22

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΤΤΤΤΤΟΟΟΟΟΟ ΤΤΤΤΤΤΕΕΕΕΕΕΛΛΛΛΛΛΟΟΟΟΟΟΣΣΣΣΣΣ ΤΤΤΤΤΤΗΗΗΗΗΗΣΣΣΣΣΣ ΟΟΟΟΟΟΥΥΥΥΥΥΔΔΔΔΔΔΕΕΕΕΕΕΤΤΤΤΤΤΕΕΕΕΕΕΡΡΡΡΡΡΟΟΟΟΟΟΤΤΤΤΤΤΗΗΗΗΗΗΤΤΤΤΤΤΑΑΑΑΑΑΤΑΤΤΤΑΤΑΤΑΤΤΤΑΤΤΑΤΤΤΑΤΑΤΑΤΤΤΑΤ ΣΣΣΣΣΣ

ΗΗΗΗΗΗ ΚΚΚΚΚΚΑΑΑΑΑΑΘΘΘΘΘΘΗΗΗΗΗΗΜΜΜΜΜΜΕΕΕΕΕΕΡΡΡΡΡΡΙΙΙΙΙΙΝΝΝΝΝΝΟΟΟΟΟΟΤΤΤΤΤΤΗΗΗΗΗΗΤΤΤΤΤΤΑΑΑΑΑΑΤΑΤΤΤΑΤΑΤΑΤΤΤΑΤΤΑΤΤΤΑΤΑΤΑΤΤΤΑΤ ΣΣΣΣΣΣΤΤΤΤΤΤΑΑΑΑΑΑΤΑΤΤΤΑΤΑΤΑΤΤΤΑΤΤΑΤΤΤΑΤΑΤΑΤΤΤΑΤ ΜΜΜΜΜΜΕΕΕΕΕΕΤΤΤΤΤΤΟΟΟΟΟΟΠΠΠΠΠΠΙΙΙΙΙΙΣΣΣΣΣΣΘΘΘΘΘΘΕΕΕΕΕΕΝΝΝΝΝΝ

ΤΤΤΤΤΤΤΤΤΟΟΟΟΟΟΟΟΟ ΠΠΠΠΠΠΠΠΠΟΟΟΟΟΟΟΟΟΛΛΛΛΛΛΛΛΛΕΕΕΕΕΕΕΕΕΜΜΜΜΜΜΜΜΜΙΙΙΙΙΙΙΙΙΚΚΚΚΚΚΚΚΚΟΟΟΟΟΟΟΟΟ ΕΕΕΕΕΕΕΕΕΠΠΠΠΠΠΠΠΠΟΟΟΟΟΟΟΟΟΣΣΣΣΣΣΣΣΣ

ΧΧΧΧΧΧΑΑΑΑΑΑΡΡΡΡΡΡΤΤΤΤΤΤΙΙΙΙΙΙΝΝΝΝΝΝΟΟΟΟΟΟΣΣΣΣΣΣ ΠΠΠΠΠΠΟΟΟΟΟΟΛΛΛΛΛΛΕΕΕΕΕΕΜΜΜΜΜΜΟΟΟΟΟΟΣΣΣΣΣΣ

ΤΤΤΤΤΤΟΟΟΟΟΟ ΓΓΓΓΓΓΕΕΕΕΕΕΛΛΛΛΛΛΙΙΙΙΙΙΟΟΟΟΟΟ ΒΒΒΒΒΒΓΓΓΓΓΓΗΗΗΗΗΗΚΚΚΚΚΚΕΕΕΕΕΕ ΑΑΑΑΑΑΠΠΠΠΠΠΟΟΟΟΟΟ ΤΤΤΤΤΤΟΟΟΟΟΟΝΝΝΝΝΝ……… ΠΠΠΠΠΠΟΟΟΟΟΟΛΛΛΛΛΛΕΕΕΕΕΕΜΜΜΜΜΜΟΟΟΟΟΟ

ΤΤΤΤΤΤΟΟΟΟΟΟ «««ΟΟΟΟΟΟΧΧΧΧΧΧΙΙΙΙΙΙ»»» ΤΤΤΤΤΤΗΗΗΗΗΗΣΣΣΣΣΣ ΤΤΤΤΤΤΕΕΕΕΕΕΧΧΧΧΧΧΝΝΝΝΝΝΗΗΗΗΗΗΣΣΣΣΣΣ

Χρονομηχανή Eπετειακό λεύκωμαΤεύχος 1ο Οκτώβριος 2011 Παραγωγή του Ελληνικού Κέντρου Τεχνολογικού Πολιτισμού (ΕΛΚΕΤΕΠ) για τον Ελεύθερο ΤύποArt Director: Ερευνα, αρχειακό υλικό, επιμέλεια κειμένων:

Αίτια και αφορμές ενός πολέμου που ήθελαν μόνο οι Ιταλοί.

Ο πόλεμος αλλάζει τη ζωή των πολιτών, με τον ενθουσιασμό και την ανασφάλεια να εναλλάσσονται.

Η αντιστροφή των ρόλων επιτιθεμένων – αμυνομένων στα πεδία των μαχών.Η αντιστροφή των ρόλων επιτιθεμένων – αμυνομένων στα πεδία των μαχών.Η αντιστροφή των ρόλων επιτιθεμένων – αμυνομένων στα πεδία των μαχών

Ο ρόλος των εφημερίδων στην ενημέρωση του λαού και τη διακωμώδηση του αντιπάλου.

Οι Ελληνες γελοιογράφοι συμμετέχουν στον εθνικό αγώνα με μόνο όπλο το πενάκι τους.

Πώς η Σχολή Καλών Τεχνών «συμμάχησε» με το δικτάτορα έναντι του κοινού εχθρού.

Χρονομηχανή: Eπετειακό λεύκωμαΤεύχος 1ο Οκτώβριος 2011 Παραγωγή του Ελληνικού Κέντρου Τεχνολογικού Πολιτισμού (ΕΛΚΕΤΕΠ) για τον Ελεύθερο ΤύποArt Director: Νίκος ΠαπαρρόδουΕρευνα, αρχειακό υλικό, επιμέλεια κειμένων: Κώστας ΜπορδόκαςΚώστας Μπορδόκας

4

Α

«Η ιταλική εισβολή στην Αιθιοπία, η προσάρτηση Αυστρίας-Τσεχοσλοβακίας από τη Γερμανία, η νίκη του Φράνκο στον ισπανικό εμφύλιο και, κυρίως, η χωρίς αντίστα-ση κατάληψη της Αλβανίας από την Ιταλία τον Απρίλιο του 1939 δείχνουν στην ελληνική κυβέρνηση ότι η πολεμική εμπλοκή της ήταν πλέον θέμα χρόνου...».

5

Το «ούνα φάτσα ούνα ράτσα» χαρακτηρίζει τους δύο λαούς, Το «ούνα φάτσα ούνα ράτσα» χαρακτηρίζει τους δύο λαούς, Το «ούνα φάτσα ούνα ράτσα» χαρακτηρίζει τους δύο λαούς, Το «ούνα φάτσα ούνα ράτσα» χαρακτηρίζει τους δύο λαούς, αλλά όχι και τις διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας – Ιταλίαςαλλά όχι και τις διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας – Ιταλίας

ΤO ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΤO ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΤO ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΥΔΕΤΕΡΟTHΤΑΣΟΥΔΕΤΕΡΟTHΤΑΣΟΥΔΕΤΕΡΟTHΤΑΣ

Οταν στα τέλη της δεκαετίας του '30 ξε-καθαρίζουν οι πραγματικές προθέσεις των χωρών, με τα πολεμικά σύννεφα να

σκιάζουν τον ευρωπαϊκό ουρανό, ο Μεταξάς, παρά τη σαφή ιδεολογική συγγένειά του με τα φασιστικά καθεστώτα Γερμανίας και Ιτα-λίας, παραμένει πιστός στη γραμμή της ου-δετερότητας. Δεν ξεχνά, ίσως, ότι η χώρα, μέσα σε 25 μόλις χρόνια, έχει συμμετάσχει σε έναν Πα-γκόσμιο Πόλεμο, δύο Βαλκανικούς, μια μακρο-χρόνια Εκστρατεία στη Μικρά Ασία, ενώ έχει υπο-στεί τη Μικρασιατική Καταστροφή με 1.500.000 πρόσφυγες και δύο δικτατορίες… Η ιταλική ει-σβολή στην Αιθιοπία, η προσάρτηση Αυστρίας - Τσεχοσλοβακίας από τη Γερμανία, η νίκη του Φράνκο στον ισπανικό εμφύλιο, αλλά, κυρίως, η χωρίς αντίσταση κατάληψη της Αλβανίας από την Ιταλία τον Απρίλιο του 1939 δείχνουν όμως στην ελληνική κυβέρνηση ότι η πολεμική εμπλοκή της θα ήταν πλέον θέμα χρόνου. Ο ελληνικός λαός επιθυμούσε να μείνει μακριά από τον τρο-μερό πόλεμο που ξεκινούσε στην καρδιά της Ευρώπης. Οι εικόνες από τις πόλεις που καίγο-νταν από τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς -η τότε μητρόπολη της Ευρώπης, Λονδίνο, σωριαζό-ταν σε ερείπια το Σεπτέμβριο του 1940- δικαίω-ναν στα μάτια του κόσμου τη στάση ουδετερότη-τας. Ομως, ο άνανδρος τορπιλισμός του «Ελλη», το Δεκαπενταύγουστο του 1940, προσβάλει το θρησκευτικό συναίσθημα του ελληνικού λαού, μεταστρέφοντας το κλίμα.

Ο Μεταξάς αφήνει αναπάντητη την ιτα-λική πρόκληση, κερδίζοντας χρόνο για καλύτερη πολεμική προετοιμασία της

χώρας, αλλά από τις 16 Αυγούστου ενημερώνει το Υπουργικό Συμβούλιο για τις πραγματικές του προθέσεις: «Ενώπιον αυτής της καταστάσεως

σας δηλώ, κύριοι συνάδελφοι, ότι εκατόν τοις εκατό, χωρίς επιφυλάξεις και χωρίς παζαρέματα, είμεθα παρά το πλευρόν της Αγγλίας. Είναι πολι-τική αποφασισθείσα, που την εγκρίνει, χωρίς καμ-μιάν αμφιβολίαν, ολόκληρος ο ελληνικός λαός, ο στρατός μας και ο Βασιλεύς. Εάν υπάρχει αντί-θετος, ο οποίος θέλει να ακολουθήσει η χώρα ιταλόφιλον πολιτικήν ας εκδηλωθή. Εάν υπάρχει μεταξύ υμών κανείς, ο οποίος να μην εγκρίνει ή να έχει επιφυλάξεις, ας αποχωρήση».

Η στρατηγική της όξυνσης των Ιταλών κλιμα-κώνεται με προπαγάνδα κατά της Ελλάδας στο εσωτερικό μέτωπο, ώστε ο πόλεμος να

εμφανιστεί σαν παλλαϊκή απαίτηση, και τη συνεχή δημιουργία έντασης στα ελληνοαλβανικά σύνο-ρα. Η τελική απόφαση επίθεσης λαμβάνεται στο Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο, που συγκαλεί-ται στη Ρώμη στις 15 Οκτωβρίου. Η τελευταία προβοκάτσια έρχεται από το ιταλικό Πρα-κτορείο Στεφάνι, που κάνει λόγο για επίθε-ση ένοπλης ελληνικής συμμορίας σε αλβα-νικό φυλάκιο στις 26 Οκτωβρίου. Πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι της ελληνικής διάψευσης, ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα Εμανουέλε Γκράτσι, παραδίδει στις 03:00 τα ξημερώματα το ιταλικό τελεσίγραφο, ακούγοντας στα γαλλικά από τον Μεταξά το: «Λοιπόν, αυτό είναι πόλεμος»ή, όπως το μετέφρασαν ο ελληνικός λαός και η Ιστορία, «ΟΧΙ».

5

7

Οι σειρήνες πολέμου, που ήχησαν στη χώρα τα ξημερώματα της 28ης

Οκτωβρίου, βρήκαν τον ελληνι-κό λαό ενωμένο και -όσο και αν

ακούγεται παράξενο- απελευθερωμένο, αφού η δικτατορία της 4ης Αυγούστου περνούσε σε δεύτερη μοίρα, μπροστά στον κοινό στόχο του εθνικού αγώνα που συσπείρωνε πολιτικές πα-ρατάξεις και ιδεολογίες. Από τις πρώτες ώρες, οι πλατείες των πόλεων γέμισαν με κόσμο, που, μετά τον αρχικό αιφνιδιασμό, συγκρο-τούσε αυθόρμητες συγκεντρώσεις και πορείες, ειρωνευόμενος τους Ιταλούς και, κυρίως, τον Μουσολίνι. Στην Αθήνα, το λαϊκό πανηγύ-ρι της νίκης πριν από τη μάχη, ξεκίνησε από το πρωί και ο ρυθμός δίνονταν από τις χιλιάδες στρατευμένων και εθελοντών που έφταναν με κάθε μέσο στα στρατολο-γικά γραφεία. Ο λαός γιόρταζε, στην κυριο-λεξία, την κήρυξη του πολέμου, ανυψώνοντας στα χέρια και στις ψυχές τους φαντάρους που έφευγαν για το μέτωπο, αγνοώντας ακόμα και την εμφάνιση των πρώτων ιταλικών αεροπλά-νων πάνω από την πόλη. Τρεις ιταλικές αερο-πορικές επιδρομές πραγματοποιήθηκαν την πρώτη ημέρα στην Αθήνα, έχοντας ως στόχο περισσότερο την τρομοκράτηση του κόσμου, παρά το βομβαρδισμό της πόλης.

Ομως, παρά τον παλλαϊκό ενθουσι-ασμό, για τη χώρα ξημέρωνε μια άλλη μέρα, κάτι που έγινε σαφές από την πρώτη στιγμή. Πολλά

μαγαζιά έκλεισαν αμέσως, άλλα έκρυψαν τα τρόφιμα, ενώ οι οικονομικές συναλλαγές πε-ριορίστηκαν στις απολύτως απαραίτητες. Στο τελευταίο, συνετέλεσαν το κλείσιμο του Χρη-ματιστηρίου και η δέσμευση των καταθέσεων, με το επιτρεπόμενο όριο αναλήψεων να φτά-νει στο μόλις 5% της κατάθεσης το μήνα, μέχρι το ποσό των 10.000 δραχμών. Η άμεση κήρυ-ξη στρατιωτικού νόμου, απαγόρευε την κίνηση των μέσων μεταφοράς από τη δύση μέχρι την ανατολή του ήλιου, αφού τα φώτα μπορούσαν να δώσουν στόχο στην αντίπαλη Αεροπορία. Η συσκότιση και ο ελλιπής φωτισμός, οδήγησαν

μοιραία σε αρκετά τροχαία ατυχήματα, ενώ για όσους δεν τηρούσαν το σωστό φωτισμό στα αμάξια -κάλυψη με μπλε βαφή- υπήρχε αφαί-ρεση της άδειας κυκλοφορίας. Οι συναγερμοί έγιναν μέρος της καθημερινότητας όλων, ενώ τα καταφύγια αντικαθιστούσαν, για όση ώρα χρειαζόταν, το ρόλο της γειτονιάς. Η παντελής έλλειψη καταφυγίων οδηγεί στη... βάφτιση αποθηκών ως τέτοιων, ενώ το υπουργείο Δη-μόσιας Ασφάλειας έδινε οδηγίες για τη δημι-ουργία καινούργιων χώρων αντιαεροπορικής προστασίας στα σπλάχνα της πόλης.

Μοναδική διασκέδαση στην πολεμι-κή Αθήνα, αποτελούσαν οι κινημα-τογράφοι και τα θέατρα, τα οποία στρατεύτηκαν στον εθνικό στόχο

της ανύψωσης ηθικού της οπισθοφυλακής των πόλεων. Τα κινηματογραφικά επίκαι-ρα έπαιζαν το ρόλο του δελτίου ειδήσεων της εποχής με εικόνες από το μέτωπο, ενώ η ανάγκη διακωμώδησης του αντιπάλου δημιουργούσε ουρές στα μόλις τέσσε-ρα θέατρα που παρέμεναν ανοιχτά στην Αθήνα, όπου δίνονταν διπλές παραστά-σεις. Πολλές φορές, μάλιστα, οι δύο τέχνες... μπερδεύονταν μεταξύ τους, με τον κόσμο στον κινηματογράφο να αποθεώνει τον Ελληνικό Στρατό, ενώ τα θέατρα έπαιζαν το ρόλο επι-καίρων, με τους ηθοποιούς να ανακοινώνουν από σκηνής τα τελευταία νέα.

Καθοριστικές για το ηθικό αλλά και τη σκληρή καθημερινότητα των αγωνι-στών του μετώπου ήταν οι συγκινη-τικές προσφορές του λαού που βρι-

σκόταν πίσω: Μαλλί από τα μαξιλάρια, νήματα πλεξίματος, κουβέρτες, φαγητό, οικονομικές προσφορές, «η φανέλα του στρατιώτη», οι γυ-ναίκες, η Εκκλησία, οι γέροντες, τα παιδιά, όλοι μαζί, συγκροτούν μια τεράστια πλειονότητα άμαχων πολεμιστών, χωρίς την οποία, ίσως, να μην είχε γραφτεί η εποποιία του ελληνοϊταλι-κού πολέμου.

88

9

Οι πρώτοι Ιταλοί αιχμάλωτοι στην Αθήνα.

Ενδεικτική φωτογραφία του κλίματος ενθουσιασμού εκεί-νων των ημερών. Ο κόσμος

σηκώνει στα χέρια τσολιά, που κρα-δαίνει απειλητικά το… τσαρούχι του στους Ιταλούς εισβολείς.

Α κόμα και το τα-ξίδι στις πρώτες

γραμμές του μετώπου ήταν μια

μικρή «οδύσσεια» για τους φαντάρους που

συνωστίζονταν στα βαγόνια των τρένων.

Ο φόβος των βομβαρδισμών οδηγούσε στην προφύλαξη των παραθύρων με κάθε τρόπο… Εδώ βλέπουμε σακιά με άμμο να

καλύπτουν παράθυρα δημοσίων κτιρίων.

Οι πρώτοι Ιταλοί αιχμάλωτοι στην Αθήνα.

Ενδεικτική φωτογραφία του κλίματος ενθουσιασμού εκεί-νων των ημερών. Ο κόσμος

σηκώνει στα χέρια τσολιά, που κρα-δαίνει απειλητικά το… τσαρούχι του στους Ιταλούς εισβολείς.

Α κόμα και το τα-ξίδι στις πρώτες

γραμμές του μετώπου ήταν μια

μικρή «οδύσσεια» για τους φαντάρους που

συνωστίζονταν στα βαγόνια των τρένων.

Ο φόβος των βομβαρδισμών οδηγούσε στην προφύλαξη των παραθύρων με κάθε τρόπο… Εδώ βλέπουμε σακιά με άμμο να

καλύπτουν παράθυρα δημοσίων κτιρίων.

Φ αντάροι στην Πανεπιστημίου, ξεκινούν γελα-

στοί για το μέτωπο.

Α κόμα και το τα-ξίδι στις πρώτες

γραμμές του μετώπου ήταν μια

μικρή «οδύσσεια» για τους φαντάρους που

συνωστίζονταν στα βαγόνια των τρένων.

Ο φόβος των βομβαρδισμών οδηγούσε στην προφύλαξη των παραθύρων με κάθε τρόπο… Εδώ βλέπουμε σακιά με άμμο να

καλύπτουν παράθυρα δημοσίων κτιρίων.

Την ανάγκη του κόσμου για εικόνα από τις γραμμές του μετώπου

ικανοποιούσαν τα κινηματο-γραφικά επίκαιρα της επο-χής.

Ανάμεσα στις ταινίες που παίζονταν εκείνο το δι-άστημα, προβάλλονταν

σκηνές από τις μάχες του με-τώπου και την ζωή των εκεί στρατιωτών.

Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος που παρουσι-άζει αυτές τις σκηνές

η διαφήμιση του «ΣΙΝΕΑΚ»:

«Ηρωική εξόρμησις των θρυ-λικών τσολιάδων μας. - Η Θεία Λειτουργία στις πρώτες γραμμές... - Πώς περνούν τα παλλη-κάρια μας στις προχωρημένες γραμμές».

Ακόμα και το ηρωικό τσαρούχι δεν έμεινε αναξιοποίητο από το εμπο-ρικό δαιμόνιο της εποχής του ιδι-

οκτήτη του «Μινιόν», που τότε ήταν ακόμα περίπτερο...

Ο φόβος του βομβαρδισμού των πόλεων δημιούργησε την ανάγκη προστασί-ας των παραθύρων με οποιονδήποτε

τρόπο, όπως βλέπουμε στη διαφήμιση της επο-χής.

Την ανάγκη του κόσμου για εικόνα από τις γραμμές του μετώπου

ικανοποιούσαν τα κινηματο-γραφικά επίκαιρα της επο-χής.

Ανάμεσα στις ταινίες που παίζονταν εκείνο το δι-άστημα, προβάλλονταν

σκηνές από τις μάχες του με-τώπου και την ζωή των εκεί στρατιωτών.

Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος που παρουσι-άζει αυτές τις σκηνές

η διαφήμιση του «ΣΙΝΕΑΚ»:

«Ηρωική εξόρμησις των θρυ-λικών τσολιάδων μας. - Η Θεία Λειτουργία στις πρώτες γραμμές... - Πώς περνούν τα παλλη-κάρια μας στις προχωρημένες γραμμές».

Ακόμα και το ηρωικό τσαρούχι δεν έμεινε αναξιοποίητο από το εμπο-ρικό δαιμόνιο της εποχής του ιδι-

οκτήτη του «Μινιόν», που τότε ήταν ακόμα περίπτερο...

Ο φόβος του βομβαρδισμού των πόλεων δημιούργησε την ανάγκη προστασί-ας των παραθύρων με οποιονδήποτε

τρόπο, όπως βλέπουμε στη διαφήμιση της επο-χής.

Δεν έλειπαν, βέβαια, και εκείνοι που προ-σπαθούσαν να εκμεταλλευτούν εμπορικά την αγάπη του κόσμου προς τους αγω-

νιστές του μετώπου.

Σε αυτή τη διαφήμιση ο φαντάρος ζητάει από τον κόσμο να τον προφυλάξει από τα κρυοπαγήματα στέλνοντάς του κάποια

συγκεκριμένη κρέμα…

Η έλλειψη καταφυγίων στην Αθήνα... επιστρά-τευσε όλους τους υπό-

γειους χώρους που «βαφτί-στηκαν» μέσα σε μια νύχτα «ασφαλή καταφύγια», όπως το… ινστιτούτο καλλονής που βλέπουμε στη διαφήμιση.

Και τα θεατρικά προγράμματα προσαρμό-στηκαν στη νέα πραγματικότητα, αλλά-ζοντας τις παραστάσεις τους. Εδώ στο

θέατρο «Ανδρεάδη» ανέβαινε η επιθεώρηση «Πολεμικές καντρίλλιες»…

«...Οι λυσσώδεις μάχες σε Πίνδο και Καλπάκι δεν έχουν ουδεμία σχέση με τα στερεότυπα των δύο πλευρών περί ελληνικής υποχωρητικότη-τας και ιταλικής δειλίας....».

ΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΕΠΟΣΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΕΠΟΣΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΕΠΟΣ

Οι ελληνικές αναφορές στον ελληνοϊι ελληνικές αναφορές στον ελληνοϊ-ταλικό πόλεμο 1940 -1941, βρίθουν ταλικό πόλεμο 1940 -1941, βρίθουν στερεοτύπων, μετατρέποντας έτσι ένα στερεοτύπων, μετατρέποντας έτσι ένα

κορυφαίο εθνικό έπος σε μια εύκολη επικράτηκορυφαίο εθνικό έπος σε μια εύκολη επικράτη-ση επί ενός έντρομου αντιπάλου. Στην πραγμαΣτην πραγμα-τικότητα, οι Ιταλοί στρατηγοί, πιστεύοντας τικότητα, οι Ιταλοί στρατηγοί, πιστεύοντας τη δική τους προπαγάνδα περί εύκολης νίτη δική τους προπαγάνδα περί εύκολης νί-κης και παρέλασης προς την Αθήνα, έπεισαν κης και παρέλασης προς την Αθήνα, έπεισαν περί αυτού και το Στρατό τους, που περίμεπερί αυτού και το Στρατό τους, που περίμε-ναν ότι στην Ελλάδα θα τους υποδέχονταν ναν ότι στην Ελλάδα θα τους υποδέχονταν περίπου ως απελευθερωτές. Το ιταλικό σχέδιο Το ιταλικό σχέδιο επιχειρήσεων προέβλεπε άμεση κατάληψη Ηπείεπιχειρήσεων προέβλεπε άμεση κατάληψη Ηπεί-ρου και Κέρκυρας και, στη συνέχεια, δύο στραρου και Κέρκυρας και, στη συνέχεια, δύο στρα-τιωτικές φάλαγγες προς Αθήνα και Θεσσαλονίτιωτικές φάλαγγες προς Αθήνα και Θεσσαλονί-κη θα ολοκλήρωναν την κατάκτηση της χώρας. κη θα ολοκλήρωναν την κατάκτηση της χώρας.

Οι πρώτες εννέα ημέρες των μαχών αποι πρώτες εννέα ημέρες των μαχών απο-δεικνύονται καθοριστικές για την τελική δεικνύονται καθοριστικές για την τελική έκβαση του πολέμου, αφού οι Ιταλοί, έκβαση του πολέμου, αφού οι Ιταλοί,

παρά τον αιφνιδιασμό και την αριθμητική τους παρά τον αιφνιδιασμό και την αριθμητική τους υπεροχή, δεν καταφέρνουν να διατηρήσουν τους υπεροχή, δεν καταφέρνουν να διατηρήσουν τους δύο θύλακες που δημιούργησαν στην Ηπειρο. δύο θύλακες που δημιούργησαν στην Ηπειρο. Οι λυσσώδεις μάχες σε Πίνδο και Καλπάκι δεν Οι λυσσώδεις μάχες σε Πίνδο και Καλπάκι δεν έχουν ουδεμία σχέση με τα στερεότυπα των δύο έχουν ουδεμία σχέση με τα στερεότυπα των δύο πλευρών περί ελληνικής υποχωρητικότητας και πλευρών περί ελληνικής υποχωρητικότητας και ιταλικής δειλίας. Η απόκρουση της επίθεσης, που ιταλικής δειλίας. Η απόκρουση της επίθεσης, που αποτελεί την πρώτη ουσιαστική ήττα των δυνάαποτελεί την πρώτη ουσιαστική ήττα των δυνά-μεων του Αξονα, αλλάζει τον μέχρι τότε αμυντικό μεων του Αξονα, αλλάζει τον μέχρι τότε αμυντικό σχεδιασμό του Ελληνικού Στρατού, που ξεκινάσχεδιασμό του Ελληνικού Στρατού, που ξεκινά-ει πλέον γενική αντεπίθεση σε όλο το πολεμικό μέτωπο στις 14 Νοεμβρίου. Η ταχύτητα επιστρά-τευσης και συγκρότησης των ελληνικών στρατι-ωτικών μονάδων είναι τόσο υποδειγματική, που σύντομα αποκτούν αριθμητική υπεροχή στο μέ-τωπο, η οποία διατηρείται μέχρι τα μέσα Ιανου-αρίου. Η ιταλική επίθεση εκφυλίζεται αρχικά σε απελπισμένη άμυνα και στη συνέχεια σε άτακτη υποχώρηση. Η κατάληψη του στρατιωτικού λιμα-νιού του Αυλώνα και η μέχρι τις αρχές Ιανουαρίου απελευθέρωση της Κορυτσάς, της Πρεμετής, του Αργυρόκαστρου και ολόκληρης της Βορείου Ηπεί-ρου, προκαλούν παραλήρημα χαράς στην Ελλάδα

και παγκόσμιο θαυμασμό για την πρώτη ήττα των δυνάμεων του Αξονα. Οι εξαντλημένοι ήρωες του μετώπου, όμως, έχουν ένα νέο αντίπαλο: το κρύο.

Ο χειμώνας είναι πολύ βαρύς και για τους δύο αντιπάλους, αλλά οι Ελληνες φα-ντάροι διέθεταν πολύ λιγότερα μέσα για

να τον αντιμετωπίσουν. Χαρακτηριστικό των συν-θηκών κάτω από τις οποίες πολεμούσαν μεγάλα τμήματα του Ελληνικού Στρατού, είναι το παρα-κάτω απόσπασμα επιστολής από το μέτωπο: «Τα άρβυλα μας αφήνουν γεια και οι ξυπόλητοι πληθαίνουν. Το απόγευμα φτάσανε στο λόχο 17 ζεύγη αρβύλες μα οι ανάγκες ήταν πάρα πολλές και μεταξύ των ξυπολιάδων ρίξαμε κλήρο. Στον κλήρο στάθηκα τυχερός και πήρα ένα ζευγάρι εγγλέζικα άρβυλα και έτσι θα σωθούν τα πόδια μου». Η τραυματική εμπειρία της ήττας στη Μικρά Ασία, λόγω της με-γάλης απομάκρυνσης από τα κέντρα ανεφοδια-σμού, και η ιταλική αριθμητική υπεροχή σταματούν την ελληνική προέλαση στις 6 Ιανουαρίου 1941.

Ο Μουσολίνι καταλαβαίνει ότι χωρίς νίκη στο ελληνικό μέτωπο η θέση του στον Αξονα εξασθενεί. Αν ο Χίτλερ επιτύγ-

χανε -όπως και έγινε- εκεί όπου απέτυχε αυτός, θα ήταν κομπάρσος στο μοίρασμα μιας χώρας που θεωρούσε ζωτικό του χώρο. Τελευταία του που θεωρούσε ζωτικό του χώρο. Τελευταία του ελπίδα αποτελεί η εαρινή επίθεση που ξεκινά-ει στις 9 Μαρτίου, με την παρουσία του ίδιου στο μέτωπο. Η ιταλική δύναμη πυρός, που πη-γάζει από την απόλυτη υπεροπλία της σε αέρα και Πυροβολικό, ισοπεδώνει στην κυριολεξία για μία εβδομάδα τους αμυνόμενους Ελληνες, αλλά δεν τους κερδίζει. Τα πεδία των μαχών γε-μίζουν από χιλιάδες πτώματα, με τις συγκλονι-στικότερες μάχες να γίνονται στο ύψωμα 731, το οποίο στη συνέχεια το ιταλικό στρατηγείο θα ονομάσει «ιερή ζώνη». Η ιταλική «λύτρω-ση» θα έρθει ένα μήνα μετά, με την εισβολή και την κατάκτηση της χώρας από τους Γερμανούς.

1515

Να γιατί νικήσαμε: Ελληνας φαντάρος μεταφέρει στους ώμους τον τραυματία συμπολεμιστή του.

Στα χαρακώματα σε θέση μάχης.

Μια από τις ατέλειωτες πορείες στο μέτωπο με βαρύ εξοπλισμό.

Συγκλονιστική σκηνή μάχης, με τους στρατιώτες μας να εφορμούν απέναντι σε ιταλικό τανκ.

Οι στρατιωτικοί το γνωρίζουν ως ύψωμα 731, οι Ιταλοί το ονόμασαν «ιερή ζώνη», όσοι πολέμησαν εκεί άφησαν για πάντα σ’ αυτό ή το μυαλό ή το σώμα τους...

Οι στρατιωτικοί το γνωρίζουν ως ύψωμα 731, οι Ιταλοί το ονόμασαν «ιερή ζώνη», όσοι πολέμησαν εκεί άφησαν για πάντα σ’ αυτό ή το μυαλό ή το σώμα τους...

Οι άοπλες αγωνίστριες, οι γυναίκες της Πίνδου, συντελούσαν καθοριστικά στην έκβαση των μαχών.

Η ιταλική υπεροπλία στις δυνάμεις Πυροβολικού, αντισταθμιζόταν από τα μεγάλα ποσοστά ευστοχίας των Ελλήνων.

Η ελληνική προέλαση σταμάτησε 154 χιλιόμετρα έξω από τα Τίρανα, λόγω προβλημάτων στον ανεφοδιασμό.

25

ΧΑΡΤΙΝΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣΧΑΡΤΙΝΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣΧΑΡΤΙΝΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ«Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα «Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα «Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα «Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα «Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα «Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα έβαλαν στα κράνη των, ο εγκέφαλός των ιδίων πουλερικών υπάρχει και στο εσωέβαλαν στα κράνη των, ο εγκέφαλός των ιδίων πουλερικών υπάρχει και στο εσωέβαλαν στα κράνη των, ο εγκέφαλός των ιδίων πουλερικών υπάρχει και στο εσω«Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα έβαλαν στα κράνη των, ο εγκέφαλός των ιδίων πουλερικών υπάρχει και στο εσω«Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα «Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα «Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα έβαλαν στα κράνη των, ο εγκέφαλός των ιδίων πουλερικών υπάρχει και στο εσω«Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα έβαλαν στα κράνη των, ο εγκέφαλός των ιδίων πουλερικών υπάρχει και στο εσω«Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα έβαλαν στα κράνη των, ο εγκέφαλός των ιδίων πουλερικών υπάρχει και στο εσω«Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα «Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα «Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα έβαλαν στα κράνη των, ο εγκέφαλός των ιδίων πουλερικών υπάρχει και στο εσω«Και τα φτερά αυτά των πετεινών σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα

---τερικό της κεφαλής εκείνων που διέταξαν να κάμουν την νυχτερινήν επίθεσην»τερικό της κεφαλής εκείνων που διέταξαν να κάμουν την νυχτερινήν επίθεσην»τερικό της κεφαλής εκείνων που διέταξαν να κάμουν την νυχτερινήν επίθεσην»τερικό της κεφαλής εκείνων που διέταξαν να κάμουν την νυχτερινήν επίθεσην»τερικό της κεφαλής εκείνων που διέταξαν να κάμουν την νυχτερινήν επίθεσην»τερικό της κεφαλής εκείνων που διέταξαν να κάμουν την νυχτερινήν επίθεσην»

Η συμμετοχή του Τύπου στον ελληνοϊταλικό πόλεμο ήταν ιδιαίτερα σημαντική για αρκε-τούς λόγους. Τα πύρινα πρωτοσέλιδα, συ-

ντέλεσαν καθοριστικά στο κλίμα παλλαϊκού εν-θουσιασμού των πρώτων ημερών, αλλά και στην συντήρησή του στην συνέχεια. Από τις πρώτες ημέρες του πολέμου οι εφημερίδες προσαρμό-στηκαν άμεσα στη νέα πραγματικότητα, αφι-ερώνοντας την ύλη τους αποκλειστικά στην πολεμική σύρραξη. Οι πολεμικοί ανταποκριτές, άλλοτε με συναισθηματική φόρτιση, άλλοτε με υπερβολές, αλλά πάντα με αυτοθυσία, μετέφε-ραν στον διψασμένο για πληροφόρηση λαό νέα από την πρώτη γραμμή του μετώπου. Φυσικά, όπως σε κάθε πόλεμο, τα δημοσιεύματα περνού-σαν από αρκετά κρατικά «φίλτρα» πριν τυπωθούν, αλλά η θετική για τα ελληνικά χρώματα έκβαση των μαχών, βοήθησε στην ανυπαρξία αρνητικών ειδήσεων που θα «έπρεπε» να λογοκριθούν, γιατί η δημοσίευσή τους θα έβλαπτε το λαϊκό φρόνη-μα.

Τα δημοσιεύματα των πρώτων ημερών μεΤα δημοσιεύματα των πρώτων ημερών μεΤ -ταφέρουν την λαϊκή οργή στην είδηση ότι Τταφέρουν την λαϊκή οργή στην είδηση ότι Τοι εισβολείς ήταν εκείνοι που μόλις από Τοι εισβολείς ήταν εκείνοι που μόλις από Τ

πριν 3 μήνες βύθιζαν την «Ελλη» στην Τήνο, ενώ το επόμενο διάστημα περιέγραφαν την προέλαση του Ελληνικού Στρατού. Τα πρωτοσέλιδα κατα-κλύζονται από τα επίσημα πολεμικά ανακοινω-θέντα, καθώς και δηλώσεις θαυμασμού από το εξωτερικό, ολοσέλιδους χάρτες από τις περιοχές του μετώπου, αναπαραστάσεις συγκρούσεων, φωτογραφίες μαχών αλλά και θυμάτων, συνθή-ματα νίκης, αλλά και ρεπορτάζ… καταφυγίων για όσους βρίσκονται στις πόλεις. Οι Ιταλοί χλευά-ζονται σαν άνανδροι, μαλθακοί, μακαρονάδες, δειλοί, στους οποίους αρκεί η εμφάνιση του Ελληνα φαντάρου για να τραπούν σε φυγή.Ενδεικτικό του κλίματος είναι το δημοσίευμα της εποχής: «Και τα φτερά αυτών των πετεινών

σού ομολογούν ότι αν οι αφελείς στρατιώτες τα έβαλαν στα κράνη των, ο εγκέφαλος των ιδίων πουλερικών υπάρχει και στο εσωτερικό της κε-φαλής εκείνων που διέταξαν να κάμουν την νυ-χτερινήν επίθεσην». Ο Τύπος συμμετέχει ενεργά στην ψυχολογική ενίσχυση των στρατιωτών του μετώπου, αλλά και στην πρακτική βοήθειάς τους, παίζοντας άλλοτε τον ρόλο ταχυδρομείου με τις οικογένειές τους και άλλοτε συμβουλεύοντας κο-πέλες της εποχής στο πώς μπορούν να πλέξουν κάλτσες και ρούχα για το μέτωπο.

Αν σκεφτούμε ότι εκείνη την εποχή εφη-μερίδες και κρατικό ραδιόφωνο αποτε-λούσαν τις μόνες πηγές ενημέρωσης, κα-

ταλαβαίνουμε ότι οι κυκλοφορίες βρίσκονταν στα ύψη, παρά τον μεγάλο αριθμό των τίτλων που υπήρχαν –και τότε- στα περίπτερα. Μάλι-στα, στις πανελλαδικές εφημερίδες της περιόδου («Η Βραδυνή», «Εστία», «Αθηναϊκά Νέα», «Ασύρ-ματος», «Νέα Ελλάς», «Καθημερινή», «Ελεύθερον Βήμα», «Πρωία», «Ακρόπολις», «Ελληνικό Μέλ-λον»), προστέθηκαν ακόμα οι εφημερίδες «Ο Πρωινός Τύπος», καθώς και η «Νίκη». Παρά την τραγικότητα των στιγμών, το εξάμηνο του ελλη-νοϊταλικού πολέμου, αποτέλεσε μια χρυσή εποχή του ελληνικού Τύπου, που, δημοσιεύοντας υπέ-ροχα χρονογραφήματα, κορυφαίες γελοιογρα-φίες και ρεπορτάζ, παγιώθηκε στην συνείδηση του κόσμου για την συμμετοχή του στον εθνικό στόχο. Μην ξεχνάμε ότι μέσα σ’ αυτό το εξάμηνο ο Τύπος της εποχής πέρασε βίαια από την φί-μωση της λογοκρισίας της δικτατορίας Μεταξά στην ανύψωση της ελληνοϊταλικής σύγκρουσης, για να πέσει απότομα στο σκοτάδι της Κατοχής.για να πέσει απότομα στο σκοτάδι της Κατοχής.

27

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση της εφημερίδας «Νέα Αλήθεια». Λόγω της έντασης των συντακτών να προλάβουν τα γεγονότα, αναγγέλλουν τον πόλεμο, ξεχνώντας όμως να αλλάξουν την ημερομηνία. Ετσι, εμφανίζεται το παράδοξο η αναγγελία του πολέμου να έχει ημερομηνία προγενέστερη της κήρυξής του…

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση της εφημερίδας «Νέα Αλήθεια». Λόγω της έντασης των συντακτών να προλάβουν τα γεγονότα, αναγγέλλουν τον πόλεμο, ξεχνώντας όμως να αλλάξουν την ημερομηνία. Ετσι, εμφανίζεται το παράδοξο η αναγγελία του πολέμου να έχει ημερομηνία προγενέστερη της κήρυξής του…

Μία ημέρα πριν από το ιταλικό τε-λεσίγραφο, ιταλικό πρακτορείο δημοσίευσε την προβοκατόρικη εί-

δηση ότι ελληνική συμμορία επιτέθηκε σε αλβανικά φυλάκια. Η είδηση, βέβαια, δεν ήταν παρά ένα αφελές ιταλικό εύρημα για να δικαιολογηθεί η προγραμματισμένη επί-θεση.

ΜΜ

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση της εφημερίδας «Νέα Αλήθεια». Λόγω της έντασης των συντακτών να προλάβουν τα γεγονότα, αναγγέλλουν τον πόλεμο, ξεχνώντας όμως να αλλάξουν την ημερομηνία. Ετσι, εμφανίζεται το παράδοξο η αναγγελία του πολέμου να έχει ημερομηνία προγενέστερη της κήρυξής του…

H εφημερίδα με τον χαρακτηριστικό τίτλο «H NIKH» κυκλοφόρησε αμέσως μετά την κήρυξη του πολέμου.

Κάποια δημοσι-εύματα εφι-στούσαν την

προσοχή του κόσμου στην τυχόν μεταφορά πληροφοριών που θα έφταναν στον αντίπαλο μέσω κατασκόπων.έφταναν στον αντίπαλο

Η κήρυξη του πολέμου αποδέσμευσε τις λογοκριμένες εφημερίδες και τους επετράτπη να αποκαλύψουν το κοινό μυστικό, που έλεγε ότι η βύθιση της «Ελλης» το Δεκαπενταύ-γουστο του ίδιου έτους ήταν αποτέλεσμα ιταλικής ενέργειας.

H εφημερίδα με τον χαρακτηριστικό τίτλο «H NIKH» κυκλοφόρησε αμέσως μετά την κήρυξη του πολέμου.

Κάποια δημοσι-εύματα εφι-στούσαν την

προσοχή του κόσμου στην τυχόν μεταφορά πληροφοριών που θα έφταναν στον αντίπαλο μέσω κατασκόπων.

Ολος ο Τύπος ήταν ολόψυχα ταγ-μένος στις υπηρεσίες του αγώνα με οποιονδήποτε τρόπο. Εδώ,

εφημερίδα της εποχής δημοσιεύει οδη-γίες πλεξίματος για τις κάλτσες που θα στέλνονταν στους στρατιώτες του με-τώπου.

Το πανηγυρικό εξώφυλλο της εφημερίδας «Ακρόπολις» για την απελευθέρωση της Κορυτσάς.

Οι περιγραφές των μαχών είχαν έντονα στοιχεία της συναισθηματικής φόρτισης, εξ ου και ο παρακάτω τίτλος: « Ετσι τσακίζουμε τους παληοϊταλούς».

Ολος ο Τύπος ήταν ολόψυχα ταγ-μένος στις υπηρεσίες του αγώνα με οποιονδήποτε τρόπο. Εδώ,

εφημερίδα της εποχής δημοσιεύει οδη-γίες πλεξίματος για τις κάλτσες που θα στέλνονταν στους στρατιώτες του με-τώπου.

Το πανηγυρικό εξώφυλλο της εφημερίδας «Ακρόπολις» για την απελευθέρωση της Κορυτσάς.

Κάθε εχθρική ενέργεια συναντούσε τη χλεύη των εφημερίδων, όπως εδώ που διαβάζουμε ότι το μόνο θύμα του ιταλικού βομβαρδισμού στην Πάτρα ήταν ένας γάιδαρος…

Το πρώτο πρωινό του πολέμου. Πάτρα, Κόρινθος, Τατόι βομβαρδίζονται από ιτα-λικά αεροπλάνα, απαγόρευση συγκεντρώσεων, ενώ η Εκκλησία ευλογεί τα ελ-ληνικά όπλα.Κάθε εχθρική ενέργεια συναντούσε τη χλεύη των εφημερίδων, όπως εδώ που

διαβάζουμε ότι το μόνο θύμα του ιταλικού βομβαρδισμού στην Πάτρα ήταν ένας γάιδαρος…

34

ΤΟ ΓΕΛΙΟ ΒΓΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ... ΠΟΛΕΜΟ

Οι Ελληνες γελοιογράφοι συμμετέχουν στον εθνικό αγώνα με μόνο όπλο το πενάκι τους

Το ιταλικό τελεσίγραφο δεν ενεργοποιεί Το ιταλικό τελεσίγραφο δεν ενεργοποιεί Τμόνο τον ηρωισμό και την αυτοθυσία Τμόνο τον ηρωισμό και την αυτοθυσία Ττου ελληνικού λαού και των στρατευΤτου ελληνικού λαού και των στρατευΤ -μένων, αλλά φέρνει στην επιφάνεια καταπιε-σμένους από την δικτατορία Μεταξά τρόπους έκφρασης, όπως το χιούμορ και την σάτιρα. Οι γελοιογράφοι, απελευθερωμένοι από τα δε-σμά της λογοκρισίας, σκιτσάρουν μια από τις σημαντικότερες σελίδες της ελληνικής δημο-σιογραφίας. Από την πρώτη ημέρα του πο-λέμου οι εφημερίδες κατακλύζονται από σκίτσα στα οποία κυριαρχεί η γελοιοποίη-ση του Ιταλού ηγέτη, το φανφαρόνικο του ύφος του οποίου αποτελεί εύκολο στόχο για τους γελοιογράφους της εποχής. Σε αυτά, ο Μουσολίνι περιγράφεται σαν ανεγκέ-φαλος μπουνταλάς, που το στομφώδες ύφος και οι πατριωτικές του κορώνες, καταρρέουν σαν χάρτινος πύργος όταν ο Ελληνας φαντά-ρος τον τρέπει σε άτακτη φυγή.

Αν τις πρώτες ημέρες του πολέμου, στις γελοιογραφίες κυριαρχεί η μορφή του Ιταλού δικτάτορα, η ελληνική προέλα-

ση των επόμενων ημερών στοχοποιεί πλέον τον Ιταλό στρατιώτη. Τα λοφία με τα φτερά

και η διαφημισμένη αλλά ηττημένη μεραρχία των Κενταύρων δημιουργούν το στερεότυπο του δειλού Ιταλού. Οι εισβολείς παρουσιάζο-νται ως κοκορόφτεροι μαλθακοί, μακαρονά-δες, έτοιμοι να το βάλουν στα πόδια μπροστά στον τσολιά, που η παρουσία του και μόνο, ή η κραυγή «Αέρα» αρκεί για να τρομοκρατηθούν. Οι ηρωικές νίκες του μετώπου, άλλωστε, επι-βεβαιώνουν την διακωμώδηση, μια και ο υπο-συνείδητος φόβος του πολέμου επιβάλλει τη γελοιοποίηση του αντιπάλου. Ο εχθρός είναι γελοίος, εμείς ανδρείοι, άρα η νίκη και το τέλος είναι κοντά, πριν προλάβει ο πόλε-μος να μετατραπεί σε φρίκη.

Από τον Απρίλιο του 1941 η κόπωση των μαχών και η επικείμενη γερμανική επίθε-ση βαραίνουν το κλίμα και από αυτό δεν

ξεφεύγουν ούτε οι γελοιογράφοι. Ο Χίτλερ δεν αποτελεί καρικατούρα όπως ο Μουσολίνι και τα σκίτσα όπου η ηρωική μικρή Ελλάδα μάχε-ται έναν αριθμητικά υπέρτερο αντίπαλο κάνουν την εμφάνισή τους, ενώ επιστρατεύονται η Παναγία και ο Θεός της Ελλάδας, που στο τέλος δεν θα την αφήσουν να χαθεί.

«Ο νέος Νέρων»του Πολενάκη.

Του Α. Βλασσόπουλου. «Νέα Ελλάς» 31/10/1940.

3840

ΠΑΝΩ«Η μάχη Κενταύρων και Λαπιθών» από λαϊκό ή ανώνυμο ζωγράφο σε πόστερ της εποχής που περιγράφει τη συντριβή της ιταλικής μηχανοκίνητης μεραρχίας των Κενταύρων, στα βουνά της Πίνδου.

ΑΡΙΣΤΕΡΑΓελοιογραφία αγνώστου που πριν με-ρικούς μήνες δεν θα περνούσε τη λο-γοκρισία ως άσεμνη.

ΔΕΞΙΑ«Το "Μολών Λαβέ" κατά μετάφρασιν εις την... ευζωνικήν». Του Σοφοκλή Αντωνιάδη (ΣΟΦΟ) Νέα Ελλάς - 1940.

3941

Οι αφίσες που κυκλοφόρησαν τη συγκεκριμένη περίοδο μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες. Οι πρώτες, που ήταν οι επίσημες προπα-γανδιστικές, δηλαδή αυτές που είχαν όχι μόνο την κυβερνητική έγκριση, αλλά, όπως θα δούμε παρακάτω, και την επικύρωση από τον ίδιο τον Ιωάννη Μεταξά, και οι δεύτερες, που δημιουργήθηκαν αυθόρμητα από καλλιτέχνες, λαϊκούς ζωγράφους και αντιστασιακές ομάδες.

Τις πρώτες ημέρες κήρυξης του πολέμου, ο καθηγητής χαρακτικής στη Σχολή Καλών Τεχνών, Γιάννης Κεφαλληνός, επισκέπτεται τον δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά στο σπίτι του, ζητώντας του την άδεια οι μαθητές του να φιλοτεχνήσουν τις αφίσες του πολέμου. Ο Μεταξάς δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρόταση και έπειτα από λίγες ημέρες πηγαίνει στην Σχολή Καλών Τεχνών για να σχηματίσει προσωπική άποψη για τις δημι-ουργίες των νέων καλλιτεχνών. Εκεί, οι καλύτεροι χαράκτες της εποχής, όπως οι Κώστας Γραμματόπουλος, Βάσω Κατράκη, Γιώργος Μανουσά-κης, Χρήστος Δαγκλής, Γιάννης Μόραλης, Λουκία Μαγγιώρου, Γιώργος Δήμου, Λουίζα Μαντεσάντου κ.ά., παρουσιάζουν τα έργα, που δημιούρ-γησαν για την κήρυξη του πολέμου, και από αυτά ο δικτάτορας επιλέγει τέσσερα. Τη «Γυναίκα που πλέκει» της Βάσως Κατράκη, τον «Τσολιά» του Α. Τάσσου, τις «Ηρωίδες της Πίνδου» και τον «Τσολιά με το ντουφέκι» του Κώστα Γραμματόπουλου. Οι τέσσερις αυτές έγχρωμες λιθογραφίες, που θα αποτελέσουν τις επίσημες αφίσες του αγώνα, θα τυπωθούν και θα κολληθούν μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα με την βοήθεια εθελοντών, σε κάθε σημείο της χώρας.

Την ίδια εποχή, αρκετοί ανεξάρτητοι καλλιτέχνες, θέλοντας να συμβά-λουν και αυτοί στη νικηφόρα έκβαση του αγώνα, αλλά και στην ανύψωση του λαϊκού φρονήματος, θα τυπώσουν και άλλα έργα με πολεμικά θέ-ματα. Αντιπροσωπευτικά αναφέρονται η «Παναγία μαζί του» του Γιάννη Γουναρόπουλου για τους φαντάρους του μετώπου, το «Πολεμικό Λαχείο» του Περικλή Βυζάντιου με θέμα το λαχείο που κυκλοφορούσε για την οι-κονομική ενίσχυση του στρατού, οι «Γυναίκες της Πίνδου» του Εκτωρος Δούκα, «Μάχη της Κορυτσάς», που φιλοτέχνησε ο Φρίξος Αριστεύς κ.λπ. Οπως ήταν φυσικό, στην διάρκεια της Κατοχής, οι αφίσες παρόμοιας θε-ματογραφίας περνούν στην παρανομία, ενώ η παντελής έλλειψη πρώτων υλών οδηγεί στη δημιουργία περισσότερων έργων χαρακτικής.

ΤΟ «ΟΧΙ» ΤΗΣΤ Ε Χ Ν Η Σμε το δικτάτορα έναντι του κοινού εχθρούμε το δικτάτορα έναντι του κοινού εχθρούμε το δικτάτορα έναντι του κοινού εχθρούμε το δικτάτορα έναντι του κοινού εχθρού

»

με το δικτάτορα έναντι του κοινού εχθρούΠώς η Σχολή Καλών ΤεχνώνΠώς η Σχολή Καλών Τεχνών«συμμάχησε»

με το δικτάτορα έναντι του κοινού εχθρούσυμμάχησε

με το δικτάτορα έναντι του κοινού εχθρούσυμμάχησε

ΤΟ ΟΧΙ»

Εγχρωμη λιθογραφία του Κώστα Γραμματόπουλου που αναφέρεται στη συμβολή στον αγώνα των γυναικών της Ηπείρου με τίτλο: «Οι ηρωίδες του 1940».

«Το στιλέτο». Ξυλογραφία του Α. Τάσσου, όπως δημοσιεύτηκε στο λογοτεχνικό περιοδικό της εποχής «Νεοελληνικά Γράμματα».

Χαρακτηριστική αφίσα της εποχής που επισημαίνει την προσοχή του κόσμου στη διάδοση σημαντικών στρατιωτικών πληροφοριών, για τον κίνδυνο κατασκόπων.

«Η Παναγιά μαζί του». Εγχρωμη λιθογραφία του Γιώργου Γουναρόπουλου με την Παναγία να προστατεύει το φαντάρο του αλβανικού μετώπου.