ΗΑ

ΕΜΑ

2018 | Volume 9, Supplem

ent 1 Πρακτικά Εκπαιδευτικού Π

ρογράμματος - Περιλήψ

εις Εργασιών 29ου Π

ανελληνίου Αιματολογικού Συνεδρίου

29o Πανελλήνιο Αιματολογικό Συνέδριο

1-4 ΝΟΕΜΒΡIΟΥ 2018ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Ι. ΒΕΛΛΙΔΗΣ HELEXPO - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC SOCIETY OF HAEMATOLOGY

HELLENIC SOCIETY OF HAEMATOLOGY

2018 | Volume 9, Supplement 1

Quarterly Journal of The Hellenic Society of HAEMATOLOGY

HAEMA

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

29ου Πανελληνίου Αιματολογικού Συνεδρίου

OWNER: HELLENIC SOCIETY OF HAEMATOLOGY, 27 Kifissias Av., 11523 Athens, Greece, Tel.: +30 210 7211806, 6466288, Fax: +30 210 6466288, e-mail: info@eae.grSEcREtaRiat: Irini A. Rissakis, Tel.: +30 210 7462183, e-mail: haemajournal@gmail.comPubliShER: TECHNOGRAMMAmed, 380 Messogion Ave., 153 41 Athens - Greece, Tel.: +30 210 6000643, Fax: +30 210 6002295, e-mail: techn@hol.gr

President: Panayiotis Panayiotidis Vice Presidents: Elisavet Grouzi Evangelos Terpos Secretary General: Ioannis Batsis Secretary: Athanasios Galanopoulos Treasurer: George Paterakis Members: Eirini Katodritou Alexandra Kouraklis-Symeonidis Panagiotis Tsaftaridis Panagiotis Tsirigotis

Quarterly Official Journal of the Hellenic Society of HematologyHAEMA

Maria Agelopoulou, Αthens, GreeceMeletios-Athanasios Dimopoulos, Αthens, GreeceNicholas Harhalakis, Αthens, GreeceEleftheria Hatzimichael, Giannena, GreeceAntonis Kattamis, Αthens, GreeceMaria-Christina Kirtsoni, Αthens, GreeceTheodore Marinakis, Αthens, GreeceEleni Papadaki, Heraklion, Greece

Vassilios Papadakis, Αthens, GreecePanayiotis Panayiotidis, Αthens, GreeceGerassimos Pangalis, Αthens, GreeceVassiliki Pappa, Αthens, GreeceKostas Stamatopoulos, Thessaloniki, GreeceArgiris Symeonidis, Patra, GreeceEvangelia Yannaki, Thessaloniki, GreeceNicolaos Zoubos, Patra, Greece

John Apostolidis, Damam, Saudi ArabiaPhotis Beris, Geneva, Switzerland Meral Beksac, Ankara, Turkey

Grigoris Gerotziafas, Paris, France Dimitrios Tsakiris, Basel, Switzerland

EditORial bOaRd

adViSORY bOaRd

iNtERNatiONal adViSORY bOaRd

bOaRd OF thE hEllENic SOciEtY OF haEMatOlOGY

Editors-in-chiefKatodritou Eirini, Thessaloniki, GreeceMegalakaki Aikaterini, Piraeus, Greece

Tsatalas Konstantinos, Thessaloniki, GreeceVassilakopoulos Theodoros, Αthens, Greece

Dimopoulou Maria, Αthens, Greece Politou Marianna, Αthens, Greece Tsirigotis Panagiotis, Αthens, Greeceassociate Editors

Tsatalas Konstantinos, Thessaloniki, Greeceimages Editor

HELLENIC SOCIETY OF HAEMATOLOGY

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙ ΡΕΙΑ

Γραμματεία: Β. ΒΟΥΡΑΖΕΡΗΣ & ΣΙΑ Ο.Ε.

Παπαδιαμαντοπούλου 4 & Βασ. Σοφίας, 11528 Αθήνα, Τηλ.: 210.7254360, Fax: 210.7254363e-mail: info@vitacongress.gr, web: www.vitacongress.gr

1-4 ΝΟΕΜΒΡΙΟυ 2018Συνεδριακό Κέντρο Ι. Βελλίδης

HELEXPO - Θεσσαλονίκη

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

29o ΠΑ ΝΕΛ ΛΗ ΝΙΟΑΙ ΜΑ ΤΟ ΛΟ ΓΙ ΚΟΣΥ ΝΕ ΔΡΙΟ29o Πανελλήνιο Αιματολογικό Συνέδριο

1-4 ΝΟΕΜΒΡIΟΥ 2018ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Ι. ΒΕΛΛΙΔΗΣ HELEXPO - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC SOCIETY OF HAEMATOLOGY

Χορηγούνται 16 μόρια Συνεχιζόμενης Ιατρικής

Εκπαίδευσης/Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Ανάπτυξης

από τον Π.Ι.Σ. (CME-CPD Credits)

CONTENTS

EDUCATIONAL PROGRAMME ...................................................................................................... 23

Advances in the diagnosis and treatment of bone marrow failure syndromes

Diagnostic approach to the patient with neutropenia .................................................................................................... 25Pegky Kanellou, Eleni Papadaki

The significance of gene mutations in aplastic anemia ................................................................................................. 30Elena Solomou

The role of bone marrow transplantation in myelodysplastic syndromes ..................................................................... 34Eleni Gavriilaki, Ioanna Sakellari

Medical precision in neoplasms of lymphatic series: Expectations and conditions

Forecasting indicators in CLL ......................................................................................................................................... 37Anastasia Chatzidimitriou, Chrysi Galigalidou, Kostas Stamatopoulos

Diagnostic criteria and minimal residual disease in Multiple Myeloma: Conflicts and questions .................................................................................................................................................. 40Eirini Katodrytou, Vasiliki Palaska, Evgenia Verrou

Diffuse lymphoma from large B cells. What is the position of targeted therapies ....................................................... 45Theodoros P. Vasilakopoulos, Athanasios Liaskas, Kostas Konstantopoulos, Maria K. Angelopoulou

New insights in hematopoietic stem cell transplantation

The use of FLT-3 inhibitors before and after allogenic transplantation for AML ........................................................... 49Alexandros Spyridonidis, Maria Ligka, Nikolaos Spyridis

An update on the role of stem cell transplant for Hodgkin’s Lymphoma in the era of new drugs ............................... 52Ioannis Baltadakis, Ioannis Tsonis, Dimitra Oikonomopoulou

Current concepts in allogeneic transplantation for Aplastic Anemia and PNH ............................................................. 56Panagiotis Tsirigotis, Konstantinos Gkirkas, Maria Stamouli

In search of new practices for ensuring safety, adequacy and the proper use of blood products

Platelet transfusion: The promise held by new preservation techniques ...................................................................... 60Sofia Mellou

Transfusion Associated – Graft vs Host Disease. Current views on pathogenesis and prevention .................................................................................................................................... 63Ilianna Politou, Marianna Politou

29th CONGrESS Of THE HELLENiC SOCiETY Of HAEMATOLOGY

Vol. 9, Suppl 1

HAEMA

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ .......................................................... 23

Νεότερες εξελίξεις στη διάγνωση και θεραπεία των συνδρόμων μυελικής ανεπάρκειας

Διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς με ουδετεροπενία ................................................................................................ 25Πέγκυ Κανέλλου, Ελένη Παπαδάκη

Σωματικές μεταλλάξεις και απλαστική αναιμία ............................................................................................................. 30Έλενα Σολωμού

Ο ρόλος της μεταμόσχευσης μυελού των οστών στα Μυελοδυσπλαστικά Σύνδρομα ............................................... 34Ελένη Γαβριηλάκη, Ιωάννα Σακελλάρη

Ιατρική ακριβείας στα νεοπλάσματα της λεμφικής σειράς: Προσδοκίες και προϋποθέσεις

προβλεπτικοί δείκτες στη ΧΛΛ ........................................................................................................................................ 37Αναστασία Χατζηδημητρίου, Χρυσή Γαλιγαλίδου, Κώστας Σταματόπουλος

Διαγνωστικά κριτήρια και ελάχιστη υπολειπόμενη νόσος στο πολλαπλούν μυέλωμα: Βεβαιότητες και ερωτήματα ........................................................................................................................................... 40Ειρήνη Κατωδρύτου, Βασιλική Παλάσκα, Ευγενία Βέρρου

Διάχυτο λέμφωμα από μεγάλα Β-Κύτταρα: Ποια η θέση των στοχευμένων θεραπειών; ............................................ 45Θεόδωρος Π. Βασιλακόπουλος, Αθανάσιος Λιάσκας, Κώστας Κωνσταντόπουλος, Μαρία Κ. Αγγελοπούλου

Νεότερα δεδομένα στη μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων

Xρησιμοποίηση των αναστολέων FLT-3 πριν και μετά την αλλογενή μεταμόσχευση για ΟΜΛ .................................. 49Αλέξανδρος Σπυριδωνίδης, Μαρία Λίγκα, Νικόλαος Σπυρίδης

Ο νέος αλγόριθμος στη μεταμόσχευση για λέμφωμα Ηodgkin στην εποχή των νέων θεραπειών ............................. 52Ιωάννης Μπαλταδάκης, Ιωάννης Τσώνης, Δήμητρα Οικονομοπούλου

Τι νεότερο στην άλλο-μεταμόσχευση για ΑΑ και PNH; ................................................................................................. 56Παναγιώτης Τσιριγώτης, Κωνσταντίνος Γκίρκας, Μαρία Σταμούλη

Αναζητώντας νέες πρακτικές ασφάλειας, επάρκειας και χρήσης των παραγώγων αίματος

Μεταγγίσεις αιμοπεταλίων: Τι μπορεί να προσφέρουν οι νέοι τρόποι συντήρησης ................................................... 60Σοφία Μέλλου

Νόσος μοσχεύματος κατά του ξενιστή (TA-GvHD) που σχετίζεται με τη μετάγγιση. Τρέχουσες απόψεις για την παθογένεια και την πρόληψη .......................................................................................... 63Ηλιάνα Κωνσταντίνου, Μαριάννα Πολίτου

29ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Τόμος 9, Suppl 1

HAEMA

x 29o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Lecture

Restructuring the National Blood Service – Where do we stand? Where are we heading for? .................................... 68Charis Matsouka

Thrombotic and bleeding complications in the hematologic patient

Thromboembolic disease in patient with blood malignancy- management of antithrombotic treatment .................... 71Emmanouil Papadakis, Georgios Karavalakis

Acquired bleeding disorders in the hematologic patient ............................................................................................... 77Anna Christoforidou

DIC anf Fibronolysis in APML ......................................................................................................................................... 82Fotios Girtovitis, Elli Ntinopoulou

Lecture

Management of cancer associated thrombosis in the DOACs era ............................................................................... 85Grigoris T. Gerotziafas, Loula Papageorgiou, Stella Salta

Hypoxia, erythropoietin and erythropoiesis

Cellular and Molecular mechanisms of the functional relationship between the regulation of Erythropoiesis and Bone Homeostasis .................................................................................................................................................. 88Evangelos Terpos, Ioannis Ntanasis-Stathopoulos

Targeting the Erythropoiesis and Iron Metabolism Pathways: New Therapeutic Options ........................................... 91George N. Papanikolaou

Acute leukemia. In the ERA of MRD

ALL in adults - The role of MRD for therapeutic intervention ......................................................................................... 96Apostolia Papalexandri

How to incorporate MRD in the treatment of pediatric ALL ........................................................................................... 99Vasileios Papadakis, Maria Ampatzidou, Sofia Polychronopoulou

AML - The role of MRD in decision making .................................................................................................................. 103Theodoros Marinakis

Will genetics drive clinical practice in MPN’s in 2020?

Yes ................................................................................................................................................................................ 106Despoina Pantelidou, Konstantinos Tsatalas

No .................................................................................................................................................................................. 108Damianos Sotiropoulos

Latest data on diagnosis, monitoring and prognostic classification of acute leukemia

The initial diagnostic immunophenotypic approach of Acute Leukemia .................................................................... 110Dimitra Markala

The value of cytogenetics and molecular genetics findings in Acute Leukemia diagnosis ........................................................................................................................................ 114Anastasia Athanasiadou

Techniques for determining and monitoring minimal residual disease in Acute Leukemia ....................................... 118George Paterakis

xi1-4 ΝΟΕΜβΡΙΟΥ 2018 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Διάλεξη

Aναδιοργάνωση του εθνικού συστήματος αιμοδοσίας – Πού είμαστε και πού στοχεύουμε ...................................... 68Χάρις Ματσούκα

Θρομβοαιμορραγικές επιπλοκές στον αιματολογικό ασθενή

Θρομβοεμβολική νόσος σε ασθενή με αιματολογική κακοήθεια- χειρισμός αντιπηκτικής αγωγής ........................... 71Εμμανουήλ Παπαδάκης, Γεώργιος Καραβαλάκης

Επίκτητες αιμορραγικές διαθέσεις στον αιματολογικό ασθενή ................................................................................... 77Άννα Χριστοφορίδου

Διάχυτη ενδαγγειακή πήξη και ινωδόλυση στην οξεία προμυελοκυτταρική λευχαιμία .............................................. 82Φώτιος Γκιρτοβίτης, ‘Ελλη Ντινοπούλου

Διάλεξη

Management of cancer associated thrombosis in the DOACs era ............................................................................... 85Grigoris T. Gerotziafas, Loula Papageorgiou, Stella Salta

Υπόξια, ερυθροποιητίνη και ερυθροποίηση

Κυτταρικοί και μοριακοί μηχανισμοί της συντονισμένης ρύθμισης της ερυθροποίησης και της ομοιόστασης των οστών ..................................................................................................................................... 88Ευάγγελος Τέρπος, Ιωάννης Ντανάσης-Σταθόπουλος

Στοχεύοντας τα μονοπάτια του σιδήρου και της ερυθροποίησης: νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις ...................... 91Γεώργιος Ν. Παπανικολάου

Οξεία Λευχαιμία. Στον αστερισμό της ελάχιστης υπολειμματικής/μετρήσιμης νόσου

Ελάχιστη υπολειμματική νόσος στην ΟΛΛ των ενηλίκων. Ο ρόλος της για ορθολογική θεραπευτική παρέμβαση ...... 96Αποστολία Παπαλεξανδρή

Ελάχιστη υπολειμματική νόσος στην ΟΛΛ των παιδιών – Θεμέλιο της θεραπευτικής στρατηγικής .......................... 99Βασίλειος Παπαδάκης, Μαρία Αμπατζίδου, Σοφία Πολυχρονοπούλου

Eλάχιστη υπολειμματική νόσος στην οξεία μυελογενή λευχαιμία. Ο ρόλος της στο θεραπευτικό σχεδιασμό ....... 103Θεόδωρος Μαρινάκης

Το 2020 η κλινική πρακτική στα μυελοϋπερπλαστικα νεοπλάσματα θα βασίζεται στις γενετικές διαταραχές;

Ναι ................................................................................................................................................................................. 106Δέσποινα Παντελίδου, Κωνσταντίνος Τσαταλάς

Όχι ................................................................................................................................................................................. 108Δαμιανός Σωτηρόπουλος

Νεότερα δεδομένα στη διάγνωση, την παρακολούθηση και την προγνωστική κατηγοριοποίηση των οξείων λευχαιμιών

Αρχική διαγνωστική προσέγγιση – Ανοσοφαινότυπος της οξείας λευχαιμίας .......................................................... 110Δήμητρα Μαρκάλα

Η αξία των ευρημάτων της κυτταρογενετικής και της μοριακής γενετικής κατά τη διάγνωση της Οξείας Λευχαιμίας .................................................................................................................. 114Αναστασία Αθανασιάδου

Τεχνικές προσδιορισμού της ελάχιστης υπολειμματικής νόσου στην παρακολούθηση της Οξείας Λευχαιμίας .... 118Γεώργιος Πατεράκης

xii 29o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Lecture

Autoimmunity, Immunodeficiency and Lymphomatogenesis. Is there a link? ............................................................ 121Ioanna Stergiou, Michael Voulgarelis

Lecture

A New Era for Hemoglobinopathies: More Than One Curative Option ....................................................................... 124Pinelopi-Georgia Papagianni, Evangelia Yannaki

AML in the elderly: intensive chemotherapy or epigenetic therapy?

Intensive chemotherapy ............................................................................................................................................... 128Chrysavgi Lalagianni

Epigenetic therapy ........................................................................................................................................................ 130Argyris Symeonidis, Alexandra Kourakli

Myeloproliferative neoplasms in childhood

Chronic Myeloid Leukemia in childhood ...................................................................................................................... 132Maria Ampatzidou, Sofia Polychronopoulou

Juvenile Myelomonocytic Leukemia (JMML): Genetic classification, epigenetics and treatment .............................. 137Loizos Petrikkos, Sofia Polychronopoulou

Polycythemia Vera, Essential Thrombocytosis and Myelofibrosis in children ............................................................ 141Νikolaos Katzilakis

AbsTRACTs .................................................................................................................................................... 145

Awarded Abstracts ..................................................................................................................................... 147

Oral Abstracts .................................................................................................................................................. 171Lymphoproliferative Disorders ..................................................................................................................................... 173Bone Marrow Failure Syndromes - Myelodysplastic Syndromes ................................................................................ 192Acute leukemias & Chronic Myeloid Leukemia and other Myeloproliferative neoplasms .......................................... 198Hematopoietic Stem Cell Transplantation .................................................................................................................... 205Paediatric Haematology ............................................................................................................................................... 212Thrombosis ................................................................................................................................................................... 218Transfusion Medicine .................................................................................................................................................... 224Laboratory Diagnosis / Immunodeficiencies ................................................................................................................ 232Erythrocytes disorders .................................................................................................................................................. 235

Poster Abstracts ............................................................................................................................................ 239Acute Leukemias & Chronic Myeloid Leukemia and other Myeloproliferative neoplasms ......................................... 241Bone Marrow Failure Syndromes - Myelodysplastic Syndromes .................................................................................251Chronic Lymphocytic Leukemia - Lymphomas ............................................................................................................257Multiple Myeloma ...........................................................................................................................................................268Hematopoietic Stem Cell Transplantation .....................................................................................................................274Transfusion Medicine .....................................................................................................................................................285Thrombosis ....................................................................................................................................................................304Erythrocytes disorders ...................................................................................................................................................312Laboratory Diagnosis / Immunodeficiencies .................................................................................................................320Paediatric Haematology ................................................................................................................................................325

Publication Only .............................................................................................................................................335

Authors’ Index ..................................................................................................................................................365

xiii1-4 ΝΟΕΜβΡΙΟΥ 2018 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Διάλεξη

Αυτοανοσία, ανοσοανεπάρκεια και λεμφωματογένεση. Υπάρχει συνδετικός κρίκος; .............................................. 121Ιωάννα Στεργίου, Μιχαήλ Βουλγαρέλης

Διάλεξη

Νέα εποχή για τις αιμοσφαιρινοπάθειες: Περισσότερες από μία θεραπευτικές επιλογές ....................................... 124Πηνελόπη-Γεωργία Παπαγιάννη, Ευαγγελία Γιαννάκη

Η θεραπευτική προσέγγιση στον ασθενή μεγάλης ηλικίας με ΟΜΛ

Εντατική θεραπεία ........................................................................................................................................................ 128Χρυσαυγή Λαλαγιάννη

Xορήγηση υπομεθυλιωτικών παραγόντων .................................................................................................................. 130Αργύρης Συμεωνίδης, Αλεξάνδρα Κουράκλη

Μυελοϋπερπλασία στην παιδική ηλικία

Χρόνια Μυελογενής Λευχαιμία στα παιδιά .................................................................................................................. 132Μιρέλλα Αμπατζίδου, Σοφία Πολυχρονοπούλου

Νεανική Μυελομονοκυτταρική Λευχαιμία (JMML): Γενετική κατάταξη, Επιγενετική και Θεραπεία ......................... 137Λοΐζος Πετρίκκος, Σοφία Πολυχρονοπούλου

Αληθής πολυκυτταραιμία, ιδιοπαθής θρομβοκυττάρωση και μυελοΐνωση στα παιδιά ............................................. 141Νίκος Κατζηλάκης

ΠΕΡΙλήψΕΙΣ ΕλΕΥθΕΡων ΑνΑΚΟΙνωΣΕων ........................................................ 145

Βραβευμένες Εργασίες ......................................................................................................................... 147

Προφορικές Ανακοινώσεις ................................................................................................................. 171Λεμφοϋπερπλαστικά Νοσήματα .................................................................................................................................. 173Σύνδρομα μυελικής ανεπάρκειας – Μυελοδυσπλαστικά σύνδρομα .......................................................................... 192Οξείες λευχαιμίες & Χρόνια μυελογενής λευχαιμία και άλλα Μυελοϋπερπλαστικά Νεοπλάσματα ......................... 198Μεταμόσχευση Αιμοποιητικών Κυττάρων ................................................................................................................... 205Παιδιατρική Αιματολογία .............................................................................................................................................. 212Θρόμβωση – Αιμορραγική Διάθεση ............................................................................................................................. 218Ιατρική Μεταγγίσεων .................................................................................................................................................... 224Εργαστηριακή Διάγνωση/Ανοσοανεπάρκειες ............................................................................................................. 232Παθήσεις ερυθροκυττάρων ......................................................................................................................................... 235

Αναρτημένες Ανακοινώσεις ............................................................................................................... 239Οξείες λευχαιμίες & Χρόνια μυελογενής λευχαιμία και άλλα Μυελοϋπερπλαστικά Νεοπλάσματα ......................... 241Σύνδρομα μυελικής ανεπάρκειας – Μυελοδυσπλαστικά σύνδρομα .......................................................................... 251Χρόνια Λεμφοκυτταρική Λευχαιμία – Λεμφώματα ...................................................................................................... 257Πολλαπλούν Μυέλωμα ................................................................................................................................................. 268Μεταμόσχευση Αιμοποιητικών Κυττάρων ................................................................................................................... 274Ιατρική Μεταγγίσεων .................................................................................................................................................... 285Θρόμβωση – Αιμορραγική Διάθεση ............................................................................................................................. 304Παθήσεις ερυθροκυττάρων – Αιμοσφαιρινοπάθειες .................................................................................................. 312Εργαστηριακή Διάγνωση – Ανοσοανεπάρκειες .......................................................................................................... 320Παιδιατρική Αιματολογία .............................................................................................................................................. 325

Ανακοινώσεις προς Δημοσίευση .................................................................................................. 335

Ευρετήριο ........................................................................................................................................................... 365

xv1-4 ΝΟΕΜβΡΙΟΥ 2018 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΔΙΟΙκΗΤΙκΟ ΣΥΜβΟΥΛΙΟ ΕΑΕ κΑΙ ΟργΑΝωΤΙκΗ ΕΠΙΤρΟΠΗ

Πρόεδρος: Παναγιώτης Παναγιωτίδης Αχιλλέας Αναγνωστόπουλος

Αντιπρόεδροι: Ελισάβετ Γρουζή Ευάγγελος Τέρπος

γεν. γραμματέας: Ιωάννης Μπάτσης

Ειδ. γραμματέας: Αθανάσιος Γαλανόπουλος

Ταμίας: Γεώργιος Πατεράκης

Μέλη: Ειρήνη Κατωδρύτου Αλεξάνδρα Κουράκλη-Συμεωνίδου Παναγιώτης Τσαφταρίδης Παναγιώτης Τσιριγώτης

http: www.eae.gr

e-mail: info@eae.gr

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙκΗ ΕΠΙΤρΟΠΗ

Πρόεδρος: Αχιλλέας Αναγνωστόπουλος

γραμματέας: Ιωάννης Μπάτσης

Μέλη: Ελισάβετ Γρουζή Ιωάννης Κάκκας Ευφροσύνη Νομικού Ιωάννης Παπασωτηρίου Βασιλική Παππά Μαρία Παγώνη Σοφία Πολυχρονοπούλου Αλέξανδρος Σπυριδωνίδης Νίκη Σταυρογιάννη

xvi 29o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

κρΙΤΕΣ ΕργΑΣΙωΝ

ΕΠΙΤρΟΠΗ βρΑβΕΙωΝ «ΦΑΙΔωΝ ΦΕΣΣΑΣ», «ΑρκΑγΑΘΟΣ γΟΥΤΤΑΣ» & «γΕωργΙΟΣ ΣΤΑΜΑΤΟγΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ»

Πρόεδρος: Νικόλαος Ζούμπος

Μέλη: Παναγιώτης Παναγιωτίδης Κωνσταντίνος Τσαταλάς

Αντώνιος Αγγελίδης Μαρία Αγγελοπούλου Σοφία ΒακαλοπούλουΣερένα ΒαλσάμηΘεόδωρος Βασιλακόπουλος Νίκη Βγόντζα Eυθυμία Βλαχάκη Έρση Βοσκαρίδου Ανθή Γάφου Γεώργιος Γεωργίου Σταύρος Γιγάντες Κωνσταντίνος Γκίρκας Ελένη Γκουμάκου Ευγένιος Γουσέτης Μαρία Δημοπούλου Μαρία Δήμου Μιχαήλ Διαμαντίδης

Παναγιώτης Διαμαντόπουλος Δημήτριος Δογάνης Ιωάννης Κάκκας Δημήτρης Καρακάσης Όλγα Κατσαρού Αντώνης Καττάμης Ειρήνη Κατωδρύτου Άννα Κιουμή Κυριακή Κοκοβιάδου Φλώρα Κοντοπίδου Ηλίας Κυριάκου Μαρία Κωτσοπούλου Χρυσαυγή Λαλαγιάννη Ελευθερία Λευκού Μαρία Λίγκα Δέσποινα Μαλλουρή Αικατερίνη Μεγαλακάκη

Μαρίνα Οικονόμου Δέσποινα Παντελίδου Σωτήριος ΠαπαγεωργίουΒασιλική Παππά Ιουλία Περιστέρη Σοφία Πολυχρονοπούλου Χαράλαμπος Ποντίκογλου Αναστασία Σκανδάλη Εμμανουήλ Σπανουδάκης Ματθαίος Σπελέτας Νίκη Σταυρογιάννη Αργύρης Συμεωνίδης Αικατερίνη Σφυριδάκη Παναγιώτα Χαλκιά Εμμανουήλ Χατζηπαντελής Δημήτριος Χριστούλας

ΔΕΥΤΕρΟβΑΘΜΙΑ ΕΠΙΤρΟΠΗ κρΙΣΗΣ ΕργΑΣΙωΝ

Πρόεδρος: Αχιλλέας Αναγνωστόπουλος

Μέλη: Νίκη Βγόντζα Ερση Βοσκαρίδου Δημήτρης Καρακάσης Όλγα Κατσαρού Ειρήνη Κατωδρύτου Άννα Κιουμή Ιωάννης Μπάτσης Παναγιώτης Παναγιωτίδης Σοφία Πολυχρονοπούλου Αναστασία Σκανδάλη Νίκη Σταυρογιάννη Αργύρης Συμεωνίδης

xvii1-4 ΝΟΕΜβΡΙΟΥ 2018 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΕΠΙΤρΟΠΗ βρΑβΕΥΣΗΣ ΑΝΑρΤΗΜΕΝωΝ ΑΝΑκΟΙΝωΣΕωΝ

Πρόεδρος: Αχιλλέας Αναγνωστόπουλος

Μέλη: Νίκη Βγόντζα Όλγα Κατσαρού Ειρήνη Κατωδρύτου Άννα Κιουμή Ιωάννης Παπασωτηρίου Σοφία Πολυχρονοπούλου Αναστασία Σκανδάλη Αλέξανδρος Σπυριδωνίδης Νίκη Σταυρογιάννη Αργύρης Συμεωνίδης

ΕΠΙΤρΟΠΗ ΕκΔΟΣΗΣ ΠρΑκΤΙκωΝ ΕκΠΑΙΔΕΥΤΙκΟΥ ΠρΟγρΑΜΜΑΤΟΣ

Υπεύθυνος Σύνταξης: Κωνσταντίνος Τσαταλάς

Μέλη: Αχιλλέας Αναγνωστόπουλος Ασπασία Αργυρού Γεώργιος Βασιλόπουλος Ευαγγελία Γιαννάκη Σταύρος Γιγάντες Ελισάβετ Γρουζή Χριστίνα Καλπαδάκη Σταμάτης Κάρτας Αλεξάνδρα Κουράκλη Αλέξανδρος Μάκης Ιωάννης Μπάτσης Ευφροσύνη Νομικού Βαρβάρα Ντούνα Βασίλειος Παπαδάκης Μαρία Παπαϊωάννου Βασίλειος Περιφάνης Μαριάννα Πολίτου Ευτυχία Στειακάκη Αργύρης Συμεωνίδης Δαμιανός Σωτηρόπουλος Ελευθερία Χατζημιχαήλ

xviii 29o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙκΑ ΤΜΗΜΑΤΑ

ΑΙΜΟΔΟΣΙΑΣ – ΑΦΑΙρΕΣΗΣ

Πρόεδρος: Ελισάβετ Γρουζή

Αντιπρόεδρος: Μαρία Γαβαλάκη

γραμματέας: Σερένα Βαλσάμη

Μέλη: Αντώνιος Αγγελίδης

Ασπασία Αργυρού

ΑΙΜΟΣΤΑΣΗΣ

Πρόεδρος: Ευφροσύνη Νομικού

Αντιπρόεδρος: Εμμανουήλ Παπαδάκης

γραμματέας: Ηλίας Κυριάκου

Μέλη: Ελευθερία Λευκού

Βασίλειος Περιφάνης

ΕργΑΣΤΗρΙΑκΗΣ ΔΙΑγΝωΣΗΣ

Πρόεδρος: Ματθαίος Σπελέτας

Αντιπρόεδρος: Ιωάννης Κάκκας

γραμματέας: Άννα Ταπάρκου

Μέλη: Γεώργιος Πατεράκης

Κατερίνα Φοίφα

ΕρΥΘρΟκΥΤΤΑρΟΥ κΑΙ ΑΙΜΟΣΦΑΙρΙΝΟΠΑΘΕΙωΝ

Πρόεδρος: Ιωάννης Παπασωτηρίου

Αντιπρόεδρος: Δέσποινα Παντελίδου

γραμματέας: Έρση Βοσκαρίδου

Μέλη: Ευθυμία Βλαχάκη

Μαρία Δημοπούλου

ΛΕΜΦΟΫΠΕρΠΛΑΣΤΙκωΝ ΝΟΣωΝ

Πρόεδρος: Αχιλλέας Αναγνωστόπουλος

Αντιπρόεδρος: Θεόδωρος Βασιλακόπουλος

γραμματέας: Ειρήνη Κατωδρύτου

Μέλη: Νίκη Σταυρογιάννη

Ευάγγελος Τέρπος

xix1-4 ΝΟΕΜβΡΙΟΥ 2018 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗΣ ΑΙΜΟΠΟΙΗΤΙκωΝ κΥΤΤΑρωΝ

Πρόεδρος: Δέσποινα Μαλλουρή

Αντιπρόεδρος: Βαρνάβας Κωνσταντίνου

γραμματέας: Δήμητρα Οικονομοπούλου

Μέλη: Αλέξανδρος Σπυριδωνίδης

Ιωάννης Τσώνης

ΜΥΕΛΟΔΥΣΠΛΑΣΤΙκωΝ ΣΥΝΔρΟΜωΝ κΑΙ ΜΥΕΛΙκΗΣ ΑΝΕΠΑρκΕΙΑΣ

Πρόεδρος: Αθανάσιος Γαλανόπουλος

Αντιπρόεδρος: Νόρα-Αθηνά Βύνιου

γραμματέας: Βασιλική Παππά

Μέλη: Ιωάννης Κοτσιανίδης

Χάρης Ποντίκογλου

ΟΞΕΙωΝ ΛΕΥΧΑΙΜΙωΝ κΑΙ ΜΥΕΛΟΥΠΕρΠΛΑΣΤΙκωΝ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤωΝ

Πρόεδρος: Παναγιώτης Τσιριγώτης

Αντιπρόεδρος: Θεοδώρος Μαρινάκης

γραμματέας: Μαρία Παγώνη

Μέλη: Παναγιώτης Παναγιωτίδης

Δαμιανός Σωτηρόπουλος

ΠΑΙΔΙΑΤρΙκΗΣ ΑΙΜΑΤΟΛΟγΙΑΣ

Πρόεδρος: Σοφία Πολυχρονοπούλου

Αντιπρόεδρος: Ευτυχία Στειακάκη

γραμματέας: Βασίλειος Παπαδάκης

Μέλη: Μιρέλλα Αμπατζίδου

Λοΐζος Πετρίκκος

ΜΑκΕΔΟΝΙΑΣ ΘρΑκΗΣ

Πρόεδρος: Ιωάννα Σακελλάρη

Αντιπρόεδρος: Χρυσαυγή Λαλαγιάννη

γραμματέας: Ευγενία Βέρρου

Μέλη: Δέσποινα Παντελίδου

Μαρία Τοπαλίδου

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙκΑ ΤΜΗΜΑΤΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Aγαπητοί συνάδελφοι,

Η αλματώδης πρόοδος που συντελείται τα τελευταία χρόνια στην ειδικότητα της Αιματολογίας επιβάλλει

την άμεση και περιεκτική ενημέρωση στις τελευταίες εξελίξεις που συνδέουν τη βασική γνώση στη παθο-

γένεση των αιματολογικών νοσημάτων με την καθημερινή κλινική εφαρμογή.

Η Ελληνική Αιματολογική Εταιρεία στην προσπάθειά της να καλύψει αυτή την ανάγκη καταρτίζει κάθε

χρόνο ένα άρτιο επιστημονικά εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες τόσο των

νεοτέρων όσο και των έμπειρων συναδέλφων που ασχολούνται με τα αιματολογικά νοσήματα, τον εργα-

στηριακό έλεγχο και την ιατρική των μεταγγίσεων.

Στην παρούσα έκδοση των πρακτικών του Εκπαιδευτικού προγράμματος του 29ου Πανελληνίου Αιματο-

λογικού Συνεδρίου περιλαμβάνονται με σύντομο αλλά περιεκτικό τρόπο οι εισηγήσεις των ομιλητών με την

προσδοκία ότι η ζωντανή παρακολούθηση των διαλέξεων θα αποβεί ευκολότερη και επιστημονικά επωφελής.

Από τη θέση του υπευθύνου συντάξεως επιθυμώ να ευχαριστήσω εκ βαθέων όλους τους συναδέλφους

που συνετέλεσαν στην ολοκλήρωση αυτού του πονήματος και τη γραμματέα του VitaCongress, κ. Νάσια

Τσούγια, για τη διαρκή και ουσιαστική συνεισφορά της.

Κωνσταντίνος Τσαταλάς

Υπεύθυνος Σύνταξης

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

25

Διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς με ουδετεροπενία

ΠΕΓΚΥ ΚΑΝΕΛΛΟΥ1, ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ21 Αιματολογική Κλινική, Γενικό Νοσοκομείο βενιζέλειο-Πανάνειο, Ηράκλειο Κρήτης, 2Αιματολογική Κλινική, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο, Ηράκλειο Κρήτης

Αίμα 2018;9(Suppl 1): 25–2929ο Πανελλήνιο Αιματολογικό Συνέδριο: ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΤΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΜΥΕΛΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

ΟρισμοίΩς ουδετεροπενία ορίζεται η ελάττωση του αριθ-

μού των ουδετεροφίλων στο αίμα κάτω από το κατώτερο όριο της φυσιολογικής διακύμανσης που αντιστοιχεί στην ηλικία και τη φυλή του ατόμου. Για τους Λευκούς ενήλικες το όριο αυτό είναι 1800/μL.1 Οι ουδετεροπενίες περιλαμβάνουν ένα ευρύ φά-σμα διαταραχών με ποικίλη κλινική σημασία που εξαρτάται από τον αριθμό των ουδετεροφίλων αλλά και από την υποκείμενη αιτία.2,3 Η ουδετεροπενία ταξινομείται ως προς τη βαρύτητα σε ήπια (ουδε-τερόφιλα 1000-1800/μL), μέτρια (ουδετερόφιλα 500-1000/μL) και βαριά (ουδετερόφιλα < 500/μL) (Πίνακας 1). Ο κίνδυνος λοιμώξεων (συνήθως βα-κτηριακές, μυκητιακές ή μικτές) είναι μεγαλύτερος στη βαριά ουδετεροπενία και ειδικότερα σε περι-πτώσεις ακοκκιοκυταραιμίας (ουδετερόφιλα < 200/μL) και ποικίλει ανάλογα με το αν η ουδετεροπενία εμφανίστηκε οξέως ή είναι μια χρόνια κατάσταση και αν σχετίζεται με εξάντληση των αποθεμάτων των ουδετερόφιλων στο μυελό (Πίνακας 2). Οι ασθενείς με ήπια ουδετεροπενία σπάνια είναι επιρρεπείς σε λοιμώξεις και η διάγνωση αποτελεί συχνά τυχαίο εύρημα.

Η ουδετεροπενία αποτελεί συχνά εκδήλωση/εύ-ρημα υποκείμενης νόσου. Επομένως, οι ασθενείς με ουδετεροπενία απαιτούν διερεύνηση συχνά άμεση, προκειμένου να εκτιμηθούν οι αιτίες, οι κίνδυνοι και η πρόγνωση. Να σημειωθεί ότι οι καταστάσεις που προκαλούν ουδετεροπενία στα παιδιά είναι διαφορε-τικές από τους ενήλικες. Για παράδειγμα, οι συγγενείς ουδετεροπενίες και η πρωτοπαθής αυτοάνοση ουδε-

τεροπενία είναι συνήθεις σε παιδιά, ενώ άλλα αιματο-λογικα νοσήματα (π.χ. ΜΔΣ), αυτοάνοσα νοσήματα, χρόνιες ιογενείς λοιμώξεις και φάρμακα αποτελούν συχνά αίτια ουδετεροπενίας στους ενήλικες. Η χρόνια ιδιοπαθής ουδετεροπενία παρατηρείται εξίσου συχνά σε παιδιά και ενήλικες.

Διαγνωστική ΠροσέγγισηΗ προτεινόμενη διαγνωστική/εργαστηριακή προ-

σέγγιση ασθενούς με ουδετεροπενία, ανεξαρτήτως βαρύτητας, παρουσιάζεται σε αλγόριθμο στην Εικόνα 1 ενώ παρακάτω αναλύονται οι συχνότερες αιτίες με βάση τον αλγόριθμό.

Λοιμώξεις

βακτηριακές λοιμώξεις αποτελούν σπάνια αιτία οξείας ουδετεροπενίας. Συνήθως πρόκειται για λοι-μώξεις/σηπτικές καταστάσεις από Gram (-) βακτήρια λόγω απελευθέρωσης λιποπολυσακχαρίτη (LPS) και ενεργοποίησης του συμπληρώματος. Εμφανίζονται συνήθως σε ασθενείς με υποσιτισμό ή ιστορικό κατάχρησης αλκοόλ και χαρακτηρίζονται από αυξη-μένη θνητότητα. Η αιτία της ουδετεροπενίας είναι η περιθωριοποίηση (margination) των ουδετερόφιλων στα αγγεία, π.χ. τους πνεύμονες ή/και η εξάντληση των αποθηκών των ουδετερόφιλων στο μυελό.2,3

Χρόνιες, βακτηριακές και παρασιτικές λοιμώξεις (π.χ. τυφοειδής πυρετός και ελονοσία, αντίστοιχα) μπορεί να σχετίζονται με ήπια/μέτρια ουδετερο-πενία.

Ιογενείς λοιμώξεις προκαλούν συχνά ουδετερο-

26

Π. Κανέλλου και Ε. Παπαδάκη

πενία, ιδιαίτερα στα παιδιά.4-6 Εμφανίζεται τις πρώτες ημέρες της λοίμωξης, συμπίπτει με τη ιαιμία και διαρκεί συνήθως 3 - 7 ημέρες. Η βαρύτητα της ουδετεροπενί-ας ποικίλει (συνήθως πρόκειται για ήπια/μέτρια), είναι παροδική και σπάνια κλινικά σημαντική. Ο παρβοϊός προκαλεί συχνά αναιμία και ουδετεροπενία στα παιδιά αλλά σπάνια στους ενήλικες. Άλλες χρόνιες ή οξείες ιογενείς λοιμώξεις που συνοδεύονται από ουδετε-ροπενία είναι η ηπατίτιδα C, το AIDS, λοίμωξη από CMV, EBV, γρίπη, ιλαρά.

Φαρμακοεπαγόμενη Ουδετεροπενία

Σε κάθε περίπτωση ουδετεροπενίας είναι σημα-ντικό το ιστορικό λήψης φαρμάκων. Οποιοδήποτε φάρμακο μπορεί να προκαλέσει ήπια έως βαριά ουδετεροπενία αλλά μερικά ενοχοποιούνται περισσό-τερο όπως π.χ. η τριμεθοπρίμη - σουλφαμεθοξαζόλη (συνήθως ήπια ουδετεροπενία και δερματικές αντιδρά-σεις), τα αντιθυρεοοειδικά (αρκετά συχνά ακοκκιοκυτ-ταραιμία), αντιψυχωσικά όπως η κλοζαπίνη (συχνά ακοκκιοκυτταραιμία) και χηλικοί παράγοντες όπως η

* Συχνά λόγω συνυπάρχουσας ανοσοανεπάρκειας. ** Για την πολύ σοβαρή ουδετεροπενία με αριθμό ουδετεροφίλων < 200/μL χρησιμοποιείται ο όρος ακοκκιοκυτταραιμία.

Πίνακας 1. Ταξινόμηση της ουδετεροπενίας με βάση τη βαρύτητα.

Πίνακας 2. Κλινικά χαρακτηριστικά της βαριάς ουδετεροπενίας.

27

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΟΥΔΕΤΕΡΟΠΕΝΙΑ

δεφεριπρόνη (συχνή η ουδετεροπενία και σπάνια η ακοκκιοκυτταραιμία).7 Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι μερικά κοινά αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της εμπύρετης ουδετεροπενίας όπως οι κεφαλοσπορίνες μπορεί να προκαλούν ουδετεροπενία που σχετίζεται με τη δόση και τη διάρκεια χορήγησης. Η λεβαμιζόλη προκαλεί ουδετεροπενία σε ορισμένους πληθυσμούς (σχετίζεται με HLA-προδιαθεση) και η σουλφασαλαζίνη σε ορισμένα νοσήματα (π.χ. σε πάσχοντες από ρευματοειδή αρθρίτιδα αλλά όχι από φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου).7 Τα παραπάνω δείχνουν την πολυπλοκότητα του μηχανισμού δράσης των φαρμάκων στην πρόκληση ουδετεροπενίας.

Συγγενείς αιτίες

Η βαριά συγγενής ουδετεροπενία (severe congeni-tal neutropenia, SCNP) οφείλεται συχνά σε μεταλλά-ξεις στα γονίδια ELANE και HAX1 και πολύ σπάνια μπορεί να εκδηλωθεί μετά την εφηβεία.8 Το θετικό οικογενειακό ιστορικό για ουδετεροπενία βοηθάει στην αρχική διάγνωση. Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της SCNP είναι τα συχνά επεισόδια αφθώδους στοματίτι-δας και περιοδοντίτιδας με πρόωρη απώλεια δοντιών. Εάν η ουδετεροπενία συνδυάζεται με δυσπλασία οργάνων, αλφισμό, συμπτώματα δυσαπορρόφη-

σης, νευρολογικές ή νευροψυχιατρικές διαταραχές θα πρέπει να τεθεί έντονα η υποψία της SCNP και να ελεγχθεί ο ασθενής για σπανιότερες μεταλλάξεις σε γονίδια όπως SBDS, WAS, TAZ και G6PC3. Να σημειωθεί ότι συγκεκριμένες μεταλλάξεις στο γονίδιο ELANE σχετίζονται και με κυκλική ουδετεροπενία.

Με δεδομένο ότι η πλειοψηφία των ασθενών με SCNP ενηλικιώνονται με χρήση GCSF, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι υποκατηγορίες ασθενών με SCNP έχουν αυξημένη πιθανότητα (10%-40%) εξέλιξης σε ΜΔΣ/ΟΜΛ. Αυτοί οι ασθενείς θα πρέπει να ελέγχονται ετησίως με ΟΜβ, καρυότυπο και παρουσία μεταλλά-ξεων στον υποδοχέα του GCSF.8

Καλοήθης Οικογενής Ουδετεροπενία

Σε πληθυσμούς με καταγωγή από τη Μέση και Εγγύς Ανατολή (π.χ. Ιράκ, Σαουδική Αραβία, Ομάν) καθώς και την Ανατολική ή Κεντρική Αφρική (π.χ. Αιθιοπία, Νιγηρία, Λιβερία) παρατηρείται σε αυξημένη συχνότητα ήπια καλοήθης οικογενής ουδετεροπενία γνωστή και ως εθνική ουδετεροπενία (ethnic neutro-penia, ENP). Η ουδετεροπενία σχετίζεται συχνά με ομοζυγωτία για τον πολυμορφισμό rs2814778 -67T>C που αντιστοιχεί στη 5’UTR περιοχή του γονιδίου DARC (Duffy antigen receptor for chemokines) στο χρωμό-

Εικόνα 1. Αλγόριθμος για τη διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς με ουδετεροπενία.

28

Π. Κανέλλου και Ε. Παπαδάκη

σωμα 1q22.9 Το γονίδιο κωδικοποιεί για το αντιγόνο Duffy των ερυθροκυττάρων, ο πολυμορφισμός αφορά στη θέση πρόσδεσης του GATA1 και η ομοζυγωτία σχετίζεται με μη-έκφραση του αντιγόνου Duffy στα ερυθροκύτταρα (Fya-/Fyb-, Duffy null φαινότυπος). Με δεδομένο ότι το αντιγόνο Duffy λειτουργεί και ως υποδοχέας για το Plasmodium vivax στα ερυθρο-κύτταρα, ο πολυμορφισμός επικράτησε σε περιοχές που ενδημεί η ελονοσία καθώς οι ομοζυγώτες είναι ανθεκτικοί στη μόλυνση. Επειδή το αντιγόνο Duffy λειτουργεί και ως υποδοχέας χημειοκινών, πιθανολο-γείται ότι η ουδετεροπενία στους ομοζυγώτες οφείλεται σε διαταραχές στη περιθωριοποίηση (margination) και μετανάστευση των ουδετερόφιλων. Ο πολυμορφισμός είναι εξαιρετικά σπάνιος στην Ευρώπη, με δεδομένη όμως τη μετανάστευση των πληθυσμών, η ENP θα πρέπει να περιλαμβάνεται στη διαφορική διαγνωστική ασθενών με ουδετεροπενία και να πραγματοποιείται φαινοτύπηση των ερυθρών για το αντιγόνο Duffy. Ο πολυμορφισμός rs2814778 -67T>C του DARC μπορεί εύκολα να ανιχνευθεί με γονοτύπηση.

Αυτοάνοσα νοήματα

Η ουδετεροπενία αποτελεί συχνό εύρημα σε αυ-τοάνοσα νοσήματα. Εκτός από το σύνδρομο Felty, στο οποίο η ουδετεροπενία μπορεί να είναι βαριά και να συνοδεύεται από λοιμώξεις, τα περισσότερα αυτοάνοσα νοσήματα χαρακτηρίζονται από ήπια έως μέτρια ουδετεροπενία (συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, σύνδρομο Sjögren, πρωτοπαθής χολική κίρ-ρωση, συστηματική σκλήρυνση κλπ). Η προδιάθεση σε λοιμώξεις είναι συνήθως ασήμαντη και αποδίδεται κυρίως σε έκπτωση της άμυνας του οργανισμού από το υποκείμενο νόσημα. Όπως και οι ασθενείς με πρω-τοπαθή αυτοάνοση ουδετεροπενία και οι ασθενείς με υποκείμενη αυτοάνοση νόσο έχουν συχνά, θετικά αντι-ουδετεροφιλικά αντισώματα στις δοκιμασίες λευκοσυ-γκόλλησης (Granulocyte Agglutination Test, GAT) και ανοσοφθορισμού (Granulocyte Ιmmunofluorescence Test, GIFT). Η ειδικότητα των αντισωμάτων μπορεί να ανευρεθεί με τη δοκιμασία MAIGA (Monoclonal Anti-body Immobilization of Granulocyte Antigens assay).

Άλλες αιματολογικές διαταραχές

Μυελόγραμμα, ΟΜβ και καρυότυπος απαιτούνται, κατά περίπτωση, προκειμένου να αποκλειστούν αι-ματολογικές κακοήθειες και σύνδρομα ανεπάρκειας μυελού (π.χ. ΜΔΣ, οξείες λευχαιμίες, λευχαιμία των τριχωτών κυττάρων, απλαστική αναιμία) αλλά και δι-ήθηση του μυελού από κακοήθη κύτταρα. Στα παιδιά σπάνια η ουδετεροπενία οφείλεται σε αιματολογικές

κακοήθειες και η εξέταση του μυελού των οστών δεν συνιστάται ως μέρος της αρχικής αξιολόγησης.2,3

Σημαντική εξέταση επίσης, αποτελεί ο ανοσο-φαινότυπος των λεμφοκυττάρων για αποκλεισμό διαταραχών των LGL (υπερπλασία ή λευχαιμία).10

Διατροφικές ανεπάρκειες

Η έλλειψη βιταμίνης β12 και φυλλικού οξέος συνο-δεύονται συχνά από ήπια έως μέτρια ουδετεροπενία, οι ασθενείς ωστόσο εμφανίζουν παράλληλα αναιμία και θρομβοπενία. Η έλλειψη χαλκού είναι σπάνια επιπλοκή στη βαριατρική χειρουργική και σχετίζεται με ουδετεροπενία. Η νευρική ανορεξία, επίσης, συ-νοδεύεται από ήπια ουδετεροπενία.

ΘεραπείαΗ παρακολούθηση και η ορθολογική χρήση των

αντιβιοτικών αποτελούν τα σημαντικότερα μέσα για την διαχείριση των ασθενών με ουδετεροπενία. Η φιλγραστίμη και λενογραστίμη (rhGCSF) αποτελούν τα φάρμακα επιλογής για θεραπεία της SCNP και κάθε χρόνιας βαριάς ουδετεροπενίας που επιπλέκεται από υποτροπιάζουσες λοιμώξεις.

ΕυχαριστίεςΟι συγγραφείς ευχαριστούν τον κ. Γ.N. Χαλκιαδάκη

MSc και τον κ. β. Τζικούλη MSc (Τμήμα Μηχανοργά-νωσης, Πανεπιστήμιο Κρήτης) και τον κ. Σ. Παπαδάκη MD (Αιματολογική Κλινική ΠΑΓΝΗ) για τη συμβολή τους στη δημιουργία της ιστοσελίδας για ασθενείς με ουδετεροπενία (http://147.52.104.50/neutro/index.php/el/).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ1. Greenberg P, Cox C, LeBeau MM et al. International

scoring system for evaluating prognosis in myelodys-plastic syndromes. Blood 1997;89:2079-88

2. Palmblad J, Nilsson CC, Höglund P, Papadaki HA. How we diagnose and treat neutropenia in adults. Expert Rev Hematol 2016;9:479-87.

3. Palmblad J, Dufour C, Papadaki HA. How we diagnose neutropenia in the adult and elderly patient. Haemato-logica 2014;99:1130-36.

4. Husain EH, Mullah-Ali A, Al-Sharidah S, et al. Infectious etiologies of transient neutropenia in previously healthy children. Pediatr Infect Dis J 2012;31:575–7.

5. Shi X, Sims MD, Hanna MM, et al. Neutropenia during HIV infection: adverse consequences and remedies. Int Rev Immunol. 2014;33:511-36.

29

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΟΥΔΕΤΕΡΟΠΕΝΙΑ

6. Sheehan VA, Weir A, Waters B. Hepatitis C and neu-tropenia. Curr Opin Hematol. 2014;21:58-63.

7. Andersohn F, Konzen C, Garbe E. Systematic review: agranulocytosis induced by nonchemotherapy drugs. Ann Intern Med 2007;146:657-65.

8. Skokowa J, Dale DC, Ivo P. Touw IP, Zeidler C, Welte C. Severe congenital neutropenias. Nat Rev Dis Prim-ers 3: 17032.

9. Reich D, Nalls MA, Kao WH et al. Reduced neutrophil count in people of African descent is due to a regulatory variant in the Duffy antigen receptor for chemokines gene, PLoS Genet 2009;5,e1000360.

10. Pontikoglou C, Kalpadakis C, Papadaki HA. Pathophysi-ologic mechanisms and management of neutropenia associated with large granular lymphocytic leukemia. Expert Rev Hematol 2011;4:317-28.

30

Σωματικές μεταλλάξεις και απλαστική αναιμία

ΕΛΕΝΑ ΣΟΛΩΜΟΥΕπίκουρη Καθηγήτρια Παθολογίας-Αιματολογίας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Πατρών

Αίμα 2018;9(Suppl 1): 30–3329ο Πανελλήνιο Αιματολογικό Συνέδριο: ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΤΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΜΥΕΛΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

Σύνδρομα Απλασίας Μυελού Με τον όρο “απλασία μυελού” χαρακτηρίζονται

όλες εκείνες οι καταστάσεις στις οποίες υπάρχουν ποιοτικές ή ποσοτικές διαταραχές των κυτταρικών στοιχείων μίας ή περισσότερων σειρών (ερυθράς, μεγακαρυοκυτταρικής, και κοκκιώδους). Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η παθοφυσιολογία των νοσημά-των αυτών και οι θεραπευτικές επιλογές που ήταν διαθέσιμες, ήταν πολύ λίγες. Σήμερα ξέρουμε πολύ περισσότερα και με τις νέες θεραπευτικές επιλογές, έχει βελτιωθεί η έκβαση των ασθενών αυτών.

Στα επίκτητα σύνδρομα απλασίας του μυελού ανή-κουν τα μυελοδυσπλαστικά σύνδρομα, η απλαστική αναιμία, η παροξυσμική νυκτερινή αιμοσφαιρινουρία (PNH), η ιδιοπαθής ουδετεροπενία, και η LGL. Όλα τα σύνδρομα μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά και κάποια κοινά στοιχεία παθοφυσιολογίας. Το πιο ση-μαντικό χαρακτηριστικό είναι η πιθανότητα κλωνικής εξέλιξης τους και η εκτροπή τους προς οξεία μυελο-γενή λευχαιμία.

Ιδιοπαθής Απλαστική αναιμίαΗ απλαστική αναιμία ανήκει στα σύνδρομα απλα-

σίας του μυελού. Χαρακτηρίζεται από πανκυτταρο-πενία στο περιφερικό αίμα, ενώ στο μυελό υπάρχει υποκατάσταση των κυτταρικών στοιχείων από λίπος.

Αρκετά αίτια έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση της απλαστικής αναιμίας (δευτεροπαθής απλαστική αναιμία) όπως κύηση, φάρμακα (χλωραμφαινικόλη, μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη και χημειοθεραπευτι-κά), ακτινοβολία, ηπατίτιδες, κλπ. Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις δεν βρίσκεται αιτιολογικός παράγο-

ντας, με αποτέλεσμα να αναφερόμαστε στην ιδιοπαθή απλαστική αναιμία. Η ιδιοπαθής απλαστική αναιμία είναι ένα σπάνιο αυτοάνοσο νόσημα το οποίο εμφανί-ζεται σε νέα συνήθως άτομα (μέση ηλικία εμφάνισης είναι η δευτερη με τρίτη δεκαετία της ζωής ενώ μια μικρή αύξηση εμφάνισης του νοσήματος εμφανίζεται και γύρω στη πέμπτη με έκτη δεκαετία). Ανάλογα με τις τιμές των τριών σειρών στο περιφερικό αίμα η ιδι-οπαθής απλαστική αναιμία χωρίζεται σε πολύ βαριά, βαριά και μέτρια. Σε όλες όμως τις περιπτώσεις, η νόσος χαρακτηρίζεται από κυτταροβρίθεια μυελού κάτω από 30%. Στην πολύ βαριά απλαστική αναιμία, ο απόλυτος αριθμός των ουδετεροφίλων είναι κάτω από 200/μL, ο αριθμός των αιμοπεταλίων κάτω από 20,000/μL και τα δικτρυοερυθροκύτταρα κάτω από 20,000. Στη βαριά απλαστική αναιμία ο απόλυτος αριθμός των ουδετεροφίλων είναι κάτω από 500/μL, ενώ στη μέτρια απλαστική αναιμία ο απόλυτος αριθμός των ουδετεροφίλων είναι πάνω από 500/μL αλλά υπάρχει ανάγκη για μετάγγιση ερυθρών αιμοσφαιρίων ή αιμοπεταλίων.

ΠαθογένειαΤ κύτταρα

Στην ιδιοπαθή απλαστική αναιμία φαίνεται ότι υπάρχουν αυξημένα κυκλοφορούντα κυτταροτοξικά Τ λεμφοκύτταρα τα οποία υπερπαράγουν ιντερφε-ρόνη-γ. Αυτά τα Τ λεμφοκύτταρα υπερεκφράζουν το μεταγραφικό παράγοντα T-bet, με αποτέλεσμα να είναι συνεχώς ενεργοποιημένα και να παρά-γουν συνεχώς ιντερφερόνη-γ. Το αντιγόνο το οποίο διεγείρει αυτά τα Τ λεμφοκύτταρα και βρίσκονται συνεχώς σε ενεργοποιημένη κατάσταση δεν είναι

31

ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΛΛΑξΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΛΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΙΜΙΑ

ακόμα γνωστό. Παράλληλα υπάρχουν μειωμένα ρυθμιστικά Τ λεμφοκύτταρα, τα οποία δεν μπορούν να καταστείλουν την υπέρμετρη αυτή ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα Τh17 κύτταρα (οποία φυσιολογικά συνεχίζουν τη φλεγμονώδη δι-αδικασία την οποία αρχίζουν τα Th1 κύτταρα), είναι αυξημένα στην απλαστική αναιμία, και η αύξηση τους αυτή σχετίζεται με το μειωμένο αριθμό των ρυθμιστικών κυττάρων.

Η υπέρμετρη αύξηση της ιντερφερόνης-γ οδηγεί σε καταστροφή των αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων στο μυελό μέσω Fas-επαγόμενης απόπτωσης με αποτέλεσμα την αντικατάσταση τους από λίπος, και την εμφάνιση πανκυτταροπενίας στο περιφερικό αίμα.

Καρυοτυπικές Ανωμαλίες και Μεταλλάξεις Μέχρι πρόσφατα πιστεύαμε ότι δεν υπάρχουν

καρυοτυπικές ανωμαλίες ή μεταλλάξεις στην απλα-στική αναιμία. Με τις νέες μοριακές τεχνικές όμως σήμερα, φαίνεται ότι περίπου 20% των ασθενών με απλαστική αναιμία μπορεί να έχουν καρυοτυπικές ανωμαλίες ή και μεταλλάξεις. Η παρουσία κλωνι-κότητας με τη μορφή καρυοτυπικών ανωμαλιών ή μεταλλάξεων δε σημαίνει υποχρεωτικά εκτροπή σε ΜΔΣ/ΟΜΛ. Πιθανά ο κλώνος αυτός να είναι από τα εναπομείναντα αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα τα οποία έχουν πλεονέκτημα επιβίωσης, λόγω ή μή της παρουσίας της μετάλλαξης που φέρουν.

Συχνά είναι δύσκολο να ανιχνευθεί καρυοτυπι-κή ανωμαλία με τις κλασσικές μεθόδους λόγω του έντονα υποκυτταρικού μυελού. Με τις κλασσικές μεθόδους (ανάλυση μεταφάσεων) ανιχνεύονται ανω-μαλίες στο 12% των ασθενών με απλαστική αναιμία. Οι πιο συχνές καρυοτυπικές ανωμαλίες αφορούν το χρωμόσωμα 7 (μονοσωμία 7), τρισωμία 8, έλλειψη 5q, έλλειψη 20q, έλλειψη 13q και τρισωμία 1q. Η τρισωμία 8 και η έλλειψη του 13q σχετίζονται με καλή πρόγνωση στην απλαστική αναιμία. Χρησιμοποιώ-ντας single nucleotide polymorphism array (SNP-A) και fluorescence in situ hybridization (FISH) είναι δυνατό να ανευρεθούν καρυοτυπικές ανωμαλίες σε ποσοστό 19% στους ασθενείς με απλαστική αναιμία. Οι μέθοδοι αυτές δε χρειάζονται κύτταρα σε κυττα-ρική διαίρεση και γι’αυτό και μπορεί να εξηγηθεί το μεγαλύτερο ποσοστό ανωμαλιών σε σχέση με τον κλασσικό καρυότυπο.

Σωματικές μεταλλάξεις έχουν ανιχνευθεί στα γονί-δια TP53, ASXL1, DNMT3, και RUNX1 που σχετίζο-νται με μεγαλύτερη ηλικία και κακή πρόγνωση, ενώ μεταλλάξεις στα γονίδια PIGA, BCOR, και BCORL1 σχετίζονται με καλύτερη πρόγνωση.

Τελομερή

Το 30% των ασθενών με απλαστική αναιμία έχουν πιο κοντά τελομερή, ενώ μόλις 3-5% των ασθενών έχουν μεταλλάξεις στα γονίδια ΤΕRΤ και TERC. Τα τελομερή είναι μικρές επαναλαμβανόμενες αλληλου-χίες του DNA (εξαμερή) τα οποία βρίσκονται στην άκρη των χρωμοσωμάτων και τα προστατεύουν, ώστε σε κάθε κυτταρική διαίρεση να μην χάνεται γενετικό υλικό. Από μελέτες έχει φανεί ότι όσο πιο κοντά είναι τα τελομερή στους ασθενείς με απλαστική αναιμία, τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα έχουν να μην ανταποκριθούν στην ανοσοκατασταλτική θεραπεία ή να υποτροπιάσουν.

PIGA

Περίπου οι μισοί ασθενείς με απλαστική αναιμία σε κάποια φάση του νοσήματος τους θα εμφανίσουν ένα PIG-A κλώνο. Τα κύτταρα με μετάλλαξη στο PIG-A γονίδιο χαρακτηρίζονται από έλλειψη των γλυκοζυ-φωσφο-ινοσιτολ-ομάδων- συνδεδεμένων πρωτεινών στην επιφάνεια τους (συμπεριλαμβανομένου του CD55 και CD59) με αποτέλεσμα να είναι πολύ ευαί-σθητα στη λυτική δράση του συμπληρώματος.

Η παρουσία του PIG-A κλώνου στην απλαστική αναιμία προδιαθέτει σε καλύτερη ανταπόκριση στην ανοσοκατασταλτική θεραπεία. Πιθανά ο PIG-A κλώ-νος αποτελεί τον πληθυσμό εκείνο που έχει ξεφύγει από τα κυτταροτοξικά Τ λεμφοκύτταρα, και έτσι έχει πλεονέκτημα επιβίωσης έναντι των άλλων αρχέγο-νων αιμοποιητικών κυττάρων. Με την κυτταρομετρία ροής μπορούν να ανιχνευθούν ακόμα και πολύ μικροί κλώνοι γεγονός που κάνει την κυτταρομετρία ροής την μέθοδο εκλογής για την ανίχνευσή τους. Χρησιμοποιώντας PIG-A sequencing, ανιχνεύθηκαν μεταλλάξεις στο PIG-A γονίδιο μόνο σε αυτούς τους ασθενείς που είχαν PNH κλώνο >10% με κυτταρο-μετρία ροής. Δεν έχουν παρατηρηθεί μεταλλάξεις στο PIG-A σε ασθενείς όταν ο PIG-A κλώνος με κυτταρομετρία ροής εκπροσωπείται σε ποσοστό λιγότερο από 10% του συνόλου των κυττάρων. Στο 35% των ασθενών με μεταλλάξεις στο PIG-A γονίδιο παρατηρήθηκαν διπλές μεταλλάξεις του γονιδίου (ενώ συνήθως είναι μόνο μία μετάλλαξη). Οι μεταλλάξεις αυτές μπορούν να ανιχνευθούν και με τις κλασσικές μεθόδους χωρίς να απαιτεί-ται next generation sequencing. Μεταλλάξεις στο PIG-A γονίδιο και πολύ μικρός κλώνος μπορεί να παρατηρηθούν και σε υγιή άτομα. Αυτό φαίνεται να σχετίζεται με τη πρόοδο της ηλικίας. Σε αντίθεση, στην απλαστική αναιμία, οι μεταλλάξεις του PIG-A γονιδίου δε σχετίζονται με την ηλικία.

32

Ε. Σολωμού

HLA

Στην απλαστική αναιμία υπάρχουν κάποιοι απλό-τυποι HLA (Ι και ΙΙ) οι οποίοι υπερεκπροσωπούνται. Από στατιστικές αναλύσεις και συσχετίσεις στους HLA ΙΙ απλότυπους και την απλαστική αναιμία, φαί-νεται να υπάρχει σχέση μεταξύ της έκφρασης του HLA-DR15 και της εμφάνισης της απλαστικής αναι-μίας. Οι ασθενείς αυτοί ανταποκρίνονται καλύτερα στην ανοσοκατασταλτική θεραπεία. Περίπου 19% των ασθενών με απλαστική αναιμία έχουν επίκτητη 6pLOH. Πιθανά οι ασθενείς με 6pLOH παρουσιάζουν ένα πληθυσμό κυττάρων που έχουν “ξεφύγει” από την καταστροφή που γίνεται μέσω των κυτταροτοξικών Τ λεμφοκυττάρων. Οι ασθενείς αυτοί εμφανίζουν συνήθως συγκεκριμμένους απλότυπους και κυρί-ως HLA-B*4002. Ασθενείς με τον απλότυπο αυτό ανταποκρίνονται καλύτερα στην ανοσοκατασταλτική θεραπεία και δεν εξελίσσονται σε ΜΔΣ.

Σε αντίθεση με τους ενήλικες, στα παιδιά η πα-ρουσία HLA μεταλλάξεων συνδέεται με ανάγκη για περισσότερους κύκλους ανοσοκατασταλτικής θερα-πείας, συχνότερη εμφάνιση παθολογικών κλώνων και μεγαλύτερη συχνότητα ΜΔΣ-συνδεόμενων μεταλλά-ξεων (ASXL1, DNMT3, και RUNX1).

BCOR/ BCORL1

Οι ασθενείς με απλαστική αναιμία έχουν μεγα-λύτερο ποσοστό μεταλλάξεων στα γονίδια BCOR/ BCORL1 σε σχέση με τους υγιείς μάρτυρες και τους ασθενείς με ΜΔΣ. Το ποσοστό αυτό κυμαίνεται απο 4-9,1% σε διάφορες μελέτες. Κανένας από τους ασθε-νείς αυτούς δεν εμφάνισε εξέλιξη σε ΜΔΣ ΕΝΩ Συ-νήθως εμφανίζουν και μεταλλάξεις στο PIGA γονίδιο. Οι ασθενείς αυτοί εμφανίζουν καλύτερη ανταπόκριση στην ανοσοκατασταλτική θεραπεία και καλύτερη συ-νολική επιβίωση. Το παράδοξο είναι ότι οι ασθενείς με ΜΔΣ που φέρουν αυτές τις μεταλλάξεις, έχουν χειρότερη πρόγνωση και μεγαλύτερο κίνδυνο εξέλιξης σε ΟΜΛ. Οι κλώνοι αυτοί συνήθως μένουν σταθεροί ή μειώνονται με τη πάροδο του χρόνου.

TP53, ASXL1, DNMT3, και RUNX1

Οι κλώνοι που φέρουν τις μεταλλάξεις αυτές συνή-θως αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου. Εντούτοις, το μέγεθος του κλώνου παρά το ότι αυξάνεται, είναι συγκριτικά μικρότερο στους ασθενείς με απλαστική αναιμία σε σχέση με τους ασθενείς με ΜΔΣ. Ο αριθμός των μεταλλάξεων στην απλαστική αναιμία είναι επίσης μικρότερος (1 στην απλαστική αναιμία σε σχέση με 3 k.m.o στα ΜΔΣ). Οι ασθενείς που φέρουν αυτές τις

μεταλλάξεις έχουν χειρότερη πρόγνωση και χειρότερη συνολική επιβίωση σε σχέση με τους ασθενείς που φέρουν τις μεταλλάξεις στα BCOR/ BCORL1 και PIGA γονίδια. Επίσης οι περισσότερες μελέτες συμφωνούν στο ότι οι μεταλλάξεις δεν μπορούν να προβλέψουν ποιός ασθενής θα εξελιχθεί σε ΜΔΣ/ΟΜΛ.

Συμπέρασμα Συνοπτικά, φαίνεται ότι στην απλαστική αναιμία

με τις νέες τεχνικές είναι δυνατό να ανιχνευθούν μεταλλάξεις σε ποσοστό που φθάνει και το 50%. Οι μεταλλάξεις που σχετίζονται με ΜΔΣ/ΟΜΛ εμφανίζο-νται στο 30% των περιπτώσεων. Οι μεταλλάξεις δεν προβλέπουν ποιός ασθενής θα εξελιχθεί σε ΜΔΣ/ΟΜΛ αλλά φερεται να σχετίζονται με την ανταπόκριση στην ανοσοκατασταλτική θεραπεία και τη συνολική επιβίωση. Ο στόχος μελλοντικά είναι να χαρακτηρί-ζονται οι μεταλλάξεις στους ασθενείς με απλαστική αναιμία ώστε να εφαρμόζεται και η καλύτερη δυνατή εξατομικευμένη θεραπεία. Ασθενείς που φέρουν τις πιο “κακές” μεταλλάξεις πιθανά να είναι επιλέξιμοι για μεταμόσχευση άμεσα μετά τη διάγνωση αντί να λαμβάνουν ανοσοκατασταλτική θεραπεία.

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. British Committee for Standards in Haematology (BCSH)

General Hematology Task Force. Guidelines for the di-agnosis and management of acquired aplastic anaemia. Br J Haematol 2003;123:782-801.

2. Killick SB, Bown N, Cavenagh J, Guidelines for the diagnosis and management of adult aplastic anaemia. Br J Haematol. 2016;172:187-20.

3. Maciejewski JP, Follmann D, Rivera CE, et al. Increased frequency of HLA-DR2 in patients with paroxysmal nocturnal hemoglobinuria and PNH/aplastic anemia syndrome. Blood 2001;98:3513-19.

4. Solomou EE, Keyvanfar K and Young NS. T-bet, a Th1 transcription factor, is up-regulated in T cells from pa-tients with aplastic anemia. Blood. 2006;107:3983-91.

5. Townsley DM, Scheinberg P, Winkler T, et al. Eltrom-bopag Added to Standard Immunosuppression for Aplastic Anemia. N Engl J Med. 2017;376:1540-50.

6. Yamaguchi H, Calado RT, Ly H, et al. Mutations in PERT, the gene for telomerase reverse transcriptase, in aplastic anemia. N.Engl J Med. 2005;352:1413-24.

7. Tatsuya I, Katagiri T, Hosomichi K et al. Sustained clonal hematopoiesis by HLA-lacking hematopoietic stem cells without driver mutations in aplastic anemia. Blood Advances 2018;2:1000-12.

8. Lucio Luzzato and Antonio Risitano. Advances in un-derstanding the pathogenesis of aplastic anemia. Br J Haematology 2018;doi:10.1111/bjh.15443.

33

ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΛΛΑξΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΛΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΙΜΙΑ

9. Lew JL, Fenderson JL, and Carmichael MG. Next-Generation Gene Sequencing Differentiates Hypoplastic Myelodysplastic Syndrome from Aplastic Anemia. Hawaii Journal of Medicine and Public Health. 2017;76:10

10. Cooper JN and Young NS. Clonality in context: he-matopoietic clones in their marrow environment. Blood 2017;130:2363.

34

Ο ρόλος της μεταμόσχευσης μυελού των οστών στα Μυελοδυσπλαστικά Σύνδρομα

EΛΕΝΗ ΓΑβΡΙΗΛΑΚΗ1, ΙΩΑΝΝΑ ΣΑΚΕΛΛΑΡΗ21Ειδικευόμενη Αιματολογίας, 2Διευθύντρια ΕΣΥ, Αιματολόγος, Αιματολογική Κλινική-Μονάδα Μεταμόσχευσης Μυελού Οστών. Γ.Ν.Θεσσαλονίκη «Γ. Παπανικολάου»

Αίμα 2018;9(Suppl 1): 34–3629ο Πανελλήνιο Αιματολογικό Συνέδριο: ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΤΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΜΥΕΛΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗΗ μεταμόσχευση αλλογενών αιμοποιητικών κυττά-

ρων (HCT) εφαρμόζεται από την δεκαετία του 1980 στα Μυελοδυσπλαστικά Σύνδρομα (ΜΔΣ) και αποτελεί τη μόνη θεραπευτική τακτική που οδηγεί στην ίαση της νόσου1. Καθιερωμένο προγνωστικό σύστημα είναι πλέον το IPSS-R, βασισμένο στη διήθηση μυελού, τη κυτταρογενετική ανάλυση και τις κυτταροπενίες και έχει αποδώσει προγνωστικά αποτελέσματα και σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε HCT2.

Πιο πρόσφατα, εκδόθηκαν συστάσεις για το ρόλο της αλλογενούς μεταμόσχευσης από διεθνή ομάδα ειδικών που προτείνουν τη διενέργεια αλλογενούς μεταμόσχευση σε ασθενείς χαμηλού ή ενδιάμεσου κινδύνου κατά IPSS-R: 1) επί αποτυχίας μεταγγίσεων, ερυθροποιητίνης, αζασυτιδίνης ή άλλων υπομεθυλιω-τικών παραγόντων, λεναλιδομίδης και κυτταρομειωτι-κής θεραπείας, 2) επί δυσμενών προγνωστικών (κα-κής πρόγνωσης κυτταρογενετική, αυξημένο ποσοστό βλαστών [>50% ή >15% στο μυελό], κυτταροπενίες [ουδετερόφιλα

35

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗΣ ΜΥΕΛΟΥ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ ΣΤΑ ΜΥΕΛΟΔΥΣΠΛΑΣΤΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ

Συνολικά 6 δημοσιευμένες μελέτες έχουν δείξει ανεξάρτητη συσχέτιση των μεταλλάξεων του γονιδί-ου p53 με την ολική επιβίωση, ενώ μόνο μία μελέτη βρήκε συσχέτιση και των υπόλοιπων μεταλλάξεων (TET2, DNMT3A, RUNX1, ASXL1, IDH2, NRAS, U2AF1)5. Η μεγαλύτερη, σε 1514 ασθενείς με ΜΔΣ, ανέδειξε τις μεταλλάξεις p53 ως τον πιο ισχυρό προ-γνωστικό δείκτη επι