Του νεκρού αδερφού

Γενικά χαρακτηριστικά των παραλογών

Είναι συνήθως πολύστιχα ποιήματα με αφηγηματικό και επικολυρικό χαρακτήρα. Από την άποψη αυτή πλησιάζουν και συγγενεύουν πολύ με τα ακριτικά τραγούδια. Ορισμένες μάλιστα φορές τα όρια ανάμεσά τους είναι δυσδιάκριταΑντλούν την υπόθεσή τους από τους αρχαίους ελληνικούς μύθους, από νεότερες παραδόσεις, από διάφορα, δραματικού χαρακτήρα, κοινωνικά περιστατικά, από την ιστορική μνήμη, ή έχουν υπόθεση εντελώς πλαστή.Παρουσιάζουν έντονο το παραμυθικό- εξωλογικό στοιχείοΕπειδή ο αφηγηματικός τους τρόπος δεν είναι όπως στα έπη, ιδιαίτερα λεπτομερειακός, αποσιωπώνται όλες οι ασήμαντες λεπτομέρειες, με αποτέλεσμα τη διήγηση να προσλαμβάνει ένα χαρακτήρα γοργότητας.Διαφέρουν ριζικά από τα άλλα αφηγηματικά δημοτικά τραγούδια, γιατί το θέμα τους παρουσιάζει έντονο το στοιχείο της δραματικότητας.Πολλές παραλογές ανάγουν την αρχική τους προέλευση σε πολύ παλιούς αρχαιοελληνικούς μύθουςΕισάγουν το διάλογο μεταξύ φυσικών προσώπων αλλά και συμβατικών (πχ. πουλιών)

Στοιχεία πλοκής

Η αποστολή προξενητάδων από ένα μακρινό τόπο έρχεται να διαταράξει την ευτυχία της οικογένειας. Δημιουργεί πρόβλημα ανάμεσά τους, καθώς οι απόψεις της οικογένειας, που παρουσιάστηκε ενωμένη και ευτυχισμένη στους προηγούμενους στίχους διχάζονται. Με το στοιχείο του προξενιού αρχίζει η «δέση» του μύθου (η πλοκή της υπόθεσης ως το σημείο που η ευτυχία ή η δυστυχία του ήρωα κορυφώνεται)

Από το διάλογο μάνας - Κωσταντή προκύπτει ένα πολύ σημαντικό στοιχείο για την πλοκή του μύθου: ο όρκος του Κωσταντή. Η αντίδραση της μάνας, που θεωρεί την παρουσία της Αρετής απαραίτητη στις σημαντικές στιγμές της οικογένειας, αναγκάζει τον Κωσταντή να καταφύγει στον όρκο για να την πείσει να δώσει τη συγκατάθεσή της στο προξενιό. Η δέσμευσή του αυτή είναι που θα δώσει λύση στο αδιέξοδο στο οποίο φτάνει η αφήγηση, όταν οι συμφορές που έπληξαν την οικογένεια άφησαν τη μάνα μόνη, χωρίς κανένα ηθικό στήριγμα και χωρίς τη δυνατότητα να επικοινωνήσει με την κόρη της.

Το στοιχείο της συμφοράς, του θανατικού, δίνει άλλη τροπή στο μύθο της υπόθεσης, διαφορετική από αυτή που περίμενε η πρακτική λογική του Κωσταντή, τονίζοντας το ευμετάβολο της ανθρώπινης τύχης. Συνιστά επομένως περιπέτεια μέσα στην όλη σύνθεση του ποιήματος, αφού μεταβάλλει την κατάσταση της οικογένειας από την ευτυχία στη δυστυχία. Το τυχαίο αυτό γεγονός λειτουργεί και σαν στοιχείο πλοκής.

Η κατάρα αποτελεί το σημαντικότερο στοιχείο της πλοκής, καθώς είναι αυτή που δίνει ώθηση στην υπόθεση, που μετά το θάνατο του Κωσταντή κινδυνεύει να περιέλθει σε αδιέξοδο. Χωρίς το στοιχείο της κατάρας ο Κωσταντής δε θα αναγκαζόταν να ξαναέρθει στη ζωή για να επιστρέψει την Αρετή στο σπίτι της. Αποτελεί «ανακάλεμα», κάλεσμα του νεκρού Κωσταντή στη ζωή. Και γι’ αυτό ο ποιητής διακόπτει την αφήγηση για να παρεμβάλλει την κατάρα σε ευθύ λόγο, για να τονίσει τη σημασία της στην πλοκή του μύθου. Η κατάρα αποτελεί στοιχείο εσωτερικής οικονομίας του μύθου, γιατί συντελεί ώστε το αφύσικο γεγονός της έγερσης του νεκρού να αποκτήσει ένα ισχυρότερο αίτιο, που κάπως το δικαιολογεί, με αποτέλεσμα να το αποδεχτούμε ως κάτι το φυσικό, ή τουλάχιστον αισθητικά αναγκαίο.

Η λύση: Ο τελευταίος στίχος με το θάνατο μάνας και κόρης κλείνει το μύθο του ποιήματος φτάνοντάς το στο δραματικό του κορύφωμα. Η λύση που δίνει ο ποιητής είναι αισθητικά επιτυχημένη, αφού υπαγορεύεται από τον ίδιο το δραματικό χαρακτήρα του είδους που καλλιεργεί, της παραλογής. Αλλά κρίνεται επιτυχημένη και επειδή κατορθώνει να οδηγήσει στην υψηλότερη δραματική ένταση τα συναισθήματα των ακροατών. Καμιά άλλη λύση δε θα μπορούσε να μας οδηγήσει σ’ αυτή την ένταση των συναισθημάτων που μας δημιουργεί ο θάνατος των δύο ηρωίδων. Ο ακροατής ζώντας όλη τη δραματικότητα της ανθρώπινης τύχης και φτάνοντας στη μεγαλύτερη ένταση των συναισθημάτων του, φτάνει τελικά στην κάθαρση, στη λύτρωση, στην ψυχική ανακούφιση, που είναι το αποτέλεσμα της μαγείας που δημιουργεί η υψηλή ποίηση.

Αφηγηματικές τεχνικές

Αφηγηματική παράλειψη και περίληψη: . Η παρουσίαση της συμφοράς από τον ποιητή γίνεται σε καταιγιστικό ρυθμό, αίσθηση που επιτυγχάνεται με τη συμπύκνωση της δράσης και την αποφυγή λεπτομερειών. Στο σημείο αυτό χρησιμοποιούνται από τον ποιητή οι αφηγηματικές τεχνικές της έλλειψης, καθώς δε γίνεται καθόλου λόγος για τη ζωή των ηρώων για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, και της αφηγηματικής περίληψης, καθώς γεγονότα μεγάλης διάρκειας καλύπτουν μόνο λίγους στίχους. Οι τεχνικές αυτές επιταχύνουν τη δράση.

Επιβράδυνση: Το ταξίδι της επιστροφής, σε αντίθεση με το ταξίδι του Κωνσταντίνου, δίνεται με περισσότερη χρονική διάρκεια, χωρίς όμως να χαλαρώνει ο γοργός ρυθμός του ποιήματος. Σκοπός του διαλόγου ανάμεσα στα δύο αδέρφια είναι να επιβραδύνει τη λύση του μύθου, εντείνοντας την αγωνία των ακροατών. Παρακολουθούμε λοιπόν με το διάλογο μια τεχνική επιβράδυνσης της αφηγηματικής οικονομίας. Με το διάλογο αυτό αποκαλύπτεται σταδιακά από την Αρετή η κατάσταση του Κωσταντή.

Διάλογος: Πολλές φορές ο αφηγητής σταματά να διηγείται την ιστορία του με τη δική του φωνή και δίνει το λόγο στους ήρωές του. Τότε λέμε ότι έχουμε διάλογο. Η λειτουργία του διαλόγου είναι πολλαπλή:α) σπάει τη μονοτονία της αφήγησης και χαρίζει ποικιλία στο λόγο.β) ηθογραφούνται άμεσα τα πρόσωπα: από αυτά που λένε αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τις ιδιότητες του χαρακτήρα τους, την προσωπικότητά τους, τα συναισθήματά τους.γ) προσδίδουν στο λόγο δραματικότητα και ζωντάνια, αφού με τους διαλόγους είναι σα να έχουμε τα πρόσωπα να δρουν μπροστά στα μάτια μας.δ) μέσα από τους διαλόγους προωθείται (προχωράει) συχνά η υπόθεση Στο ποίημα διάλογος ή μονόλογος χρησιμοποιείται σε κάποιες κρίσιμες στιγμές, δίνοντας έτσι περισσότερη ζωντάνια και δραματικότητα: ο όρκος του Κωσταντή, οι κατάρες της μάνας. Ο διάλογος Αρετής – Κωσταντή, χρησιμοποιείται για να σκιαγραφηθεί η ψυχολογική κατάσταση της Αρετής. Αποτελεί όμως ταυτόχρονα και επιβράδυνση, εντείνοντας την αγωνία των ακροατών. Επιπλέον, προωθεί την υπόθεση, καθώς μέσω του διαλόγου σταδιακά αποκαλύπτεται στην Αρετή η πραγματική κατάσταση του Κωσταντή.

Εξωπραγματικό – φανταστικό στοιχείοΈνα από τα χαρακτηριστικά των παραλογών είναι ότι παρουσιάζουν έντονο παραμυθικό – εξωλογικό στοιχείο. Στο ποίημα « του νεκρού αδερφού» το εξωλογικό στοιχείο παρουσιάζεται από τη στιγμή της έγερσης του νεκρού Κωνσταντίνου. Σ’ αυτό κυρίως συντελεί η παρουσία του νεκρού, αλλά και τα υλικά στοιχεία που χρησιμοποιεί ως μέσα για το ταξίδι του: το σύγνεφο το κάνει άλογο, το άστρο χαλινάρι και στην πορεία του έχει για σύντροφο το φεγγάρι. Στο φανταστικό κόσμο του ποιήματος εντάσσεται επίσης η περίεργη νυχτερινή πορεία της ζωντανής και του πεθαμένου, καθώς και τα πουλιά που μιλούν και αποκαλύπτουν βαθμιαία στην Αρετή την πραγματική κατάσταση του Κωσταντή.