ΣΑΠΟΥΝΙ

ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΕΙΑ :

ΠΕΛΕΚΟΥΔΑ ΣΤΑΜΑΤΙΑ

ΣΕΛΗΝΗ ΔΗΜΗΤΡΑ

ΣΠΗΛΙΩΤΗ ΕΛΕΝΗ

ΧΡΥΣΙΚΟΥ ΕΙΡΗΝΗ

11ο ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ

Κος. ΚΩΝ/ΝΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΕΞΈΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΑΠΟΥΝΙΟΎ

Πρώιμη ιστορία

Οι πρώτες καταγραφές στοιχείων για την παραγωγή υλικών που μοιάζουν με σαπούνι χρονολογούνται γύρω στο 2800 πΧ. στην αρχαία Βαβυλώνα. Ένας τύπος για σαπούνι που αποτελείται από νερό, αλκάλια, και έλαιο κάσιας βρέθηκε "γραμμένη" σε πήλινο δίσκο στη Βαβυλώνα γύρω στο 2200 π.Χ.

Η λατινική λέξη για το σαπούνι - sapo - εμφανίζεται για πρώτη φορά στο σύγγραμμα Naturalis Historia του Πλίνιου του Πρεσβύτερου, στο οποίο αναφέρεται η παρασκευή του από ζωικό λίπος και στάχτη.

Μεσαίωνας-Αναγέννηση

Οι σαπωνοποιοί στη Νάπολη είχαν δημιουργήσει συντεχνία κατά τα τέλη του 6ου αιώνα, ενώ κατά τον 8ο αιώνα η σαπωνοποιία ήταν πολύ γνωστή τόσο στην Ιταλία όσο και στην Ισπανία.

Από τον 16ο αιώνα και ύστερα άρχισαν να παράγονται στην Ευρώπη πιο εκλεπτυσμένα σαπούνια, με χρήση φυτικών ελαίων και όχι ζωικών λιπών.

 

Σύγχρονη εποχή

Μέχρι την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης η σαπωνοποιία ήταν κλάδος σχετικά μικρής κλίμακας και τα παραγόμενα σαπούνια ήταν "σκληρά". Το 1789, όμως, ο Άντριου Πίαρς (Andrew Pears) παρασκεύασε στο Λονδίνο ένα σχεδόν διάφανο σαπούνι, ενώ ο γαμπρός του Τόμας Μπάρατ (Thomas J. Barratt) ίδρυσε το 1862 εργοστάσιο σαπουνιών στο Άιλγουερθ. Οι αδελφοί Ουίλιαμ και Τζέιμς Λέβερ δημιούργησαν το 1886 μια μικρή βιομηχανία σαπουνιών με την επωνυμία "Lever Brothers", η οποία υπάρχει και σήμερα με την επωνυμία "Unilever".

Στην Ελλάδα δραστηριοποιούνται και σήμερα αρκετές εταιρείες παραγωγής σαπουνιών (Παπουτσάνης, Γ. Μαλικούτης - "Αρκάδι" κτλ.) ενώ μια από τις πλέον γνωστές στην εποχή της εταιρεία ήταν η "Αλεπουδέλης", ιδιοκτησία της οικογένειας του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη.

ΧΡΗΣΕΙΣ ΣΑΠΟΥΝΙΟΥ

Το σαπούνι χρησιμοποιείται κυρίως για το πλύσιμο, το ατομικό μπάνιο και τον καθαρισμό. Σαπούνια χρησιμοποιούνται επίσης σε κλωστοϋφαντουργικά εργοστάσια νηματουργίας ενώ είναι και σημαντικά συστατικά των λιπαντικών.

Ο μηχανισμός καθαρισμού

Όταν χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό, το σαπούνι δρα ως επιφανειοδραστική ουσία σε συνδυασμό με το νερό. Ο καθαρισμός δράσης αυτού του μείγματος οφείλεται στη δράση των μικκυλίων, μικροσκοπικών "σφαιρών" με την εξωτερική επιφάνειά τους καλυμμένη από πολικές υδρόφιλες ομάδες, που περισφίγγουν μια λιπόφιλη ομάδα σε μορφή θύλακα και μπορούν να περιβάλλουν τα σωματίδια λίπους, που αποτελούν τον ρύπο, προκαλώντας τη διάλυσή τους στο νερό. Η λιπόφιλη ομάδα αποτελείται από την μακρά αλυσίδα του λιπαρού οξέος. Με άλλα λόγια, ενώ κανονικά

λάδι και το νερό δεν αναμιγνύονται, η προσθήκη του σαπουνιού επιτρέπει στις λιπαρής σύστασης ενώσεις να διαλυθούν στο νερό και να απομακρυνθούν από την επιφάνεια που έχουν ρυπάνει. Τα συνθετικά απορρυπαντικά λειτουργούν με παρόμοιους μηχανισμούς με τα σαπούνια.

Η Χημεία της Καθαριότητας.

Παλιά το σαπούνι εθεωρείτο ένδειξη πολιτισμού και η χρήση του ήταν προνόμιο των λίγων. Τα τελευταία πενήντα χρόνια τα απορρυπαντικά καθιερώθηκαν στη ζωή μας σαν αναγκαιότητα, κυρίως λόγω ορισμένων αδυναμιών των σαπουνιών (π.χ. την καταβύθισή τους με άλατα ασβεστίου και μαγνησίου). Η υπερκατανάλωσή τους είχε ως συνέπεια τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Επίσης, η χρήση τους είχε επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου, συντέλεσε στη μείωση των μη ανανεώσιμων πρώτων υλών και οδήγησε σε σπατάλη ενέργειας.

Κρίθηκε, λοιπόν, απαραίτητο να αναζητηθεί διέξοδος στα παραπάνω προβλήματα με την ανακάλυψη και χρήση νέων απορρυπαντικών φιλικών προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Τα μεταλλικά σαπούνια χρησιμοποιούνται σε μείγμα με ορυκτέλαιο, για τη λίπανση των μηχανών.

Σαπούνι από αμυγδαλέλαιο και καυστικό νάτριο χρησιμοποιείται στην ιατρική. Επίσης το ζωικό σαπούνι (από ζωικά λίπη) και το καλιούχο σαπούνι από κοκκολίπος, είναι τα χειρουργικά σαπούνια, που χρησιμοποιούν οι γιατροί για την αποστείρωση των χεριών πριν και μετά τις εγχειρήσεις.

Με την προσθήκη φαρμάκων στα σκληρά σαπούνια, παίρνουμε τα ιατρικά σαπούνια, που χρησιμοποιεί η δερματολογία. Σαπούνι υπάρχει στο εμπόριο και σε σκόνη, περιεκτικότητας 75% σε λιπαρά συστατικά. Το υγρό σαπούνι είναι υδατικό διάλυμα, περιεκτικότητας 36% σε σαπούνι, που παρασκευάστηκε με σαπωνοποίηση κοκκολίπους με καυστικό κάλιο.

ΣΥΝΤΑΓΗ ΣΑΠΟΥΝΙΟΥ

Βασικά συστατικά :

       Έλαια: Τα έλαια μπορεί να είναι σε υγρή μορφή π.χ. ελαιόλαδο ή σε στερεή π.χ. βούτυρο κακάο

        Νερό: Το νερό πάντα αποσταγμένο (χωρίς άλατα), Μπορεί να αντικατασταθεί ή να συνδυαστεί π.χ. με ανθόνερο, ροδόνερο, χυμούς φρούτων, γάλα, τσάι, καφέ

NaOH υδροξείδιο του νατρίου (ή καυστική σόδα)

Δοσολογία :

          500gr. Ελαιόλαδο (η συγκεκριμένη ποσότητα ισχύει μόνο για ελαιόλαδο)

          64,25gr NaOH (υδροξείδιο του νατρίου ή καυστική σόδα)

         157.80gr Νερό

Εκτέλεση :

      Ζυγίζουμε τα υλικά. Η ακρίβεια εδώ παίζει πολύ σημαντικό ρόλο.

    Στο πλαστικό σκεύος έχουμε το νερό 

Μέσα στο νερό ρίχνουμε σιγά σιγά και με προσοχή το NaOH, και ανακατεύουμε συνεχώς. 

Σε αυτή τη φάση έχουμε αναθυμιάσεις, και η θερμοκρασία του νερού ανεβαίνει. Γι' αυτό το NaOH πέφτει αργά αργά. Διαφορετικά, θα ανέβει πολύ η θερμοκρασία και υπάρχει περίπτωση,

να αφρίσει και να χυθεί έξω από το σκεύος. 

Όσο ανακατεύουμε,  το νερό σιγά σιγά γίνεται διαυγές.

         Αφού πέσει όλο το NaOH. Το αφήνουμε να πέσει η θερμοκρασία του.

*Αν χρησιμοποιήσουμε γάλα θα το κάνουμε παγάκια και δεν θα το αφήσουμε να ανέβει πάνω από τους 37οC. Κατά την ανάμιξή του με το NaOH θα γίνει λίγο πηχτό, διότι θα προσπαθήσει να

σαπωνοποιήσει το λίπος που εμπεριέχεται στο γάλα.

         Στην άλλη κατσαρόλα έχουμε τα έλαια. Θα πρέπει να έχουν ακριβός την ίδια θερμοκρασία με αυτή του νερού (νερό- NaOH). Αν χρειαστεί θερμένουμε το λάδι. Η

θερμοκρασία αυτή βέβαια, να μην υπερβαίνει τους 40ο .

         Αφού βεβαιωθούμε ότι έχουμε την ίδια θερμοκρασία, ρίχνουμε σιγά σιγά το νερό (νερό- NaOH) στα έλαια (ποτέ το αντίθετο), ενώ ανακατεύουμε συνέχεια. Θα παρατηρήσουμε ότι το

λάδι χάνει τη διαύγειά του. Και σιγά σιγά το χρώμα γίνεται χρυσοκίτρινο. 

         Ανακατεύουμε για 30 με 60λεπτά συνεχόμενα,  μέχρι να γίνει σαν παχύρρευστος χυλός (ρευστότητα μελιού).

Αν όμως χρησιμοποιήσουμε κάποιο ηλεκτρικό αναδευτήρα, στα 10 με 15 λεπτά θα είναι έτοιμο να μπει στα καλούπια (ο χρόνος αυτός ανα περίπτωση μπορεί να διαφέρει).

         Αφού μπει στα καλούπια σκεπάζουμε με υφάσματα και το αφήνουμε να σφίξει. Μετά από 48 ώρες, μπορούμε να το βγάλουμε από τα καλούπια και να το κόψουμε σε κομμάτια, (αν το

καλούπι ήταν μεγάλο). 

Το σαπούνι σε αυτή τη φάση είναι σχετικά μαλακό και κόβεται πολύ εύκολα.

Προσοχή :

Προσοχή δεν είναι ακόμα έτοιμα προς χρήση.

         Το αφήνουμε σε ένα ήσυχο και καλά αεριζόμενο σημείο, ενός δωματίου (πιθανόν να έχουν έντονη μυρωδιά στην αρχή). Όσο περνάει ο καιρός θα δείτε τα σαπούνια σας να καλύπτονται από μια λευκή πούδρα. Μην φοβηθείτε... είμαστε σε καλό δρόμο. Δεν είναι τίποτα άλλο από απλή και όχι καυστική σόδα πλέον. Μετά από 60 ημέρες περίπου, έχει κατέβει αρκετά το ph του σαπουνιού και μπορούμε να δούμε τον πρώτο του αφρό. Πηστέψτεμε θα ζήσετε μεγάλη στιγμή, όταν πλύνετε για πρώτη φορά τα χέρια σας με το δικό σας αγνό σαπουνάκι. Να σημειωθεί ότι όσο περνάει ο καιρός τόσο καλύτερο γίνεται για το δέρμα

ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΣΑΠΟΥΝΙΟΥ

Αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφή :

Αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής είναι η ανοσολογική απόκριση σε ένα αλλεργιογόνο που έρχεται σε επαφή με το δέρμα. Μπορεί να προκαλέσει αλλεργική δερματίτιδα

εξ επαφής, εάν χρησιμοποιείται για παρατεταμένες περιόδους.

Οι κίνδυνοι του καρκίνου

Όταν το σαπούνι είναι οξύ, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από έγκυες γυναίκες ή από

εκείνες που μπορεί να μείνουν έγκυος.

 

Ξηρότητα δέρματος 

Τα αποτελέσματα κυμαίνονται από ήπια φαγούρα μέχρι και ερυθρότητα και από

ερεθισμό μέχρι και απολέπιση.

Βλάβη από τον ήλιο

Εμποδίζει την παραγωγή της μελανίνης, η οποία είναι απαραίτητη για την πρόληψη ζημιών. Θα

πρέπει να χρησιμοποιείται αντηλιακό με SPF 15, 20 ή 30 για προστασία.

Αρμονική ανισορροπία και υπερευαισθησία

 

Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από άτομα με πολύ ευαίσθητο δέρμα.

Ερεθισμός του δέρματος

 

Προκαλείται ερεθισμός του δέρματος όταν μερικά σαπούνια είναι τοξικά σε περίπτωση εισπνοής ή όταν απορροφώνται μέσα στο

δέρμα.