ΜΕΡΟΣ Α’: ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο

ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ

3.1. Γενικά χαρακτηριστικά για τη ζωή και το έργο του Καλλίμαχου

(320 π.Χ, Κυρήνη Αιγύπτου-240 π.Χ.) Έζησε πολλά χρόνια στην

Αλεξάνδρεια, ίσως να μεγάλωσε κι εκεί. Εργάσθηκε στη Βιβλιοθήκη

της Αλεξάνδρειας. Δεν έγινε ποτέ διευθυντής της. Ταξίδεψε πολύ.

Ήταν ο πρώτος που κατέβαλε προσπάθεια ταξινόμησης του υλικού της

Βιβλιοθήκης, συντάσσοντας καταλόγους (120 τόμους): Πίνακες των εν

πάση παιδεία διαλαμψάντων και ων συνέγραψαν.

Συνδύαζε τη βιβλιοθηκονομική με τη φιλολογική εργασία:

ασχολήθηκε με ζητήματα γνησιότητας έργων, σημασιολογικά

προβλήματα, σχολιασμούς.

Επίσης συνέγραψε:

κατάλογο δραματικών ποιητών

έκανε λεξικογραφική εργασία (Εθνικαί ονομασίαι)

συνδύασε λεξικογραφία με ιστορική έρευνα (Κτίσεις νήσων και

πόλεων και μετονομασίαι)

αγαπούσε την παραδοξολογία (Θαυμάτων των εις άπασαν την γην

κατά τόπους όντων συναγωγή).

Τα περισσότερα έργα του χάθηκαν.

1

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΥ:

1. Ποιος είναι ο λόγιος χαρακτήρας του Καλλίμαχος - του έργου του

Φιλολογική περιέργεια : ενδιαφέρον για ιστορία λογοτεχνίας,

λεξικογραφία, αναζήτηση πηγών για προέλευση ονομασιών τόπων και

πραγμάτων, κλίση για το σπάνιο και το παράδοξο. Εμπνέεται από την

πραγματικότητα της εποχής του.

Το έργο του έχει λόγιο χαρακτήρα: τάση για χρήση σπάνιων λέξεων,

δύσκολων εννοιών, οπότε δυσνόητο το έργο του στον πολύ κόσμο.

Σώζονται μόνο Ύμνοι και Επιγράμματα. Από τα υπόλοιπα ή τίποτα ή

αποσπάσματα.

2. Ποια είναι τα βασικά έργα του Καλλίμαχου

Το πλήρες έργο του : ποικιλία δημιουργημάτων

1. 6 Ύμνοι (σε Δία, Απόλλωνα, Άρτεμη, Δήλο, λουτρά Παλλάδος,

Δήμητρα)

2. 60 επιγράμματα περίπου, πραγματικός αριστοτέχνης.

3. Αί τια : εκτενές ελεγειακό ποίημα όπου διερευνώνται οι ετοιμολογίες

τοπωνυμίων, θεσμών κ.ά.

4. Εκάλη , επύλλιο

5. 13 Ίαμβοι και 4 Μέλη (λυρικά ποιήματα)

6. Πληθώρα αταύτιστων αποσπασμάτων

7. ποίημα Ίβις, χαμένο σήμερα, ένα υβρεολόγιο εναντίον των αντιπάλων

ομοτέχνων του.

2

3. Ποιά είναι τα γνωρίσματα του έργου του και η σχέση τους με την παράδοση

ΚΥΡΙΟ ΓΝΩΡΙΣΜΑ ΤΟΥ :

προσπάθεια ανανέωσης ποιητικού λόγου, χαρακτηριστικό

ελληνιστικής ποίησης γενικότερα.

Διέκρινε με το φιλολογικό του αισθητήριο το τέλμα της μίμησης

των παλαιών προτύπων, και κυρίως του Ομήρου, και υιοθέτησε

όχι τη ρήξη με το παρελθόν, την απόρριψη της παράδοσης αλλά

τη δημιουργική της εκμετάλλευση.

3

3.2. ΑΙΤΙΑ

4. Τι γνωρίζετε για τα Αίτια και την τεχνική τους (σύνδεση σύντομης αφήγησης με μακροσκελή έργα)

Το περιφημότερο παράδειγμα θεωρητικών αρχών.

Έχει πολεμικό χαρακτήρα απέναντι σε επικριτές του: φιλολογικές έριδες

για το ποιητικό γούστο.

Υπερασπίζεται μια νέα αισθητική:

αποφεύγει το ενιαίο και συνεχές ποίημα, που εκτείνεται σε

πολλές χιλιάδες στίχους, την παραδοσιακή θεματολογία που

στρέφεται γύρω από τους ήρωες, τα μακροσκελή ποιήματα, την

ευκολία της πλατιάς λεωφόρου, το πομπώδες και βαρύγδουπο

ύφος, που μοιάζει θόρυβος όνου.

προτιμά τη συντομία, την ολιγοστιχία, τη γλυκύτητα, τη

λεπτότητα, την τέχνη που τραβά βασανιστικά το στενό και

ασύχναστο μονοπάτι, και ηχεί σαν τζίτζικας.

Ο όρος λεπτός, όρος-κλειδί για την καλλιμαχική θεωρία, συμβολίζει την

ποσοτική σμίκρυνση και το ποιοτικό αποτέλεσμα:

βασανιστικός μόχθος,

προσοχή στην παραμικρή λέξη,

ευρηματικότητα στον χειρισμό.

Αφηγηματική τεχνική στον Καλλίμαχο: Στα Αίτια δείχνει πώς μπορεί

να συνδυάσει τα δύο αντίθετα στοιχεία:

μακροσκελές έργο-σύντομη αφήγηση, καθώς πρόκειται για ένα

εκτενές έργο που όμως αποτελείται από σύντομες αυτόνομες

ιστορίες

4

Φιλολογικό πρόβλημα: Τα δύο πρώτα βιβλία πρέπει να κυκλοφόρησαν ως

αυτόνομο ποίημα γύρω στο 270 π.Χ., καθώς υπάρχει αναφορά στην Αρσινόη,

αδελφή και δεύτερη σύζυγο του Πτολεμαίου Β’ Φιλάδελφου, που πέθανε το

268 π.Χ. Τα δύο επόμενα μάλλον χρονολογούνται μετά το 246 π.Χ., καθώς

υπάρχει αναφορά στη Βερενίκη, σύζυγο του Πτολεμαίου Γ’ Ευεργέτη, έτος του

γάμου τους. Τα δύο μέρη συντέθηκαν σε ενιαίο έργο -αν και αυτόνομα

επεισόδια- χάρη στον κοινό τρόπο δόμησης τους:

και τα δύο αποτελούνται από αυτόνομα επεισόδια, εν πολλοίς άσχετα

μεταξύ τους

και στα δύο εξασφαλιζόταν η επίφαση μιας ενότητας χάρη σε

εξωτερικούς, στοιχείο που συνιστά μια νέα αφηγηματική τεχνική.

Ο Καλλίμαχος αρέσκεται σε σύντομες αφηγήσεις και αποφεύγει τα

μακροσκελή έργα. Με τα Αίτια συνδυάζει αυτά τα δύο:

αφήνει την αίσθηση ότι δε συνυπάρχουν τυχαία οι αυτόνομες ιστορίες

αλλά ότι απαρτίζουν ένα ενιαίο σύνολο χάρη σε κάποιους συνεκτικούς

αρμούς.

Στα δύο πρώτα είναι οι Μούσες, στα δύο τελευταία η Βερενίκη

5

3.3. ΕΚΑΛΗ

5. Τι γνωρίζετε για την Εκάλη

Διαφωτιστικό παράδειγμα για την αφηγηματική τεχνική του

Καλλίμαχου η Εκάλη.

Σε δακτυλικό εξάμετρο 1.000 στίχοι.

Νέο είδος: το επύλλιον, μικρό έπος με ιδιαίτερη ποιότητα αφήγησης-

δεν έχει την αναμενόμενη επική συνοχή.

Βασικό θέμα : ένας γνωστός άθλος του Θησέα, η εξόντωση του ταύρου

του Μαραθώνα.

Στο επίκεντρο της αφήγησης βρισκόταν ένα άγνωστο επεισόδιο αυτού

του άθλου, η φιλοξενία του ήρωα από την Εκάλη.

Σε σχέση με το παραδοσιακό έπος τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της

τεχνικής του Καλλίμαχου:

8. Σύγκριση Καλλιμάχειων επών και Ομηρικών

πραγματικός πρωταγωνιστής δεν είναι ο Θησέας αλλά η Εκάλη.

Δεν περιγράφεται ο πολεμικός άθλος, αλλά η ταπεινή φιλοξενία.

Άρα πάλι το γνωστό ελληνιστικό στοιχείο : η σμίκρυνση του

σπουδαίου ήρωα και της σπουδαίας πράξης. Αναδεικνύεται το

ασήμαντο.

Συνεχείς διακοπές στην πλοκή, θεματολογικές και υφολογικές

εναλλαγές, διάψευση προσδοκιών του αναγνώστη που καθιστούν

τη συνοχή του έργου προβληματική και αποκαλύπτουν τη λεπτή

επεξεργασία του ποιητή.

Μεγάλη σημασία έχουν οι λέξεις για τον Καλλίμαχο

(«ακτινοβολία της μεμονωμένης λέξης»). Η σπανιότητά τους, το

6

κοσμητικό επίθετο, ο τετράλεξος στίχος δείχνουν τη σημασία της

φορμαλιστικής έντασης για τη νέα ποίηση.

Το έμβλημα της ποιητικής θεωρίας του Καλλίμαχου: το λεπτόν.

7

3.4. ΎΜΝΟΙ

Υπήρχαν ήδη οι ομηρικοί Ύμνοι στους θεούς που σκοπό είχαν την

προβολή του θεϊκού μεγαλείου.

Έχουμε 6 Ύμνους του Καλλίμαχου (σελ. 71-75): Ύμνος στην

Άρτεμη, Ύμνος στη Δήμητρα, Ύμνος στο Δία, Ύμνος στη Δήλο,

Ύμνος στον Απόλλωνα, Ύμνος στα Λουτρά της Παλλάδος.

Γενικά χαρακτηριστικά :

1. Τάση για ανατροπή καθιερωμένων αξιών,

2. Σύντομες συνθέσεις,

3. Επιστράτευση νέων αφηγηματικών τρόπων (κατατμημένα κομμάτια,

δυσκολία επίτευξης συνοχής),

4. Σημασία στη λέξη (σπάνια, πρωτόγνωρη),

5. Ενασχόληση με παιδική ηλικία,

6. Παιγνιώδες στοιχείο-χιουμοριστικά επεισόδια, γνώση παιδικής

ψυχολογίας,

7. Ένταση μεταξύ οικείου και υψηλού-σμίκρυνση υψηλού,

8. Αυλικός χαρακτήρας καλλιμάχειας ποίησης-κολακεία,

9. Αναφορά σε σύγχρονα γεγονότα,

10. Εμμονή σε νέα-άγνωστα θέματα.

11. Συσσώρευση γεωγραφικών πληροφοριών,

12. Φιλοπερίεργον λόγιου ποιητή,

13. Φιλολογικά ερωτήματα,

14. Μυθολογικό πλαίσιο,

15. Αναζήτηση προέλευσης ονομασιών τόπων, εθίμων < φιλολογικός

χαρακτήρας ποίησης.

8

16. Συνήθως περιέχουν και την τυπική για Ύμνους απαρίθμηση

τόπων και προσώπων που συνδέονται με τους θεούς (δείτε τον πίνακα

στη σελ. 76 για τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Καλλίμαχου με

βάση την αποδελτίωση του συγγραφέα του κεφαλαίου).

Τα γνωρίσματα της ποίησης του Καλλίμαχου

9. Γενικά χαρακτηριστικά της Καλλιμάχειας ποίησης και αναφορές στο έργο του.

1. Προσπάθεια να ανακτήσει κάθε λέξη την αξία της μέσα στο κείμενο

2. Εμμονή σε νέα ή άγνωστα θέματα

3. Τάση για ανατροπή καθιερωμένων αξιών

4. Επιστράτευση νέων αφηγηματικών τρόπων

5. Μικρές συνθέσεις

Δημιουργικός ποιητής και στοχαστικός φιλόλογος.

Δεν αρνήθηκε την παράδοση, αλλά την εκμεταλλεύθηκε δημιουργικά

ώστε να καλλιεργήσει μια νέα ποίηση με γνώριμα μεν στοιχεία

παράδοσης αλλά σε άλλο πνεύμα, με νέα μέσα.

Καλλιέργησε μια νέα αισθητική.

Εντοπίζουμε τη συστηματική χρήση της διακειμενικότητας: ενός

διαλόγου με παλιότερα κείμενα, που δεν περιορίζεται σε στείρα μίμηση,

αλλά επιδιώκει δημιουργική αφομοίωση της παράδοσης, ώστε να

καλλιεργήσει μια νέα αισθητική

η αγωνία του μπροστά στην επίδραση της παράδοσης στάθηκε ίσως το

σημαντικότερο δίδαγμα για τους επιγόνους του.

9

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2 η

Ποια χαρακτηριστικά της ελληνιστικής ποίησης αναγνώριζεται στην

καλλιμαχική τέχνη (στο εναρκτήριο επεισόδιο του 3ου βιβλίου – μάχη

Μόλορκου με ποντίκια σελ. 66);

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

1. Έμφαση σε παραγνωρισμένα ή άγνωστα περιστατικά

2. ερμηνείες προέλευσης τοπωνυμίων ή θεσμών (αγώνων),

3. εμμονή στη λεπτομέρεια,

4. αγάπη για θέματα καθημερινά και οικεία,

5. ανάδειξη άσημων προσώπων σε πρωταγωνιστικούς ρόλους,

6. αποκαθήλωση ηρώων από το παραδοσιακό τους ύψος,

7. προσαρμογή τους στο πλαίσιο των απλών ανθρώπων,

8. έμφαση σε αστεία γεγονότα: διακωμώδηση άθλου ήρωα μέσα από τον

παραλληλισμό του με καθημερινά γεγονότα.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3 η

Συγκρίνεται την περίληψη του Μολόρκου με την περίληψη της Εκάλης(σελ.

68). Κοινά στοιχεία ως προς τη θεματολογία και την αφηγηματική τεχνική;

10

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

Τα γνωστά μυθολογικά γεγονότα Ηρακλή και Θησέα επισκιάζονται από

τα κατορθώματα του Μόλορκου και της Εκάλης, που είναι άγνωστοι,

καθημερινοί άνθρωποι.

Συμβαίνουν γεγονότα παράλληλα σε δύο μέρη

σπαστή αφήγηση

έλλειψη επικής συνοχής

επιφανειακή σύνδεση γεγονότων

ανάδειξη λεπτομέρειας,

σμίκρυνση ήρωα και σπουδαίας πράξης,

το επικό επεισόδιο γίνεται το πλαίσιο για την προβολή άλλου

γεγονότος.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4 η:

Απόσπασμα από τη μάχη του Μόλορκου με τα ποντίκια. Α) πως συνθέτει ο

Καλλίμαχος μια παρωδία επικής αφήγησης; β) πως δημιουργεί δεσμούς

ανάμεσα στους πρωταγωνιστές της σκηνής και του επικού άθλου αλλά και

ανάμεσα στα θέματα της αφήγησης φιλοξενία-μάχη; γ) πως πετυχαίνει την

ένταση ανάμεσα στην υψηλή έκφραση και το ασήμαντο θέμα;

Προσέξτε:

Τον χρονικό προσδιορισμό των στ. 1-4

Την παρομοίωση των στ. 5-7

Την αποστροφή του Μόλορκου προς τους επισκέπτες του στο στ. 8-10

(τι εντύπωση δημιουργεί;)

Την καθυστερημένη αποκάλυψη της ταυτότητας των επισκεπτών στο

στ. 12

11

Την περίφραση στο στ. 18, που σημαίνει απλά «λάδι». Πώς λειτουργεί

μέσα σε αυτά τα συμφραζόμενα;

Τη λέξη «νοικοκύρηδες» (στ. 10) στο πρωτότυπο είναι «ξείνοις». Οι

λέξεις «ουρές» (στ. 19) αποδίδει το «αλκαίαις», που κανονικά

χρησιμοποιείται για ουρές λιονταριών. «Οι άρπαγες» (στ. 25) είναι στο

καλλιμαχικό κείμενο «σίνται» μια λέξη που στα ομηρικά έπη

χαρακτηρίζει τα λιοντάρια ή τα θηρία. Στον ίδιο στίχο «το πιο θρασύ»

μεταφράζει τη λέξη «κύντατον» που απαντούσε μόνο μια φορά στον

Όμηρο, για να δηλώσει την επικίνδυνη αποστολή των Οδυσσέα και

Διομήδη στο τρωικό στρατόπεδο στην Ιλιάδα.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

Α) Ο Καλλίμαχος προσδιορίζει με πομπώδη τρόπο τη χρονική στιγμή

των… κατορθωμάτων του Μόλορκου, με την αποστροφή του προς τα ποντίκια

τα οποία αποκαλεί …γείτονες λες και είναι άνθρωποι (γείτονες,

φιλοξενούμενοι) και την εσκεμμένη καθυστέρηση στην αποκάλυψη της

ταυτότητάς τους (δημιουργείται η εντύπωπωση πως ο Μόλορκος είναι

αφιλόξενος στους γείτονες), δημιουργεί κωμικό αποτέλεσμα.

Β) Τραγικοποιείται το πρόβλημα του Μόλορκου, παίρνει τεράστιες

διαστάσεις για τον ίδιο, κωμικές για τους αναγνώστες που παρακολουθούν τα

«βασανιστήριά του», στήνεται «μυστική ενέδρα» για τους ποντικούς (αστεία

έκφραση για εξολόθρευση ποντικών), η αναφορά σε ενέδρα, λιοντάρι

πραπέμπουν συνεχώς σε άθλους Ηρακλή που στην ουσία παραλληλίζεται με

….κατόρθωμα Μόλορκου.

Γ) Για το Γ’ ερώτημα συμπληρωματικά: ο εκτεταμένος χρονικός

προσδιορισμός των 4 πρώτων στίχων, η αναφορά στο «παχύ αίμα του

λιχναριού» δημιουργεί ανατριχιαστική ατμόσφαιρα και παραπέμπει στον

Ηρακλή.

12