος Το διαστημό λοιο π π 65% π π .χαρτογράφησε ερί ου το της ε ιφανείας του λανήτη

, π πΣυγκρίνοντάς την με την σεληνιακή αρατηρούμε ότι α ουσιάζουν , , π οι θάλασσες αυτές οι ομαλές σκούρες εκτάσεις αλλά υ άρχει ένας

π , ιδιόμορφος σχηματισμός σε ολόκληρο τον λανήτη ένας τεράστιος π σε διαστάσεις κρατήρας ου ωνομάσθηκε caloris basin. Η διάμετρος

1300 , π παυτής της τεράστιας καλδέρας είναι χιλιόμετρα οσό ου π π 1/4 . π αντι ροσω εύει το των διαστάσεων του Ερμή Η τώση του

π πτεράστιου μετεωρίτη ου δημιούργησε την καλδέρα συνέβη ρίν 3.800 π πεκατομμύρια έτη ροετοιμάζοντας μια βαθμιαία ενεργο οίηση

π 100των εσωτερικών ηφαιστειακών δυνάμεων μετά α ό άλλα . π , εκατομμύρια έτη Η λάβα ου αναδύθηκε κάλυψε το τερραίν τα

π τειχώματα και τις γύρω εριοχές της caloris basin. Στο εκ διαμέτρου , αντίθετο σημείο τα ωστικά κύματα αυτής της τερατώδους

π π . ροσκρούσεως δημιούργησαν μια χαωτική τραχεία ε ιφάνεια Οι υψομετρικές διαφορές μεταξύ των τεραστίων αναχωμάτων είναι

3000 . Ω π μέτρα ς αίτιο της δημιουργίας των ήταν η α ότομη ψύξη του π . φλοιού με άλλο α οτέλεσμα τον τεμαχισμό κρατήρων Οι κρατήρες ,έλαβαν τα ονόματα διαφόρων ιστορικών καλλιτεχνών και μουσικών

π π , , , π π.ό ως Μ ετόβεν Μότσαρτ Ντοστογιεύφσκι Ρούμ ενς κλ

75

75

π π π πΕυρέθη ε ίσης ότι η κλίση του άξονα του Ερμή ως ρός το ε ί εδο π 2 . π π περιφοράς είναι ο Οι θερμοκρασίες ου ε ικρατούν είναι ολύ

, π π +430 υψηλές ενώ στον βόρειο όλο του λανήτη ανέρχονται σε ο C. π , Ε ειδή ο Ερμής δεν έχει ατμόσφαιρα η εναλλαγή της θερμοκρασίας

- 170για το σκοτεινό ημισφαίριο είναι έντονη και κατέρχεται στους ο C.

π Συνθετική φωτογραφία του Ερμή α ό τον Mariner 10 (NASA).

76

76

Ο Mariner 10 π π π π , ιστο οίησε την ύ αρξη μαγνητικού εδίου το μήκος π 1% , π του ο οίου είναι στο του γηίνου ό ως και την ουσιαστική

. έλλειψη ατμοσφαίρας π Η μεγάλη υκνότητα των υλικών του σε σχέση με το μικρό μέγεθος

π , π π π του λανήτη ρου οθέτουν την ύ αρξη στο εσωτερικό του ενός π , π μεγάλου σε όγκο μεταλλικού υρήνος γεγονός ου δικαιολογεί το

π .μαγνητικό του εδίο πΠερί άξονα εριστροφή. Η διάρκεια του ημερονυκτίου του Ερμή

π π α οτελούσε για ολύ καιρό ένα μεγάλο ερωτηματικό γιατί δεν ήταν . σαφής ο χρόνος αυτός Εικάζετο ότι το ημερονύκτιο ήταν ίσο με την

π .π π 88 . διάρκεια του έτους του λανήτη δηλ ερί ου ημέρες Ομως τα π π πτελευταία συμ εράσματα έχουν α οδείξει ότι ο Ερμής εριστρέφεται

π π 58 π π ,ολύ αργά γύρω α ό τον άξονά του μέσα σε ερί ου ημέρες 2/3 π . π δηλαδή τα του χρόνου της αστρικής του εριφοράς Ε ειδή όμως

η τροχιά του Ερμή έχει ,μεγάλη εκκεντρότητα

π αυτό συνε άγεται ότι μόνιμα ένα μέρος του

π λανήτη μεγαλύτερο π 50% α ό το δέχεται

.συνεχώς φώς .Εσωτερικό του Ερμή

π Υ ολογίζεται ότι η δομή των εσωτερικών

στρωμάτων του π :λανήτη είναι η εξής. α .Πυρήνας Ο Ερμής

έχει έναν μεγάλο π υρήνα σε σχέση με

πτην διάμετρό του ου π 74% καλύ τει το της , όλης διαμέτρου του η

πσύνθεση του ο οίου είναι σίδηρος και .νικέλιο

. β .Μανδύας π 24% π πΑ οτελεί τα της διαμέτρου του α οτελούμενος α ό .μεταλλικά οξείδια και θείο

.γ Κρούστα. π Είναι το εξωτερικό ε ιφανειακό στρώμα βραχώδους π 2% π .υφής καλύ τοντας το των διαστάσεων του λανήτη

Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗ

77

77

Γενικά στοιχεία. π Η Αφροδίτη είναι ο δεύτερος λανήτης κατά σειρά π π . π πα οστάσεως α ό τον ήλιο Ο λανήτης αυτός φαίνεται άλλοτε το ρωί

π , π και άλλοτε την εσ έρα είναι το λαμ ρότερο ουράνιο σώμα μετά τον , π π ήλιο και την σελήνη ο ωραιότερος και ο μεγαλο ρε έστερος αστέρας . π στον ουρανό Τις ρωινές ώρες αναγγέλει την εμφάνιση του ηλίου

και είναι γνωστός στον λαό σαν Αυγερινός ή Εωσφόρος για τους , π π αρχαίους την δε εσ έρα ακολουθεί τον ήλιο δύοντας μετά α ό δύο ή

. τρείς ώρες Τότε ονομάζεται π π πΈσ ερος ή Α οσ ερίτης. Η Αφροδίτη π , π είναι τόσο λαμ ρή ώστε ωρισμένες ε οχές φαίνεται ακόμα και την

. . π ημέρα Ο αείμνηστος αστρονόμος Κ Χασά ης μάλιστα αναφέρει ότι , π το φώς της είναι δυνατόν να δημιουργήσει σκιές ό ως συμβαίνει με . την σελήνη

Μέγεθος. π Η Αφροδίτη είναι λίγο μικρότερη α ό τη γή 654κατά

, π , χιλιόμετρα σε διάμετρο μεγαλύτερη δε α ό τον Ερμή τον Άρη και . τον Πλούτωνα Η ισημερινή της

12102 . διάμετρος είναι χιλ ενώ 12756 . της γής είναι χιλ Ο

9/10 όγκος της είναι τα του γηίνου όγκου ενώ η μάζα της

949 κατέρχεται στα χιλιοστά της . , μάζας της γής Τέλος όσον π αφορά την υκνότητά της αυτή

5,25 είναι φορές μεγαλυτέρα , του ύδατος ίση με την

π . π υκνότητα της γής Α ό αυτά τα π στοιχεία συμ εραίνεται ότι ή

ένταση της βαρύτητας στην π ε ιφάνειά της δεν έχει μεγάλη

. π π 1διαφορά με αυτή της γής Ένα βάρος ου στον λανήτη μας ζυγίζει 880 π π . π κιλό στην Αφροδίτη θα είναι γραμμάρια ερί ου Συνε ώς η

π π πταχύτητα διαφυγής ου α αιτείται για ένα διαστημικό όχημα ου π π 10400 / .ξεκινά α ό την ε ιφάνειά της ανέρχεται σε χιλιόμετρα δευτ

11200 / .ενώ στη γή είναι χιλιόμετρα δευτ π Κίνηση γύρω α ό ήλιο. , πΜετά τον Ερμή δεύτερος λανήτης π π έρχεται η Αφροδίτη κινουμένη σε μέση α όσταση α ό τον ήλιο

108.138.500 π π , π 150.000.000 .χιλ ερί ου ενώ η γή α έχει χιλιόμετρα π π π 365 Και ενώ ο λανήτης μας συμ ληρώνει μια εριφορά σε ημέρες

π π , π 224 , 16 ερί ου η Αφροδίτη εριφέρεται μέσα σε ημέρες ώρες και 49'. π 35,03Η εφα τομενική ταχύτητα στην τροχιά της είναι

/ π .χιλιόμετρα δευτερόλε το π . Οι τροχιές των λανητών είναι ελλείψεις Η εκκεντρότητα εκφράζει

π .την διαφορά της ελλείψεως α ό τον κύκλο μετρούμενη σε χιλιοστά π π Η τροχιά της Αφροδίτης ολύ λίγο διαφέρει α ό την κυκλική και

0,0068 . π π ανέρχεται σε χιλιοστά Δεν ευρίσκεται στο ίδιο ε ί εδο με την , 3 ,4'.τροχιά της γής αλλά σχηματίζει γωνία ο

π π , Ε ειδή η Αφροδίτη είναι ιο κοντά στον ήλιο δέχεται μεγαλύτερο π' . π π πφώς και θερμότητα α ότι η γή Το οσοστό α ό το φώς ου

7

78

78

π , π αντανακλά είναι ολύ μεγάλο το μεγαλύτερο α ό όλους τους π .λανήτες και αυτό λέγεται άλβεδο

0,65. πΤο άλβεδο της Αφροδίτης ισούται με Το γεγονός αυτό είναι ου π την κάνει να φαίνεται τόσο λαμ ρή στον ουρανό και οφείλεται

π π π πκυρίως στην αντανάκλαση α ό τα υκνά σύννεφα ου καλύ τουν π π π π .τελείως την ε ιφάνειά της καλύ τοντάς την με ένα έ λο μυστηρίου

π π ' Ε ειδή η Αφροδίτη είναι εσωτερικός λανήτης αφ ενός μεν π π π , ' , αρατηρείται ή το ρωί ή την εσ έρα αφ ετέρου δε δεν π π α ομακρύνεται φαινομενικά α ό τον ήλιο μέχρις μιας συγκεκριμένης π π π π α οστάσεως η ο οία καλείται α οχή και όταν ο λανήτης φαίνεται το

π π , ρωί ονομάζεται δυτική α οχή ενώ όταν φαίνεται το βράδυ λέγεται π . π π π ανατολική α οχή Η τιμή της α οχής και για τις δύο ερι τώσεις δεν

π 48 ( π .66) ξε ερνά τις μοίρες βλέ ε σχήμα σελ και καθορίζει την π π διάρκεια του χρόνου της αρατηρήσεώς της ου στο μέγιστό του

3,5 π π π . φθάνει τις ώρες ερί ου αναλόγως της κλίσεως της εκλει τικήςπ π Α ό τον συνδυασμό των κινήσεων Γής και Αφροδίτης γύρω α ό τον

π π , ήλιο η α όσταση των δύο λανητών δεν είναι σταθερή αλλά . π υφίσταται μεγάλη αυξομείωση Έτσι κατά τις ε οχές της κατωτέρας

( - - ) π συνόδου της ήλιος Αφροδίτη Γή η α όσταση είναι και η μικρότερη π 39.000.000 , δυνατή εριωριζόμενη στα χιλιόμετρα είναι τότε ο

π κοντυνώτερός μας λανήτης και ουράνιο σώμα μετά την σελήνη και π π . τον αστεροειδή Έρωτα ου κινείται με ολλή έκκεντρη τροχιά Όταν

3 . - τα σώματα Αφροδίτη ήλιος Γή έλθουν σε ευθεία γραμμή με τον , ήλιο στο μέσον τότε η Αφροδίτη ευρίσκεται στο μακρυνότερό της

π 260.000.000 ( ). σημείο α έχοντας χιλιόμετρα ανωτέρα σύνοδος Η π 7 π .μέγιστη α όσταση είναι φορές μεγαλύτερη α ό την ελάχιστη

Ω πς εκ τούτου η φαινόμενη διάμετρος του δίσκου της κυμαίνεται α ό 10" ( ) 64"(τόξου ανωτέρα σύνοδος φθάνοντας μέχρι και κατωτέρα

). 26 π π σύνοδος Τότε ο δίσκος της είναι φορές ιο μικρός α ό τον . π , π πηλιακό Ό ως η σελήνη έτσι και η Αφροδίτη αρουσιάζει φάσεις ου

π .66. εξηγούνται α ό το σχήμα της σελ Πρώτος ο Γαλιλαίος τις π π 1610, παρατήρησε με το τηλεσκό ιό του το έτος α οδεικνύοντας

π π την κίνηση του λανήτη γύρω α ό τον ήλιο εδραιώνοντας το .ηλιοκεντρικό σύστημα του Αριστάρχου

π Οι φάσεις αυτές του λανήτη είναι αρκετά έκδηλες ιδίως όταν η π π Αφροδίτη ροσεγγίζοντας τη γή αρουσιάζεται με μηνοειδή μορφή π π .δυνάμενες να αρατηρηθούν και με α λά κυάλια με σταθερή στήριξη

π π Ακόμα και μερικοί ροσεκτικοί αρατηρητές με οξυδέρκεια π π δια ιστώνουν την ελάττωση του φωτισμού της όταν λησιάζει στην

. 30 κατωτέρα σύνοδο Πάντως με κυάλια x 70 είναι δυνατόν να π .αρατηρηθεί όλος ο κύκλος των φάσεών της

π , π Ό ως αναφέραμε η Αφροδίτη είναι ο λαμ ρότερος αστέρας του . (ουρανού Το φαινόμενο αστρικό μέγεθός της m) είναι αρνητικό και

π - 3,9 - 4,4 κυμαίνεται α ό στις ανώτερες συνόδους έως όταν π . λησιάζει τη γή Ο αστρονόμος Halley π 36 π α έδειξε ότι ημέρες ρό ή

π πμετά την κατωτέρα σύνοδο α οκτά την μεγαλύτερή της λαμ ρότητα π π π η ο οία στη συνέχεια ροοδευτικά ελαττώνεται ε ειδή μειώνεται

π (δραματικά το οσοστό φωτισμού illumination) του μηνοειδούς . π δίσκου της Αφροδίτης Ειναι φυσικό ότι κατά τις ε οχές αυτές

79

79

π π αυξάνεται και η φαινόμενη ταχύτητα ου την μετατο ίζει μεταξύ των .αστέρων του ουρανού μέσα σε διαστήματα ωρών

π Περιστροφή της Αφροδίτης γύρω α ό τον άξονά της. Ο χρόνος π π 20της εριστροφής του λανήτη μέχρι τήν έκτη δεκαετία του ου

π αιώνα αρέμενε ένα άλυτο μυστήριο για τον λόγο ότι δεν ήταν π π εφικτή η αρατήρηση κά οιων σταθερών σχηματισμών στην

π π π . ε ιφάνειά της τους ο οίους κρύβει η υκνή ατμόσφαιρα Οι αφελείς π π π π υ οθέσεις των αλαιών αστρονόμων διατύ ωναν την ά οψη ότι η

π 24 π , Αφροδίτη είτε εριστρέφεται σε χρόνο ωρών ό ως και η γή είτε 225 , .μέσα σε ημέρες χρονικό διάστημα ίσο με το αστρικό της έτος

π π . Ε ίσης ήταν άγνωστη η κλίση του άξονα του λανήτη Με την π π ουσιαστική ρόοδο της αστρονομίας των ραδιοτηλεσκο ίων με την

π , μέθοδο κυρίως της α οστολής της αντανακλάσεως και της π π π π ε ιστροφής ραδιοκυμάτων ρος την ε ιφάνειά της ό ως και με την

π π . άφιξη των διαστημο λοίων τελικά λύθηκε και αυτό το ρόβλημα π Η Αφροδίτη εριστρέφεται αργά και μάλιστα κατά την αντίθετη

π π , διεύθυνση με την ο οία κινούνται οι άλλοι λανήτες δηλαδή π 243ανάδρομα με φορά εκ Ανατολών ρός Δυσμάς μέσα σε διάστημα

π π π πημερών ερί ου δηλαδή αργότερα και α ό τον χρόνο της εριφοράς π . ' της ερί τον ήλιο Εξ άλλου βρέθηκε και η κλίση του ισημερινού ως

π π π π , 177 ,3'.ρός το ε ί εδο εριφοράς ίσο με ο Διαβάσεις της Αφροδίτης στον ηλιακό δίσκο. π ,Ό ως αναφέραμε

ο Ερμής σε ωρισμένα χρονικά διαστήματα

φαίνεται ότι κινείται π π μ ροστά α ό τον ηλιακό

. π δίσκο Ε ειδή και η Αφροδίτη είναι εσωτερικός

π - π π λα νήτης θα ρέ ει να π αρουσιάζει και αυτή

ανάλογα φαινόμενα διαβάσεων του ηλιακού

. , δίσκου Πράγματι το ίδιο συμβαίνει και στην

π π ερί τωση της Αφροδίτης με -τη διαφορά ότι αυτές εί ναι

π π π άρα ολύ σ άνιες σε σχέση π π . με αυτές ου αρατηρώνται στον Ερμή Η τροχιά της Αφροδίτης

π π διαφέρει α ό αυτή του Ερμή και ως ρος το μέγεθος και την κλίση π π . ως ρος την εκλει τική Η χρονική των ιδιομορφία είναι ότι αυτές

113 130 .συμβαίνουν σε χρονικά διαστήματα και ετών με εναλλαγή , π π Στους αιώνες των διαβάσεων ραγματο οιούνται μόνον δύο σε

8 . 20 .χρονικά διαστήματα ετών Ο ος αιώνας ήταν χωρίς διαβάσεις , π : 18 Ιστορικά α ό της ανακαλύψεώς των έγιναν οι εξής Τον ον αιώνα

1761 1769, 19 1874 1882. τα έτη και τον ον αιώνα τα έτη και Οι δύο π 2004 ροσεχείς διαβάσεις θα συμβούν μία το έτος και η άλλη το 2012. 8 Στο σχήμα εικονίζονται οι χρόνοι της διαβάσεως της Ιουνίου 2004.

80

80

π π Κατά τις ε αφές του δίσκου της Αφροδίτης στον ήλιο αρατηρείται το φαινόμενο του φωτοστεφάνου π π π , που καλύ τει τον λανήτη και ου π π . ,ωφείλεται στην ατμόσφαιρα ου εριβάλλει την Αφροδίτη Τέλος

π π π πε ειδή η φαινομένη διάμετρος του λανήτη είναι μεγάλη ερί ου π π , μισό ρώτο λε τό της μοίρας οι διαβάσεις της Αφροδίτης

π .αρατηρούνται και με γυμνό οφθαλμόπ , .Ε ιφάνεια ατμόσφαιρα και δομή της Αφροδίτης Έως το τέλος

1960 π π της δεκαετίας του οι ε ιστήμονες είχαν λήρη άγνοια γιά το π , π π άχος τη σύσταση της ατμόσφαιρας και ολύ ερισσότερο για την

π . πμορφολογία του εδάφους αυτού του λανήτη Η μετα ολεμική π π π αστρονομία ίστευε ότι η Αφροδίτη θα έ ρε ε να ήταν ένας αρκετά

π π π , π φιλόξενος κόσμος ερί ου στις ροδιαγραφές της γής ε ειδή οι δυο π π . λανήτες έχουν μεγάλη ομοιότητα ως ρός το μέγεθος Δυστυχώς

π π π π πόμως η υκνή νέφωση δεν ε έτρε ε εξαγωγή συμ ερασμάτων αρά π . π π υ οθέσεων Οι τυ ικές υ οθέσεις έφερναν την Αφροδίτη να έχει

+45μέσες θερμοκρασίες της τάξεως των οC π και μία ε ιφάνεια είτε , υδάτινη είτε να ομοιάζει με τις ερήμους της γής και τέλος την

π π ε ικρατήσασα γνώμη ότι ο λανήτης αυτός θα ομοίαζε με την εικόνα π π . της ρώιμης γής της ε οχής των δεινοσαύρων Το αίνιγμα για το

π άστρο του βοσκού έχει α οκαλυφθεί τελείως στις ημέρες μας π π δυστυχώς με δεδομένα τελείως α ογοητευτικά όσο μάλλον και για

π π .ύ αρξη κά οιας μορφής ζωήςπ 1960 Α ό τις αρχές του με την αρχή της κατακτήσεως του

π π διαστήματος ο άνθρω ος ενδιαφέρθηκε άμεσα για τήσεις στον π . 1962 αδελφό λανήτη Το έτος ο αμερικανικός σταθμός Mariner-2

π π λησίασε την Αφροδίτη και διαβίβασε τα ρώτα στοιχεία σχετικά με , π , τη μάζα της το μαγνητικό εδίο αλλά και την μυστηριώδη υψηλή

+ 450 θερμοκρασία της τάξεως των ο C π . ου κατέγραψε Ο π ροβληματισμός λύθηκε γρήγορα και με την άφιξη των ρωσικών Venera π . στην ε ιφάνειά της

1970 Το ο σταθμός Venera 7 κατόρθωσε να διαβιβάσει για αρκετό π πχρονικό διάστημα φωτογραφίες της ε ιφάνειας υ ολογίζοντας

+450 θερμοκρασίες ο C π π 90 ,και ίεση ε ιφανείας ίση με ατμόσφαιρες π π πγεγονός α ό το ο οίο ο διαστημικός σταθμός εσίγησε ύστερα α ό

π π . την σύνθλιψή του α ό την τεράστια ίεση π π π Το συμ έρασμα ου εξάγεται είναι ότι ρόκειται για μια διαστημική

, π π ! κόλαση ό ου η σελήνη φαντάζει σαν αράδεισος Κανονικώτερες π π θερμοκρασίες ε ικρατούν στα νέφη της τα ο οία έχουν υψηλή

. π αντανακλαστικότητα Παρατηρούμενα στο υ εριώδες φώς δείχνουν π ταραγμένη όψη ου μοιάζει με σχήμα V.

π π πΤα νέφη α οτελούνται α ό σταγονίδια θειικού οξέως ου π σχηματίζονται α ό την χημική αντίδραση του ηλιακού φωτός με το

π π π άφθονο διοξείδιο του άνθρακος α ό το ο οίο α οτελείται η . π π . π ατμόσφαιρα Δια ιστώθηκε η ύ αρξις υδρατμών Το άχος της π 120 . ατμόσφαιρας υ ολογίζεται σε χιλιόμετρα Στό ανώτατο τμήμα της

π π , υ άρχει ένας καταιγισμός όξινης βροχής α ό θειικό οξύ ενώ σε , π κατώτερα στρώματα ε ικρατεί ένας ισχυρός καταιγισμός ανέμων με

4 . μεταβαλλόμενη διεύθυνση κάθε ημέρες Το ιδι όρρυθμο σχήμα των π π π .νεφών ερισσότερο αρατηρείται στις εριοχές του ισημερινού

81

81

π π Κάτω α ό αυτήν την υκνή διαταραγμένη ατμόσφαιρα συμβαίνουν ( ) μεγάλες ηλεκτρικές εκκενώσεις κεραυνοί βάσει των μετρήσεων

π των διαστημο λοίων Venera. π πΗ ε ιφάνεια της Αφροδίτης η ο οία π δέχεται την ηλιακή ακτινοβολία υφίσταται ολύ έντονο φαινόμενο π , π πθερμοκη ίου κατά το ο οίο οι ηλιακές ακτίνες αφού δια εράσουν

, π , και εισχωρήσουν στο έδαφος αντανακλώνται ρός τα άνω αλλά η π αδια έραστη ατμόσφαιρα τις εγκλωβίζει κυριολεκτικά και τις στέλνει

π π π ίσω για δεύτερη φορά με α οτέλεσμα την ισχυρή υ ερθέρμανση της π π . ε ιφανείας του λανήτη

π Στο φαινόμενο του θερμοκη ίου συμβάλλει ουσιαστικά το διοξείδιο . πτου άνθρακος και οι υδρατμοί Ανάλογα φαινόμενα αρατηρούνται , π π πκαι στην ατμόσφαιρα της γής ό ου και εδώ υ άρχει ένα οσοστό

π αυξήσεως θερμοκρασίας ου έχει εξογκωθεί στον αιώνα μας π π π π προερχόμενο κυρίως α ό τις μηχανικές καύσεις ου εκ έμ ουν

.διοξείδιο του άνθρακος 1978 π Τον Μάιο του το διαστημό λοιο Pioneer-Venus π το οθετήθηκε σε

π π τροχιά γύρω α ό την Αφροδίτη με σκο ό να χαρτογραφήσει με π π , π π ηχητικά κύματα α ό ραντάρ την ε ιφάνεια ό ως ε ίσης και την

. π π π διαβίβαση άλλων στοιχείων Ο ρώτος αυτός χάρτης α οκαλύ τει ότι π π .η Αφροδίτη έχει μια ορεινή ε ιφάνεια διασκορ ισμένη με βράχους π π π Υ άρχουν δυο σχετικά μεγάλα ορο έδια η εριοχή terra Isthar που

, ευρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο με έκταση ίδια με την Αφρική και η Aphrodite terra . στον ισημερινό στο μέγεθος της Αυστραλίας Τα

όρη Maxwell 11.000 είναι τα υψηλότερα σημεία με ύψος μέτρων ( π ). ευρισκόμενα στην γή Ιστάρ βλέ ε χάρτες

π π π Η ε ιφάνεια ε ίσης είναι γεμάτη α ό κρατήρες διαμέτρου δεκάδων , π π π π χιλιομέτρων κρατήρες ου ροήλθαν α ό την τώση μεγάλων π π μετεωριτών στο αρελθόν κατά την ε οχή του μεγάλου

. π βομβαρδισμού Μικρού ανοίγματος κρατήρες α ουσιάζουν διότι μικρότεροι μετεωρίτες δεν κατέστη δυνατόν να φθάσουν στο έδαφος

π . λόγω καύσεως α ό την τριβή τους στην ατμόσφαιρα Η δημιουργία π των κρατήρων αυτών έχει μεγάλες διαφορές α ό τα άλλα ουράνια

. π σώματα Λόγω της υψηλής ιέσεως και , θερμοκρασίας το π π π εκτινασσόμενο α ό την ρόσκρουση υλικό αρέμενε σε κοντυνές

π .α οστάσεις 1990, πΤο έτος ο διαστημικός σταθμός Μαγγελάνος με μια ροηγμένη

π π π μέθοδο στερεοσκο ικής χαρτογραφήσεως α οτύ ωσε ρεαλιστικά όλη π π . την μορφολογία ου αρουσιάζει η Αφροδίτη Με ένα ειδικό ραντάρ

π πέστελνε στους ε ίγειους σταθμούς χιλιάδες ραδιοκύματα ου π ανακλώνταν στο έδαφος του λανήτη με την μέθοδο Doppler .

π Ανάλογα με την γωνία του διαστημο λοίου και τον χρόνο π π πανακλάσεως και α οστολής των ραδιοκυμάτων στη γή α οτυ ώνοντο

π . τα χαρακτηριστικά της ε ιφανείας π π Με μια σειρά ειδικών ηλεκτρονικών υ ολογιστών ε ιτυγχάνοντο οι

π π ρώτες έγχρωμες τρισδιάστατες ρεαλιστικές α εικονίσεις του π π . πεδάφους της Αφροδίτης με κατα ληκτική λε τομέρεια Οι αλαιοί

800 μετεωρικοί κρατήρες έχουν ηλικία της τάξεως των εκατομμυρίων , π π ετών δηλαδή η ε ιφάνεια είναι ολύ νέα σε σχέση με τα δεδομένα

. του ηλιακού συστήματος Η Αφροδίτη έχει έντονη ενεργή

82

82

. π ηφαιστειακή δραστηριότητα Α οκαλύφτηκαν χιλιάδες ηφαιστιακοί 2-3 . κώνοι με διάμετρο χιλιομέτρων Τα μεγαλύτερα ηφαίστεια έχουν

π π διάμετρο ολλών χιλιομέτρων αρουσιάζοντας μια χαρακτηριστική , . ιδιομορφία τις λεγόμενες αραχνοειδείς υφάνσεις Εδώ φαίνονται τα

π π π π α οτυ ώματα του μάγματος ου εκτινάχθηκε α ό τους κώνους . , αυτού Άν και συμβαίνουν εκατοντάδες ηφαιστειακές εκρήξεις εν

π π .τούτοις δεν αρατηρείται καμία ουσιαστική μεταβολή στην ε ιφάνεια π π , Η λάβα ου εκχύνεται α ό τα ηφαίστεια στην κυριολεξία έχει

π π σχηματίσει κανονικούς οταμούς με στερεό μάγμα ου διατρέχει το π . π π πέδαφος καλυ τοντάς το Ε ίσης το έδαφος αρουσιάζει ολλές

π , .εγκο ές ανυψώσεις και κατακρημνίσεις

83

83

84

84

85

85

. Εσωτερική δομή της Αφροδίτης Ω π ς ρός το εσωτερικό του π π π , λανήτη α ό τους υ ολογισμούς φαίνεται ότι η Αφροδίτη να έχει

. π μεγάλη ομοιότητα με το εσωτερικό της γής Οι δύο λανήτες αρχικά , δημιουργήθηκαν με τα ίδια φυσικά δεδομένα αλλά στην συνέχεια

π π . υ ήρξε μεγάλη διαφορο οίηση στον σχηματισμό του φλοιού των Τα π π π εσωτερικά στρώματα τα ο οία α οτελούν τον λανήτη σε σύγκριση

:με αυτά της γής είναι

Αφροδίτη Γή π 17% 20%Εσωτερικός υρήνας π 30% 35%Εξωτερικός υρήνας

52,5% 44,5% Μανδύας 0,5% 0,5%Φλοιός

π Οι αριθμοί αυτοί εκφράζονται σε οσοστά των ισημερινών διαμέτρων .Γής και Αφροδίτης σε χιλιόμετρα

π π π , Ο υρήνας της Αφροδίτης α οτελείται α ό σίδηρο και νικέλιο ο π πμανδύας α ό θείο και μεταλλικά οξείδια κυρίως και η ε ιφανειακή . κρούστα είναι βραχώδους υφής

86

86

Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΑΡΗΣ

Ενα π π π π Α ό το αρελθόν ο άνθρω ος αισθανόταν μοναξιά δεμένος με τον λανήτη του π π π και μ ορούμε να ούμε ότι α εγνωσμένα ζητούσε τους εξωγήινους

π π αδελφούς του στο διάστημα με σκο ό να ε ικοινωνήσει μαζί τους και π π . π να σ άσει την σιω ή τους Με την ροσεκτική μελέτη του ηλιακού

π π π πσυστήματος και των λανητών δια ίστωνε ότι οι ερισσότεροι α ό π π αυτούς δεν ήσαν σε θέση να ροσφέρουν ένα εριβάλλον για

. π δημιουργία ζωής Οι κοντυνοί στον ήλιο λανήτες εθαιρμένοντο π , π π υ ερβολικά ενώ οι μεγάλοι ήταν α ελ ιστικά ψυχροί και με αεριώδη

. π πμάζα Τότε η μοναδική αναζήτηση των ανθρώ ων για ύ αρξη π π λογικών όντων στράφηκε στον λανήτη Άρη ε ειδή βρισκόταν

. πσχετικά κοντά τους Τα εξαγόμενα δεδομένα των αστεροσκο είων 19 π π πτου ου αιώνα ε έτρε αν την σκέψη ότι ο Άρης κατοικείται α ό

, . π πλογικά όντα τους Αρειανούς Η φαντασία και ο όθος των ανθρώ ων π 1880, , είχε εξαφθεί α ό την δεκαετία του όταν ένας αστρονόμος ο

π π Ιταλός Σκια αρέλλι ισχυριζόταν ότι με το τηλεσκό ιό του είχε π , ανακαλύψει στον Άρη σημεία α ό τεχνικά έργα αρδευτικά κανάλια

. π των Αρειανών Αυτό υροδότησε και την φαντασία ωρισμένων π συγγραφέων μεταξύ αυτών και του Άγγλου Χέρμ ερτ Τζώρτζ Ουέλλς

π π ο ο οίος στο μυθιστόρημά του ο όλεμος των κόσμων διηγείται ότι οι πΑρειανοί ετοιμάζουν εκστρατεία για να κατακτήσουν τη γή και ότι α ό

! στιγμή σε στιγμή θα καταφθάσουν με μορφή τεράτων π πΟ κόσμος είχε καταληφθεί α ό φόβο και υστερία για την ε ίδοξη

. , διαστημική εισβολή Βέβαια όλα αυτά ήταν συναισθήματα της π π π λατιάς μάζας και όχι των σοβαρών ε ιστημόνων οι ο οίοι ζητούσαν

π . πμε κάθε τρό ο να λύσουν το μυστήριο Η φαντασία όμως αρέμενε . π ; ηλεκτρισμένη Υ άρχει ζωή στον Άρη ναι ή όχι Η εξερεύνησή μας

.αρχίζει π Ο Άρης είναι ο τέταρτος κατά σειρά λανήτης του ηλιακού

. π συστήματος Ε ειδή το χρώμα του είναι κόκκινο οι αρχαίοι Έλληνες π , του έδωκαν το όνομα του θεού του ολέμου είναι το χρώμα της

. π π ,φωτιάς και του αίματος Ο Κλεομήδης τον α οκαλεί υρρόεντα . , π Ηρακλή ή Θούρο Οι Χαλδαίοι τον ονόμαζαν Νεργάλ το ο οίο ήταν το

π . π όνομα του θεού του ολέμου στην Βαβυλώνα Οι Αιγύ τιοι τον , πκαλούσαν Ηρακλή Άρ Μαχής και Άρ Δεσέρ δηλαδή κόκκινο Ώρο ου

π . ήταν ο θεός του ολέμου Γενικά σε όλες τις αρχαίες γλώσσες π π π π . π ροσω ο οιεί τον όλεμο Θεωρήθηκε ο υ αίτιος των σφαγών και

των μαχών και οι ετοιμοθάνατοι και τραυματίες των μαχών του .έριχναν κατάρες

Χρώμα. ,Ο Άρης έχει για την ακρίβεια όχι κόκκινο χρώμα αλλά π , π . ορτοκαλί είναι ερισσότερο κόκκινος στο γυμνό μάτι Όσο όμως

π , αυξάνεται η μεγέθυνση του τηλεσκο ίου μας τόσο μειώνεται η . ένταση του χρώματός του Αυτό το χρώμα κατά κύριο λόγο οφείλεται

στη φυσική κατάσταση του εδάφους και στην ατμόσφαιρα του π .λανήτη

8

87

87

.Μέγεθος . Η σφαίρα του Άρη είναι μικρότερη της γής Μετά τον π . Πλούτωνα και τον Ερμή ο Άρης είναι ο μικρότερος των λανητών Η π π διάμετρός του είναι μόλις ιο μεγάλη α ό του μισού της διαμέτρου

6786 ( ). της γής και ανέρχεται σε χιλιόμετρα ισημερινή Ο Όγκος του π 1/6 π π π Άρη εριορίζεται στο ερί ου του όγκου της γής συνε ώς η

π π π π ε ιφάνειά του είναι ερί ου ίση με την έκταση των η είρων της γής η π 1/4 π . ,ο οία κατέχει το της ε ιφανείας της Η μάζα της σφαίρας του Άρη

π π π π 0,532 δηλαδή το οσό της ύλης ου α οτελείται αναλογεί ρος το της π 3,95. μάζας της γής ενώ η υκνότης του είναι μόνον Είναι δηλαδή ο

3,9 π π Άρης φορές βαρύτερος α ό το νερό ενώ ο λανήτης μας είναι 5,5 π π . φορές ιό υκνός Αξιοσημείωτη είναι η ελάττωση της

. π 1 , βαρύτητος Ένα σώμα ου ζυγίζει στη γή κιλό στον Άρη θα ζυγίζει 376 . π μόλις γραμμάρια Α οτέλεσμα αυτών των δεδομένων είναι ότι η

5 / . κριτική ταχύτητα διαφυγής στον Άρη είναι χιλιόμετρα δευτ ενώ 11,2 / π .στη γή ανέρχεται στα χιλ δευτερόλε το

π Κίνηση γύρω α ό τον ήλιο π .ορατότητα α ό τη γή Μετά

π , α ό τον Ερμή την Αφροδίτη , και την Γή τέταρτος κατά

π π σειράν α οστάσεως α ό τον π ήλιο λανήτης έρχεται ο . πΆρης Καί ενώ η Γή α έχει

150.000.000 , χιλιόμετρα η π πμέση α όσταση του Άρη α ό

τον ήλιο είναι 227.000.000 .χιλιόμετρα

Ευρισκόμενος ο Άρης σε παυτήν την α όσταση

π διαγράφει μια λήρη τροχιά π 686 , 23 31', γύρω α ό τον ήλιο μέσα σε ημερών ωρών και δηλαδή

π π π π είναι το έτος του Άρη ερί ου δι λάσιας διάρκειας α ό το έτος της . π Γής Σε αυτό συνηγορεί και το γεγονός ότι η εφα τομενική του

π , ταχύτητα είναι μικρότερη α ό την ταχύτητα της γής ανερχόμενη εις 24,13 / . . χιλιόμετρα δευτ κατά μέσον όρο Ο Άρης διαγράφει τροχιά η π π , π ο οία είναι έξω α ό την τροχιά της γής είναι ο ρώτος εξωτερικός

π .λανήτηςπ , π ,Ό ως είναι γνωστό οι τροχιές των λανητών δεν είναι κυκλικές

π π αλλά ελλει τικές και η διαφορά της ελλείψεως α ό τον κύκλο λέγεται . εκκεντρότητα Η εκκεντρότης της τροχιάς του Άρεως είναι

π 93 , ( =17μεγαλύτερη α ό της γής και ανέρχεται σε χιλιοστά Γή ). π 1 , 85' χιλιοστά Ε ίσης σχηματίζει μια γωνία μοίρας με την

π . π π εκλει τική Συνέ εια αυτής της ελλει τικής τροχιάς είναι ότι η π π π . α όσταση του λανήτη α ό τον ήλιο μεταβάλλεται σημαντικά Όταν ο

π π π 206.000.000 .,Άρης ευρίσκεται στο εριήλιο α έχει α ό τον ήλιο χιλ π 248.000.000 . ενώ η αφηλιακή του α όσταση είναι χιλ Η διαφορά των π 42.000.000 . πδυο α οστάσεων είναι χιλιόμετρα Ο χρόνος ου

π π 12 π π π .α αιτείται για να φθάσει το φώς α ό τον ήλιο είναι λε τά ερί ου π π π π π Η θερμότητα ου δέχεται ο λανήτης α ό τον ήλιο είναι ερί ου η

π π , 43 μισή α ό αυτήν την ο οία δέχεται η γή ίση με εκατοστά στην

88

88

π . ( =1). π μέση α όσταση Γή Το οσοστό του αντανακλώμενου φωτός ( ) 15 %.άλβεδο του Άρη είναι

3 - Όταν τα σώματα ήλιος Γή και Άρης ευρεθούν σε ευθεία ( 180 ), π π γραμμή γωνία ο η α όσταση των δυο λανητών είναι η

. μικρότερη δυνατή Η θέση αυτή λέγεται αντίθεση π π και είναι η ιό ευνοική ε οχή για

π π . π π αρατηρήσεις στον λανήτη Τότε ο Άρης φωτοβολεί ιο ολύ και π π π , ροσελκύει την ροσοχή μας ανατέλλει την εσ έρα μεσουρανεί τα

. μεσάνυκτα και δύει κατά το λυκαυγές Κάθε μια αντίθεση π π π 780 π πραγματο οιείται μέσα σε χρονική ερίοδο ημερών ερί ου ( π π ), π συνοδική ερίοδος εριφοράς α οτέλεσμα της συνδιασμένης

( ). π κινήσεως των δυο σωμάτων Γής και Άρη Ε ειδή όμως η τροχιά του π , Άρη είναι αρκετά ελλει τική σε σχέση με της γής η ευνοικότητα των

π . 15αντιθέσεων του λανήτη υφίσταται ουσιαστικές μεταβολές Ανά π 17 π , ρός χρόνια συμβαίνει και μια εριηλιακή αντίθεση δηλαδή τότε ο

π π π Άρης ευρίσκεται στο εριήλιο της τροχιάς του και η γή ερί ου στο π π αφήλιό της με α οτέλεσμα η α όσταση των δύο σωμάτων να είναι η

. π πμικρότερη δυνατή Αυτές οι αντιθέσεις συνήθως ραγματο οιούνται π π . όταν ο Άρης ροβάλλεται κάτω α ό τον ουράνιο ισημερινό δηλ στο . νότιο ημισφαίριο

π π Η ροσεχής ευνοική ροσέγγιση του Άρη θα συμβεί αρχές π 2003 . πΣε τεμβρίου του στον αστερισμό του Υδροχόου Τότε θα λάμ ει

π υ ερβολικά στον ουρανό με μέγεθος m=- 2,8 παρουσιάζοντας φαινομένη διάμετρο d=25" π π π 56.000.000τόξου και α έχοντας ερί ου . χιλιόμετρα Η χειρότερη αφηλιακή αντίθεση του Άρη της δεκαετίας

1990 12 1995 :του έγινε στις Φεβρουαρίου στον Λέοντα με στοιχεία m=-1,2, d=13,9" π 100.500.000 . πτόξου και α όσταση χιλιόμετρα Α ό

, π αυτά τα στοιχεία αρατηρούμε τις μεγάλες μεταβολές των ελαχίστων π , π α οστάσεων της λαμ ρότητος και της φαινομένης διαμέτρου του

π . π λανήτη Όταν ο Άρης ευρίσκεται α ό το αντίθετο μέρος του ήλιου ( ), π π σε σύνοδο τότε αρατηρείται η μεγαλυτέρα δυνατή α όσταση με

: ενδεικτικά στοιχεία m=+1,3, d= 3,8" π 375.000.000και α όσταση . χιλιόμετρα

π Αυτές τις μεταβολές της λαμ ρότητος του Άρη σε διαδοχικές π αντιθέσεις τις είχε δια ιστώσει ο Δανός αστρονόμος Τύχων Βράχιος

16 π π τον ον αιώνα και άνω σε αυτές εστηρίχθηκε ο Κέ λερ για να π π π διατυ ώσει τον ρώτο νόμο του ότι οι τροχιές των λανητών είναι

. π π π ελλείψεις Ο Άρης ε ίσης αρουσιάζει φάσεις ου φαίνεται ότι δείχνει ( π 75% π π )αμφίκυρτη όψη με οσοστό φωτισμού μέχρι ερί ου

π , ερισσότερο όταν φαίνεται ότι τετραγωνίζεται με τον ήλιο φάσεις π 1610. , ου ανακάλυψε ο Γαλιλαίος το Τέλος είναι ο μόνος εξωτερικός π π π λανήτης ου αρουσιάζει την μεγαλύτερη φαινόμενη ανάδρομη

( π ) π . κίνηση ανα οδισμό λόγω της κοντυνότητός του ρος τη γή π , π .Περιστροφή γύρω α ό άξονα ζώνες και ε οχές π ,Ό ως η γή έτσι

π π και ο Άρης λόγω της εριφοράς του γύρω α ό τον άξονά του π π π π 1/200. αρουσιάζει μια λάτυνση η ο οία υ ολογίζεται στο Ο χρόνος

π π ( ),της εριστροφής του Άρη γύρω α ό τον άξονά του ημερονύκτιο π . μοιάζει κατα ληκτικά με αυτόν της γής Και ενώ το ημερονύκτιο στη

23 , 56' 4", π π γή διαρκεί ώρες και ο Άρης εριστρέφεται γύρω α ό τον

89

89

24 , 37' 23 " π π . εαυτό του σε χρονικό διάστημα ώρών και ερί ου Η π π διαφορά στον χρόνο εριστροφής των δύο λανητών είναι μόνο

. π μισή ώρα Για τον λόγο αυτό συμ εραίνωμε ότι το έτος του Άρη 687 , αριθμεί γήινες ημέρες αλλά εάν θέλουμε να κυριολεκτούμε ο αριθμός των ημερών του έτους για έναν κάτοικο του Άρη θα

π 668 2/3 .εριλαμβάνει και αρειανές ημέρες π Μια άλλη ομοιότητα των δύο κοντυνών λανητών είναι οι κλίσεις

π π π π π π που αρουσιάζουν ως ρό το ε ί εδο της εριφοράς των γύρω α ό . π π π πτον ήλιο Η κλίση του άξονα της γής ως ρος το ε ί εδο εριφοράς 23 , 27' 25 , 19'.της είναι ο ενώ αυτή η κλίση του Άρη ισούται με ο

π πΌ ως είναι φυσικό δημιουργούνται στον κόκκινο λανήτη π 4 π π κλιματολογικές ζώνες και μια αλληλουχία α ό ε οχές ό ως στη γή

π με μια αντιστοιχία με μόνη διαφορά ότι οι αρειανές ε οχές είναι π π π π π ερί ου δι λάσιας διάρκειας ε ειδή το έτος του λανήτη είναι

π π π π δι λάσιο σε διάρκεια α ό αυτό του λανήτη μας ό ως μας δείχνει ο π .ίνακας

Γή Άρης . . . .Βόρ ημισφ Νότ ημισφ ημέρες ημέρες ημέρες 93 199 146Άνοιξη 93 182 160Καλοκαίρι π 90 146 199Φθινό ωρο 89 160 182Χειμώνας

π π π Ό ως αρατηρούμε ενώ στη γή η διαφορά διαρκείας των ε οχών δεν π 4 , π ξε ερνά τις ημέρες στον Άρη οι διαφορές είναι ολύ μεγάλες και

54 . πφθάνουν μέχρι τις ημέρες Αυτές οι διαφορές είναι α οτέλεσμα π .της αισθητής εκκεντρότητος της τροχιάς του λανήτη π π Και ε ειδή οι ε οχές στη γή είναι αντίθετες για τα δύο ημισφαίρια

, ' .βόρειο και νότιο γι αυτό το λόγο η άνοιξη και το καλοκαίρι στο Β 380 , π ημισφαίριο του Άρη διαρκούν ημέρες ενώ οι ίδιες ε οχές στο

305 . π νότιο ημισφαίριο διαρκούν μόνο ημέρες Συνε ώς το βόρειο π π πημισφαίριο του λανήτη δέχεται ερισσότερο φώς και θερμότητα α ό

. π το νότιο Η διαφορά αυτή όμως αντισταθμίζεται α ό το γεγονός ότι π όταν ο Άρης ευρίσκεται στο εριήλιο της τροχιάς του είναι καλοκαίρι πστο νότιο ημισφαίριο και ως εκ τούτου δέχεται ερισσότερη

π π π θερμότητα α ό το βόρειο στο ο οίο ε ικρατεί καλοκαίρι κατά τον π . χρόνο του αφηλίου του λανήτη Οι ζώνες της σφαίρας του Άρη

, π διαιρούνται σε μια διακεκαυμένη δύο εύκρατες και δύο ολικές με την διαφορά ότι ενώ στη γή η διακεκαυμένη εκτείνεται εκατέρωθεν π 23 , του ισημερινού μέχρι λάτους μοιρών στον Άρη φθάνει έως τις

25 . π ο Το ίδιο συμβαίνει και με τις κατεψυγμένες ζώνες οι ο οίες είναι 2 π π . κατά μοίρες λατύτερες α ό αυτές της γής

Σύνθεση της ατμόσφαιρας του Άρη. π π Ο Άρης εριβάλλεται α ό ένα π π πλε τό στρώμα ατμόσφαιρας η κυκλοφορία της ο οίας εξαρτάται α ό

. πτην θερμότητα του ηλίου Η ακριβής σύνθεσή της έγινε ρώτα

90

90

γνωστή με την άφιξη των αμερικανικών σκαφών Mariner και Viking και των ρωσικών Mars . π και Φόβος Στην λειοψηφία της η

π π πατμόσφαιρα α οτελείται α ό διοξείδιο του άνθρακος σε οσοστό 95,3% , 2,7% 1,6% π ελεύθερο άζωτο και α ό αέριο αργόν και

. π π οξυγόνο Τα στρώματα ου εριβάλλουν την αρειανή ατμόσφαιρα σε σχέση με την κατακόρυφη κατανομή της θερμοκρασίας χωρίζονται σε

π π π π π : τρία ε άλληλα ου είναι α ό κάτω ρος τα ε άνω1. π πΤρο ό αυση π . ό ου η θερμοκρασία μειώνεται με το ύψος Το π π ε άνω στρώμα της α οτελεί την π .Μεσό αυση

2. Θερμόσφαιρα. π π πΗ θερμοκρασία αυξάνει α ό την α ορρόφηση α ό π το διοξείδιο του άνθρακος των υ εριωδών ακτινοβολιών και των

.ακτίνων Χ3. Εξώσφαιρα. Παρατηρείται σε αυτό το εξωτερικό στρώμα η

π διαφυγή ρος το διάστημα των ατόμων και των μορίων της π .ατμόσφαιρας του λανήτη

.Θερμοκρασίες π Η μέση τιμή της θερμοκρασίας ου μετρήθηκε την π π - 23 ημέρα για όλο τον λανήτη ανεξαρτήτως ε οχής είναι ο C. Η

π ανώτερη θερμοκρασία ου μετρήθηκε στον ισημερινό φθάνει τους +30 ο C +20 και θερμοκρασίες ο C είναι συνηθισμένες κατά την

. π π ημέρα όταν είναι θέρος Σε ολικές εριοχές τον χειμώνα κατεβαίνει -100 έως ο C . Η ημερήσια διακύμανση στον ισημερινό κυμαίνεται σε

50 ο C π με ανώτατα όρια στις αρχές του α ογεύματος και κατώτατα . κατά το λυκαυγές Η ατμόσφαιρα κοντά στο έδαφος έχει

π 30 .θερμοκρασία ιο χαμηλή κατά ο σε σχέση με αυτήν του εδάφους π πΗ θερμική ισορρο ία μεταξύ εδάφους και ατμόσφαιρας α οκαθίσταται

.την νύκτα Η ιονόσφαιρα του Άρη. π : Αυτή εριλαμβάνει τρία στρώματα Το

στρώμα 1Ε π π ευρίσκεται στην ανώτερη μεσό αυση ό ου ιονίζεται το . οξυγόνο Το στρώμα 2Ε 200 π π σε ύψος χιλιομέτρων αράγεται α ό την

, δράση των ακτίνων Χ και τέλος το στρώμα F 320 . σε ύψος χιλ Εκεί π με την ε ίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας ιονίζεται το άζωτο και το

. π οξυγόνο Η υκνότητα της ιονόσφαιρας μειώνεται γρήγορα κατά την . ' π π π πνύκτα Εξ άλλου η ατμοσφαιρική ίεση ου υ άρχει στην ε ιφάνεια

π 0,7 % π π είναι μικρή σε οσοστό α ό αυτήν της ε ιφανείας της γής στην , 10 π . ( θάλασσα και είναι μιλιμ άρ μετρήσεις Mariner 4).

Οι υδρατμοί. π πΗ ατμόσφαιρα του Άρεως εριέχει υδρατμούς ό ως . π συμβαίνει και με την ατμόσφαιρα της γής Η οσότητα των υδρατμών

π π π 0,05 ου κατακρημνίζεται ε άνω στον λανήτη είναι χιλιοστόμετρα π π . ερί ου Τα αίτια της δημιουργίας των υδρατμών σε αυτήν την

π π αφιλόξενη ε ιφάνεια οφείλεται στην εξάχνωση των άγων των π π , π π πολικών εριοχών ή στην α ελευθέρωση υ ογείων υδάτων ή α ό

π π την α οδέσμευση υδρατμών α ό το άφθονο διοξείδιο του σιδήρου π π π . ου υ άρχει στην ε ιφάνεια

Οι άνεμοι και τα νέφη. π Η νοή των ανέμων στην ατμόσφαιρα του π π λανήτη είναι αρκετά ισχυρής εντάσεως με α οτέλεσμα να

. π δημιουργούνται ανεμοστρόβιλοι Στον Άρη υ άρχουν νέφη π . διαφόρων μορφών και τύ ων Στα χαμηλά ύψη της ατμόσφαιρας

π , π . εμφανίζονται το ρωί ομίχλες άσ ρα και κίτρινα σύννεφα Στην π π . πανώτερη ατμόσφαιρα υ άρχουν νέφη χρώματος μ λέ Τα άσ ρα

91

91

π π πνέφη και οι ρωινές ομίχλες σχηματίζονται α ό κρυστάλλους άγου π π π . π συνήθως ε άνω α ό σκοτεινές εριοχές Οι ρωινές ομίχλες συνήθως

π . διαλύονται ρίν το μεσημέρι Τα κίτρινα νέφη σχηματίζουν θύελλες π π π π 35α ό σκόνη ου διασκορ ίζεται α ό τον άνεμο με ταχύτητα

/ . χιλ ώρα Αυτά τα νέφη σχηματίζονται την άνοιξη στις εύκρατες ζώνες π π π του λανήτη μαζί με τα άσ ρα σύννεφα υ ό το κράτος υδρατμών οι

π π π π . ο οίοι ροέρχονται α ό την εξάχνωση των ολικών σκούφων π πΟι ολικές εριοχές. π π π Αυτές οι εριοχές καλύ τονται α ό λευκούς

π π σκούφους οι ο οίοι σχηματίζονται και κατό ιν εξατμίζονται μέσα σε 6 . διαστήματα μηνών

, π πΜε διάφορες φωτομετρικές φασματοσκο ικές και ολωσιμετρικές π π π π . έρευνες έχει ε ιβεβαιωθεί η αρουσία νερού στις ολικές εριοχές Οι

π π π ολικοί σκούφοι σχηματίζονται α ό τις συμ υκνώσεις των π π π .αγοκρυστάλλων και α ό άχνη νερού

π π : Η εριοδικότητα των ολικών σκούφων λειτουργεί ως εξής Οι π π π πυ άρχουσες συμ υκνώσεις των αγοκρυστάλλων στις ολικές

π ' εριοχές του Άρη καθ όλο το έτος και κατά την διάρκεια του π π πφθινο ώρου σε κάθε ένα ημισφαίριο του λανήτη ενισχύονται α ό

π π π 150 πτον σχηματισμό ένός αδιαφανούς έ λου άχους μέτρων ου π π . π πα οτελείται α ό θυσάνους Αυτό το νέφος καλύ τει την ολική

π 220 . π εριοχή και φαίνεται για γήινες ημέρες Κατά το ρώτο μισό του π χειμώνα αυτό το νέφος α οκτά την μεγαλύτερή του αδιαφάνεια και

π π π π . π σχηματίζεται ροοδευτικά μια α όθεση α ό άχνη Ύστερα α ό άλλες 250 ημέρες βαθμιαία το νέφος εξαχνώνεται και με τους ανέμους

π π μεταφέρεται δια του ισημερινού ρός τον άλλο όλο με την εκεί π π , π π ε ικράτηση του φθινο ώρου ό ου τα φαινόμενα αυτά άλι θα π .ε αναληφθούν

.Οι διώρυγες του Άρη π Κατά την ευνοική αντίθεση του λανήτη του 1877 π έτους ο Ιταλός αστρονόμος Τζιοβάννι Σκια αρέλλι ανακοίνωσε

π π πότι με το τηλεσκό ιό του αστεροσκο είου του Μιλάνου αρατηρούσε π π π π π στην ε ιφάνεια του λανήτη ένα ολύ λοκο σύστημα α ό ευθείες

π γραμμές ου διεσταυρώνοντο μεταξύ των σαν τον ιστό της αράχνης π ' π π και ου κατ αυτόν διέσχιζαν όλη την λανητική ε ιφάνεια με

π π . διεύθυνση α ό βορρά ρος νότο Διέκρινε ότι αυτές οι ευθείες π π πγραμμές διέσχιζαν μόνο τις φωτεινές εριοχές ου είχαν λάτος π .δεκάδων χιλιομέτρων ενώνοντο με τις σκοτεινές εριοχές

π 82 π π Ο Σκια αρέλλι είχε μετρήσει διώρυγες ου αρατηρήθηκαν με π π 218 . π διο τρικό τηλεσκό ιο ανοίγματος χιλιοστών Η έκ ληξη του

π αστρονομικού κόσμου της ε οχής ήταν μεγάλη καθώς ένας άλλος , π π αμερικανός αστρονόμος ο Πέρσιβαλ Λόουελ με αρατηρήσεις α ό το π 1900 αστεροσκο είο της Αριζόνας ανέβαζε τον αριθμό των το έτος σε

400. π π ' πΗ εξήγηση ου ε ικράτησε γι αυτούς τους αράδοξους σχηματισμούς ήταν ότι οφείλοντο σε μεγάλα τεχνικά έργα μεταφοράς

π π π των υδάτων των λειωμένων άγων α ό τους όλους στις ξηρές π , περιοχές των ερήμων του ισημερινού έργα τα ο οία

π , κατασκευάσθηκαν μόνο α ό νοήμονα όντα Η ιδέα των διωρύγων π π π όμως κατό ιν κατερρίφθη ύστερα α ό αρατηρήσεις με ισχυρότερα

π π π τηλεσκό ια σε καθαρώτερες το οθεσίες α ό τον Ευγένιο Αντωνιάδη . π π πστην Γαλλία Πρόκειται για μια ο τική οφθαλμα άτη ου

92

92

π π δημιουργείται α ό μετρία α όδοση της διαχωριστικής ικανότητας των π . αντικειμενικών φακών των τηλεσκο ίων

. Το έδαφος του Άρη π Και ενώ λίγο ως ολύ οι αστρονόμοι του π 20 ρώτου μισού του ου αιώνα είχαν σχηματίσει μια αρκετά καλή

π , γνώμη για ένα σχετικά φιλόξενο εριβάλλον δεν ήσαν σε θέση με τις π π αρατηρήσεις των γήινων τηλεσκο ίων να διαμορφώσουν ένα

π π π π ,αληθινό συμ έρασμα α ό κοντά για την ε ιφάνεια του λανήτη την π π π σύνθεση της ατμόσφαιρας και άν θα ε ετρέ ετο η ύ αρξη έστω

π π .κά οιας α λής μορφής ζωής π π π Ο Άρης στα ισχυρά τηλεσκό ια αρουσίαζε κά οιους σταθερούς

σχηματισμούς ανοικτού και σκούρου χρώματος και μια δυναμική π πατμόσφαιρα η ο οία σε συνάρτηση με την διαδοχή των ε οχών

π π π ραγματο οιούσε μεταβολές στα αρατηρούμενα αυτά . χαρακτηριστικά

π Μάλιστα ανα τύχθηκε και η αρεογραφία, ένας κλάδος της π π παστρονομίας ου ασχολήθηκε με εκ όνηση χαρτών της ε ιφανείας

. π π του Οι αλαιοί χάρτες α εικονίζουν με αρκετή σαφήνεια τις μορφές π . πτων φωτεινών α ό τους σκοτεινούς σχηματισμούς Οι ονομασίες ου

π δόθηκαν μοιάζουν με τα ονόματα της γήινης το ογραφίας διαφόρων π π π π , πχωρών ου δόθηκαν α ό αλαιούς γεωγράφους και οιητές ό ως

, πΖεφυρία Ουτο ία, , , , Αμαζονίς Θαυμασία Αργυρή Μεμνονία Χρυσή π, κλ αλλά ακόμη και της , , Ελλάδας της Συρίας της Αραβίας . .κ ά

14 1965 π Στις Ιουλίου το αμερικανικό διαστημό λοιο Mariner 4 ήταν π π π π 9120το ρώτο όχημα ου λησίασε τον Άρη σε μια α όσταση

π π π 21χιλιομέτρων σε ένα κοντυνό έρασμα α ό ό ου έλαβε π π . φωτογραφίες της ε ιφάνειας του λανήτη Δυστυχώς για τους

π , π π αισιόδοξους λανητολόγους η ε ιφάνεια του Άρη μοιάζει ολύ με π π αυτήν της σελήνης αφού είναι διάσ αρτη α ό χιλιάδες μετεωρικών

π 5 150 . κρατήρων με διαμέτρους α ό έως χιλιόμετρα Αυτό είναι , π λογικό διότι η αραιή ατμόσφαιρα του λανήτη δεν ήταν σε θέση να

π π ανασχέσει σημαντικά την τώση των μετεώρων ου συνέβη στο π .αρελθόνπ π Ε ακολούθησαν και άλλες α οστολές των Mariners 6,7 8 πκαι ό ως

π και των ρωσικών διαστημο λοίων Mars . 1971 και Φόβος Το έτος ο Mariner 9 π ετέθη σε τροχιά γύρω α ό τον Άρη διαβιβάζοντας

π π π λε τομερείς φωτογραφίες του λανήτη ό ως και χρήσιμες μετρήσεις π . π του μαγνητικού εδίου Η σχετικά χαμηλή υκνότητα των υλικών μας

π 25% παφήνει να υ οθέσουμε ότι το της μάζας του λανήτη π π π . π α οτελείται α ό μεταλλικό υρήνα Υ άρχει ένα μικρό μαγνητικό

π 2% . εδίο με μήκος μόνον τα αυτού της γής

ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΑΡΗ. π π π Με την το οθέτηση σε τροχιά γύρω α ό τον λανήτη του Mariner 9 1971 π π το έτος ό ως και των διαστημο λοίων Viking 1 2 1976και το και του Mars Global Surveyor 1997 το ακολούθησε ένας κυκεώνας

π π π λε τομερών φωτογραφιών της ε ιφάνειας του κόκκινου λανήτη οι π π ο οίες μας έδωσαν την δυνατότητα λε τομερούς χαρτογραφήσεως

π . ολόκληρου του λανήτη

93

93

π Ο Άρης είναι ένας κόσμος χαραγμένος α ό έντονες γεωλογικές , δραστηριότητες με μεγάλα και βαθιά φαράγγια τεράστια και

π , ανύψηλα ενεργά ηφαίστεια χιλιάδες μετεωρικούς κρατήρες όλων , π π των μεγεθών το ία ου θυμίζουν κατά ένα μέρος τους ατέλειωτες

π π , πγήινες ερήμους με α οκλειστικό ερυθρω ό χρώμα αλλά και εριοχές π π π κοντά στους όλους ου συνθέτονται α ό στερεούς

π π αγοκρυστάλλους και ίχνη νερού καλυμμένες α ό ένα ομιχλώδες π π . έ λο

π Αν σε όλα αυτά ροσθέσουμε και τα ατμοσφαιρικά φαινόμενα (π , π , ),ρωινές ομίχλες άχνη κύματα ανέμων και αναταράξεις σκόνης

π π πτότε ίσως σχηματίσουμε μια όσον το δυνατόν ιο λήρη εντύ ωση , π π για έναν μικρό κόσμο τον μισό σε μέγεθος α ό τον λανήτη μας ο

π π π π π ο οίος κά οτε στο αρελθόν δεν α οκλείεται να αρουσίαζε μια πεικόνα ενός βιώσιμου κόσμου ο ο ο ίος στη συνέχεια έχασε την

π .ολύτιμη ατμόσφαιρα και τους υδάτινους σχηματισμούς π πΣτο Αρεογραφικό ανάγλυφο υ άρχει μια έντονη διαφορά ως ρός πτην φύση του εδάφους μεταξύ δυο μεγάλων εκτάσεων οι ο οίες

π πευρίσκονται εκατέρωθεν σε μια μέγιστη νοητή εριφέρεια η ο οία π . χωρίζει το βόρειο α ό το νότιο ημισφαίριο του Άρη Ο νοητός αυτός 35 π . κύκλος έχει κλίση ο σε σχέση με τον ισημερινό του λανήτη

π π πΤο μέρος ου είναι νότια αυτής της υ οθετικής εριφέρειας π π . π α οτελείται α ό αρχαιότερους κρατήρες Υ άρχει ένα μεγάλο

πκοίλωμα το ο ο π π ίο σχηματίσθηκε α ό την τώση ενός τεράστιου . π μετεώρου Οι εριοχές αυτές ονομάζονται , Ελλάς Αργυρή και

χώρα Ίσιδος. π π Το βορεινό τμήμα αυτής της κατανομής α οτελείται α ό νεώτερο

π π υ όβαθρο με σχετικά ρόσφατους μετεωρικούς κρατήρες διαμέτρου 2-3 . χιλιομέτρων O π ι υψηλότερες εριοχές είναι οι μεγάλοι κρατήρες

π της εριοχής Elusium π ό ως και της . Θαρσίδος Και οι δύο αυτές π π π . εριοχές α οτελούνται α ό μεγάλα ενεργά ηφαίστεια Το μεγαλύτερο π α ό αυτά είναι το πόρος Όλυμ ος π το ο οίο είναι το υψηλότερο

27.000 ! βουνό σε όλο το ηλιακό σύστημα με ύψος μέτρα Ο ( ) 700κυκλικός ορεινός του όγκος κώνος έχει διάμετρο

, χιλιομέτρων και είναι όμοιος με τους ορεινούς κώνους των , 50 π . ηφαιστείων της γής αλλά είναι τουλάχιστον φορές ιο μεγάλος Η

- 90 . 'καλδέρα του ηφαιστείου τέρατος έχει διάμετρο χιλιόμετρα Εξ π π 4άλλου οι κορυφές ου ερικλείουν την καλδέρα έχουν ύψος

. χιλιόμετρα π Οι αλαιότεροι πσε ηλικία ηφαιστιακοί βράχοι οι ο οίοι

π π εκσφενδονίσθηκαν έχουν διασ αρεί κυκλικά α ό την κορυφή π π σχηματίζοντες μια τραχεία εριοχή ου λέγεται Ω . ραιόλη Το όρος

π . πΌλυμ ος ευρίσκεται βοριοδυτικά της Θαρσίδος Αυτή η εριοχή λέγεται και Nix Olympica . π π πΤα σύννεφα ου υψώνονται ε άνω α ό

π π ' αυτήν την εριοχή έχουν κά οιο φωτεινό χρωματισμό εξ αιτίας του π π . γεωμορφολογικού το ίου της εριοχής αυτής Ένας άλλος μοναδικός

π και ανυ ερβλήτου τραχύτητος αλλά και συνάμα μοναδικής ωραιότητος είναι και ένα τεράστιο σε μήκος όσο και σε βάθος

, φαράγγι η Valles Marineris. Το μήκος αυτής της κοιλάδας είναι π π 5000 ερί ου χιλιόμετρα και κυριολεκτικά είναι το διακριτικότερο

94

94

π . π π γνώρισμα του λανήτη Ανα τύσσεται γύρω α ό τον ισημερινό και 6000 . έχει μέσο βάθος μέτρα Στο δυτικό όριο του φαραγγιού π ανα τύσσεται η Noctis labirynthus , π πμια σύνθετη εριοχή η ο οία

π π π .α οτελείται α ό κοιλάδες με δαιδαλώδη ολυγωνικά σχήματα π Περί ου στο κεντρικό τμήμα της Valles Marineris π υ άρχουν άλλα

π 6000 . παράλληλα φαράγγια με μέσο βάθος μέτρα Σ ουδαιότερο είναι το χάσμα Melas 160 . με μήκος χιλιόμετρα Πρός ανατολάς

έχουμε το χάσμα Coprates. π π πΜικρότερα αρόμοια ρήγματα ου θυμίζουν κοίτες αλαιών π π π π . ξεραμένων οταμών υ άρχουν σε ολλά σημεία του λανήτη Όλοι

π παυτοί οι γεωλογικοί σχηματισμοί μας υ αινίσσουν ότι στο αρελθόν π π π 300 . π της ιστορίας του Άρη ερί ου ρίν εκατ έτη το νερό υ ήρχε σε

π π π μεγάλες οσότητες α οθηκευμένο κάτω α ό το έδαφος και π π π π εριβαλλόμενο α ό ένα αχύ στρώμα άγου λόγω των χαμηλών

. π π π πθερμοκρασιών Α ό τις τώσεις μεγάλων μετεωριτών ο άγος έσ ασε και το βίαια εκτιναχθέν νερό με την ροή του δημιούργησε τις

. πμεγάλες κοίτες και τα δαιδαλώδη συστήματα των φαραγγιών Ε ίσης π π π η α ουσία τεκτονικών λακών στον μανδύα του λανήτη είναι ένα

π π π πγεγονός ου συντείνει στην α ουσία μιάς ιθανής κατά το αρελθόν . βιόσφαιρας Εσωτερικό του Άρη. π Ο εσωτερικός υρήνας του Άρη

π 2600 π π πέχει άχος χιλιόμετρα και α οτελείται α ό σίδηρο και ιθανώς . π 4100 νικέλιο Ο μανδύας του έχει άχος χιλιόμετρα και η κρούστα

100 π π .χιλιόμετρα ερί ου π Οι τελευταίες σύγχρονες εξερευνήσεις του κόκκινου λανήτη για τον

20 π 1997 ον αιώνα συμ ληρώνονται το καλοκαίρι του με την π " " (ροσεδάφιση του τηλεκατευθυνόμενου οχήματος Ιχνηλάτης Mars pathifinder) π το ο οίο διήνησε εκατοντάδες μέτρα στέλνοντας

π π π λε τομερείς φωτογραφίες της γύρω βραχώδους εριοχής ό ως και π π ολλών αρειανών ηλιοβασιλεμάτων τελειο οιώντας τις μετρήσεις των π ροηγουμένων σταθμών Vikings. ' π Εξ άλλου με την το οθέτηση σε

τροχιά του Mars Global Surveyor πχαρτογραφήθηκε λε τομερέστατα π π π .όλη η ε ιφάνεια του λανήτη σε τρισδιάστατες α εικονίσεις

95

95

96

96

97

97

Ω Ω ΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ Τ Ν ΔΙΑΣΤΗΜΟΠΛΟΙ Ν VIKING 1 KAI 2.

, 1975 π πΓιά την ιστορία το έτος ένα ολύ φιλόδοξο ρόγραμμα π π εξερευνήσεως της ε ιφάνειας του κόκκινου λανήτη ξεκίνησε με

π π π πστόχο την α οστολή συγχρόνως δύο διαστημο λοίων α ό τα ο οία π , π π π αφού ρώτα θα ετίθοντο σε αρειανή τροχιά θα α οσ ώντο α ό αυτά π π ειδικά εργαστήρια τα ο οία θα ροσεδαφίζονταν ομαλά στην

π π π π ε ιφάνεια με σκο ό την ε ί τό ου βιοχημική ανάλυση του εδάφους π π . για ιθανή ύ αρξη οργανικών μορίων στον Άρη

π - π π Ο ύραυλος φορέας ήταν μια τρο ο οιημένη μορφή του σεληνιακού π -5 π π π υραύλου Κρόνος ο ο οίος το οθέτησε τα διαστημό λοια Vikings

π . σε μια ορεία συναντήσεως με τον Άρη Το Viking 1 παναχώρησε α ό 9 /9/1975 τη γή την και με ανάσχεση των κινητήρων του εισήλθε 19/6/1976. π σε αρειανή τροχιά στις Α ό το συγκρότημα του

π π π π διαστημο λοίου α οσ άσθηκε ένα τμήμα το ο οίο εισήλθε στην αραιή 20/7/1976.ατμόσφαιρα του Άρη την

π π ( Το λανητικό τμήμα ροσεδαφίσεως αγγλικά lander ή probe ) είχε π π σχήμα αράχνης με τέσσερα άκρα με τα ο οία θα ακουμ ούσε ομαλά

π . στην ε ιφάνεια Κατά την είσοδο στήν ατμόσφαιρα το όλο τμήμα π π π π ήταν ροστατευμένο α ό ειδικό κώνο ο ο οίος είχε σκο ό να

π π π π ροστατεύσει τα όργανα α ό την υ ερθέρμανση ου δημιουργείται . κατά την είσοδο στην ανώτερη ατμόσφαιρα Με την ελάττωση του

π π π ύψους α ό το έδαφος ο κώνος α ορρί τεται και το όχημα με την π π π βοήθεια ενός αλεξι τώτου το ο οίο ε ιβραδύνει την ταχύτητα π πκαθόδου ό ως και με την χρήση μικρών ανασχετικών υραύλων

π π π .τελικά ροσεδαφίζεται ομαλά στην ε ιφάνεια του λανήτη π π π Η το οθεσία ό ου ροσεδαφίσθηκε το Viking 1 λέγεται Χρυσή. Το

π τροχιακό τμήμα του διαστημο λοίου έλαβε κοντυνές φωτογραφίες ' π , κατ ε ανάληψη των δυο μικρών δορυφόρων του Άρη του Δείμου . και του Φόβου Το Viking 2 20/8/1975 εξετοξεύθη την και τέθηκε σε

7/8/76 π π τροχιά την και το λανητικό τμήμα ροσεδαφίσθηκε στην περιοχή πΟυτο ία 3/9/1976. στις

Τα τροχιακά μέρη των Vikings διέθεταν δύο κάμερες τηλεοράσεως , π ένα φασματογράφο ο ο οίος μελετούσε την φύση των υδρατμών π π ό ως και ένα ραδιόμετρο ρός μελέτη της κατανομής των

. θερμοκρασιών Τα landers κατά την διάρκεια της καθόδου π π ραγματο οίησαν διάφορες μετεωρολογικές μετρήσεις στην αρειανή

. π ατμόσφαιρα Όταν αυτά ροσεδαφίσθηκαν με ειδικούς μηχανικούς π π τυσσόμενους βραχίονες συνέλεξαν δείγματα χώματος α ό το

π έδαφος και τα εξέτασαν εάν σε αυτά υ ήρχαν μικροοργανισμοί αλλά π π π .δεν βρέθηκε τί οτα το ο οίο θα μαρτυρούσε για την ύ αρξη ζωής

π Τα λανητικά τμήματα διαβίβασαν στη γή χιλιάδες φωτογραφίες των 150- 300 . αρειανών ερήμων με ευκρίνεια μέτρων Χαρακτηριστική

π π είναι μια εσ ερινή φωτογραφία του ουρανού του Άρη ό ου φαίνεται π . η λαμ ρή γή μαζί με την σελήνη Το τροχιακό τμήμα του Viking 1

7/8/1980 λειτούργησε μέχρι τις και αυτό του Viking 2 έστελνε

98

98

π 25/7/1978. ληροφορίες έως την Τα landers , 1ήσαν ανοικτά το 1982 2 μέχρι τον Νοέμβριο του και το μέχρι τον Φεβρουάριο του

1980.

ΟΙ ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ ΤΟΥ ΑΡΗ.

π , Ο Άρης έχει δυο δορυφόρους ολύ μικρών διαστάσεων τον Δείμο και . 1877 π τον Φόβο Ανακαλύφθηκαν το έτος υ ό του Asaph Hall στο

π αστεροσκο είο της Washington π πο ο οίος τους ονόμασε εμ νευσμένος π π α ό την Ιλιάδα και συγκεκριμένα α ό την ραψωδία 'Ο , στίχοι 119-

120 π : ου αναφέρουν " Ω , ' ππ ς φάτο και ρ ί ους κέλετο Δείμον τε

Φόβον τε , ' ζεύγνυμεν ούτος δ είτε εδύσετο παμφανόωντα ". π π π ό ου ο θεός του ολέμου Άρης α οφασίζει να κατέβει στη γή για να

εκδικηθεί τον θάνατο του υιού του Ασκαλάου και διατάσσει να ζεύξουν τα άλογά του Δείμο και Φόβο ενώ αυτός φοράει την

π π π π . α αστρά τουσα ανο λία του

---------------------------------------------------------------------------------------------

Φ .ΟΒΟΣ

π Το ο τικό μέγεθος του Φ όβου είναι m = 11,3 και οι διαμετρικοί 28 άξονές του ανέρχονται σε x 20 . χιλιόμετρα Περιφέρεται γρήγορα

π 3 π π γύρω α ό τον Άρη μέσα σε μια ημέρα και ερί ου ώρες ενώ η 0,9-2,7 τροχιά του είναι κυκλική και σχηματίζει μικρή γωνία ο σε π π π , π σχέση με το ε ί εδο εριφοράς του Άρεως Η υκνότητα του Φόβου

1,7 είναι gr/cm3. π π 23460Η α όστασή του α ό τον Άρη είναι .χιλιόμετρα

π Φωτογραφίες α ό το Viking 2 π πδείχνουν ότι ο Φόβος α οτελείται α ό π . ολλούς μετεωρικούς κρατήρες Το χαμηλό του albedo (0,07%) π π π π ρου οθέτει μια σύσταση εδάφους όμοια με αυτή ου α οτελώνται οι

π . μετεωρίτες α ό ανθρακοειδή χονδρίτη π Εικάζεται ότι ο Φόβος ήταν ένας αστεροειδής ου αιχμαλωτίσθηκε

π π . ( π π ).α ό το βαρυτικό εδίο του Άρη βλέ ε σχήμα δι λανής σελίδας---------------------------------------------------------------------------------------------

.ΔΕΙΜΟΣ

Ο κοντυνώτερος και ο μικρότερος σε διαστάσεις δορυφόρος του π 9380 . π . π Άρη κινείται σε α όσταση χιλ α ό αυτόν Το ο τικό του

μέγεθος είναι m= 12,4 π π 8και συμ ληρώνει μια εριφορά μέσα σε π π . ώρες ερί ου Οι φωτογραφίες του Viking 2 δείχνουν ότι ο Δείμος

π 15 έχει ελλει τικό σχήμα διαστάσεων x 12 χιλιομέτρων και είναι π π , π σκε ασμένος α ό κρατήρες ο μεγαλύτερος των ο οίων έχει

10 π 1/2 π π διάμετρο χιλιομέτρων ου ισοδυναμεί με το ερί ου της . μεγάλης διαστάσεως του Δείμου

99

99

π π π π Η κλίση της τροχιάς του Δείμου ως ρος το ε ί εδο εριφοράς του 1,0 Άρεως σχηματίζει μικρή γωνία ο ενώ η τροχιά του είναι σχεδόν

. κυκλική Τέλος το albedo 0,06 % π του είναι ενώ η υκνότης του 2,0 ανέρχεται σε gr/cm3. ( π π ).βλέ ε σχήμα δι λανής σελίδας

( )Οι δορυφόροι του Άρεως Δείμος άνω ( ).και Φόβος κάτω

100

100

( ).ΟΙ ΜΙΚΡΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΣΤΕΡΟΕΙΔΕΙΣ

π Μκροί λανήτες ονομάζονται τα χιλιάδες ακανονίστου σχήματος ή και σφαιρικά ουράνια σώματα π π τα ο οία κινούνται γύρω α ό τον ήλιο

. " "στον χώρο μεταξύ του Άρη και του Δία Ο όρος αστεροειδής π π χρησιμο οιήθηκε α ό τον Άγγλο αστρονόμο J. Hersel.

Ιστορικό και ανακάλυψη των αστεροειδών. 1596 πΤο ο Κέ λερ " " :στο έργο του με τίτλο Κοσμογραφικό μυστήριο έγραψε την φράση

" π π ". 1716Το οθετώ νέο λανήτη μεταξύ Άρεως και Διός Αργότερα το π με την διατύ ωση του νόμου του Bode π πκατά τον ο οίο οι α οστάσεις

π π , των λανητών τάσσονται κατά γεωμετρική ρόοδο ο Lampert έθεσε π π . ' π άλι εκ νέου το ρόβλημα Κατ αυτόν τον νόμο υ άρχει ένα μεγάλο

π (1,52 κενό μεταξύ των α οστάσεων Άρη A . .) (5,2στρ μον και Δία . .) π π π π .Αστρ μον στο ο οίο θα έ ρε ε να κινείται ένας άγνωστος λανήτης

' 1781 π π Εξ άλλου το ανακαλύ τετο ο λανήτης Ουρανός στην π π 19,22 ,ροκαθορισθείσα α όσταση των αστρονομικών μονάδων

π π π γεγονός ου αύξησε τις ροσ άθειες για αναζήτηση του άγνωστου π . αυτού λανήτη

, π π Έτσι το Αστρονομικό συνέδριο της Γόθας ήρε την α όφαση να π 1800 αρχίσει α ό το έτος μια συστηματική έρευνα της ζωδιακής

π π π ζώνης α ό Ευρω αικά αστεροσκο εία για την ανακάλυψη του π , π πλανήτη αυτού έρευνα στην ο οία συμμετείχε και το αστεροσκο είο

του Παλέρμου της Σικελίας με διευθυντή τον Piazzi. O αστρονόμος π 8 αυτός εντελώς τυχαία αρατήρησε έναν αστέρα ου μεγέθους την

1 1801 π π Ιανουαρίου του ου δεν εριλαμβανόταν στους αστρικούς π . καταλόγους και ο ο οίος εκινείτο μεταξύ των άλλων αστέρων Μια

π εξέταση αυτού του γεγονότος α ό τον Bode π πα έδειξε ότι ε ρόκειτο π π για τον άγνωστο ζητούμενο λανήτη τον ο οίο ο Piazzi ονόμασε

(Δήμητρα Ceres) π πη ο οία ήταν κατά την αρχαιότητα η ροστάτις . θεά της Σικελίας

9

101

101

π π , 28/3/1802 Έ ειτα α ό ένα έτος την ο Olbers π άλι κατά τύχη π 8 π ανακάλυ τε έναν αστέρα ου μεγέθους ου και αυτός δεν ήταν

σημειωμένος στους καταλόγους και ονομάσθηκε (Παλλάς Pallas). π π 1/9/1804 π Ο τρίτος μικρός λανήτης αρατηρήθηκε την α ό τον

Harding 7,5 με μέγεθος και ονομάσθηκε (Ήρα Juno). π Μετά α ό αυτές τις ανακαλύψεις δόθηκε η εξήγηση ότι αυτά τα

π π π ουράνια σώματα θα έ ρε ε να α οτελούσαν τα κομμάτια ενός π π π πκατεστραμμένου λανήτη μεταξύ Άρη και Δία και συνε ώς θα έ ρε ε

π π π . να υ άρχουν ολλοί μικροί λανήτες Ο Olbers 29/5/1807την π π , ανακάλυ τε τον λαμ ρότερο των αστεροειδών την (Εστία Vesta) με 6,2 π . μέγεθος και συνε ώς ορατή με γυμνό οφθαλμό π 38 Ύστερα α ό χρόνια ο γερμανός ερασιτέχνης αστρονόμος Hencke π , 8/12/1845 ανακάλυ τε άλλους δύο στις την (Αστραία Astraea)

1/7/1846 και στις την (Ήβη Hebe). 1891 Μέχρι το είχαν 326 π 324 πανακαλυφθεί αστεροειδείς εκ των ο οίων οι ευρέθησαν α ό

35 . 1879 1891 π 20αστρονόμους Τα έτη και ανακαλύ τοντο ανά . π π αστεροειδείς Ε ειδή ήταν κουραστική η τηλεσκο ική τους

, π 1891 αναζήτηση α ό το ο Volf στην Χαιδελβέργη εφάρμοσε την π αναζήτηση με την φωτογραφική μέθοδο κατά την ο οία λαμβάνονται

π φωτογραφίες του ουρανού με τηλεσκό ιο και με έναν χρόνο π ( εκθέσεως λε τών στην φωτογραφία ο όρος έκθεση σημαίνει το

π χρονικό διάστημα ου εισέρχονται ακτίνες φωτός για να π π π , α οτυ ωθούν στην φωτογραφική λάκα το άνοιγμα του κλείστρου

). π της συσκευής Οι α λανείς αστέρες στην φωτογραφία φαίνονται σαν , π , π π π κύκλοι ενώ αυτοί ου κινούνται στην ροκείμενη ερί τωση οι

, . αστεροειδείς σχηματίζουν μια φωτεινή γραμμή Με αυτήν την μέθοδο ο Volf 20/12/1891 ανακάλυψε την την Βρυκία

(Vrixia) 1899 102 π .και μέχρι το ευρέθησαν άλλοι μικροί λανήτες Ονομασία των αστεροειδών. Στην αρχή εδόθησαν τα ονόματα

π . διαφόρων θεαινών και ηρωίδων των ομηρικών ε ών Όταν όμως ο π ,αριθμός των ανακαλυ τόμενων αστεροειδών αυξανόταν σημαντικά

π π π τότε ε ικράτησε να ονομάζονται ύστερα α ό ρόταση του Enke με τον αύξοντα αριθμό της σειράς ανακαλύψεως μέσα σε κύκλο και

π .ακολουθούμενο α ό το έτος αυτής .Τροχιές των αστεροειδών 98 % Το των αστεροειδών ευρίσκεται

π 2,18 4,0 . σε μια ζώνη α ό έως αστρονομικών μονάδων Όμως π π π 1,9 . , πυ άρχουν και αστεροειδείς ου κινούνται σε α όσταση α μ ό ως

π 6,0 . . π και σε α όσταση α μ Α οδείχθηκε ότι κατανέμονται σε δυο π . π π 2,76 .μεγάλα λήθη Το ένα λήθος συγκεντρώνεται σε α όσταση α μ

3,14 . .και το άλλο στις α μ, π 2,5 3,28 . Αντίθετα στις α οστάσεις μεταξύ και α μ δεν κινούνται

. π π αστεροειδείς Τα εριήλια των τροχιών των ευρίσκονται ρός το π , π μέρος του εριηλίου του Διός γεγονός ου οφείλεται στην μεγάλη

π π . , έλξη ου ασκεί ο λανήτης αυτός Τέλος η μέση τιμή της 0,15 εκκεντρότητος των τροχιών των είναι και η μέση κλίση των

π π π π π 9,5 .ε ι έδων των τροχιών των με την εκλει τική ερί ου μοίρες Η ζώνη των αστεροειδών. π , πΑ ό όσα αναφέρθηκαν συμ εραίνουμε

π ότι οι τροχιές των μικρών λανητών σχηματίζουν ένα είδος . δακτυλίου μεταξύ των τροχιών του Άρη και του Δία Το εσωτερικό

102

102

π όριο του δακτυλίου καθορίζεται α ό την τροχιά της Ουγγαρίας (1,944 . ) π α μ και το εξωτερικό α ό την τροχιά της Θούλης (4,255 . ).α μπ π 346.000.000Ε ομένως το λάτος του δακτυλίου ανέρχεται σε

, π π χιλιόμετρα ενώ δεν αρουσιάζει την ίδια υκνότητα σε όλο το μήκος . π του Ο κοντυνώτερος ρός τον ήλιο αστεροειδής είναι ο Έρωτας με

π 1,115 . π π α όσταση α μ και ο ιό α ομακρυσμένος ο Ιδαλγός σε π 9,45 . .α όσταση αφηλίου α μ π Ο δακτύλιος των αστεροειδών έχει μεγαλύτερη υκνότητα σε

π 2,38, 2,76, 2,88 3,14 . 'α οστάσεις και αστρονομικές μονάδες Εξ π π π π 27 άλλου δια ιστώθηκε ότι υ άρχουν άνω α ό ζεύγη αστεροειδών

π . οι ο οίοι έχουν τα ίδια τροχιακά στοιχεία Αυτά τα ζεύγη συνιστούν π π , π πτρό ον τινά ομάδες και είναι γνωστές έντε κάθε μια α ό τις ο οίες : έχει σαν κύριο μέλος τους εξής αστεροειδείς

π 24 .Ομάδα Θέμιδος με λήθος μέλη " " 221 "Ηούς " " 158 "Κορωνίδος " " 170 "Μαρίας " 8 "Χλωρίδος

π Τα αρατηρούμενα κενά του δακτυλίου των αστεροειδών είναι γνωστά σαν κενά του Kirkwood π πα ό το όνομα του αστρονόμου ου

π π 1866. ρώτος τα δια ίστωσε το έτος Ο αριθμός αυτών των χασμάτων π π π 2,50,ανέρχεται σε τέσσερα τα ο οία αρατηρώνται σε α οστάσεις

2,82 , 2,96 3,28 . και αστρονομικών μονάδων πΗ δημιουργία αυτών των κενών οφείλεται στην ισχυρή έλξη ου

π ασκεί ο μεγάλος λανήτης Ζεύς στην όλη ζώνη των μικρών π π .λανητών καταστρέφοντας τρό ος του λέγειν την ομοιογένειά της

π πΈνα αράδειγμα σε μικρογραφία των ισχυρών βαρυτικών ε ιδράσεων π π π ου ασκούνται α ό έναν μεγάλο λανήτη σε εκατομμύρια στερεά

. σωματίδια είναι αυτό των δακτυλίων του Κρόνου Λόγω της έλξεως π , , την ο οία ασκεί στούς δακτυλίους δημιουργώνται χάσματα κενά . στην εμφάνισή των

103

103

π π Οι Αστεροειδείς ου υ άγονται στον π τύ ο C έχουν albedo 5%μόνον . 75% π π . Το α ό αυτούς είναι ολύ σκοτεινοί με ανθρακούχο χρώμα Οι π π π πυ όλοι οι αστεροειδείς αυτής της κατηγορίας έχουν ρασινω ό

π . ετρώδες χρώμα π π , Πιστεύεται ότι α οτελούνται α ό ανθρακούχο χονδρίτη συστατικό

π . π ου ανευρίσκεται στους μετεωρίτες Οι αστεροειδείς ου ευρίσκονται π στο εξωτερικό τμήμα της κύριας ζώνης είναι τύ ου C.

Ο π τύ ος S π π .εριλαμβάνει αστεροειδείς με χρώμα γκρίζο ετρώδες π .Υ άρχουν άφθονοι στην εσωτερική ζώνη Ο π τύ ος Μ π χαρακτηρίζει τους αστεροειδείς οι ο οίοι έχουν

.μεταλλική σύνθεση 3-4 % ,Οι σκοτεινότεροι αστεροειδείς ανακλούν του ηλιακού φωτός

π 40 %.ενώ οι λαμ ρότεροι μέχρι και π Γενικά οι φυσικές συνθέσεις των ετρωμάτων τους έχουν μεγάλες

. π ομοιότητες με αυτές των μετεωριτών Η αρατηρούμενη διακύμανση π π πστην λαμ ρότητά των οφείλεται στο ότι εριστρέφονται γύρω α ό

π . πτον εαυτό τους και α ό το ακανόνιστο σχήμα των Οι μικρότεροι α ό π π αυτούς εριστρέφονται γρηγορότερα και έχουν ιό ακανόνιστο

.σχήμα , Αστεροειδείς εκτός κύριας ζώνης Τρωικός όμιλος. πΥ άρχουν

π πδύο ιδιόμορφες ομάδες αστεροειδών οι ο οίες ευρίσκονται ε άνω 60 π στην τροχιά του Διός και σε γωνίες ο εκατέρωθεν του λανήτη με 2 άλλες λέξεις οι ομάδες και ο Ζεύς έχουν ίδιους χρόνους αστρικής

π . π εριφοράς Αυτές οι ιδιομορφίες στην το οθέτηση αυτών των π π αστεροειδών οφείλονται στον νόμο ου διέ ει τα σημεία του

Langrange. , πΣε γενικές γραμμές όταν δύο ουράνια αντικείμενα εριφέρονται

π , π γύρω α ό το κοινό κέντρο βάρους ένα μέρος α ό την μάζα των π π . είναι δυνατόν να αραμείνει σε κατάσταση ισορρο ίας Για δυο

π , π 3 2σώματα ου κινούνται σε κυκλικές τροχιές υ άρχουν ασταθή και π π ευσταθή σημεία ό ου είναι δυνατόν να ισορρο ήσουν σε γωνιακές

π 60 π α οστάσεις ο εκατέρωθεν α ό το κύριο βαρυτικό σώμα και στην . ίδια σταθερή τροχιά

π π 200 Είναι γνωστοί ερί ου τέτοιοι αστεροειδείς και των δυο ομίλων π π με τα ονόματα ηρώων του Τρωικού ολέμου ό ου το σύνολό των

καλείται .Τρωικός όμιλος π π Δεν αραμένουν σε α όλυτη στασιμότητα στα σημεία Langange, π αλλά εριστρέφονται κυκλικά σε χρονικό

150-200 .διάστημα ετών .Στοιχεία χαρακτηριστικών αστεροειδών πΣτη συνέχεια θα ερι

, π γράψουμε τους κυριώτερους αστεροειδείς αρχίζοντας α ό τους π .δώδεκα λαμ ρότερους

( 4).ΕΣΤΙΑ Νο 501 . Έχει διάμετρο χιλ και είναι ο τρίτος σε μέγεθος και ο

π 6,0 π λαμ ρότερος όλων με φαινόμενο μέγεθος και συνε ώς ορατός με . γυμνό οφθαλμό Αυτό οφείλεται στο μεγάλο albedo π (25%).ου έχει

π π π Η ε ιφάνειά της α οτελείται α ό βασαλτικούς βράχους ένα υλικό . όμοιο με αυτό της λάβας των ηφαιστείων Στο φάσμα της

104

104

π π . π α οκαλύ τονται ειδικά μεταλλεύματα Περιστρέφεται γύρω α ό τον 5,43 πάξονά της σε διάστημα ωρών και οι ομαλές μεταβολές ου

π αρατηρώνται στο χρώμα και το φάσμα της δείχνουν μια π .ανομοιγένεια στην ε ιφάνειά της

( 2).ΠΑΛΛΑΣ Νο 523 . π Είναι ο δεύτερος σε μέγεθος με διάμετρο χιλ ενώ το ο τικό της

6,3. 35μέγεθος φθάνει το Η τροχιά της έχει μια ασυνήθιστη κλίση ο π π π .ως ρός το ε ί εδο του ηλιακού συστήματος

Ω ( 433).ΕΡ Σ Νο 1898 π Ανακαλύφθηκε το α ό τον G. Witt 7 16 και έχει διαστάσεις Χ Χ

35 . π πχιλ Είναι ο ρώτος ανακαλυφθείς αστεροειδής με τροχιά η ο οία π 23 .διέρχεται την τροχιά του Άρη και λησιάζει τη γή μέχρι εκατ π 6,5 .χιλιόμετρα και τότε η λαμ ρότητά του φθάνει το μέγεθος

(71).ΙΡΙΣ 203 6,7.Έχει διάμετρο χιλιόμετρα και φαινόμενο μέγεθος

(3).ΗΡΑ 244 6,9.Έχει διάμετρο χιλιόμετρα και φαινόμενο μέγεθος

(1).ΔΗΜΗΤΡΑ (913 ) Είναι ο μεγαλύτερος σε διάμετρο αστεροειδής χιλ με φαινόμενο

7,0. π π 2,77 . . μέγεθος Η α όστασή της α ό τον ήλιο είναι α μ Η μάζα της 1/3 . Δήμητρας είναι το της μάζας της ζώνης των αστεροειδών Το

albedo 9 % π 9 π της είναι και εριστρέφεται σε ώρες γύρω α ό τον . άξονά της Σε αυτό το χρονικό διάστημα μεταβάλλεται το χρώμα και

π , π π π η λαμ ρότητά της γεγονός ου ρου οθέτει ότι το σχήμα της είναι π .σφαιρικό και η ε ιφάνειά της ομοιογενής σκούρου χρώματος

(6).ΗΒΗ 192 7,1Έχει διάμετρο χιλιόμετρα και φαινόμενο μέγεθος

(324).ΒΑΜΒΕΡΓΗ 242 7,3.Έχει διάμετρο χιλιόμετρα και φαινόμενο μέγεθος

(15).ΕΥΝΟΜΙΑ 272 7,4Έχει διάμετρο χιλιόμετρα και φαινόμενο μέγεθος

(192).ΝΑΥΣΙΚΑ 7,6.Έχει φαινόμενο μέγεθος

Ω (8).ΧΛ ΡΙΣ 141 7,8.Έχει διάμετρο χιλιόμετρα και φαινόμενο μέγεθος

(18).ΜΕΛΠΟΜΕΝΗ 148 7,8.Έχει διάμετρο χιλιόμετρα και φαινόμενο μέγεθος

105

105

π π Τα αναφερόμενα ο τικά μεγέθη σημειώνονται κατά την ε οχή της . π 2 αντιθέσεως Οι ε όμενοι αστεροειδείς έχουν σαν κύριο

χαρακτηριστικό την μεγάλη εκκεντρότητα των τροχιών τους με π π πα οτέλεσμα να κινούνται και έξω α ό την κύρια ζώνη λησιάζοντες

, π .τον ήλιο και τη γή ό ως ο Έρωτας

( 1937).ΕΡΜΙΑ Νο 1937 π Ανακαλύφθηκε το α ό τον K. Reinmuth π όταν ερνούσε σε

π 800.000 . π 8 .α όσταση χιλ α ό τη γή φθάνοντας το ο αστρικό μέγεθος π 5 .Τότε εκινείτο στον ουρανό με μετατό ιση ο ανά ώρα

( 1566).ΙΚΑΡΟΣ Νο 1,4 π π Έχει διάμετρο χιλιόμετρα και ολύ ελλει τική τροχιά με

π π π .α οτέλεσμα να λησιάζει τον ήλιο κοντύτερα και α ό τον Ερμή

π 2 π Οι ε όμενοι αστεροειδείς ου αναφέρονται ανήκουν στους .Τρωικούς ομίλους

( 588).ΑΧΙΛΛΕΥΣ Νο 116 .Έχει διάμετρο χιλιόμετρα

( 624).ΕΚΤΟΡΑΣ Νο π πΕίναι ο μεγαλύτερος του Τρωικού ομίλου και εριστρέφεται γύρω α ό

7 . πτον εαυτό του σε ώρες Χαρακτηριστικό είναι το σχήμα του ου 300 π 150 .έχει όψη κυλίνδρου μήκους και λάτους χιλιομέτρων

π .Εικάζεται ότι είναι ένας δι λός αστεροειδής

106

106

Ω .ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΑΣΤΕΡΟΕΙΔ Ν Ω . ΟΜΙΛΟΣ ΑΠΟΛΛ Ν Οι αστεροειδείς αυτού του ομίλου έχουν σαν

χαρακτηριστικό ότι οι τροχιές των διασταυρώνονται με αυτήν της π π π π πγής και ε ι λέον ότι είναι δυνατόν να λησιάσουν ολύ τον λανήτη π π μας μέχρι και σε α όσταση χιλιάδων χιλιομέτρων ό ως αυτή του

XF1 1997 π π 2028 πο ο οίος υ ολογίζεται ότι το έτος θα ροσεγγίσει 40,000 . π την γή στα χιλιόμετρα Υ άρχει άραγε κίνδυνος

π π π π 65 ροσκρούσεως ό ως ρίν α ό εκατομμύρια χρόνια όταν ένας 50 διαστημικός βράχος φονιάς με διάμετρο χιλιόμετρα

π συγκρούσθηκε με την γή ροξενώντας βιβλικές καταστροφές και .ίσως τον αφανισμό των δεινοσαύρων 2002 Στο σχήμα εικονίζονται οι θέσεις για το έτος μερικών

π αστεροειδών ό ως του Φαέθοντος και Toro. π Ο ε ικεφαλής του π ομίλου αστεροειδής Α όλλων

107

107

Ω ( 2060).ΧΕΙΡ Ν Νο 180 . 1977 π Έχει διάμετρο χιλ και ανακαλύφθηκε το α ό τον C. Kowal.

π , Παρουσιάζει εξαιρετική ιδιομορφία και ως ρός την τροχιά του αλλά π . και ως ρός τη φύση του

π π Η τροχιά του ευρίσκεται ολύ μακριά α ό την ζώνη των αστεροειδών . πμεταξύ της τροχιάς του Διός και του Ουρανού Οι αρατηρήσεις π έδειξαν ότι είναι σώμα ετρώδες και σκοτεινό με σκονισμένη

π π π . ε ιφάνεια και ερί ου σφαιρικό σχήμα Εικάζεται ότι ο Χείρωνας δεν , είναι ένας κοινός αστεροειδής αλλά ή ένας τεράστιος κομήτης ή ένας

π π . 1989 δορυφόρος ου διέφυγε α ό τον Κρόνο ή τον Ουρανό Το σε

Οι αστεροειδείς του ομίλου Amor έχουν σαν χαρακτηριστικό ότι το π π 1,0 1,3εριήλιό τους ευρίσκεται σε α οστάσεις μεταξύ και

. π αστρονομικών μονάδων Ο μικρός λανήτης Amor 1 .έχει διάμετρο χιλ π και ανακαλύφθηκε α ό τον E. Delporte 1932.το

108

108

π π π αρατηρήσεις αναφέρθηκε ότι γύρω α ό τον Χείρωνα υ άρχει μια .κόμη όμοια με αυτή των κομητών

Προέλευση των αστεροειδών. Πιστεύεται ότι οι αστεροειδείς είναι π π π υ ολείμματα του νεφελώδους υλικού α ό το ο οίο δημιουργήθηκε π π . το ηλιακό σύστημα και όχι α ό τον κατακερματισμό ενός λανήτη π Σε αυτό συνηγορεί το γεγονός ότι οι φασματικοί τύ οι των

παστεροειδών μεταβάλλονται ανάλογα με την αύξηση της α οστάσέως π . των α ό τον ήλιο

π π π π πΗ ε ιφάνειά των καλύ τεται α ό σκόνη και α ό κρατήρες ό ως έδειξαν και οι φωτογραφίες των αστεροειδών Ida και Gaspra που

π π " " ' π .ήρε το διαστημό λοιο Γαλιλαίος καθ όδόν ρός τον Δία

.ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΟΣ π π π πΟι τέσσερις ρώτοι λανήτες ου εξετάσαμε συμ εριλαμβανόμενης π πκαι της γής μας ανήκουν στην κατηγορία των λανητών των ο οίων

π π πη δομή χαρακτηρίζεται α ό μια μεγάλη υκνότητα των υλικών ου π . π πτην α οτελούν Παρουσιάζουν μια στερεή ε ιφάνεια και καλύ τονται

π π .α ό στρώματα ατμόσφαιρας εκτός α ό τον Ερμή Ένα άλλο χαρακτηριστικό των είναι οι μικρές των διαστάσεις με

π π π ρώτο σε μέγεθος τον λανήτη μας ό ως και το ότι ευρίσκονται σε π π . π , σχετικά κοντυνές α οστάσεις α ό τον ήλιο Εκτός α ό τη γή οι

π π π πυ όλοι οι είναι κόσμοι αφιλόξενοι για δυνατότητα υ άρξεως κά οιας .μορφής ζωής

π π π Έξω α ό την ζώνη των αστεροειδών εριφέρονται γύρω α ό τον ήλιο π π τέσσερις λανήτες οι ο οίοι έχουν τελείως διαφορετικά γνωρίσματα

π π π .α ό αυτά των κόσμων ου εριηγηθήκαμε π Οι λανήτες αυτοί έχουν μεγάλες διαστάσεις και μάζες η δε

π π ε ιφάνειές των δεν έχουν στερεά μορφή με α οτέλεσμα να είναι . ορατή μόνον η ατμόσφαιρά τους Κατά την δημιουργία του

π λανητικού μας συστήματος τα τμήματα του γενεσιουργού π π 5 νεφελώδους υλικού α ό την α όσταση των αστρονομικών

π π , μονάδων δεν κατέστη δυνατόν να στερεο οιηθούν λήρως αλλά π π τούναντίον να δημιουργήσουν μια ρου όθεση για την γέννηση ένός

π π συνοδού αστέρος με τον ήλιο μας στην ερί τωση του μεγαλυτέρου π π , .λανήτη α ό αυτούς του Διός

π π π Αυτοί οι αεριώδεις λανήτες έχουν ολύ μικρές υκνότητες ακόμα και π π π . μικρότερες του ύδατος ό ως στην ερί τωση του Κρόνου Ένα άλλο

π π γνώρισμα είναι ότι εριβάλλονται α ό συστήματα δακτυλίων γεγονός π π π π π το ο οίο ιστο οιεί την ένταση των βαρυτικών των εδίων τα ο οία ή

π πθρυμματίζουν στερεά ουράνια σώματα ή τα έλκουν και τρο ο οιούν π .τις τροχιές των ό ως συμβαίνει στούς κομήτες

.Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΖΕΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ ΤΟΥΕνα π π π π π Είναι ο έμ τος κατά σειρά α οστάσεως α ό τον ήλιο και ο μεγαλύτερος

π . λανήτης του ηλιακού συστήματος Οι αρχαίοι Έλληνες του έδωσαν 12 , "π το όνομα του μεγαλυτέρου των θεών του ατρός ανδρών τε και

".θεών τε

109

109

. Μέγεθος 142.984Η ισημερινή διάμετρος του Διός ανέρχεται σε π (12.756χιλιόμετρα η ο οία σε σύγκριση με την διάμετρο της γής

). π π 11 , χιλ είναι ερί ου φορές μεγαλύτερη ο δε όγκος αυτού του π 1295λανήτη είναι

πφορές μεγαλύτερος α ό . τον όγκο της γής Η

π ε ιφάνεια της σφαίρας π 124του υ ερβαίνει κατά

.φορές αυτήν της γής Τέλος η μάζα του Διός

318 π πείναι φορές ερί ου μεγαλύτερη της γής και

1000 π π ερί ου φορές μικρότερη της μάζας του

. ηλίου Όσον αφορά την π υκνότητα αυτού του

π ,τεράστιου λανήτη 1,33 αυτή είναι δηλαδή

π π ερί ου ίση με την π ,υκνότητα του νερού

5ενώ της γής είναι π π πφορές ερί ου ιό

. μεγάλη Η ένταση της βαρύτητος στον Δία είναι

π ολύ μεγάλη και για π π 1 , αράδειγμα ένα σώμα ου ζυγίζει κιλό όταν αυτό μεταφερθεί στον

. 2,5 π π . Δία θα ζυγίζει κιλά ερί ου Έτσι η ταχύτητα διαφυγής ενός π π π 60 / . υραύλου ου αναχωρεί α ό τον Δία είναι χιλ δευτ ενώ για τη γή

11,2 / π .ισούται με χιλ δευτερόλε το π .Κίνηση γύρω α ό τον ήλιο π π Η μέση α όσταση του Δία α ό τον

777.000.000 . π ήλιο είναι χιλιόμετρα Σε αυτήν την α όσταση ο π π π π π λανήτης αυτός συμ ληρώνει μια λήρη εριφορά γύρω α ό τον ήλιο

11 , 314 , 20 8' π π . σε διάστημα ετών ημερών ωρών και ερί ου π 29763 / . , Ενώ η εφα τομενική ταχύτητα της γής είναι χιλιόμ δευτ ο " " 13050 / π , πΔίας τρέχει με χιλιόμ δευτερόλε το ταχύτητα ου

π π π εριορίζεται α ό την μεγάλη α όσταση της διαγραφόμενης τροχιάς π π . του λανήτη α ό τον ήλιο Η εκκεντρότητα της τροχιάς του Διός π π 48 είναι μεγαλύτερη α ό αυτήν της γής και υ ερβαίνει τα χιλιοστά

( 17 ). π εκκεντρότητα γής χιλιοστά Αυτό έχει σαν α οτέλεσμα μια π π π διακύμανση της α οστάσεως του λανήτη α ό τον ήλιο με εύρος

65.000.000 , π - .χιλιόμετρα σχεδόν το μισό της α οστάσεως γής ηλίου π π π Όταν ο Ζεύς ευρίσκεται στο εριήλιό του α έχει α ό τον ήλιο

738.000.000 , χιλιόμετρα ενώ όταν είναι στο αφήλιο της τροχιάς π 803.000.000 . του αυτή η α όσταση αυξάνεται στα χιλιόμετρα Η

π π π 5 μέση α όσταση του λανήτη α ό τον ήλιο είναι φορές μεγαλύτερη π π π α ό την α όσταση της γής α ό τον ήλιο και για να την διατρέξει το

48' π π π .φώς χρειάζεται λε τά ερί ου

10

110

110

' π π Εξ άλλου η τροχιά του Διός δεν είναι στο ίδιο ε ί εδο με την τροχιά , 1 ,18',24" της γής αλλά σχηματίζει μια μικρή γωνία ο με την π .εκλει τική

π .Ο λανήτης Ζεύς και η ερυθρά κηλίδα

111

111

π π π 25Το οσόν του φωτός το ο οίο δέχεται ο Ζεύς α ό τον ήλιο είναι π π π π , 4 φορές ιο λίγο α ό αυτό ου δέχεται ο λανήτης μας εκατοστά

. μόνο Το albedo 52του Διός είναι αρκετά μεγάλο της τάξεως των .εκατοστών

3 - - Όταν τα σώματα ήλιος γή Ζεύς ευρεθούν σε ευθεία γραμμή με την (180 ) , π π π γή στην μέση ο τότε είναι η ε οχή ου ο λανήτης ευρίσκεται σε αντίθεση π πκαι έχει την κατά το δυνατόν μικρότερη α όσταση α ό π . τη γή και ανατέλλει το εσ έρας δύοντας το λυκαυγές πΟ Ζεύς τότε φωτοβολεί έντονα με χρώμα κεραμιδί αρουσιάζοντας

π π (την μεγαλύτερη φαινόμενη διάμετρο α ό όλους τους λανήτες εκτός ). της Αφροδίτης όταν αυτή είναι κοντά στην κατωτέρα σύνοδο Το

π χρονικό διάστημα ου μεσολαβεί μεταξύ δυο διαδοχικών αντιθέσεων π του λανήτη λέγεται π πσυνοδική ερίοδος εριφοράς και ανέρχεται

399 π π .σε ερί ου ημέρες πΗ μεγαλύτερη δυνατή φαινομένη διάμετρος του Διός στις εριηλιακές

π π 49" , του αντιθέσεις φθάνει ερί ου τα τόξου το φαινόμενο μέγεθός - 2,9 π π π του ανέρχεται σε ερί ου και είναι ο λαμ ρότερος αστέρας του

π . π ουρανού μετά α ό την Αφροδίτη Στην εριηλιακή αντίθεση η π π π 582.000.000 .α όστασή του α ό τη γή εριορίζεται σε χιλιόμετρα

, π -Όταν η αντίθεση συμβεί με τον Δία στο αφήλιο η α όσταση Διός γής 647.000.000 . παυξάνει σε χιλιόμετρα Η μεγαλύτερη δυνατή α όσταση

συμβαίνει όταν ο Ζεύς έλθει σε σύνοδο με τον ήλιο ίση με 957.000.000 . -χιλιόμετρα Το φαινόμενό του μέγεθος ελαττώνεται σε 2,1 30" π π .και η φαινομένη του διάμετρος σε τόξου ερί ου

π , Περιστροφή ερί άξονα κλίση του άξονα του Διός. π Ό ως όλοι π , π π ποι λανήτες έτσι και ο Ζεύς είναι σφαίρα ε ιεσμένη στούς όλους

π και εξογκωμένη στον ισημερινό και μάλιστα αρουσιάζει την π π π . πμεγαλύτερη λάτυνση α ό όλους τους λανήτες Αυτή δια ιστώνεται

π π 1/16 εύκολα με μια ο τική αρατήρηση και ισούται με τον λόγο ενώ 1/293 16 π . της γής είναι δηλαδή φορές ιο μεγάλη Έτσι η ισημερινή 3000 πτου διάμετρος είναι χιλιόμετρα μικρότερη της ολικής

.διαμέτρου π π πΑυτή η λάτυνση οφείλεται στην ταχύτατη εριστροφή του λανήτη π π π 10 γύρω α ό τον άξονά του ου διαρκεί κάτι λιγώτερο α ό ώρες

(9,84 ). π ώρες Η εριστροφή δεν έχει την ίδια διάρκεια σε όλα τα π π π ,γεωγραφικά λάτη ε ειδή η σφαίρα του λανήτη δεν είναι στερεή

. π π π αλλά αεριώδης Έτσι ο χρόνος ερστροφής των τό ων γύρω α ό τον π π π πισημερινό είναι ιο μικρός α ό τον χρόνο εριστροφής των ολικών

9 50' π 12,5ζωνών ανερχόμενος σε ώρες και λε τά με ταχύτητα / π . π χιλ δευτερόλε το Συμ εραίνουμε ότι με αυτόν τον χρόνο

π , 2,5 περιστροφής το ημερονύκτιο του Διός είναι φορές μικρότερο α ό . π π το ημερονύκτιο της γής Και ε ειδή το έτος του λανήτη διαρκεί

11,87 10600 .γήινα έτη σε αυτό το έτος χωρούν Δίιες ημέρες

112

112

π π πΟ άξονας εριστροφής του Δία σχηματίζει μικρή γωνία με το ε ί εδο π , 1 3' π π εριφοράς του γωνία ο και λε τών με α οτέλεσμα να μην

4 π , π . δημιουργούνται ε οχές αλλά να ε ικρατεί αιώνια άνοιξη .Δομή της σφαίρας του Διός π Η σύνθεση αυτού του λανήτη είναι . όμοια με τη σύνθεση του ηλίου και των αστέρων γενικώτερα Η " π " π π 82 %χημική σύστασή του είναι μία θερμή σού α η ο οία εριέχει

, 17 % 1 % υδρογόνο ήλιον και άλλα στοιχεία και οργανικές . 950 π ενώσεις Σε βάθος χιλιομέτρων α ό τις κορυφές των νεφών

1700 μετρήθηκε θερμοκρασία ο C , π 320ενώ α ό εκεί και μέχρι π 5,000 χιλιόμετρα ιό κάτω η θερμοκρασία ανέρχεται στους ο C. Στο

24.000 . π π 3.000βάθος των χιλ η ίεση είναι μεγαλύτερη α ό 10.000 ατμόσφαιρες και η θερμοκρασία ο C ενώ σε αυτήν την

π π . περιοχή υ άρχει μεταλλικό υδρογόνο Στά ανώτατα στρώματα ό ου π , -νέουν ισχυροί άνεμοι με μεγάλες ταχύτητες η θερμοκρασία είναι 120 ο C . π , π π Υ άρχει αμμωνία μεθάνιο και άλλες ολύ λοκες χημικές

. π ενώσεις Είναι δυνατόν στο κέντρο του Διός να υ άρχει ένας μικρός π π π πστερεός υρήνας ίσως στο μέγεθος της γής και ου α οτελείται α ό

π . π βράχο και άγο Ο Δίας ακτινοβολεί ένα οσό ενέργειας μεγαλύτερο π π π 1,5 2 α ό αυτό ου δέχεται α ό τον ήλιο κατά έως φορές

π π ερισσότερο δίδοντας την εντύ ωση ότι λειτουργεί σαν ένας μικρός π αυτόφωτος αστέρας ου θα ήταν δυνατόν κάλλιστα να ήταν ένας

. π συνοδός του ήλίου Η κύρια ηγή ενέργειας στον ήλιο οφείλεται π -π π κυρίως στον κύκλο ρωτονίου ρωτονίου ό ου μεταστοιχειώνεται το π π άφθονο αέριο υδρογόνο σε ήλιο και κατά ένα μικρό οσοστό α ό την π συστολή και κατάρρευση των εσωτερικών στρωμάτων α ό δυνάμεις

. βαρύτητος πΠαρόμοια βαρυτική συστολή συμβαίνει στον Δία στην ο οία

π π π π π α οδίδεται το οσό της εκ εμ όμενης ακτινοβολίας α ό τα εσωτερικά . π π στρώματα Εάν υ ήρχαν κατά την ε οχή του σχηματισμού του

π π ,μεγαλύτερες ρού οθέσεις και δεν εψύχετο η σφαίρα του γρήγορα π θα ήταν δυνατόν να συμβούν υρηνικές αντιδράσεις υδρογόνου με π π .το ήλιο με α οτέλεσμα ο λανήτης αυτός να αναλάμψει σαν τον ήλιο

. Ζώνες και κηλίδες π π , Εαν αρατηρήσουμε τον Δία με τηλεσκό ιο θα π π διακρίνουμε ότι η σφαίρα του α οτελείται α ό ένα σύστημα π π π .χρωματιστών ζωνών οι ο οίες είναι αράλληλες ρός τον ισημερινό

π π 1634.Τις ζώνες αυτές ρώτος αρατήρησε ο Φοντάνα το 5 . π Παρατηρούνται ζώνες για κάθε ημισφαίριο Α ό αυτές η μια είναι

π π π λατειά ευρισκόμενη και α ό τις δύο λευρές του ισημερινού και π π π π π χωρίζεται α ό μια λε τή σκοτεινή ταινία η ο οία οριοθετεί ερί ου το

π . π π πμέσον του λανήτη Οι εριοχές γύρω α ό τους όλους π π .αρουσιάζουν ανοικτό χρωματισμό και είναι αρκετά λατειές

πΟι ταινίες αυτές έχουν διάφορους τόνους φωτισμού με α οχρώσεις . π π χρώματος κεραμιδί Ε ίσης υ άρχουν και σφαιρικές κηλίδες με

π π . σκοτεινότερο φόντο α ό αυτόν των ζωνών ό ου ευρίσκονται Η π π αρατήρηση αυτών των κηλίδων ε έτρεψε στους αστρονόμους να π π π ροσδιορίσουν τον χρόνο της εριστροφής του Διός ε ειδή κάθε μια π α ό αυτές αφού εμφανισθεί στο ανατολικό τμήμα του δίσκου του

π , 5 λανήτη σε χρονικό διάστημα μικρότερο των ωρών κινείται π συνεχώς δυτικά έως ότου εξαφανισθεί στο δυτικό χείλος ό ου μετά

113

113

π 5 π . πα ό άλλες ώρες θα ε ενεμφανισθεί Αυτές οι κηλίδες με την άροδο π του χρόνου μεταβάλλουν βαθμιαία το σχήμα ό ως και τις διαστάσεις π π των μαζί με τις ζώνες τα όρια των ο οίων ή λησιάζουν ή

π . π α ομακρύνονται Ε ίσης έχει αναφερθεί ότι μεταβάλλονται οι π π . χρωματισμοί α ό το κόκκινο στο υ οκύανο

π Μάλιστα στις ισημερινές ζώνες αρουσιάζεται το φαινόμενο των π αντιστρόφων χρωματισμών με α οτέλεσμα όταν η βόρεια ζώνη είναι

π , . υ οκύανη η νότια είναι κόκκινη και αντίστροφα Αυτές οι μεταβολές 12 .έχει αναφερθεί ότι είναι μεγάλης χρονικής διάρκειας ετών

π Το διαστημό λοιο Voyager 1 π 4 φωτογράφησε α ό κοντά μεγάλες 15 καφέ κηλίδες στη βόρεια ισημερινή ζώνη ο βόρεια του ισημερινού

π " π " ποι ο οίες είναι τρύ ες στο υψηλότερο στρώμα των νεφών α ό . π π αμμωνία Όλοι αυτοί οι σχηματισμοί διέ ωνται α ό ισχυρότατα

.φαινόμενα αερίων διαταράξεων

.Η μεγάλη κόκκινη κηλίδα Είναι ο κυριώτερος χαρακτηριστικός π π π π 300 . σχηματισμός ο ο οίος αρατηρείται ερί ου χρόνια Το σχήμα

πτης είναι ωοειδές και οι διαστάσεις της κηλίδας είναι μεγαλύτερες α ό 24000 . π 11000 .αυτές της γής με μήκος χιλ και λάτος χιλιόμετρα

π πΕυρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο του λανήτη και ρώτα π π αρατηρήθηκε α ό τον R. Hooke 1664 . το έτος Η κόκκινη κηλίδα π π π π εριβάλλεται α ό άλλες λε τές ζώνες άσ ρου χρώματος και π π π περιστρέφεται ό ως ένας τεράστιος αντικυκλώνας ου αρουσιάζει

δυο δίνες η μια με δυτική κατεύθυνση στο βόρειο άκρο της και η π .άλλη ου έχει ανατολική διεύθυνση στο νότιο άκρο της κηλίδας

π Έχουν αναφερθεί κά οιες μεταβολές στο χρώμα και το μέγεθός της και το π π π αίτιο της υ άρξεώς της είναι ρός το αρόν ανεξήγητο. Τα χρωματιστά νέφη. Τα συστήματα των χρωματιστών νεφών

ευρίσκονται στα υψηλότερα ατμοσφαιρικά στρώματα και σε βάθος π 0,1-0,3% π . κυμαινόμενο α ό της τελικής ακτίνας του λανήτη Τα

πσύννεφα έχουν διάφορους χρωματισμούς η φύση των ο οίων π . π αραμένει μυστήριο Οι α οχρώσεις των μεταβάλλονται με το ύψος

π . π , στο ο οίο ευρίσκονται Τα χαμηλότερα έχουν χρώμα μ λέ μετά π γίνονται καφέ και ψηλότερα είναι άσ ρα ενώ τα κόκκινα

π .αρατηρούνται στα ανώτερα ύψη .Ο δακτύλιος του Διός π π π Ο λανήτης Ζεύς εριβάλλεται α ό ένα

π σύστημα δακτυλίων ό ως και ο Κρόνος με τη διαφορά όμως ότι είναι π π π ολύ λε τός και αμυδρός ώστε να είναι αόρατος α ό τα γήινα

π . π π τηλεσκό ια Οι ρώτες εικασίες για την ύ αρξή του δημιουργήθηκαν π π π α ό τα εξαγόμενα των αρατηρήσεων του διαστημο λοίου Pioneer

11 1974 π π το και ε ιβεβαιώθηκαν α ό τις φωτογραφίες των δυο Voyagers . Το κύριο μέρος του δακτυλίου αυτού ευρίσκεται σε π 1,72 1,81 π π .α όσταση μεταξύ και ακτίνων α ό το κέντρο του λανήτη π π Οι δακτύλιοι α οτελούνται α ό ελαχιστώτατα στερεά τμήματα ύλης

π π ροερχόμενα α ό τις συνεχείς εκρήξεις των ηφαιστείων της κοντυνής . π Ιούς Παραθέτουμε ιό κάτω τα χαρακτηριστικά τμήματα των

:δακτυλίων του Διός

114

114

π Όνομα δακτυλίου α όσταση σε ακτίνες σε χιλιόμετρα πάχος Halo 1,40-1,72 100000-122800 22800 Main 1,72-1,81 122800-129200 226400 Gossamer 1,81-3,00 129800-214200 850000

π . Το μαγνητικό εδίο του Διός 1955 Το έτος ανακαλύφθηκε ότι ο Ζεύς έχει μια ραδιοφωνική δραστηριότητα, πένα φαινόμενο ου

π π π π . ρου οθέτει μια αρουσία μαγνητικού εδίου Η ραδιοφωνική π δραστηριότητα οφείλεται στις σ ειροειδείς τροχιές των ηλεκτρονίων

π π π . γύρω α ό τις γραμμές του μαγνητικού εδίου του λανήτη Οι π μετρήσεις των διαστημο λοίων Pioneer και Voyager μας έδειξαν ότι

π 4000 π το μαγνητικό εδίο του Διός είναι φορές ισχυρότερο α ό αυτό . π πτης γής Η έκταση ου καταλαμβάνει η μαγνητόσφαιρα του λανήτη 100 π είναι φορές μεγαλύτερη σε μήκος α ό την γήινη και ακτινοβολία

π π π π π π .η ο οία εκ έμ εται ροέρχεται α ό ωρισμένες εριοχές Μια ωρισμένου μήκους κύματος ακτινοβολία σχηματίζεται στο χώρο

π π π ου μεσολαβεί α ό την ιονόσφαιρα του λανήτη μέχρι τον δορυφόρο π π Ιώ της ο οίας η τροχιά ευρίσκεται μέσα σε μια εριοχή π .λάσματος

' π Αυτή η ακτινοβολία εξ άλλου δημιουργεί μια ηγή εντόνων .ραδιοφωνικών κυμάτων

.Ο Γαλιλαίος στον Δία π π , 1989 Ύστερα α ό ολλές αναβολές τον Νοέμβριο του αναχώρησε

π π , " " πα ό το διαστημικό λεωφορείο ένα διαστημό λοιο ο Γαλιλαίος ρός π π π π ' τον γίγαντα λανήτη ου είχε σαν τελικό δι λό ροορισμό αφ ενός π πτην κοντυνή μελέτη του εριβάλλοντος του Διός με την το οθέτησή π π , ' του σε τροχιά γύρω α ό τον λανήτη και αφ ετέρου την μελέτη ης

π π πατμόσφαιρας και των αερίων στρωμάτων του με την α όσ αση α ό π (το κυρίως διαστημό λοιο μιάς ειδικής κάψουλας probe) . πΜετά α ό

π π π , 1995 δυο διαδοχικά ροσ εράσματα α ό τη γή τον Δεκέμβριο ο π π 49 π π Γαλιλαίος μ ήκε σε Δίια τροχιά ύστερα α ό λε τη υροδότηση των

π κινητήρων ανασχέσεώς του και με ρώτη συνάντηση με τον 27 1996. Γανυμήδη την Ιουνίου

π π Η λανητική κάψουλα του διαστημο λοίου εισήλθε στα ανώτερα π 6/12/95 ατμοσφαιρικά στρώματα του λανήτη στις και για μία ώρα

π μετέδιδε σημαντικές ληροφορίες για την χημική σύσταση της πατμόσφαιρας του Διός οι ο ο .ίες συνοψίζονται στο κατωτέρω σχήμα

π . π Χαρακτηριστική είναι η α ουσία υδρατμών Η εριοχή της εισόδου π της κάψουλας εντο ίζεται μεταξύ της ισημερινής και της βορείου

π .ισημερινής ζώνης του λανήτη

115

115

Ω Ω .ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Τ Ν ΔΟΡΥΦΟΡ Ν ΤΟΥ ΔΙΟΣ

π π Ο Ζεύς μαζί με τον Κρόνο είναι οι λανήτες ου έχουν τον . 16 μεγαλύτερο αριθμό δορυφόρων Οι σελήνες του Διός χωρίζονται

4 π π π ,σε κατηγορίες όσον αφορά την α όστασή των α ό τον λανήτη .την εκκεντρότητα της τροχιάς των και τις διαστάσεις των

π π π π Α οκαλύ τεται ένας συναρ αστικός και αράξενος κόσμος με την π διέλευση των διαστημο λοίων Voyager 1 2 1979, π και το ό ως και με

π 1995, την το οθέτηση σε Δίια τροχιά του Γαλιλαίου το οι π π π .ληροφορίες των ο οίων θα μελετώνται για ολλά χρόνια

π π π Η ρώτη τετράδα α οτελείται α ό σώματα μικρών ακανονίστων π π π π διαστάσεων ου εριφέρονται σε μικρές α οστάσεις α ό το κέντρο

π π του Διός και σε σχεδόν κυκλικές τροχιές στο ε ί εδο του ισημερινού

116

116

π π π 127.000 222.000 .του λανήτη και σε α όσταση α ό έως χιλιόμετρα Τα ονόματά τους είναι , , .Μέτις Αδράστη Αμάλθεια και Φοίβη

π 4 ,Η δεύτερη ομάδα εριλαμβάνει τους μεγαλύτερους σε διαστάσεις την π , Ιώ την Ευρώ η τον Γανυμήδη και την Καλλιστώ. πΤρείς α ό

( , ) π αυτούς Ιώ Γανυμήδης και Καλλιστώ είναι μεγαλύτεροι α ό την σελήνη της γής

( . 126), , πσχήμα σελ ενώ ένας ο Γανυμήδης είναι ογκωδέστερος α ό π , . πδύο μεγάλους λανήτες τον Πλούτωνα και τον Ερμή Η λαμ ρότητά π των είναι μεγάλη με α οτέλεσμα να φαίνονται και με κοινά κυάλια

. π θεάτρου Στην ραγματικότητα τα φαινόμενα μεγέθη και των π , τεσσάρων είναι αρατηρήσιμα και με γυμνό μάτι όμως η μεγάλη

π λαμ ρότητα του κοντυνού Διός τους μετριάζει το φαινόμενό τους . π π π μέγεθος Ο ρώτος ου τους αρατήρησε ήταν ο Γαλιλαίος την νύκτα

7/1/1610 π π π π ( ' της με το ρώτο τηλεσκό ιο ου ε ινόησε κατ άλλους ο ).Σίμων Μάριος συγχρόνως με τον Γαλιλαίο

π π Ο Γαλιλαίος ιστο οίησε τις μεταβολές των θέσεών τους λόγω της π π κινήσεώς των α οδεικνύοντας ότι ε ιτέλους κινείται κάτι όχι γύρω

π π . α ό τη γή ου ενομίζετο ότι είναι το κέντρο του κόσμου Σε αυτούς τους δορυφόρους έδωσε το όνομα "π "λανήτες των Μεδίκων πρός . τιμήν των τότε αρχόντων της Ιταλίας Οι τροχιές των ευρίσκονται

π π π π στο ε ί εδο του ισημερινού του Διός και είναι ερί ου κυκλικές και π π 421.000 1.883.000 κινούνται σε α οστάσεις α ό χιλ έως χιλιόμετρα

π .α ό τον Δία π 4 Οι ε όμενοι δορυφόροι είναι οι : , , Λήδα Αμαλία Λυσιθέα και

,Ελάρα πσώματα μικρών διαστάσεων με κυκλικές τροχιές ου π π 25-29 αρουσιάζουν κλίσεις α ό ο σε σχέση με τον ισημερινό του

. π π 11.094.000 11.737.000Διός Κινούνται σε α οστάσεις α ό χιλ έως .χιλιόμετρα

4 : Οι τελευταίοι είναι οι , , π .Ανάγκη Κάρμη Πασιφάη και Σινώ η π π πΠεριστρέφονται ανάδρομα σε ελλει τικές τροχιές ου αρουσιάζουν

. π π 21.200.000 κλίση με τον ισημερινό Κινούνται σε α οστάσεις α ό χιλ 23.700.000 π π έως χιλιόμετρα α ό τον λανήτη και μάλλον είναι

π π . αστεροειδείς ου συνελήφθησαν α ό την έλξη του 16 π Ο Ζεύς με τις σελήνες του α οτελεί μια μικρογραφία ενός

π .λανητικού συστήματος π π π π Οι ιό κάτω ίνακες μας αρέχουν χρήσιμες ληροφορίες για

π 16 .φυσικές αραμέτρους των δορυφόρων

117

117

Το εσωτερικό του .Διός

118

118

1ΠΙΝΑΚΑΣ πέτος φαινόμ α όσταση . . . .ανακαλ μέγεθ εκατ χιλ---------------------------------------------------------------------------------------------

1979 17,5 127,96 Μέτις 1979 18,7 128,98Αδράστη 1892 14,1 181,30Αμάλθεια

1979 16,0 221,90Θήβη

Ω. , , π , ΕΠΑΝ Οι τέσσερις μεγάλες σελήνες του Διός Ιώ Ευρώ η Γανυμήδης και .Καλλιστώ

Ω. π π .ΚΑΤ Ά οψη της ε ιφάνειας της Ιούς

119

119

--------------------------------------------------------------------------------------------- 1610 5,0 421,60 Ιώ

π 1610 5,3 670,90Ευρώ η 1610 4,6 1070Γανυμήδης

1610 5,6 1883 Καλλιστώ---------------------------------------------------------------------------------------------

1974 20,2 11094Λήδα 1984 15,0 11480 Αμαλία 1938 18,2 11720 Λυσιθέα

1905 16,6 11737 Ελάρα---------------------------------------------------------------------------------------------

1951 18,9 21200Ανάγκη 1938 17,9 22600Κάρμη

1908 16,9 23500Πασιφάηπ 1914 18,0 23700Σινώ η

2ΠΙΝΑΚΑΣ αστρική διάμετρος σφαιρικό π .π ( )ερ εριφ ημέρες . σε χιλ άλβεδο

σε χιλιοστά---------------------------------------------------------------------------------------------

0,295 40 5Μέτις 0,298 25 Αδράστη X 20 X 15 5 0,498 270 Αμάλθεια X 166 X 150 5

0,675 110 Θήβη X 90 5---------------------------------------------------------------------------------------------

1,769 3630 61 Ιώπ 3,551 3138 64Ευρώ η

7,155 5262Γανυμήδης 42

16,689 4800 20 Καλλιστώ---------------------------------------------------------------------------------------------

238,72 16Λήδα 250,57 186Αμαλία 259,22 36 3Λυσιθέα

259,65 76Ελάρα---------------------------------------------------------------------------------------------

631 30 3 Ανάγκη 692 40 Κάρμη

735 50 Πασιφάηπ 758 36 Σινώ η

120

120

, 4 , π ,Εξ άλλου η κίνηση των μεγάλων δορυφόρων Ιούς Ευρώ ης π , π Γανυμήδη και Καλλιστούς γύρω α ό τον Δία ροκαλεί τα εξής π π :φαινόμενα ό ως φαίνονται α ό τη γή

.- .Ι Εκλείψεις π π πΕ ειδή οι τροχιές των ευρίσκονται κοντά στο ε ί εδο π , π 4 εριφοράς του Διός σε κάθε μια εριφορά των αυτών δορυφόρων

π π . συμβαίνει και μια έκλειψή των α ό τον κώνο σκιάς του λανήτη Οι π 17 εκλείψεις της Ιούς χρησιμο οιήθηκαν τον ον αιώνα για τον

π π .ροσδιορισμό της ταχύτητος του φωτός α ό τον Δανό Ραίμερ.- ΙΙ Διαβάσεις στον δίσκο του Διός. Όταν ένας δορυφόρος

, π π διέρχεται μεταξύ ηλίου και Διός τότε ροξενείται μια το ική ηλιακή π έκλειψη και ο εν λόγω δορυφόρος ροβάλλει την κυκλική σκιά του

π . π στον δίσκο του λανήτη Ο δορυφόρος άντα είναι λιγώτερο ορατός π . πα ό την σκιά του Συνήθως κατά την έναρξη των διαβάσεων ρώτα

π φαίνεται η σκιά και μετά ο δορυφόρος ό ως και στό τέλος της διαβάσεως με την έξοδο του δορυφόρου η σκιά φαίνεται για τις

π . π ε όμενες στιγμές Μόνο στις διαβάσεις της Ιούς και Ευρώ ης η αρχή π π . της διαβάσεως συμ ί τει με την έναρξη της σκιάς.- π ΙΙΙ Α οκρύψεις και εκλείψεις μεταξύ των δορυφόρων. Είναι

π δυνατόν να αρατηρηθεί και το φαινόμενο ένας δορυφόρος να π εισχωρήσει στην σκιά άλλου ή και αντίστροφα ροκαλώντας του

π π έκλειψη ή μερική ή ολική με την ρου όθεση να είναι σε ευθεία . π π γραμμή με τη γή Είναι ε ίσης δυνατόν να διέρχωνται ρό του Διός

, π και δυο δορυφόροι ό ως και να σημειώνεται έκλειψη μεταξύ δυο ή π π τριών δορυφόρων στον ίδιο χρόνο με σ άνιο α οτέλεσμα να φαίνεται

. π ο Ζεύς χωρίς μεγάλους δορυφόρους Είναι δια ιστωμένο ότι σε μια π 437 , 15 49' π χρονική ερίοδο ημερών ωρών και λε τών οι τρείς μεγάλοι δορυφόροι ευρίσκονται στην ίδια θέση και μεταξύ των και ως

π , π ρός τον Δία συνε ώς και οι εκλείψεις και οι διαβάσεις π π π .ε αναλαμβάνονται σε κάθε μια α ό αυτές τις εριόδους

6/9/1986 π π Την νύκτα της φάνηκε ότι ο Ζεύς έρασε κοντά α ό τον αστέρα SAO 146652 6 π που ο τικού μεγέθους ο ο οίος

«π » 4 προστέθηκε στους μεγάλους δορυφόρους ό ως π π .αρατηρήθηκε α ό τον γράφοντα

121

121

' .ΟΙ ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ ΤΗΣ Α ΟΜΑΔΟΣ

π .Χαρακτηριστικά ε ιφανείας. ΜΕΤΙΣ Έχει ανώμαλο σχήμα και κόκκινο .χρώμα

-----------------ΑΔΡΑΣΤΗ

ΑΜΑΛΘΕΙΑ Οι φωτογραφίες του Voyager 1 -φανερώ

π νουν ότι έχει ατατοειδές σχήμα με -κόκ

. π πκινο χρώμα Η ε ιφάνεια καλύ τεται πα ό

κρατήρες με μεγαλύτερο τον Πάνα -δια

90 . μέτρου χιλ Το κόκκινο χρώμα -της ο

πφείλεται στις εκτοξεύσεις θείου ου π -ρο π .έρχεται α ό τα ηφαίστεια της Ιούς

--------------------------------ΘΗΒΗ

122

122

Σχέδιο της Αμάλθειας με τα φυσικά της χρώματα.

: ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ ΩΙ

π Είναι ο κοντυνώτερος α ό τους μεγάλους δορυφόρους στον Δία και ο π π . π πιό αξο ερίεργος Η ε ιφάνειά της είναι χρωματισμένη με λαμ ερά

, π π π π κόκκινα ορτοκαλί και άσ ρα χρώματα και α οκαλείται α ό τους " π ". αστρονόμους η ίτσα του διαστήματος Αυτοί οι έντονοι

χρωματισμοί οφείλονται στην μεγάλη ηφαιστειακή δραστηριότητα π π . ου αρουσιάζει η Ιώ Οι φωτογραφίες του Voyager 2 έδειξαν για π π πρώτη φορά στην ιστορία την ρώτη ηφαιστειακή έκρηξη η ο οία π . αρατηρήθηκε σε άλλο ουράνιο σώμα εκτός της γής Με μία π , π ροσεκτική μελέτη αυτών των φωτογραφιών εντο ίσθηκαν τότε

8 .άλλα ενεργά ηφαίστεια π πΟι ηφαιστειακοί κώνοι φαίνονται σαν μαύρες κηλίδες και ολλοί α ό

π π . παυτούς εριτρυγυρίζονται α ό κυκλικούς φωτοστεφάνους Ε ίσης π π είναι ορατά συστήματα οταμών εκχυνόμενης λάβας α ό τους

. π κώνους αυτούς Το κύριο συστατικό της ε ιφάνειας της Ιούς είναι το π πδιοξείδιο του θείου και δεν υ άρχουν μετεωρικοί κρατήρες οι ο οίοι

π π π .στο αρελθόν σκε άστηκαν α ό τη λάβα Η έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα του δορυφόρου οφείλεται στις

π π π πισχυρές αλίρροιες ου εξασκεί ο κοντυνός Ζεύς οι ο οίες συμ ιέζουν π ασφυκτικά το εσωτερικό της με α οτέλεσμα την διαρκή εκτόξευση

π π π π πτου μάγματος ρος την ε ιφάνεια και α ό εκεί στο διάστημα α ό ό ου .τροφοδοτείται ο δακτύλιος του Διός

123

123

π Η Ιώ έχει μια λε τή ατμόσφαιρα διοξειδίου του θείου και η τροχιά της π π π .εριβάλλεται α ό δακτύλιο λάσματος

ΕΥΡΩΠΗ. π Ο δεύτερος μεγάλος δορυφόρος του Διός μας αρουσιάζει μια

π π . πε ιφάνεια τελείως διαφορετική α ό της Ιούς Οι λε τομερείς π " " π π φωτογραφίες του διαστημο λοίου Γαλιλαίος α οκαλύ τουν μια

π π π π στιλ νή ανακλαστική ε ιφάνεια η ο οία διασχίζεται α ό ένα π π . 5ερί λοκο σύστημα σκοτεινών γραμμών Έχουν ευρεθεί μόνο

. μετεωρικοί κρατήρες Μερικές π α ό τις σκοτεινές γραμμές άν

πόχι όλες σχηματίσθηκαν α ό πδιαστολή της ε ιφανειακής π κρούστας της α ό τις ισχυρές

π παλιρροιογόνες δυνάμεις ου . πασκεί ο Ζεύς Η α ουσία

π κρατήρων μας υ οδεικνύει ότι π πη ε ιφάνειά της η ο οία

π π π καλύ τεται α ό άγους έχει π πυ οστεί μεταβολές ύστερα α ό

. πτην δημιουργία της Η Ευρώ η στο εσωτερικό της έχει έναν

π πμεταλλικό υρήνα ο ο οίος π π σύμφωνα με εκδοχές εριβάλλεται α ό έναν εσωτερικό υγρό ωκεανό

124

124

π π π π π ου ευρίσκεται κάτω α ό τους ε ιφανειακούς άγους ό ως φαίνεται . π στο σχήμα Εάν είναι δυνατή η ύ αρξη αυτού του εσωτερικού

, π ωκεανού σύμφωνα με τις υ οθέσεις των αισιόδοξων εξωβιολόγων η π . ύ αρξη θαλάσσιας ζωής θα είναι γεγονός Οι μορφές των

π εξελιγμένων ψαριών θα είναι διαφορετικές α ό αυτών της γής και π π π πε ι λέον οι οργανισμοί αυτοί θα είναι ροσαρμοσμένοι σε ολύ

.χαμηλές θερμοκρασίες

.ΓΑΝΥΜΗΔΗΣ

π π Οι μεγάλης ευκρίνειας φωτογραφίες α ό τα διαστημό λοια Voyagers π και Γαλιλαίος της ε ιφάνειας του μεγαλύτερου δορυφόρου του Διός π π π και του ηλιακού συστήματος α οκαλύ τουν λε τομέρειες της τάξεως . π π των δεκάδων μέτρων Υ άρχουν διαφορετικοί τύ οι στην ομοιογένεια π π του εδάφους του με αξιοσημείωτες τις σκοτεινές εριοχές ου έχουν

.μετεωρικούς κρατήρες π 60% π Ένα φωτεινώτερο τερραίν α οτελεί το της ε ιφάνειας του

. π π Γανυμήδη Ιστορικά οι σκοτεινές εριοχές είναι τα υ ολείμματα της π π π παλιάς κρούστας η ο οία με την άροδο του χρόνου υ έστη

. π 2 μεταβολές Η υκνότητα του δορυφόρου είναι φορές μεγαλύτερη π π π π του ύδατος και η μισή ε ιφάνεια α οτελείται α ό άγο και η άλλη π π .μισή α ό έτρα

125

125

Δεν είναι γνωστό άν αυτές οι υλικές μορφές ανακατεύθηκαν στο π π αρελθόν ή αν είναι δυνατόν να υ άρχει στο εσωτερικό του ένας

π .μεταλλικός υρήνας

ΩΚΑΛΛΙΣΤ .

π Είναι ο σκοτεινώτερος α ό τους μεγάλους δορυφόρους και έχει την π π π π π πμικρότερη υκνότητα γεγονός ου ρου οθέτει ότι α οτελείται α ό

π . πυλικά ελαφρά σαν την υκνότητα του νερού Οι λε τομερείς " " π π φωτογραφίες του Γαλιλαίου α οκαλύ τουν ότι ολόκληρη η

π π π π ε ιφάνειά της καλύ τεται α ό κρατήρες αλλά υ άρχουν και μικρές π .ομαλές εριοχές

π π Η ερισσότερο αξιοσημείωτη λε τομέρεια της Καλλιστούς είναι μια π π δακτυλιοειδής εριοχή ου ονομάζεται Valhalla π πη ο οία α οτελείται

π π 600 πα ό μια κεντρική λαμ ρή ζώνη με διάμετρο χιλιομέτρων η ο οία π π π εριτριγυρίζεται α ό ολλές ομόκεντρες εξάρσεις σχήματος

. π π πδακτυλίου Αυτές οι εξάρσεις είναι διεσ αρμένες σε α οστάσεις α ό 20-100 .χιλιόμετρα

126

126

7 Παρόμοια ίδια γεωλογικά συστήματα έχουν αναγνωρισθεί στην π . ε ιφάνειά της Καλλιστούς

.Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΚΡΟΝΟΣΕνα

πΓενικές ληροφορίες. Είναι ο δεύτερος σε μέγεθος και ο έκτος π π π κατά σειρών α οστάσεως α ό τον ήλιο λανήτης του ηλιακού

. συστήματος Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Χαλδαίοι αρχικά τον ονόμαζαν . π αστέρα του ήλιου Οι Αιγύ τιοι τον έλεγαν αστέρα της νεμέσεως και

π .Ώρον και οι Ινδοί τον εχαρακτήριζαν αστέρα ου κινείται βραδέως . Συχνά οι Έλληνες τον ονομάζουν Φαίνοντα και Νυκτούρο Οι

π π παστρολόγοι τον ροσομοιάζουν με τον αστέρα του ένθους ου π ' ροκαλεί ασθένειες και συμφορές γι αυτό τον συμβολίζουν με ένα

π , π δρε άνι με το ο οίο καθιερώθηκε να συμβολίζεται σήμερα στους .αστρονομικούς χάρτες

Μέγεθος του Κρόνου. π Η ισημερινή διάμετρος του λανήτη είναι 120536 , χιλιόμετρα δηλαδή

π πη σφαίρα του είναι ερί ου 9,5 π πφορές ιο μεγάλη α ό

. τη γή Έτσι ο όγκος του 745 Κρόνου είναι φορές

μεγαλύτερος του όγκου της . ' γής Εξ άλλου η μάζα του

95,18 πείναι φορές ιό , μεγάλη είναι δηλ ο Κρόνος

95 π φορές βαρύτερος α ό τη . γή Με δεδομένα τον

όγκο και την μάζα ευρίσκουμε ότι η

π υκνότητα του Κρόνου 13 είναι μόνο τα εκατοστά

π της γήινης υκνότητας με πάλλες λέξεις ο λανήτης αυτός είναι ελαφρότερος

π π α ό την υκνότητα του 0,69 . νερού κατά φορές Ο

π , Κρόνος εάν ετο οθετείτο σε μια τεράστια δεξαμενή με νερό θα π π π . ε έ λεε ό ως ένα κομμάτι φελλού Με αυτό το γεγονός η ένταση της

π π π . ,βαρύτητας στην ε ιφάνειά του είναι ερί ου ίδια με της γής Έτσι

11

127

127

π 1 , 1,07ένα σώμα ου στη γή ζυγίζει κιλό στον Κρόνο θα έχει βάρος .κιλά

π .Κίνηση γύρω α ό τον ήλιο π π Η μέση α όσταση του Κρόνου α ό τον 1.425.600.000 9,55 ήλιο ανέρχεται σε χιλιόμετρα ή σε αστρονομικές

. 56 μονάδες Η τροχιά του έχει μικρή εκκεντρότητα ίση με χιλιοστά ( =17 ).γή χιλιοστά

π π π πΟ χρόνος ου α αιτείται για να συμ ληρώσει ο Κρόνος μια εριφορά π ( ) 29 167 π πγύρω α ό τον ήλιο αστρικό έτος είναι γήινα έτη και ερί ου

, 30 π . ημέρες δηλαδή φορές μεγαλύτερο α ό το έτος της γής Αυτό ' π π π οφείλεται αφ ενός μεν στην δεκα λασία του α όσταση α ό τον ήλιο

π π 9,6και στην μικρή του εφα τομενική ταχύτητα ου είναι / . π π χιλιόμετρα δευτ Η τροχιά του Κρόνου σχηματίζει με το ε ί εδο της

( π ) 2 , 29' 27" . τροχιάς της γής εκλει τική μια γωνία ο και τόξου 378 π π 3 - - Ανά ημέρες ερί ου τα σώματα ήλιος γή Κρόνος έρχονται σε

180 π γωνία ο φαινόμενο ου λέγεται αντίθεση. π Τότε η α όσταση των π 1180δυο λανητών είναι η μικρότερη δυνατή και ανέρχεται σε

. . π , 1480εκατομ χιλ όταν ο Κρόνος ευρίσκεται στο εριήλιο και σε . . . π εκατ χιλ όταν είναι στο αφήλιο της τροχιάς του Κατά τις ε οχές των

π , αντιθέσεων ο λανήτης ανατέλλει το δειλινό μεσουρανεί τα π μεσάνυκτα και δύει το λυκαυγές έχοντας α οκτήσει την μεγαλύτερη

π .δυνατή λαμ ρότητα και την μεγαλύτερη φαινόμενη διάμετρο Το φαινόμενο μέγεθος m π του Κρόνου είναι ολύ κατώτερο του Διός

πσυγκρινόμενο μόνο με το μέγεθος του Ερμή και των α λανών π π αστέρων ρώτου μεγέθους και δεν αραμένει το ίδιο αλλά υφίσταται

π π π μεταβολές οι ο οίες εξαρτώνται α ό την α όσταση της αντιθέσεως π π και α ό την γωνία ου σχηματίζουν οι δακτύλιοί του με τον δίσκο . , (του Όταν αυξάνεται η φαινόμενή των κλίση αφαιρείται ή

π ) π ροστίθεται και το οσοστό του συνολικού ανακλωμένου φωτός του π . λανήτη και των δακτυλίων Έτσι το φαινόμενο μέγεθος στις

π -0,2 0,0 αντιθέσεις κυμαίνεται α ό έως και η φαινόμενη διάμετρος π π 20,6" του δίσκου είναι ερί ου τόξου και των δακτυλίων σε

23"x 42". ' (π ), Εξ άλλου όταν ο Κρόνος ευρεθεί σε σύνοδο έραν του ηλίου το

0,5 φαινόμενο μέγεθος ελαττώνεται σε και η φαινόμενη διάμετρος 15" π π .στα τόξου ερί ου

π , , .Περιστροφή ερί άξονα κλίση του άξονα ταχύτης διαφυγής π π Ο χρόνος της εριστροφής του Κρόνου γύρω α ό τον άξονά του

( ) 10 14'. π ημερονύκτιο ανέρχεται σε ώρες και Ε ομένως το μεγάλο π π 25.233 .έτος του λανήτη εριλαμβάνει ημέρες

π π 26 45'Ο άξονας της εριστροφής του Κρόνου αρουσιάζει κλίση ο και π 4 π π με α οτέλεσμα την δημιουργία ε οχών και έντε θεωρητικών

.κλιματολογικών ζωνών π π π Η ταχύτητα διαφυγής για ένα ύραυλο ου αναχωρεί α ό τον Κρόνο

36 / . πγια το διάστημα ανέρχεται σε χιλ δευτ ενώ για τη γή εριορίζεται 11,2 / π .στα χιλ δευτερόλε το

π π π Α οτέλεσμα της ταχείας εριστροφής του Κρόνου γύρω α ό τον , π π π άξονά του είναι ότι αρουσιάζει ο δίσκος του λάτυνση ου είναι 1/10 1/293 παρκετά μεγάλη ίση με ενώ της γής είναι και η ο οία

π π π π .δια ιστώνεται α ό την ο τική αρατήρηση

128

128

Η εσωτερική δομή και η ατμόσφαιρα του Κρόνου. Ο Κρόνος π , έχει μεγάλες ομοιότητες ως ρός τα φυσικά χαρακτηριστικά την

π χημική σύνθεση και την ε ιφανειακή εικόνα της ατμόσφαιρας με τα . π π πχαρακτηριστικά του Διός Η μάζα του λανήτη α οτελείται α ό

. π υδρογόνο και ήλιο Ο κεντρικός υρήνας του Κρόνου έχει στερεά , π π μορφή είναι θεωρητικά μεγαλύτερος α ό τον στερεό υρήνα του

10-15 π Διός φορές ογκωδέστερος α ό τη γή με σύνθεση βραχώδη ή π . π π π πμίγματος βράχων και άγου Ο υρήνας εριβάλλεται α ό εριοχές π π υψηλών ιέσεων και το υδρογόνο α οκτά στερεή μορφή λόγω των

π . ολύ χαμηλών θερμοκρασιών π π πΗ ατμόσφαιρα του Κρόνου είναι ολύ υκνή και αρατηρούνται

π πλευκές ζώνες νεφών στην κορυφή της οι ο οίες χωρίζονται α ό . π σκοτεινές ταινίες Το κοντράστ των χρωμάτων είναι ή ιο σε σχέση με

. π αυτό των νεφών του Διός Σημαντικώτερες α ό αυτές τις ταινίες :είναι

) π π π π 1776α Η βόρεια τρο ική ταινία η ο οία αρατηρήθηκε α ό το έτος π π π και α ό τότε έχει αρουσιάσει μεταβολές στο χρώμα της α ό το

, . καστανί στο καφέ χαλκόχρουν και κόκκινο) π 35 π 1903 β Σε λάτος ο βόρεια του ισημερινού αρατηρήθηκε το μια

π π . λευκή κηλίδα η ο οία όμως κατό ιν εξαφανίσθηκε) π π πγ Η βόρεια ολική ζώνη η ο οία σημείωσε και μεταβολές στο λάτος

. της : )Στο νότιο ημισφαίριο του Κρόνου έχουν σημειωθεί οι εξής ζώνες α

π π π π η νότια ολική ζώνη χρώματος υ ο ρασίνου με αρόμοιες μεταβολές . ) π πχρώματος β Η νότια εύκρατη ζώνη η ο οία διαχωρίζεται α ό π σκοτεινές ταινίες οι ο οίες εμφανίζονται και εξαφανίζονται με

) π π χρωματικές μεταβολές γ η νότια τρο ική ζώνη ό ου σημειώνονται π π .σκοτεινές κηλίδες και η ο οία έχει σταθερό μεγάλο λάτος

' π π : ) Εξ άλλου στις ισημερινές εριοχές αρατηρούνται α λευκές π π π κηλίδες με ιο αξιοσημείωτη αυτή ου αρουσιάσθηκε τον

π 1990 π Σε τέμβριο του η ο οία διατηρήθηκε για λίγες εβδομάδες και η π π π .ο οία ροήλθε α ό εκρήξεις υλικών στην κατώτερη ατμόσφαιρα

π Αυτή η κηλίδα έχει μια εριοδικότητα στις εμφανίσεις της γύρω στα 30 , π π .έτη μια ερίοδος η ο οία σχετίζεται με το έτος του Κρόνου

1876, 1903, 1933 1960Παρόμοιες κηλίδες καταγράφησαν τα έτη και π . ) κοντά στον μεσημβρινό του νοτίου ημισφαιρίου του λανήτη β Η

π π π π 1851.λε τή ισημερινή ταινία ου αρατηρήθηκε α ό τοπ , π π πΑ ό τα δύο ημισφαίρια του Κρόνου εκείνο ου αρουσιάζει τις ιο

, π π έντονες μεταβολές είναι το νότιο ό ου αρατηρείται η εμφάνιση π πσκοτεινών κομβώσεων οι ο οίες είναι ψυχρές αέριες μάζες οι ο οίες .ανέρχονται στα υψηλότερα ατμοσφαιρικά στρώματα

π π Αυτές οι αέριες μάζες αρχικά είναι θερμές αφού ροέρχονται α ό τα π εσωτερικά στρώματα και ό ως ανεβαίνουν ψύχονται με την μορφή . π σκοτεινών κομβώσεων Συμβαίνει δε και το αράξενο μερικές φορές

π π π π ,να συγκεντρώνονται στις ολικές εριοχές και να τις α οκρύ τουν π π 1805 π ό ως αρατηρήθηκε το α ό τον J. Hershell π ο ο οίος τον

" " π ονόμασε τετράγωνον ώμον α ό την ιδιόρρυθμη μεταμόρφωση της π .σφαίρας του λανήτη

129

129

Το albedo 45 πτου Κρόνου είναι εκατοστά και η θερμοκρασία ου π -179 ε ικρατεί κατέρχεται στους ο C.

Το σύστημα των δακτυλίων του Κρόνου. π πΟ ρώτος ου π αρατήρησε τον δακτύλιο του Κρόνου σχηματίζοντας όμως ασαφή

π 1610 π π . εντύ ωση ήταν ο Γαλιλαίος το με το ρώτο τηλεσκό ιο Η όψη π π π π 30 ου αρουσίαζε ο λανήτης σε ένα ο τικό όργανο μεγεθύνσεων

π παλλά με αντικειμενικό φακό ολύ μικρού ανοίγματος με α οτέλεσμα , μικρό συντελεστή διακριτικότητας ήταν μια όψη ενός σφαιρικού

π π π σώματος ου εριεβάλλετο α ό άλλα δισκοειδή τμήματα αριστερά π . π 1633 και δεξιά τού λανήτη Την ίδια όψη αρατήρησε και το ο

π π 1646 Γκασεντί ου τον ονόμασε τρίσωμον και α ό το τον σχεδιάζει . σαν κάνιστρο με δυο λαβές Με την βελτίωση της κατασκευής των

π 1656 αντικειμενικών φακών των τότε τηλεσκο ίων το ο Ολλανδός π π πΧόυγκενς διέκρινε λέον καθαρά ότι ο Κρόνος εριβάλλεται α ό

. δακτύλιο Η ορατότητά του δεν είναι τόσον θέμα μεγεθύνσεως του π , ο τικού οργάνου όσον θέμα κατασκευής και ανοίγματος του

. , π. 20 αντικειμενικού φακού Έτσι χ με κυάλια μόνον μεγεθύνσεων 80 και έχοντα διάμετρο αντικειμενικού φακού mm ο δακτύλιος

π π καθίσταται ευκρινής ό ως και οι δυο λαμ ρότεροι δορυφόροι ο . Τιτάνας και η Ρέα

1675 π Το έτος ο Κασσίνι διέκρινε ότι ο δακτύλιος αρουσίαζε μια π " ".μαύρη διαχωριστική γραμμή η ο οία ονομάσθηκε διαίρεση Κασσίνι

19Παρόμοια τέτοια γραμμή ανακάλυψε και ο Ένκε στις αρχές του ου π " ".αιώνα και ου ονομάσθηκε διαίρεση Ένκε

π π π ,Ε ειδή ο δακτύλιος του Κρόνου αρουσιάζει με την εκλει τική κλίση 29,5 μέσα σε διάστημα ετών

π όσο διαρκεί η εριφορά του π , Κρόνου γύρω α ό τον ήλιο ο

δακτύλιος δεν παρουσιάζει π άντα την ίδια όψη για έναν π . αρατηρητή Άλλοτε φαίνεται π , π ολύ ανοικτός ό ότε και τον

π " ", βλέ ουμε ανφάς και άλλοτε εξαφανίζεται και διακρίνεται

π μόνο μια λε τή γραμμή στον , π δίσκο του Κρόνου ο ότε και

" ",είναι ορατός στην κόψη του π φαινόμενο ου συμβαίνει κάθε

15 . πέτη Η αμέσως ροηγούμενη εξαφάνιση των δακτυλίων

1995. συνέβη το έτος .Διαιρέσεις του δακτυλίου π Τα ρώτα ανακαλυφθέντα χωρίσματα

π του Κασσίνι και του Ένκε α έδειξαν ότι ο δακτύλιος του Κρόνου δεν , π π π είναι ομοιογενής αλλά α οτελείται α ό σύστημα ολλών δακτυλίων

π π π π οι ο οίοι εριφέρονται γύρω α ό τον λανήτη ευρισκόμενοι στο π π 27 π πε ί εδο του ισημερινού σχηματίζοντας γωνία ο με το ε ί εδο

π . π εριφοράς του Κρόνου Οι δακτύλιοι αρουσιάζουν ζώνες με π π διαφορετική λαμ ρότητα και είναι σκοτεινότεροι α ό την σφαίρα του

π . λανήτη

130

130

π , Οι ορατοί α ό τη γή δακτύλιοι είναι τρείς ο Α, ο Β και ο C. Ο C δακτύλιος είναι αμυδρός και ονομάζεται πδακτύλιος κρέ ας. Οι π , δακτύλιοι Α και Β διαχωρίζονται α ό μια κενή ζώνη την

π . υ οδιαίρεση του Κασσίνι π π πΤο μικρότερο κενό ου υ άρχει έξω α ό τον δακτύλιο Α είναι η π .υ οδιαίρεση του Ένκε

π π Υ άρχουν και άλλοι δακτύλιοι τους ο οίους ανακάλυψαν τα π διαστημό λοια Voyager. π Μέσα α ό τον δακτύλιο C π και ρός την

π , ε ιφάνεια του Κρόνου ο Voyager 1 1980 το ανακάλυψε μια υλική π π υφή αόρατη α ό τη γή ου είναι ο δακτύλιος D . π π Ε ίσης ρος το

3εξωτερικό μέρος του δακτυλίου Α ανεκαλύφθησαν άλλα , διαφορετικά στρώματα οι , δακτύλιοι Ε F και G. πΣτόν ε όμενο

π π π ,ίνακα αναγράφονται οι α οστάσεις ου χωρίζουν τους δακτυλίους π .ό ως και το μήκος των' π π π Εξ άλλου το άχος του συνολικού δακτυλίου είναι άρα ολύ μικρό

π 1-10 . ανερχόμενο κατά μέσο όρο α ό χιλιόμετρα Με αυτές τις π , περιγραφές ο δακτύλιος μοιάζει σαν μια κυκλική λεωφόρο ε άνω

π .στην ο οία θα χωρούσαν τρείς γήινες σφαίρες π π π Το βάρος του δακτυλίου αρά τις μεγάλες του διαστάσεις ρέ ει να

27000 είναι φορές μικρότερο του βάρους του Κρόνου και σχεδόν ίσο .με το βάρος της Σελήνης π π πΟι δακτύλιοι του Κρόνου εκτελούν εριφορές γύρω α ό τον λανήτη

πσαν ένας φυσικός δορυφόρος και οι εσωτερικοί εριστρέφονται π πγρηγορώτερα α ό τους εξωτερικούς με μέσο χρόνο εριστροφής

π π 11 .ερί ου ώρες

131

131

.Τα τμήματα των δακτυλίων του Κρόνου

π π Δακτύλιος Α όσταση α ό κέντρο του Κρόνου Ακτινικό π .άχος χιλ σε ακτίνες σε χιλιόμετραD 1,11-1,24 67000-74500 7500C crepe ring 1,24-1,52 74500-92000 17500 êåíü Maxwell 1,45 87500 270 B 1,52-1,95 92000-117500 25500Cassini divis 1,95-2,02 117500-122200 4700A 2,02-2,27 122200-136800 14600Enke division 2,214 133570 325Keeler divis 2,263 136530 35F 2,324 140210 30-500G 2,75-2,88 165800-173800 8000E 3-8 ; 180000-480000; 300000;

. Προέλευση και σύνθεση των δακτυλίων του Κρόνου Πρώτος ο ,Κασσίνι έδωσε την σωστή εξήγηση για την φύση των δακτυλίων

π π π π υ οθέτοντας ότι α οτελείται α ό στερεά σώματα ολύ μικρών π διαστάσεων τα ο οία ευρίσκονται κοντά μεταξύ των και κινούνται

π π . , σαν δορυφόροι γύρω α ό τον λανήτη Πραγματικά οι δακτύλιοι π π ό ως έδειξαν και οι φωτογραφίες των διαστημο λοίων Voyager 1 και

2 π π π π . α οτελούνται α ό χιλιάδες στερεά κομμάτια α ό άγο Οι π . διαστάσεις των οικίλλουν Τα μεγαλύτερα έχουν το μέγεθος ενός

. λεωφορείου και τα μικρότερα ενός κόκκου σκόνης π Το λήθος των π πογκολίθων ροήλθε σύμφωνα με τούς μαθηματικούς υ ολογισμούς

(1850) π πτου Φραγκίσκου Ρός α ό τον κατακερματισμό στο αρελθόν π ένός δορυφόρου του Κρόνου ο ο οίος εκινείτο σε μια "κριτική

π "α όσταση π π 2,5 .α ό τον λανήτη μικρότερη των ακτίνων του π π Ο Ρός α έδειξε με μαθηματικούς υ ολογισμούς ότι η ελαχιστώτατη π π π πα όσταση στην ο οία μ ορεί να κινηθεί ένας δορυφόρος γύρω α ό

π π π πτον λανήτη του αραμένοντας σταθερός χωρίς να ε ηρεασθεί α ό π π π π τις αλιρροιογόνους δυνάμεις ου ασκούνται α ό τον λανήτη με την

π π π , πρου όθεση ότι τα δυο σώματα έχουν ίσες υκνότητες η α όσταση 2,456 π . παυτή είναι ακριβώς ακτίνες του λανήτη Εαν ο υ οτιθέμενος

π , δορυφόρος κινηθεί μέσα α ό το όριο του Ρός τότε θα καταστραφεί π π .α ό τις κοντυνές αλιρροικές δυνάμεις

π Πρέ ει να σημειωθεί ότι η σύνθεση των δακτυλίων είναι π ανομοιογενής ε ειδή στις φωτογραφίες σημειώνονται χρωματικές

π π . πδιαφορές στις αρατηρούμενες λε τομέρειές των Αυτό α οδίδεται π π π στις βαρυτικές ε ιδράσεις ου ασκούνται α ό τους δυο δορυφόρους

132

132

π π του Κρόνου Πανδώρα και Ε ιμηθέα οι ο οίοι κινούνται κοντά και π μέσα α ό τον δακτύλιο F.

.ΟΙ ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ

π π π Ο Κρόνος είναι ο λανήτης ο ο οίος εκτός α ό το αξιολογώτερο π π π σύστημα των δακτυλίων ου αρουσιάζει στον εριηγητή του , π ουρανού έχει και τον μεγαλύτερο αριθμό δορυφόρων α ό όλους

π . 18 π π πτους λανήτες σελήνες κινούνται γύρω α ό τον λανήτη οι ο οίοι π ( .5150 ) έχουν οικίλλα μεγέθη με μεγαλύτερο τον Τιτάνα διαμ χιλ και

μικρότερο τον ( . 20 ). Πάνα διαμ χιλ π Παρατηρούνται μεγάλες ιδιομορφίες σε μερικές α ό τις τροχιές των

π 6 π με α οτέλεσμα α ό αυτούς οι , , ,Πάνας Άτλας Προμηθέας ,Πανδώρα π Ε ιμηθέας και Ιανός , π π να εριφέρωνται μέσα α ό το

π π 133500 .σύστημα των δακτυλίων του Κρόνου σε α οστάσεις α ό χιλ 151500 . έως χιλιόμετρα Μάλιστα ο Πάνας ευρίσκεται μέσα στο

.Το εσωτερικό του Κρόνου

133

133

, π χάσμα του Ένκε ο Προμηθέας μέσα α ό τον δακτύλιο F και η . Πανδώρα κινείται στο εξωτερικό μέρος του Η τροχιά του Ιανού είναι

π , π , η ίδια με αυτή του Ε ιμηθέα ό ως και της Τηθύος της Τελεστούς και .της Καλυψούς και της Διώνης με της Ελένης π Οι ε όμενοι δορυφόροι , , , ,Μίμας Εγκέλαδος Τηθύς Τελεστώ

,Καλυψώ , , , , π , π Διώνη Ελένη Ρέα Τιτάν Υ ερίων Ια ετός και η Φοίβη π π 185500 . ευρίσκονται σε α οστάσεις α ό χιλ μέχρι 12.950.000 .

π π Όλοι οι δορυφόροι εριστρέφονται γύρω α ό τον Κρόνο κατά την , π ορθή φορά δηλαδή με φορά αντίθετη α ό τους δείκτες των

π π , ωρολογίων εκτός α ό την Φοίβη η ο οία κινείται αντίθετα δηλαδή .ανάδρομα

π , Ο ρώτος δορυφόρος του Κρόνου ο Τιτάνας ανακαλύφθηκε το έτος 1655 π . 1684 α ό τον Ολλανδό Χόυγκενς Ο Κασσίνι το ανακάλυψε

, . π δύο την Τηθύ και την Διώνη Ο ίδιος αστρονόμος αρατήρησε το 1671 π 1672 . π τον Ια ετό και το την Ρέα Τον ε όμενο αιώνα ο Ιωάννης

1789. Χέρσελ ανακάλυψε τον Μίμα και Εγκέλαδο το έτος Πολύ 1848 αργότερα το ο Bond π 1898ανακάλυψε τον Υ ερίωνα και το έτος

ο Pickering . 1966 την Φοίβη Το οι Walker και Dolfus παρατήρησαν π . 1980 τους δορυφόρους Ε ιμηθέα και Ιανό αντίστοιχα Το έτος με την

π ροσέγγιση του Voyager 1 π ανακαλύφθηκαν α ό τις φωτογραφίες του π π , . , , , , οι υ όλοι οι δηλ ο Πάνας ο Άτλας ο Προμηθέας η Πανδώρα η

, . Ελένη η Τελεστώ και η Καλυψώ π πΟι ληροφορίες μας για τους δορυφόρους του Κρόνου ήσαν ολύ

π λίγες και οι ε ιστήμονες αγνοούσαν την μόρφή και την φύση των 1970 . πμέχρι την δεκαετία του Σε αυτό συντελούσε και η ολύ

π π . μεγάλη των α όσταση α ό τη γή Με τις διελεύσεις όμως του Voyager 1 1980 το και του Voyager 2 1981 π το υ ήρξε μια καταιγίδα π ' πληροφοριών και γνώσεων γι αυτούς τους μικρούς και αγωμένους

π π π π π .κόσμους α ό τους ο οίους λεί ει η ζεστασιά ου ροσφέρει ο ήλιος π 5 πΜε ένα μικρό ερασιτεχνικό τηλεσκό ιο είναι ορατοί οι λαμ ρότεροι

. π π δορυφόροι Ο ίνακας στην ε όμενη σελίδα μας δίνει συγκεντρωτικά π .χρήσιμες ληροφορίες

.ΠΙΝΑΚΑΣ

π Φαινόμ Α όσταση Περιφορά Διάμετρος Άλβεδο σε

. μέγεθος εκατομ χιλ σε ημέρες σε χιλιόμ εκατοστά

134

134

; 133,57 0,576Πάνας 20 ;

18,0 137,64 0,602 ; ;Άτλας 15,8 139,35 0,613 ; ;Προμηθέας

16,5 141,70 0,629 110 Πανδώρα x 70 ;π 15,7 151,42 0,694 140 Ε ιμηθέας x 100

5 14,5 151,47 0,695 220 Ιανός x 160

1 12,9 185,52 0,942 392Μίμας

90 11,7 238,02 1,370 500 ;Εγκέλαδος

10,2 294,66 1,888Τηθύς 1060 ;

16,7 294,66 1,888 ; ;Τελεστώ 19,0 294,66 1,888 ; ;Καλυψώ

10,4 377,40 2,737 1120Διώνη 70

18,4 377,40 2,737 ; ;Ελένη 9,7 527,04 4,518 1530Ρέα

70 8,3 1221,85 15,945 5150Τιτάν

21π 14,2 1481 21,277 410Υ ερίων x260x220

30π 10,2-11,9 3561,30 79,331 1460Ια ετός

20 16,5 12952 550,480 220Φοίβη

6

------------------------------------------------------------------------------

Ω . ΠΑΝΔ ΡΑ ΚΑΙ ΕΠΙΜΗΘΕΑΣ Οι τροχιές των ευρίσκονται στον δακτύλιο F π και ο μέν ρώτος ευρίσκεται στο εσωτερικό μέρος του , . δακτυλίου ο δε δεύτερος κινείται στο εξωτερικό του τμήμα Αυτή η

" " π συνοδεία των έλξεων των μικρών αυτών δορυφόρων ε ιδρά στην π π π διαμόρφωση των λε τότατων σωματιδίων ου α οτελούν αυτόν τον

’ δακτύλιο και γι αυτό το λόγο ονομάζονται δορυφόροι " ".μαντρόσκυλα

. ΠΑΝ Η τροχιά του ευρίσκεται στο χάσμα του Ένκε μεταξύ των δακτυλίων A και F . π π π πΟι ε ιδράσεις του είναι αυτές ου τρο ο οιούν

π την διαφορο οίηση της δομής των υλικών σωματιδίων του δακτυλίου . π Α Οι φωτογραφίες των διαστημο λοίων έδειξαν στην

135

135

π π π εριστρεφόμενη ε ιφάνεια των δακτυλίων κά οιες σκοτεινές π αμυδρές κηλίδες οι ο οίες ενδέχεται να οφείλωνται στις

π " " .αρενοχλήσεις αυτών των ειδικών δορυφόρων

.ΜΙΜΑΣ

π π 185.520 . Α έχει α ό τον Κρόνο χιλ και η διάμετρός του είναι μικρή 390 . γύρω στα χιλ Το σχήμα του δορυφόρου είναι σφαιρικό και η

π π π , π ε ιφάνειά του καλύ τεται α ό μετεωρικούς κρατήρες Ε ίσης δείχνει .αμετάβλητη στην διάρκεια της χρονικής του ιστορίας

Ο μεγαλύτερος κρατήρας είναι ο κρατήρας Χέρσελ π ου έχει διάμετρο 130 , π 1/3 χιλιομέτρων μια διάμετρος η ο οία είναι το της όλης

. διαμέτρου του Μίμαντος Στο κέντρο αυτού του κρατήρα υψώνεται . π π μια κορυφή Έχει υ ολογισθεί ότι η ρόσκρουση στον Μίμαντα αυτού π , του μεγάλου μετεωρίτη ου δημιούργησε τον Χέρσελ κατέστρεψε .ένα τμήμα του δορυφόρου αυτού

136

136

.ΕΓΚΕΛΑΔΟΣ

π π 238.020 . Η α όστασή του α ό τον Κρόνο είναι χιλ και η διάμετρός 500 . π του είναι χιλ Οι φωτογραφίες δείχνουν λε τομέρειες της τάξεως 2 . π π πτων χιλιομέτρων Φαίνεται ότι οι εριοχές της ε ιφάνειας ου

π π α οτελούνται α ό μετεωρικούς κρατήρες είναι σχετικά μικρής π π εκτάσεως γεγονός ου φανερώνει ότι ο Εγκέλαδος στο αρελθόν έχει

π π π υ οστεί μεταβολές σαν α οτέλεσμα κά οιας εσωτερικής γεωλογικής . δραστηριότητος

137

137

100 πΚατά τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια ο Εγκέλαδος αρουσίασε π εκρήξεις ηφαιστείων μεμονωμένα για κά οιο χρονικό διάστημα και η

π . λάβα κάλυψε τμήμα της ε ιφάνειάς του π Το μάγμα ου εκσενδονίσθηκε στο διάστημα τροφοδότησε με υλικό .τον δακτύλιο Ε του Κρόνου

ΤΗΘΥΣ.

1060 . π π 294.660Έχει διάμετρο χιλ και α έχει α ό τον Κρόνο . π 1,1 χιλιόμετρα Η υκνότητα αυτού του δορυφόρου είναι μόλις φορές

π π π . π π πιο μεγάλη α ό την υκνότητα του νερού Συνε ώς θα ρέ ει π πτουλάχιστον το μισό του εσωτερικού της Τηθύος να α οτελείται α ό

π . π , άγους Όσον αφορά την ε ιφάνειά της οι φωτογραφίες του Voyager 2 π π δείχνουν ότι α οτελείται σε ένα της μέρος α ό τραχείς

π πμετεωρικούς κρατήρες και α ό εκτάσεις με λιγώτερη διασ ορά

138

138

, π π κρατήρων γεγονός ου δείχνει ότι και εδώ στο αρελθόν είχαμε π .κά οια γεωλογική δραστηριότητα

π , Η Τηθύς έχει δυο αξιοσημείωτα ε ιφανειακά χαρακτηριστικά έναν 400 π τεράστιο κρατήρα με διάμετρο χιλιομέτρων ου ονομάζεται

Οδυσσέας 2000 . , και μια μεγάλη κοιλάδα φαράγγι με μήκος χιλ με π 100 π μέσο λάτος και με βάθος μερικών χιλιομέτρων η ο οία λέγεται

.κοιλάδα της Ιθάκης π Αυτός ο ερίεργος σχηματισμός διατρέχει τα 3/4 π .της εριφέρειας του δορυφόρου

Η Τηθύς μοιράζεται την τροχιά της με τους δύο μικρούς δορυφόρους . Τελεστώ και Καλυψώ

Ω .ΔΙ ΝΗ

π 377.400 π 1120 .Α έχει χιλ α ό τον Κρόνο και έχει διάμετρο χιλιόμετρα π π π Α ό τις φωτογραφίες φαίνεται ότι η ε ιφάνειά της αρουσιάζει δύο

π . π διαφορετικούς τύ ους τερραίν Περιοχές με ολλούς μετεωρικούς , π π κρατήρες και σχετικά ομαλές εκτάσεις ου αρουσιάζουν λίγους

139

139

π π . κρατήρες ό ως και άλλες λε τομέρειες Οι διάμετροι των μεγάλων π π 200 .κρατήρων είναι άνω α ο χιλιόμετρα

π π Μια αξιοσημείωτη λε τομέρεια της ε ιφάνειάς της είναι μια π π ακανονίστου σχήματος φωτεινή εριοχή με σκοτεινό ερίγυρο η

π π π π π π .ο οία υ οτίθεται ότι α οτελείται α ό α οθέματα άγου

.ΡΕΑ

π π 527.040 Κινείται γύρω α ό τον Κρόνο σε μέση α όσταση χιλ και η 1530 . π διάμετρός είναι χιλιόμετρα Η ε ιφάνεια της Ρέας είναι

π π π . π αγωμένη και α οτελείται α ό μετεωρικούς κρατήρες Α ό τις

140

140

π π χαμηλές θερμοκρασίες ο άγος έχει α οκτήσει στερεή μορφή σαν . τους βράχους π π π Έχει δια ιστωθεί ότι η ε ιφάνεια του δορυφόρου έχει υ οστεί μια π π π μικρή μεταβολή κατά την ρώτη ερίοδο της ιστορίας της ριν τον

.σχηματισμό των μετεωρικών κρατήρων

ΤΙΤΑΝ. π πΕίναι το μεγαλύτερο σε διαστάσεις ουράνιο σώμα ου εριφέρεται π π 1.221.850 γύρω α ό τον Κρόνο σε α όσταση χιλιομέτρων και έχει

π . την μεγαλύτερη λαμ ρότητα Η διάμετρος του Τιτάνος είναι μεγάλη 5150 , για τα δορυφορικά δεδομένα και ισούται με χιλ δηλαδή είναι

141

141

π . πμεγαλύτερος α ό τον Ερμή και τον Πλούτωνα Το μεγάλο αράδοξο όμως είναι ότι ο Τιτάνας είναι ο μοναδικός δορυφόρος του ηλιακού

π π συστήματος ου έχει μια υκνή ατμόσφαιρα κόκκινου χρώματος η π π π π . ο οία α οτελείται α ό δηλητηριώδη αέρια ό ως μεθάνιο και άζωτο

πΑυτή η ατμόσφαιρα έχει μεγάλες ομοιότητες με την ατμόσφαιρα ου π π π είχε η γή ριν α ό δισεκατομμύρια χρόνια η ο οία με τις

π π π ρου οθέσεις ου ακολούθησαν ήταν η αφετηρία δημιουργίας π . οργανικών μορίων και συνε ώς της ζωής Δεν αρκεί ίσως μόνο αυτό

π π , π όμως στην ερί τωση του Τιτάνος διότι η ολύ κάτω του μηδενός (-178 θερμοκρασία ο C) π .στερεο οιεί το οργανικό αέριο μεθάνιο

π Πάντως με την ε ίδραση του ηλιακού φωτός δημιουργούνται χημικές π π , αντιδράσεις ου αράγουν υδρογονάνθρακες μονοξείδιο του

. π άνθρακος και άλλες οργανικές ενώσεις Αυτά τα συστατικά α ό το π 200 π κρύο σχηματίζουν ένα ορτοκαλί στρώμα σε ύψος χιλ α ό την

π π π 1,6ε ιφάνεια του δορυφόρου ό ου η ατμοσφαιρική ίεση είναι π π .φορές ιο μεγάλη α ό αυτή της γής

π Περισσότερες ληροφορίες αναμένεται να δοθούν το καλοκαίρι του 2004 π « » π με την άφιξη στον Κρόνο του διαστημο λοίου Κασσίνι α ό το π π π « » π ο οίο θα α οσ ασθεί η κάψουλα Χόυιγγενς ου θα εισέλθει στην

. ατμόσφαιρα του Τιτάνος

Ω .ΥΠΕΡΙ Ν

142

142

π 350 Το σχήμα του είναι ελλει τικό με διαστάσεις x 200 . χιλ και π 1.481.000 π κινείται σε α όσταση χιλιομέτρων α ό το κέντρο του .Κρόνου

π 300Υ άρχουν μεγάλοι κρατήρες και μια κυκλική ανύψωση μήκους . π χιλιομέτρων Υ οτίθεται ότι αυτή η ιδιομορφία οφείλεται σε

π π π π υ όλειμμα α ό μια ρόσκρουση κά οιου άλλου μεγαλυτέρου σε π .διαστάσεις σώματος στο αρελθόν

143

143

ΙΑΠΕΤΟΣ ΚΑΙ ΦΟΙΒΗ

π π π Ο Ια ετός μαζί με την Φοίβη είναι οι ιο α ομακρυσμένοι δορυφόροι . π π 3.561.300 , του Κρόνου Ο μεν Ια ετός α έχει χιλιόμετρα η δε Φοίβη

π π π 12.952.000η ο οία εριστρέφεται ανάδρομα ευρίσκεται σε α όσταση π , π χιλ α ό τον Κρόνο και λόγω αυτής της μεγάλης α οστάσεως δεν

π π .φωτογραφήθηκε α ο τα διαστημό λοια π 1460 . π Η διάμετρος του Ια ετού είναι χιλιόμετρα Η λαμ ρότητά του

π π π αρουσιάζει αξιοσημείωτες μεταβολές γεγονός ου α οδίδεται στο π π ότι το ένα ημισφαίριο του δορυφόρου είναι ολύ σκοτεινότερο α ό το

.άλλο π π , π Ο Ια ετός στρέφει άντα το ίδιο ημισφαίριο το σκοτεινό ρος τον

, π , π Κρόνο ενώ α ό τη γή διακρίνονται και τα δύο με α οτέλεσμα να . π αυξομειώνεται το φαινόμενό του μέγεθος Η φωτεινή ε ιφάνεια του

π π π πΙα ετού α οτελείται α ό μετεωρικούς κρατήρες και ιθανώς π π π , σκε άζεται α ό στρώμα άγου ενώ η φύση του σκοτεινού του

π π π 10ημισφαιρίου αραμένει άγνωστη αφού καλύ τεται α ό ένα υλικό π π φορές ιο σκοτεινό α ό το άλλο ημισφαίριο

π π (1,2 / . )Η μικρή υκνότητα των υλικών του Ια ετού γρ κυβ εκατοστό π π π π π πρου οθέτει ότι έχει μεγάλα α οθέματα άγου ο ο οίος εριέχει

. μεθάνιο και αμμωνία

π , Οι τροχιές των λανητών Ουρανού Ποσειδώνος και Πλούτωνος

144

144

.Προσέξτε την μεγάλη κλίση της τροχιάς του Πλούτωνος.

.ΟΙ ΑΠΟΜΑΚΡΥΣΜΕΝΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ π π Οι ε όμενοι τρείς και τελευταίοι γνωστοί λανήτες του ηλιακού μας

π π συστήματος κινούνται σε μεγάλες α οστάσεις α ό τον ήλιο και είναι ο , . Ουρανός ο Ποσειδών και ο Πλούτων Ο Ουρανός και ο Ποσειδών

π είναι σχεδόν όμοιοι σε διαστάσεις και εριλαμβάνονται στην ομάδα π π , πτων μεγάλων λανητών τύ ου Διός δηλ δεν έχουν στερεή ε ιφάνεια π π . και α οτελούνται α ό υδρογόνο και ήλιο Λόγω των μεγάλων

π π ( π 19 α οστάσεων α ό τη γή και τον ήλιο ο Ουρανός α έχει φορές και 30 π π π )ο Ποσειδών σχεδόν φορές ιο μακριά α ό ότι η γή α ό τον ήλιο

π είναι ολύ αμυδροί και λέγονται και π πτηλεσκο ικοί λανήτες πε ειδή π . διακρίνονται μόνο με τηλεσκό ιο Για τον λόγο αυτό δεν ήσαν

π π γνωστοί στους αρχαίους οι ο οίοι το οθετούσαν τα όρια του ηλιακού .συστήματος μέχρι την τροχιά του Κρόνου

1781 π Ο Ουρανός ανακαλύφθηκε τυχαία το α ό τον J.Hersel και ο 1846 π Ποσειδών το α ό τον Leverrier, π π πύστερα α ό ολύ λοκους

π υ ολογισμούς του Adams. π Με την ε ίσκεψη του Voyager 2 στους δυο π , π π αυτούς λανήτες έγινε δυνατή μια λήρης ληροφόρηση για τις π πσελήνες και τους δακτυλίους των ό ως και μια ματιά των ε ιφανειών

. π , των Ο τελευταίος λανήτης ο Πλούτων δεν μοιάζει καθόλου με τους . π π πδυο αδελφούς του Έχει ολύ μικρές διαστάσεις και α οτελείται α ό

π . στερεή ε ιφάνεια Η τροχιά του έχει την μεγαλύτερη εκκεντρότητα π με α οτέλεσμα ένα μέρος της να ευρίσκεται μέσα στην τροχιά του

. π Ποσειδώνος Σηματοδοτεί τις εσχατιές των λανητών αφού κινείται π 39 π .σε α όσταση αστρονομικών μονάδων α ό τον ήλιο

145

145

Η θέση του πλανήτη Ουρανού την νύκτα της ανακαλύψεώς του, 13-3-1781 στον αστερισμό του Ταύρου.

Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΟΥΡΑΝΟΣ.Ενα

Ιστορικό ανακαλύψεως. Ο Ουρανός ανακαλύφθηκε όλως τυχαίως π α ό τον Άγγλο μουσικό και αστρονόμο J. Hersel 13την νύκτα της

1781 π Μαρτίου στον αστερισμό του Ταύρου ό ως δείχνει το σχήμα π π π που ανα αριστάνει την θέση στην ο οία ευρίσκετο ο λανήτης

. Ουρανός εκείνη την χρονιά Παρατηρώντας τον ουρανό ο Hersel είδε π π π έναν ρασινω ό αστέρα ο ο οίος δέν ήταν σημειωμένος στους

π π αστρικούς καταλόγους και ου άλλαζε θέση με την άροδο των π .ημερών αρουσιάζοντας μια μικρή φαινόμενη διάμετρο

Στην αρχή ο Hersel , τον νόμιζε ότι ήταν κομήτης χωρίς ουρά μια π π ροσεκτική όμως εξέταση των στοιχείων της τροχιάς του ου έγινε π α ό τον Bode π πα έδειξε ότι τα τροχιακά στοιχεία τον το οθετούσαν

π 19,2 . , πκοντά στην α όσταση των αστρ μονάδων μια θέση κενή ου π π π π προέβλε ε ο νόμος των α οστάσεων των λανητών ο ο οίος

π π διατυ ώθηκε α ό τον Bode 18 . πτον ον αιώνα Ο νέος λανήτης π ονομάσθηκε Ουρανός ο ο οίος στην Ελληνική μυθολογία

π π π ροσω ο οιούσε την αρχή του κόσμου και ήταν γυιός του Ερέβους , π .και της Γής ατέρας του Κρόνου

.Μέγεθος π Ο λανήτης ουρανός είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερος π , 51.118 α ό τη γή αφού η διάμετρός του είναι χιλιόμετρα και ο όγκος

64 π . του φορές μεγαλύτερος του λανήτη μας Η μάζα του είναι 14,5 π πμεγαλύτερη φορές και τέλος αρουσιάζει μια μικρή υκνότητα

1,29. π π στα υλικά του ίση με Συνε ώς η ταχύτητα διαφυγής α ό την π 21,3 / . ' ε ιφάνειά του ανέρχεται σε χιλιόμετρα δευτ Εξ άλλου σώμα

1 , 900 .βάρους κιλού στη γή στον Ουρανό θα εζύγιζε μόνο γραμμάρια π Κίνηση γύρω α ό τον ήλιο. π πΗ μέση α όσταση του Ουρανού α ό

2.868.100 . π π τον ήλιο είναι χιλ και συμ ληρώνει μια εριφορά γύρω 84 του κάθε γήινα έτη

π π . ερί ου Η τροχιά του Ουρανού σχηματίζει με την

π εκλει τική μια μικρή γωνία 48' π π π . λε τών ερί ου Η

π εφα τομενική ταχύτητα με π την ο οία κινείται ο

6,81Ουρανός είναι / π . χιλ δευτερόλε το Η

εκκεντρότητα της τροχιάς π 46του λανήτη είναι

( =17 ),χιλιοστά γή χιλιοστά είναι δηλ μεγαλύτερη

της τροχιάς της γής π και έχει σαν συνέ εια την

π π πε οχή ου ο λανήτης π ευρίσκεται στο εριήλιο της

12

146

146

π - τροχιάς του να ελαττώνεται η α όσταση Ηλίου Ουρανού κατά 112.000.000 . χιλιόμετρα

π Ορατότητα α ό τη γή. Ο Ουρανός λόγω της μεγάλης του π π , .α οστάσεως α ό τη γή φαίνεται σαν ένας αμυδρός αστέρας με φαιν

μέγεθος m= 5,7 π π , . ερί ου δηλαδή είναι ορατός και με γυμνό μάτι Εάν π , π αρατηρηθεί και με κοινά κυάλια καθίσταται ερισσότερο έκδηλο το π π . 3 - -ρασινω ό χρώμα του Όταν τα σώματα ήλιος γή Ουρανός

180 , π ευρεθούν σε ευθεία γραμμή ο τότε ο λανήτης ευρίσκεται σε αντίθεση π π , και στην μικρότερη δυνατή α όσταση α ό τη γή ανατέλλει

. το λυκόφως και δύει κατά το λυκαυγές Αυτό το φαινόμενο π 370 π π ε αναλαμβάνεται κάθε ερί ου ημέρες και είναι η συνοδική

π π .ερίοδος εριφοράς του Ουρανού π π Κατά τις ε οχές των αντιθέσεων ο λανήτης φθάνει στην μέγιστη

π π δυνατή του λαμ ρότητα ου είναι m= 5,7 π αρουσιάζοντας φαινομένη =3,7" π 2.833.500.000διάμετρο τόξου και α έχοντας κατά μέσο όρο

π . π α ό τη γή Σε αυτήν του την λαμ ρότητα συντελεί και το μεγάλο π π 51 , οσοστό του αλβέδου του ου είναι εκατοστά δεύτερο μετά το

. άλβεδο της Αφροδίτης π π ( ),Όταν ο Ουρανός εράσει στο αντίθετο μέρος α ό τον ήλιο σύνοδος

π π τότε η α όσταση α ο τη γή είναι και η μεγαλύτερη δυνατή γύρω στα 3.130.500.000 χιλ έχοντας m=5,9 και φαινομένη διάμετρο d=3,3"

.τόξου π ,Η κίνηση του Ουρανού μεταξύ των αστέρων συντελείται ολύ αργά

84 παφού χρειάζονται έτη για να διασχίσει τους εκλει τικούς . αστερισμούς

π π Για την αρατήρησή του είναι α αραίτητος ένας χάρτης του ουρανού π και ο ροσδιορισμός της θέσεώς του γίνεται ευκολότερος όταν

π π συμβαίνει να γειτνιάζει με αστέρες ου αρουσιάζουν

147

147

π π π . π μεγαλύτερη λαμ ρότητα α ό τον λανήτη Η φαινόμενη ορεία του π π μέσα σε διάστημα ενός έτους αρουσιάζεται σαν μια καμ ύλη μεταξύ π π π . των αστέρων η ο οία μετατο ίζεται βαθμιαία ρός Ανατολάς Η

π π π πανάδρομη κίνηση την ο οία αρουσιάζει ο λανήτης εκτελείται ολύ π π .αργά γεγονός ου οφείλεται στην μεγάλη του α όσταση

π . Κλίση του άξονα του Ουρανού και εριστροφή αυτού Η κύρια π π ιδιομορφία ου αρουσιάζει ο Ουρανός είναι η μεγάλη κλίση την

π π π π ο οία αίρνει ο άξονας εριστροφής του λανήτη σε σχέση με το π π π π π ε ί εδο της εριφοράς του γύρω α ό τον ήλιο και η ο οία είναι

97 ,86' π π π ο με α οτέλεσμα να αρουσιάζεται ανα οδογυρισμένος και οι π ( . 154). όλοι του να έχουν σχεδόν οριζόντια κλίση σχήμα σελ Το

π π 18 πημερονύκτιο του Ουρανού διαρκεί ερί ου ώρες και ο λανήτης π π , εριστρέφεται με διεύθυνση εξ ανατολών ρός δυσμάς δηλαδή με

.Ανάδρομη φορά Εσωτερική δομή και χαρακτηριστικά. πΟ Ουρανός α οτελείται

π π . ό ως ο Ζεύς και ο Κρόνος α ό υδρογόνο και ήλιο Πιστεύεται ότι στο π π π πκέντρο του υ άρχει ένας μικρός υρήνας α ό βράχο ο ο οίος

π π π π εριβάλλεται α ό έναν μανδύα μεγάλου άχους με σύνθεση άγο ή π , . π π αγωμένο νερό μεθάνιο και αμμωνία Το ε όμενο ρος τα έξω

π στρώμα είναι η ατμόσφαιρα α ό υδρογόνο και ήλιο με μικρές π . π π οσότητες μονοξειδίων Η ε ιφάνειά του δεν αρουσιάζει καμία π π π π α ολύτως αισθητή λε τομέρεια και έχει ρασινω ό χρώμα.

Οι δακτύλιοι του Ουρανού. 1977 π π Το έτος δια ιστώθηκε α ό τους π π 9 αστρονόμους ότι ο Ουρανός εριβάλλεται α ό μια σειρά στενών

π π . δακτυλίων στο ε ί εδο του ισημερινού του Οι δακτύλιοι π π π πανακαλύφθησαν την στιγμή ου ο λανήτης διήρχετο μ ροστά α ό

8 π πέναν αμυδρό αστέρα ου μεγέθους με α οτέλεσμα την α όκρυψή . του Αυτό το φαινόμενο λέγεται στην αστρονομία π πε ι ρόσθηση και

, είναι συνηθισμένο στην Σελήνη τους Πλανήτες και τους .Αστεροειδείς

π : Η εξαφάνιση του αστέρος α ό τον Ουρανό έγινε ως εξής Ενώ π αναμένετο μια βαθμιαία α όσβεση του αστέρος λόγω της

, π π ατμόσφαιρας του Ουρανού ξαφνικά ο αστέρας λίγο ριν α ό την π π ε αφή του στον δίσκο του λανήτη τρεμόσβησε αρκετές φορές και

π συνέβη ακριβώς το ίδιο στην έξοδο του αστέρα α ό το άλλο . ημισφαίριο του Ουρανού

π 9 π π π 2Ένα αρόμοιο φαινόμενο αναλαμ ών σε ε ι ροσθήσεις άλλων π , π αστέρων α ό τον Ουρανό του β Σκορ ίου και του σ Τοξότου

, εβεβαίωσε στους αστρονόμους του λόγου το αληθές ότι ο Ουρανός . 1986, π έχει δακτυλίους Το με την ροσέγγιση του Voyager 2 ο

11. αριθμός των δακτυλίων αυξήθηκε σε

148

148

πΟι δακτύλιοι ονομάσθηκαν με κριτήριο την αυξανόμενη α όστασή π π τους α ό τον λανήτη σε 6, 5, 4, , , , , , ,δακτυλίους α β η γ δ ε

1986 U1R και 1986U2R. π , Ε ίσης φωτογραφήθηκε και ένα ζεύγος μικρών δορυφόρων της

Κορδελίας και Οφηλίας π π οι ο οίοι κινούνται ε άνω στον δακτύλιο . ε π π 11 Ο ίνακας ου ακολουθεί μας δίνει τα στοιχεία των δακτυλίων του

:Ουρανού

ΟΙ ΔΑΚΤΥΛΙΟΙ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ.

π π Δακτύλιος Α όσταση ακτινικό άχος σε .σε ακτίνες σε χιλιόμετρα μήκος χιλιόμ βάθος

1986U2R (1,49) (38000) (2500) 0,1 <0,0016 1,597 41840 1-3 0,1 0,2-0,35 1,612 42230 2-3 0,1 0,5-0,64 1,625 42580 2-3 0,1 0,3 1,707 44720 7-12 0,1 0,3-α

0,4 1,743 45670 7-12 0,1 0,2β 1,801 47190 0-2 0,1 0,1-η

0,4 1,818 47630 1-4 0,1 1,3-γ

2,3 1,843 48290 3-9 0,1 0,3-δ

0,41986U1R 1,909 50020 1-2 0,1 0,1 1,952 51140 20-100 <0,15 0,5-ε

2,1

---------------------------------------------------------------------------------------------

149

149

. ΟΙ ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ

π 17 Ο λανήτης Ουρανός έχει δορυφόρους π π οι ο οίοι εριφέρονται σε π π 49750 582600 α οστάσεις α ό χιλ έως και χιλιομέτρων . Τους

, 5 πκατατάσουμε σε τρείς ομάδες τους μεγάλους οι ο οίοι π , π π 10 ανακαλύφθηκαν με το τηλεσκό ιο τους υ όλοι ους μικρούς οι

π π ο οίοι ανακαλύφθηκαν α ό φωτογραφίες του Voyager 2 , π ό ως και π 1997 πάλλους δύο οι ο οίοι ανακαλύφθηκαν το με το τηλεσκό ιο

Hale. 1787 Το έτος ο Hersel ανακάλυψε την Τιτανία και τον Όβερον

π π π π δίδοντάς τους αυτά τα ονόματα ε νευσμένος α ό τα ρόσω α μιας π , π τραγωδίας του Σαίξ ηρ μια αραφωνία κατά την γνώμη μας στις π π ελληνικές ονομασίες ου δίνονται σε όλους τους λανήτες και

.δορυφόρους του ηλιακού συστήματος 1851 Το ο W. Lassel , ανακάλυψε άλλους δύο τον Αριήλ και τον , Ουμβριήλ και τέλος το

1948 έτος ο G. Kuiper ανακάλυψε την . Μιράντα π π π π Οι υ όλοι οι είναι σώματα ολύ μικρών διαστάσεων αόρατα α ό τη 1986 π γή και ανακαλύφθηκαν το α ό τον Voyager 2 π και ήραν τα

: ονόματα , , Κορδελία Οφηλία Bianca, Cressida, Desdaimona, Juliet, Portia, Rosalind, Belinda και Puck. π Οι δυο ρώτοι κατά

π π σειρά α οστάσεως α ό τον Ουρανό Κορδελία και Οφηλία κινούνται .μέσα στον δακτύλιο ε

π π π 17Ο ίνακας ου ακολουθεί μας δίνει χρήσιμες ληροφορίες για τίς .σελήνες του Ουρανού

Ω Ω .ΣΤΟΙΧΕΙΑ Τ Ν ΔΟΡΥΦΟΡ Ν ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ

π αστρικό μέση ερίοδος διάμετρος π π .μέγεθος α όσταση εριφοράς σε χιλ άλβεδο

24 49750 0,335 ; ;Κορδελία χιλ ημΟφηλία 24 53760 0,376 ; ;Bianca 24 59160 0,435 ; ;Cressida 24 61770 0,464 ; ;Desdemona 24 62660 0,474 ; ;Juliet 24 64360 0,493 40 ;Portia 24 66100 0,513 110 ;Rosalind 24 69930 0,558 60 ;Belinda 24 75260 0,624 ; ;Puck 20 86010 0,762 150 ;

16,5 129780 1,414 480 27Μιράντα .έκατ 14,4 191240 2,520 1158 34Αριήλ

15,3 265970 4,144 1172 18Ουμβριήλ

150

150

14,0 435840 8,706 1580Τιτανία 27

14,2 582600 13,463 1524Όβερον 24S/1997U1 20,0 6.000.000 ?S/1997U2 22,0 8.000.000 ?

.Οι δακτύλιοι του Ουρανού

.ΜΙΡΑΝΤΑ

π π 129.780 . 470Α έχει α ό τον Ουρανό χιλ και έχει διάμετρο . 1986 χιλιόμετρα Το ο Voyager 2 π π π έρασε ολύ κοντά α ό την

π 3000 πΜιράντα σε α όσταση χιλιομέτρων και έστειλε κατα ληκτικές π π πκαι αράξενες φωτογραφίες της οι ο οίες έκλεψαν την αράσταση

π . α ό τα άλλα μέλη του Ουράνιου συστήματος Η Μιράντα έχει μια π π π αράξενη ε ιφάνεια ου δίνει

π την εντύ ωση ότι σμιλεύθηκε π πα ό το αόρατο χέρι ενός γλύ τη

π .ου διέθετε μεγάλη φαντασία π Παρουσιάζεται μια ε ιφάνεια η

π ο οία έχει έντονα σημάδια π ολυγωνικών θα λέγαμε

π πσχημάτων ου εριβάλλονται π π α ό αράλληλα γραμμωτά

151

151

π π εξογκώματα ου φαντάζουν σαν υ ολείμματα μιας τεράστιας π π π π ε ιφανειακής σαρώσεως η ο οία είναι δυνατόν να ροήλθε α ό την

π π π π ρόσκρουση ενός ογκώδους σώματος το ο οίο ρέ ει να έκοψε την π π Μιράντα σε ολλά κομμάτια τα ο οία στην συνέχεια εξερράγησαν στο .διάστημα

π Η εριοχή με το όνομα Alongside , έχει μετεωρικούς κρατήρες τρείς π π .α ό τους ο οίους έχουν μεγάλα σημάδια

ΑΡΙΗΛ.

1158 π πΈχει διάμετρο χιλιόμετρα και εριφέρεται σε μέση α όσταση 191.240 . π πχιλ Η ε ιφάνεια του Αριήλ έχει τραχείς και α ότομους

π ,κρατήρες και διασχίζεται α ό συστήματα κοιλάδων και εξογκωμάτων π χαρακτηριστικά τα ο οία δηλώνουν ότι ο δορυφόρος αυτός στο

π π .αρελθόν αρουσίασε γεωλογική δραστηριότητα

152

152

ΟΥΜΒΡΙΗΛ.

1172 . π π Η διάμετρός του είναι χιλ και η μέση του α όσταση α ό τον 265.970 . π π Ουρανό χιλιόμετρα Ειναι ο ερισσότερο σκοτεινός α ό τους . π π π άλλους δορυφόρους Η ε ιφάνειά του σκε άζεται α ό ένα σκοτεινό

π .μεταλλικό υλικό και α ό μετεωρικούς κρατήρες 110 Ένας κρατήρας έχει διάμετρο χιλιόμετρα και τα υλικά του έχουν

π π .μεγάλη λαμ ρότητα σε αντίθεση με την άλλη ε ιφάνειά του

153

153

ΤΙΤΑΝΙΑ.

1580Είναι ο μεγαλύτερος δορυφόρος του Ουρανού με διάμετρο π π 435.840 π χιλιόμετρα και εριφέρεται σε α όσταση χιλ α ό το κέντρο

π . π π του λανήτη Η ε ιφάνεια της Τιτανίας έχει εριοχές με π . μεταβαλλόμενη εριεκτικότητα σε μετεωρικούς κρατήρες Δεν

π π π π α οκλείεται κατά το αρελθόν η ε ιφάνειά της να υ έστη γεωλογικές .μεταβολές

π πΣτην Τιτανία σημειώνονται ολλές κοιλάδες και αρατηρούνται π π π κομμάτια ροερχόμενα α ό κά οιο τεμαχισμό κρατήρων στην μέση

.τους

154

154

.ΟΒΕΡΟΝ

π π , π πΗ ε ιφάνεια του δορυφόρου α ό έναν αριθμό κρατήρων ολλοί α ό π π π πτους ο οίους εριβάλλονται α ό φωτεινές ακτινώσεις ου

π π . α οτελούνται α ό λευκό υλικό Μεταξύ αυτών των ακτινώσεων .μεσολαβεί ένα μεταλλικό σκοτεινό υλικό

155

155

Χάρτης της περιοχής της ανακαλύψεως του Ποσειδώνος την νύκτα της 23-9-1846. Από κάτω ευρίσκεται ο Κρόνος.

Ω .Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΠΟΣΕΙΔ ΝΈνα

π π π Είναι ο όγδοος λανήτης κατά σειρά α οστάσεως α ό τον ήλιο και για π ένα χρονικό διάστημα της εριφοράς του γίνεται ο τελευταίος σε

π π π α όσταση και α ό τον Πλουτώνια ε ειδή η τροχιά του λόγω της π μεγάλης εκκεντρότητος ου έχει εισχωρεί μέσα στην τροχιά του

.Ποσειδώνος .Ιστορικό ανακαλύψεως π 1820 πΑ ό το έτος είχαν δια ιστωθεί π . πανωμαλίες στην κίνηση του Ουρανού οι ο οίες κατά τον Α Μ ουβάρ

13

156

156

π (ήταν λογικό να α οδοθούν στις ελκτικές δυνάμεις παρέλξεις) ενός π π π π άγνωστου σώματος το ο οίο έ ρε ε να εκινείτο ή ρός τα μέσα ή

π π . ρός τα έξω α ό την τροχιά του Ουρανού Ο αστρονόμος Leverrier π π πύστερα α ό μελέτη του δια ίστωσε ότι αυτός ο άγνωστος λανήτης

π ,δεν ήταν δυνατόν να ευρίσκετο μέσα α ό την τροχιά του Ουρανού π ,διότι τότε θα είχαμε αρέλξεις στον Κρόνο εκτός εάν είχε μικρή μάζα

π π π . υ όθεση η ο οία α ορρίφθηκε αμέσως Βάσει του νόμου του Bode π π π π , θα έ ρε ε να ευρίσκεται σε μεγάλη α όσταση α ό τον Ουρανό ο

π π 39νόμος αυτός αραχωρεί διαθέσιμο μέρος στην α όσταση των .αστρονομικών μονάδων

Μάλιστα ο Leverrier π π υ όθεσε ότι η τροχιά αυτού του λανήτη δεν θα π είχε μεγάλη κλίση με την εκλει τική και κατάστρωσε ένα

π π 8 ολυσύνθετο ρόβλημα με αγνώστους x π 33ου συνδέονταν με π 262 πμαθηματικές εξισώσεις οι ο οίες εφαρμόσθηκαν σε αρατηρήσεις

π 1690 1845. των θέσεων του Ουρανού α ό το έως το Η λύση του π 11 ροβλήματος έγινε με συνεχή εργασία μηνών σε γραφική έκταση 11000 ! π π σελίδων Το ερι αθές εξαγόμενο του Leverrier πυ εδείκνυε

π π 36,154 ότι ο λανήτης αυτός θα εκινείτο σε α όσταση αστρονομικών . μονάδων με μάζα ίση με του Ουρανού Τα εξαγόμενά του ο Leverrier

π π τα έστειλε στο αστεροσκο είο του Βερολίνου ό ου και την νύκτα της 23 π 1846 ης Σε τεμβρίου ο Galle μαζί με τον Enke ανακάλυψαν έναν

8 π π αμυδρό αστέρα ου μεγέθους ο ο οίος δεν υ ήρχε στους αστρικούς π 52' π .καταλόγους σε θέση ου διέφερε κατά λε τά τόξου

π πΠρέ ει να σημειωθεί ότι την τροχιά του Ποσειδώνος είχε υ ολογίσει π πένα έτος ιό νωρίς ο νεαρός αστρονόμος του αστεροσκο είου

Γκρήνουιτς J. Adams π ρίν ο Leverrier π ,αρχίσει τους υ ολογισμούς του η εργασία όμως του Adams π π δεν ροωθήθηκε α ό τους ανωτέρους

. του λόγω αμφιβολιών.Μέγεθος 49528 Ο Ποσειδών έχει ισημερινή διάμετρο χιλ και είναι

π π 4 ερί ου φορές μεγαλύτερος της γής

(12756 ) χιλ και ο όγκος της 78 σφαίρας του είναι φορές

μεγαλύτερος αυτού της . πγής Η μάζα του λανήτη

17 π είναι φορές ιο μεγάλη π της μάζας του λανήτη μας

π ενώ η υκνότητα των 1,64υλικών του είναι μόλις φορές μεγαλύτερη του . ύδατος Η ταχύτητα

διαφυγής για ένα π πδιαστημό λοιο ου

π αναχωρεί α ό τον -Ποσειδώνα ανέρχε

23,3 / .ται σε χιλ δευτ( =11,2 / ), Γή χιλ δευτ και ένα

1 σώμα βάρους κιλού στη

157

157

, π π 1 16Γη μεταφερόμενο στον Ποσειδώνα θα ζυγίζει ερί ου κιλό και .γραμμάρια

π , π π Κίνηση γύρω α ό τον ήλιο εριστροφή ερί άξονα. Η μέση π π 5.423.100.000α όσταση του Ποσειδώνος α ό τον ήλιο ανέρχεται σε

. π π π χιλιόμετρα Σε αυτήν την α όσταση εριστρέφεται γύρω α ό τον π π π π π 165 ,ήλιο και για μια λήρη εριφορά α αιτούνται ερί ου γήινα έτη π 5,43 / . αφού και η εφα τομενική του ταχύτητα είναι μόλις χιλ δευτ Το

2008 π έτος ο Ποσειδών θα ευρεθεί ακριβώς στην ίδια εριοχή του π ουρανού την νύκτα της ανακαλύψεώς του ό ως δείχνει το σχήμα της

163. π π πσελίδας Η τροχιά του λανήτη είναι λιγώτερο ελλει τική α ό αυτή της γής αφού

ANΩ. π .Ο λανήτης ΠοσειδώνΩ. .ΚΑΤ Το εσωτερικό του Ποσειδώνος

158

158

97 .( =167 ). η εκκεντρότητά της είναι εκατοστά γή εκατοστά Η κλίση π 1 ,77'.της τροχιάς του με την εκλει τική σχηματίζει γωνία ο

π π 367 .Η συνοδική ερίοδος εριφοράς του Ποσειδώνος είναι ημέρες π 3 - -Τόσο χρονικό διάστημα α αιτείται ώστε τα σώματα ήλιος γή

. Ποσειδών να ευρεθούν σε ευθεία γραμμή Αυτήν την χρονική στιγμή ονομάζωμε αντίθεση π π και τότε ο λανήτης λησιάζει όσο το δυνατόν π π 4.366.500.000 , περισσότερο τη γή σε α όσταση χιλ αρουσιάζει

. 2,43" μικρή φαιν διάμετρο τόξου και φαίνεται μόνο με κυάλια (m=7,8). π π π ( ) Όταν ο Ποσειδών εράσει ίσω α ό τον ήλιο σύνοδος θα π 3 π . =2,29" α έχει εκατομμύρια χιλιόμετρα ερισσότερο με φ δ και

m=8,0. π π π 29 ,68' Ο άξονας εριστροφής του λανήτη αρουσιάζει κλίση ο με το π π π 19,2 .ε ί εδο της εριφοράς του και το ημερονύκτιό του διαρκεί ώρες π π - 220 Η μετρηθείσα θερμοκρασία ου ε ικρατεί είναι ο C και το άλβεδό

41 .του είναι εκατοστά Φυσικά χαρακτηριστικά και εσωτερική δομή. Στο εσωτερικό

. του ο Ποσειδών είναι όμοιος με τον Ουρανό Εχει έναν μικρό π π π π π π ετρώδη υρήνα ο ο οίος εριβάλλεται α ό έναν αγωμένο μανδύα π π π , π . ου α οτελείται α ό μεθάνιο αμμωνία και αγωμένο νερό Η

π π 75-80% 15-20% π ατμόσφαιρα α οτελείται α ό υδρογόνο και α ό ήλιο π , και μικρή οσότητα μεθανίου και σε σχέση με τον Ουρανό η

π π ατμόσφαιρα του Ποσειδώνος αρουσιάζει λε τομέρειες στα σύννεφά . της

π π π Ο ιο χαρακτηριστικός σχηματισμός ο ο οίος αρατηρείται είναι μια π μεγάλη ωοειδής σκοτεινή κηλίδα η ο οία είναι όμοια στα φυσικά

. 20χαρακτηριστικά με την κόκκινη κηλίδα του Διός Ευρίσκεται ο π νότια του ισημερινού και οι αέριες μάζες την εριστρέφουν με

16διεύθυνση αντίθετη των δεικτών του ρολογιού σε διάστημα . π π π ημερών Λαμ ερά σφαιροειδή νέφη εριβάλλουν την κηλίδα α ό το

π π . πε άνω μέρος της ό ως και άλλες μικρές σκούρες κηλίδες Υ άρχουν π . διάφορα συστήματα ζωνών αράλληλα με τον ισημερινό Στην π ανώτερη ατμόσφαιρα του λανήτη δημιουργούνται δύο κύρια , π π π πστρώματα νεφών τα λαμ ρότερα α ό αυτά α οτελούνται α ό

π . π αγωμένους κρυστάλλους μεθανίου Χαμηλότερα υ άρχει ένα π π π παδιαφανές λευκό στρώμα νεφών ου α οτελούνται α ό αγωμένη

.αμμωνία ή σταγονίδια υδρογόνου

159

159

πΣτα μεγάλα ύψη της ατμόσφαιρας δημιουργείται ένα στρώμα α ό π υδρογονάνθρακες α οτέλεσμα των χημικών αντιδράσεων του

. μεθανίου με το ηλιακό φώς Ραδιομετρήσεις του Voyager 2 π π α οκαλύ τουν ότι ο Ποσειδών έχει μαγνητόσφαιρα και μαγνητικό

π π π 16,11εδίο ου αρουσιάζει εξάρσεις σε τακτά χρονικά διαστήματα π π π π . ωρών ου σχετίζονται με την ερίοδο εριστροφής του υρήνα Οι

π π λε τομέρειες της ατμόσφαιρας εριστρέφονται σε διαφορετικούς π π . χρόνους οι ο οίοι σχετίζονται με το γεωγραφικό λάτος Οι άνεμοι

π 2200 / νέουν με ταχύτητες χιλ ώρα και ο άξονας του μαγνητικού π π 47 εδίου του Ποσειδώνος αρουσιάζει κλίση ο με τον άξονα π π . περιστροφής του λανήτη Αυτή η ασυμμετρία του εδίου

π π π . δημιουργείται μάλλον α ό τον μανδύα και όχι α ό τον υρήνα Οι π π π . μέσες θερμοκρασίες μεταβάλλονται α ό τό ο σε τό ο Δεν είναι

π 2,7 πγνωστό γιατί ο λανήτης ακτινοβολεί φορές ερισσότερη π π π . ενέργεια α ό αυτήν την ο οία δέχεται α ό τον ήλιο

.Οι δακτύλιοι του Ποσειδώνος π π π 4Ο λανήτης εριβάλλεται α ό π αμυδρούς δακτυλίους οι ο οίοι είναι δυσδιάκριτοι και αόρατοι φυσικά

π . π π α ό την γή Οι ροσ άθειες για αναζήτησή των με τα φαινόμενα των π π π π . ε ι ροσθήσεων των αστέρων α έβησαν άκαρ ες Η ανακάλυψή των

1989 π έγινε το α ό τον Voyager 2 . Οι δύο κύριοι δακτύλιοι π π π π εριστρέφονται γύρω α ό τον λανήτη και εντο ίσθηκε ένα

π π π συγκεχυμένο υλικό ου ε εκτείνεται έξω α ό τον κύριο εσωτερικό . π δακτύλιο Κοντά στον Ποσειδώνα υ άρχει και τρίτος αμυδρός . π 8δακτύλιος Ο εξωτερικός δακτύλιος είναι λαμ ρός και εκτείνεται

π π μοίρες εκατέρωθεν του ισημερινού και α οτελείται α ό σωματίδια . π π σκόνης Η αρατηρούμενη στενότητά τους υ οθέτει ότι ευρίσκονται

π π . 1991υ ό την ε ίδραση κοντυνών αόρατων δορυφορίσκων Το π δόθηκαν στους δακτυλίους τα ονόματα αστρονόμων ου συνέβαλαν

, π στην ανακάλυψη του Ποσειδώνος ό ως Galle, Leverier και Adams π π π . π πκατά σειρά α οστάσεως α ό τον λανήτη Ο ίνακας ου

π .ακολουθεί μας δίνει χρήσιμες ληροφορίες

Ω .ΔΑΚΤΥΛΙΟΙ ΤΟΥ ΠΟΣΕΙΔ ΝΟΣ πΑ όσταση

Όνομα δακτυλίου σε ακτίνες σε χιλιόμετρα μήκος σε χιλGalle 1,69 41900 (15)Leverrier 2,15 53200 (30)1989 N4R 2,15-2,4 53200-59100 5800Adams 2,53 62930 <50

OI ÄÏÑÕÖÏÑÏÉ ÔÏÕ ÐÏÓÅÉÄÙÍÏÓ.

8 , π π Ο Ποσειδώνας έχει συνολικά δορυφόρους α ό τους ο οίους οι δύο ο Τρίτων και η Νηριήδα π π 6είναι σχετικά μεγάλοι ενώ οι υ όλοι οι

π , π είναι ολύ μικρών διαστάσεων ανακαλύφθηκαν α ό τον Voyager 2

160

160

και ονομάσθηκαν , , π , ,Ναιάς Θάλασσα Δέσ οινα Γαλάτεια .Λάρισσα και Πρωτέας

O π 1846 πμεγαλύτερος είναι ο Τρίτων ο ο οίος ανακαλύφθηκε το α ό τον W. Lassel, 1949 π ενώ η Νηριήδα το α ό τον G.Kuiper. πΟ αρακάτω

π 8 .ίνακας μας δίνει τα στοιχεία των δορυφόρων

Ω .ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ ΤΟΥ ΠΟΣΕΙΔ ΝΟΣ

π π αστρικό α όσταση ερίοδος διάμετρος π μέγεθος σε χιλιόμ εριφοράς σε χιλιόμ άλβεδο

25 48000 0,296 Ναιάς ημ 24 50000 0,312Θάλασσα

π 23 52500 0,333Δέσ οινα 23 62000 0,429Γαλάτεια 21 73600 0,554Λάρισσα 20 117600 1,221Πρωτέας

13,6 354800 5,877 2706Τρίτων 70 εκατοστά

18,7 5513400 360,16 340 40Νηριήδα

161

161

Ω .ΤΡΙΤ Ν ( π ) π Περιφέρεται ανάδρομα εκ ανατολών ρός δυσμάς γύρω α ό τον

, π 23 Ποσειδώνα η δε τροχιά του έχει μια αράξενα μεγάλη κλίση ο ως π . ρός τον ισημερινό του Ποσειδώνος Αυτή η ασυνήθιστη μορφή

τροχιάς οφείλεται στο ότι ο Τρίτωνας δεν σχηματίσθηκε κοντά με , π π τον Ποσειδώνα αλλά μάλλον συνελήφθη α ό το βαρυτικό εδίο του

π . λανήτη Ο Τρίτωνας ήταν ο τελευταίος σταθμός του Voyager 2 ο π π 48000 , πο οίος αφού λησίασε στα χιλ τον Ποσειδώνα έστριψε ρός

π 4000 π π τον δορυφόρο αυτό και έρασε στα χιλ α ό την ε ιφάνειά του πμεταδίδοντας σωρεία μετρήσεων και φωτογραφιών ενός αράξενου

π π πκαι αγωμένου στερεού κόσμου κά ου στις εσχατιές των λανητών .στο μαύρο σκοτάδι

2700 . πΗ διάμετρος του Τρίτωνος ευρέθη χιλ αισθητά κατώτερη α ό π π (5000 ). π την τιμή ου νομιζόταν ρόσφατα χιλ Η ελκτική ε ίδραση του

π ,δορυφόρου μετέβαλε σημαντικά την τροχιά του διαστημο λοίου π π π π πγεγονός ου α οδίδεται στο ότι μέσα α ό την λαμ ρή αγωμένη

π π π π π ε ιφάνεια και α ό τον μανδύα υ άρχει υρήνας α ό μέταλλα και 2/3 . πβράχο σε μέγεθος της μάζας του δορυφόρου Η θερμοκρασία ου

π π π , ε ικρατεί στην ε ιφάνεια είναι ολύ χαμηλή ώστε ο Τρίτων να είναι π π . ,το ιο γνωστό αγωμένο σώμα του ηλιακού συστήματος Το μέγεθος

π π η εσωτερική δομή και άλλα χαρακτηριστικά του ρου οθέτουν ότι .είναι όμοια με αυτά του Πλούτωνος

162

162

π πΟ νότιος όλος του Τρίτωνος σε τρισδιάστατη α εικόνιση.

π π π π Ο Τρίτων εριβάλλεται α ό μια λε τή ατμόσφαιρα α ό άζωτο και ίχνη . π π π μεθανίου Ο νότιος όλος του δορυφόρου καλύ τεται α ό ένα , π π π π φωτεινό υλικό ιθανόν α ό αγωμένο άζωτο το ο οίο βαθμιαία

. π π .εξατμίζεται Στον νότιο όλο δεν υ άρχουν μετεωρικοί κρατήρες π Στην ισημερινή εριοχή του Τρίτωνος εκτείνονται διαφορετικές

π π μορφές ε ιφανειακού τερραίν και σημεία ό ου εκδηλώνεται μια π π . ολύ λοκη και ιδιόμορφη ηφαιστειακή δραστηριότητα Τα

π π π πηφαιστειακά κέντρα εριβάλλονται α ό ε ιστρώσεις α οθεμάτων . πλευκού και σκουροκόκκινου μετάλλου Οι ηφαιστειακές εκρήξεις ου

π συμβαίνουν συνήθως διαρκούν ολύ μικρό χρονικό διάστημα και , έχουν χρώμα μώβ ενώ οι εκρήξεις μεγαλυτέρων χρονικών

π π διαστημάτων έχουν άσ ρο μεταλλικό χρώμα Τα ροιόντα των π . εκρήξεων εριέχουν διοξίνες Για τα αστρονομικά δεδομένα η

π π .ε ιφάνεια του Τρίτωνος θεωρείται ρόσφατη

163

163

π 18-2-Ανα αράσταση της θέσεως του Πλούτωνος την νύκτα της ανακαλύψεώς του1930.

ΩΟ ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΠΛΟΥΤ Ν.Ενα

Ένα αίνιγμα στα βάθη τού ηλιακού συστήματος. Φαντασθείτε π π 9000έναν κόσμο τόσο μακρυά α ό τον ήλιο ό ου το φώς του είναι

π π π . πφορές ιό αδύνατο α ό αυτό ου δέχεται η γή Ένας κόσμος α ό π π π , βουνά σκε ασμένα α ό αγωμένο μεθάνιο με μερικούς κρατήρες

π 60 π π και με ένα φεγγάρι ου φαίνεται φορές ιο μεγάλο α ό ότι π π φαίνεται η Σελήνη μας στη γή και ου οτέ του ούτε ανατέλλει ούτε

, π π π πδύει αλλά αραμένει άντα κλειδωμένο στην ίδια θέση άνω α ό . τον ορίζοντα Ο κόσμος αυτός είναι ο Πλούτωνας και το ακίνητο αυτό

. φεγγάρι είναι ο Χάροντας Ιστορικό ανακαλύψεως. π π πΟι αρέλξεις οι ο οίες αρατηρούνται

π στην κίνηση του λανήτη Ουρανού εξηγούντο κατά ένα μέρος στην π , ελκτική ε ενέργεια του Ποσειδώνα αλλά όμως ένα μεγάλο μέρος των

π π π π π έ ρε ε να οφειλόταν στην ύ αρξη ενός άλλου λανήτη ο ο οίος θα π π έ ρε ε ή να εκινείτο μεταξύ του Ουρανού και του Ποσειδώνα ή

π . 1879 μακρύτερα α ό τον Ποσειδώνα Το ο C.Flammarion έκανε την π υ όθεση ότι ο κομήτης Tuttle 1862 με αριθμό ΙΙΙ ήταν δυνατόν να

π π πεισήλθε μέσα στο ηλιακό σύστημα α ό την ελκτική ε ίδραση κά οιου π π π .άγνωστου σώματος ου ευρίσκεται ιο μακρυά α ό τον Ποσειδώνα

π Ύστερα α ό αυτές τις ενδείξεις ο Pickering πανάλαβε να υ ολογίσει π πτην τροχιά του άγνωστου λανήτη με μια γραφική μέθοδο η ο οία

π π π . 1919αντικαταστούσε τους ολύ λοκους υ ολογισμούς Το έτος π π π π π ροσδιώρισε μια θέση ό ου έ ρε ε να αναζητηθεί ο λανήτης αυτός

π . 1915 ' και σε εριοχή του αστερισμού των Διδύμων Το εξ άλλου ο P. Lowell με την μέθοδο του Leverrier π με την ο οία ανακαλύφθηκε ο

, π π π Ποσειδώνας καθόρισε την ακριβή θέση ό ου έ ρε ε να αναζητηθεί ο π . π π νέος λανήτης Έτσι λοι όν αυτή η αναζήτηση καρ οφόρησε την

18/2/1930 π α ό τον αστρονόμο C. Tompaugh π ο ο οίος με την πφωτογραφική μέθοδο έλαβε διαδοχικές φωτογραφίες της εριοχής

π π του αστέρα δ Διδύμων ό ου δια ιστώθηκε η κίνηση ενός αμυδρού π π 15 π 1',45" αστέρος ερί ου ου μεγέθους ου ευρίσκετο δυτικά του

. π π 170 αστέρα αυτού Ο χάρτης ου αραθέτουμε στην σελίδα δείχνει π 18/2/1930. την θέση του λανήτη την νύκτα της Φαίνονται αστέρες

12 . π π π μέχρι ου μεγέθους Η γραμμή αριστάνει το ε ί εδο της π .εκλει τικής

π 8 Τελικά είχε δια ιστωθεί ότι ο Πλούτωνας είχε φωτογραφηθεί φορές π π πα ό διάφορα αστεροσκο εία χωρίς όμως να μελετηθούν με ροσοχή

14

164

164

π . 1914οι φωτογραφικές λάκες Έτσι τον Ιανουάριο του 4 π , 2φωτογραφήθηκε φορές στο αστεροσκο είο της Αιδελβέργης

π , 2 φορές στο αστεροσκο είο του όρους Ουίλσων και άλλες τον 1921 π Ιανουάριο του στο αστεροσκο είο Ukkl. π Ο νέος λανήτης στην

π αρχή είχε ροταθεί να του δοθούν διάφορα άσχετα με τους θεούς , π ονόματα ό ως το όνομα της συζύγου του Tompaugh , ή της

τελευταίας λέξεως του αγγλικού αλφαβήτου zumal λόγω του π . γεγονότος ότι είναι ο έσχατος των λανητών Τελικά όμως

π π ε ικράτησε η ελληνική μυθολογία και ήρε το όνομα του θεού του , . κάτω κόσμου και του σκοταδιού του Πλούτωνα Το φαινόμενο

π π π 13,7 μέγεθός του στην ε οχή μας είναι ερί ου και για να π π π αρατηρηθεί α αιτούνται τηλεσκό ια με διάμετρο αντικειμενικού

π π 30 .φακού άνω α ό εκατοστά 1978 π π Το ανακαλύφθηκε ότι ολύ κοντά στον Πλούτωνα υ άρχει ένας

π π π πδορυφόρος ερί ου στο μισό μέγεθος του λανήτη ο ο οίος , π ονομάσθηκε Χάροντας με α οτέλεσμα να θεωρούμε ότι αντί για έναν

π , π λανήτη ιο σωστά θα είναι να αναφερόμαστε για ένα ζεύγος δυο .μικρών ουρανίων σωμάτων π . Κίνηση γύρω α ό τον ήλιο π Ο Πλούτων συμ ληρώνει μια

π π 247,7 εριστροφή γύρω α ό τον ήλιο σε χρονικό διάστημα γήινων π 3 π , ετών και στον χρόνο ου ο Ποσειδώνας εκτελεί εριφορές ο

π 2. π π Πλούτων έχει συμ ληρώσει Η μέση α όστασή του α ό τον ήλιο 39,4 . . π π είναι αστρ μονάδες Ε ειδή η τροχιά του λανήτη έχει την

π π μεγαλύτερη εκκεντρότητα α ό όλους τους άλλους λανήτες ίση με 250 , π π π χιλιοστά αυτό έχει α οτέλεσμα η α όστασή του α ό τον ήλιο να

. π π π μεταβάλλεται σημαντικά Στο εριήλιό του ου συνέβη ρόσφατα το 1989 π π 29,6 . πο Πλούτων α ήχε α ό τον ήλιο α μ δηλαδή ευρίσκετο ιο

π π 1979κοντά α ό ότι ο Ποσειδών στην τροχιά του ο οίου εισήλθε το 1999 ' π π και θα εξέλθει το καθ οδόν ρος το αφήλιο ό ου τότε η

π π , 49,3α όστασή του α ό τον ήλιο θα είναι και η μεγαλύτερη ίση με . . π 4,7α μ Η μέση εφα τομενική του ταχύτητα είναι

/ π . π , χιλιόμετρα δευτερόλε το Σε σχέση με την εκλει τική η τροχιά του π π Πλούτωνος αρουσιάζει την μεγαλύτερη κλίση α ό όλους τους

π 17 ,14' . π λανήτες και είναι ο Αυτό το γεγονός ενισχύει την ά οψη ότι π ο Πλούτων ίσως να ανήκει σε κά οια ομάδα εξωτερικών αστεροειδών π η ο οία δεν έχει σχέση με τα φυσικά χαρακτηριστικά των μεγάλων

π . λανητών π 367 π π Για έναν αρατηρητή στη γή ο Πλούτωνας κάθε ερί ου ημέρες

π π . έρχεται σε αντίθεση αραμένωντας αρατηρήσιμος όλη την νύκτα Η π 1989 εριηλιακή αντίθεση του έτους ήταν η ευνοικότερη μιας

π 248 π π μεγάλης εριόδου ετών ό ου τότε η α όσταση των δύο π 4.303.500.000 λανητών μειώθηκε στα χιλιόμετρα και ο Πλανήτης

. 13,6 π . 0,10" .είχε φαιν μέγεθος αρουσιάζοντας φαιν διάμετρο τόξου π . Διαστάσεις και χαρακτηριστικά της ε ιφάνειας Με την 1978 ανακάλυψη το του δορυφόρου Χάροντα έγινε δυνατή η

π π εξαγωγή χρήσιμων ληροφοριών ου αφορούν τις διαστάσεις και . π ,την μάζα του Πλούτωνος Η διάμετρος του λανήτη είναι μικρή

π π 2300 , περί ου χιλιόμετρα ενώ του Χάροντα είναι μεγαλύτερη α ό 1200 . 0,021 χιλ Η μάζα του Πλούτωνος αντιστοιχεί στο της μάζας της

165

165

, π π π 2 γής ενώ η υκνότητα των υλικών του είναι ερί ου φορές πμεγαλύτερη του νερού και η ταχύτητα διαφυγής εριορίζεται

1 ,1 / π .στό χιλ δευτερόλε το Η μεταβολή του φαινομένου μεγέθους του Πλούτωνα σε σχέση με

π π π π την α όστασή του α ό τη γή κατά έναν αράδοξο τρό ο δεν είναι π . π π αυτή ου αναμένεται Ο λανήτης όταν ευρίσκεται στο εριήλιο της

π π . τροχιάς του γίνεται αντί για λαμ ρότερος ιο σκοτεινός Αυτό π π π π πα οδίδεται στην κλίση του άξονα ως ρός το ε ί εδο της εριφοράς

π 118 ( =23,5 ). του η ο οία είναι ο γή ο Όταν ανακαλύφθηκε ο Πλούτων π π π π .έστρεφε τον βόρειο όλο του ερισσότερο α ό ότι στην ε οχή μας

' π Ειναι λογικό εξ άλλου όταν είναι ιό κοντά στον ήλιο να δέχεται π π περισσότερο φώς και θερμότητα με α οτέλεσμα μια τήξη των άγων

π π . και α οκάλυψη της βραχώδους του ε ιφάνειας Το άλβεδο του π π 25 π , λανήτη ου είναι εκατοστά λόγω των άγων σε αυτήν την π π π .ερί τωση μειώνεται α ό την ελάττωσή των όγκων του χιονιού

π π π π πΗ ε ιφάνεια του λανήτη καλύ τεται α ό στρώμα αγωμένου π π μεθανίου ό ως δείχνουν και φασματοσκο ικές αναλύσεις με ένα

π μέρος του μεθανίου να σχηματίζει μια αραιή ατμόσφαιρα η ο οία δεν π π π π .α οκλείεται να είναι αχύτερη όταν ο λανήτης λησιάζει στον ήλιο

π π π Το εσωτερικό του Πλούτωνα ιθανώς α οτελείται α ό έναν μικρό π π π π βραχώδη υρήνα ου εριβάλλεται α ό ένα μεγάλο στρώμα μανδύα

π π π π π πτο ο οίο α οτελείται α ό νερό με αγωμένη μορφή και α ό ένα λε τό π π π . στρώμα ε ιφανειακής κρούστας α ό αγωμένο μεθάνιο

π .Περιστροφή ερί άξονα 1950 Την δεκαετία του μετρήθηκε μια π π π πδιακύμανση στην λαμ ρότητα του λανήτη ου ε αναλαμβανόταν

6,4 . π π κάθε ημέρες Το συμ έρασμα ου βγαίνει είναι ότι το 6 , 9 18' π .ημερονύκτιο του Πλούτωνα διαρκεί ημέρες ώρες και λε τά

π π Ακόμα ο λανήτης εριστρέφεται ακριβώς στο ίδιο χρονικό διάστημα μαζί με τον δορυφόρο του Χάροντα ή για την ακρίβεια το σύστημα

- π π Πλούτωνος Χάροντος εριστρέφεται γύρω α ό το κοινό κέντρο . βάρους των σε αυτό το χρονικό διάστημα

. Προέλευση του Πλούτωνος π , Ό ως αναφέραμε η τροχιά του π π π 17 π πλανήτη αρουσιάζει μια αράξενα μεγάλη κλίση ο με τα ε ί εδα π π . εριφοράς των άλλων λανητών Αυτό είναι δυνατόν να π αραλληλισθεί με την μεγάλη κλίση της τροχιάς του δορυφόρου του

π 21 π Ποσειδώνος Τρίτωνα ου είναι ο ως ρός τον ισημερινό του π .λανήτη

1936 π π π Το διατυ ώθηκε η ά οψη ότι ο Πλούτων ήταν ένας α ό τους π π π δορυφόρους του Ποσειδώνα ο ο οίος α όδρασε α ό την έλξη του και

π κινήθηκε σε ηλιακή τροχιά αφού αρενόχλησε τις τροχιές των , π δορυφόρων του Ποσειδώνα και κυρίως του Τρίτωνα του ο οίου η

π π , τροχιά α ό μια ιθανή κοντυνή διέλευση του Πλούτωνος του π . 1979δημιούργησε αυτήν την αράξενη κλίση στην τροχιά του Το

π π π 2 5ει ώθηκε μια θεωρία βάσει της ο οίας ένας λανήτης με μάζα με φορές σαν της γής και με μεγάλη εκκεντρότητα στην τροχιά του

π π π έρασε ολύ κοντά α ό το σύστημα των σεληνών του Ποσειδώνος , π Τρίτωνος Πλούτωνος και Νηριήδας με α οτέλεσμα να εξακοντίσει

, τον Πλούτωνα να μεταβάλλει την τροχιά του Τρίτωνα και τέλος να π . π α ομακρύνει μακριά την Νηριήδα Αυτό ενισχύεται α ό τις ομοιότητες

166

166

, του Πλούτωνος με τον Τρίτωνα άν και άλλοι αστρονόμοι π π π α ορρί τουν αυτήν την θεωρία υ οστηρίζοντας ότι ο Πλούτωνας π π π υ ήρξε ένα μικρό στερεό υ όλειμμα α ό την δημιουργία των

π .μεγάλων λανητών κινούμενος στην δική του τροχιά π Εάν ο Πλούτων είχε μεγαλύτερη μάζα ό ως σαν του Ερμού ή του

, 1910.Άρεως τότε θα είχε ανακαλυφθεί νωρίτερα την δεκαετία του π Θα μ ορούσε όμως ο Πλούτων να είναι ένας ενδιαφέρων αστεροειδής

π π π ό ως για αράδειγμα ο Χείρων ου κινείται μεταξύ Κρόνου και . π π Ουρανού Πάντως οι αρέλξεις ου ακούνται στον Ποσειδώνα δεν

π , πδικαιολογούνται λήρως διότι η μάζα του Πλούτωνος είναι ολύ π π μικρή σε σχέση με αυτήν ου αναμενόταν αφού αλαιότερα είχε

π π 5500 .υ ολογισθεί ότι η διάμετρος του λανήτη θα ήταν χιλιόμετρα

Ω .Ο ΔΟΡΥΦΟΡΟΣ ΧΑΡ Ν

1978 π Ανακαλύφθηκε το α ό τον J. Christy σε φωτογραφίες του π π Πλούτωνα ό ου διακρίνεται ολύ κοντά του ένας αστέρας

π π π π . δημιουργώντας την εντύ ωση ότι ρόκειται για δι λό λανήτη Ο π 19400 . π πΧάρων α έχει μόνο χιλ α ό τον Πλούτωνα και εριστρέφεται

π π π στον ίδιο ακριβώς χρόνο ου εριστρέφεται ο Πλούτων γύρω α ό τον . 6 , 9 18' π . άξονά του δηλ ημέρες ώρες και λε τά Ο Χάρων στρέφει

π άντα το ίδιο ημισφαίριο στον Πλούτωνα και ο Πλούτωνας το ίδιο . 1190 . ημισφαίριο στον Χάροντα Η διάμετρός του είναι χιλ δηλαδή το

. π μισό της διαμέτρου του Πλούτωνος Το φαινόμενο ο τικό του 15,4 π π π .μέγεθος είναι και η μάζα του ρέ ει να είναι δι λάσια του νερού

π π π πΤο φάσμα του Χάροντα α οκαλύ τει την αρουσία στην ε ιφάνειά π , π π του υδάτινου άγου αλλά όχι και μεθανίου ου υ άρχει στον

.Πλούτωνα π Οι εκλείψεις του Πλούτωνος α ό τον Χάροντα. 124Κάθε

, π χρόνια ο Χάρων φαίνεται ότι καλύ τει τον Πλούτωνα και το αντίθετο π . π π ο λανήτης κρύβει τον Χάροντα Την ρόσφατη ερίοδο των ετών

1985- 1991 , π είχαμε μια σειρά αλληλοδιαδόχων εκλείψεων ό ου τότε π υ ολογίσθηκαν με ακρίβεια οι τιμές των διαμέτρων τους και η

π π π .φωτεινότητα των διαφόρων εριοχών της ε ιφάνειας του λανήτη

167

167

.ΟΙ ΚΟΜΗΤΕΣΕνα

.Γενικά π 9 π , 60 Εκτός α ό τους λανήτες τούς δορυφόρους των π , λανητών και τους χιλιάδες αστεροειδείς μέσα στο ηλιακό σύστημα

π π κινούνται χιλιάδες σώματα τα ο οία αρουσιάζουν μια ξεχωριστή π π π μορφή ως ρος την εμφάνισή των η ο οία δίνει εντύ ωση ενός

π π συγκεχυμένου σφαιρικού σώματος το ο οίο ανα τύσσει κατά την . π κίνησή του μια φωτεινή ουρά Ε ίσης οι μορφές των τροχιών των

π έχουν διαφορετική μορφή α ό τα άλλα μέλη του ηλιακού συστήματος π , π π π πστην λειοψηφία των ό ως και η εριοχή α ό την ο οία

π , π ροέρχονται αλλά το σημαντικώτερο για έναν αρατηρητή στη γή . είναι οι αιφνίδιες εμφανίσεις και εξαφανίσεις των Αυτά τα σώματα λόγω του σχήματός των οι αρχαίοι Έλληνες τα ονόμαζαν κομήτες ένα π π (όνομα ου αραμένει μέχρι σήμερα σε όλους τους λαούς comet).

π π Ανάλογα με την όψη ου αρουσίαζε το φωτεινό τους σχήμα στον , , , π , ,ουρανό ονομάζοντο ξιφίες ακοντίες κεράτιοι ωγώνιοι δισκοειδείς

π , π . λαμ αδίες κυ άρισσοι κτλ Οι αρχαίοι Έλληνες με τον Αριστοτέλη π , ίστευαν ότι δεν είναι ουράνια σώματα αλλά μετεωρολογικά

, π π π φαινόμενα της ανώτερης ατμόσφαιρας μια ε οίθηση ου έγινε π 16 π π π α οδεκτή μέχρι τον ον αιώνα ο ότε ο Κέ λερ διατύ ωσε την

σωστή γνώμη ότι οι κομήτες είναι σώματα του ηλιακού συστήματος π και οι μοναδικοί ουράνιοι σταθμοί μαζί με τα μετέωρα ου συναντά η π .γή στην μονότονη ορεία της στο διάστημα

Εμφανίσεις των κομητών στην ιστορία και δοξασίες. ,Ιστορικά π π όλοι οι λαοί της ανθρω ότητος ίστευαν ότι η αιφνίδια εμφάνιση των

π , κομητών ήταν σημάδι καταστροφών ό ως λοιμών σεισμών και . π π π π θανάτων Θα αναφέρουμε αρόμοιες ερι τώσεις ου οι εμφανίσεις

, π των συνεδέθησαν με θλιβερά γεγονότα ό ως και με φόβους για : συντέλεια του κόσμου

.) (Ι Η δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα sidus Julium). To ν Μάρτιο του 44 π. Χ δολοφονήθηκε ο μεγαλύτερος αυτοκράτορας της Ρωμαικής

π 24 Αυτοκρατορίας α ό μια ομάδα αριστοκρατών και την άνοδο στον . 20 θρόνο του Οκτάβιου Κατά τις Ιουλίου του ίδιου έτους ένας

π π λαμ ρός κομήτης αρουσιάσθηκε στον βόρειο ουρανό και ήταν π . ορατός την εσ έρα για μερικές εβδομάδες Αυτό θεωρήθηκε ότι ήταν

π π η ψυχή του αυτοκράτορα θεο οιημένη και ε ηρεασμένοι οι Ρωμαίοι π π .έκοψαν και κυκλοφόρησαν ένα νόμισμα ου αρουσίαζε τον κομήτη

15

168

168

2.) . πΟ θάνατος του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαυδίου Ο λαμ ρός π π 54 . κομήτης ου αρουσιάσθηκε το μ Χ συνδέθηκε με την

π ππ πδηλητηρίαση του Κλαυδίου α ό την γυναίκα του Αγρι ίνα με σκο ό 16 .την ενθρόνιση του ετούς γυιού της Νέρωνα

3) 60 . π , πΤο έτος μ Χ ό ως γράφει ο ιστορικός Τάκιτος ένας λαμ ρός π κομήτης εμφανίσθηκε α ό τον Αύγουστο ως τον Δεκέμβριο και ο

π . κόσμος ίστεψε ότι εκθρονίσθηκε ο Νέρων Με την εμφάνιση ενός π 64 . άλλου λαμ ρού κομήτη το τέλος του μ Χ αυτό θεωρήθηκε ότι

π .ε ερχόταν η δολοφονία του Νέρωνα 1456 πΤο έτος τρία έτη μετά την άλωση της Πόλης ένας λαμ ρός

π π π π κομήτης αρουσιάσθηκε ο ο οίος σκόρ ισε μεγάλο ανικό τόσο στους , π π χριστιανούς όσο και στους μωαμεθανούς ε ειδή οι ρώτοι ενόμισαν

π π , ότι οι Τούρκοι θα εξα λωθούν στην Ευρώ η οι δε τελευταίοι ότι οι .χριστιανοί ετοιμάζουν σταυροφορία κατά των Οθωμανών

5) π πΣτην άλλη λευρά του Ατλαντικού στο Μεξικό οι Αζτέκοι είχαν ε ί π π π . πβασιλείας του Μοντεζούμα ανα τύξει έναν λαμ ρό ολιτισμό Ό ως

1517 π " αναφέρουν οι χρονογράφοι το αρουσιάστηκε ένα φλεγόμενο " π π κεράτινο αυτί τα μεσάνυκτα ου αρέμενε στον ουρανό μέχρι την . π .ανατολή του ήλιου Ο λαός το θεώρησε ως ροάγγελο καταστροφής

2 1519 π πΠράγματι μετά χρόνια το αυτός ο λαμ ρός ολιτισμός π π αφανίστηκε α ό τους Ισ ανούς εισβολείς του στρατηγού Κορτέζ και ο .Μοντεζούμα θανατώθηκε

π Τριακόσια χρόνια μετά και αφού η ε ιστημονική αστρονομία είχε π α οδείξει ότι οι κομήτες δεν ήταν δυνατόν να βλάψουν με

, π πκαταστροφές τη γή αξίζει να αναφέρουμε το κλίμα ανικού το ο οίο π 1843.ροκάλεσε η εμφάνιση του μεγάλου κομήτη του6) 1800 πΤην δεκαετία του στις βορειοανατολικές Ηνωμένες ολιτείες

είχε διαδοθεί στον κόσμο ότι σε αυτόν τον αιώνα θα έλθει η π " " συντέλεια του κόσμου α ό έναν ειδήμονα ονόματι W. Miller που

π π αυτές του οι θεωρίες είχαν κατατρομάξει τον κόσμο ου ερίμενε την π " " 1843 συντέλεια η ο οία ήλθε το με την εμφάνιση ενός τεράστιου

. π π , κομήτη Και ενώ οι Ευρω αίοι α ολάμβαναν το θέαμα στην Αμερική π π π 100.000 ε ικρατούσε μια μεγάλη αράνοια τουλάχιστον α ό άτομα τα π π . ο οία έβλε αν στον κομήτη τον αντίχριστο

7) " π " 1910 πΟ τελευταίος μεγάλος κομητικός ανικός συνέβη το α ό την εμφάνιση του κομήτη του Halley , π ε ειδή τότε είχε

π λησιάσει αρκετά κοντά τον π πλανήτη μας με α οτέλεσμα

π πνα εράσει η γή μέσα α ό . την ουρά του Ο κομήτης

φαινόταν εξαιρετικά π πλαμ ρός και ανα τυσσόταν

στον ουρανό μια μεγάλου .μήκους φωτεινή ουρά

π Ε ικρατούσε μεγάλη πανησυχία για μια ιθανή

169

169

σύγκρουση με την κεφαλή του κομήτη ή για μια δηλητηρίαση της π , πατμόσφαιρας α ό τα αέρια της ουράς του κομήτη ένας αγκόσμιος

π π ππ πφόβος τον ο οίο μου διηγόταν ο συγχωρεμένος α ούς μου ό ως π .είδε τον κομήτη α ό την όμορφη μικρή Αθήνα

Φυσικά χαρακτηριστικά των κομητών. Οι κομήτες είναι π , αγωμένα σώματα μικρών διαστάσεων μέλη του ηλιακού

π συστήματος κινούμενα σε τροχιές μεγάλης εκκεντρότητος ου θα π . π εκτεθούν ιο κάτω Οι διάμετροι των υρήνων των κομητών

π 2-20 κυμαίνονται α ό χιλιόμετρα και το σχήμα τους είναι ακανόνιστο π π . π κατά άσα ιθανότητα ελλειψοειδές Θα μ ορούσαν στην αρχή να

, πμοιάζουν με τους αστεροειδείς αλλά όμως διαφέρουν σημαντικά α ό π π π π , αυτούς ε ειδή α οτελούνται α ό αγωμένα αέρια μέταλλα και

. πσκόνη Όταν η τροχιά ενός κομήτη τον φέρει σε μια μικρή α όσταση π π 5 , α ό τον ήλιο μικρότερη συνήθως α ό αστρονομικές μονάδες λόγω

π π π της ηλιακής θερμότητος ου ανα τύσσεται α ελευθερώνεται μια π εσωτερική οσότητα αερίων και σκόνης η

π π , π ο οία ό ως είναι συγκεχυμένη δημιουργεί α ό την εξάτμιση των π ( ' )άγων μια φωτεινή σφαιρική κόμη εξ ού και το όνομα κομήτης

π π μεγάλων διαστάσεων η ο οία εριβάλλει και κρύβει τελείως τον π . μικρό υρήνα

π π Η χημική σύνθεση της κόμης α οτελείται κυρίως α ό σκόνη και π π π άζωτο ό ως και α ό διάφορα αέρια τα ο οία λόγω των υψηλών

. ( θερμοκρασιών ιονίζονται ιονισμός είναι η κατάσταση κατά την π ).ο οία τα άτομα χάνουν τα ηλεκτρόνιά των και τότε λέγονται ιόντα 1 Η διάμετρος της κόμης είναι δυνατόν να φθάσει και το εκατομμύριο

. π π χιλ Παρατηρήσεις οι ο οίες έγιναν στο υ εριώδες μέρος του π π π π φάσματος της κόμης α οκαλύ τουν ότι εριβάλλεται α ό νέφη π π .υδρογόνου το ο οίο διεγείρεται α ό την ηλιακή ακτινοβολία

π Οι υρήνες των κομητών. π Οι ρώτες θεωρίες για την φύση των π π π κομητικών υρήνων διατυ ώθηκαν α ό τον F. Wipple 1949 το αλλά

π π π π 1986 θα έ ρε ε οι ε ιστήμονες να εριμένουν ως το όταν με την τότε π ροσέγγιση του κομήτη του Halley π ο ότε τα σοβιετικά

π διαστημό λοια Vega 1 2 , π και το ευρω αικό Giotto πκαι τα ια ωνικά Suisei π π π διήλθαν σε μικρές α οστάσεις α ό τον υρήνα του κομήτη π π π πό ως και μέσα α ό την κόμη του συλλέγοντας λήθος ληροφοριών

. π και φωτογραφιών Οι κομητικοί υρήνες μοιάζουν σαν ένα βρώμικο π ελλειψοειδές αγόβουνο διαμέτρου μερικών χιλιομέτρων και

π π π , , α οτελούνται α ό αγωμένο νερό διοξείδιο του άνθρακος μεθάνιο . π π πκαι αμμωνία Η στερεή ε ιφάνεια είναι βραχώδης και καλύ τεται α ό

.σκόνη π , πΌταν ένας κομήτης λησιάζει τον ήλιο η θερμότητα ου

π π . ανα τύσσεται αρχίζει να εξατμίζει τους άγους Η εξάτμιση γίνεται με μορφή ιονισμένων αερίων και δημιουργεί μια μεγάλη φωτεινή

π . , πσφαίρα με ολλή σκόνη Αυτή είναι η κόμη το μέγεθος της ο οίας π π π εξαρτάται κατά ρώτον α ό την μεταβαλλόμενη α όσταση του

π π κομήτη α ό τον ήλιο και κατά δεύτερον α ό το μέγεθος του π . π π κομητικού υρήνα Τα υλικά ου διαφεύγουν α ό τον σκοτεινό

π π π υρήνα εκτινάσσονται με μορφή ίδακος στο μέρος ου εκτίθεται . 1986 π στον ήλιο Τον Μάρτιο του το διαστημό λοιο Giotto κατά το

170

170

ραντεβού του με τον Halley πεισχώρησε μέσα στην κόμη και λησίασε π π 605 . π τον υρήνα του κομήτη σε α όσταση χιλ Τα υκνά σωματίδια της κόμης δημιούργησαν μια έκρηξη στην κεραία του σκάφους και π π πόταν α οκαταστάθηκε η ε ικοινωνία διαβιβάσθηκαν στη γή οι ρώτες

π φωτογραφίες του υρήνα του κομήτη μέχρι την στιγμή της π . καταστροφής της κάμερας α ό νέφος στερεών σωματιδίων Ο

π υρήνας του Halley π π 10 , έχει διάμετρο ερί ου χιλ και το σχήμα του π , π . είναι ατατοειδές το δε χρώμα του είναι ολύ σκοτεινό Οι

π ,φασματογράφοι του σκάφους ου ευτυχώς δεν καταστράφηκαν π π 80% παρχικά κατέγραψαν ότι η κόμη α οτελείται σε οσοστό α ό

, π 45% ,νερό ενώ στα υκνότερα στρώματα η σύνθεση βρέθηκε νερό 28% π 27% π πμεταλλικά ετρώδη σωματίδια και μέταλλα ου εριέχουν

. διάφορες οργανικές ενώσεις Οι ουρές των κομητών. π Όταν ένας κομήτης λησιάσει αρκετά στον

, π π πήλιο εκτός α ό την δημιουργηθείσα κόμη σχηματίζεται α ό την ίεση ( ) πτης ακτινοβολίας του ηλίου ηλιακός άνεμος μια δύναμη η ο οία π π π συμ ιέζει την κόμη με α οτέλεσμα να δημιουργείται ρος την

π παντίθετη διεύθυνση α ό τον ήλιο μια ευθεία ή καμ υλοειδής π . ροέκταση με το σχήμα ουράς Τα μήκη των κομητικών ουρών

ανέρχονται σε εκατοντάδες εκατομμύρια χιλιόμετρα και π π ,αυξομειώνονται ανάλογα με την α όσταση του κομήτη α ό τον ήλιο

π . συνε ώς η όλη μορφή του κομήτη μεταβάλλεται μέρα με την μέρα Η π φασματοσκο ική εξέταση των ουρών των κομητών τις κατατάσσει σε

π :δυο τύ ους ) α π .Ουρά τύ ου Ι πΑιτία της δημιουργίας θεωρείται ένα ρεύμα α ό

π π π π σωματίδια ρωτονίων και ηλεκτρονίων τα ο οία εκ έμ ονται με π . μεγάλη ταχύτητα α ό τον ήλιο Λέγεται και ουρά αερίων ή ουρά

π π π π π λάσματος και σχηματίζεται ε άνω στο ε ί εδο εριφοράς του π π κομήτη και με φορά άντα αντίθετη α ό την διεύθυνση της ηλιακής

. π π ,ακτινοβολίας Η χημική της σύσταση εριέχει ροιόντα ιονισμού . π ,μονοξείδιο του άνθρακος και άζωτο Ανα τύσσεται σε ευθεία γραμμή

π π .η ο οία σταδιακά καμ υλώνει και έχει γαλάζιο χρώμα )β π .Ουρά τύ ου ΙΙ Λέγεται και ουρά σκόνης π πκαι α οτελείται α ό

π π πολύ μικρά σωματίδια ου αντανακλούν το ηλιακό φώς και είναι η ιό π . ευδιάκριτη με κίτρινη α όχρωση Αυτής της φύσεως ουρές έχουν και

π 200.000.000 το μεγαλύτερο μήκος ου φθάνει και τα χιλιόμετρα σε π π , π ωρισμένες ερι τώσεις ενώ τα μεγαλύτερα σωματίδια ου κινούνται

π .γύρω α ό την τροχιά του κομήτη δημιουργούν μετεωρικά ρεύματα , Οι ουρές αυτές είτε είναι ευθείες αλλά είναι δυνατόν να

π π . αρουσιάζουν διάφορες μορφές καμ υλών στο σχήμα των , Η συνολική μάζα ενός κομήτη είναι αμελητέα αφού ανέρχεται στο

. ' π ένα δισεκατομμυριοστό της μάζας της γής Εξ άλλου υ ολογίζεται ότι π π σε κάθε μια διάβαση ενός κομήτη α ό το εριήλιό του χάνεται το

1/100-1/200 π της συνολικής του μάζας και α ό αυτό βγαίνει ένα π π ρώτο συμ έρασμα ότι οι κομήτες φθείρονται ανάλογα με τον αριθμό π .ροσεγγίσεώς των στον ήλιο

Οι τροχιές των κομητών. π π πΤην ε οχή ου ο αστρονόμος Κέ λερ π π , διατύ ωσε την ά οψη ότι οι κομήτες είναι ουράνια σώματα οι σοφοί

171

171

, θεωρούσαν ότι εμφανίζονται μια και μόνο φορά και δεν ήσαν σε π πθέση να διακρίνουν τις μορφές των τροχιών των ή ακόμα α ό ου

, έρχονται αφού τότε τα γνωστά μέλη του ηλιακού συστήματος ήσαν 6 π π π οι λανήτες ου κινούνται σε ελλει τικές τροχιές με σχετικά μικρές

. 17 εκκεντρότητες Τον ον αιώνα ο Άγγλος αστρονόμος Edmond Halley (1656-1742) π βασιζόμενος στις αρατηρήσεις των τροχιών των

π π 1531, 1607 1682,λαμ ρών κομητών ου εμφανίσθηκαν τα έτη και π πδια ίστωσε μια ομοιότητα στα τροχιακά στοιχεία των και διατύ ωσε π πτην θεωρία ότι ε ρόκειτο για έναν και μοναδικό κομήτη ου

76 π π εμφανίσθηκε δύο βεβαιωμένες φορές σε διάστημα ερί ου ετών π π π και σύμφωνα με τους υ ολογισμούς του θα έ ρε ε να εμφανισθεί

π 1759. άλι το έτος, Πραγματικά εκείνο το έτος ο κομήτης ήταν ορατός με γυμνό μάτι

π 15/2 30/5 , α ό τις έως την ου αλλά όμως ο Halley δεν ζούσε για να π π π πδια ιστώσει την ακρίβεια των υ ολογισμών του α ό τους ο οίους

π σχηματίσθηκε η σωστή ά οψη ότι οι κομήτες είναι σώματα του π π π πηλιακού συστήματος και εριφέρονται ό ως οι λανήτες γύρω α ό

. τον ήλιο Όμως ο μεγάλος συνήθως χρόνος μεταξύ δύο διαδοχικών π ε ανεμφανίσεων ενός κομήτη δεν δικαιολογούσε ότι διαγράφουν

π π π .τροχιές όμοιες ή ερί ου όμοιες με αυτές των λανητών

172

172

π π , πΘα έ ρε ε να αναζητηθεί μια τροχιά μεγάλης εκκεντρότητος η ο οία μαθηματικά εκφράζεται με τις κωνικές τομές. π Α ό την γεωμετρία , γνωρίζουμε ότι ο κύκλος η

, π έλλειψη η αραβολή και η π υ ερβολή είναι κυκλοειδή

π πσχήματα ου δημιουργούνται α ό την τομή ενός στερεού κώνου όταν τον κόψουμε σε διάφορες

.( π ). κλίσεις βλέ ε σχήμα Η εκκεντρότητα των ελλείψεων

. φθάνει ως την μονάδα Η έλλειψη με εκκεντρότητα (e) ίση

π .με την μονάδα λέγεται αραβολή , Σε σχέση με την έλλειψη ο

μεγάλος ημιάξονας της π αραβολής είναι θεωρητικά

π π' πδυνατόν να ροεκταθεί ε ά ειρο . π Στην υ ερβολή το e>1 και η

π π . διαγραφόμενη καμ ύλη είναι ολύ ανοικτή Οι τροχιές τις π , 3ο οίες διαγράφουν οι κομήτες χωρίζονται σε

, π κατηγορίες στους σταθερά ελλει τικής τροχιάς με εκκεντρότητα ως 1, π π π 1 το στους κοντυνά αραβολικούς με εκκεντρότητα ερί ου και

π > 1. στους υ ερβολικής τροχιάς με εκκεντρότητα Στοιχεία των τροχιών των κομητών. πΤα στοιχεία με τα ο οία

αναγνωρίζεται στον χώρο του διαστήματος η τροχιά ενός κομήτη :είναι

) .α Το μήκος του αναβιβάζοντος συνδέσμου (Ω). Η τροχιά ενός π π κομήτη τέμνει την εκλει τική σε δύο σημεία ου καλούνται

. , π σύνδεσμοι Στο σημείο εκείνο της τροχιάς ου ο κομήτης ανέρχεται π , την εκλει τική ο σύνδεσμος λέγεται αναβιβάζων και το εύρος του

π 0-360 μήκους του κυμαίνεται α ό ο με αρχή το εαρινό ισημερινό σημείο γ π σε μια δεδομένη χρονική στιγμή η ο οία λέγεται π .ε οχή). β π πΗ γωνία διαβάσεως α ό το εριήλιο ( ).ω Είναι δηλαδή η γωνία

π π π - -ου σχηματίζεται α ό την θέση εριηλίου ηλίου αναβιβάζοντος . συνδέσμου

). γ π π π Η κλίση του ε ί έδου της τροχιάς του κομήτη ως ρός την πεκλει τική. ( i) 90-180 ,Όταν η τιμή της κλίσεως του κομήτη κυμαίνεται μεταξύ ο

τότε η κίνησή του στον χώρο γίνεται ,ανάδρομα δηλαδή με π . διεύθυνση ό ως αυτή των δεικτών του ωρολογίου

δ). π π π Η α όσταση του κομήτη α ό τον ήλιο στο εριήλιο της τροχιάς .του ( q ).

. π π πΔίδεται σε χιλιόμετρα Α ό τον ίνακα αναφέρεται σαν αράδειγμα ότι ο κομήτης Seki-Lines /1962 C 1 π π έρασε α ό τον ήλιο σε

π 4.500.000 . π " π " α όσταση μόνο χιλ α ό το κέντρο του ακουμ ώντας την .ατμόσφαιρά του

). ε Η εκκεντρότητα της τροχιάς ( e ). π Είναι ο αριθμός ου καθορίζει την μορφή της διαγραφόμενης τροχιάς

. π π του κομήτη Στους αρατιθέμενους ίνακες η εκκεντρότητα

173

173

π π 6εκφράζεται με ένα ακέραιο αριθμό ο ο οίος ακολουθείται α ό . δεκαδικά ψηφία

).στ π πΟ χρόνος εριφοράς ή ερίοδος. ( ). Τ Ω πς χρόνος εριφοράς . π πενός κομήτη εννοείται ο μέσος χρόνος Στον ίνακα αραθέτουμε ( έναν κομήτη Tempel 2 ) π 5,5 με μικρή ερίοδο ίση με έτη και στον

π 1910 παντί οδα τον μεγάλο κομήτη του Ιανουαρίου με υ ολογισθείσα π π 4.134.542 ! ερίοδο εριφοράς χρόνιαζ). π π π .Η ε οχή διαβάσεως του κομήτη α ό το εριήλιο ( t0 ).

π 183 Ο ίνακας της σελίδας μας δίνει τα ενδεικτικά τροχιακά στοιχεία 28 π π π αξιόλογων κομητών ου αρουσιάζονται ή αρουσιάσθηκαν μια

π π .φορά ανά τις ιστορικές ε οχές της ανθρω ότητος π . Οι λαμ ρότητες των κομητών π πΗ λαμ ρότητα την ο οία

π π παρουσιάζει ένας κομήτης εξαρτάται α ό τις διαστάσεις του υρήνα , π π π , π .του την α όσταση ου έχει τόσο α ό τη γή όσο και α ό τον ήλιο

π π , Αυτή η λαμ ρότητα με την ο οία διακρίνεται ο κομήτης εκδηλώνεται π , π π όταν αρχίζει να λησιάζει τον ήλιο ενώ έφτει κατά ολλά μεγέθη π π . κατά την α ομάκρυνση α ό αυτόν

π π πΣε γενικές γραμμές η λαμ ρότητα εξαρτάται κυρίως α ό το α όλυτο ( . π π μέγεθός του δηλ τι λαμ ρότητα θα αρουσίαζε άν ευρίσκετο σε

π 1 =150 . ), π α όσταση αστρονομικής μονάδας εκατ χιλ α ό την π π π π π πα όσταση ου έχει α ό τη γή και την α όσταση α ό τον ήλιο και α ό

2 π άλλες μαθηματικές σταθερές οι τιμές των ο οίων είναι π π ,διαφορετικές τόσο στις θέσεις του κομήτη ριν διαβεί το εριήλιό του

π .όσο και στην μετά το εριήλιο π πΤο φαινόμενο μέγεθος των κομητών όταν λησιάζουν τον λανήτη π μας γενικά είναι χαμηλό και οι ερισσότεροι είναι δυσδιάκριτοι ή και

π π (αόρατοι στο γυμνό μάτι και αρατηρούνται με ο τικά όργανα κυάλια π ). π πή τηλεσκό ια Φυσικά οι μεγάλοι κομήτες ου έχουν αρουσιασθεί

π π π κατά ε οχές και ου εμφανίζονται αρουσιάζουν αρκετά μεγάλα π π π φαινόμενα μεγέθη και σε αρκετές ερι τώσεις η λαμ ρότητα κόμης

π π π . και ουράς ροβάλλει στον ουρανό με μεγαλο ρέ εια π π π , Στα ιό ρόσφατα αραδείγματα αναφέρουμε τον τεράστιο κομήτη

Hale-Bopp π 1997 ο ο οίος τον Μάρτιο του είχε m= -0,5, και τον κομήτη Hyakutake π +1 ου έφθασε το μέγεθος κατά το βόρειο

π 1996. έρασμά του τα τέλη Μαρτίου του Ο κομήτης του Halley κατά π π π π την τελευταία του ροσέγγιση δεν ήταν ολύ λαμ ρός ε ειδή συνέβη

π π το εριήλιό του σε αντίθετη διεύθυνση με α οτέλεσμα στις δυο π ροσεγγίσεις με τη γή να έχει m π π +3 +4, 1910ερί ου έως αλλά το

18/5στην ιστορική εκείνη εμφάνιση και συγκεκριμένα την π αρουσίασε m=-1,5, π π ενώ η ιό λαμ ρή του εμφάνιση έφθασε στο -3,8 10/4/837 . π μέγεθος την μ Χ όταν έφθασε να α έχει μόλις 5.000.000 . π . χιλ α ό τη γή

174

174

Η τροχιά του κομήτη Levy C 1990 K1 π π πσε σχέση με το ε ί εδο εριφοράς π .των λανητών

Η τροχιά του κομήτη Ikeya-Seki C 1964N1 σε π π π σχέση με το ε ί εδο εριφοράς των

π .λανητών

175

175

π .Σύνθεση των κομητικών υρήνων

π , Καθώς η ψυχρή μάζα ενός κομήτη λησιάζει τον ήλιο η ακτινοβολία π π διεγείρει και εξατμίζει τους άγους με α οτέλεσμα την εξάχνωση

π .στρωμάτων της ε ιφανείας του κομήτη

176

176

Πλήθος των κομητών. π πΠριν α ό την ανακάλυψη του τηλεσκο ίου π π 800 π ήσαν γνωστοί ερί ου κομήτες ορατοί με γυμνό μάτι α ό το έτος

2369 π. π . π 17 Χ α ό ιστορικές μαρτυρίες Α ό τον ον αιώνα με την χρήση π π του τηλεσκο ίου η ήρξε μια ραγδαία αύξηση του αριθμού των

π π . 1945 κομητών ου ανακαλύ τονταν κάθε χρόνο Μέχρι το έτος ο π 1500. αριθμός των κομητών ου καταγράφηκαν έφθανε τους Οι π π κομήτες οι ο οίοι ε ανέρχονται σε σχετικά κοντυνά χρονικά

200 π διαστήματα έως ετών έχει ε ικρατήσει να ονομάζωνται π εριοδικοί π άν και υ ό μια έννοια όλοι οι κομήτες ακόμα και αυτοί

π με ερίοδο χιλιάδων ετών θεωρείται ότι κινούνται σε μεγάλες π π π α οστάσεις μέσα στο ηλιακό σύστημα εριφερόμενοι γύρω α ό τον

π π π . π π ήλιο ό ου δια ιστώνονται τα εριήλιά των Ο λαμ ρότερος α ό τους "π " εριοδικούς κομήτες είναι ο κομήτης του Halley π 76με ερίοδο

. 1950 π ετών Την δεκαετία του ο κατάλογος των εριοδικών κομητών 41 π π έφθανε τα μέλη με α ώτερη ερίοδο αυτή του κομήτη Grann των

164 . π π πετών Κάθε χρόνο ανακαλύ τονται με τηλεσκό ιο συνήθως α ό 200 περασιτέχνες αστρονόμους γύρω στους κομήτες και μερικοί α ό

π 6-200 παυτούς έχουν μικρή ερίοδο ετών και κινούνται σε ελλει τικές π π τροχιές όμως οι ερισσότεροι έχουν μακρά ερίοδο χιλιάδων ετών και

π π π ολύ ελλει τικές τροχιές με διαφόρους ροσανατολισμούς σε σχέση π π π .με το ε ί εδο του λανητικού συστήματος

Ονομασίες των κομητών. Όταν ανακαλυφθεί ένας νέος κομήτης π π π π , ή ιστο οιηθεί η ε ανεμφάνιση ενός εριοδικού κομήτη του δίδεται π , πτο όνομα του αστρονόμου ου τον ανακάλυψε το έτος ου

π π ανακαλύφθηκε ακολουθούμενο α ό ένα ψηφίο ου δηλώνει τον . . 1995 αριθμό της ανακαλύψεως μέσα στο έτος αυτό Π χ ο κομήτης b

π 1995. , είναι ο δεύτερος ου ανακαλύφθηκε το Αργότερα αφού π , π υ ολογισθεί η τροχιά του το έτος αυτό συνοδεύεται α ό λατινικούς

π π αριθμούς οι ο οίοι φανερώνουν την σειρά ροτεραιότητος της π π . . 1995 διαβάσεως α ό το εριήλιο Π χ ο κομήτης V 5θα είναι ο ος

π π . κατά χρονική σειρά διαβάσεως α ό το εριήλιο αυτό το έτος Στα π π ονόματα των εριοδικών κομητών ροηγείται το γράμμα P που π . σημαίνει εριοδικός

.Προέλευση και συνολικός αριθμός των κομητών Πόσος όμως π π π μ ορεί να είναι ο συνολικός αριθμός των κομητών και α ό ου θα

π π π ; 1932 π π π ρέ ει να ροέρχονται Το διατυ ώθηκε ρώτα α ό τον E. Opik π 1950 π μια θεωρία η ο οία ανασκευάσθηκε το α ό τον Ολλανδό

καθηγητή J. Oort π και είναι σήμερα α οδεκτή ότι σε μια αρκετά μεγάλη π π 50.000 ( 1α όσταση α ό τον ήλιο γύρω στις αστρονομικές μονάδες

) π π π έτος φωτός υ άρχει μια σφαιρική ζώνη ου εριβάλλει σφαιρικά το π π πηλιακό σύστημα και α οτελείται α ό δισεκατομμύρια μικρά αγωμένα

π κομητοειδή σώματα με την μορφή νέφους το ο οίο λέγεται νέφος του Oort. H " " συνολική μάζα αυτής της κομητικής δεξαμενής είναι π π . ερί ου ίση με την μάζα της γής Ανα τακτά χρονικά διαστήματα και π π , α ό τις ισχυρές βαρυτικές ε ιδράσεις του ηλίου ένας αριθμός

π π π .Τα μέρη α ό τα ο οία α οτελείται ένας κομήτης

177

177

κομητών εισχωρεί στο ενδότερο ηλιακό σύστημα και " " π π παιχμαλωτίζεται κυρίως α ό τον ήλιο σε ελλει τικές ή αραβολικές

. τροχιές Σε αυτό είναι δυνατόν να συντελέσουν και οι έλξεις των εξωτερικών μεγάλων

π , π π λανητών μάλιστα του Διός και Κρόνου οι ο οίοι τρό ον τινά " " π (ψαρεύουν έναν αριθμό κομητών σε τροχιές γύρω α ό τον ήλιο

θεωρία της άγρας.). π π Ε ίσης οι μεγάλοι λανήτες είναι δυνατόν να π π ροκαλέσουν σημαντικές διαταράξεις στις εριόδους των τροχιών

π . των κομητών όταν συμβεί ένας α ό αυτούς να διέλθει κοντά τους Με π π , , αυτόν τον τρό ο οι λανήτες Ζεύς Κρόνος Ουρανός και Ποσειδών

.δημιουργούν διάφορες οικογένειες κομητών π π Όμως τελικά δεν υ άρχουν ολοκληρωτικές α οδείξεις για την

π π , ύ αρξη αυτού του νέφους των κομητών και εάν όντως υ άρχει δεν π . π είναι γνωστό ώς σχηματίσθηκε αυτό Μια ά οψη είναι ότι οι κομήτες

π π πσχηματίσθηκαν α ό το ρωτογενές νεφελώδες υλικό ου δημιούργησε την ηλιακή οικογένεια κοντά στους εξωτερικούς

π , π , π λανήτες και στη συνέχεια άγνωστο ως μετα ήδησαν στην π .μεγάλη αυτή α όσταση

Το τέλος των κομητών. Η διάρκεια της ζωής ενός κομήτη π π πεξαρτάται κύρια α ό τον αριθμό των διαβάσεών του α ό το εριήλιο

π π . της τροχιάς του και α ό την συνοχή του υρήνα του Ο ηλιακός . άνεμος είναι η κύρια αιτία της φθοράς των υλικών ενός κομήτη Ο

π ρωμαίος ιστορικός Σενέκας ρώτος αναφέρει μια διαίρεση ενός , κομήτη σε δύο ενώ ο Αρριανός μας λέγει ότι είναι δυνατόν να

π π . , 17υ άρξει και δι λός κομήτης Στους νεώτερους χρόνους τον ον , π π , π αιώνα ο κομήτης του Κέ λερ αρατηρήθηκε διχαζόμενος ό ως και 1860, 1881 1882, στούς κομήτες των ετών και ενώ ο κομήτης Broux

1889 π 4 π του έτους διασ άσθηκε σε κομμάτια ό ως και αυτοί των ετών 1899 1916. και

π π Το ιο χαρακτηριστικό αράδειγμα μιας ολοκληρωτικής διαλύσεως κομήτη είναι αυτό του Biela, π 27/2/1826ο ο οίος ανακαλύφθηκε την

π , π π πα ό τον Αυστριακό ταγματάρχη Βιέλα ο ο οίος κατό ιν υ ολογισμού π π π 6 7της τροχιάς του θα έ ρε ε να εμφανισθεί μετά α ό χρόνια και

. 1832. π 1839 μήνες δηλ το έτος Στην ε όμενή του διάβαση του δεν , π 7 , 24/11/1845εμφανίσθηκε καθόλου ενώ μετά α ό άλλα έτη την

π , 1 αρουσιάσθηκε με μεγάλο εξόγκωμα στην κόμη του και σε μήνα π π π π 300.000 . αυτό α οσ άσθηκε α ό τον κομήτη σε α όσταση χιλ Το

1852 π , π ε ανεμφανίσθη δίδυμος αλλά τα δύο κομμάτια α είχαν μεταξύ 2 . . π των εκατ χιλ Για τρείς συνεχείς εριόδους ο κομήτης δεν εφαίνετο

π , 4 π 1872 ουθενά ενώ τελικά στην αναμενόμενη η ερίοδο το έτος στις 27 πΝοεμβρίου συνέβη μια σφοδρή βροχή διαττόντων αστέρων α ό

π π μεγάλα κομμάτια τα ο οία α οτελούσαν το σάβανο ενός διαλυμένου ' . κομήτη στα εξ ών συνετέθη Αυτή η μετεωρική βροχή

π 1885 1872 ε αναλήφθηκε και τα έτη και με μικρότερη όμως π . υκνότητα

π π π π π Συνε ώς αυτό ου α ομένει α ό την α οσύνθεση των κομητών είναι π π ένα σμήνος α ό μετεωρίτες οι ο οίοι κινούνται στην ίδια τροχιά με

.αυτόν

178

178

π . Κατάλογος μερικών αξιοσημείωτων λαμ ρών κομητών Στη , π π συνέχεια αραθέτουμε έναν κατάλογο με λαμ ρούς κομήτες οι

π π ο οίοι αρουσιάσθηκαν τους τρείς τελευταίους αιώνες με ιδιάζοντα , π :χαρακτηριστικά τα ο οία τα αναφέρω με συντομία

AREND-ROLAND Λαμπρός κο π π 1957.μήτης ου αρουσιάσθηκε το έτος Η

( 1957 III ) π κόμη του αρουσίασε ένα εξόγκωμα με μορφή -μυ

(π ) π τερής ακίδας ώγωνα με διεύθυνση ρός τον ,ήλιο

π πένα φαινόμενο ου οφειλόταν στην ο τική π γωνία αρατηρήσεως σε συνδυασμό με την διάχυση του

π ανακλώμενου ηλιακού φωτός α ό μεγάλα κομμάτια σκόνης κατά . π μήκος του κομήτη Η μορφή της ακίδας έγινε ορατή ε ειδή συνέβη η

π π π π . γή να διέλθει ακριβώς α ό το ε ί εδο εριφοράς του κομήτη

BENETT (1970 II) Παρουσιάσθηκε 1970 το και τον Μάρτιο έφθασε π 0 πσε λαμ ρότητα το μέγεθος αρουσιάζοντας

-ου 30 . ρά φαινόμενου μήκους ο Παρατηρήσεις

π -α ο π π π .κάλυψαν ένα υκνό νέφος υδρογόνου το ο οίο εριέβαλλε την κόμη

13.000.000 .Το μήκος της ουράς του κομήτη ανήλθε σε χιλιόμετρα

179

179

π π π π Στον χάρτη αριστάνεται μέρος της ταχείας αρα όλιας ορείας του κομήτη HYAKUTAKE (1996/ 2) π 25/3 27/3/1996.Β το τριήμερο α ό έως

COGGIA (1874 III) Ένας λαμπρός κομήτης που ανακαλύφθηκε το 1874. Γρήγορα κινήθηκε νοτιοδυτικά

π -αρουσιά 40 .ζοντας φαινόμενο μήκος ουράς ο

π π Μια σειρά α ό εσωτερικές ηγές ενεργούς δραστηριότητος π .αρουσιάσθηκε στην κόμη

DELAVAN (1914 V). π π Ένας λαμ ρός κομήτης ου ανακαλύφθηκε τον

1913 π Δεκέμβριο του και αρέμεινε ορατός για

π 1914. ολλούς μήνες το

DONATTI (1858 VI). π 1858 πΛαμ ρός κομήτης του έτους ου π -αρου π σίασε μια καμ υλοειδούς μορφής ουρά

-σκό νης και δύο στενές ευθύγραμμες ουρές

.ιόντων

HUMASON πΈνας γιγάντιος κομήτης ου ανακαλύφθηκε το

( 1962 VIII) 1962. π Είχε αρουσιάσει ουρές σε π 5α όσταση

. π π π -αστρ μονάδων α ό τον ήλιο οι ο οίες αρου σίαζαν έναν ασυνήθιστο βαθμό δραστηριότητος για κομήτη σε τόσο

π .μακρυνή α όσταση Ένας λαμπρός κομήτης ο οποίος ανακαλύφθηκε το IKEYA-SEKI 1965 π π έτος α ό δύο ιά ωνες ερασιτέχνες

-αστρονό( 1965 VIII ) . π π μους Μετά α ό την διάβασή του α ό το

περιήλιο -ευρισκόταν συνέχεια στο νότιο ουράνιο ημισφαί . π ριο Ανήκει στην οικογένεια των κομητών εκείνων οι ο οίοι έχουν

π π . π π ολύ κοντυνά εριήλια Ο κομήτης αυτός έρασε α ό την ανώτερη .ατμόσφαιρα του ηλίου

1983 πΑνακαλύφθηκε τις αρχές Μαίου του α ό το

IRAS-ARAKI- π διαστημικό τηλεσκό ιο IRAS π -και διήλθε σε οALCOCK. π π π λύ μικρή α όσταση α ό τη γή ου ήταν 3.000.000 , π πχιλιόμετρα η κοντυνότερη α όσταση ου π -λησία

180

180

200 . σε κομήτης τα τελευταία χρόνια Ο κομήτης

π π π έρασε κινούμενος σε εξαιρετικά βόρεια λάτη και α ό αυτ ήν την π π .συμ λησίαση εφαίνετο ότι εκινείτο ολύ γρήγορα στον ουράνιο θόλο

π πΕξαιρετικά λαμ ρός κομήτης ου ανακαλύφθηκε

DE CHESEUAX'S στις 13/12/1743 π και η λαμ ρότητά του έφθασε στο - 7 ! π 11αστρικό μέγεθος αρουσιάζοντας

-συνολι . κά ουρές σε σχήμα ανοικτής βεντάλιας

Ανακαλύφθηκε το 1973 όταν διήρχετο την τροχιάKOHOUTEK π π .του Διός και ήταν ολύ λαμ ρός( 1973 XII ) π πΉταν ο ρώτος κομήτης στην ιστορία ου φωτογραMOREHOUSE φήθηκε με λεπτομέρεια το έτος 1908. Η ουρά του εί( 1908 III ) π -χε αρουσιάσει αξιόλογες μεταβολές και μεταβαλ 30/9/1908. 1 /λόταν συνέχεια μέχρι την Στις10/1908

π , η ουρά του διαλύθηκε και δεν ήταν ο τικά ορατή όμως οι π π π 3 φωτογραφίες της ε όμενης ημέρας α οκάλυψαν την ύ αρξη ουρών

π π , .οι ο οίες αφού έσ ασαν αυξομειώνονταν αρκετές φορές 1786 π Ανακαλύφθηκε το έτος α ό τον P. Mechain

καιENKE π . 1918 α ό άλλους αστρονόμους Το ο ερασιτέχνης

-ασ τρονόμος J. Enke π υ ολόγισε την τροχιά του και προ π π π 1822εί ε την ε όμενη ε ανεμφάνισή του το έτος

π π 3,3 . παφού είχε ερίοδο εριφοράς μόλις έτη Ο κομήτης ε ειδή π π , π έφθασε στο εριήλιό του κά ως νωρίτερα αυτό α οδόθηκε στην

π π π ε ιτάχυνση του υρήνα ου δημιούργησε η έντονη εξάτμιση των " π π ". αερίων υ ό μορφή ισχυρού ίδακος Η μετεωρική βροχή των

π .Ταυριδών δημιουργήθηκε α ό αυτόν τον κομήτη

181

181

π π 18/8/1990Η εριοχή του ουρανού ό ου την νύκτα της π ανακαλύφθηκε στον Ελληνικό χώρο α ό τον γράφοντα ο κομήτης

Levy /1990 C 20 με κυάλια x 80 π όταν το κρατικό αστεροσκο είο είχε π π . λήρη άγνοια για την ύ αρξή του Ο κομήτης ευρίσκετο κοντά στο

15 σφαιρωτό σμήνος Μ και ήταν ορατός με γυμνό οφθαλμό με m=+3,5 π π π π π . ερί ου αρουσιάζοντας μετατό ιση α ό ώρα σε ώρα Η π π 73.255.000 . α όστασή του α ό τη γή ήταν χιλ Οι συντεταγμένες είναι

: =21 ,29' , = +12 ,28'α ω δ ο

π . Λαμ ρός κομήτης ορατός με γυμνό μάτι Η γή π -έραTEBBUTT π 30 1861.σε μέσα α ό την ουρά του την Ιουνίου( 1861 II )

1975 , πΕμφανίσθηκε το είχε μεγάλη λαμ ρότητα και η

WEST π π ουρά κάλυ τε μια μεγάλη τριγωνική εριοχή στον( 1976 VI ) . π π ουρανό Ο υρήνας του κομήτη αρουσίασε μια π -α π 4ράξενη δραστηριότητα αφού διασ άσθηκε σε

-κομ π π π . μάτια μετά α ό την διάβασή του α ό το εριήλιο της τροχιάς του

π Περιοδικός κομήτης ο ο οίος ανακαλύφθηκε το 1900. πΗ εGIACOBINNI- ρίοδος περιφοράς του είναι 6,5 έτη. Κατά την προσέγ-

182

182

ZINNER. 1985, π γισή του το το διαστημό λοιο ISEE πέρασε -μέ

π . σα α ό την ουρά Η μετεωρική βροχή των -Δρακοντι

π δών σχηματίσθηκε α ό αυτόν τον κομήτη και κινείται στην ίδια .τροχιά με αυτόν

Ο ΚΟΜΗΤΗΣ ΤΟΥ HALLEY.

.Γενικά π Είναι ο ιο φημισμένος και γνωστός στον κόσμο κομήτης ' . πκαι γι αυτό το λόγο του αφιερώνουμε ιδιαίτερες σελίδες Έχει άρει

π 17 το όνομά του α ό τον μεγάλο Άγγλο αστρονόμο του ου αιώνος ser Edmond Halley π π π π ο ο οίος ρώτος δια ίστωσε την εριοδικότητα των

76 π π , π εμφανίσεών του κάθε ερί ου χρόνια ό ως και γενικά όλων των . π π π κομητών Ε ειδή συμβαίνει να είναι και ο λαμ ρότερος α ό τους

π , λεγόμενους εριοδικούς κομήτες κάθε εμφάνισή του στον ουρανό π ,γραφόταν και θα γράφεται με μεγάλα γράμματα τόσο στο αρελθόν

, , π όσο και στο μέλλον είτε με αισθήματα φόβου είτε α ό ιστορική . π , αστρονομική γοητεία Βλέ ετε ότι ο Ηalley 76με τις χρονες

πεμφανίσεις του μας κάνει αυτόματα να θυμόμαστε και σ ουδαία π π π π ιστορικά γεγονότα α ό τα ο οία ραγματο οιείται άθελά μας η κρίση

.της ιστορίας Φυσικά και τροχιακά στοιχεία του Halley. π Το εριήλιο του

κομήτη Halley 0,59 . π είναι α μ με α οτέλεσμα να εισέρχεται στην , π τροχιά της Αφροδίτης ενώ το αφήλιο ευρίσκεται έξω α ό την τροχιά

. π του Ποσειδώνος Η κλίση της τροχιάς του με την εκλει τική είναι 162 π π , ο με α οτέλεσμα να εριφέρεται ανάδρομα ενώ η εκκεντρότητα

0,9672760.( π π 1). πτης τροχιάς του είναι βλέ ε ίνακα Η ερίοδος π εριφοράς του Halley π π 76 είναι ερί ου έτη και υφίσταται μεταβολές

π π .λόγω των αρέλξεων των μεγάλων λανητών Διός και Κρόνου π π Βάσει των μετρήσεων των διαστημο λοίων ο υρήνας του Halley έχει

16 διαστάσεις x 8 . 4χιλ και είναι σκοτεινός με άλβεδο μόλις , π π 7 εκατοστά εριστρέφεται δε γύρω α ό τον εαυτό του σε ημέρες

π π .ερί ου Ο Halley π στο έρασμα των αιώνων. π π Πολύ ρίν δια ιστωθεί η

π , π περιοδικότητα του κομήτη α ό την συλλογή ιστορικών ληροφοριών π , 23γύρω α ό εμφανίσεις κομητών έγινε δυνατή η εξακρίβωση

π π 1531 ( π πεμφανίσεών του ριν α ό το έτος ρώτης δια ιστωμένης ). εμφανίσεως Εδώ συνολικά μέχρι την τελευταία εμφάνιση του

1986 , π 30θα αναφερθούν με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υ ολογιστή π εριήλια του Halley, 30 , 4ιστορικά ουράνια ραντεβού π , 26 . ροχριστιανικά άν θέλετε και μεταχριστιανικά--------------------------------------------------------------------------------------------239 π.Χ , "Σύμφωνα με Κινέζικα χρονικά κατά τον έβδομο χρόνο της

βασιλείας του Chih Shih-Huang π πένας κομήτης ρώτα αρουσιάσθηκε π π ".στον βορρά και διαρκούντος του έμ του μηνός φάνηκε στη δύση

π π Η ερίοδος κατά την ο οία ο Halley ήταν ορατός με γυμνό μάτι π π .αρχίζει α ό αρχές Μαίου το ρωί και λήγει τα τέλη Ιουνίου το βράδυ

183

183

π Ο κομήτης έφθασε στο εριήλιό του την 27/5 5 και ημέρες μετά στις 2/6 π . +0,5.ροσέγγισε τη γή ενώ το φαιν μέγεθός του έφθασε το

π πΓενικά αυτή η εμφάνιση χαρακτηριζόταν α ό την βόρεια α όκλιση του Halley , π +44 ου έφθασε στην τιμή των ο όταν τέλη Μαίου

π .ροβαλλόταν στον αστερισμό του Ηνιόχου-----------------------------------------------------------------------------------------------

163 π.Χ "Οι Κινέζοι αναφέρουν ότι μια ημέρα yen-yin τον πρώτο μήνα του δευτέρου χρόνου του Hsiao-Wen ένας αστέρας με ουρά π αρουσιάσθηκε στα νοτιοδυτικά". π π Η αρατηρησιακή ερίοδος με

γυμνό μάτι του Halley παρχίζει τις αρχές Οκτωβρίου τις εσ ερινές , ώρες και λήγει τα τέλη του Δεκεμβρίου στον

π . π ρωινό ουρανό Η ροσέγγιση στη γή έγινε την 4/10 στον αστερισμό

π -20 π πτου Αιγόκερω με νότια α όκλιση ο ενώ η ημέρα ου αρουσίασε π την μεγαλύτερη λαμ ρότητα ήταν η 13/11/163 (m=+2,1),όταν

π .έφθασε στο εριήλιό του---------------------------------------------------------------------------------------------

86 π.Χ π "Οι Κινέζοι άλι αναφέρουν ότι π το φθινό ωρο κατά τη διάρκεια του δευτέρου χρόνου του Hou-Yuan, ένας κομήτης

π αρουσιάσθηκε στην ανατολή". Το καλοκαίρι αυτού του έτους και συγκεκριμένα τα τέλη Ιουλίου ο κομήτης Halley π αρουσιάστηκε στον

π π +41 ρωινό ουρανό με βόρεια α όκλιση ο στον αστερισμό του π Ηνιόχου και στις αρχές του Αυγούστου α όκτησε την μεγαλύτερη

π π λαμ ρότητα λάμ οντας με m=+1,5. Στή συνέχεια αφού ήλθε σε , π π σύνοδο με τον ήλιο έρασε στον εσ ερινό ουρανό και γρήγορα η

π .λαμ ρότητά του άρχισε να χάνεται--------------------------------------------------------------------------------------------11 π.Χ Αυτή η εμφάνιση του Halley συνδέθηκε με τον θάνατο του

π ππ . μεγάλου Ρωμαίου στρατηγού και ολιτικού Μάρκου Αγρί α Η π π ιστορία μνημονεύεται α ό τον τότε ιστορικό Κάσσιο ο ο οίος γράφει

"ότι π π π π ένας κομήτης στάθηκε ε άνω α ό την όλη της Ρώμης ρίν τον ππθάνατο του Αγρί α " π . ρομηνύοντας το δυσάρεστο αυτό γεγονός Η

π π π αρατηρησιακή ερίοδος διήρκεσε α ό τα τέλη Αυγούστου τα . ξημερώματα έως τα μέσα του Οκτωβρίου το βράδυ Η μέγιστη

π π π (+39 ) α όκλιση ου αρουσίασε ήταν αρκετά βόρεια ο την 6/9 ου ενώ 5 π π ημέρες μετά αρουσίασε την μεγαλύτερή του λαμ ρότητα ίση με m=0,9. 100 Το μήκος της ουράς του κομήτη έφθασε τις ο εκτεινόμενο

π . μέχρι τον ολικό αστέρα Την 10/10ου πήταν η ημέρα ου π . σημειώθηκε το εριήλιό του

---------------------------------------------------------------------------------------------

66 .μ Χ ππ "Ο Ιουδαίος ιστορικός Ηώσι ος γράφει ότι ο κομήτης π , π ου εμφανίσθηκε ακολουθούσε την ε ανάσταση των Εβραίων κατά των Ρωμαίων " "και ότι π π π μεταξύ των αντι άλων άνω α ό την

π Ιερουσαλήμ στεκόταν ένας ξιφιοειδής κομήτης ου δημιουργούσε φόβο στους πε αναστάτες", π π π 70ένας φόβος ου ραγματο οιήθηκε το

. π μ Χ με την άλωση της Ιερουσαλήμ και την αρχή της διασ οράς των . Εβραίων Ο Halley π 31 ήταν ορατός α ό Ιανουαρίου έως τα τέλη

184

184

π . π , Μαρτίου στον ρωινό ουρανό Το εριήλιο συνέβη νωρίς αρχές (Φεβρουαρίου m=0,9) π και η κοντυνώτερη ροσέγγιση στις 19

Μαρτίου π -20 .στον αστερισμό του Ζυγού με α όκλιση ο---------------------------------------------------------------------------------------------141 π π π Ο κομήτης αρουσίασε μια α ό τις λαμ ρότερες εμφανίσεις

π . . ιδανική για αρατηρητές του Β ημισφαιρίου Οι Κινέζοι αναφέρουν ότι ο Halley "π π π ρώτα αρουσιάσθηκε στον ανατολικό ρωινό ουρανό

με π π ασ ρογάλαζη ουρά ου είχε νοτιοδυτική διεύθυνση". π π π Παρατηρησιακή ερίοδος α ό αρχές Μαρτίου στον ρωινό ουρανό

π , π έως τα τέλη Α ριλίου το βράδυ εριήλιο στις 25/3 πκαι ροσέγγιση την 20/4 (m= - 1,2) π π 20σε α όσταση κατώτερη α ό . π εκατ χιλιόμετρα ροβαλλόμενος στον αστερισμό του Περσέως

( π +35 ).α όκλιση ο

218 "Ο Ρωμαίος χρονικογράφος Κάσσιος αναφέρει ότι ένας π π π αστέρας ου ροξενούσε φόβο αρουσιάσθηκε και είχε μια ουρά με

π διεύθυνση α ό τη δύση στην ανατολή". Τα στοιχεία του Halley :είναι π π π 20 π π ερίοδος αρατηρήσεως α ό Α ριλίου το ρωί μέχρι αρχές Ιουνίου

π . την εσ έρα Περιήλιο στις 28/5 π και μέγιστη λαμ ρότης την 2/6 (m=0,0) . . με εμφάνιση ευνοική για το Β ημισφαίριο Ημέρα π ροσεγγίσεως στη γή η 1 Ιουνίου.-----------------------------------------------------------------------------------------------295 π Η ερίοδος ορατότητος με γυμνό οφθαλμό του Halley είναι π π π α ό αρχές Α ριλίου στον ρωινό ουρανό έως τα τέλη Μαίου την π . π εσ έρα Το εριήλιο συνέβη την 24/4 , π ενώ η ροσέγγιση συνέβη

την 9/5 π όταν τον α έκρυψε η ηλιακή ακτινοβολία στον αστερισμό ( π +40 ) π τού Ηνιόχου α όκλιση ο και η μεγαλύτερη λαμ ρότης την 11/5

(m=- 0,4) π π . όταν έρασε στον εσ ερινό ουρανό

374 Αυτό το έτος ο Halley π ροσέγγισε τη γή σε κοντυνή π 18 . . π ,α όσταση εκατομμ χιλ α ό το εξωτερικό τμήμα της τροχιάς της

π . αλλά δεν υ άρχουν ιστορικές αναφορές για αυτήν εμφάνιση Οι π π πηλεκτρονικοί υ ολογιστές αναφέρουν διάστημα αρατηρήσεως α ό

22/2 4/4 π έως τις στον ρωινό ουρανό και ημέρα μεγαλύτερης π 3/4 (λαμ ρότητας την m= - 1,6) . To π εριήλιο συνέβη την 23

Φεβρουαρίου π ενώ η ημέρα ροσεγγίσεως στη γή ήταν η 3/4 όταν π -15 .εκινείτο στον αστερισμό του Κόρακος με νότια α όκλιση ο

451 , Κατά το έτος αυτό η εμφάνιση του Halley συνδέθηκε με την φρικιαστική μάχη των Εθνών μεταξύ των Ούννων του Αττίλα και των

, π πρωμαικών στρατευμάτων του στρατηγού Αετίου ό ου οι ρώτοι π π π ηττήθηκαν κατά κράτος και α αλλάχθηκε η Ευρώ η α ό τις φονικές

π . , ε ιδρομές των Έτσι κατά την διάρκεια των μεγαλυτέρων ημερών , π , π του έτους ό ως αναφέρουν οι ιστορικοί σαν ε ισφράγιση της μάχης

. εμφανίσθηκε ένας κομήτης με μεγάλη ουρά στο Β ημισφαίριο του . π π ουρανού Περίοδος ορατότητος α ό αρχές Ιουνίου το ρωί έως τέλη

185

185

π Ιουλίου το βράδυ και ημέρα μεγαλύτερης λαμ ρότητος η 9/7 (m=+1,4) π ενώ το εριήλιο του Halley συνέβη την 30 Ιουνίου όταν

π ήλθε σε ροσέγγιση και ταυτόχρονα σε σύνοδο με τον ήλιο αφού ( π +35 ).κινήθηκε βόρεια στον αστερισμό του Λυγκός α όκλιση ο

---------------------------------------------------------------------------------------------

530 π Σε αυτήν την εμφάνιση η γή λησίασε την εσωτερική π καμ ή της τροχιάς του Halley π π ου έφθασε στο εριήλιό του την

29/9/530. π πΔεν είχε μεγάλη λαμ ρότητα και η αρατηρησιακή π π 19/8 π 8/10 . ερίοδος αρχίζει α ό το ρωί και λήγει την το βράδυ Στις 5/9 π π (αρουσίασε την μεγαλύτερη λαμ ρότητα m=+1,5) όταν μάς π π π ροσέγγισε και στη συνέχεια έρασε στον εσ ερινό ουρανό π ( π +35 ). ροβαλλόμενος στην Κόμη Βερενίκης α όκλιση ο Την 29/9

π .έφθασε στο εριήλιό του---------------------------------------------------------------------------------------------

607 π Είναι έτος μιάς λαμ ρής εμφανίσεως του κομήτη π π 374 ερί ου ίδιας με αυτής του έτους σε συνδυασμό με

π , π την βόρεια α όκλισή του η ο οία μνημονεύται με . έκταση στα Κινέζικα χρονικά Περίοδος ορατότητος με

π π γυμνό οφθαλμό α ό αρχές Μαρτίου το ρωί έως τα

186

186

π . π Α ριλίου το βράδυ Το εριήλιο συνέβη την 18/3 και η μέγιστη π λαμ ρότης σημειώθηκε την 20/4 (- 2,2) π όταν ροσέγγισε τη γή στα

20 . . π ( π +35 ).εκατ χιλ ροβαλλόμενος στους Διδύμους α όκλιση ο---------------------------------------------------------------------------------------------684 π π Η ερίοδος αρατηρήσεως του κομήτη αρχίζει αρχές

π π π . Σε τεμβρίου το ρωί και λήγει τέλη Οκτωβρίου την εσ έρα Το π εριήλιο του Halley συνέβη την 7/10, π και η ροσέγγιση συνέβη στις 20/10 (στον αστερισμό του Ζυγού m=1,4 π -15 ) α όκλιση ο---------------------------------------------------------------------------------------------760 6/5 π Την η λαμ ρότητα του Halley + 4,1 , ήταν το π εριήλιο συνέβη στις 20/5 π στον ρωινό ουρανό και η μέγιστη

π π π π λαμ ρότητα κατά την ε οχή της ροσεγγίσεως αρουσιάσθηκε την 5/6 π . (όταν έρασε σε σύνοδο με τον ήλιο m=0,2 ,αστερισμός

, π +40 ). , 15/7 Ηνιόχου α όκλιση ο Τέλος ήταν ορατός μέχρι την στον π .εσ ερινό ουρανό

---------------------------------------------------------------------------------------------

837 Αυτό το έτος συνέβη η κοντυνώτερη στη γή π ροσέγγιση του κομήτη Halley π π η ο οία έχει αρατηρηθεί ανά τους

. αιώνες Στις 2 Μαρτίου π ο κομήτης έφθασε στο εριήλιό του π κινούμενος στον ρωινό ουρανό και την 10/4/837 π 8έρασε μόλις

. . π π π πεκατ χιλ α ό τη γή και αρουσίασε την μεγαλύτερη λαμ ρότητα α ό π π (-3,8) κάθε άλλη φορά ίση ερί ου με της Αφροδίτης διασχίζοντας 60 ( ). στον ουρανό ο σε μια ημέρα σχήμα Σύμφωνα με τα Κινέζικα

, 75 , πχρονικά η ουρά του εκτεινόταν σε μήκος ο αλλά δυστυχώς ε ειδή π -40 όλα αυτά συνέβησαν σε α όκλιση ο στους αστερισμούς του

πΛύκου και τού Κενταύρου δεν κατέστη δυνατόν να σημειωθούν α ό π π .τους μεσαιωνικούς Ευρω αίους αρατηρητές

912 π , Στην ε ιστροφή του κομήτη ο Halley π 12 έρασε φορές π π . πμακρύτερα α ό ότι στην ροηγούμενη εμφάνισή του Η ερίοδος

π π π ου ήταν ορατός με γυμνό μάτι το οθετείται α ό τα μέσα Ιουνίου το π . π ρωί ως τα τέλη Ιουλίου το βράδυ Η ροσέγγιση σημειώθηκε την 15/7 (στον αστερισμό του Μικρού Λέοντος m=+1,4 , π +30 )α όκλιση ο

π π . π ενώ μετά έρασε στον εσ ερινό ουρανό Το εριήλιο συνέβη την 20 .Ιουλίου

989 , Στην τελευταία εμφάνιση αυτής της χιλιετίας ο Halley π έφθασε στο εριήλιό του την 10/9 12 και ημέρες νωρίτερα σε

π (σύνοδο με τον ήλιο και στο μέγιστο της λαμ ρότητός του m=+1,5) ( π +35 ). στον αστερισμό του Μικρού Λέοντος α όκλισις ο Περίοδος

π π 2/8 π 1 π . αρατηρήσεως α ό το ρωί έως Οκτωβρίου την εσ έρα

Οι θέσεις γής και Halley την πημέρα ου

πσημειώθηκε η λησιέστερη προσέγγιση

π Ο ίνακας της Γεννήσεως του ζωγράφου της Αναγεννήσεως Τζιόττο εικονίζει τον

Halley .αντί του αστέρος της Βηθλεέμ

187

187

1066 Είναι μια φημισμένη εμφάνιση του Halley πη ο οία , είχε σημειωθεί στα χρονικά των Νορμανδών ενώ οι Άγγλοι την

π συνέδεσαν με τον ε ακολουθήσαντα θάνατο του βασιλιά Harold στην μάχη του Hastings . π πτον Οκτώβριο Περίοδος αρατηρήσεως α ό

15/3 π π . π το ρωί έως τέλη Α ριλίου το βράδυ Το εριήλιο του κομήτη συνέβη την 25/3 π π όταν κατά ρώτον εμνημονεύθη υ ό των Κινέζων π +1 +2 π 15έχοντας ιθανώς μέγεθος ή αρουσιάζοντας ουρά μήκους ο

. π με νοτιοδυτική διεύθυνση Η λαμ ρότητα του κομήτη μεγάλωνε - 2,1 ( =+20 ),βαθμιαία και έφθασε το μέγεθος αστερισμός Κριού δ ο

αλλά ο κομήτης βυθιζόταν στο λυκόφως την 21/4, π ε ίσης η π π 20 . . α όστασή του α ό τη γή μειώθηκε στα εκατ χιλ Στη συνέχεια

π π π κατά την κίνησή του στον εσ ερινό ουρανό έγινε ολύ λαμ ρός όσο π π αύξανε α οχή α ό τον ήλιο με m=- 2, ενώ μερικοί την συνέκριναν με

. "αυτήν της Αφροδίτης Στα Κορεατικά χρονικά αναφέρεται ότι ένα αστέρι σαν την Σελήνη π ανάτειλλε στο ρωινό λυκόφως". Αλλά και το π μήκος της ουράς είχε άρει μεγάλες διαστάσεις φθάνοντας μέχρι τους

π π π 70 .ολικούς αστερισμούς με έκταση ερί ου ο

1145 π π Η αρατηρησιακή ερίοδος του Halley αρχίζει την 15/4 π 30/5 π . το ρωί και λήγει στις την εσ έρα Ο κομήτης έφθασε στο π εριήλιό του την 21/4 π και το μέγιστο της λαμ ρότητός του π αρατηρήθηκε την 11/5 (m=-0,3 , =+40 ),αστερισμός Ηνιόχου δ ο

.σύνοδος

1222 H π π πε ιστροφή του κομήτη είναι σκε ασμένη α ό π μυστήριο ε ειδή όλα τα ιστορικά χρονικά αναφέρουν ότι είχε μεγάλη

π , π π λαμ ρότητα ενώ οι μαθηματικοί υ ολογισμοί αρουσιάζουν μια π 10/9 +1,6.μικρή λαμ ρότητα την ημέρα του μεγίστου ίση με

π π π π Περίοδος αρατηρήσεως α ό αρχές Σε τεμβρίου την εσ έρα έως π . 9/9τέλη Οκτωβρίου το ρωί Σύμφωνα με τα Κορεατικά χρονικά στις

ο Halley " φαινόταν και την ημέρα", π π π γεγονός ου ρου οθέτει μια π -2 -3. λαμ ρότητα ή Στις 7/9 π ο κομήτης μας ροσέγγισε βόρεια

( =+35 ) π πΚόμη Βερενίκης δ ο και στη συνέχεια έρασε στον ρωινό ' π π π ουρανό καθ οδόν ρός το εριήλιο ου συνέβη την 2 .Οκτωβρίου

1301 π π Α ό αυτήν την εμφάνιση του κομήτη εμ νεύσθηκε ο ζωγράφος Giotto π πστην Πάδουα δημιουργώντας ένα ερίφημο ίνακα

π της Γεννήσεως του Θεανθρώ ου ζωγραφίζοντας αντί του άστρου της Βηθλεέμ τον κομήτη του Halley. π π 10/9 Περίοδος αρατηρήσεως α ό το

π 30/10 . ρωί έως το βράδυ Ο Halley π κινήθηκε ολύ βόρεια και στην " π " π λαμ ρότερη ημέρα της ροσεγγίσεώς του την 25/9 (m=+1,2)

π . φαινόταν όλη την νύκτα αφού ροβαλλόταν στην Μεγ Άρκτο ( =+50 ). π 15 . . δ ο Εξ άλλου α ήχε γύρω στα εκατ χιλ Στή συνέχεια π π έρασε στον νυκτερινό ουρανό ό ου την 28/10 σημειώθηκε το π . εριήλιο του κομήτη

188

188

1378 π Η ερίοδος ορατότητας του Halley 1/9 ξεκινά την το π 31/10 , π ρωί και λήγει την το βράδυ το εριήλιο ήταν την 15/11 και

π η μέγιστη λαμ ρότης συνέβη στις 30/9 (m=+0,8) π ό ου ήταν ορατός όλη την νύκτα αφού εκινείτο στον αστερισμό της Μικρής Άρκτου

π . π διαβαίνοντας κοντά α ό τον Πολικό αστέρα Α ό εκείνη την π π π .ημερομηνία έρασε στον εσ ερινό ουρανό τρε όμενος νότια

1456 π πΕίναι μια α ό τις ιστορικές εμφανίσεις ό ου π π , π ε ικράτησε μεγάλος φόβος και τρόμος στην Ευρώ η της ο οίας ο

π χάρτης σε ένα μεγάλο μέρος της ήταν ζωγραφισμένος α ό Τούρκικη π π 3 " ". ημισέληνο και ρίν α ό χρόνια η Πόλις εάλω Ο Halley

π π 16/5 εμφανίσθηκε λαμ ρός και μεγάλος το χρονικό διάστημα α ό το π 15/7 π . ρωί έως την εσ έρα Το κύριο χαρακτηριστικό ήταν η

ισομέρεια στο διαγραφόμενο δυτικό και ανατολικό τόξο του κομήτη . π στον ουρανό δηλ το εριήλιο του κομήτη συνέβη μεταξύ γής και ηλίου την 17/6 στον αστερισμό του Ηνιόχου στο βόρειο ημισφαίριο

με m=+0,5, 60 . πη δε ουρά του εκτείνετο σε τόξο ο στον ουρανό Α ό π π π π 'τον μεσαιωνικό ανικό ου δημιουργήθηκε ο ά ας Κάλλιξτος Γ

π π έδωσε εντολή να κτυ ούν οι καμ άνες των εκκλησιών το μεσημέρι π π π και υ ήρχε μεγάλος φόβος για ε ικείμενη εξά λωση των Οθωμανών .στη Δύση

1531 π Αυτό το έτος ο κομήτης ήταν ορατός α ό αρχές π π π Αυγούστου το ρωί έως τα τέλη Σε τεμβρίου την εσ έρα με ημέρα

π εριηλίου την 22/8. π Η μεγαλύτερη λαμ ρότητα συνέβη την 18/8 (m=+1,6) όταν ο Halley π π έρασε σε σύνοδο και ροσέγγισε τη γή π .ροβαλλόμενος στον αστερισμό του Ηνιόχου---------------------------------------------------------------------------------------------

1607 π π Ο Κέ λερ αρατήρησε τον Halley π α ό την Πράγα π και στα χρονικά του σημείωσε τα ραγματικά φαινόμενα μεγέθη του

. π π 10/9 π 30/10 κομήτη Περίοδος αρατηρήσεων α ό το ρωί έως το , π βράδυ ημέρα εριηλίου η 17/10, πενώ η μεγαλύτερη λαμ ρότητα συνέβη την 2/10 (m=+1,6) π όταν έφθασε στο εριήλιο και σε σύνοδο

( =+40 )με τον ήλιο στους Θηρευτικούς Κύνες δ ο1682 π Είναι το έτος ό ου ο αστρονόμος Halley με τους π π υ ολογισμούς του α όδειξε την ταυτότητα των εμφανίσεων του

, 3 π π , κομήτη τόσο των ροηγούμενων εριόδων όσο και για τους π . π 1/8 πε όμενους αιώνες Δίμηνο ορατότητος με γυμνό μάτι α ό το ρωί

30/9 π . π έως την εσ έρα Το εριήλιο του κομήτη συνέβη την 11/9 και η π +1,6 π μεγαλύτερη λαμ ρότητα ίση με μεγέθη αρουσιάσθηκε την 2/9

σε σύνοδο με τον ήλιο στον αστερισμό της Κόμης Βερενίκης ( =+30 ).δ ο---------------------------------------------------------------------------------------------

1759 π π Ε ρόκειτο για μια λαμ ρή εμφάνιση του π π . π πδια ιστωμένου λέον σε ταυτότητα κομήτη Α ό τους ρώτους

π αστρονόμους ου τον είδαν όταν ήταν ακόμα μακριά και δεν

189

189

, π φαινόταν με γυμνό μάτι ήταν ο ερίφημος Γάλλος Charles Messier 21/1/1759. στις Ο Halley την 22/2 π αρουσίασε την μεγαλύτερη π - 1,1 π 22 . λαμ ρότητα ίση με ροσεγγίζοντας στα εκατ χιλ τη γή

π κινούμενος στον ουράνιο ισημερινό ενώ το εριήλιό του συνέβη την 11/3. π Δίμηνο ορατότητος α ό αρχές Φεβρουαρίου το βράδυ έως τέλη

π .Μαρτίου το ρωί

1835 π π πΗ α ελευθερωμένη λέον μικρή Ελλάδα αρατήρησε π π π .τον κομήτη α ό τον Οκτώβριο το ρωί ώς τον Δεκέμβριο την εσ έρα

Ο Halley π π κινήθηκε σε αρκετά βόρεια α όκλιση ροσφέροντας ένα έξοχο θέαμα και την δεύτερη εβδομάδα του Οκτωβρίου φαινόταν σε

όλη την διάρκεια της νύκτας κινούμενος μεταξύ των αστέρων της , +1 30 . Μεγάλης Άρκτου με φαιν μέγεθος και ουρά με μήκος ο Στη π π πσυνέχεια έρασε στον νυκτερινό ουρανό ό ου έφθασε στο εριήλιο

την 15/11.

1910 1910, Κατά τις αρχές του ο Halley π στην ορεία του π στον ουρανό ήταν εσ ερινό αντικείμενο κινούμενος στον αστερισμό

π π π .των Ιχθύων μέχρι τα μέσα Μαρτίου ου έρασε στον ρωινό ουρανό Στις 20/4 π έφθασε στο εριήλιό του στον αστερισμό του Υδροχόου

έχοντας m=3,5. To , μέγεθος και η ουρά του συνεχώς μεγάλωναν και 3-4 π π ημέρες ρίν την ροσέγγισή του στη γή ο κομήτης φάνταζε με

π π π π μεγαλο ρέ εια στον ρωινό ουρανό έχοντας ανα τύξει μια τεράστια 120 π π πουρά μήκους ο στον ουρανό η ο οία ήταν ορατή ολύ ρίν

π ανατείλει η κόμη ενώ το ο τικό του μέγεθος στο μέγιστο έφθασε το -0,3. Ο Halley π 26 . ., π μας ροσέγγισε στα εκατ χιλ αλλά εράσαμε μέσα π , π π α ό την ουρά του γεγονός ου είχε ροκαλέσει μεγάλες ανησυχίες

π . για δηλητηριασμό της ατμόσφαιρας α ό τα αέρια της ουράς Όμως π π π π πδεν συνέβη τί οτα α ολύτως εκτός α ό το ρόσκαιρο κιτρινω ό

. , χρώμα του ουρανού Έτσι την 18 Μαίου π πο κομήτης έρασε μ ροστά π π π α ό τον ήλιο και στην συνέχεια έρασε άλι στον βραδυνό ουρανό π π , π ό ου και σταδιακά α ομακρυνόταν Στην ε όμενη σελίδα

π αραθέτουμε την θέση του Halley π στον ουρανό λίγο ρίν την π .ροσέγγιση και τις θέσεις της γής και του κομήτη---------------------------------------------------------------------------------------------1986 π Η ε ιστροφή αυτή του κομήτη δυστυχώς ήταν η χειρότερη

, π π π των μεταχριστιανικών χρόνων ε ειδή το εριήλιο συνέβη α ό το (9/2) αντίθετο μέρος του ηλίου και εκτός αυτού στην μεγαλύτερη του

π π . 2061 λαμ ρότητα είχε αρνητική α όκλιση Το όμως θα μάς π π π ,αρουσιάσει μια κοντυνή ροσέγγιση με εξαιρετικά βόρεια α όκλιση

π ενώ ο κομήτης θα φθάσει στο εριήλιό του την 29 Ιουνίου.

190

190

Ο χάρτης δείχνει την θέση του Halley π 15/5/1910 ( πτο ρωί της ε άνω ).σχήμα

. Κάτω σχήμα Οι θέσεις γής καί Halley 1910 π πτον Μάιο του ό ου η γή έρασε π .μέσα α ό την ουρά του κομήτη

191

191

ΩΔΙΑΤΤΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΕ ΡΙΤΕΣ.

.Γενικά , π Πάντοτε αλλά ερισσότερο το καλοκαίρι την νύχτα όταν ο π π ουρανός είναι καθαρός και μακρυά α ό τα φώτα των όλεων εάν , π βρεθούμε στην εξοχή θα δια ιστώσουμε ξαφνικά ότι ένας αστέρας

π π π π α οσ άσθηκε α ό τον ουρανό και αφού για δευτερόλε τα αφήσει μια , π φωτεινή ουρά με μία γρήγορη κίνηση θα εξαφανισθεί α ό τα μάτια

. " π π " π μας Αυτοί οι α οσ ώμενοι αστέρες ονομάσθηκαν α ό τους αρχαίους . π π π Έλληνες διάττοντες αστέρες Η ρώτη δια ίστωση α ό τους , π π Έλληνες ήταν ότι τα σώματα αυτά δεν θα έ ρε ε να είχαν ίδια φύση

, - ,με τους αστέρες διότι τότε σιγά σιγά ο αριθμός των θα ελαττωνόταν ' π ,γι αυτό α έδιδαν την φύση των σε φαινόμενα της ατμόσφαιρας π ό ου και το όνομα μετέωρα ή μετεωρίτες π πτο ο οίο ε ικράτησε

(μέχρι σήμερα διεθνώς meteor, meteor swower) Φύση των διαττόντων. π Την ραγματική εξήγηση των διαττόντων έδωσε ο Γερμανός φυσικός Έρνεστ Χλάνδ σε δύο συγγράματά του

(1794,1819) π , ου σύμφωνα με αυτά οι διάττοντες είναι μικρά π σωματίδια σαν τους κόκκους της άμμου τα ο οία κινούνται στο

. π , διάστημα Εάν στην ορεία των συμβεί να τα συναντήσει η γή αυτά π λόγω της υ ερβολικής ταχύτητας θα εισέλθουν στα ανώτερα

π στρώματα της ατμόσφαιρας και α ό την μεγάλη τριβή με τα μόριά , π της αναφλέγονται και εξατμίζονται δημιουργώντας ίσω τους μια

. φωτεινή ουρά Ανάλογα με την ταχύτητά των εισόδου στην π / . ατμόσφαιρα η ο οία ανέρχεται σε δεκάδες χιλιόμετρα δευτ και την

, π ,φύση των οι διάττοντες έχουν διάφορες α οχρώσεις κόκκινες π , π π.άσ ρες υ οκύανες κλ

Μερικές φορές είναι δυνατόν να εμφανισθούν και σώματα π π μεγαλυτέρων διαστάσεων τα ο οία α ό την καύση των στην

π π , ατμόσφαιρα αρουσιάζουν μεγάλη αναλαμ ή μερικές φορές και . κρότο Αυτοί οι διάττοντες λέγονται . βολίδες Η φωτεινή ουρά των

πβολίδων διατηρείται για ένα χρονικό διάστημα μετά την αναλαμ ή . π της Τις ερισσότερες φορές οι διάττοντες δεν εμφανίζονται

, π π μεμονωμένα αλλά υ ό μορφή σμηνών τα ο οία φαίνονται ότι π π αναχωρούν α ό ένα συγκεκριμένο μέρος του ουρανού ου λέγεται . ακτινοβόλο σημείο . Συχνότητα των διαττόντων π πΜε μια ροσεκτική αρατήρηση

π , π "π " συμ εραίνουμε σε ένα έτος οι ερισσότεροι διάττοντες έφτουν το . 46% π -δεύτερο εξάμηνο του χρόνου Το εμφανίζεται α ό Ιανουάριο

π π 54% - . Ιούλιο και το υ όλοι ο τους μήνες Ιούλιο Δεκέμβριο Σε αυτόν π τον καταμερισμό δεν εριλαμβάνονται οι έκτακτες μετεωρικές βροχές π π . ' , για τις ο οίες θα αναφερθούμε ιό κάτω Εξ άλλου ο αριθμός

π . οικίλλει και κατά την διάρκεια του ημερονυκτίου Μέχρι τα π 35% , μεσάνυκτα έφτει το της καθημερινής κατανομής ενώ το άλλο

65% π . π έφτει τις μεταμεσονύκτιες ώρες Οι ερισσότεροι εμφανίζονται 2 3 π 20 21μεταξύ ης και ης ρωινής και οι λιγώτεροι μεταξύ ης και ης

.ώρας

16

192

192

, πΑυτές οι διαφορές οφείλονται στην κίνηση της γής διότι τις ρωινές π ώρες συναντάμε τους διάττοντες εκείνους ου κινούνται βραδύτερα

π , πα ό εμάς ενώ το βράδυ θα μάς συναντήσουν οι διάττοντες ου π π . π π κινούνται ιό γρήγορα α ό τη γή Ε ίσης έχει δια ιστωθεί ότι οι

π π ερισσότεροι έφτουν στο ανατολικό ημισφαίριο ενώ η κατανομή . πείναι η ίδια μεταξύ βορείου και νοτίου ημισφαιρίων Εκτός όμως α ό

, πτην καθημερινή συχνότητα ωρισμένες ε οχές

π π του έτους αρατηρείται το φαινόμενο να έφτουν οι διάττοντες .βροχηδόν

. Πλήθος των διαττόντων π' Εάν δεν λάβουμε υ όψη τους π π διάττοντες εκείνους οι ο οίοι έφτουν ομαδικά με μορφή π , μετεωρικών βροχών σε ωρισμένες ε οχές του έτους ο αριθμός των

π π σ οραδικών διαττόντων τους ο οίους συναντά η γή κάθε ημέρα είναι π . π ολύ μεγάλος Υ ολογίζεται ότι κάθε μία ώρα εισχωρούν σε όλη την

10000 έκταση της ατμόσφαιρας γύρω στους διάττοντες και κάθε 10 . μέρα ο αριθμός των είναι εκατομμύρια Αυτός ο αριθμός

, 200 . μεταφραζόμενος σε κιλά αντιστοιχεί σε εκατ κιλά ανά έτος και π 1/10 π .α ό αυτά το φθάνει μέχρι την ε ιφάνεια με μορφή μετεωριτών

. Ύψος εμφανίσεως και ταχύτητες τών διαττόντων Το μέσο π ύψος ου εμφανίζονται οι διάττοντες βάσει μετρήσεων ραντάρ είναι

180 . π π , 50χιλ α ό την ε ιφάνεια της θαλάσσης ενώ σβύνουν σε ύψος . π 2-3χιλιομέτρων Α ό την εμφάνιση μέχρι την εξαφάνιση μεσολαβούν

π , π πδευτερόλε τα ενώ η διάρκεια της αναφλέξεώς των είναι ερί ου π . μισό δευτερόλε το Οι διάττοντες εισέρχονται στην ατμόσφαιρα

π π 30-50 / . λαγίως και με ταχύτητες α ό χιλ δευτ με μέση ταχύτητα τα 42 / π .χιλ δευτερόλε το

. Οι βροχές τών διαττόντων Σε ωρισμένες ημέρες τού έτους π π , αρατηρείται μία αυξημένη τώση διαττόντων ώστε μάλιστα

π π ωρισμένες φορές να δημιουργείται η εντύ ωση στον αρατηρητή ότι " " . ο ουρανός βρέχει διάττοντες Αυτό συμβαίνει όταν η γή κατά την

π π . τροχιά της στο διάστημα συναντήσει κά οιο ρεύμα α ό μετέωρα Tα π μετεωρικά ρεύματα είναι υλικές μάζες οι ο οίες καταλαμβάνουν

π π μεγάλες εκτάσεις στο διάστημα και εριστρέφονται γύρω α ό τον . ήλιο σε τροχιές μεγάλης εκκεντρότητος Πολλά μετεωρικά ρεύματα

π π έχουν σχηματισθεί α ό κομμάτια κομητών ου μοιράζονται τις ίδιες π π τροχιές με αυτούς και το υλικό των έχει διασ αρεί ή έξω α ό τις τροχιές των κομητών ή να είναι συγκεντρωμένο σε ένα

. π συγκεκριμένο μέρος Τα ρόσφατα μετεωρικά ρεύματα . συγκεντρώνονται κοντά στην τροχιά τού δημιουργού κομήτη

π πΕίναι γνωστές δωδεκάδες μετεωρικών βροχών ου αρατηρώνται . π κάθε χρόνο Εάν η γή εισέλθει σε ένα υκνό νέφος σωματιδίων ή

, π π σκόνης τότε θα ε ακολουθήσει μία υκνή βροχή με δεκάδες ή και π π . χιλιάδες μετεώρων να έφτουν κάθε ένα λε τό στον ουρανό Κατά

π , τις εριόδους των μετεωρικών βροχών όλα τα φωτεινά μετέωρα π π φαίνεται ότι εκ ορεύονται α ό ένα συγκεκριμένο μέρος του ουρανού

π , π που λέγεται ακτινοβόλο σημείο το ο οίο είναι μία ψευδαίσθηση ό ως π π , όταν βλέ ουμε α ό μακρυά τις γραμμές ενός τραίνου μάς φαίνεται

193

193

π , πότι αυτές συγκλίνουν σε μία α όσταση ενώ στην ραγματικότητα π . είναι αράλληλες Τα ακτινοβόλα σημεία έχουν μια κυκλική έκταση 1-2 π πστον ουρανό μοιρών γεγονός ου οφείλεται στην αρέκλιση

, π των τροχιών των διαττόντων και μέ την άροδο των ημερών αυτά π . μετατο ίζονται λόγω της κινήσεως της γής Οι ονομασίες των

π π πμετεωρικών βροχών ροέρχονται α ό τον αστερισμό ό ου π . (π. , ,ροβάλλεται το ακτινοβόλο τους σημείο χ Περσείδες Διδυμίδες Ω , ). π π ριωνίδες Λεοντίδες κτλ Ο ε όμενος ίνακας μάς δίνει τα

, π κυριώτερα ακτινοβόλα σημεία στον ουρανό ό ως και τις χρονικές π π π :εριόδους ου δραστηριο οιούνται αυτά

ημερομηνία όνομα σμήνους διάττοντες ανά ώρα γειτονικός αστέρας

2-3/1 7 ου Βοωτίδες ε Βοώτου19-22/4 9 104ου Λυρίδες Ηρακλέους 1-13/5 6 ου Υδροχοοίδες η Υδροχόου25-30/7 24 ου Υδροχοοίδες δ Υδροχόου 9-14/8 65 ου Περσείδες η Περσέως16-22/10 Ω 21 Ωου ριωνίδες ν ρίωνος14-18/11 19 ου Λεοντίδες ζ Λέοντος17-23/11 15 ου Ανδρομεδίδες γ Ανδρομέδας 9-12/12 12 ου Διδυμίδες α Διδύμων

π π π Η στήλη ου μας δίνει τον αριθμό τών διαττόντων ου έφτουν κάθε , π π μία ώρα αναφέρεται στον μέσο αριθμό ου αρατηρείται χωρίς να

π' πλαμβάνονται υ όψη τυχόν χρονολογικές εξάρσεις στις ο οίες .αυξάνεται σημαντικά ο αριθμός τών μετεώρων ανά ώρα

. Κανονικές μετεωρικές βροχές , Στή συνέχεια θα αναφέρουμε τις π .κυριώτερες μετεωρικές βροχές κατά σειρά σ ουδαιότητος

1) ΠΕΡΣΕΙΔΕΣ. π π πΕίναι η ολυ ληθέστερη μετεωρική βροχή ου π π αρατηρείται τον Αύγουστο α ό 9-14/8ου με ευνοικώτερη ημέρα την 12/8 65 . π και με μέσο αριθμό διαττόντων ανά ώρα Η ηγή τών

π Περσειδών είναι ο εριοδικός κομήτης Swift-Tuttle 1862 ΙΙΙ και ο π π π π 1867 ρώτος ου το δια ίστωσε ήταν ο Ιταλός Σκια αρέλλι το έτος ο π π π 120 . ο οίος υ ολόγισε την ερίοδο του κομήτη στα χρόνια Έτσι η π 1980 π ε ιστροφή του αναμενόταν για το η ο οία όμως δεν

π π , π ραγματο οιήθηκε αντί του κομήτη όμως αρατηρήθηκε μία . παυξημένη δραστηριότητα τών Περσειδών Ένας είδικός ε ιστήμονας

, στην μελέτη των κομητών ο B. Marsden π μετά α ό μια ιστορική , π π πμελέτη συμ έρανε ότι ο κομήτης μετά α ό την εμφάνισή του έρασε

π π πκοντά α ό τον Δία και τον Κρόνο με συνέ εια να αυξηθεί η ερίοδος

194

194

π . , εριφοράς του Στην ιστορία οι Περσείδες είναι το αρχαιότερο π γνωστό μετεωρικό σμήνος και οι αλαιότερες αναφορές του

π 36 . χρονολογούνται α ό τον Ιούλιο του μ Χ όταν οι Κινέζοι γράφουν " π π π π ".ότι εκείνο το ρωί ερισσότεροι α ό χίλιοι ετούσαν στον ουρανό

π π 811 . Η ίδια βροχή αρατηρήθηκε στην Ευρώ η το μ Χ ήταν π π 11 . ολυ ληθής τον ον αιώνα Ο Άγγλος αστρονόμος W. Denning π 1869 1898 αρατήρησε την βροχή τα έτη και και αναφέρει

50 . 1920 250συχνότητα μετεώρων ανά ώρα Το αυξήθηκε στα / , π 1980 μετέωρα ώρα αριθμός ου αυξανόταν μέχρι το φθάνοντας

2000 . τους μετεωρίτες ανά ώρα Το χρώμα των Περσειδών είναι π . ορτοκαλλί και κίτρινο2) .ΥΔΡΟΧΟΟΙΔΕΣ τού μηνός Ιουλίου Τα μετεωρικά ρεύματα τών

π Υδροχοιδών σχηματίσθηκαν α ό τον κομήτη του Halley , το δε π .ακτινοβόλο σημείο αυτής της μετεωρικής βροχής είναι δι λό

Παρατηρούνται μεταξύ 15/7 -20/8ου ου π 25-με καλύτερες ημέρες α ό30/7.3) Ω Ω .ΡΙ ΝΙΔΕΣ π Και αυτό το μετεωρικό ρεύμα σχηματίσθηκε α ό τον

κομήτη τού Halley. πΠαρατηρούνται α ό 16-22 Οκτωβρίου και ο 21 .μέσος αριθμός των είναι μετέωρα ανά ώρα

4) .ΛΕΟΝΤΙΔΕΣ π Η καλύτερη ημέρα αρατηρήσεώς των είναι η 17η π 18Νοεμβρίου ρός η με μέγιστο αριθμό σε φυσιολογικές

19 πεμφανίσεις μετέωρα ανά ώρα και το χρώμα των είναι υ οκύανο π π . και υ ο ράσινο Το μετεωρικό ρεύμα των Λεοντιδών σχηματίσθηκε

π α ό τον κομήτη Tempel-Tuttle (1862 ) ΙΙΙ και εκτενέστερη αναφορά π .θα γίνει ιό κάτω

5) .ΑΝΔΡΟΜΕΔΙΔΕΣ Το μετεωρικό ρεύμα των Ανδρομεδιδών π σχηματίσθηκε α ό τον κομήτη του Biela (1852 ) ΙΙΙ και ως εκ τούτου

. π 1940,λέγονται και Βιελίδες Ο κομήτης αυτός αρατηρείτο μέχρι το π . π 'ο ότε και στή συνέχεια διαλύθηκε Οι ρώτες ιστορικές αναφορές γι

1741, αυτήν την μετεωρική βροχή ξεκινούν το έτος ενώ κατά τα έτη 1872 1885 π π και αρουσίασαν μεγάλη έξαρση α ό το γεγονός της

. καταστροφής τού γενεσιουργού κομήτη Η συχνότητα τών , π Ανδρομεδιδών έφθανε τους χιλιάδες ανά ώρα ενώ υ ό κανονικές

15 συνθήκες ο αριθμός των είναι μετέωρα ανά ώρα με ημέρες π εμφανίσεως α ό 17-22 Νοεμβρίου, π αρουσιάζουν δέ κόκκινο

.χρώμα6) .ΔΙΔΥΜΙΔΕΣ πΠαρουσιάζονται α ό 9-12 Δεκεμβρίου με μέση

12 , συχνότητα διάττοντες ανά ώρα ενώ το μετεωρικό αυτό ρεύμα π π 0,14 .έχει μία ασυνήθηστη τροχιά με α όσταση εριηλίου μόνο αστρ

. 1983 μονάδες Το ο δορυφόρος IRAS ανακάλυψε ότι ο γεννήτορας παυτού του μετεωρικού ρεύματος είναι ένα κομητικό υλικό ου

π (3200). πσχηματίσθηκε α ό τον αστεροειδή Φαέθοντα Έχει δια ιστωθεί .ότι στις μέρες μας αυτό το ρεύμα τείνει να εξαφανισθεί

7) .ΛΥΡΙΔΕΣ π πΑ οκαλούνται και ανοιξιάτικα λουλούδια ε ειδή π σημειώνονται τον Α ρίλιο στο διάστημα 19-25/4 με μεγαλύτερη 22/4. δραστηριότητα την Ο μέσος αριθμός των Λυριδών ανέρχεται

9 . π σε μετέωρα ανά ώρα Το μετεωρικό ρεύμα δημιουργήθηκε α ό τον κομήτη Thatser (1861 ) .Ι

195

195

8) ΩΒΟ ΤΙΔΕΣ. πΕμφανίζονται α ό 1 - 6 Ιανουαρίου με ημέρα 3/1 . π μεγίστου την Αυτό το μετεωρικό ρεύμα έχει στενό λάτος και

π π ως εκ τούτου αρουσιάζει μεταβολές με αρατηρούμενο μέγιστο . εντός μικρών ετησίων διαστημάτων Δεν είναι γνωστός ο

, π δημιουργός κομήτης των Βοωτιδών ο μέσος όρος τών ο οίων είναι 7 .ανά ώρα9) ΥΔΡΟΧΟΟΙΔΕΣ του μηνός Μαίου. π Πέφτουν α ό 24/4 - 20/5 με

6 .μέσο αριθμό τους ανά ώρα . Έκτακτες μετεωρικές βροχές πΤα μετεωρικά ρεύματα ό ως

π π αναφέραμε έχουν δημιουργηθεί α ό διασ αρμένα σωματίδια π κομητών ου ευρίσκονται κατά μήκος των τροχιών των συνήθως με

π π .ομοιόμορφη κατανομή και με λάτος ου ανέρχεται σε χιλιάδες χιλ Οι γενεσιουργοί κομήτες είναι δυνατόν να μην υφίστανται και να

. π ,έχουν διαλυθεί Όσο ιό νέο σε ηλικία είναι ένα μετεωρικό ρεύμα π π τόσο λιγώτερη διασ ορά αρουσιάζει και ο κύριος όγκος του

συγκεντρώνεται σε ένα ωρισμένο μέρος κοντά στον γεννήτορα . π κομήτη Συνε ώς οφείλει σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα

π , π π πόταν ο κομήτης λησιάζει την γή να αρουσιάζεται ένα ολυ ληθές π π μετεωρικό ρεύμα ου έρχεται σε συνάντηση με τον λανήτη μας και

π π παυτό ου ε ακολουθεί είναι μία ραγδαία βροχή διαττόντων υ ό π .μορφή ουρανίων βεγγαλικών υροτεχνημάτων

π π Η χαρακτηριστικώτερη ερί τωση είναι αυτή τού ρεύματος των , π Λεοντιδών του Νοεμβρίου στο ο οίο τα υλικά σωματίδια

π π αρουσιάζουν μεγάλη συγκέντρωση κοντά και γύρω α ό τον γεννήτορα κομήτη Tempel - Tuttle/55 P o π πο οίος έχει ερίοδο

π 33,25 π π . π 33 εριφοράς χρόνια ερί ου Συνε ώς κάθε έτη η κύρια μάζα π 17 π π ( )τών Λεοντιδών συναντά τη γή υ ό γωνία μοιρών ερί ου σχήμα

π π π π π ο ότε αναλόγως με την θέση ως ρός το ε ί εδο εριφοράς της γής

196

196

π π π ου θα άρει το μετεωρικό ρεύμα θα οικίλλει και ο αριθμός των π π . , μετεώρων τα ο οία θα συναντούν τον λανήτη μας Πράγματι άν

π , π π ανατρέξουμε σε ιστορικές ηγές θα δια ιστώσουμε ότι α ό το έτος 902 . πμ Χ η έκτακτη εμφάνιση τού μετεωρικού ρεύματος αρουσιάζει

π . μεταβολές στον αριθμό τών διαττόντων ου συναντούν τη γή Μέχρι 1998, , το έτος της τελευταίας εμφανίσεως του κομήτη έχουν

1799, 1833 1966 π σημειωθεί οι χρονολογίες και ό ου ο αριθμός τών 150.000διαττόντων έφθανε και τίς

, 16 την ώρα χρονολογίες με αριθμό 20.000 / , 16μετεώρων μέχρι ώρα

χρονολογίες με σχετικά μικρό , π 1899 αριθμό ό ως και τα έτη και

1933 π , ό ου άν και αναμενόταν δεν π π .αρατηρήθηκε τί οτα το αξιόλογο

Η μεγαλύτερη καταγεγραμένη μετεωρική βροχή στην ιστορία είναι

197

197

π 12 1833 π αυτή ου συνέβηκε την νύκτα της ης Νοεμβρίου η ο οία σε π π π , ολλές ερι τώσεις είτε γέμισε με φόβο τον κόσμο ή έδωσε τα

ερεθίσματα στους αστρονόμους και μηχανικούς για την εξήγηση τού , π π φαινομένου ή τέλος ενέ νευσε ολλούς καλλιτέχνες και ζωγράφους

π π π .ου α εικόνισαν την εξαίσια βροχή με τα μέσα ου διέθεταν π π 17 Παρόμοια τέτοια εμφάνιση ραγματο οιήθηκε την Νοεμβρίου

1966, π " " δηλαδή στις μέρες μας ό ου ανά μία ώρα άδειαζε ο ουρανός 150.000 ! π π διάττοντες Ο ίνακας ου ακολουθεί μας δίνει π ληροφορίες σχετικά με τις θέσεις τού κομήτη και της γής σε

π .ημερομηνίες αξιόλογων εριηλίων ή κοντά σε αυτές π . α όσταση σε α μ αριθμός ημερών πλήθος

- π ημερομηνία γής κομήτη α ό συνάντηση /μετεώρων ώρα

11-12/11/1799 0,0032 117 πημ ρίν 30.00012-13/11/1832 0,0013 51 πρίν 20.00012-13/11/1833 0,0013 308 50.000-μετά150.000 14/11/1866 0,0065 299 2.000-μετά7.200 13/11/1867 0,0065 664 2.200-μετά5.00013/11/1868 0,0065 1030 1.000-μετά1.80015-16/11/1900 0,0117 496 μετά >1.00015/11/1901 0,0117 861 850-μετά1.800+16/11/1965 0,0032 195 μετά 12017/11/1966 0,0032 561 μετά <150.00017/11/1997 0,0080 108 πρίν >100

Ω Ω .ΤΑ ΜΕΤΕ ΡΑ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ Τ Ν

π , π Ό ως αναφέραμε οι διάττοντες είναι σώματα ολύ μικρών , π π π π π διαστάσεων τα ο οία υ ο ί τουν στην αντίληψή μας α ό την

198

198

π π αναλαμ ή τους η ο οία συμβαίνει στα ανώτερα ατμοσφαιρικά . στρώματα όταν η τριβή με τα μόρια τού αέρα τους εξατμίζει Το

π π α οτέλεσμα είναι συνήθως ότι οτέ τα μετεωρικά κομμάτια δεν π π . έρχονται σε ε αφή με την ε ιφάνεια της γής Όμως σε ωρισμένες

π π ερι τώσεις είναι δυνατόν στό μετεωρικό υλικό ή και μεμονωμένα να π π π υ άρξουν και σώματα ολύ μεγαλυτέρων διαστάσεων στά ο οία η

τριβή της ατμόσφαιρας δεν είναι σε θέση να τα κάψει τελείως και π π π π έτσι ροσκρούουν στην ε ιφάνεια αφήνωντας α οτυ ώματα με

. μορφή κρατήρων Αυτού του είδους τα μετέωρα λέγονται μετεωρίτες , π και α ό την μελέτη τών συστατικών των είμαστε σε

.θέση να γνωρίζουμε την φύση αυτών τών ουρανίων σωμάτων πΤρείς είναι οι βασικές κατηγορίες της φύσεως των υλικών στις ο οίες

:χωρίζονται οι μετεωρίτες) α Σιδηρίτες. Περιέχουν σε μεγάλη αναλογία σίδηρο έως και

π 80 - 85 %. , οσοστό Στό σύνολο των μετεωριτών οι σιδηρήτες π π π 3 - 4 .αντι ροσω εύουν οσοστό τοίς εκατόν

) β . Πετρώδεις μετεωρίτες ή μετεωρόλιθοι π πΑ οτελούνται α ό , π , πδιάφορες ενώσεις θείου υριτίου και φωσφόρου αλλά αρουσιάζουν

π συγχρόνως και μεγάλη ή μικρή εριεκτικότητα σε σίδηρο και π π .α οτελούν το μεγαλύτερο οσοστό τών μετεωριτών) γ Ασίδηροι μετεωρίτες π στούς ο οίους δεν ανευρίσκεται σίδηρος

π π . και είναι ολύ σ άνιοι Έχουν ευρεθεί μόνον δύο ανθρακούχοι π π π 15/3/1806 μετεωρίτες ου έ εσαν ο μεν ρώτος την στο Alais της

, 14/5/1864 Γαλλίας ο δε δεύτερος την στο Orcage .της Γαλλίας π π Η φασματοσκο ική εξέταση των μετεωριτών α ό την καύση αυτών

π π π πέδειξε ότι αυτοί εριέχουν και αέρια ό ως υδρογόνο ου υ άρχει , , π κύρια στους σιδηρίτες άζωτο και μονοξείδιο του άνθρακος ό ως και

22 π 72 %, 10χημικά στοιχεία με εριεκτικότητες σε σίδηρο οξυγόνο % , 6,5 % , π 5,2 % , 4 % . ,νικέλιο υρίτιο μαγνήσιο και άλλα Τέλος π , , π ,α ό ορυκτά έχουν αναγνωρισθεί ο καμακίτης ναννίτης λησσίτης

, π. π π κοχενίτης γραφίτης κλ Ε ίσης η μέση υκνότητα των μετεώρων , 5,5 είναι η ίδια με της γής ίση με gr/cm 3 .

π Υ άρχει μια χαρακτηριστική οικογένεια αστεροειδών η Αpollo, οι π τροχιές των ο οίων διασταυρώνονται με την τροχιά της γής και να

π π . λησιάζουν κοντά τον λανήτη μας . Μετεωρικοί κρατήρες ανά τον κόσμο π π Α ό την τώση των

π π μετεωριτών στην στερεή ε ιφάνεια ενός λανήτη ή δορυφόρου π π δημιουργούνται μεγάλες κυκλικές ο ές ου ονομάζονται μετεωρικοί

. π π κρατήρες Ο αριθμός των εξαρτάται α ό το λήθος των μετεώρων π π ου κατορθώνουν να δια εράσουν τα ατμοσφαιρικά στρώματα του π λανήτη ώστε να μήν εξαυλωθούν λόγω της τριβής με τα μόρια των

. π αερίων στρωμάτων Ό ως είναι φυσικό οι ατμόσφαιρες των π π λανητών ανάλογα με την υκνότητά των διαδραματίζουν τον κύριο

π ανασταλτικό αράγοντα στην δημιουργία του αριθμού των . π μετεωρικών κρατήρων Έτσι ουράνια σώματα ου στερούνται , π . ατμόσφαιρας ό ως λ χ η Σελήνη έχουν δεχθεί και δέχονται χιλιάδες

π π , π εκατομμυρίων ροσκρούσεις α ό μετέωρα με α οτέλεσμα τις π . δημιουργίες ανωμάλων ε ιφανειών στο έδαφός των

199

199

π π π Στην ερί τωση της γής οι μετεωρικοί κρατήρες σ ανίζουν και άν στο π π π π π αρελθόν υ ήρχαν ολλοί οι ο οίοι α ό την διάβρωση του αέρα ή του

. ύδατος εξαφανίσθηκαν Ο ονομαστότερος κρατήρας ονομάζεται Grand Meteor ( ) Μεγάλο μετέωρο και ευρίσκεται στην έρημο της

. 1891 π Αριζόνας στις ΗΠΑ Ανακαλύφθηκε το στο μέσο εδιάδας και η 1250 . π διάμετρός του είναι μέτρα Περιβάλλεται α ό βράχους ύψους

40-70 π π μέτρων οι ο οίοι α οτελούν τα εξωτερικά τοιχώματα του 170-200 . π κρατήρα ενώ το βάθος του είναι μ Η κεντρική εριοχή του

π , π υθμένα έχει υαλώδη σχηματισμό γεγονός ου φανερώνει τις π π π υψηλές θερμοκρασίες ου ανα τύχθηκαν στο έδαφος α ό την

π . π πρόσκρουση του μετεωρίτη Γύρω α ό τον κρατήρα και σε α όσταση 9 π χιλιομέτρων ευρέθησαν διασ αρμένοι και θρυμματισμένοι

. π π ογκόλιθοι Υ ολογίζεται ότι η ρόσκρουση του σιδηρήτη μετεωρίτη π π 100 π π 5.000 .ου είχε ιθανή διάμετρο μέτρων συνέβη ρίν α ό χρόνια

, π π Χαρακτηριστικά σε κά οιο κομμάτι α ό τα συντρίμμια βρέθηκαν π .άσ ρα και μαύρα διαμάντια

π 800 . Στην κεντρική Αυστραλία σε μία μικρή εριοχή τετρ μέτρων 13 , βρέθηκαν μετεωρικοί κρατήρες ο μεγαλύτερος έχει διαστάσεις

200 x 100 15 , π π μ και βάθος μέτρων ενώ οι υ όλοι οι έχουν 75-10 . π- διαμέτρους μέτρων Στην έρημο Ρούμ άλ χαλί της νοτίου

π π π Αραβίας ευρέθησαν δύο μικροί κρατήρες ου ροήλθαν α ό την π π . τώση ενός δι λού μετεωρίτη Άλλοι αξιόλογοι κρατήρες είναι αυτός π 1921 162 , ου ανακαλύφθηκε το στο Τέξας διαμέτρου μέτρων άλλοι 7 π ου ευρέθησαν στην νήσο Άιξελ της Εσθονίας με διάμετρο του

110 50-60 πμεγαλυτέρου μ και βάθος μέτρων και ένας ου π 165ανακαλύφθηκε στο Κεμ έκ του Καναδά με ύψος τοιχωμάτων

4600 .μέτρα και διάμετρο μέτρα, π 150Γενικά έχουν δια ιστωθεί μέχρι σήμερα γύρω στους

π . πμετεωρικούς κρατήρες σε όλο τον λανήτη μας Μια ρόσκρουση στη γή ενός μετεώρου ακόμα και διαμέτρου μερικών μέτρων είναι

π πδυνατόν να ροκαλέσει σοβαρές καταστροφές σε μεγάλη ακτίνα α ό π π π το σημείο ροσκρούσεως με την α ελευθέρωση ενέργειας ου είναι

π π π ίδια με αυτή ου ροκαλείται α ό την έκρηξη χιλιάδων ατομικών . , π βομβών Σε συνδυασμό με γνώσεις βλητικής υ ολογίζεται ότι ένας

1000 πμετεωρίτης με διάμετρο μέτρων και με ταχύτητα ροσκρούσεως 20 / . 21χιλιομέτρων δευτ θα δημιουργούσε έναν κρατήρα διαμέτρου

π . χιλιομέτρων α ελευθερώνοντας τεράστια ενέργεια Αυτού του είδους οι καταστροφές ονομάζονται κοσμικές καταστροφές και είναι

δυνατόν εκτός των άλλων να δημιουργήσουν και διαταράξεις ή και π , μεταβολές τόσο στο οικοσύστημα του λανήτη μας όσο και στην

. π ατμόσφαιρα Έχει υ οστηριχθεί η θεωρία ότι η αιφνίδια εξαφάνιση π π π 65 των δεινοσαύρων ου συνέβη ρίν α ό εκατομμύρια χρόνια

π 50οφειλόταν στην τώση ενός αστεροειδούς με διάμετρο χιλιομέτρων στην χερσόνησο Youkatan π πστό Μεξικό η ο οία ε έφερε

σημαντικές μεταβολές στην ατμόσφαιρα και στο εσωτερικό της γής π .δια ερνώντας τον γήινο φλοιό 1907 π π Το στην Τονγκούσκα της Σιβηρίας α ό την τώση ενός μεγάλου

π μετεωρίτη δημιουργήθηκε ένα θερμικό κύμα το ο οίο σάρωσε μια

200

200

π π π πμεγάλη δασώδη εριοχή ροκαλώντας τεράστια υρκαγιά ου . κατάστρεψε χιλιάδες ζώα και δένδρα

Ω Ω Ω .Ζ ΔΙΑΚΟ ΚΑΙ ΑΝΤΙΖ ΔΙΑΚΟ Φ Σ. Γενικά Ω π π ρισμένες ε οχές του έτους εάν αρατηρήσουμε τον δυτικό

π π ορίζοντα μετά τη δύση του ηλίου ή τον ανατολικό ρίν α ό το , π π , πξημέρωμα και μακρυά α ό τα φώτα των όλεων θα δια ιστώσουμε

π π , την ύ αρξη ενός άσ ρου διαχύτου φωτός αμυδρού μεν αλλά ικανού π . να έσει στην αντίληψή μας Στην Ελλάδα ο φωτισμός αυτός

π , αρατηρείται τους μήνες Ιανουάριο Φεβρουάριο και Μάρτιο μερικές 15 π π φορές και μέχρι Α ριλίου κατά την δύση μετά α ό το τέλος του

. λυκόφωτος και μόλις φανούν οι αμυδρότεροι αστέρες Παρόμοιο π π π φαινόμενο αρατηρείται και ριν α ό το χάραμα στο ανατολικό

. ορίζοντα τον Οκτώβριο και Νοέμβριο Ο διάχυτος αυτός φωτισμός π π π ονομάζεται ζωδιακό φώς ε ειδή αρουσιάζεται άντα κοντά στην

π .εκλει τική και την ζώνη των ζωδιακών αστερισμών Περιγραφή και όψη του ζωδιακού φωτός. Το ζωδιακό φώς

π π π αρουσιάζεται υ ό μορφή κωνικής ατράκτου της ο οίας η νοητή π 45-50βάση είναι ε άνω στον ορίζοντα ενώ το ύψος του φθάνει τις ο

π π π για τις εριοχές της Ελλάδος και το λάτος της βάσεως ου διχοτομεί π 25-30 . την εκλει τική τις μοίρες Ο φωτισμός δεν είναι κάθετος με , π π τον ορίζοντα αλλά αρουσιάζει κλίση όμοια με αυτήν ου λαμβάνει η

π π π . πεκλει τική ε άνω α ό αυτόν Σε χαμηλότερα γεωγραφικά λάτη π π π ,ό ου η ζωδιακή ζώνη φαίνεται ότι α ομακρύνεται α ό τον ορίζοντα π π πτο ζωδιακό φώς αρουσιάζεται όλο και ιό κάθετα και αρατηρείται

π . κατακόρυφα στους τό ους του ισημερινού Αντίθετα αυτό δεν π πφαίνεται καθόλου στα βόρεια ή τα νότια γεωγραφικά λάτη ε άνω

π 40 π π .α ό μοίρες ό ου τείνει να γίνει αράλληλο με τον ορίζοντα π π Το ζωδιακό φώς είναι έντονο και σε ωρισμένες ερι τώσεις φθάνει

π συνολικά την λαμ ρότητα της Σελήνης όταν αυτή είναι στη φάση του ' π π π α τετάρτου αρατηρούμενο α ό τό ους του ισημερινού ενώ η

π λαμ ρότητά του ελαττώνεται βαθμιαία όσο αυξάνεται το γεωγραφικό π λάτος και λόγω της ανατολής και δύσεώς του δεν είναι δυνατόν να π . αρατηρηθεί τις μεσονύκτιες ώρες Το χρώμα του ζωδιακού φωτός

π π , πείναι συνήθως άσ ρο ρός σταχτί μερικές φορές όμως αρουσιάζεται π π .ορτοκαλλί ή κοκκινω ό όταν φαίνεται κοντά στον ορίζοντα

. Εξήγηση του ζωδιακού φωτός π π Ο ρώτος ου έδωσε την σωστή 17ερμηνεία του ζωδιακού φωτός είναι ο αστρονόμος Κασσίνι τον ον

. , αιώνα Κατά την εξήγηση αυτή το φώς αυτό οφείλεται σε μια π π π αραιοτάτη ύλη ου α οτελείται α ό στερεά ή και αεριώδη σωματίδια

201

201

π π π με μορφή αραιού νέφους η ο οία είναι διεσ αρμένη γύρω α ό τον π π . ήλιο και κοντά σε αυτόν και στο ε ί εδο της τροχιάς της γής Το

π σχήμα του νέφους είναι φακοειδές και τα σωματίδια ου το π π α οτελούν δίνουν αυτό το φώς ε ειδή αντανακλούν τις ηλιακές

. π π ακτίνες Τα σωματίδια αυτά ροέρχονται κυρίως α ό την διάλυση . κομητών ή αστεροειδών

. Αντιζωδιακό ή αντηλιακό φώς π Είναι ένα ολύ αμυδρό φώς το π π π ο οίο αρατηρείται άντοτε κατά την νύκτα στον ουράνιο θόλο στο

π ακριβώς αντίθετο σημείο ό ου ευρίσκεται ο ήλιος και για να γίνει π π εμφανές α αιτείται η νύκτα να είναι ολύ σκοτεινή και η ατμόσφαιρα

π π π καθαρή και να μην υ άρχουν κοντά ούτε λαμ ροί λανήτες ακόμη π . ό ως ο Άρης και ο Ζεύς Το αντηλιακό φώς ομοιάζει σαν λευκό

10-20 π 5-10 ελλειψοειδές νέφος μήκους ο και λάτους ο εκτεινόμενο π π . αράλληλα με την εκλει τική

.ΑΛΛΑ ΠΛΑΝΗΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Ενα . Γενικά π π π π Με την εριήγηση ου ραγματο οιήσαμε στο ηλιακό μας

π π π ,σύστημα γνωρίσαμε ότι α οτελείται α ό μεγάλους λανήτες , , δορυφόρους χιλιάδες αστεροειδείς δισεκατομμύρια κομήτες και

π π π π υλικά σωματίδια ό ως και αέριο υλικό ου ροήλθαν α ό την π π , π συμ ύκνωση ή στερεο οίηση ενός μεσοαστρικού νέφους α ό το

π . κεντρικό μέρος του ο οίου δημιουργήθηκε ο ήλιος Ο γαλαξίας μας π π π π 250 - α οτελείται ερί ου α ό δισεκατομμύρια αστέρες ηλίους των π , ο οίων ένα μικρό μέρος φαίνεται στην ουράνια σφαίρα ενώ οι

π π . κοντυνώτεροί μας αρουσιάζονται διασκορ ισμένοι στον ουρανό Οι π α οστάσεις μεταξύ των αστέρων είναι τεράστιες και είναι αρκετά

π δύσκολο να κατανοηθούν με α οτέλεσμα να ευρίσκονται φοβερά π . ' α ομωνομένοι μεταξύ των Ακριβώς γι αυτό το λόγο δεν είναι

π π δυνατόν να αρατηρηθεί με ο τικά μέσα η άμεση γειτονιά των η π π π π π πο οία σε μεγάλη λειοψηφία των ρέ ει να α οτελείται α ό

π . π πλανητικά συστήματα Για την ύ αρξη άλλων λανητικών π π 40 συστημάτων ρίν α ό χρόνια οι αστρονόμοι έκαναν μόνον

π π εικασίες ότι αυτά ρέ ει να ανέρχονται σε εκατομμύρια στον γαλαξία , π π μας εξαρτώμενα α ό την θερμοκρασία και τον φασματικό τύ ο του

. κεντρικού αστέραπ π π . Α οδείξεις για ύ αρξη άλλων λανητικών συστημάτων Η π π ύ αρξη άλλων λανητικών συστημάτων είναι δυνατόν να ανιχνευθεί

π , κυρίως α ό διάφορες ανωμαλίες της ιδίας κινήσεως των αστέρων με . την ανάλυση του φάσματός των Θα αναφέρουμε μερικές

π πχαρακτηριστικές ενδείξεις για ύ αρξη σκοτεινών σωμάτων ου π π :εριστρέφονται γύρω α ό αστέρες

17

202

202

)α Ο αστέρας του Barnard. 1916 Το έτος ο αμερικανός αστρονόμος E. Barnard π π 36 με το διο τρικό τηλεσκό ιο ανοίγματος ιντσών του

π αστεροσκο είου Lick 11ανακάλυψε έναν κόκκινο αμυδρό αστέρα ου π π μεγέθους στον αστερισμό του Οφιούχου ο ο οίος αρουσίαζε μια , π εξαιρετικά μεγάλη ιδία κίνηση την μεγαλύτερη α ό όλους τους

" π " π π 10,3" α λανείς αστέρες με α οτέλεσμα να μετατο ίζεται τόξου . ετησίως στην ουράνια σφαίρα Ο αστέρας αυτός είναι ο

( π 6 )κοντυνώτερος αυτούς τους αιώνες στον ήλιο α όσταση έτη φωτός π π π π 4,3μετά α ό το τρι λό σύστημα αστέρων α Κενταύρου ου α έχει

π π π έτη φωτός και ου οιητικά α οκαλείται βέλος του Barnard. π πΥ ολογίζεται ότι μετά α ό

11000 χρόνια ο αστέρας του Barnard με την ταχύτατη

πκίνησή του θα ροσεγγίσει 3,85 τον ήλιο στα έτη

. φωτός Ο αστέρας αυτός είναι μικρότερος σε

π διαστάσεις α ό τον ήλιο και συγκαταλέγεται μεταξύ των

νάνων αστέρων αφού η διάμετρός του

π 0,20 υ ολογίζεται στο της ηλιακής ενώ είναι και

ψυχρότερος ( π . 3250 5770 ). ε ιφ θερμοκρασία ο Κ έναντι ο Κ του ηλίου Ο ολλανδός

αστρονόμος Peter Van de Kamp π ύστερα α ό μακροχρόνιες μελέτες π 1938 , 1962της ιδίας κινήσεως α ό το έτος του αστέρος αυτού το

π σημείωσε ότι η μετατό ισή του δεν συντελείται ευθύγραμμα π π σύμφωνα με το κέντρο της μάζας του αλλά υ ό καμ υλοειδή μορφή

( π ) , π π π βλέ ε σχήμα γεγονός ου ρου οθέτει ότι το κέντρο βάρους του π π π παστέρος ε ηρεάζεται α ό την ύ αρξη ενός ή ερισσοτέρων

π π σκοτεινών συνοδών του οι ο οίοι εριστρέφονται γύρω . τουδημιουργώντας αυτήν την ταλάντευση

π - , Με μία εμ εριστατω μένη ανάλυση των ταλαντεύσεων αυτών το 1969 έτος ο Van de Kamp π π υ ολόγισε ότι γύρω α ό τον αστέρα του

Barnard π εριστρέφονται δύο π π 3 .λανήτες σε α οστάσεις α μ

π 5 . ο ρώτος και α μ ο δεύτερος . σε σχεδόν κυκλική τροχιά Οι

π π δυο λανήτες λησιάζουν τα μεγέθη του Διός και του Κρόνου αφού εκτιμάται ότι η

π 1 μάζα του λανήτη είναι το 0,7 π 2 1,15και του λανήτη το

. της μάζας του Διός Για μια π π λήρη εριστροφή των δυο π π 12 λανητών α αιτούνται και 26 . γήινα έτη αντίστοιχα Οι π π π λανήτες αυτοί ρέ ει να

203

203

π π πέχουν αεριώδεις δομές ε ειδή κινούνται σε μεγάλες α οστάσεις α ό π , τον αστέρα ο ο οίος είναι μικρότερος ψυχρότερος και λιγώτερο

π . π π φωτεινός α ό τον ήλιο Στο δι λανό σχήμα αρουσιάζεται μια π . σύγκριση των δύο λανητικών συστημάτων

) β 51 . Πηγάσου π π 50 Ο αστέρας αυτός α έχει α ό τη γή έτη φωτός , και είναι σχεδόν ίδιος σε διαστάσεις με τον ήλιο φαίνεται δε με

π +5,6. π ο τικό μέγεθος Οι αστρονόμοι αρατηρώντας τις φασματικές , π π πγραμμές του αστέρα δια ίστωσαν ότι αρουσιάζουν μια εριοδική

π π , π πμετατό ιση στο κέντρο και ρός τα κάτω γεγονός ου κατά άσα π π ,ιθανότητα οφείλεται στην αρεμβολή ενός σκοτεινού σώματος π . π π , π πλανήτη Α ό υ ολογισμούς εξάγεται το συμ έρασμα ότι ο λανήτης

π π , π κινείται σε κοντυνή α όσταση α ό τον αστέρα κοντύτερα α ό ότι ο π , π π π Ερμής α ό τον ήλιο συμ ληρώνοντας μια λήρη εριφορά σε

4,23 . , π π διάστημα γήινων ημερών Ακόμα η μάζα του ρέ ει να είναι η π . , π μισή α ό αυτή του Διός Στη συνέχεια αραθέτω έναν

π π αντι ροσω ευτικό κατάλογο μερικών ανιχνευθέντων σκοτεινών -π .σωμάτων λανητών

Αστέρας απόσταση φασμ.τύπος μάζα αστ. περίοδος περιστρ. μάζες Διός μεγ.ημιάξων 47 UMa 46εφ G0V 1,1ηλίου 1,09ημέρες 2,4 2,1 αμ16CygB 72 G2.5V 1,0 802 1,7 1,7 70 Vir 59 G4V 0,95 116,6 6,8 0,4HD114762 90 F9V 1,15 83,9 11,6 0,3 ρ CrB 57 GOV 1,0 39,6 1,1 0,2ρ1Cnc 44 G8V 0,85 14,64 0,9 0,1υ And 57 F7V 1,25 4,61 0,6 0,05τ Boo 49 F7V 1,25 3,31 3,7 0,04

ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΦΑΣΜΑΕνα

.Γενικά ( , ,Η μελέτη των ουρανίων σωμάτων ηλίου αστέρων π) π πγαλαξιών κλ γίνεται α ό την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία ου

π π , π . εκ έμ ουν ένα μικρό μέρος της ο οίας είναι και το ορατό φώς Η πηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία είναι μια μορφή ενέργειας η ο οία

π πσυνίσταται α ό ταχέως κινούμενα ελεύθερα ηλεκτρόνια και α ό π . " " π πμαγνητικό εδίο Το ορατό λευκό φώς με το ο οίο αρατηρούνται

π ο τικά τα ουράνια σώματα είναι ένα μίγμα φωτός με διαφορετικές π π π π π συχνότητες εκ ομ ής και το ο οίο αφού εράσει μέσα α ό ένα

π , 7 . ρίσμα θα αναλυθεί στα βασικά χρώματα της ίριδος Αυτό είναι π π α οτέλεσμα της εκτρο ής της διευθύνσεώς του κατά μια γωνία

π π καθώς το φώς στην ορεία του δια ερνά διαδοχικά διάφορα σώματα π , π. π ό ως ο αέρας το γυαλί οι σταγόνες της βροχής κλ Η εκτρο ή των

18

204

204

π π π διαφόρων χρωμάτων εξαρτάται α ό το εκ εμ όμενο μήκος κύματος π π π π το ο οίο είναι μια άρα ολύ μικρή οσότητα και μετρείται σε

νανόμετρα (nm). π Το νανόμετρο είναι υ οδιαίρεση του μέτρου και για την ακρίβεια

ισοδυναμεί με ένα χιλιάκις εκατομμυριοστό αυτού και αριθμητικά π 10 αριστάνεται με -9 m. Οι αστρονόμοι μεταχειρίζονται σαν μονάδα

μετρήσεως το Angstrom ( ) π 10 . Α ου ισούται με νανόμετρα Έτσι 550 ένα μήκος κύματος nm 5500 .είναι το ίδιο με μήκος κύματος Α

π π Τα χρώματα στα ο οία αναλύεται το λευκό φώς εξαρτώνται α ό το . π π μήκος κύματός των Η ιώδης ρός τα αριστερά εριοχή του

(400 φάσματος είναι μικροτέρου μήκους κύματος nm ) π και α ό το π 800 ερυθρό μέρος ρός τα δεξιά το μήκος κύματος είναι nm. Το

π 390-760 ανθρώ ινο μάτι συλλαμβάνει τις ακτινοβολίες μεταξύ nm, π π . πενώ το φώς έξω α ό αυτές τις εριοχές δεν είναι ορατό Ό ως

, δείχνει και το σχήμα οι π 7αραδοσιακές ονομασίες των

βασικών χρωμάτων του ουρανίου τόξου είναι

, π , -κόκκινο ορτοκαλί κίτρι, π , π , νο ράσινο μ λέ βιολετί ( ). και μώβ ιώδες Μερικοί

π π -άνθρω οι ου έχουν εξοι , κοιωθεί είναι δυνατόν να

αντιληφθούν την ιδέα του π αόρατου φωτός α ό το σκούρο αριστερό μέρος

, π π -του μώβ ό ως ε ίσης αντι πλαμβάνονται και την ύ αρξη

π π κοντά στο υ έρυθρο α ό ζεστές π -ε ι

. φάνειες Αλλά όμως το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα εκτείνεται μακριά π π . α ό την ορατή εριοχή Η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία

π , κυμαίνεται α ό χαμηλές συχνότητες χαμηλή ενέργεια και μικρό , μήκος κύματος στο αριστερό τμήμα του φάσματος μέχρι τις υψηλές

, συχνότητες υψηλή ενέργεια και μεγάλο μήκος κύματος στο άλλο .άκρο

π . Οι εριοχές του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος π πΟ ίνακας ου π π ακολουθεί μας αρουσιάζει τις εριοχές του ηλεκτρομαγνητικού

:φάσματος ανάλογα με τη συχνότητα και το μήκος κύματος

Συχνότης χαρακτηριστικό μήκος (hertz) π εριοχής φάσματος

(κύματος λ m)

10 23 3 κοσμικές ακτίνες x 10 -15

205

205

10 22 3 ακτίνες γ x 10-14

10 21 3 ακτίνες γ και ακτίνες Χ x 10-13

10 20 3 ακτίνες Χ x 10-12

10 19 3 ακτίνες Χ x 10-11

10 18 " " 3 μαλακές ακτίνες Χ x 10-10

3A

10 17 π 3 υ εριώδης x 10- 9 3nm

10 16 π 3 υ εριώδης x 10-8

10 15 (390-760 ορατό φώς nm) 3 x 10-7 300nm

10 14 π 3 υ έρυθρο x 10-6

3μm

10 13 π 3 υ έρυθρο x 10-5

10 12 " " π 3 μακρυνό υ έρυθρο x 10-4

10 11 3 x 10-

3 3mm

10 10 3 συχνότης ραντάρ x 10-2

3cm

10 9 1 GHZ , . 3 μικροκύματα ραδιοφων x 10-1

πε ικοινωνίες 10 8 τηλεόραση και VHF, 3 3m FM ράδιο 10 7 3 ΑΜ ράδιο x 10

10 6 1 MHZ 3 ΑΜ ράδιο x 10 2

10 5 3 μεγάλης συχνότητος x 10 3

3km ράδιο 10 4 3 στρατιωτικές x 10 4 πραδιοε ικοινωνίες 10 3 1 kHZ 3 x 10 5

206

206

10 2 3 x 10 6

10 1 AC 3 x 10 7

1 HZ 3 x 10 8

π π π , Ό ως αρατηρούμε στον ίνακα π πη συχνότητα του εκ εμ ομένου π . πμήκους κύματος λ κυμαίνεται μέσα σε μεγάλα εριθώρια Α ό

π π ,εκατομμυριοστά του μέτρου στην ερί τωση των κοσμικών ακτίνων π π των ακτίνων γ και Χ μέχρι ολλών μέτρων το ο οίο χαρακτηρίζει τα

.διάφορα ραδιοκύματα Η συχνότητα ν της μορφής της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας

π εξαρτάται α ό την ταχύτητα του φωτός c π π πκαι α ό το εκ εμ όμενο

μήκος κύματος λ π π πή συνο τικά α ό τον τύ ο = ν c λ . , Έτσι όσο , π π μειώνεται το μήκος κύματος τόσο αυξάνει η συχνότητα εκ ομ ής της

. ακτινοβολίας' Εξ άλλου η ηλεκτρομαγνητική ενέργεια Ε π ,η ο οία δημιουργείται

π π διέ εται α ό την μαθηματική σχέση E = h ν π ό ου το h είναι μια π σταθερά ου καλείται σταθερά του Plank. Τα ακτινοβολούμενα

, π ,σωματίδια ενεργείας μια μορφή της ο οίας είναι και το ορατό φώς λέγονται .φωτόνια

, π Στο σημείο αυτό θα αναφέρουμε τις κυριώτερες εριοχές του : ηλεκτρομαγνητικού φάσματος

207

207

. Κοσμικές ακτίνες π π πΑ οτελούνται α ό σωματίδια ενεργείας τα ο οία .ταξιδεύουν δια μέσου του διαστήματος με την ταχύτητα του φωτός

1912 π Οι κοσμικές ακτίνες ανακαλύφθηκαν το α ό τον V. F. Hess π . πκατά την διάρκεια μιας τήσεως με αερόστατο Οι ακτίνες οι ο οίες

διασχίζουν την ατμόσφαιρα είναι γνωστές σαν κύριες κοσμικές ακτίνες . Καθώς οι κοσμικές ακτίνες εισέρχονταιστην ατμόσφαιρα

π πσυγκρούονται με διάφορους ατομικούς υρήνες ό ου π δημιουργούνται οι λεγόμενες αέρινες βροχές οι ο οίες είναι γνωστές

σαν δευτερεύουσα κοσμική ακτινοβολία. Η χημική σύνθεση των π ατομικών υρήνων των κοσμικών ακτίνων είναι η ίδια με αυτήν του

. ηλίου και των όμοιων αστέρων με τον ήλιο Παρουσιάζουν μικρές π διαφορές στις υψηλές ενέργειες και είναι τα μόνα σωμάτια ου είναι

δυνατόν να ανιχνευθούν στο διάστημα καθώς αυτά διασχίζουν τον . γαλαξία μας

Οι μεγ π π π άλης ενεργείας κοσμικές ακτίνες ροέρχονται α ό ηγές οι π π , π π ο οίες ευρίσκονται έξω α ό τον γαλαξία μας ό ως α ό τους κβάζαρς

(1) π και α ό π ενεργούς γαλαξιακούς υρήνες (2) . Μικροτέρας ενέργειας κοσμικές ακτίνες δημιουργούνται μέσα στον δικό μας

π π γαλαξία και ροέρχονται είτε α ό εκρήξεις πυ ερκαινοφανών αστέρων (3) , π π είτε α ό υ ολείμματα πυ ερκαινοφανών αστέρων (4),

π είτε α ό τους π άλσαρς (5). Ακόμα χαμηλότερες σε ενέργεια κοσμικές π π , πακτίνες αράγονται α ό τις ηλιακές εκλάμψεις των ο οίων

π αυξάνεται η συχνότης κατά τις εριόδους του μεγίστου της ηλιακής . δραστηριότητος

1. (Κβάζαρ Quazar) : π πΠολύ α ομακρυσμένο γαλαξιακό αντικείμενο ου π . ακτινοβολεί τεράστια οσά ενεργείας για το μικρό του μέγεθος Οι

π . γαλαξιακοί υρήνες των κβάζαρς εμφανίζουν εντονώτατη δραστηριότητα2. π : π πΕνεργοί γαλαξιακοί υρήνες Κεντρικές εριοχές των γαλαξιών ου

π π π ακτινοβολούν μεγάλα οσά ενεργείας α ό την ύ αρξη σε αυτές τεραστίων π π π μελανών ο ών οι ο οίες α ορροφούν και εξαφανίζουν το γύρω των

.αστρικό υλικό3. π (Υ ερκαινοφανής αστέρας supernova): Το τελευταίο στάδιο της ζωής

π , π ενός ογκωδεστέρου α ό τον ήλιο αστέρα κατά το ο οίο με μια ξαφνική π π έκρηξη διασ άται τελείως εκλύοντας μεγάλα οσά ενεργείας και αστρικού .υλικού στο διάστημα

4. π π (Υ ολείμματα υ ερκαινοφανών αστέρων supernova remnaints). Τα π π διασ αρέντα στο χώρο του διαστήματος α ό την ισχυρή έκρηξη κομμάτια

208

208

π του καταστραφέντος αστέρος τα ο οία διαστέλλονται με ταχύτητες και με π π .αραγωγή ηχητικών κυμάτων τα ο οία φθάνουν την ταχύτητα του φωτός5. ; (Πάλσαρς Pulsars): πΠολύ μικροί σε διαστάσεις αστέρες οι ο οίοι π π . π π α οτελώνται α ό νετρόνια Οι άλσαρς αρουσιάζουν μια γρήγορη

π π π περιστροφή γύρω α ό τον άξονά των με α οτέλεσμα να γίνονται αντιλη τοί π π π π α ό τα ραδιοκύματα ου εκ έμ ουν με μεγάλη συχνότητα ανά

π , π π δευτερόλε το ό ως οι εριστρεφόμενες φωτεινές δέσμες ενός ναυτικού π π . -φάρου οι ο οίες σαρώνουν κατά διαστήματα τον αρατηρητή

. Ακτίνες γ '60 πΑνακαλύφθηκαν το τέλος της δεκαετίας του α ό , π π στρατιωτικούς δορυφόρους η δε συχνότητα εκ ομ ής των είναι

π 0,01 μικρότερη των ακτίνων Χ και μεγαλύτερη α ό nm. Οι ακτίνες γ π α ορροφώνται στα ανώτερα ατμοσφαιρικά στρώματα και μόνον όσες

π έχουν μεγάλα οσά ενεργείας είναι δυνατόν να φθάσουν μέχρι το . π 1969έδαφος Η αρχή της μελέτης των ακτίνων γ ξεκινά α ό το έτος

π με ειδικούς δορυφόρους ό ως ο SAS-2 και ο COS-B π εκ των ο οίων ο π 1972 7 , ρώτος τέθηκε σε τροχιά το και λειτούργησε μήνες ενώ ο

π 1975 6 . 1991 δεύτερος μετέδιδε στοιχεία α ό το και για χρόνια Το η NASA π έθεσε σε τροχιά α ό το διαστημικό λεωφορείο τον δορυφόρο GRD π π ο ο οίος χαρτογράφησε και φασματοσκό ησε με μεγάλη

π π π (π π 200) λε τομέρεια ολλές νέες ηγές άνω α ό ακτίνων γ στο . π διάστημα Η φαινόμενη διάμετρος των ηγών των ακτίνων γ

π π κυμαίνεται α ό μερικά εκατομμυριοστά του δευτερολέ του μόνον π . 1979μέχρι μερικών δεκάδων δευτερολέ των τόξου Το

π ανακαλύφθηκε μια ηγή ακτίνων γ στο μεγάλο νέφος του Μαγγελάνου (1) π π 9 . η ο οία μελετήθηκε α ό δορυφόρους Συνήθως

π αυτές οι ηγές ευρίσκονται εκτός του γαλαξία μας σε κοσμολογικές π π α οστάσεις ό ου η ενέργεια των ακτίνων γ είναι μεγάλη ενώ

π π εριστρέφονται σε σ ειροειδείς τροχιές με έναν ανεξήγητο . μηχανισμό

π Εάν οι ηγές των ακτίνων γ τυχαίνει να ευρίσκονται μέσα στον , γαλαξία μας χρειάζεται μια εξήγηση γιατί αυτές συγκεντρώνονται

π π . π μόνο στο γαλαξιακό ε ί εδο Μια ιθανότητα είναι ότι οι ακτίνες γ π π π π π εκ έμ ονται α ο συγκρουόμενους άλσαρς οι ο οίοι είναι

π κατανεμημένοι γύρω α ό την γαλαξιακή άλω (2) π π ό ως ε ίσης είναι π π π δυνατόν να ροέρχονται α ό τις ηλιακές εκλάμψεις ή α ό συστήματα

π π . δι λών αστέρων ακτίνων Χ και α ό τους κβάζαρς Μέσα στις π π π π γνωστές εριοχές ου αράγουν ακτίνες γ είναι και ο άλσαρ του

, π ( 1)αστερισμού των Ιστίων ο άλσαρ του νεφελώματος Καρκίνος Μ π ο άλσαρ SS 433 . . κ α

Ακτίνες ╫ . π 10 0,01 Η συχνότητά των κυμαίνεται α ό έως nm στην π εριοχή του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος μεταξύ του εξωτερικού

π . άκρου του υ εριώδους και των ακτίνων γ Οι ακτίνες Χ είναι π π π παδια έραστες α ό την ατμόσφαιρα και εντο ίζονται μόνο α ό

. π προυκέτες ή δορυφόρους Οι κοντυνές ηγές των ακτίνων Χ ου

209

209

π π '50. ροέρχονται α ό τον ήλιο μελετήθηκαν την δεκαετία του Η π π π ρώτη ηγή ακτίνων Χ εκτός ηλιακού συστήματος εντο ίσθηκε το

1962 έτος και είναι γνωστή σαν π -1Σκορ ιός Χ ενώ σήμερα είναι π π 40 π . πγνωστές ερισσότερες α ό ηγές ακτίνων Χ Ο ρώτος

π δορυφόρος ο ο οίος άρχισε να τις χαρτογραφεί συστηματικά είναι ο UHURU 1970, 1973 π πτο έτος ενώ το έτος έγινε η ρώτη αρατήρηση

π με ακτίνες Χ του ηλίου α ό τον διαστημικό σταθμό Skulab με μια . ειδική τεχνική

(1) : Μεγάλο νέφος του Μαγγελάνου Μαζί με το μικρό νέφος του Μαγγελάνου είναι οι μικροί γαλαξίες συνοδοί ή δορυφόροι του γαλαξία μας

π 160-210000 . σε α οστάσεις ετών φωτός Ευρίσκονται στο νότιο ημισφαίριο π π π πτου ουρανού και α ό τους ρώτους ου τους είδε ήταν ο θαλασσο όρος

16 .Μαγγελάνος τον ον αιώνα(2) : π π πΓαλαξιακή άλως Μια σφαιρική εριοχή η ο οία συνίσταται κυρίως α ό π π π αλαιούς στην ηλικία αστέρες η ο οία εκτείνεται γύρω α ό το κέντρο του

50000 . γαλαξία μας σε ακτίνα ετών φωτός

π πΚατό ιν με άλλους ειδικούς δορυφόρους έγινε δυνατή η αρατήρηση π π . ηγών γαλαξιών και δι λών αστέρων Η θερμική ακτινοβολία των

π π π 1ακτίνων Χ είτε ροέρχεται α ό ηγές με θερμοκρασία άνω του . , π π π εκατ βαθμών είτε α ό μη θερμικές ηγές α ό την εσωτερική

π δραστηριότητα μεταξύ ηλεκτρονίων και ιόντων στο λάσμα (1) και π π π α ό υρηνικές αντιδράσεις οι ο οίες συμβαίνουν σε κατακλυσμικά

π . συστήματα δι λών αστέρων Η φωτεινότητα των ακτίνων Χ είναι 100 100000 π .μεγαλύτερη έως φορές α ό την φωτεινότητα του ηλίου

π . Υ εριώδης ακτινοβολία π π π 10 -Εκ έμ εται σε μήκος κύματος α ό 320nm π π . πκαι α ορροφάται α ό τα ατμοσφαιρικά στρώματα Οι ρώτες

π 1940 1950 πέρευνες για την ύ αρξή της άρχισαν τις δεκαετίες και α ό π , π πυραύλους ενώ ο ρώτος ειδικός δορυφόρος για μελέτη υ εριωδών

ακτίνων ήταν ο OSO-1 π 1962. ου τέθηκε σε τροχιά το έτος Το π π (10-100 υ εριώδες φάσμα υ οδιαιρείται στο εξωτερικό nm), το

(100-200 μακρυνό nm) (200-320 και το κοντυνό nm). π . Υ έρυθρη ακτινοβολία π Καλύ τει το τμήμα του

π 0,1 100 ηλεκτρομαγνητικού φάσματος α ό έως μικρόμετρα και είναι . π αόρατη στο γυμνό μάτι Η υ έρυθρη ακτινοβολία σχεδόν

π π ,α ορροφάται τελείως α ό τα χαμηλότερα ατμοσφαιρικά στρώματα π ' κυρίως α ό τους υδρατμούς και γι αυτό το λόγο είναι δυνατόν να

π π . μελετηθεί σε ψηλά βουνά ή α ό αερο λάνα ή και δορυφόρους Η π π π 1800ρώτη στην ιστορία αρατήρηση υ ερύθρων ακτίνων έγινε το π α ό τον W. Hersel π όταν το οθέτησε ένα θερμόμετρο με ένδειξη

. ανόδου θερμοκρασίας στο ερυθρό τμήμα του ορατού φάσματος Με π π π την φωτογράφηση στο υ έρυθρο ενός σώματος α οκαλύ τεται ένας

.χάρτης των κατανομών της θερμοκρασίας σε αυτό . Κοσμικά ραδιοκύματα και ραδιοαστρονομία Οι συχνότητες

π π εκ ομ ής των ραδιοκυμάτων στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα π π 10 καλύ τουν μια μεγάλη έκταση α ό ΜΗΖ 300 έως τα GΗΖ . Η

π ιονόσφαιρα της γής εμ οδίζει ένα μέρος των ραδιοσημάτων να

210

210

π , π φθάσουν στην ε ιφάνεια λήν όμως το διάστημα των μηκών π π κύματος ό ου αυτά δια ερνούν την ατμόσφαιρα ονομάζεται

π ραδιο αράθυρο π 1 και εκτείνεται α ό cm-30 cm. π Υ άρχουν μερικές ιδιάζουσες συχνότητες κοσμικών ραδιοκυμάτων π π π π π πό ως αυτή η ο οία εκ έμ εται α ό το ατομικό υδρογόνο ου

π π ευρίσκεται σε αφθονία στο σύμ αν και το ο οίο ακτινοβολεί με 21 μήκος κύματος cm. π Οι κυριώτερες ηγές κοσμικών

, π , πραδιοκυμάτων είναι ο ήλιος ο λανήτης Ζεύς το υδρογόνο ου π π π ,α αντάται μεταξύ των αστέρων ό ως ε ίσης το ιονισμένο υδρογόνο π , π . οι άλσαρς οι κβάζαρς και γενικά ολόκληρο το σύμ αν Τα κοσμικά

1931 π ραδιοκύματα ανακαλύφθηκαν το α ό τον K. Jansky και το 1936 ο G. Reber π π πκατασκεύασε το ρώτο ραδιοτηλεσκό ιο με το ο οίο

. πέκανε τον ραδιοχάρτη του γαλαξία μας Τα ραδιοτηλεσκό ια π π π ' συγκρινόμενα με τα ο τικά τηλεσκό ια λεονεκτούν στο ότι αφ ενός

π π μεν μας α οκαλύ τουν μια άλλη εικόνα των ουρανίων σωμάτων με π π αρατηρήσεις οι ο οίες γίνονται και κατά την ημέρα ή με συνθήκες

.νεφώσεως

(1) : π Πλάσμα Είναι α ό συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας τα ηλεκτρόνια των π π π π ατόμων μετα ηδούν ιονισμένο αέριο ου α οτελείται α ό μίγμα

π . ηλεκτρονίων και ατομικών υρήνων Ο ιονισμός είναι μια κατάσταση κατά π π π . την ο οία κάτω σε άλλα ε ί εδα τροχιών Η ακτινοβολία του υδρογόνου

π π οφείλεται στην μετα ήδηση ηλεκτρονίων α ό ανώτερη σε κατώτερη .στάθμη ενεργείας

΄π Α ό την π π πάλλη λευρά όμως υ άρχει ένα μειονέκτημα το ο οίο

π π.συνίσταται στην ικανότητα διαχωρισμού δύο κοντυνών ηγών χ 20 ένα ραδιοκύμα μήκους cm 400.000 είναι μακρύτερο κατά φορές

π . π α ό ένα κύμα ορατού φωτός Αυτή η αδυναμία υ ερνικάται με την π πκατασκευή ραδιοτηλεσκο ίων με διάμετρο ανακλαστήρος ολλών

. δεκάδων ή και εκατοντάδων μέτρων

π πΤα ραδιοκύματα σαν μέσο ε ικοινωνίας με ιθανούς π . διαστρικούς ολιτισμούς 60 πΤην δεκαετία του ετέθη η ιδέα α ό

π π π δυο ε ιστήμονες τους Κοκκόνι και Μόρισσον ότι με μια εκ ομ ή σε ένα ωρισμένο μήκος κύματος μιας δέσμης τεχνικών

π ηλεκτρομαγνητικών ραδιοκυμάτων ρός ωρισμένους αστέρες θα π π π κινούσε την εριέργεια στους ιθανούς διαστημικούς ολιτισμούς οι

π ' π ο οίοι άν και εφ όσον είναι ροηγμένοι τουλάχιστον σαν τον π 20 , π π ολιτισμό της γής του ου αιώνος α οκρυ τογραφώντας αυτά τα

π π . ραδιοκύματα θα ερχόνταν σε ε ικοινωνία με τον λανήτη μας Αυτή π 3 η σύνδεση θα ήταν εφικτή σε μήκη κύματος α ό cm 300 . έως μ Οι

π π δύο ε ιστήμονες κατέληξαν στο συμ έρασμα ότι κατευθύνοντας σε π 10-15 π π μια α όσταση ετών φωτός α ό ένα ραδιοτηλεσκό ιο την

π π συχνότητα εκ ομ ής 21 υδρογόνου των cm πίσως να έ αιρναν π π π π π .κά οια α άντηση α ό ιθανούς ολιτισμούς π π π π πΆς υ οθέσουμε ότι σε έναν λανήτη ου εριστρέφεται γύρω α ό

π π π έναν αστέρα ένας ολύ ανα τυγμένος ολιτισμός θέλει να π . π καταστήσει γνωστή την ύ αρξή του Στέλνει ραδιοσήματα ρός μια

π. . ωρισμένη διεύθυνση του διαστήματος χ σε έναν αστέρα Αμέσως

211

211

π π π ροκύ τει μια δυσκολία ου συνίσταται στο ότι ο ίδιος ο αστέρας θα π πεξαφανίσει το σήμα ε ειδή ο ίδιος είναι μια ισχυρή ραδιο ηγή

. π , π π συνεχούς φάσματος Για να μην νιγεί το ραδιοσήμα θα ρέ ει η πισχύς του να είναι συγκρίσιμη με αυτή του κεντρικού αστέρα ου

π π . . π π εριστρέφεται ο λανήτης Ο Ήλιος λ χ εκ έμ ει σε όλες τις π συχνότητες και σε εριόδους ηρεμίας ραδιοσήματα ισχύος δεκάδων

δισεκατομμυρίων kw ' και γι αυτό το λόγο το τεχνητό ραδιοσήμα θα π π π ρέ ει να συγκεντρωθεί σε μια στενή φασματική εριοχή με

συχνότητα μερικών χιλιάδων Hz. Με την βοήθεια μιάς μεγάλης 100 πκεραίας διαμέτρου άνω των μέτρων και με την εκλογή ενός ολύ

, 21γνωστού σήματος της συχνότητας της γραμμής υδρογόνου των cm , π π π πσυχνότητα η ο οία ανακαλύ τεται εύκολα α ό ιθανούς π , π π ολιτισμούς οι δύο ε ιστήμονες μέσω του ραδιοτηλεσκο ίου Green Bank "π " π αρατήρησαν ε ισταμένως δυο γειτονικούς στον ήλιο

, π 12 αστέρες τον ε Ηριδανού και τον τ Κήτους σε μια α όσταση ετών π π . π π π , φωτός ερί ου Όμως αρά την λε τολογία των αρατηρήσεων δεν " " π . ελήφθη καμία κοσμική φωνή σαν α άντηση

π 305Α ό τον τεράστιο ανακλαστήρα διαμέτρου m του π ραδιοτηλεσκο ίου Arecibo π - , 1974ου ευρίσκεται στο Πόρτο Ρίκο το

- π εστάλη ένα συμβολικώς ειδικό κείμενο ραδιομύνημα ρός το 13 π π 24000 σφαιρωτό σμήνος Μ ου ευρίσκεται σε α όσταση ετών

π π 300000 , π πφωτός και α οτελείται α ό αστέρες με την ελ ίδα μή ως π π π π πα ό έναν υ οτιθέμενο λανήτη του σμήνους ου κατοικείται α ό

π π π π π λογικά όντα υ άρξει κά οια ιθανή α άντηση η ο οία θα έλθει στη γή π 48000 ! μετά α ό χρόνια

Κ Ο Σ Μ Ο Σ Ω , Ω .Ι ΝΙΑ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΣΚΕΨΕ Σ π π .....Ενα ροσω ικό ταξίδι

π Οι φυσικές ε ιστήμες και η αστρονομία γεννήθηκαν και π π πανα τύχθηκαν μέσα α ό την εξαιρετικά ανήσυχη και γεμάτη α ό

π π π εριέργεια βούληση κά οιων φωτεινών ανθρώ ων σε έναν π π π γεωγραφικό τό ο και σε μια ε οχή της ιστορίας κατά την ο οία όλοι

π οι ολιτισμένοι τότε λαοί δεν ήσαν σε θέση ούτε να σκεφθούν αλλά και να αντιληφθούν τον μηχανισμό λειτουργίας των φυσικών νόμων π π , θεο οιώντας όλα τα φαινόμενα του εριβάλλοντος τη γή και όλα τα

π π . , πάλλα σώματα ου αρατηρούσαν στον ουρανό Σήμερα μετά α ό 2500 π π , π π χρόνια ερί ου η ανθρω ότητα με την ρωτοφανή εξέλιξη των

π π π πφυσικών ε ιστημών είναι σε θέση να ραγματο οιήσει δια λανητικά , π πταξίδια μέσα στο ηλιακό σύστημα να αρατηρήσει γαλαξίες ου

π π π βρίσκονται σε ασύλλη τες α ό τον νού α οστάσεις και μαζί με όλα τα π π άλλα οι ε ιστήμονες να διατυ ώνουν αληθοφανείς θεωρίες για την

π . δημιουργία και εξέλιξη του ορατού σύμ αντος π Είναι τυχαίο το γεγονός ότι σε όλες τις ε ιστήμες όλων των

π π ολιτισμένων λαών υ άρχουν εκατοντάδες ή και χιλιάδες ελληνικών ; π π λέξεων Ο χρωματισμός γίνεται ολύ έντονος στην ε ιστήμη της

19

212

212

π π αστρονομίας με την χρησιμο οίηση ελληνικών λέξεων α ό τις π π π .βασικές γνώσεις ου α οκτά ο υ οψήφιος γνώστης της

: π Παραδείγματα ο Αγγλοσάξωνας σ ουδαστής ή ο Γερμανός : ερασιτέχνης αστρονόμος διαβάζει στα βιβλία ότι

"Earth's orbit has elliptical shape , so the closest point to the Sun called perielion and the far position called aphelion", πό ου elliptical= π , perielion=π , aphelion= .ελλει τικός εριήλιο αφήλιο

πΔεν είναι δυνατόν να μάθει κανείς ουρανογραφία άν ροηγουμένως π 24 δεν α οστηθήσει τα μικρά γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου με

π τα ο οία συμβολίζονται διεθνώς σε όλους τους αστρονομικούς χάρτες π π .οι κυριώτεροι αστέρες ου α οτελούν έναν αστερισμό

"α (alpha), β (beta),...θ (theta),... ω (omega)" . ....near the star Πχ β Geminorum .....( ).Διδύμων

π πΕκτός των άλλων όλα τα ονόματα των αστερισμών ροέρχονται α ό π την ελληνική μυθολογία ό ως Orion=Ω , ρίων Big Dipper=Μεγάλη

π. Άρκτος κλ Η αστρική συστροφή των Πλειάδων λέγεται στα αγγλικά Pleiades . . κ α Θα ήταν δυνατόν οι ονομασίες των

π νεοανακαλυφθέντων σωμάτων του ηλιακού συστήματος α ό τον 17 ον αιώνα και μετά να μην ακολουθούσαν την ελληνική

; ( μυθολογία Titan, Naias, Thalassa, Charon π). κλ π π πΜε τον ρώτο ε οικισμό των Ελληνικών φυλών στα δυτικά αράλια π π πτης Μικράς Ασίας δημιουργήθηκαν ακμάζουσες όλεις οι ο οίες α ό 7 π. π π ,τον ον αιώνα Χ γνώρισαν εξαιρετική ευδαιμονία α ό τις α οικίες

π . το εμ όριο και την ευφορία των εδαφών της Ιωνίας Η Μίλητος π ευρίσκεται στην Καρία στο βόρειο της χερσονήσου ου σχηματίζεται

π π πα ό το όρος Τρίον στα νοτιοδυτικά αράλια του Λατμικού κόλ ου π . π κοντά στο στόμιο του Μαιάνδρου οταμού Καταλήφθηκε α ό τους 1000 π. Ίωνες γύρω στα Χ και γνώρισε μεγάλη ακμή δημιουργώντας

π . π α οικίες σε όλη την Μεσόγειο Σε αυτήν την όλη γεννήθηκε ο π ρώτος κατά χρονολογική σειρά φιλόσοφος και θεμελιωτής της

π π .ευρω αικής φιλοσοφίας και ε ιστήμης

213

213

(Θαλής ο Μιλήσιος 624-546 π. ).Χ Ο ανήσυχος και π π π περίεργος χαρακτήρας του διαμορφώθηκε α ό τα ολλά ταξίδια ου π π π π πραγματο οίησε και σε ένα α ό αυτά έφθασε στην Αίγυ το και α ό

π μαρτυρίες εμέτρησε το ύψος των υραμίδων γνωρίζοντας τις π ιδιότητες των ομοίων τριγώνων και διατύ ωσε δική του θεωρία για

π . π π πνα εξηγήσει τις λημμύρες του Νείλου Σε ό οιους τό ους ε ήγαινε

214

214

, π δεν αρκείτο μόνο στην μάθηση αλλά ε ιζητούσε την θεωρητική εξήγηση , π π και δικαιολόγηση των γεγονότων ράγμα ου έχει

π π πτεράστια σημασία στην ανά τυξη του αγκόσμιου ε ιστημονικού π νεύματος θέτοντας τα θεμέλια της θεωρητικής έρευνας της αιτίας π π . η ο οία ήταν η ασφαλής αρχή των ε ιστημονικών ερευνών Ο

π Θαλής εκτός α ό την αστρονομία έκανε ανακαλύψεις στην , ( ) , π γεωμετρία την φυσική ηλεκτρισμός διατυ ώνει δικό του

π ,φιλοσοφικό σύστημα και συμμετέχει στην ολιτική ζωή της Ιωνίας πσχεδιάζει τεχνικά έργα κατασκευάζοντας μηχανήματα υ ολογισμού

π π των α οστάσεων αρακολουθώντας τις εκστρατείες των Ελλήνων .κατά των Μήδων , π π π πΣτην αστρονομία ο Θαλής ήταν ο ρώτος ου ραγματο οίησε

π π 28ασφαλή ρόβλεψη μιας ολικής ηλιακής εκλείψεως ου έγινε στις 585 π. ( ) Μαίου του Χ Ιουλιανό ημερολόγιο κατά την στιγμή μάχης των π Λυδών με τους Μήδους ό ως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ηρόδοτος

1 74 . στο κεφ " Την δε μεταλλαγήν ταύτην της ημέρας Θαλής ο Μιλήσιος τοίσι Ίωσι π , π ροηγόρευσε έσεσθαι ούρον ροθέμενος ενιαυτόν τούτον εν τώ δή

".και εγένετο η μεταβολή π π π . Δεν γνωρίζουμε με οιό τρό ο ο Θαλής ροέβλεψε την έκλειψη Μια

π πεκδοχή είναι ότι μεταχειρίσθηκε στους υ ολογισμούς του εμ ειρικό π κύκλο του Σάρου ου γνώριζαν οι Βαβυλώνιοι μελετώντας τους

π . αστρονομικούς ίνακές των Σύμφωνα με την γνώμη άλλων είναι π π ιθανόν να οδηγήθηκε σε αυτήν την ρόβλεψη με την βοήθεια

π π γεωμετρικών υ ολογισμών ε ειδή είχε ανακαλύψει τον μηχανισμό π π π των ηλιακών εκλείψεων ό ως και με μια μέθοδο ου υ ολόγισε τα μήκη των φαινομένων διαμέτρων ηλίου και σελήνης σε σύγκριση με

. π τα μήκη των τροχιών των Το α οτέλεσμα αυτών των συγκρίσεων είναι ότι ο Θαλής ήταν σε θέση να καθορίσει τα μήκη των τροχιών π π ηλίου και σελήνης γεωμετρικώς και να ροβλέψει ότε η σελήνη θα

ευρεθεί σε ευθεία γραμμή με τον ήλιο. " π πΘαλής ρώτος έφη εκλεί ειν , π τον ήλιον της σελήνης αυτόν υ ερχομένης κατά κάθετον" πό ως

π .σημειώνει ένας συμ ολίτης του , π Εκτός των άλλων ο Θαλής διατύ ωσε δική του θεωρία για την

π π εξήγηση των σεισμών υ οστηρίζοντας ότι η ε ιφάνεια της γής π π π , π π .ε ι λέει ε άνω σε νερό του ο οίου μια διαταραχή ροκαλεί σεισμούς

, π π Στην φιλοσοφία ρώτος διατύ ωσε την αντίληψη ότι όλα τα όντα π π πέχουν μια κοινή φυσική αρχή η ο οία είναι το νερό ό ου το σύμ αν

π π π π . είναι μια ελώρια μάζα ύδατος και ε άνω σε αυτήν ε ι λέει η γή Τα π π , ουράνια σώματα κατά τον Θαλή α οτελούνται α ό γαιώδες υλικό την

π , δε αρχική ύλη του σύμ αντος δεν την θεωρεί νεκρή αλλά ότι είναι π , π γεμάτη α ό μονάδες ενεργείας αντίληψη η ο οία έχει κοινά σημεία

π π . με τα σημερινές θεωρίες ερί ηλεκτρομαγνητικού σύμ αντος

215

215

(Αναξίμανδρος 610-545 π. ).Χ Είναι ο δεύτερος μετά π τον Θαλή φιλόσοφος ο ο οίος διανοήθηκε να διερευνήσει

π π π . πε ιστημονικά τον τρό ο δημιουργίας του σύμ αντος Είχε ροικισθεί π π πμε μεγάλη αρατηρητικότητα και ολυμέρεια ε ιστημονικού

. π π ενδιαφέροντος Υ ήρξε ο θεμελιωτής της ε ιστημονικής γεωγραφίας π π π ου την εστήριζε σε γεωμετρική α οτύ ωση και το αστρονομικό του

σύστημα το διαμόρφωσε με βάση γεωμετρικές αναλογίες και π .υ ολογισμούς π Ο ρώτος γεωγραφικός χάρτης του κόσμου είχε μια συνολική

π θεώρηση των το ωνυμίων και ήτο κυκλικός αφού θεωρούσε ότι το π π σχήμα της γής ομοίαζε με κύλινδρο διαφορο οιώντας το α ό το

π π π π ε ί εδο δισκοειδές σχήμα ου εριέγραφε ο Όμηρος και ο Ησίοδος π π .ό ου στα έρατα του δίσκου στηρίζεται σαν κώδων ο ουράνιος θόλος π Ο Αναξίμανδρος δέχθηκε ότι η ουράνια σφαίρα ερικλείει σφαιρικά π "τη γή η ο οία είναι μετέωρη π' βασταζομένη υ ουδενός" και

π π ροχώρησε στην σκέψη ότι η γή είναι ίση ή και μικρότερη α ό τα . ουράνια σώματα Κατά τον χάρτη του Αναξίμανδρου η ξηρά

π π , περιβάλλεται α ό υδάτινη έκταση η δε Μεσόγειος και η Κασ ία π π .ερικλείονται α ό την ξηρά

, πΣτον τομέα της μαθηματικής αστρονομίας ο Αναξίμανδρος ε ινόησε π π πτον γνώμονα ου ήταν το ρώτο αστρονομικό όργανο με το ο οίο

π μετρούσε το μήκος της σκιάς του ηλίου καθορίζοντας α ό το ετήσιο π άνισο μήκος της τις ε οχές των ηλιοστασίων και την ώρα της

. π π π μεσημβρίας Ο Αναξίμανδρος είναι ο ρώτος ου ε εχείρησε να , π καθορίσει το μέγεθος των ουρανίων σωμάτων τις α οστάσεις των και

π . ' την τάξη το οθετήσεώς των Κατ αυτόν ο ήλιος έχει ίδιο μέγεθος με , π π τη γή αλλά οι διάμετροι των κύκλων με τους ο οίους εριφέρονται ο

π . Ω π ήλιος και η σελήνη είναι ολύ μεγαλύτεροι της γής ς ρός τις , π π ,θέσεις των το οθετούσε τον ήλιο στο α ώτατο σημείο του ουρανού

π π , π ιό κάτω την σελήνη και ακόμα ιό κάτω τους α λανείς και τους π .λανήτες

π π Κατά τον Αναξίμανδρο η καταγωγή του σύμ αντος είναι το ά ειρο και . θεωρούσε ότι όλα τα ουράνια σώματα κινούνται σαν τροχός Σε

, π αντίθεση με τον Θαλή ίστευε ότι η αρχή του κόσμου είναι το θερμό . " και το ψυχρό Φησί δε το εκ του αοιδίου γόνιμον θερμού τε και

πψυχρού κατά την γένεσιν τούδε του κόσμου α οκριθήναι". π π Ο Αναξίμανδρος με την εισαγωγή της θεωρίας ερί α είρου άνοιξε

, π π π π νέο δρόμο αφού υ έδειξε ότι η έρευνα έ ρε ε να ξε εράσει τα π π π . δεδομένα ου αρέχονται α ό την άμεση αισθησιακή αντίληψη Αφού π π κατάταξε ε ί κεφαλής όλων των οικιλιών της αισθήσεως το θερμό

, και το ψυχρό εισηγήθηκε την συστηματική τους κατάταξη σε . π συστοιχίες αντιθέτων μελών Ακόμα υ ήρξε ο δημιουργός της

πμηχανικής φυσικής και της βιολογίας αφού έστρεψε την αρατήρησή π π . του ρός τα εμ ειρικά φυσικά και βιολογικά φαινόμενα

216

216

(Αναξιμένης 585-525 π. ) Χ Είναι ο τρίτος κατά ,χρονολογικής σειράς και τελευταίος των Μιλησίων φιλοσόφων

" " . μαθητής και ζηλωτής του Αναξίμανδρου Ο Αναξιμένης είναι π , π νεύμα συνδυαστικό και μεθοδικό ό ου με τον συνδυασμό των

π ανακαλύψεων του Θαλή και του Αναξιμάνδρου ροχωρεί σε μια νέα . Ω π σύνθεση των αντιλήψεών των ς ρώτη αρχή θεωρεί τον αέρα

π π π ροφανώς διότι αρουσιάζει μεγαλύτερη κινητικότητα α ό το ύδωρ π και δέχεται ότι σε αιώνια δράση κίνηση αρόμοια με αυτήν τού

. μύλου " "Μυλοειδώς τον κόσμον κινείσθαι . Αυτή η κίνησις αφού π , π π π ε ενεργεί στον αέρα συνε άγεται μια συμ ύκνωση γύρω α ό το

π π π κέντρο της αέριας μάζας α ό την ο οία ρώτα δημιουργήθηκε η γή π , και α οφαίνεται ότι ο ήλιος έχει κοινή σύσταση αλλά λόγω της

π π . ταχείας κινήσεώς του α έκτησε υ ερκαυστική θερμότητα Αυτή η , δοξασία σήμερα μας φαίνεται χονδροειδής αλλά όμως είχε

18 πδιατηρήσει το κύρος της μέχρι τις αρχές του ου αιώνος την ο οία π ασ άσθηκε ο Γάλλος Lavoisier π π . ου θεωρείται ο ατέρας της χημείας

π , Ε ειδή ο κόσμος κινείται μυλοειδώς μια τέτοια κίνηση είναι δυνατόν π π π , ' να ανα αράγει μόνον ε λατυσμένα ουράνια σώματα γι αυτό και το

π σχήμα της γής και των ουρανίων σωμάτων ολύ λογικά το θεωρεί , π π . "όχι κυκλικό αλλά ε λατυσμένο , Ού γάρ τέμνειν αλλά

π π , π πε ι ωματίζειν τον αέρα τον κάτωθεν ό ερ φαίνεται τα λάτος π ." έχοντα των σωμάτων οιείν Πρώτος ο Αναξιμένης κατανόησε

, πσωστά ότι η σελήνη δεν έχει δικό της φώς αλλά το δανείζεται α ό . τον ήλιο Στην Μετεωρολογία ο Αναξιμένης εξήγησε σωστά τον

, , σχηματισμό των νεφών της βροχής του χαλαζιού και τού χιονιού π .ό ως και το φαινόμενο της ίριδος

(Αναξαγόρας 500-428 π. ) Χ Ο Αναξαγόρας γεννήθηκε π στην όλη των Κλαζομενών η οποία ευρίσκετο στον μυχό του κόλπου της

Σμύρνης και που ήταν κτισμένη η μισή στην ομώνυμη νησίδα η οποία είναι πολύ κοντά στην ξηρά της χερσονήσου της Ερυθραίας. Ο Αναξαγόρας είναι ο π π ρώτος συγγραφέας ο ο οίος στις φιλοσοφικές θεωρίες του εισήγαγε

. π πγεωμετρικά διαγράμματα Η μεγαλύτερη υ ηρεσία την ο οία π προσέφερε στην φιλοσοφική σκέψη ο Αναξαγόρας είναι η δια ίστωση

π π π , της αρουσίας στον κόσμο του νευματικού αράγοντος αφού έθεσε π π π . πρώτος υ ό συζήτηση το λεγόμενο τελεολογικό ρόβλημα Υ ήρξε

π μεγάλος στοχαστής με ικανότητα αραγωγικού συλλογισμού με π π . μεγάλη ικανότητα αρατηρητικότητος και ε ινοητικότητος

π π πΑξιοσημείωτο είναι το είραμα του Αναξαγόρα με το ο οίο α έδειξε π . "την ύ αρξη του αέρα π Ε ιδεικνύουσι γάρ ότι έστι τι ο αήρ

στρεβλούντες τους ασκούς και δεικνύντες ως ισχυρός ο αήρ και π ". ενυ ολαμβάνοντες εν ταίς κλεψύδραις Την αεροδυναμική

217

217

π παντίσταση την α έδειξε με φουσκωμένους με αέρα ασκούς οι ο οίοι π π π π αρουσιάζουν αντίσταση όταν κά οιος ροσ αθεί να αλλάξει το

.σχήμα τους

Τα ερείπεια της αρχαίας πόλεως Εφέσου ευρίσκονται κοντά στις εκβολές του ποταμού Κάιστρου βορειοανατολικά της νήσου Σάμου , αλλά στους ιστορικούς χρόνους η Έφεσος ετοποθετείτο στους πρόποδες των λόφων Κορησού και Πρίου. Ο περίφημος ναός της Αρτέμιδος ευρίσκετο μέσα στην πεδιάδα και σε απόσταση δύο περίπου χιλιομέτρων από αυτήν. Η γονιμότητα της πεδιάδος του Καίστρου και η εξαιρετική θέση της πόλεως την κατέστησε φυσική οδό επικοινωνίας της Μικρασιατικής ενδοχώρας με τα παράλια του Αιγαίου και γι' αυτόν τον λόγο ήκμασε για πολλούς αιώνες. Μια μεγάλη φιλοσοφική μορφή εξ' Εφέσου ήταν και ο Ηράκλειτος.

Ο Ηράκλειτος π 544 484 π. πέζησε α ό το έως το Χ και στο ολύ δυσκολονόητο σύγγραμμά του "π "ερί φύσεως , π π α οσ άσματα του

π , π .ο οίου έχουν διασωθεί ανα τύσσεται το φιλοσοφικό του έργο π π Α οκομίζοντας μια ερίληψη του κοσμικού συστήματος του

, Ηρακλείτου αναφέρουμε ότι μεταξύ των άλλων σημείωνε ότι ο ήλιος ' π π π π και κατ ε έκταση οι αστέρες τους ο οίους ρώτος ίστευε ότι είναι

π π π ήλιοι οι ο οίοι ευρίσκονται ολύ μακρύτερα α ό τον δικό μας δεν , είναι αιώνιοι αλλά γεννώνται κάθε ημέρα εκ των αναθυμιάσεων διότι

' π , " π ".κατ αυτόν τί οτα δεν είναι στατικό αλλά τα άντα ρεί π π π π Το σύμ αν είναι ε ερασμένο και υ άρχει ένας μόνον κόσμος ο

π π ( π ) πο οίος γεννάται α ό την φωτιά σχέση υρώσεως και άλι π ( π ) πμετατρέ εται σε φωτιά σχέση εκ υρώσεως σε χρονικές εριόδους

π . ου εναλάσσονται στην διάρκεια της αιωνιότητος Είναι δυνατόν να π ' π ίστευε ο Ηράκλειτος ότι αφού φθάσει ο κόσμος και κατ ε έκταση το

π π π , σύμ αν σε μια ροχωρημένη ανά τυξη ή εξέλιξη μετά αρχίζει να . π π κινείται κατά την αντίθετη φορά Ό ως αρατηρούμε η γένεσις των π π , π κόσμων κατά τον Ηράκλειτο δεν διέ εται α ό τον χρόνο αλλά α ό τις π π .σχέσεις υρώσεως και εκ υρώσεως

Η νήσος Σάμος απέχει από τα Μικρασιατικά παράλια στο κοντυνώτερο σημείο μόλις 1295 μέτρα (επταστάδιος πορθμός κατά τον Στράβωνα ΧΙΧ 637), έχει εμβαδό 469 τετρ. χιλιόμετρα και το υψηλότερο σημείο της είναι το όρος Κερκετεύς με ύψος 1570 μέτρα.

( Ο Πυθαγόρας 580-490 π. ) Χ και η αριθμολογική π . θεώρηση του σύμ αντος Ο Πυθαγόρας γεννήθηκε στη Σάμο

π . και έθανε στην Κάτω Ιταλία Αναμφίβολα το μαθηματικό και φιλοσοφικό έργο του και των μαθητών του των Πυθαγορείων είναι

π π οικίλλο και η συμβολή του στην ροώθηση ακόμα και των π π συγχρόνων ερί σύμ αντος αντιλήψεων είναι αξιοθαύμαστη για τον

πλόγο ότι οι σύγχρονες κοσμολογικές θεωρίες αρουσιάζουν π κατα ληκτικές ομοιότητες με την αριθμητική φιλοσοφία του Σαμίου

218

218

. π , π ,μύστη Σ ουδάζοντας όλη την φύση αρατηρούσε την μεταβολή π , την φθορά ου συνέβαινε αλλά και την τάξη και αρμονία των

, π πφυσικών φαινομένων ρώτος αυτός ονόμασε το σύμ αν " "κόσμο , π π ό ου τα άντα εκτελούνται με μαθηματική ακρίβεια και μουσική

. αρμονία Αυτές οι τελειότητες είναι δυνατόν να εκφρασθούν μόνον π π με την φιλοσοφία των αριθμών και ό ως όλοι αρχίζουν α ό την

, μονάδα αυτό το 1 , π π είναι ο ίδιος ο θεός ου χάριν της υ άρξεώς του π π . ε ικρατεί στο σύμ αν η συμμετρία και αρμονία Σύμφωνα με την

π π , διδασκαλία του οι ε ειδή οι αριθμοί είναι εριττοί και άρτιοι οφείλει π π π άλλοι να είναι ε ερασμένοι και άλλοι να είναι ά ειροι και λογικά

π συνάγεται το συμ έρασμα ότι ο κόσμος εκφραζόμενος με αριθμούς π π π . είναι ά ειρος και ε ερασμένος Άν σταθούμε σε αυτό τον

, π π πσυλλογισμό δια ιστώνωμε ότι αρουσιάζει μια κατα ληκτική π π ομοιότητα με τον σύγχρονο ορισμό του σύμ αντος το ο οίο είναι μια

π π π , π π υ ερσφαίρα ε ερασμένη και χωρίς όρια έξω α ό τα ο οία δεν είναι π . δυνατόν να εισχωρήσει ο ανθρώ ινος νούς Η μονάδα είναι το

π , π π νεύμα η ενέργεια και η δύναμη α ό την ο οία δημιουργήθηκε το π π π π . σύμ αν ίσω α ό την ο οία ευρίσκεται ο θεός Ο θεός κατά τον

π π . π Πυθαγόρα έχει ολλές υ οστάσεις Το ένα έλκει ρός τον εαυτό του π . π το ά ειρο και του δίδει ένα τέλος Ε ομένως οι Πυθαγόρειοι σαν

π α αρχή της δημιουργίας ελάμβαναν ένα αρχικό μοναδικό δεδομένο π π π το ο οίο συνέχεια διαστέλλεται και ου εριλαμβάνει μέσα του το

π .ά ειρο Δεν χωρά καμμία αμφιβολία ότι ο Πυθαγόρας θεωρούσε ότι το π , π π π σύμ αν διαστέλλεται ένα γεγονός ου έχει α οδειχθεί α ό τον

Hubble 1920 π π πτην δεκαετία του και ου ροξενεί θαυμασμό για το ώς 500 π π έτη ρό Χριστού κατανοήθηκε α ό τους Πυθαγορείους μόνο με

. "τον νού ' π Είναι δ έφασαν καινόν και ε εισιέναι αυτό τώ ουρανώ εκ π π π , τού α είρου νεύματος ως ανα νέοντι και το κενόν ό διορίζει τας

, ". φύσεις ως όντος του κενού χωρισμού τινος Το κέντρο του π " π " " ".σύμ αντος ονομάζετο εστία του αντός ή οίκος Διός

Ο αριθμός 2 , συμβολίζει την ύλη ο αριθμός 3 τις χρονικές διαστάσεις π -π - , αρελθόντος αρόντος μέλλοντος το 4 τον χώρο ή άν θέλετε το

. διάστημα Στήν συνέχεια ο αριθμός 5 πσυμβολίζει τα στοιχεία ου π ( - - - - ) α οτελούν τον κόσμο γή νερό αέρας φωτιά αιθέρας και τα

π . , , , αντίστοιχα ολύεδρα δηλ κύβο εικοσάεδρο οκτάεδρο τετράεδρο . και δωδεκάεδρο Το 6 , συμβολίζει τα έμψυχα όντα το 7 τους

π , λανήτες το 8 , τους μουσικούς φθόγγους το 9 τους χώρους του στερεώματος και τέλος το 10 π . το όλο σύμ αν

π Στον τομέα της αστρονομίας οι Πυθαγόρειοι στην λειοψηφία των π π ίστευαν ότι η γή είναι το κέντρο του σύμ αντος και γενικά

, πεστηρίζοντο στις θεωρίες των Μιλησίων σοφών αλλά δύο α ό , π αυτούς ο Ικέτας και ο Φιλόλαος είχαν α οδεχθεί την ιδέα ότι ο ήλιος

π , π είναι το κέντρο του κόσμου εκτο ίζοντας την γή η ο οία μαζί με τους π , π λανήτες κινείται γύρω του ιδέες για τις ο οίες κατηγορήθηκαν για

π .ασέβεια ρός τους θεούς

219

219

π πΚλείνοντας αυτή την χρήσιμη ιστορική αναδρομή ου αρουσιάσαμε π , με μεγάλη ερίληψη εκθέτουμε και λίγα λόγια για τον κύριο και

π , ε ίσημο εισηγητή του ηλιοκεντρικού συστήματος τον εκ Σάμου . Αρίσταρχο

(Αρίσταρχος ο Σάμιος 320-250 π. ).Χ Θεωρείται π π π ολύ δίκαια ότι ήταν ένα α ό τα φωτεινότερα νεύματα της π π π π παγκόσμιας αρχαιότητος ε ειδή ρώτος εισήγαγε και ε ισημο οίησε

π π πτην θεωρία ότι ο ήλιος α οτελεί το κέντρο γύρω α ό το ο οίο π π π εριστρέφονται κυκλικά η γή και οι λανήτες το ο οίο είναι

. π θεμελιώδες δεδομένο για την σύγχρονη αστρονομία Γρα τό έργο π ερί του ηλιοκεντρικού συστήματος του Αριστάρχου δεν έχει

, π π π π διασωθεί αλλά το ληροφορούμαστε α ό έντε συγγραφείς ό ως ο , σύγχρονός του Αρχιμήδης ο Στωβαίος ο ανώνυμος σχολιαστής του

, , π πΑριστοτέλους ο Σέξτος ο Εμ ειρικός και ο Πλούταρχος ο ο οίος : γράφει μεταξύ των άλλων

" Αρίσταρχος δοκεί εξελίττεσθαι κατά λοξόν κύκλον την γήν άμα δε π ".και ερί τον αυτής άξονα δινουμένην

Έχουμε αναφέρει και σε άλλα κεφάλαια του βιβλίου ότι ο Πολωνός π 16 παστρονόμος Κο έρνικος τον ον αιώνα αφού μελέτησε με ροσοχή

, π αυτά τα αρχαία κείμενα αρουσίασε εκ νέου το ηλιοκεντρικό π π σύστημα στην αναγεννώμενη α ό τον Μεσαίωνα Ευρώ η σαν δική

π του εργασία και ολύ κακώς η σύγχρονη βιβλιογραφία αναφέρει το " π " σύστημα αυτό σαν δήθεν Κο ερνίκειο αντί του σωστού όρου

" ".Αριστάρχειο σύστημα

220

220

Τ Ε Λ Ο Σ Α' Τ Ο Μ Ο Υ

221

221